|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
|
▶
|
|
|
|
Абзал Құспан
|
▶
|
↑ ардақты 'ағайын → // құрметті көрөрмендер ↑ /// ↑ уосы мүмкүндүкті пайдалана уотырып → // мен бүгүн йел алдында ы-ы : → // қоғам алдында / белгілі қоғам қайраткері арман шораев ағамыздан кешірім сұрағым келеді ↓ /// ↑ ы-ы : й /егер йестеріңізде болса → йекі мың уон тоғыз жылдың қазан айында мен белгілі журналист → // қоғам белсендісі уосы сәуле әбділдақанқызына ы-ы : / интервью беру барысында уөзүмнің қорғауымдағы // серік түкеев пен // ислам әбішовке қатысты // қылмыстық іс бойынша // тапсырушылардың қатарында уос' арман шораев та бар // деген / сипатта мәлімет таратқан болатұнмын ↓ /// |
↑ ардақт'ағайын → // құрметті ͡гөрөрмөндер↑уосұ мүмкүндүкті пайдалана уотұрұп → // мем бүгүн йел алдында → қоғам алдында ͡б̊елгілі ͡ғоғам қайраткер'арман шораев ағамыздаң гешірім сұрағым ͡геледі ↓ /// ↑ йегер йестеріңізде ͡б̊олса → // йекі мың он тоғұж жылдың ͡ғазан айында мем белгілі жұурналыйст → // қоғам белсендіс'осұ сәул'әб̊ділдақаңқызына ійнтервійүу ͡б̊ерүу ͡б̊арысында уөзүмнүң қорғауұмдағы серік түкөөв пен ыйслам әб̊ішовке қатысты қылмыстығ іс ͡пойұнша тап̊сырұушұлардың ͡ғатарында уосұ арман шораев та ͡б̊ар деген сыйпатта мәлімет таратқам болатыммын ↓ /// |
Ардақты ағайын, құрметті көрермендер! Осы мүмкіндікті пайдалана отырып, мен бүгін ел алдында, қоғам алдында ы-ы белгілі қоғам қайраткері Арман Шораев ағамыздан кешірім сұрағым келеді. Ы-ы егер естеріңізде болса, 2019 жылдың қазан айында мен белгілі журналист, қоғам белсендісі, осы Сәуле Әбділдақанқызына ы-ы интервью беру барысында, өзімнің қорғауымдағы Серік Түкеев пен Ислам Әбішовке қатысты қылмыстық іс бойынша тапсырушылардың қатарында осы Арман Шораев та бар деген ы-ы сипатта мәлімет таратқан болатынмын. |
Абзал Құспан
|
▶
|
↑ уосыған байланысты // маған қатысты талап-арыз беріліп → // азаматтық іс уөндүрісі басталған болатын алматы қалалық алмалы ' аудандық сотында ↓ /// ↑ сол сот процесі күні бүгүнге дейін жалғасып келе жатыр → // ↑уосы айтқан сөздерім үшін → // арман шораевтан кешірім сұрауыма бір йемес → // бірнеше жағдай қатарынан себеп болып уотыр ↓ /// ↑ біріншіден уосы жерде → мән-жағдайларды түсіндіре кетейін ↓ /// ↑ уосы сәул' әбділдақанқызына интервью беру барысында → // мен арман шораевты тапсырысшы деп атауыма→уөзүмнің қорғауымдағы сотталушы азаматтардың // айтқан сөзі себеп болған болатын ↓ /// ↑ уол туралы сол интервьюда → // солай ашық айтылды⁀да ↓ /// |
↑ уосұғам байланысты мағаң ғатысты талаб̊-͡арыз ͡б̊еріліп → // азаматтығ іс өндүрүсі ͡б̊асталғам болатын алматы қалалығ алмалы 'аудандық сотұнда ↓ /// ↑ сол сот процесі ͡гүнү ͡б̊үгүңгө дейін жалғасып келе жатыр → // ↑ уос'айтқан сөздөрүм үшүн → // арман шораевтаң гешірім сұрауұма ͡б̊ір емес → // бірнеше жағдай ғатарынан себ̊еп полұб̊ ͡отұр ↓ /// ↑ біріншіден уосұ жерде // → мән-жағдайларды түсүндүре ͡гетейін ↓ /// ↑ уосұ сәуле 'әб̊ділдақаңқызына ійнтервійүу ͡б̊ерүу ͡б̊арысында → // мен арман шораевты тап̊сырышшы деб̊ ͡атауұма → // уөзүмнүң ͡ғорғауұмдағы сотталұуш'азаматтардың айтқан сөзү себ̊еп полғам болатын ↓ /// ↑ уол тұуралы сол ійнтервійүуда → // солай ашығ айтылды⁀да ↓ /// |
Осыған байланысты ы-ы-ы, маған қатысты талап-арыз беріліп, азаматтық іс өндірісі басталған болатын, Алматы қалалық Алмалы аудандық сотында. Сол сот процесі күні бүгінге дейін жалғасып келе жатыр. Осы айтқан сөздерім үшін Арман Шораевтан кешірім сұрауыма бір емес, бірнеше жағдай қатарынан себеп болып отыр. Біріншіден, осы жерде мән-жағдайларды түсіндіре кетейін. Осы Сәуле Әбділдаханқызына интервью беру барысында, мен, Арман Шораевты тапсырысшы деп атауыма - өзімнің қорғауымдағы сотталушы азаматтардың айтқан сөзі себеп болған болатын. Ол туралы сол интервьюда солай ашық айтылды да. |
Абзал Құспан
|
▶
|
↑ алайд'арман шораев // бір тапсырысшы болатындай біздің қолымызда → // соның ішінде менің қолымда // бір материалдық сипаттағы → // құжат түріндегі → // қандай да бір болмасын дәлелдер жоқ болатын ал және уол кезде⁀де болған жоқ ↓ /// ↑ мен және уондай материалдық құжаттар бар деп → // дәлелдемелер бар деп мәлімет айтқан жоқ болатынмын → біріншіден ↓/// ↑ йекіншіден уосы йекі мың уон тоғыз жылдың желтоқсан айында мен → // алматы қаласының /уонкалогиясында → // сол кезд' ауырып жатқан досым бейсен құрамбек бауырымыздың қал-жағдайын біліп барған болатынмын ↓ /// ↑ мен жалғыз барған жоқпын → уол кезде қасымызда сәул' әбділдақанқызы болды → уортақ достарымыз ғабит абдулазизұлы уөзүнің келіншегі ғазизамен бірге болды ↓ /// ↑ барған гезімізде уосы палатада бейсекеңнің жан-жары гүлмира⁀да болған болатын ↓ /// |
↑ алайд'арман шораев бір тап̊сырышшы ͡б̊олатындай біздің ͡ғолұмұзда → // сонұң ішінде менің ͡ғолұмда ͡б̊ір матерійалдық̊ сыйпаттағы → // құжат түрүндөгі → // қандай да ͡б̊ір ͡б̊олмасын дәлелдер жоқ ͡полатын ал және уол кезде⁀де ͡б̊олған жоқ ↓ /// ↑ мен және уондай матерійалдық құжаттар ͡б̊ар деп → дәлелдемелер ͡б̊ар деп мәлімет айтқан жоқ ͡полатыммын → // біріншіден ↓ /// ↑ йекіншіден уос'екі мың уон тоғұж жылдың желтоқ̊сан айында мен → // алматы қаласының уоңкалогыйасында → // сол гезд'ауұрұп жатқан досұм – бейсең⁀ғұрамбек бауұрұмұздың ͡ғал-жағдайым біліп парғам болатыммын ↓ /// ↑ мен жалғыз ͡б̊арған жоқпұн → // уол⁀гезде қасымызда сәул'әб̊ділдақаңқызы болдұ → // уортағ ͡достарымыз ғаб̊ыйт аб̊дұулазыйзұлы уөзүнүң келіншегі ғазыйзамем бірге ͡б̊олдұ ↓ /// ↑ барғаң гезімізде 'осұ палатада ͡б̊ейсекеңнің жан-жары гүлмүйра⁀да ͡б̊олғам болатын ↓ /// |
Алайда Арман Шораев бір тапсырысшы болатындай біздің қолымызда, соның ішінде менің қолымда бір материалдық сипаттағы, құжат түріндегі, қандай да бір болмасын дәлелдер жоқ болатын ал және ол кезде де болған жоқ. Мен және ондай материалдық құжаттар бар деп, дәлелдемелер бар деп мәлімет айтқан жоқ болатынмын, біріншіден. Екіншіден, осы 2019 жылдың желтоқсан айында мен Алматы қаласының ы-ы онкологиясында сол кезде ауырып жатқан досым – Бейсен Құранбек бауырымыздың қал-жағдайын біліп барған болатынмын. Мен жалғыз барған жоқпын, ол кезде қасымызда Сәуле Әбділдаханқызы болды, ортақ достарымыз Ғабит Абдулазизұлы өзінің келіншегі Ғазизамен бірге болды. Барған кезімізде, осы палатада Бейсекеңнің жан-жары Гүлмира да болған болатын. |
Абзал Құспан
|
▶
|
↑ осылардың көзүнше → // сол кезде бейсекең⁀де бұл жайға уөзінің алаңдаушылығын білдіріп → ай ↑ // абзал → // сендер⁀де йелдің азаматтарысыңдар ↓ /// ↑ бірің' айтсам → // йекіншісін' айтпай қалсам → // ыңғайсыз болар ↓ /// ↑ бірақ сен келіп уотыр уекенсің → // саған айтайын → // уосы істі сен тоқтатсайшы ↓ /// ↑ азаматсыңдар → // ы-ы : бір-бірлеріңіздің әкелеріңізді sup>уөлтірген йештеңелеріңіз жоқ → // алып бара жатқан → деп → осы істі тоқтатуға бір себепкер болсайшы → деп уөзүнің уөтінішін айтқан болатын ↓ /// ↑ артынан бірақ айтқан болатын → ↑ мен йенді ос' айағымнан тұрайын → жазылайын → сосын йекеуіңді уөзім тоқтатам → әйтпесе қазір саған айтып → ы-ы-ы: арманғ'айт'лмай қалсам ы-ы-ы : → уонда дұрыс болмайды → йекеуіңе бірдей уекі жақтан айтып → мен усы істі тоқтатам → деген бағытт' айтқан болатын ↓ /// |
↑ уосұлардың ͡гөзүншө → сол⁀ гезде ͡б̊ейсекең де ͡б̊ұл жайға уөзүнүң алаңдаушұлұғұм білдіріп → ай → аб̊зал → сендер⁀де йелдің азаматтарысыңдар ↓ /// ↑ бірің'айтčам → // йекіншісін' айтпай қалсам → // ыңғайсыз ͡б̊олар ↓ /// ↑ бірақ̊ сең ͡геліб̊ у͡отұр йекенсің → // саған айтайын → // уосы істі сен тоқтатčайшы ↓ /// ↑ азаматčыңдар → // ы-ы : бір-͡б̊ірлеріңіздің әкелеріңіздің уөлтүргөн йештеңелеріңіж жоқ → // алып⁀пара жатқан → // деп → // уос' істі тоқтатұуға ͡б̊ір себ̊епкер ͡б̊олсайшы → // деб̊ ͡өзүнүң уөтүнүшін айтқам болатын ↓ /// ↑ артынам бірағ айтқам болатын → // ↑ мен йенді уосұ айағымнан тұрайын → // жазылайын → // сосұн уекеуүңде уөзүм тоқтатам → әйтпесе қазір саған айтып ы-ы-ы : → // армаңғ'айт'алмай⁀ғалсам ы-ы-ы : → // уонда дұрұс ͡полмайды → // йекеуүңө ͡б̊ірдей йекі жақтан айтып → мен уос'істі тоқтатам → дегем бағытт'айтқан болатын ↓ /// |
Осылардың көзінше, сол кезде Бейсекең де бұл жайға өзінің алаңдаушылығын білдіріп: «- Ай, Абзал, сендер де елдің азаматтарысыңдар. Біріңе айтсам, екіншісіне айтпай қалсам, ыңғайсыз болар. Бірақ сен келіп отыр екенсің, саған айтайын: осы істі сен тоқтатсайшы. Азаматсыңдар, ы-ы бір-бірлеріңіздің әкелеріңізді өлтірген ештеңелеріңіз жоқ, алып бара жатқан», - деп, - «Осы істі тоқтатуға бір себепкер болсайшы», - деп өзінің өтінішін айтқан болатын. Артынан бірақ айтқан болатын: «- Мен, енді, осы аяғымнан тұрайын, жазылайын, сосын екеуіңді өзім тоқтатам, әйтпесе қазір саған айтып, ы-ы-ы Арманға айта алмай қалсам, ы-ы-ы онда дұрыс болмайды, екеуіңе бірдей екі жақтан айтып, мен осы істі тоқтатам», - деген бағытта айтқан болатын. |
Аден Марғұлан
|
▶
|
↑тұуыстар қалайсыңда:р ↑ /// ↑ кележатқан жаңа жылдарыңме: н ↑ /// ↑ мына біздің марго → // жыл соңұна ͡ дейін → // келін ͡ ап келем деб ͡ ед ↓ /// ↑ сопыйып әлі жүр → // джыл бітті → // келін ͡ де ͡ жоқ → // түк ͡ те ͡ жоқ ↓ /// ↑ мынау / немене джіберілмей ͡ ғалды ↓ /// ↑ марго ↑ / кел ↓ /// ↑ мен сені / грұуппаға салыб жіберійін → // сүуретке түсіріп ↓ /// ↑ кән / көрійнш ↑ /// ↑ уой / мам / неге менің уосы уоншаме:с фотомды → // грұуппаға жібересіз ↑ /// ↑ кеше анау сүмірейіп → // көзім жанып тұрған фотомды → // статұусқа сапсапсыз ↓ /// ↑ уөй йенді / телефоннан шығар ↑ /// |
↑тұуұстар ͡ ғалайсыңдар ↑ /// ↑ кележатқан жаңа ͡ жылдарыңмен ↑/// ↑ мына б̊іздің марго → // жыл соңұна дейін → // келін алып ͡ гелем деп йеді ↓ /// ↑ сопұйұб̊ ͡ әлі жүр → // жыл бітті → // келін͡ де жоқ → // түк͡ те жоқ ↓ /// ↑ мынау / немене жіб̊ерілмей͡ ғалды ↓ /// ↑ марго ↑ / кел↓ /// ↑ мен сені / грұуппаға салыб͡ ̊ жіб̊ерейін → // сүурөткө түсүрүп ↓ /// ↑ кәне / көрөйүншү ↑ /// ↑ уой мам / неге менің уос'онша sup>йемес фотомдұ → // грұуппаға жіб̊ересіз ↓ /// ↑ кеш'анау сүмүрөйүп → // көзүм жанып тұрған фотомдұ → // статұусқа салып тастап̊сыз ↓ /// ↑ уөй йенді / телефоннан шығар ↓ /// |
- Туыстар қалайсыңдааар? Келе жатқан жаңа жылдарыңмен! Мына біздің Марго жыл соңына дейін келін алып келем деп ед. Сопиып әлі жүр, жыл бітті, келін де жоқ, түк те жоқ. Мынау немене жіберілмей қалды. Марго, кел. Мен сені салып жіберейін суретке түсіріп.
- Кән көринш. Ой мам, неге осы менің оншамееес фотомды группаға жібересіз? Кеше анау сүмірейіп, көзім жанып тұрған фотомды статусқа саптастапсыз.
- Өй, енді, телефоннан шығар. |
Аден Марғұлан
|
▶
|
↑вот соны уойлап мам → // мен сізге жаңа жылға ↑ /// ↑ уотырыңыз каз → // уотырыңыз / уотырыңыз ↓ /// ↑ айфон уон үш сыйлайм ↓ /// ↑ бұл телефонның бір плйұусы → // кійноэффект режимі бар ↓ /// ↑ йенді анау ұуатсаптағы → // жаңағы / статұус бар йемес ͡ па ↑ // соны кійноэффект режіймімен → // түсіретін боласыз ↓ /// ↑ ал йенді мен → // війдеоға түсіріп жіберейін ↓ /// ↑ тұуыстар / жаңажыл мейрамы → // құтты болсын ↑ /// ↑ уойбой / мынаның камерасы → // шынымен күшті йекең ͡ ғой / иә ↓ /// ↑ жаңа уоскыр дедің ͡ ба ↑ // не ͡ дедің ↑ // соныңа / қалай үміткер болам мен ↑ /// |
↑ вот čон'ойлап мам → // мен сізге жаңажылға ↑ /// ↑ уотұрұңұз͡ ғәзір → // уотұрұңұз / уотұрұңұз ↓ /// ↑ айфон уонүш сыйлаймын ↓ /// ↑ бұл телефоннұң бір плійұусұ → // кійноэфект ірежіймі͡ б̊ар ↓ /// ↑ йенд'анау ұуатčаптағы → // жаңағы / статұус ͡ пар йемес͡ па ↑ // сонұ͡ гійноэфект ірежіймімен → // түсүрөтүм ͡ боласыз ↓ /// ↑ ал йенді мен → // війдеоға түсүрүб̊͡ жіб̊ерейін ↓ /// ↑ тұуұстар / жаңажыл мейрамы → / құттұ ͡ б̊олсұн ↑ /// ↑ уойб̊ой / мынаның ͡ гамерасы шынымен → // күшт'йекең ͡ ғой / ійә ↓ /// ↑ жаңа / оскар дедің ͡ ба ↑ // не ͡ дедің ↑ // соғаң͡ ғалай / үмүткөр ͡ б̊олам ͡ мен ↑ /// |
- Вот соны ойлап мам, мен сізге жаңа жылға. Отырыңыз каз, отырыңыз, отырыңыз. Айфон 13 сыйлайм. Бұл телефонның бір плюсы киноэффект режимі бар. Енді анау WhatsApp-тағы жаңағы статус бар емес па, соны киноэффект режимімен түсіретін боласыз.
- Ал, енді мен видеоға түсіріп жіберейін.
- Туыстар, жаңа жыл мейрамы құтты болсын!
- Ой, мынаның камерасы шынымен күшті екен ғой, иә. Жаңа оскар дедің ба, не дедің, соныңа қалай үміткер болам мен? |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑кинодан үзінді / сакура: дұухын уорнында ͡ ма ↑ /// ↑ қорқпай-ақ қой бауырым ↓ /// ↑ қалай ↑ /// ↑
- ↑ маңқа: бірде-бір сенімнен шыққан йемес ↓ /// ↑ сізге айттымғо ↓ ///
- ↑ сакұура: жәрайд / әзірше сенің қасында жүре тұрсын ↓ /// ↑ көреміз аржағын ↓ /// ↑
- ↑ маңқа: болды братан / көріскенше уонда ↓ /// |
↑кинодан үзүндү /сакұура: дұухұн уорнұнда ͡ ма ↑ /// ↑ қорқпайақ ͡ қой бауұрұм ↓ /// ↑ қалай ↑ /// ↑
-↑маңқа: бірде ͡ б̊ір сенімнен шыққан йемес ↓ /// ↑ сізг'айттым ͡ ғой ↑ ///
-↑сакура: жарайды →// әзірше сенің ͡ғасында жүрө ͡ тұрсұн ↓ /// ↑ көрөмүз аржағын ↓ /// ↑
-↑маңқа: болдұ братан →// көрүскөнше уонда ↓ /// |
Кинодан үзінді: «- Сакура: Духың орнында ма? Қорықпай-ақ қой бауырым. Қалай?
- Маңқа: Бірде бір сенімнен шыққан емес. Сізге айттым ғой.
- Сакура: Жарайд, әзірше сенің қасыңда жүре тұрсын. Көреміз ар жағын.
- Маңқа: Болды братан, көріскенше онда». |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑әрійне / кастингтен уөттім ↓ /// ↑ ы: сол шақтар мен // мвд жұмыснан кеткен болатынмын ↓ /// ↑ солкезде қонаққа балым мақсатывнанын үйіне // қонаққа шәйға келдім ↓ /// ↑ сол сәттерде ы: / меруерт дүйсеновна деген →// кастинг директоры келді ↓ /// ↑ сонда / әңгімелесіп уотырып →// сен не жұмыстан кетіп қалдың ͡ ба ↓ /// ↑ сен актерствада көргің келмей ͡ ма уөзіңді →// дегенде ійә →// дедім ↓ /// ↑ сөңгійн жарайд / бір кейіпкер бар →// біз соған көрейік деп йедік сені →// деп ұсынды ↓/// |
↑әрійне / кастійңгтен уөттүм ↓ /// ↑ ы: сол шақтар мен →// мвд жұмұсұнаң ͡ геткем ͡ болатынмын ↓ /// ↑ солгезде қонаққа ͡ б̊алым мақ̊сатовнаның үйүнө / қонаққа шәйға ͡ гелдім ↓ /// ↑ сол сәттерде / ы: мерүуерт дүйсөновна дегем ͡ біздің ͡ гастійңг дійректорұ ͡гелді ↓ /// ↑ сонда / әңгімелесіп уотұрұп / сен не жұмұстаң ͡ гетіп қалдың ͡ ба ↑ /// ↑ сен актерствада / көргүң ͡ гелмей ͡ ма уөзүңдү ↑ / дегенде / ійә дедім ↓ /// ↑ сонаң ͡ гейін жарайды →// бір ͡ гейіпкер ͡б̊ар →// біс ͡ соғаң ͡ гөрөйүк деп йедік ͡ сені → // деб̊ ͡ұсұндұ ↓ /// |
Әрине, кастингтен өттім. Ыы.. сол шақтар мен МВД жұмысынан кеткен болатынмын. Сол кезде қонаққа, Балым Мақсатовнаның үйіне қонаққа шәйға келдім. Сол сәттерде ыы.. Меруерт Дүйсеновна, біздің кастинг директоры келді. Сонда әңгімелесіп отырып: «Сен не жұмыстан кетіп қалдың ба? Сен актерствада көргің келмей ма өзіңді?» -дегенде, «Иә!» -дедім. Сөңгин: - «Жарайд, бір кейіпкер бар, біз соған көрейік деп едік сені» -деп ұсынды. |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑ уолкезде кейіпкер кеша болатын↓/// ↑мені қарағанда ↓/// ↑ сонда / дәл сол сәтте →// байан мақсатовна кріп келд қонаққа →// балым мақсатовнаға↓/// ↑меруерт дүйсеновна айтқанда →// уосы айдарды көрейін деп уотырм →// кешаға дегенде →// маған біраз қарап тұрт ͡ та →// бір / йекі / бес мійнұуттай / біраз уойланып қарап тұрт ͡ та →// жоқ / сакұура қылып көрейк деді ↓ /// ↑ мен уолкезде білмейм →// сценарій йештеңені ↓ /// ↑сакұура деген кім десем ↑ // сөнен кейін ақырындап түсіндіре бастады ↓/// ↑сүйтіп / бірталай видеопробаларды көрдік ↓/// ↑басқа актерлармен камерада қалай жұмыс істейтінімізді →// біраз жұмыстар болды ↓/// ↑сүйтіп ресмій кастингтен уөттік ↓ /// |
↑уолгезде ͡гейіпкер ͡геша ͡б̊олатын ↓ /// мені ͡ғарағанда ↓ /// ↑ сонда / дәл сол сәтте ͡ б̊айан мақ̊сатовна ͡ гіріп келді / қонаққа ͡ б̊алым мақ̊сатовнаға↓/// ↑мерүуөрт дүйсөновн'айтқанда: уос'айдарды көрөйүн деп уотұрм ͡гешаға дегенде →// мағам ͡ біраз ͡ ғарап тұртды ͡ да →// бір-йекі / бес мійнұуттай / біраз уойланып қарап тұрды ͡ да →// жоқ / сакұура ͡ғылып көрөйүк деді ↓ /// ↑ мен уолгезде ͡б̊ілмеймін →// сценарий йештеңені ↓ /// ↑ сакұура дегең ͡ гім десем ↑// содаң ͡ гейін ақырындап түсүндүре ͡б̊астады ↓ /// ↑ сөйтүп ͡ пірталай війдеопроб̊аларды ͡гөрдүк ↓/// ↑басқ'актерлармен камерада ͡ғалай жұмұс істейтінімізді →// біраж ͡ жұмұстар ͡ б̊олдұ ↓ /// ↑ сөйтүп іресмій / кастійңгтен уөттүк ↓ /// |
Ол кезде кейіпкер Кеша болатын. Мені қарағанда. Сонда, дәл сол сәтте Баян Мақсатовна кіріп келді, қонаққа Балым Мақсатовнаға. Меруерт Дүйсеновна айтқанда: - Осы Айдарды көрейін деп отырмын Кешаға, - дегенде, маған біраз қарап тұрды да, 1-2 ми.. 5 минуттай, біраз ойланып қарап тұрды да: «жоқ, Сакура қылып көрейік», - деді. Мен ол кезде білмейм сценарий ештеңені. - Сакура деген кім? - десем, содан кейін ғана барып түсіндіре бастады. Сөйтіп бірталай видеопробаларды көрдік. Басқа актерлармен камерада қалай жұмыс істейтінімізді, біраз жұмыстар болды. Сөйтіп ресми кастингтен өттік. |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑кійнодан үзінді ↓ /// алмат / ал құрметті әріптестер ↑ // мен сендерд шақырған себебім →// келес'аптаның басынан бастап →// жаңа бағдарламамен гастрөлдік сапарға шығамыз → // мысалы алмат сағатов ағамызбен қарағанда / ы: →/ йенді уөмірде абыройлы кісі →// үлкен кісі →// байағыдан бері танитын ↓ /// ↑ сомен / кішкене мен қысылдым →// үйткені / сценарій бойынша / уонымен қарым қатынасым →// кішкене уоған сыйластық жоқ йетін ↓/// ↑ы: →/ сол маған кішкене қыйынға соқты ↓/// ↑ солкезде мерүуерт дүйсеновнаның талабы болғаны →// жоще с ним разгаваривай →// деп айтты ↓ /// ↑ дәл → // сол сөзін айтып уотырм ↓ /// ↑ сол кішкене қыйынға соқты →// буд' жоще дегені ↓ /// ↑ ійә / бұл менің алғашқы жобам →// бірінші маусым →// менің алғашқы жобам ↓ /// ↑ уөзімді сынап көрдім →// ұнады уөзіме →// ы: іштегі / бір ынтам бар йекенін сезіндім ↓/// ↑ сол дәл жұмыстеп →// уотырмыз сол йенді ↓/// |
↑кинодан үзінді / алмат: ал ͡ ғұрмөтт'әріптестер ↑ // мен сендерді шақырған себ̊еб̊ім →// келесі / аптаның басынам ͡ бастап → // жаңа ͡б̊ағдарламамен гастрөлдүк сапарға шығамыз → // мысалы / алмат ͡ čағатов ағамызб̊ең ͡ ғарағанда / ы: →/ йенді уөмүрд'аб̊ыройлұ ͡ гісі →// үлкөң ͡ гісі / байағыдам ͡ бері таныйтын ↓ /// ↑ сомең ͡ гішкене мең ͡ ғысылдым →// уөйткөнү / сценарій ͡ бойұнша уонұмең ͡ ғарым қатынасым ͡ гішкене уоған сыйластығ ͡ жоқ йеді ↓ /// ↑ ы: сол мағаң ͡ гішкене қыйыңға соқтұ ↓ /// ↑солгезде мерүуөрт дүйсөновнаның талаб̊ы ͡б̊олғаны →// жоще с ним разговаривай / деб̊ ͡ айтты ↓ /// ↑ дәл сол сөзүн айтып уотұрмұн ↓/// ↑ сол ͡ гішкене қыйыңға соқтұ →// буд' жоще дегені ↓ /// ↑ ійә / бұл менің алғашқ̊ы жоб̊ам →// бірінші маусұм / менің алғашқ̊ы жоб̊ам ↓ /// ↑ уөзүмдү сынап көрдүм / ұнады уөзүмө →// ы: іштегі ͡ б̊ір ынтам ͡ бар йекенін сезіндім ↓/// ↑сол дәл жұмұс істеп уотұрмыз / сол йенді ↓ /// |
Кинодан үзінді. «- Алмат: Ал құрметті әріптестер мен сендерді шақырған себебім, келесі аптаның басынан бастап, жаңа бағдарламамен гәстрөлдік сапарға шығамыз!»
Мысалы, Алмат Сағатов ағамызбен қарағанда, ыы.. енді өмірде абыройлы кісі, үлкен кісі, баяғыдан бері танитын. Сомен кішкене мен қысылдым, өйткені, сценарий бойынша онымен қарым қатынасым кішкене оған сыйластық жоқ етін. Ыы.. сол маған кішкене қиынға соқты. Сол кезде Меруерт Дүйсеновнаның талабы болғаны, «Жоще с ним разговаривай»- деп айтты. Дәл сол сөзін айтып отырмын. Сол кішкене қиынға соқты:- «Будь жоще», - дегені. Иа, бұл менің алғашқы жобам бірінші маусым, менің алғашқы жобам. Өзімді сынап көрдім, ұнады өзіме, ыы.. іштегі бір ынтам бар екенін сезіндім. Сол дәл жұмыс істеп отырмыз сол енді.. |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
кинодан үзінді / сакұура: жоха маған айтты →// сенің нестегеніңді ↓ /// ↑ сен не уолармен жалғыз →// төбелесіп жүрсің ͡ ба ↑ /// кеша: ↑ ійә ↑ ///
сакура: ↑ хә: ↓ /// ↑ базар жоқ ↑ /// ↑ бірақ / бұның ақымақтық болдығо ↑///
кеша: ↑ йенді уол жерден бізге ↑ ақша түсіп тұратын болад ↓///
сакура: ↑ сендердің уосы ақшадан басқа уойлайтын заттарың бар ͡ ма ↑ /// ↑ не ͡ гөрінді сонша ↑ /// |
кинодан үзінді / сакұура: жоха маған айтты →// сенің не'стегеніңді ↓ /// ↑ сен не уолармен жалғыз төб̊өлөсіб̊ ͡ жүрсүң ͡ ба ↑ /// кеша: ↑ ійә ↓ ///
сакура: ↑ хә ↑ /// ↑ базар жоқ ↑ /// ↑ бірақ / бұнұң ақымақтық ͡ полдұ ͡ ғо ↑ /// ↑ кеша: ↑ йенді уол жердем ͡ бізге / ақ̊ша түсүп тұратым ͡ болады ↓ ///
сакура: ↑ сендердін уосұ / ақ̊шадан басқа уойлайтын заттарың бар ͡ ма ↑ /// ↑не ͡ гөрүндү сонша ↑ /// |
Киондан үзінді: « - Сакура: Жоха маған айтты сенің не істегеніңді. Сен не олармен жалғыз төбелесіп жүрсің ба?
- Кеша: Иә!
- Сакура: Хә.. (күлкі) Базар жоқ! Бірақ, бұның ақымақтық болды ғой!
- Кеша: Енді ол жерден бізге ақша түсіп тұратын болады.
- Сакура: Сендердің осы ақшадан басқа ойлайтын заттарың бар ма? Не көрінді сонша?» |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑бала ͡ гезден / деп айтсам уөтірік болар →/ бірақ / стүуденттік кезде пайда болд ↓/// ↑ стүуденттік кезде / ы: бір ұсыныс түсті ↓/// ↑ менің йесімде жоқ қалай болғаны / бірақ →// mg продакшнның →// обратная сторона / деген полуметр киносы бар →// соған мені көрген →// басты рөлге ↓ /// ↑ уо жерде ͡ де →/ біраз пробалар болып →// кастингтен біраз уөтіп →// ы: →/ главный рөлге уөттім ↓ /// ↑ бірақ / уолкезде / басты ірөлге қарындасым →// аша матайды көрді →// йенді продійұусердің уөзінің көрүуі бойынша →// йенді қарындас пен аға бірге уойнай алмадығой →// солкезде маған → // кешір біз ашаны таңдадық →// уөйткені уолкезде қазақыстанға әйгілі болды →// бізге ͡ де сол керек деген сыйақты ↓ /// |
↑бала ͡ гезден деб̊ ͡айтčам →// уөтүрүк болар →// бірақ / стүудөнттүк ͡ кезде пайда ͡ б̊олдұ ↓/// ↑ стүудөнттүк кезде / ы: бір ұсұнұс түстү ↓ /// ↑ менің уесімде жоғ ͡ ғалай болғаны ͡ б̊ірақ →// мg продак̊шнның уоб̊ратная сторона →// деген полұуметір ͡ гұйносұ ͡ б̊ар →// соған мені ͡гөргөн →// басты үрөлгө↓ /// ↑уо жерде ͡ де ͡б̊іраз проб̊алар ͡б̊олұп →// кастійңгтем ͡ біраз уөтүп / ы: главный үрөлгө уөттүм ↓ /// ↑бірақ / уол ͡ гезде ͡б̊асты үрөлгө қарындасым аша матайды ͡гөрдү →// йенді продійұуссөрдүң уөзүнүң ͡ гөрүуү ͡б̊ойұнша →// йенді ͡ ғарындаспен аға ͡ б̊ірге уойнай алмадығой →// солгезде маған →// кешір ͡б̊із ашаны таңдадық →// уөйткөнү уолгезде қазағыстаңға / әйгілі болдұ →// бізге ͡ де сол ͡ герек деген сыйақты ↓ /// |
Бала кезден деп айтсам өтірік болар, бірақ, студенттік кезде пайда болды. Студенттік кезде бір ұсыныс түсті. Менің есімде жоқ қалай болғаны бірақ, МG продакшнның «Обратная сторона» деген полуметр киносы бар, соған мені көрген, басты рөлге. Ол жерде де біраз пробалар болып кастингтен біраз өтіп, главный рөлге өттім. Бірақ, ол кезде басты рөлге қарындасым Аша Матайды көрді, енді продюссердің өзінің көруі бойынша қарындас пен аға бірге ойнай алмайды ғой, сол кезде маған: "Кешір біз Ашаны таңдадық», өйткені ол кезде Қазақстанға әйгілі болды, бізге де сол керек, - деген сияқты.. |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
кинодан үзінді/ абзал: ↑ давай ха: ↑///
- ↑жарайсың / братан ↑///
- сакура: еркекше ͡ ма ↑ /// ↑ мұухаға айтып барыңдар →// щеноктарын уөзінде ұстасын → // ійе болсын ↑ /// ↑ ұнады →//кейіпкердің уөзі →// образы ↓ /// ↑ ы: →/ басында кішкене →// ы: →// сценарій бойынша уөзгешелеу йеді →// ы: ішкі дүнійесі / әңгімесі кішкене көптеу болатын ↓ /// ↑ сосын режійссер / самал ханыммен кішкене ақылдасып →// бір түйінге келдік ↓ /// ↑ сакұура йенді / үлкен бір еркектер қауымының →// көшбашшысы десед ↓ /// ↑ сондықтан уоның →// көп сөзі болмауы керек ↓ /// ↑ менің уойымша / менің тәжерійбемде →// уондай адамдар көргем →// жұмыс барысымен →// білем таныйм ↓ /// ↑ сондықтан / уолар көпсөзді болмау керек →// нахты қысқа ͡ да / нұсқа сойлеу керек ↓ /// ↑ сондайғана уөзгерістер →// жасадым кішкене →// самал ханыммен ақылдасып ↓ /// |
↑кинодан үзінді / абзал: давай ха:
- ↑жарайсың / братан ↑///
- сакура: йеркек̊ше ͡ ма ↑ /// ↑ мұухаға / айтып ͡ парыңдар →// щеноктарын уөзүнд'ұстасын →// ійе ͡б̊олсұн ↑/// ↑ ұнады / кейіпкердің уөзү / уоб̊разы ↓ /// ↑ ы: басында ͡гішкене / ы: сценарій ͡б̊ойұнша уөзгөшөлеу йетін →// ы: ішкі дүнүйөсү / әңгімесі ͡ гішкене ͡ гөптөу ͡б̊олатын ↓ /// ↑ сосұн ірежійссер самал ханыммең ͡ гішкен'ақылдасып →// бір түйүңгө ͡ гелдік ↓ /// ↑ сакұура йенді / үлкөм ͡ бір уеркектер ͡ ғауұмұнұң ͡гөш ͡ пашшысы деседі ↓ /// ↑сондұқтан / уонұң ͡гөп сөзү ͡б̊олмауұ ͡герек↓/// ↑менің уойұмша / менің тәжерійб̊емде уондай адамдар ͡гөргөм →// жұмұс ͡парысымен →// білем таныймын ↓ /// ↑ сондұқтан уолар ͡ гөп ͡ сөздү ͡б̊олмау ͡герек →// нақты қысқа ͡ да нұсқа сөйлөу ͡герек ↓ /// ↑ сондай ͡ ғана уөзгөрүстер жасадым →// кішкене самал ханыммен ақылдасып ↓ /// |
Кинодан үзінді: «- Абзал: Давай хахаа (күлкі)
- Жарайсың, братан!
- Сакура: Еркекше ма? Мухаға айтып барыңдар Щеноктарын өзінде ұстасын, ие болсын!"
Ұнады, кейіпкердің өзі, образы. Ыы.. басында кішкене сценарий бойынша өзгешелеу еді, ішкі дүниесі әңгімесі кішкене көптеу болатын. Сосын режиссер Самал ханыммен кішкене ақылдасып, бір түйінге келдік. Сакура енді, үлкен бір еркектер қауымының көшбасшысы деседі. Сондықтан оның көп сөзі болмауы керек. Менің ойымша, менің тәжерибемде ондай адамдар көргем, жұмыс барысымен, білем таним. Сондықтан олар көп сөзді болмауы керек, нақты қысқа да нұсқа сөйлеуі керек. Сондай ғана өзгерістер жасадым кішкене Самал ханыммен ақылдасып. |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑сонанкейн йенді уөзімнің көзқарасыммен →// былай характерімді шығардым ↓/// ↑ ы: ұнады ↓ /// ↑ несімен ұнады → // әділеттілігімен / әрійне ↓ /// ↑ йең бастысы →// сол әділеттілік шығар →// маған ұнағаны ↓ /// ↑ әрійне йенді / уөз уөзіңе деген →// ы: уөзімді қатты сынайм →// уөз уөзіме қатты критикпін ͡ деп айтсам болад ↓ /// ↑ сондықтан / бірінші жоба болғаннан ͡ кейн →// йенді шығаралмадым деп уойлайм →// біржүз пайызға ↓ /// ↑ бірінші маусымда ↓ /// ↑ ы: йенді / толықтай шығаралмадым ͡ деп айтсам ↓ /// |
↑сөнаңгейін йенді уөзүмнүң ͡ гөзғарасыммен → // былай характерімді шығардым ↓/// ↑ ы: ұнады ↓ /// ↑ несімен ұнады ↑ // әділеттілігімен / әрійне↓ /// ↑йең бастысы → // сол әділеттілік ͡ шығар → // маған ұнағаны ↓ /// ↑ әрійне йенді / уөз уөзүңө деген → // ы: уөзүмдү ͡ ғатты сынаймын → // уөз уөзүмө / қатты ͡грійтійкпін деб̊ ͡айтčам ͡ болады ↓ /// ↑ сондұқтам ͡ бірінші жоб̊а ͡б̊олғаннаң ͡ гейн → // йенді шығар'алмадым деп уойлаймын → // бір жүз пайызға ↓ /// ↑ бірінші маусұмда ↓ /// ↑ ы: йенді/ толұқтай шығар'алмадым деб̊ ͡айтčам ↑ /// |
Сонан кейін енді өзімнің көзқарасыммен былай характерімді шығардым. Ыы.. ұнады. Несімен ұнады? Әділеттегімен, әрине. Ең бастысы сол әділеттілік шығар, маған ұнағаны. Әрине, енді өз-өзіңе деген.. өзімді қатты сынайм, өз-өзіме қатты критикпін деп айтсам болады. Сондықтан бірінші жоба болғаннан кейін енді шығара алмадым деп ойлаймын бір 100 пайызға. Бірінші маусымда. Толықтай шығара алмадым деп айтсам.. |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
кинодан үзінді / сакура: ↑ брат / аш көзіңді ↑ /// ↑ брат ↑ /// ↑ аш ↑ /// ↑аш көзіңді →// аш ↑ /// ↑ брат ↓ /// ↑ жоқ ↑/// ы: қыйындықтар жаңағы →// түсірілім барысында ͡ да жаңағы →// алмат аға / алмат ағамен кішкене қыйындықтар болды ↓ /// ↑ ұялғанымнан / кішкене қысылғанымнан →// уонан ͡ кейін уол кісінің мысы күшті болад →// негізі уойнағанда ↓ /// ↑ жақсы актерскій бергенімен →// актерлерде сондай бар ↓ /// ↑ партнер қалай беред →// сен солай уойнайсың деген сыйақты ↓ /// ↑ уөте / актерскій беру →// уөте мықты уол кісінің / бірақ / екінші жағы мысымен басып тұрад →// уол ͡ кісі ↓ /// |
↑кинодан үзүндү / сакура: ↑ брат / аш көзүңдү ↑ /// ↑ брат ↑ /// ↑ аш ↑ /// ↑ аш көзүңдү / аш ↑ /// ↑брат ↑/// ↑ жоқ↑ /// ↑ қыйындықтар жанағы / түсүрүлім барысында ͡ да жанағы / алмат аға ↓/// ↑ алмат ағамең ͡ гішкене қыйындықтар ͡ б̊олдұ ↓ /// ↑ ұйалғанымнан / кішкене ͡ ғысылғанымнан → // уодаң ͡ гейін уол͡ гісінің мысы ͡гүштү ͡ б̊олады → // негізі уойнағанда ↓ /// ↑ жақ̊с'актерскій ͡ б̊ергенімен → // актерлерде сондай ͡ б̊ар ↓ /// ↑ партнер ͡ ғалай береді → // сен солай уойнайсың деген сыйақты ↓ /// ↑ уөт'актерскій ͡ б̊ерүу уөтө ͡ мықты уол ͡ гісінің → // бірақ / йекінші ͡ жағы мысымем ͡ басып тұрады уол ͡ гісі ↓ /// |
Кинодан үзінді: «- Сакура: - Брат, аш көзіңді! Брат! Аш! Аш көзіңді, аш! Брат! Жоқ! (жылап..)» Қиындықтар жаңағы түсірілім барысында да жаңағы Алмат аға.. Алмат ағамен кішкене қиындықтар болды. Ұялғанымнан, кішкене қысылғанымнан, одан кейін ол кісінің мысы күшті болады, негізі ойнағанда. Жақсы актерский бергенімен актерлерде сондай бар. Партнер қалай береді, сен солай ойнайсың деген сияқты. Өте, актерский беруі өте мықты ол кісінің, бірақ, екінші жағы мысымен басып тұрады ол кісі. |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑үлкен кісі тәжерійбесі мол бұл салада →// сондықтан / сондай қыйыншылықтар болды кішкене →// сол кісімен уойнағанда →// текстын ұмытып деген сыйақты ↓/// ↑ бірақ / уонан ͡ кейн уөз-уөзімді жыйнап →// уол кісімен ͡ де сөйлесп келсіп →// бәрін жасадық ↓ /// ↑ сол сахна / уодан кейін досымды уөлтіретін сахна →// кішкене қыйынға соқты →// уөйткені / уөте драматійкалық қыйындау сахна →// жаңағы эмоцыйаны шығарұу керек →// бір дүубл'ден болмады бірден ↓ /// ↑ бірақ менде уөз уөмірімде →// құдай сақтасын сондай болмаса ͡ да →// соған ұқсас сійтұуацыйа болды →// соны кішкене йесіме түсіріп →// сонда шығардым кішкене →// десем болад ↓ /// |
↑үлкөң ͡ гісі тәжірійб̊есі мол / бұл салада →// сондұқтан / сондай ͡ ғыйыншылықтар ͡б̊олдұ ͡гішкене →// сол ͡ гісімен уойнағанда →// тек̊стін ұмұтұп деген сыйақты↓/// ↑бірақ/ уонаң ͡ гейн уөз уөзүмдү жыйнап →// уол ͡ гісімен ͡ де сөйлөсүп / келісіп →// бәрін жасадық ↓ /// ↑ сол сахна / уодаң ͡ гейін досұмдұ уөлтүрөтін сахна →// кішкене ͡ ғыйыңға соқтұ →// уөйткөнү / уөтө драматыйкалық қыйындау сахна →// жаңағы / эмоцыйаны шығарұу ͡герек →// бір дүубл'дем ͡ болмады ͡б̊ірден ↓/// ↑ бірақ / менде уөз уөмүрүмде →// құдай сақтасын сондай болмаса ͡ да →// соған ұқ̊сас сійтұуацыйа ͡б̊олдұ →// сонұ ͡гішкене йесіме түсүрүп →// сонда шығардым ͡гішкене →// десем ͡ болады↓/// |
Үлкен кісі тәжірибесі мол бұл салада, сондықтан, сондай қиыншылықтар болды кішкене сол кісімен ойанағанда текстын ұмытып деген сияқты. Бірақ, одан икейін өз өзімді жинап, ол кісімен де сөйлесіп келісіп, бәрін жасадық. Сол сахна, одан кейін досымды өлтіретін сахна, кішкене қиынға соқты, өйткені, өте драматикалық қиындау сахна, жаңағы эмоцияны шығару керек, бір дубльден болмады бірден. Бірақ менде өз өмірімде, құдай сақтасын сондай болмаса да, соған ұқсас ситуация болды, соны кішкене есіме түсіріп сонда шығардым кішкене, десем болады. |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑ кинодан үзінді / сакұура: ↑ джоха ↑ // джоха↑ // ↑ брат ↑ /// ↑ көзінді жұмба ↑ /// ↑ браат ↓ /// ↑ аш көзінді ↑ /// ↑ аш ↑ /// ↑ брат джоха ↑ /// уой / уол дайындық уөте мыхты болды ↓ /// ↑ йекі айдай мен ольга александровна ыландыйна деген → // кісі бар → // уөте мықты тәжерійбесі → // мол мастерым менің ↓ /// ↑ уөте қатты сыйлайм ↓ /// ↑ сол кісі мені → // әбден барлық қыр сырына үйретті → // әкелді ↓ /// ↑ сол кісмен дайындалдық ↓ /// ↑ дәл уосы образға дайындалдық ↓ /// ↑ кәдімгідей текстпен / жұмыс істеп / уол кісі ↓ /// ↑ уол кіснің уөзінің бір йерекшелігі сабаққа → // как сабақ ретінде йемес → // бір психалагическій жұмыс деп жұмыс істейд ↓ /// |
↑кинодан үзінді / сакура: ↑ джоха ↑//↑ джоха ↑ /// ↑брат ↑ /// ↑ көзүндү жұмба ↑ /// ↑ бра:т ↑ /// ↑аш көзүндү↑ /// ↑ аш ↑ /// ↑ брат ↑ /// ↑ джоха /// ↑ уой / уол дайындық уөтө мықты ͡б̊олдұ ↓ /// ↑ мен йек'айдай уол'га / алек̊сандровна ыландыйна дегең ͡ гісі ͡б̊ар/ уөтө мықты →// тәжірійб̊есі мол мастерым менің ↓/// ↑уөтө ͡ ғатты сыйлаймын ↓/// ↑сол ͡ гісі мен'әб̊ден барлық қыр сырын'үйрөттү / әкелді↓/// ↑сол ͡ гісмен дайындалдық↓/// ↑дәл уосұ уоб̊разға дайындалдық↓/// ↑кәдімгідей тек̊стпен жұмұс істеп →// уол ͡ гісі ↓ /// ↑ уол ͡ гіснің уөзүнүң бір йерек̊шелігі →// саб̊аққа / как / саб̊ақ уретінде уемес →// бір псійхологійческій жұмұс ͡ теб / жұмұс ͡ істейді ↓ /// |
Кинодан үзінді: «- Сакура: Джоха! Джоха! Брат! Көзіңді жұмба! Браат! Аш көзіңді! Аш! Брат! Джоха!». Ой, ол дайындық өте мықты болды. Мен 2 айдай Ольга Александровна Ландина деген кісі бар, өте мықты тәжерибесі мол, мастерім менің. Өте қатты сыйлаймын. Сол кісі мені әбден барлық қыр-сырына үйретті, әкелді. Сол кісімен дайындалдық. Дәл осы образға дайындалдық. Кәдімгідей текстпен жұмыс істеп, ол кісі.. ол кісінің өзінің бір ерекшелігі сабаққа как сабақ ретінде емес бір психологический жұмыс деп жұмыс істейді. |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑сен / уөз уөміріңе мысалы → // бір сахна болса → // со жерде бірден сұрах қояд → // неге уос жерде ослай істеды ↑ /// ↑ сокезде сен → // уөзің уойланып → // уөзіне уөмірдегі бір сійтұуацыйалард шығарып → // психалогійалық келуің керек ↓ /// ↑ сонда сенің эмоцыйаң шығад деген → // бір уөзінің жұмысы бар → // сондай үлкен мол ↓ /// ↑ сол кісмен біраз жұмыстедік → // уол кісіге үлкен рахмет → // әбден мен'үйретті → // қыр сырына → // бірақ әлгүнге дейін мен уол кісімен араласып → // әлгүнге дейін сабақ алып жүрм ↓ ///
кинодан үзінді / тергеуші: ↓ кешаға халықаралық деңгейде іздеу жарыйаладық ↓ /// ↑ йерте ͡ ме / кеш ͡ пе ұсталад ↓ /// ↑ сакұура / ыстаған кезде менімен кездестір ↓ /// |
↑сен / уөз уөмүрүңе мысалы / бір сахна ͡б̊олса ↑ // сол жерде ͡б̊ірден сұрақ қойады ↓/// ↑ неге уол уосұ жерде уосұлай істеді ↑ /// ↑ солгезде сен уөзүң уойланып →// уөзүнө уөмүрдөгі ͡б̊ір сійтұуацыйаларды шығарып →// псійхологійалық келүуүң ͡герек ↓/// ↑ сонда сенің эмоцыйаң шығады деген →// бір уөзүнүң жұмұсұ ͡б̊ар / сондай / үлкөн мол ↓ /// ↑сол ͡ гісімем ͡ біраж ͡ жұмұс ітедік →// уол ͡ гісіге / үлкөн ырахмет →// әб̊ден мені / үйрөттү ͡ ғыр-сырына ͡б̊ірақ / әлігүңгө ͡ дейін мен уол ͡ гісімен араласып →// әлігүңгө дейін саб̊ағ ͡ алып жүрмүн ↓ /// ↑ кійнодан үзүндү / тергеушү / кешаға халықаралығ ͡деңгейде / іздеу жарыйаладық ↓ /// ↑ йерте ͡ ме / кеш ͡ пе / ұсталады ↓/// ↑сакұура / ұстағаң ͡ гезде менімең ͡ гездестір↓/// |
Сен, өз өміріңе мысалы, бір сахна болса, сол жерде бірден сұрақ қояды. Неге ол осы жерде солай істеді? Сол кезде сен өзің ойланып, өзіне өмірдегі бір ситуацияларды шығарып, психологиялық келуің керек. Сонда сенің эмоцияң шығады деген бір өзінің жұмысы бар сондай үлкен, мол. Сол кісімен біраз жұмыс істедік, ол кісіге үлкен рақмет.. әбден мені үйретті қыр-сырына бірақ, әлі күнге дейін мен ол кісімен араласып, әлі күнге дейін сабақ алып жүрм.
Кинодан үзінді: « - Тергеуші: Кешаға халықаралық деңгейде іздеу жарияладық. Ерте ме кеш пе ұсталады. - Сакура: ұстаған кезде менімен кездестір.» |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑енді әркімнің уөз / мысалы / басқа актер болғанда → // мүмкін / сакұураның мінезі басқалай болатынба ͡ еді ↓ /// ↑ әр актердың уөзінің → // бір көзғарасы бар деген сыйақты ↓/// ↑ әрійне / мен бұ жерде →// көп сахналарда уөзімді қалай көрем → // солай шығардым → // десем болад ↓ /// ↑сол / мысалы / үндемеушілік ↓ /// ↑ уол мен шығарған бір уойым → // самал ханыммен келісіп ↓ /// ↑ уол негізі / бір жағынан уөзімнің ͡ де → // характерыма сай затта → // көп сөйлеп сөйлемеу ↓ /// ↑ соны кейбір адамдар йенді → // сен образдан шығалмай қалдың → // деген сыйақты күлед / әрійне → // бірақ / уол уолай йемес ↓ /// ↑ мен уөзімді қалай көрем → // уөмірлік ұстанымым қандай → // соны берүуге тырыстым камерамен ↓ /// ↑ мүмкін бір уөзімде → // тұла бойымда жатқан → // бір тұнып жатқан → // бір сезімдерді мен алдыға шығардым → // сакұурамен ↓ /// ↑ әлеуметтік желіде көбнесе → // жетпіс сексен пайыз → // жақсы қабылдады қалық → // бірақ әрійне / крійтійкасыз ͡ да болмайд → // крійтійка ͡ да болды → // уойнай алмайсың → // шығармадың деген сыйақты ↓ /// |
↑йенд'әргімнің уөз / мысалы / басқ'актер болғанда → // мүмкүн / сакұураның мінезі ͡б̊асқалай болатым ͡ ба йеді ↑ /// ↑ әр актердың уөзүнүң бір ͡гөзғарасы ͡б̊ар деген сыйақты ↓ /// ↑ әрійне / мем ͡ бұл ͡ жерде → // көп ͡ сахналарда уөзүм қалай ͡ гөрөм → // солай шығардым / десем ͡ болады ↓ /// ↑ сол / мысалы / үндөмөушүлүк ↓ /// ↑ уол мен шығарғам ͡ бір уойұм → // самал ханыммең ͡ гелісіп ↓ /// ↑ уол негізі / бір жағынан уөзүмнүң ͡ де ͡ характерыма сай затта → // көп ͡ сөйлөп / сөйлөмөу ↓ /// ↑ сонұ ͡гейб̊ір адамдар / уенді сен уоб̊раздан шығалмай ͡ ғалдың → // деген сыйақты ͡ гүлөдү → // әрійне / бірақ уол уолай уемес ↓ /// ↑ мен уөзүмдү ͡ ғалай ͡ гөрөм → // уөмүрлүг ͡ ұстанымым ͡ ғандай ↑ // сонұ ͡б̊ерүугө тырыстым ͡гамерамен ↓ /// ↑ мүмкүм ͡ бір уөзүмдө → // тұла ͡б̊ойұмда жатқан / бір тұнұб̊ жатқан → // бір сезімдерді мен алдыға шығардым сакұурамен ↓ /// ↑ әлеумөттүг желіде ͡гөбүнөсе жетпіссексен пайыз жақ̊сы қаб̊ылдады ͡ ғалық → // бірағ ͡ әрійне / крійтійкасыз ͡ да ͡б̊олмайды → // крійтійка ͡ да ͡б̊олдұ → // уойнай алмайсың / шығармадың / деген сыйақты↓/// |
Енді әркімнің өз.. мысалы, басқа актер болғанда, мүмкін, сакураның мінезі басқалай болатын ба еді. Әр актердың өзінің бір көзқарасы бар деген сияқты. Әрине, мен бұ жерде.. коп сахналарда өзімді қалай көрем, солай шығардым, десем болады. Сол мысалы, үндемеушілік. Ол мен шығарған бір ойым Самал ханыммен келісіп.. Ол негізі, бір жағынан өзімнің де характерыма сай зат та, көп сөйлеп сөйлемеу. Соны кейбір адамдар енді «сен образдан шыға алмай қалдың», деген сияқты күледі, әрине, бірақ ол олай емес. Мен өзімді қалай көрем өмірлік ұстанымым қандай соны беруге тырыстым камерамен. Мүмкін бір өзімде тұла бойымда жатқан, тұнып жатқан бір сезімдерді мен алдыға шығардым Сакурамен. Әлеуметтік желіде көбінесе 70-80 пайыз жақсы қабылдады халық, бірақ әрине, критикасыз да болмайды, критика да болды «Ойнай алмайсың, шығармадың» деген сияқты.. |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑ йенді мен уоған дайын болдым → // әрійне / уөз / уөзімнің минустарымд білем → // расыменде кейбір каментарыйлар → // ы: шындыққа сай → // уоны мен уөзім қабылдайм ↓ /// ↑ крійтійканы негізі мен → // уөзім жақсы қабылдайм ↓ ///
↑ кинодан үзінді / сакура: ↑ сен мұнда не'степ жүрсің ↑ ///
- рауза: ↑ бір сағат бұрын келдім ↓/// ↑ сен не мені көргеніңе / құуанышты йемессің ͡ бе ↑ ///
- сакура / құуаныштымын ↓/// ↑ бірақ неге айтқанды / тыңдамайсың сен ↓ /// ↑ мен саған айттымғой → // қауіпті деп ↓ /// ↑
- рауза / қауіпті йекенін блем → // саған қастандық жасағанын → // не'шін айтпадың ↑ /// ↑ йекінші маусым болад деген → // шын айтсам → // үміт ͡ те болған жоқ → // басында / уол уойламаған жерден → // деген сияқты ↓ /// |
↑йенді мен уоған дайым ͡ болдұм / әрійне / уөз-уөзүмнүң мійнұустарымды білем →// ырасымен ͡ де ͡гейб̊ір ͡гомментарійлар → // ы: шындыққа сай / уонұ мен уөзүм ͡ ғаб̊ылдаймын ↓ /// ↑крійтійканы негізі мен уөзүм жақ̊сы ͡ ғаб̊ылдаймын ↓/// ↑
кійнодан үзүндү / ↑ сакұура / сен мұнда не'істеп жүрсүң ↑///
↑ ырауза / бірсағат ͡ пұрұн ұшұп ͡ келдім ↓/// ↑сен ͡ не мені ͡ гөргөнүңе ͡ ғұуанышты уемессің ͡ бе ↑ ///
сакұура / құуаныштымын ↓/// ↑ бірақ неге / айтқанды тыңдамайсың ͡ сен ↑ /// ↑ мен саған айттым ͡ ғой →//қауүптү деп ↓ ///
↑ырауза / қауүптү йекенім ͡ білем → // сағаң ͡ ғастандығ ͡ жасағанын →// н'үшүн айтпадың ↑ /// йекінші маусұм ͡ болады деген →// шын айтčам / үмүт ͡ тө ͡б̊олған ͡ жоқ ↓ /// ↑ басында / уол уойламаған жерден → // деген сыйақты ↓ /// |
Енді мен оған дайын болдым, әрине, өз-өзімнің минустарымды білем, расымен де кейбір комментарийлар шындыққа сай, оны мен өзім қабылдаймын. Критиканы негізі мен өзім жақсы қабылдаймын.
Кинодан үзінді: «- Сакура: Сен мұнда не істеп жүрсің?
- Рауза: Бір сағат бұрын келдім. Сен не мені көргеніңе қуанышты емессің бе?
- Сакура: Қуаныштымын! Бірақ неге айтқанды тыңдамайсың сен? Мен саған айттымғой, қауіпті деп.
- Рауза: Қауіпті екенін білем, саған қастандық жасағанын не үшін айтпадың?»
Екінші маусым болад деген, шын айтсам, үміт те болған жоқ басында, ол ойламаған жерден, деген сияқты. |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑быйыл байан мақсатовна келіп айқанда → // йекінші маусым болад дегенде → // құуандым әрійне ↓/// ↑ бірақ уондай жоспарда болмағаннан кейін → // уөзім ͡ де күткен жоқпын уоны ↓ /// ↑ бірінші маусымда → // йенді әрійне / ырауза йең басты кейіпкер болғандықтан → // әрійне / акцент сол кісіге болды ↓ /// ↑ сакұураны мен уөзім шығарып алдым → // үндемей / көп сөйлемейтін кішкене → // ым: ↓ /// ↑ былай айтсақ → // серый кардійнал дейдіғой → // үндемейтін ійнстійнг деген сияқты ↓ /// |
↑быйыл / байан мақ̊сатовна ͡геліб̊ ͡ айқанда → // йекінші маусым болады дегенде → // құуандым / әрійне↓/// ↑ бірақ уондай / жоспарда ͡ б̊олмағаннаң ͡ гейін → // уөзүмдө ͡ гүткөн жоқпұн уонұ ↓ /// ↑ бірінші маусұмда / йенд'әрійне / ырауза уең басты ͡гейіпкер ͡б̊олғандықтан → // әрійне / акцент ͡ сол ͡ гісіге ͡ б̊олдұ ↓ /// ↑ сакұураны мен уөзүм шығарыб̊ ͡ алдым → // үндөмөй / көп̊ сөйлөмөйтің ͡ гішкене / ым: ↓ /// ↑ былай айтčақ / серый кордійнал дейді ͡ ғой → // үндөмөйтін ійнстійңг деген сыйақты ↓ /// |
Биыл Баян Мақсатовна келіп айқанда, «екінші маусым болады» дегенде, қуандым әрине..Бірақ ондай жоспарда болмағаннан кейін, өзім де күткен жоқпын оны. Бірінші маусымда, енді әрине, Рауза ең басты кейіпкер болғандықтан, әрине, акцент сол кісіге болды. Сакураны мен өзім шығарып алдым, үндемей, көп сөйлемейтін кішкене, ымм.. Былай айтсақ "серый кординал" дейді ғой инстинг деген сияқты. |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑көлеңкеден бәрін қарап / аңдып уотыратын → // сондықтан көп эмоцыйасы жоқ → // бірінші маусымда → // ы: бір лійнійамен → // бір характермен жүретін адам деп → // қойдым уөзімд ↓ /// ↑ бірақ уосы йекінші маусымда → // акцент осы сакұураға болғандықтан → // мен әртүрлі қыр сырларын көрсетүуге тырыстым → // андай эмоцыйамен → // уосындай эмоцыйамен ↓ /// ↑ жақсы көрүу сезімі → // ызаланұу сезімі → // әртүрлі эмоцыйалармен көресіз деп → // үміттенем йенді ↓///
кинодан үзінді / сакұураның анасы: ↑алағо ↓ ///
әкесі: ↑ йерте келдіңғо → // бүгін не'стедің ↑ ///
сакура: ↑ йештеңе / қыдырдым ↓ ///
әкесі: ↑ йемтиханға дайындалұуың керек ↓/// ↑милициа болұу уоңай йемес ↓///
сакура: ↑ дайындалып жатырм ↓ ///
әкесі: көріп жүрм дайындығыңды ↓ /// |
↑көлөңкөдем ͡ бәрің ͡ ғараб̊ ͡ аңдып уотұратын →// сондұқтаң ͡ гөб̊ ͡эмоцыйасы жоқ →// бірінші маусымда →// ы: бір ілійнійамен →// бір характермен жүрөтүн адам деп →// қойдұм уөзүм ↓/// ↑ бірақ уосұ уекінші маусұмда →// акцент уосұ сакұураға ͡ б̊олғандықтан →// мен әртүрлү / қыр-сырларың ͡ гөрсөтүугө тырыстым ↓/// ↑ андай эмоцыйамен →// уосұндай эмоцыйамен ↓ /// ↑ жақ̊сы ͡гөрүу сезімі →// ызаланұу сезімі →// әртүрлү эмоцыйамен көрөсүз деб̊ ͡ үмүттөнем йенді ↓ ///
кинодан үзінді / сакураның анасы: ↑ ала ͡ ғой ↓ ///
әкесі: ↑ йерте ͡гелдің ͡ ғой →// бүгүн не'стедің ↑///
сакұура: ↑ йештеңе / қыдырдым ↓///
әкесі: уемтійхаңға дайындалұуұң ͡герек ↓ /// ↑ мійлійційа ͡б̊олұу уоңай йемес↓///
сакура: ↑ дайындалыб̊ ͡ жатырмын ↓///
әкесі: көрүб̊ ͡ жүрмүн дайындығыңды ↓ /// |
Көлеңкеден бәрін қарап аңдып отыратын, сондықтан көп эмоциясы жоқ, бірінші маусымда.. бір линиямен, бір характермен жүретін адам деп қойдым өзімді. Бірақ осы екінші маусымда акцент осы Сакураға болғандықтан, мен әртүрлі қыр-сырларын көрсетуге тырыстым. Андай эмоциямен, осындай эмоциямен. Жақсы көру сезімі, ызалану сезімі, әр түрлі эмоциямен көресіз деп үміттенем енді.
Кинодан үзінді: «Сакураның анасы: - Ала ғой.
Әкесі: - Ерте келдің ғой.. бүгін не істедің?
Сакура: Ештеңе, қыдырдым.
Әкесі: - Емтиханға дайындалуың керек. Милиция болу оңай емес.
Сакура: - Дайындалып жатырмын.
Әкесі: - Көріп жүрмін дайындығыңды. |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑ йекінші маусым → // түсірілім барысы қыйындау болды → // расыменде ↓/// ↑ уөйткені → // басты кейіпкер болғандықтан → // таңертеңнен түнге дейін түсіретінбіз ↓/// ↑ дубл' / дубл' / дубл'→/ сахна / сахна ↓/// ↑тек / киім ауыстыруға ғана үлгердік ↓/// ↑ сосын →/ сол актерлық құрам десек қателесеміз↓/// ↑ бұл йекінші маусымда / уөте лійнійалар / көп актерлар / көп кейіпкерлер көп ↓/// ↑ негізі мүлдем басқа форматта болғаннан кейін →// кішкене уөзінің қыйыншылықтары болды →// әрійне↓/// ↑жаңа актерлық құрам деген сыйахты →// жаңа тәжрійбе ↓ /// ↑ кішкене бірден айтсам қателеспейм →// көрермендерге бұл ырауза →// бірінші маусымынан кішкене уөзгешелеу формат↓/// |
↑йекінші маусым →// түсүрүлім ͡ барысы ͡ ғыйындау ͡б̊олдұ →// ырасымен ͡ де ↓ /// ↑ уөйткөнү ͡б̊асты ͡гейіпкер ͡ б̊олғандықтан →// таңертеңнен түңгө ͡ дейін түсүрөтімбіз ↓ /// ↑ дұубл' /дұубл' / дұубл' ↓ /// ↑ сахна / сахна ↓ /// ↑ тек / кійім ауұстұруға ͡ ғана / үлгөрдүк ↓/// ↑сосұн / сол актерлық құрам десек →// қателесеміз ↓/// ↑ бұл йекінші маусымда / уөтө ілійнійалар ͡гөп / актерлар ͡гөп / кейіпкерлер ͡гөп ↓/// ↑ негізі мүлдөм ͡ басқа форматта ͡б̊олғаннаң ͡ гейін →// кішкене уөзүнүң ͡ғыйыншылықтары ͡б̊олдұ / әрійне ↓/// ↑жаңа / актерлық құрам деген сыйақты→// жаңа тәжрійб̊е ↓/// ↑ кішене ͡б̊ірден айтčам / қателеспеймің ͡ гөрөрмөндерге →// бұл ырауза ͡ б̊ірінші маусұмұнаң ͡ гішкене уөзгөшөлеу формат ↓ /// |
Екінші маусым түсірілім барысы қиындау болды, расымен де. Өйткені басты кейіпкер болғандықтан, таңертеңнен түнге дейін түсіретінбіз. Дубль, дубль, дубль.. сахна, сахна. Тек киім ауыстыруға ғана үлгердік. Сосын, сол актерлық құрам десек қателесеміз. Бұл екінші маусымда, өте линиялар көп, актерлар көп, кейіпкерлер көп. Негізі мүлдем басқа форматта болғаннан кейін, кішкене өзінің қиыншықтары болды, әрине. Жаңа актерлық құрам деген сияқты, жаңа тәжірибе. Кішкене бірден айтсам қателеспейм көрермендерге, бұл Рауза бірінші маусымынан кішкене өзгешелеу формат. |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑маған негізі / уөте қызық бұл жоба →// несімен ↓/// ↑себебі мен жаңа айтып уотырмынғой →// ольга александровнамен жұмыс істегенде →// уол кісі / сен уөз бұрынғы уөміріңді →// сакураның уөмірін →// уөзің құрастырып →// шығарывал деп айтқан болатын ↓/// ↑ неге уол осыған әкеліп соғылды →// уосындай уөмір неге болды →// уосындай сахна неге болватр →// деген сыйақты↓/// ↑ со кезде мен / бүкіл сакұураның уөмірін →// уөз-уөзіме қалыптастырывалдым↓/// ↑неге уол жас кезде уослай↓/// ↑неге уол әкеліп соқты →// уосындай сійтуацыйаларға →// деген сыйақты ↓/// ↑ йең қызығы →// мөлшері мен →// жастық шақ фешбек ↓ /// |
↑маған негізі / уөтө ͡ ғызық ͡ пұл жоб̊а →// несімен / себ̊еб̊і мен жаң'айтып уотұрмұң ͡ ғой → // ол'га александровнамен жұмұс істегенде уол ͡ гісі / сен уөз ͡б̊ұрұңғұ уөмүрүңді →// сакұураның уөмүрүн / уөзүң ͡ғұрастырып шығарып ͡ ал →// деб̊ ͡айтқам ͡ болатын ↓ /// ↑ неге / уол уосұған әкеліп соғұлдұ →// уосұндай уөмүр неге ͡б̊олдұ ↑ // уосұндай сахна неге ͡ б̊олұп жатыр деген сыйақты ↓ /// ↑ солгезде мен / бүкүл сакұураның уөмүрүн уөз-уөзүмө ͡ ғалыптастырып алдым ↓/// ↑ неге / уол жас кезде / уосұлай ↓ /// ↑ неге уол / әкеліп соқтұ уосұндай сійтуацыйаларға / деген сыйақты ↓/// ↑ йең ͡ ғызығы / мөлшөрү мен / жастық̊шақ фешбек ↓ /// |
Маған негізі өте қызық бұл жоба, несімен. Себебі, мен жана айтып отырмын ғой Ольга Александровнамен жұмыс істегенде ол кісі: - Сен өз бұрыңғы өміріңді, Сакураның өмірін өзің құрастырып шығарып ал, - деп айтқан болатын. Неге ол осыған әкеліп соғылды, осындай өмір неге болды, осындай сахна неге болыпватр деген сияқты. Сол кезде мен бүкіл Сакураның өмірін өз-өзіме қалыптастырып алдым. «Неге ол жас кезде осындай? Неге ол әкеліп соқты осындай ситуацияларға?» деген сияқты. Ең қызығы мөлшері мен жастық шақ фешбек. |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑мөлшерімен сол кеп тұр ↓/// ↑сценарійст йекеуміздін уойымыз →// шақ кеп тұр ͡ да →// неге уослай болды ↑ // қалай болды ↑ // сондықтан маған / сол жастық шақты →// уөз-уөзіме қызық болды уойнау ↓/// ↑ мен уоны уөзім уойлап шығарып алдымғой →// деген сыйақты ↓/// ↑құдай солай бұйырды ͡ ма →// білмейм ↓/// ↑тағдыр солай болып тұр йенді ↓/// ↑мен уойлагандағыдай / жаңағы сенарійст ͡ те жазып тұр ͡ да →// мөлшерімен↓/// ↑әрійне/ бір йерекшеліктермен↓/// ↑ бірақ / көп сійтұуацыйалар / менің уөміріме / уөзіме құсайт жастық шақ↓/// ↑мысалы / әкемен деген бір қарым-қатынас →// уодан кейн анаммен деген қарым қатынас↓/// |
↑мөлшөрүмен сол ͡ геп ͡ тұр ↓ /// ↑ сценарійст йекеуміздің уойұмұз / шақ кеп тұр ͡ да → // неге / уосұлай ͡ б̊олдұ / қалай ͡ б̊олдұ ↑ // сонұқтан маған сол жастық̊шақты → // уөз-уөзүммөң ͡ ғызық ͡полдұ уойлау ↓ /// ↑ мен уонұ уөзүм уойлап → // шығарыб̊ ͡ алдымғой деген сыйақты ↓ /// ↑ құдай солай бұйұрдұ ͡ ма ͡б̊ілмеймін ↓ /// ↑ тағдыр солай ͡ б̊олұп тұр йенді ↓ /// ↑ мен уойлағандағыдай жаңағы сценарійст ͡ те жазып тұр ͡ да мөлшөрүмен ↓ /// ↑ әрійне / бір йерек̊шеліктермен ↓/// ↑ бірақ / көп / сійтұуацыйалар / менің уөмүрүме уөзүмө ұқсайды / жастық̊шақ ↓ /// ↑ мысалы / әкеммен дегем ͡ бір ͡ ғарым-ғатынас →// уодаң ͡ гейн анаммен дегем ͡ ғарым-ғатынас↓/// |
Мөлшерімен сол келіп тұр. Сценарист екеуміздің ойымыз шақ кеп тұр да, неге осылай болды, қалай болды.. сондықтан маған сол жастық шақты өз-өзіме қызық болды ойнау. Мен оны өзім ойлап шығарып алдым ғой деген сияқты. Құдай солай бұйырды ма білмейм. Тағдыр солай болып тұр енді. Мен ойлағандағыдай жаңағы сценарист те жазып тұр да мөлшерімен. Әрине, бір ерекшеліктермен. Бірақ, көп ситуация бар, менің өміріме өзіме ұқсайды жастық шақ. Мысалы әкеммен деген бір қарым-қатынас, одан кейін анаммен деген қарым-қатынас. |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑мектепте спорт кезінде →// уосындай / уосындай мәселелер болды↓/// ↑ уөзіме ͡ де ұқсас моменттер уөте көп↓/// ↑ уөмірдегі ұстанымдарым құсайт→// ійә↓/// ↑ уөзімде соны шығарұуға тырыстым→// неге уослай / неге уослай ↑ /// ↑ уөйткені уөз уойымда →// соған сәйкес келед →// ы: көп жағдайларда / бірақ толықтай йемес йенді →// әрійне ↓/// ↑сондықтан / ал йенді қазіргі ұуақытты келсек →// уол қыйынға соққан жоқ →// үйткені / ы: бірінші маусым жалғасы →// мен уже характерімді блем →// қалай нестійт сакұураның →// қалай/ уосындай сійтұуацыйаларда не істеу керек йекенін →// мен блем уже↓/// ↑тәжрійбе бар деген сыйақты ↓/// ↑түсірілім деген алдын ала / жоспар бойынша жүреді↓/// ↑ уосындай күні / уосындай сахналар түсірілед →// үйткені уосындай / уосындай лакацыйа болу керек↓/// |
↑мектепте спорт кезінде уосұндай / уосұндай мәселелер ͡б̊олдұ ↓/// ↑ уөзүмө̊ ͡ дө / ұқ̊сас моменттер уөтө̊ ͡ гөп ↓ /// ↑ уөмүрдөгү / ұстанымдарым ұқсайды / ійә ↓ /// ↑уөзүмдө сонұ шығарұуға тырыстым →// неге / уосұлай / неге уосұлай ↑ /// ↑уөйткөнү уөз уойұмда соған сәйкес келеді →// ы: көб̊ ͡ жағдайларда / бірақ толұқтай йемес йенді / әрійне ↓ /// ↑сондұқтан / ал йенді ͡ ғазіргі ұуақытты ͡гелсек / уол ͡ ғыйыңға соққан жоқ →// уөйткөнү / ы: бірінші маусым жалғасы →// мен уже характерім ͡ білем →// қалай не'стейді ↑ // сакұураның ͡ ғалай ↑ // уосұндай сійтұуацыйаларда не'стеу ͡ герек йекенін мем ͡ білем уже ↓ /// ↑ тәжірійб̊е ͡б̊ар деген сыйақты ↓/// ↑ түсүрүлім деген алдын ͡ ала жоспар ͡б̊ойұнша жүрөдү ↓/// ↑ уосұндай ͡ гүнү / уосұндай сахналар түсүрүледі →// уөйткөнү уосұндай /уосұндай ылакацыйа ͡б̊олұу ͡герек ↓ /// |
Мектепте спорт кезінде осындай-осындай мәселелер болды.. өзіме де ұқсас моменттер өте көп. Өмірдегі ұстанымдарым ұқсайды, иә. Өзім де соны шығаруға тырыстым, неге осылай, неге осылай. Өйткені өз ойым да соған сәйкес келеді көп жағдайларда, бірақ толықтай емес енді, әрине. Сондықтан, ал енді қазіргі уақытты келсек, ол қиынға соққан жоқ, өйткені бірінші маусымның жалғасы, мен уже характерімді білем, қалай не істит, Сакураның қалай осындай ситуацияларда не істеу керек екенін мен білемін уже. Тәжерибе бар деген сияқты. Түсірілім деген алдын ала жоспар бойынша жүреді. Осындай күні осындай сахналар түсіріледі, өйткені осындай-осындай лакация болы керек.. |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑ йең қызық болғаны →// мен үшін / және түсрілім грұуппасы үшін →// ы: сакұураның тұуған күні сахнасын →// менін уөз уөмірдегі тұуған күніме →// сәйкес келт ͡ та / расменде сол сакұуранын тұуған күні →// менің тұуған күнімде тойладық ↓/// ↑ сол сахналард түсірдік ↓/// ↑сол йенді / уөмірегідей шықты ͡ да →// расыменде / органично / үйткені уөзімнің тұуған күнім болватыр →// құуантай тост айтып атыр →// деген сыйақты расыменде →// тост айтып уотыр ͡ да ↓ /// ↑ шынайы болды ↓ /// ↑ сондай бір қызық уоқыйға болатын ↓ /// режиссердың уөзі таңғалды ↓ /// ↑ таңертең тортпен кеп тұрсам →// не'шін әкеп тұрсың ↓/// ↑бүгін туған күнім →// е: бүгін сахнаны түсіремізғо →// тұуған күн деп уөздері таңғалды↓/// ↑сондай бір қызықты сәттер болды↓/// |
↑йең ͡ ғызық ͡полғаны мен үшүн →// және түсүрүлім грұуппас'үшүн сакұураның тұуғаң ͡ гүнү сахнасын →// менің уөз уөмүрдөгі тұуғаң ͡ гүнүмө сәйкес келді ͡ да →// ырасымен ͡ де / сол сакұуранын тұуғаң ͡ гүнүн / менің тұуғаң ͡ гүнүмдө тойладық ↓ /// ↑ сол сахналарды түсүрдүк ↓/// ↑ сол йенді / уөмүрдөгідей шықты ͡ да → // ырасымен ͡ де →// органично / уөйткөнү уөзүмнүң тұуғаң ͡ гүнүм болұп жатыр → // құуантай тост айтып ͡ отұр деген сыйақты →// ырасымен ͡ де тост айтып ͡ отыр ͡ да ↑ /// ↑ шынайы ͡б̊олдұ ↓ /// ↑сондай бір ͡ ғызық уоқұйға ͡б̊олатын ↓/// ↑ірежійссердың уөзү таңғалды ↓/// ↑ таңертең тортпең ͡ геп тұрсам ↑не'шүн әкеп тұрсұң ↓ /// ↑ бүгүн тұуғаң ͡ гүнүм десем →// йе: бүгүн сахнаны түсүрөміз ͡ ғой / тұуғаң ͡ гүн ↑ // деп уөздөрү таңғалды ↓/// ↑ сондай ͡ б̊ір ͡ ғызықты сәттер ͡ б̊олдұ ↓ /// |
Ең қызық болғаны мен үшін және түсірілім группасы үшін Сакураның туған күні сахнасын, менің өз өмірдегі туған күніме сәйкес келді да, расымен де сол Сакураның туған күнін менің туған күнімде тойладық. Сол сахналарды түсірдік. Сол енді өмірдегідей шықты да, расымен да органично, өйткені өзімнің туған күнім болып ватыр, Қуантай тост айтып атыр деген сияқты, расымен де тост айтып отыр да. Шынайы болды. Сондай бір қызық оқиға болатын. Режиссердың өзі таң қалды. Таңертең тортпен кеп тұрсам: - «не үшін әкеп тұрсың?», - дейді. Бүгін туған күнім десем: - «Ее бүгін сахнаны түсіреміз ғой туған күн», - деп өздері таң қалды. Сондай бір қызықты сәттер болды |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑мен айтқандағдай ырауза →// мүмкін басқа актриса болғанда →// басқа ырауза шығатынбеді ↓ /// ↑жарқынай ͡ да уөзін →// табыйғатына байланысты ыраузаны шығарды↓/// ↑көрерменге ұнағандағыдай↓/// ↑сондықтан/ көп характердегі →// тұла бойындағы / табиғатындағы бар заттар ыраузаға сәйкес келед→// әрійне / жүс пайыз йемес →// әрійне/ бірақ келед →// көп заттар↓/// ↑ уөмірдегі бір мен айтқандағыдай →// уо кісініңде уөмірде бір сәйкес →// сійтұуацыйалары болды →// ыраузаға құсас↓/// ↑сондықтан / ұқсайд деп айталам↓/// |
↑мен айтқандағыдай / ырауза мүмкүм ͡ басқ'актрыйса ͡ б̊олғанда →// басқа ырауза шығатым ͡ бе'ді ↑ /// ↑ жарқынай ͡ да йөзүн таб̊ыйғатына ͡б̊айланысты ыраузаны шығарды ↓ /// ↑ көрөрмөңге / ұнағандағыдай ↓/// ↑сондұқтан / көп характердегі →// тұла ͡б̊ойұндағы →// таб̊ыйғатындағы ͡б̊ар заттар ыраузаға сәйкес келеді → // әрійне / жүс ͡ пайыз йемес әрійне → // бірақ келеді / көб̊ ͡ заттар ↓ /// ↑ уөмүрдөгі ͡б̊ір мен айтқандағыдай / уол ͡ гісінің ͡ де уөмүрдө ͡б̊ір сәйкес сійтұуацыйалары ͡б̊олдұ ыраузағ'ұқсас ↓ /// ↑ сондұқтан / ұқ̊сайды деб̊ ͡айт'алам ↓/// |
Мен айтқандағыдай Рауза мүмкін басқа актриса болғанда, басқа Рауза шығатын ба еді... Жарқынай да өзінің табиғатына байланысты Раузаны шығарды. Көрерменге ұнағандағыдай. Сондықтан, көп характердегі, тұла бойындағы, табиғатындағы бар заттар Раузаға сәйкес келеді, әрине 100 пайыз емес әрине, бірақ келеді көп заттар. Өмірдегі бір мен айтқандағыдай ол кісінің де өмірде бір сәйкес ситуациялары болды Раузаға ұқсас. Сондықтан, ұқсайды деп айта аламын. |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑ уөзінің йерекшеліктері бар →// бөлек формат →// көрерменге айтарым →// дәл бірінші маусым жалғасын күтпесін →// кішкене йерекшелеу ↓/// ↑ бұл деген / басқа фарматта →// басқа характермен →// көп басқа лійнійалармен / актерлік ↓ /// ↑ бірінші маусым бізде →// меладрама / драма болды десек→// бұл маусым бізде баевик ↓/// ↑көбінесе / ійә / ійә / сондай жаңағы тоқсаныншы жылдарға сәйкес →// көп сійтұуацыйалар жаңағы / көбнесе йеркектер қауымы жайында →// деген сыйахты↓/// ↑әрійне / махаббатта бар →// лійрійка ͡ да бар→// барлығы бар↓/// |
↑уөзүнүң йерек̊шеліктері ͡ б̊ар бөлөк формат → // көрөрмөңг'айтарым → // дәл ͡ б̊ірінші маусымның жалғасың ͡ гүтпөсүн → // кішкене йерек̊шелеу ↓ /// ↑ бұл деген / басқа форматта / басқа характермен / көп ͡ пасқа ілійнійалармен / актерлік ↓ /// ↑ бірінші маусым бізде → // мелодрама / драма ͡б̊олдұ десек → // бұл маусым бізде ͡б̊оевійк ↓ /// ↑ көб̊үнөсе / ійә / ійә / сондай / жаңағы тоқ̊саныншы жылдарға сәйкес көп̊ ͡ сійтұуацыйалар жаңағы / көбүнөсе йеркектер ͡ ғауұмұ жәйында деген сыйақты ↓ /// ↑ әрійне / махаббат ͡ та ͡б̊ар → // ылійрійка ͡ да ͡б̊ар → // барлығы ͡б̊ар ↓ /// |
Өзінің ерекшеліктері бар бөлек формат, көрерменге айтарым, дәл бірінші маусымның жалғасын күтпесін, кішкене ерекшелеу. Бұл деген, басқа форматта, басқа характермен, көп басқа линиялармен, актерлік... Бірінші маусым бізде мелодрама, драма болды десек, бұл маусым бізде боевик. Көбінесе, иә, иә, сондай, жаңағы 90-жылдарға сәйкес көп ситуациялар жаңағы, көбінесе еркектер қауымы жайында деген сияқты. Әрине, махаббатта бар, лирика да бар, барлығы бар. |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑шақыртұулар түсіп жатыр →// ійә / құдайға шүкр →// кәзір талқыланып жатырмз →// келісүу барысында↓/// ↑әртүрлі кейіптер бар→// мысал кәзір үш ұсыныс бар→// соны кәзір келісім сөз жүргізіп жатырмз →// дійректрмен ↓ /// ↑ халық / бір қатып қалған бір кейіпте көргенде→// дұрыс йемес болар→// актерлік тұрғыда жүргеннен кейін→// әртүрлі кейіпте көрінүуге тырысұу керек ↓ /// ↑ халық көретіндей↓/// ↑ йенді / бір образда қатып қалғанда →// дұрыс йемес негізі↓/// ↑мысалы/ кәзір мен бандитты уойнасам→// болашақта / керісінше уорганда істеп жатқан адамды →// уойнауға тырысам↓/// ↑ уонан кейн / ы: тарыйхый киноларда түскім келіп жүр↓/// ↑кейіпкерлерді/ батыр болсын→// бій болсын жанағы→// хандар болсын→// сондай бір кейіптерді уойнағым кеп жүр→// уөзім↓ /// ↑басқа қырлардан көрсетуге↓/// |
↑шақыртұулар түсүб̊ ͡ жатыр →// ійә / құдайға шүкүр →// қәзір талқыланыб̊ ͡ жатырмыз → // келісүу ͡б̊арысында ↓ /// ↑ әртүрлү ͡ гейіптер ͡ б̊ар / мысал ͡ гәзір үш ұсұнұс ͡ пар →// сонұ ͡ гәзір ͡гелісім сөж ͡ жүргүзүб̊ ͡ жатырмыз дійректормен ↓ /// ↑ халық / бір ͡ ғатып қалғам ͡ бір ͡гейіпте ͡гөргөн ͡ дө → // дұрұс йемес ͡полар → // актерлік тұрғұда жүргөннөң ͡ гейін → // әртүрлү ͡ гейіпте ͡гөрүнүугө тырысұу ͡герек ↓ /// ↑халық көрөтүндей ↓ /// ↑ йенді / бір уоб̊разда ͡ғатып қалғанда дұрұс йемес негізі ↓ /// ↑ мысалы / қәзір мем ͡ бандійтты уойнасам → // болашақта ͡герісінше уорганд'істеп жатқан адамдыуойнауға тырысам ↓ /// ↑ уонаң ͡ гейн тарійхій ͡ гійноларда түскүм ͡геліб̊ ͡ жүр ↓ /// ↑ кейіпкерлерді / батыр ͡б̊олсұн → // бій болсұн → // жаңағы / хандар ͡б̊олсұн → // сондай бір ͡гейіптерді уойнағым ͡ геліп ͡ жүр уөзүм ↓/// ↑ басқа ͡ғырлардаң ͡ гөрсөтүугө ↓ /// |
Шақыртулар түсіп жатыр, иә, құдайға шүкір, кәзір талқыланып жатырмыз, келісу барысында. Әртүрлі кейіптер бар, мысал кәзір 3 ұсыныс бар, соны кәзір келісім сөз жүргізіп жатырмыз директормен. Халық бір қатып қалған бір кейіпте көрген де дұрыс емес болар, актерлік тұрғыда жүргеннен кейін, әр түрлі кейіпте көрінуге тырысу керек. Халық көретіндей. Енді, бір образда қатып қалған да дұрыс емес негізі. Мысалы, кәзір мен бандитты ойнасам, болашақта керісінше органда істеп жатқан адамды ойнауға тырысам. Онан кейін тарихи киноларда түскім келіп жүр. Кейіпкерлерді, батыр болсын, би болсын, жаңағы хандар болсын, сондай бір кейіптерді ойнағым келіп жүр өзім. Басқа қырлардан көрсетуге. |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑ йенді/ менің директырым айтып жатыр →// мүмкін сол тұрғыдада көресін→// уөз уөзіңді сынап көрерсің деп→// бірақ йенді уөзімнің вакалдық данныйларым мықты болмағаннан кейн→// уөзімді қатты бір көріп тұрған жоқпын→// уөзімді↓/// ↑ йенд уөз әйеліммен ұсынғаннан кейін →// айтайық деп / уосындай әдемі ән бар дегеннен кейн→// әйелімнің көңіліне қарап айттық бірге →// уенді ↓/// ↑бірақ / уо жерде ұялатындай →// бір уөзімнің сезімдерім бар↓/// |
↑йенді / менің дійректорым айтыб̊ ͡ жатыр →// мүмкүн сол тұрғұда ͡ да ͡ гөрөсүң →// уөз - уөзүңдү сынап көрерсүң деп →//бірақ йенді уөзүмнүң вокалдығ ͡ данныйларым мықты ͡ б̊олмағаннаң ͡ гейін →// уөзүмдү ͡ ғатты ͡б̊ір ͡гөрүп тұрған жоқпұн →//уөзүмдү ↓ /// ↑ йенді уөз әйеліммен ұсұңғаннаң ͡ гейін айтайығ ͡ деп →// уосұндай әдем'әм ͡ бар дегеннең ͡ гейн →// әйелімнің ͡гөңүлүне қараб̊ ͡айттық ͡пірге йенді ↓ /// ↑ бірақ / уол жерд'ұйалатындай бір уөзүмнүң сезімдерім ͡ бар↓/// |
Енді, менің директорым айтып жатыр, мүмкін сол тұрғыда да көрерсің, өз-өзіңді сынап көрерсің деп, бірақ енді өзімнің вокалдық данныйларым мықты болмағаннан кейін, өзімді қатты бір көріп тұрған жоқпын, өзімді. Енді өз әйеліммен ұсынғаннан кейін айтайық деп, осындай әдемі ән бар дегеннен кейін әйелімнің көңіліне қарап айттық бірге енді. Бірақ, ол жерде ұялатындай бір өзімнің сезімдерім бар. |
Айдар Асқарбек
|
▶
|
↑сіздерге/ көрерменге ұнайд →// деген үміттеміз тек ↓ /// ↑барынша тырыстық→// актерлар болсын→// сійомочнайа грұуппа болсын→// режиссер / прадюссер барынша жақсы жасауға тырыстық↓/// ↑ал йенді / көрермен / ы: уөз бағасын айтар↓/// ↑бұйырса күтеміз →// жақсы жаңалықтарды→// жақсы эмоцыйаларды / көрерменнен жақсы бағаларды↓/// |
↑сіздерге / көрөрмөңг'ұнайды деген үмүттөміз тек ↓ /// ↑ барынша тырыстық →// актерлар ͡б̊олсұн →// сьемочная грұуппа ͡б̊олсұн →// ірежійссер / продйұуссер ͡ да ͡ б̊арынша жақ̊сы жасауға тырыстық ↓ /// ↑ ал йенді / көрөрмөн уөз ͡ б̊ағасын айтар ↓ /// ↑ бұйұрса / күтөмүж ͡ жақ̊сы жаңалықтарды →// жақ̊сы эмоцыйаларды ͡ гөрөрмөннен →//жақ̊сы ͡ б̊ағаларды ↓ /// |
Сіздерге, көрерменге ұнайды деген үміттеміз тек. Барынша тырыстық, актерлар болсын, сьемочная группа болсын, режиссер, продюссер да барынша жақсы жасауға тырыстық. Ал енді, көрермен өз бағасын айтар. Бұйырса күтеміз жақсы жаңалықтарды, жақсы эмоцияларды көрерменнен, жақсы бағаларды. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑ассалаумағалейкүум/ құрметті көрермен/ ардақт'ағайын ↓/// ↑нартай аралб̊айұлы каналында сұқбат↓/// ↑бүгін біз ы ы қазақ̊станның уөзге йелдермен сыртқы сайасаты тұурал'айтамыз // және соңғ'апталарда йелімізге ͡б̊ілесіздер// бірқатар мемлекеттің басшылары келді// әлемдік алпауыт мемлекеттердің басшылары келді↓/// ↑уолардың уойлап келген уой жоспары// хәм мүдделері іресмій бақт'айтылғандай ма// жоқ па деген көптеген сауал бар↓/// ↑йелдің арасында және тарап жатқан д'алұуан түрл'ақпарат бар↓/// ↑солардың анық қанығын айтайық деп уотырмыз↓/// ↑йелг'анық ақпаратты жеткізейін деп уотырмыз↓/// ↑бүгін бейсенбінің кеші ы ы↓/// ↑бүгін біздің спійкеріміз// стұудійамызд'айдос сарым мырза/ қош келдіңіз↓/// ↑армысыз↓/// ↑жағдайыңыз қалай↓/// ↑құдай деп↓/// ↑йенді сіздер сыртқы сайасатты ͡б̊ілесіз↓/// ↑бұрыннан бері/ йенді сұқбаттасып жүрміз↓/// ↑жалпы қарапайым йелдің қазір көкейіндегі/ уойындағы сауалдан бастайық↓/// |
↑ассалаумағалейкүум/ құрметті ͡гөрөрмөн/ ардақт'ағайын ↓/// ↑нартай аралб̊айұлұ ͡ганалында сұқбат↓/// ↑бүгүм біз ы ы қазақ̊станның уөзгө йелдермен сыртқы сайасаты тұурал'айтамыз // және соңғ'апталарда йелімізге ͡б̊ілесіздер// бірқатар мемлекеттің башшылары ͡гелді// әлемдіг алпауұт мемлекеттердің башшылары ͡гелді↓/// ↑уолардың уойлап келген уой жоспары// хәм мүддөлөрі іресмій бақт'айтылғандай ма// жоқ па дегең ͡ гөптөгөн сауал бар↓/// ↑йелдің арасында және тараб̊ жатқан д'алұуан түрл'ақпарат бар↓/// ↑солардың анық қанығын айтайығ ͡деп уотұрмұз↓/// ↑йелг'анық ақпаратты жеткізейін деп уотұрмұз↓/// ↑бүгүм бейсембінің ͡геші ы ы↓/// ↑бүгүм біздің спійкеріміз// стұудыйамызд'айдос сарым мырза/ қош келдіңіз↓/// ↑армысыз↓/// ↑жағдайыңыз ͡ғалай↓/// ↑құдай деп↓/// ↑йенді сіздер сыртқы сайасатты ͡б̊ілесіз↓/// ↑бұрұннам бері/ йенді сұқбаттасыб̊ жүрмүз↓/// ↑жалпы қарапайым йелдің ͡ғазір ͡гөкөйүндегі/ уойұндағы сауалдам бастайық↓/// |
- Ассалаумағалейкум, құрметті көрермен, ардақты ағайын! Нартай Аралбайұлы каналында сұқбат. Бүгін біз ы-ы Қазақстанның өзге елдермен сыртқы саясаты туралы айтамыз және соңғы апталарда елімізге, білесіздер, бірқатар мемлекеттің басшылары келді, әлемдік алпауыт мемлекеттердің басшылары келді. Олардың ойлап келген ой-жоспары һәм мүдделері ресми БАҚ-та айтылғандай ма, жоқ па деген көптеген сауал бар. Елдің арасында және тарап жатқан да алуан түрлі ақпарат бар. Солардың анық-қанығын айтайық деп отырмыз. Елге анық ақпаратты жеткізейін деп отырмыз. Бүгін бейсенбінің кеші ы-ы. Бүгін біздің спикеріміз - студиямызда Айдос Сарым мырза, қош келдіңіз!
- Армысыз!
- Жағдайыңыз қалай,
- Құдай деп.
- Енді сіздер сыртқы саясатты білесіз. Бұрыннан бері, енді, сұқбаттасып жүрміз. Жалпы қарапайым елдің қазір көкейіндегі, ойындағы сауалдан бастайық. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑нег'әлемдік державалардың уөкілдері/ басшылары/ презійденттері/ басқа да мемлекеттің басшылары қазақ̊станға келгіштеп кетті↓/// ↑соңғы кезд'әлемде болып жатқан текетірес// әсіресе мынау қытай мен батыстың арасындағы// іресей мем батыстың арасындағы текетірес// іресейдің айналасындағы мемлекеттердің/ уоның ішінде қазб̊а ͡б̊айлығы көп// әсіресе ͡б̊із сыйақты уөте сійрек кездесетін металдары ͡б̊ар↓/// ↑лійтій деген сыйақты// басқа деген сыйақты// қазіргі мына чійп дейміз ғой// ұйалы телефонға/ көлікке/ басқасына қажетті чійптердің ішінде уөте сійрек кездесетін металдардың қосындысы ͡б̊ар↓/// ↑сол сондай жаңағы шійкізаты ͡б̊ар йелдердің қадір қасійетін йеселеп арттырып жіб̊ерд// және уоның йешбір йелге жеке дара тәуелді ͡б̊олмау'үшін күрес басталып кетті↓/// ↑негізгі себ̊еб̊і уосы↓/// ↑йенді шындап келетін болса/ шамамен уосындай↓/// |
↑нег'әлемдік державалардың уөкүлдөрі/ башшылары/ презійденттері/ басқа да мемлекеттің башшылары қазақ̊стаңға ͡гелгіштеп кетті↓/// ↑соңғұ ͡гезд'әлемде болұб̊ жатқан текетірес// әсіресе мынау ͡ғытай мем батыстың арасындағы// іресей мем батыстың арасындағы текетірес// іресейдің айналасындағы мемлекеттердің/ уонұң ішінде қазб̊а ͡б̊айлығы ͡гөп// әсіресе ͡б̊іс сыйақты уөтө сійрек кездесетін металдары ͡б̊ар↓/// ↑лійтій деген сыйақты// басқа деген сыйақты// қазіргі мына чійп дейміз ғой// ұйалы телефоңға/ көлүккө/ басқасына ͡ғажетті чійптердің ішінде уөтө сійрек кездесетін металдардың ͡ғосұндұсы ͡б̊ар↓/// ↑сол сондай жаңағы шійкізаты ͡б̊ар йелдердің ͡ғадір ͡ ғасыйетін йеселеб̊ ͡арттырыб̊ жіб̊ерд// және уонұң йешбір йелге жеке дара тәуөлдү ͡б̊олмау'үшүн күрөс ͡пасталып кетті↓/// ↑негізгі себ̊еб̊і уосұ↓/// ↑йенді шындап келетім болса/ шамамен уосұндай↓/// |
- Неге әлемдік державалардың өкілдері, басшылары, президенттері, басқа да мемлекеттің басшылары Қазақстанға келгіштеп кетті?
- Соңғы кезде әлемде болып жатқан текетірес, әсіресе, мынау Қытай мен батыстың арасындағы, Ресей мен батыстың арасындағы текетірес Ресейдің айналасындағы мемлекеттердің, оның ішінде қазба байлығы көп, әсіресе, біз сияқты, өте сирек кездесетін металдары бар. Литий деген сияқты, басқа деген сияқты, қазіргі мына чип дейміз ғой, ұялы телефонға, көлікке, басқасына қажетті чиптердің ішінде өте сирек кездесетін металдардың қосындысы бар. Сол сондай, жаңағы шикізаты бар елдердің қадір-қасиетін еселеп арттырып жіберд және оның ешбір елге жеке-дара тәуелді болмауы үшін күрес басталып кетті.
- Негізгі себебі - осы.
- Енді шындап келетін болса, шамамен осындай. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑қараңызшы йенді франсійа презійденті келіп кеткенде де// кеше мына түрік мемлекеттер ұйымының уөкілдер'айтылғанда да// бүгін мінекей іресей федерасійасы презійденті владіймійр пұутійн келгенде де жасалған келісімдерді қарасақ// барлығ'эканомійкалық сыйпатқ'ійе / ійә↓/// ↑ұуағдаластық жаңағы/ біздің йелге салған ійнвестійсійа// біздің салған қаражатымыз// тауар айналымы уөсіп жатқаны уөзге де уөзге↓/// ↑бірақ тек эканомійкалық астармен уөлшенбейді ғой↓/// ↑сондықтан әр жаңағы/ сапарын жеке жеке талдасақ деген менд'ұсұныс бар↓/// ↑бірінш'іі біз ͡б̊үгін ақорданың телеграм каналынан көрген// ақорданың іресмій сайтынан көрген ақпараттардан бөлек// әсірес'эканомійкалық бастамалардан бөлек// пұутійн қазақ̊стаңға н'үшін келді↓/// ↑ пұутійн қазақ̊станға і і аймақаралық форұумды уөткүзүу үшін келді↓/// ↑жоқ/ бұл йенді іресмій жағы↓/// ↑жоқ/ йенді↓/// ↑ бейресмій↓/// ↑йенді ͡б̊ілесіз ғой/ франсійа презійденті ͡б̊асқалары келіп кетті кешегіде↓/// |
↑қараңышшы йенді франсыйа презійденті ͡геліп кеткенде де// кеше мына түрүг мемлекеттер ұйұмұның уөкүлдөр'айтылғанда да// бүгүн мінекей іресей федерасыйасы презійденті владыймыйр пұутійң ͡ гелгенде де жасалғаң ͡ гелісімдерді ͡ғарасақ// барлығ'эканомұйкалық сыйпатқ'ійе / ійә↓/// ↑ұуағдаластығ жаңағы/ біздің йелге салған ійнвестійсійә// біздің салғаң ͡ ғаражатымыз// тауар айналымы уөсүб̊ жатқаны уөзгө де уөзгө↓/// ↑бірақ тег эканомұйкалығ астармен уөлшөмбөйді ғой↓/// ↑сондұқтан әр жаңағы/ сапарын жеке жеке талдасағ ͡деген менд'ұсұнұс бар↓/// ↑бірінш'іі біз ͡б̊үгүн ақорданың телеграмм ͡ ганалынаң ͡ гөргөн// ақорданың іресмій сайтынаң ͡ гөргөн ақпараттардам бөлөк// әсірес'эканомұйкалық бастамалардам бөлөк// пұутійң ͡ ғазақ̊стаңға н'үшүн келді↓/// ↑пұутійң ͡ ғазақ̊стаңға і і аймақаралық форұумдұ уөткүзүу үшүн келді↓/// ↑жоқ/ бұл йенді іресмій жағы↓/// ↑жоқ/ йенді↓/// ↑бейресмій↓/// ↑йенді ͡б̊ілесіз ғой/ франсыйа презійденті ͡б̊асқалары ͡геліп кетті ͡гешегіде↓/// |
- Қараңызшы, енді Франция президенті келіп кеткенде де, кеше мына Түрік мемлекеттер ұйымының өкілдері айтылғанда да, бүгін мінекей, Ресей Федерациясы президенті Владимир Путин келгенде де жасалған келісімдерді қарасақ, барлығы экономикалық сипатқа иә, иә. Уағдаластық, жаңағы, біздің елге салған инвестиция, біздің салған қаражатымыз, тауар айналымы өсіп жатқаны өзге де өзге. Бірақ тек экономикалық астармен өлшенбейді ғой. Сондықтан әр жаңағы, сапарын жеке-жеке талдасақ деген менде ұсыныс бар. Бірінші, і-і біз бүгін Ақорданың телеграмм каналынан көрген, Ақорданың ресми сайтынан көрген ақпараттардан бөлек, әсіресе, экономикалық бастамалардан бөлек, Путин Қазақстанға не үшін келді?
- Путин Қазақстанға і-і аймақаралық форумды өткізу үшін келді.
- Жоқ, бұл енді ресми жағы.
- Жоқ, енді...
- Бейресми. Енді білесіз ғой, Франция президенті, басқалары келіп кетті кешегіде. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑жоқ йенді/ біріншідем пұутійн уосұ жылдың ішінде тоқаевпен аз гездескен жоқ↓/// ↑ мәселе кездескен кездеспегенде йемес↓/// ↑мәселе шынымен де/ бұл сапардың біріншіден/ ұзақ мерзім бойы жоспарлаңған'анық // ұзақ мерзім бойы дайындалған'анық ↓/// ↑уол жаңағыдай/ уой кеше пұутійн/ а а макрон келіпті ғой↓/// ↑мен де йертең артынан барып// бара салайыншы↓/// ↑ұуысымнан шығып кетпесін деген майда шүйд'әңгіме йемес↓/// ↑бұл жерде тағы да қайталап айтамын// бұл кем дегенде төрт ай дайындалған шара↓/// ↑ал йегер уоның ішінд'айтатын болсақ// уоның жылдың басынан бері мемлекет басшысы мем пұутійн і і үш ірет пе/ төрт ірет әртүрлі форұумдарда/ басқаларда кезікті↓/// ↑жетінші қазанда кездесті// мінекей уон үшінші қазанда кездескен↓/// |
↑жоқ йенді/ біріншідем пұутійн уосұ жылдың ішінде тоқаевпен аз ͡гездескен жоқ↓/// ↑ мәселе ͡гездескең ͡ гездеспегенде йемес↓/// ↑мәселе шынымен де/ бұл сапардың біріншіден/ ұзағ мерзім бойұ жоспарлаңған'анық // ұзағ мерзім бойұ дайындалған'анық ↓/// ↑уол жаңағыдай/ уой ͡геше пұутійн/ а а макроң ͡ геліпті ғой↓/// ↑мен де йертең артынам барып// бара салайыншы↓/// ↑ұуұсұмнан шығып кетпесін деген майда шүйд'әңгіме йемес↓/// ↑бұл жерде тағы да ͡ғайталаб̊ ͡айтамын// бұл ͡гем дегенде төрт ай дайындалған шара↓/// ↑ал йегер уонұң ішінд'айтатын болсақ// уонұң жылдың басынам бері мемлекет ͡пашшысы мем пұутійн і і үш ірет пе/ төрт ірет әртүрлү форұумдарда/ басқаларда ͡гезікті↓/// ↑ жетінші ͡ғазанда ͡гездесті// мінекей уон үшүншү қазанда ͡гездескен↓/// |
- Жоқ, енді, біріншіден, Путин осы жылдың ішінде Тоқаевпен аз кездескен жоқ. Мәселе кездескен-кездеспегенде емес. Мәселе, шынымен де, бұл сапардың, біріншіден, ұзақ мерзім бойы жоспарланғаны анық, ұзақ мерзім бойы дайындалғаны анық. Ол, жаңағыдай, «ой, кеше Путин... а-а Макрон келіпті ғой. Мен де ертең артынан барып, бара салайыншы. Уысымнан шығып кетпесін» деген майда-шүйде әңгіме емес. Бұл жерде, тағы да қайталап айтамын, бұл кем дегенде, төрт ай дайындалған шара. Ал егер оның ішінде айтатын болсақ, оның жылдың басынан бері мемлекет басшысы мен Путин і-і 3 рет пе, 4 рет әртүрлі форумдарда, басқаларда кезікті.
- 7 қазанда кездесті, мінекей, 13 қазанда кездескен. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑жоқ/ әртүрл'үлкен форұумдар ͡б̊олды ғой↓/// ↑қытайда форұум болды// уөзб̊ек̊станда форұум болды// басқасы ͡б̊олдұы дегендей↓/// ↑йағній мәселе кездесүулердің санында йемес// мәселе сапасында↓/// ↑йегер ͡б̊ұрынғы/ алдындағы сапарлармен салыстыратын болсақ// бүгінгінің жөні б̊өлек↓/// ↑бүгінгінің тікелей біздің қазақ̊станның эканомійкасына// әрб̊ір қазақ азаматының қалтасына қатысты мүддесіб̊ар↓/// ↑сайасый тұрғыда ше↓/// ↑сайасый тұрғыда мен бұдан бір қауіп қатер көріп жатқан жоқпын↓/// ↑а а йендеше ͡б̊ылай неге ͡б̊іздің аудійторійа// қазақ̊стандық аудійторійа пүутійннің сапарын/ жалпы іресей бійлік уөкілдерінің сапарын// неге ͡б̊ылай айтұуға йенді іреті келе ме// жоқ па дей тұрғанмен жанымызға жақын қаб̊ылдаймыз↓/// ↑йенді ͡б̊іріншіден ы ы ұукраинадағы соғыс↓/// ↑қандай да ͡б̊ір үреймен және↓/// ↑үрей бар↓/// ↑ ійә/ үрей жоқ йемес// уол байағыдан бар↓/// |
↑жоқ/ әртүрл'үлкөн форұумдар ͡б̊олдұ ғой↓/// ↑қытайда форұум болдұ// уөзб̊өк̊станда форұум болдұ// басқасы ͡б̊олдұ дегендей↓/// ↑йағный мәселе ͡гездесүулөрдүң санында йемес// мәселе сапасында↓/// ↑йегер ͡б̊ұрұңғұ/ алдындағы сапарлармен салыстыратым болсақ// бүгүңгүнің жөнү ͡б̊өлөк↓/// ↑бүгүңгүнің тікелей біздің ͡ғазақ̊станның эканомұйкасына// әрб̊ір ͡ғазағ азаматының ͡ғалтасына ͡ғатысты мүддөсү ͡б̊ар↓/// ↑сайасый тұрғұда ше↓/// ↑сайасый тұрғұда мем бұдам бір ͡ғауүп қатер ͡гөрүб̊ жатқан жоқпұн↓/// ↑а а йендеше ͡б̊ылай неге ͡б̊іздің аудыйторұйа// қазақ̊стандығ аудыйторұйа пүутійннің сапарын/ жалпы іресей бійлік уөкүлдөрінің сапарын// неге ͡б̊ылай айтұуға йенді іреті ͡геле ме// жоқ па дей тұрғаммен жанымызға жақың ͡ ғаб̊ылдаймыз↓/// ↑йенді ͡б̊іріншіден ы ы ұукраинадағы соғұс↓/// ↑қандай да ͡б̊ір үрөймөн және↓/// ↑үрөй бар↓/// ↑ ійә/ үрөй жоқ йемес// уол байағыдам бар↓/// |
- Жоқ, әртүрлі үлкен форумдар болды ғой. Қытайда форум болды, Өзбекстанда форум болды, басқасы болды дегендей. Яғни мәселе кездесулердің санында емес, мәселе сапасында. Егер бұрынғы, алдындағы сапарлармен салыстыратын болсақ, бүгінгінің жөні бөлек. Бүгінгінің тікелей, біздің Қазақстанның экономикасына, әрбір қазақ азаматының қалтасына қатысты мүддесі бар.
- Саяси тұрғыда ше?
- Саяси тұрғыда мен бұдан бір қауіп-қатер көріп жатқан жоқпын.
- А-а ендеше, былай, неге біздің аудитория, қазақстандық аудитория Путиннің сапарын, жалпы Ресей билік өкілдерінің сапарын, неге былай айтуға енді реті келе ме, жоқ па, дей тұрғанмен жанымызға жақын қабылдаймыз?
- Енді, біріншіден, ы-ы Украинадағы соғыс.
- Қандай да бір үреймен және.
-Үрей бар. Иә, үрей жоқ емес, ол баяғыдан бар. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑йекі қазақтың бірінің айтатын мақалы ͡б̊ар// уорыспенен дос болсаң// қасың'алып жататын құрал сайман бар дегендей↓/// ↑уоның барлығы ͡б̊ар↓/// ↑ұукраійнадағы жағдай/ басқа жағдай бізге тійіп кетпей ме деген үрей бар↓/// ↑уоны жоққа шығар'алмаймыз // уол бар↓/// ↑бірақ мен тағы да қайталап айтар йедім// бізд'ійнтернетте тек уөзүнің ған'аудійторійасымен // ійнфармасійонный пұузырь дейді ғой// тек уөзін ғана қолдайтын/ уөзүне ған'ақпарат алмасатын аудійторійамен араласатын адамдардың саны көп↓/// ↑уолар ͡б̊асқ'ақпаратты / басқа дүнійені/ басқ'әлемді байқап жатқан жоқ↓/// ↑уолардың түсүнігінде қазір үлкен бір ұукраійна ͡б̊ар// уоны қорғап жатқан батыс бар↓/// ↑қалғанының бәрі ͡б̊ір зұлымдық күштері деп йесептейді де↓/// ↑бұл қателік// біздің тұрғымыздан келетім болсақ↓/// ↑уон'эмосійоналды түрд'әртүрлі де ͡б̊ағалауға ͡б̊олады↓/// |
↑йекі ͡ғазақтың бірінің айтатын мақалы ͡б̊ар// уорұспенен дос ͡полсаң// қасың'алып жататың ͡ ғұрал саймам бар дегендей↓/// ↑уонұң барлығы ͡б̊ар↓/// ↑ұукраійнадағы жағдай/ басқа жағдай бізге тійіп кетпей ме деген үрөй бар↓/// ↑уонұ жоққа шығар'алмаймыз // уол бар↓/// ↑бірағ мен тағы да ͡ғайталаб̊ ͡айтар йедім// бізд'ійнтернетте тек уөзүнүң ған'аудыйторұйасымен // ійнформасыйоннұй пұузұрь дейді ғой// тек уөзүн ғана ͡ғолдайтын/ уөзүнө ған'ақпарат алмасатын аудыйторұйамен араласатын адамдардың саны ͡гөп↓/// ↑уолар ͡б̊асқ'ақпаратты / басқа дүнүйөнү/ басқ'әлемді байқаб̊ жатқан жоқ↓/// ↑уолардың түсүнүгінде қазір үлкөм бір ұукраина ͡б̊ар// уонұ қорғаб̊ жатқам батыс ͡пар↓/// ↑қалғанының бәрі ͡б̊ір зұлұмдұқ күштөрү деп йесептейді де↓/// ↑бұл ͡ғателік// біздің тұрғұмұздаң ͡ гелетім болсақ↓/// ↑уон'эмосұйоналды түрд'әртүрлү де ͡б̊ағалауға ͡б̊олады↓/// |
- Екі қазақтың бірінің айтатын мақалы бар: «Орыспенен дос болсаң, қасыңа алып жататын құрал-сайман бар» дегендей. Оның барлығы бар. Украинадағы жағдай, басқа жағдай бізге тиіп кетпей ме деген үрей бар. Оны жоққа шығара алмаймыз, ол бар. Бірақ мен тағы да қайталап айтар едім, бізде интернетте тек өзінің ғана аудиториясымен, информационный пузырь дейді ғой, тек өзін ғана қолдайтын, өзіне ғана ақпарат алмасатын аудиториямен араласатын адамдардың саны көп. Олар басқа ақпаратты, басқа дүниені, басқа әлемді байқап жатқан жоқ. Олардың түсінігінде қазір үлкен бір Украина бар, оны қорғап жатқан батыс бар. Қалғанының бәрі бір зұлымдық күштері деп есептейді де. Бұл – қателік, біздің тұрғымыздан келетін болсақ. Оны эмоционалды түрде әртүрлі де бағалауға болады. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑менің д'адам іретіндег'эмосыйам бар↓/// ↑ мен мысал үшін/ дәл қазір алдыңызға келіп// жанымдағы жүрегімдег'әңгімені бұрынғыдай ашып айтып// ақтара сал'алмайм ↓/// ↑себ̊еб̊і мен белгілі ͡б̊ір мемлекеттік міндеттерд'атқарып жатырмын↓/// ↑менің алып жатқан ақпараттарым бар↓/// ↑менің қолға ͡б̊еріп// мын'ақпаратты айтұуға ͡б̊олмайд деген ақпараттарым бар↓/// ↑уосұның бәрін йескеретін болсақ// мен айтар йедім// басқаша ͡б̊ылай деп айтар йедім// біз ͡б̊үгін қалай десек те// біреуг'ұнасын ұнамасын// sup>йең алдымем бүкіл әңгімені географійадан бастауымыз керек̊ сыйақты↓/// ↑бір/ йекінші мәсел'ақпараттан бастауымыз керек↓/// ↑йекінші географійадан бастауымыз керек дегеніміз// ы ы анда санд'адамдар айнаға көб̊үрек қарайтын сыйақты да// айнаға уөзүнің телекамерасына// уөзүнің ұйалы телефонына көб̊үрек қарайд та// басқа дүнійенің бар йекенін ұмытып кететін сыйақты↓/// |
↑менің д'адам іретіндег'эмосұйам бар↓/// ↑мен мысал үшүн/ дәл ͡ғазір алдыңызға ͡геліп// жанымдағы жүрөгүмдег'әңгімені бұрұңғұдай ашыб̊ ͡айтып// ақтара сал'алмайм↓/// ↑себ̊еб̊і мем белгілі ͡б̊ір мемлекеттіг міндеттерд'атқарып жатырмын↓/// ↑менің алыб̊ жатқан ақпараттарым бар↓/// ↑менің ͡ғолға ͡б̊еріп// мын'ақпаратты айтұуға ͡б̊олмайд деген ақпараттарым бар↓/// ↑уосұнұң бәрін йескеретім болсақ// мен айтар йедім// басқаша ͡б̊ылай деб̊ ͡айтар йедім// біз ͡б̊үгүң ͡ ғалай десек те// біреуг'ұнасын ұнамасын// йең алдымем бүкүл әңгімені географыйадам бастауұмұз ͡герек̊ сыйақты↓/// ↑бір/ йекінші мәсел'ақпараттан бастауұмұз ͡герек↓/// ↑йекінші географыйадам бастауұмұз ͡герек дегеніміз// ы ы анда санд'адамдар айнаға ͡гөб̊үрөк қарайтын сыйақты да// айнаға уөзүнүң телекамерасына// уөзүнүң ұйалы телефонұна ͡гөб̊үрөк қарайд та// басқа дүнүйөнүң бар йекенін ұмұтұп кететін сыфйақты↓/// |
- Менің де адам ретіндегі эмоциям бар. Мен, мысал үшін, дәл қазір алдыңызға келіп, жанымдағы, жүрегімдегі әңгімені бұрынғыдай ашып айтып, ақтара сала алмайм. Себебі мен белгілі бір мемлекеттік міндеттерді атқарып жатырмын. Менің алып жатқан ақпараттарым бар. Менің қолға беріп, «мына ақпаратты айтуға болмайд» деген ақпараттарым бар. Осының бәрін ескеретін болсақ, мен айтар едім, басқаша былай деп айтар едім, біз бүгін қалай десек те, біреуге ұнасын-ұнамасын, ең алдымен, бүкіл әңгімені географиядан бастауымыз керек сияқты. Бір, екінші мәселе ақпараттан бастауымыз керек. Екінші, географиядан бастауымыз керек дегеніміз – ы-ы анда-санда адамдар айнаға көбірек қарайтын сияқты да, айнаға, өзінің телекамерасына, өзінің ұялы телефонына көбірек қарайд да, басқа дүниенің бар екенін ұмытып кететін сияқты. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑шындап келетін болсақ// үлкен глоб̊ұусқа/ йа картаға қарайтын болсақ// біздің үстімізд'алпауыт іресей бар// шығысымызд'алпауыт қытай бар// уоңтүстігімізде уөсіп келе жатқан// амбійсійас'артып келе жатқан ійслам әлемі ͡б̊ар↓/// ↑уос'үш күштің бар йекенін йешқ̊ашан йестен шығарұуға ͡б̊олмайд↓/// ↑және жеріңді көтеріп кет'алмайсың йешқ̊айда↓/// ↑уөкүнішке уорай ма/ бақытымызға уорай ма/ әлемдегі тоғызыншы терійторійа қолғ'алып жүретін шаб̊адан йемес↓/// ↑апарып йеуроодақтың уортасына қойа салатын// уөздерін'ұнайтын немесе жаңағы гавай аралдарының// жаңағы клійматы жұмсақ/ жаңағы қасында жайлы жер// жылы теңізі ͡б̊ар йелдің арасын'апарып // бара салатын// уол уондай шаб̊адан йемес↓/// ↑біз уөзімізге құдай берген кеңістікті дұрыс ійгерүуіміз керек// және сол кеңістіктің айналасындағы йелдермен дұрыс қарым қатынас жасауымыз керек↓/// |
↑шындап келетім болсақ// үлкөн глоб̊ұусқа/ йа картаға ͡ғарайтым болсақ// біздің үстүмүзд'алпауұт іресей бар// шығысымызд'алпауұт қытай бар// уоңтүстүгүмізде уөсүп келе жатқан// амбыйсыйас'артып келе жатқан ыйслам әлемі ͡б̊ар↓/// ↑уос'үш күштүң бар йекенін йешқ̊ашан йестен шығарұуға ͡б̊олмайд↓/// ↑және жеріңді ͡гөтөрүп кет'алмайсың йешқ̊айда↓/// ↑уөкүнүшке уорай ма/ бақытымызға уорай ма/ әлемдегі тоғұзұншы терійторұйа ͡ғолғ'алып жүрөтүн шаб̊адан йемес↓/// ↑апарып йеуроодақтың уортасына ͡ғойа салатын// уөздөрүн'ұнайтын немесе жаңағы гавай аралдарының// жаңағы ͡глыйматы жұмсақ/ жаңағы қасында жайлы жер// жылы теңізі ͡б̊ар йелдің арасын'апарып // бара салатын// уол уондай шаб̊адан йемес↓/// ↑біз уөзүмүзге құдай бергең ͡ геңістікті дұрұс ійгерүуүмүз ͡герек// және сол ͡геңістіктің айналасындағы йелдермен дұрұс қарымқатынаш ͡ шасауұмұз ͡герек↓/// |
- Шындап келетін болсақ, үлкен глобусқа, я картаға қарайтын болсақ, біздің үстімізде алпауыт Ресей бар, шығысымызда алпауыт Қытай бар, оңтүстігімізде өсіп келе жатқан, амбициясы артып келе жатқан ислам әлемі бар. Осы үш күштің бар екенін ешқашан естен шығаруға болмайд.
- Және жеріңді көтеріп кете алмайсың ешқайда?
- Өкінішке орай ма, бақытымызға орай ма, әлемдегі тоғызыншы территория қолға алып жүретін шабадан емес. Апарып Еуроодақтың ортасына қоя салатын, өздеріне ұнайтын немесе жаңағы, Гавай аралдарының, жаңағы, климаты жұмсақ, жаңағы, қасында жайлы жер, жылы теңізі бар елдің арасына апарып, бара салатын, ол ондай шабадан емес. Біз өзімізге құдай берген кеңістікті дұрыс игеруіміз керек және сол кеңістіктің айналасындағы елдермен дұрыс қарым-қатынас жасауымыз керек. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑мен сізге шынымд'айтайын // йешбір ͡б̊ізге келген мемлекет макрон болсын// шарль мійшел болсын// ұурсұула фон дер ілйайен болсын// тіпті зеленскійдің уөзі қазақ̊станға келіп// бізг'әңгіме айт'алмайд ↓/// ↑қазақтар сіздердікі дұрыс йемес↓/// ↑сіздер мынау уорысты тастап// бізге қашық болыңдар// біздің айтқанымызб̊ен жүріңіздер деп// ақ̊ш та/ басқа да/ йешкім де йешқ̊ашан әңгім'айтып көрген йемес↓/// ↑айтпайды да/ себ̊еб̊і уолар шын сайасатпен айналысад// шын тарыйхты ͡б̊ілед// және шын географійамен жұмыс істейд/ жағрафійамен↓/// ↑уолар түсүніп уотыр қазақ̊станның жағдайын↓/// ↑бізге келген йенді уөзім қатысқан талай көптеген келіссөздер ͡б̊олд↓/// ↑соның барлығында ͡б̊іздің әсіресе/ батыстық әріптестеріміз айтад// қазақтар ͡б̊із сіздерді түсүнеміз// жағдайларың йенді уоңай йемес↓/// ↑мынандай йекі көрішінің арасында уотырұу↓/// ↑біздер сіздерге ͡б̊ір ғана уөтүніш айтамыз дейд↓/// |
↑мен сізге шынымд'айтайын // йешбір ͡б̊ізге ͡гелген мемлекет макром болсұн// шарль мійшель болсұн// ұурсұула фон дер ілйәйем болсұн// тіпті зеленскійдің уөзү қазақ̊стаңға ͡геліп// бізг'әңгіме айт'алмайд ↓/// ↑қазақтар сіздердікі дұрұс йемес↓/// ↑сіздер мынау уорұстұ тастап// бізге ғашық ͡полұңдар// біздің айтқанымызб̊ен жүрүңүздер деп// ақ̊ш та/ басқа да/ йешкім де йешқ̊ашан әңгім'айтып көргөн йемес↓/// ↑айтпайды да/ себ̊еб̊і уолар шын сайасатпен айналысад// шын тарыйхты ͡б̊ілед// және шын географыйамен жұмұс істейд/ жағрафыйамен↓/// ↑уолар түсүнүп уотұр ͡ғазақ̊станның жағдайын↓/// ↑бізге ͡гелген йенді уөзүм қатысқан талай ͡гөптөгөң геліссөздөр ͡б̊олд↓/// ↑сонұң барлығында ͡б̊іздің әсіресе/ батыстығ әріптестеріміз айтад// қазақтар ͡б̊іс сіздерді түсүнөміз// жағдайларың йенді уоңай йемес↓/// ↑мынандай йекі ͡гөрүшүнің арасында уотұрұу↓/// ↑біздер сіздерге ͡б̊ір ғана уөтүнүш айтамыз дейд↓/// |
- Мен сізге шынымды айтайын, ешбір бізге келген мемлекет, Макрон болсын, Шарль Мишель болсын, Урсула фон дер Ляйен болсын, тіпті Зеленскийдің өзі Қазақстанға келіп, бізге әңгіме айта алмайд. «Қазақтар сіздердікі дұрыс емес. Сіздер мынау орысты тастап, бізге ғашық болыңдар, біздің айтқанымызбен жүріңіздер» деп, Ақш та, басқа да, ешкім де ешқашан әңгіме айтып көрген емес. Айтпайды да. Себебі олар шын саясатпен айналысад, шын тарихты білед және шын географиямен жұмыс істейд, жағрафиямен. Олар түсініп отыр Қазақстанның жағдайын. Бізге келген, енді өзім қатысқан талай көптеген келіссөздер болд. Соның барлығында біздің, әсіресе, батыстық әріптестеріміз айтад: «Қазақтар, біз сіздерді түсінеміз, жағдайларың, енді, оңай емес. Мынандай екі көрішінің арасында отыру. Біздер сіздерге бір ғана өтініш айтамыз» дейд. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑сіздер мынау іресейдің қарұу жарағын қамтамасыз йететін дүнійелерді сатпасаңыздар// соларды транзійт жасамасаңыздар ͡б̊олды деген әңгімеден басқа йештеңе деген жоқ↓/// ↑қалғанын уөздеріңіз ͡б̊ілесіздер↓/// ↑қалай қорғанасыздар↓/// ↑қалай жүресіздер↓/// ↑пүутійнмен айына йекі ірет кездесесіз ͡б̊е↓/// ↑үш айда ͡б̊ір ірет кездесесіз ͡б̊е↓/// ↑бұл сіздің шарұуаларыңыз дейд↓/// ↑біз қазір сол ірежіймді қамтамасыз йетіп уотырмыз↓/// ↑іресеймен сауда саттығымыз уөсіп келе жатыр↓/// ↑уол тікелей біздің бйүуджетк'әсер йетіп жатыр// эканомійкалық уөсімг'әсер йетіп жатыр↓/// ↑пүутійммен/ йағній іресеймен сауда уол біздің саудамыздың төрттен бірі↓/// ↑іресей үшінші ме/ төртінші халықаралық ійнвестор// біреуг'ұнасын / ұнамасын↓/// ↑йегер ͡б̊іреу қазақ̊стандағы сыншы// мен мійлійондаған халықты уөзім асырайм// бүгінгі тауып жатқан нәпақасын тауып берем↓/// |
↑сіздер мынау іресейдің ͡ғарұу жарағың ͡ ғамтамасыз йететін дүнүйөлөрді сатпасаңыздар// соларды транзыйт ͡шасамасаңыздар ͡б̊олдұ деген әңгімедем басқа йештеңе деген жоқ↓/// ↑қалғанын уөздөрүңіз ͡б̊ілесіздер↓/// ↑қалай ғорғанасыздар↓/// ↑қалай жүрөсүздер↓/// ↑пүутійммен айына йекі ірет кездесесіз ͡б̊е↓/// ↑үш айда ͡б̊ір ірет кездесесіз ͡б̊е↓/// ↑бұл сіздің шарұуаларыңыз дейд↓/// ↑біз ͡ғазір сол ірежіймді ͡ғамтамасыз йетіп уотұрмұз↓/// ↑іресеймен сауда саттығымыз уөсүп келе жатыр↓/// ↑уол тікелей біздің бйүуджөтк'әсер йетіб̊ жатыр// эканомұйкалық уөсүмг'әсер йетіб̊ жатыр↓/// ↑пүутійммен/ йағный іресеймен сауда уол біздің саудамыздың төрттөм бірі↓/// ↑іресей үшүншү ме/ төртүншү халықаралығ ійнвестор// біреуг'ұнасын / ұнамасын↓/// ↑йегер ͡б̊іреу ͡ғазақ̊стандағы сыншы// мен мійлұіондаған халықты уөзүм асырайм// бүгүңгү тауұб̊ жатқан нәпақасын тауұп ͡перем↓/// |
- «Сіздер мынау Ресейдің қару-жарағын қамтамасыз ететін дүниелерді сатпасаңыздар, соларды транзит жасамасаңыздар болды» деген әңгімеден басқа ештеңе деген жоқ. «Қалғанын өздеріңіз білесіздер. Қалай қорғанасыздар? Қалай жүресіздер? Путинмен айына екі рет кездесесіз бе? Үш айда бір рет кездесесіз бе? Бұл сіздің шаруаларыңыз» дейд. Біз қазір сол режимді қамтамасыз етіп отырмыз. Ресеймен сауда-саттығымыз өсіп келе жатыр. Ол тікелей біздің бюджетке әсер етіп жатыр, экономикалық өсімге әсер етіп жатыр. Путинмен, яғни Ресеймен сауда - ол біздің саудамыздың төрттен бірі. Ресей 3-ші ме, 4-ші халықаралық инвестор, біреуге ұнасын, ұнамасын. Егер біреу, Қазақстандағы сыншы: “Мен миллиондаған халықты өзім асырайм, бүгінгі тауып жатқан нәпақасын тауып берем. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑жолды уөзім салам// пенсійасын уөзім төлейм// жалақысын уөзім төлейм↓/// ↑кем дегенде бйүуджеттің төртөн бірін деп айтčыншы// уонда іресеймен шекараны жауып тастайық↓/// ↑ал йегер уосы топтың ішінде тоқтамыс атамыз сыйақты// үш айдың ішінде ͡б̊арып// мәскеуді шауып/ уөртеп кетем дейтін адам болса// уонда залұужныйға уорынбасар ͡б̊олып барсын// зеленскійдің уорынбасары ͡б̊олып барсын// війсе презійденті ͡б̊олып↓/// ↑жақ̊сы/ түсүнікті↓/// ↑йекінші жағы ͡б̊ар// ақпарат деген әңгіме ͡б̊ар↓/// ↑бізде жаңағы↓/// ↑бірінші жағын ы ы түйіндеп кетейік↓/// ↑демек/ қазақ̊стандықтарға қазір пүутійннің бұл сапарынан үрейленетін йешқ̊андай негіз жоқ↓/// ↑йенді франсұуз келді// франсұуз ͡б̊олып кеткен жоқпыз// қытай келді// қытай болып кеткен жоқпыз// уорыс келді// уорыс болып кетпейміз↓/// ↑бұл бірінш'әңгіме ↓/// |
↑жолдұ уөзүм салам// пенсійәсын уөзүм төлөйм// жалақысын уөзүм төлөйм↓/// ↑кем дегенде бйүуджөттүң төртөм бірін деб̊ ͡айтčыншы// уонда іресеймен шекараны жауұп тастайық↓/// ↑ал йегер уосұ топтұң ішінде тоқтамыс атамыс сыйақты// үш айдың ішінде ͡б̊арып// мәскеудү шауұп/ уөртөп кетем дейтін адам болса// уонда залұужнұйға уорұмбасар ͡б̊олұп ͡парсын// зеленскійдің уорұмбасары ͡б̊олұп ͡парсын// війсе презійденті ͡б̊олұп↓/// ↑жақ̊сы/ түсүнүкті↓/// ↑йекінші жағы ͡б̊ар// ақпарат деген әңгіме ͡б̊ар↓/// ↑бізде жаңағы↓/// ↑бірінші жағын ы ы түйүндөп кетейік↓/// ↑демек/ қазақ̊стандықтарға ͡ғазір пүутійннің бұл сапарынан үрөйлөнетін йешқ̊андай негіж жоқ↓/// ↑йенді франсұуз ͡гелді// франсұуз ͡б̊олұп кеткен жоқпұз// қытай ͡гелді// қытай болұп кеткен жоқпұз// уорұс келді// уорұс ͡полұп кетпейміз↓/// ↑бұл бірінш'әңгіме ↓/// |
- Жолды өзім салам, пенсиясын өзім төлейм, жалақысын өзім төлейм. Кем дегенде бюджеттің төртен бірін» деп айтсыншы, онда Ресеймен шекараны жауып тастайық. Ал егер осы топтың ішінде Тоқтамыс атамыз сияқты “үш айдың ішінде барып, Мәскеуді шауып, өртеп кетем” дейтін адам болса, онда Залужныйға орынбасар болып барсын, Зеленскийдің орынбасары болып барсын, вице-президенті болып.
- Жақсы, түсінікті.
- Екінші жағы бар, ақпарат деген әңгіме бар. Бізде, жаңағы...
- Бірінші жағын, ы-ы түйіндеп кетейік. Демек, қазақстандықтарға қазір Путиннің бұл сапарынан үрейленетін ешқандай негіз жоқ.
- Енді француз келді, француз болып кеткен жоқпыз, қытай келді, қытай болып кеткен жоқпыз, орыс келді, орыс болып кетпейміз. Бұл - бірінші әңгіме. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑йекіншіден жаңағы/ жағырапыйа деген әңгімен'айақтайық ↓/// ↑біздер айналамыздағы ͡б̊ар йелмен дұрыс қарым қатынас уорнатұуға міндеттіміз↓/// ↑тіпті кешегі/ әлі күнге дейін әлем терарійстік ұйым деп танып жүрген талійб̊анмен д'ымыраға келіп жатырмыз/ керек десе↓/// ↑уөйткен'ауғанстан біздің неміс сатып алады↓/// ↑бійдайымызд'алады ↓/// ↑бійдайымыз ͡б̊ен ұнымызд'алады // және уоның талыйб̊анмен біздің қазіргі қарым қатынастарымыз эканомійкалық// кейб̊ір венгрійа сыйақты йелдермем пара пар↓/// ↑кеше келіп/ уорден алып кетті↓/// ↑йағній ͡б̊іздің басты жұмыс// қалай болғанда да қазақтың мүддесін іск'асырұу // сон'алдыға / уөрге домалатұу// қалай болғанда д'әр тығырықты мәселеден қыйсынды қыйыннан қыйыстырып// жол тауып уөтүу↓/// ↑ бұл географійаға ͡б̊айланысты↓/// |
↑йекіншіден жаңағы/ жағырапыйа деген әңгімен'айақтайық ↓/// ↑біздер айналамыздағы ͡б̊ар йелмен дұрұс қарым қатынас уорнатұуға міндеттіміз↓/// ↑тіпті ͡гешегі/ әлі ͡гүңгө дейін әлем терорұйстіг ұйұм деп таныб̊ жүргөн талыйб̊аммен д'ымыраға келіб̊ жатырмыз/ керек десе↓/// ↑уөйткөн'ауғанстан біздің неміс сатыб̊ ͡алады↓/// ↑быйдайымызд'алады ↓/// ↑быйдайымыз ͡б̊ен ұнұмұзд'алады // және уонұң талыйб̊аммем біздің ͡ғазіргі ͡ғарым қатынастарымыз эканомұйкалық// кейб̊ір веңгрійә сыйақты йелдермем пара пар↓/// ↑кеше ͡геліп/ уорден алып кетті↓/// ↑йағный ͡б̊іздің басты жұмұс// қалай болғанда да ͡ғазақтың мүддөсүн іск'асырұу // сон'алдыға / уөргө домалатұу// қалай болғанда д'әр тығырықты мәселедең ͡ ғыйсынды қыйыннаң ͡ ғыйыстырып// жол тауұп уөтүу↓/// ↑ бұл географыйаға ͡б̊айланысты↓/// |
- Екіншіден, жаңағы, жағырапия деген әңгімені аяқтайық. Біздер айналамыздағы бар елмен дұрыс қарым-қатынас орнатуға міндеттіміз. Тіпті, кешегі, әлі күнге дейін әлем террористік ұйым деп танып жүрген талибанмен де ымыраға келіп жатырмыз, керек десе. Өйткені Ауғанстан біздің неміз сатып алады?
- Бидайымызды алады.
- Бидайымыз бен ұнымызды алады және оның талибанмен біздің қазіргі қарым-қатынастарымыз - экономикалық, кейбір Венгрия сияқты елдермен пара-пар. Кеше келіп, орден алып кетті. Яғни біздің басты жұмыс - қалай болғанда да қазақтың мүддесін іске асыру, соны алдыға, өрге домалату, қалай болғанда да әр тығырықты мәселеден қисынды қиыннан қиыстырып, жол тауып өту. Бұл географияға байланысты. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑мінекей қараңыз// уосы кезге дейін бізге сын айтылды// мінекей/ неге уосы жолдардың бәрі іресей арқылы уөтті// басқа деп↓/// ↑бұл мәселе қазаққа немесе ͡б̊ійлікке қойатын тақырып йемес↓/// ↑бұл бійзнеске қойатын тақырып↓/// ↑уөйткені уосы кезге дейін// жыйырма төртінш'ақпанға дейін// дәлірек айтčақ/ тауардың мінекей/ біз жейтін банан/ і і ылатын амерійкасынан келетін немесе ͡б̊із жейтін мандарійн афрійкадан келетін// соның жетпіс пайызы петерб̊үург арқылы келетін↓/// ↑уөйткені уол ыңғайлы ͡б̊олатын↓/// ↑бір ғана шекарадан уөтесің// бір ғана жерге пара ͡б̊ересің// ы ы деген сыйақты↓/// ↑пара ͡б̊ересің↓/// ↑ жоқ/ йенді іресей арқылы уөтčең де// басқ'арқылы уөтčең де пара ͡б̊еретінің анық қой↓/// ↑дальноб̊ойшшійктерден сұрап көріңіз// айтып беред// қанша ірет пара ͡б̊еретінін↓/// |
↑мінекей ғараңыз// уосұ ͡гезге дейім бізге сын айтылды// мінекей/ неге уосұ жолдардың бәрі іресей арқылы уөттү// басқа деп↓/// ↑бұл мәселе қазаққа немесе ͡б̊ійлікке қойатын тақырып йемес↓/// ↑бұл бійзнеске қойатын тақырып↓/// ↑уөйткөнү уосұ ͡гезге дейін// жыйырма төртүнш'ақпаңға дейін// дәлірег айтčақ/ тауардың мінекей/ біж жейтім банан/ і і ылатын амерійкасынаң ͡ гелетін немесе ͡б̊іж жейтін мандарыйн афрыйкадаң ͡ гелетін// сонұң жетпіс пайызы петерб̊үург арқылы ͡гелетін↓/// ↑уөйткөнү уол ыңғайлы ͡б̊олатын↓/// ↑бір ғана шекарадан уөтөсүң// бір ғана жерге пара ͡б̊ересің// ы ы деген сыйақты↓/// ↑пара ͡б̊ересің↓/// ↑ жоқ/ йенді іресей арқылы уөтčөң де// басқ'арқылы уөтčөң де пара ͡б̊еретінің анық қой↓/// ↑дальноб̊ойшшұйктерден сұрап көрүңүз// айтып ͡перед// қанша ірет пара ͡б̊еретінін↓/// |
- Мінекей қараңыз, осы кезге дейін бізге сын айтылды: «Мінекей, неге осы жолдардың бәрі Ресей арқылы өтті, басқа?» деп. Бұл мәселе қазаққа немесе билікке қоятын тақырып емес. Бұл - бизнеске қоятын тақырып. Өйткені осы кезге дейін, 24 ақпанға дейін, дәлірек айтсақ, тауардың, мінекей, біз жейтін банан, і-і Латын Америкасынан келетін немесе біз жейтін мандарин Африкадан келетін, соның 70% Петербург арқылы келетін. Өйткені ол ыңғайлы болатын. Бір ғана шекарадан өтесің, бір ғана жерге пара бересің, ы-ы деген сияқты.
- Пара бересің?
- Жоқ, енді Ресей арқылы өтсең де, басқа арқылы өтсең де пара беретінің анық қой. Дальнобойщиктерден сұрап көріңіз, айтып беред, қанша рет пара беретінін. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑бір шекарадан уөткен тійімді ме↓/// ↑төрт ш̆екарадан уөткен тійімді ме↓/// ↑соған қарамастан/ біздер қазір соның бәрін уорнына келтіріп жатырмыз// және келтірдік деп айтұуға ͡б̊олад↓/// ↑қазір йенді каспій кайрағын/ каспійдің үстінен уөтетін маршрұуттарды// басқан'іске асырұу деген бар↓/// ↑йағній ͡б̊із жаңағыдай/ дұрыс сайасаттың/ дұрыс дійпломатійаның арқасында// уоның ішінде іресеймен дұрыс қарым қатынас уорнатұудың арқасында// йешбір қазақты ͡б̊анансыз қалдырған жоқпыз// йешбір қазақты сүтčіз қалдырған жоқпыз// шетелден келетін тауарсыз қалдырған жоқпыз↓/// ↑уөндірісіміз келетін шійкізат келіп жатыр↓/// ↑кейб̊ірі қымбаттады// кейб̊ірі ͡б̊асқа ͡б̊олды↓/// ↑ырас/ бұл соғыс біздег'ійнфлйасійаға тікелей әсер йетті↓/// ↑біздің теңгенің құлдырауы ͡б̊олды// уөскені ͡б̊олд// басқалары ͡б̊олд↓/// ↑уоның бәр'әсер йететін'анық ↓/// |
↑бір шекарадан уөткөн тійімді ме↓/// ↑төрт ш̆екарадан уөткөн тійімді ме↓/// ↑соғаң ͡ ғарамастан/ біздер ͡ғазір сонұң бәрін уорнұна ͡гелтіріб̊ жатырмыз// және ͡гелтірдік деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олад↓/// ↑қазір йенді ͡гаспый ͡ғайрағын/ каспыйдің үстүнөн уөтөтүн маршрұуттарды// басқан'іске асырұу дегем бар↓/// ↑йағный ͡б̊іж жаңағыдай/ дұрұс сайасаттың/ дұрұс дыйпломатыйаның арқасында// уонұң ішінде іресеймен дұрұс қарым қатынас уорнатұудұң арқасында// йешбір ͡ғазақты ͡б̊анансыз ͡ғалдырған жоқпұз// йешбір ͡ғазақты сүтčүз ͡ғалдырған жоқпұз// шетелдең ͡ гелетін тауарсыз ͡ғалдырған жоқпұз↓/// ↑уөндүрүсімізге ͡гелетін шійкізат келіб̊ жатыр↓/// ↑кейб̊ірі ͡ғымбаттады// кейб̊ірі ͡б̊асқа ͡б̊олдұ↓/// ↑ырас/ бұл соғұс ͡піздег'ыйнфлйасыйаға тікелей әсер йетті↓/// ↑біздің теңгенің ͡ғұлдұрауұ ͡б̊олдұ// уөскөнү ͡б̊олд// басқалары ͡б̊олд↓/// ↑уонұң бәр'әсер йететін'анық ↓/// |
- Бір шекарадан өткен тиімді ме? Төрт шекарадан өткен тиімді ме? Соған қарамастан, біздер қазір соның бәрін орнына келтіріп жатырмыз және келтірдік деп айтуға болад. Қазір енді Каспий қайрағын, Каспийдің үстінен өтетін маршруттарды, басқаны іске асыру деген бар. Яғни біз, жаңағыдай, дұрыс саясаттың, дұрыс дипломатияның арқасында, оның ішінде Ресеймен дұрыс қарым-қатынас орнатудың арқасында ешбір қазақты банансыз қалдырған жоқпыз, ешбір қазақты сүтсіз қалдырған жоқпыз, шетелден келетін тауарсыз қалдырған жоқпыз. Өндірісімізге келетін шикізат келіп жатыр. Кейбірі қымбаттады, кейбірі басқа болды. Рас, бұл соғыс біздегі инфляцияға тікелей әсер етті. Біздің теңгенің құлдырауы болды, өскені болд, басқалары болд. Оның бәрі әсер ететіні анық. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑бірақ іресеймен қарым қатынаст'үзүу арқылы// біздер ійнфлйасійаны төмендет'алмаймыз ↓/// ↑біз уон'ұушықтырып аламыз↓/// ↑біз мійлійондаған халықты уөзіміздің бійлікке// уөзіміздің қазаққа қарсы қойып аламыз↓/// ↑уоның ішінде уорыс та ͡б̊ар// қазағы да ͡б̊ар↓/// ↑уонда і і йеуразыйалық эканомійкалық уодақтан шығұу керек// іресеймен арада ͡б̊айланысты тоқтатұу керек деген әлеуметтік желідегі жазб̊алар неге көп ылайкк'ійе болад↓/// ↑уол былшыл↓/// ↑ көп ірепостқ'ійе болад↓/// ↑бұл сайасый былшыл деп айтұуға ͡б̊олад// сайасый былапыт әңгіме↓/// ↑і і қазір қасым жомарт тоқаевтың уорнында төле ͡б̊ій уотырсын// әлійхан бөкейханов уотырсын// ахмет байтұрсынов уотырсын↓/// ↑тағы кімді құрметтейсіз↓/// ↑кенесары қасымов уотырсын// басқа уотырсын// бізді йеуразыйалық уодақтың мүшесі ͡б̊олып уотұратын йедік↓/// ↑бұл бір↓/// |
↑бірақ іресеймең ͡ ғарым қатынаст'үзүу арқылы// біздер ыйнфлйасыййаны төмөндөт'алмаймыз ↓/// ↑біз уон'ұушұқтұрұп аламыз↓/// ↑біз мыйлыйондаған халықты уөзүмүздің бійлікке// уөзүмүздің ͡ғазаққа ͡ғарсы қойұб̊ ͡аламыз↓/// ↑уонұң ішінде уорұс та ͡б̊ар// қазағы да ͡б̊ар↓/// ↑уонда і і йеуразыйалығ эканомұйкалық уодақтан шығұу ͡герек// іресеймен арада ͡б̊айланысты тоқтатұу ͡герек деген әлеумөттүг желідегі жазб̊алар неге ͡гөп ылайкк'ійе болад↓/// ↑уол былшыл↓/// ↑көп ірепостқ'ійе болад↓/// ↑бұл сайасый былшыл деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олад// сайасый былапыт әңгіме↓/// ↑і і қазір ͡ғасым жомарт тоқаевтың уорнұнда төлө ͡б̊ій уотұрсұн// әлійхам бөкөйханов уотұрсұн// ахмет ͡пайтұрсұнов уотұрсұн↓/// ↑тағы ͡гімді ͡ғұрметтейсіз↓/// ↑кенесары қасымов уотұрсұн// басқа уотұрсұн// бізді йеуразыйалық уодақтың мүшөсү ͡б̊олұп уотұратын йедік↓/// ↑бұл бір↓/// |
- Бірақ Ресеймен қарым-қатынасты үзу арқылы біздер инфляцияны төмендете алмаймыз. Біз оны ушықтырып аламыз. Біз миллиондаған халықты өзіміздің билікке, өзіміздің қазаққа қарсы қойып аламыз. Оның ішінде орыс та бар, қазағы да бар.
- Онда і-і Еуразиялық экономикалық одақтан шығу керек, Ресеймен арада байланысты тоқтату керек деген әлеуметтік желідегі жазбалар неге көп лайкке ие болад?
- Ол былшыл.
- Көп репостқа ие болад?
- Бұл саяси былшыл деп айтуға болад, саяси былапыт әңгіме. І-і қазір Қасым-Жомарт Тоқаевтың орнында Төле би отырсын, Әлихан Бөкейханов отырсын, Ахмет Байтұрсынов отырсын... Тағы кімді құрметтейсіз? Кенесары Қасымов отырсын, басқа отырсын, бізді Еуразиялық одақтың мүшесі болып отыратын едік. Бұл - бір. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑йекіншіден/ біздің уодақтас болұуымыз// уол тек қана жаңағы/ бодандық/ басқа деген әңгіме йемес// уоның тійімді де тұстары ͡б̊ар↓/// ↑мінекей/ бүгін шекаралық аймақтардың форұумы ͡б̊олд↓/// ↑біздің жет'аймағымыз іресеймен↓/// ↑ жеті ме/ алты ма↓/// ↑жет'аймағымыз іресеймен/ іресейдің йесінде ͡б̊олса// жыйырма шақт'аймағымен көрші↓/// ↑бұл тоғыз мійлійард доллар// біздің ішкі уөнімге келіп уотырған ақ̊ша деп йесептейік// біздің эканомійкаға салық іретінде/ басқа іретінде↓/// ↑йағній ͡б̊іздің қазақ̊станда қырық йекі/ қырық үш мыңдай біріккен кәсіпорын бар↓/// ↑уолардың уон тоғыз мыңы қазақ/іресей кәсіпорындары// уоның ішінде жартысы қазақтікі↓/// ↑және де мен сізге тағы ͡б̊асқасын айтайын↓/// ↑бұдан тыс басқа да контраб̊анда ͡б̊ар↓/// ↑күнде машыйнасына мініп// павышенной бензоб̊ак қойып// іресейге йекі ірет барып̊ шауып// бензійн тасып жүрген қазақтар ͡б̊ар↓/// |
↑йекіншіден/ біздің уодақтас ͡полұуұмұз// уол тек ғана жаңағы/ бодандық/ басқа деген әңгіме йемес// уонұң тійімді де тұстары ͡б̊ар↓/// ↑мінекей/ бүгүн шекаралығ аймақтардың форұумұ ͡б̊олд↓/// ↑біздің жет'аймағымыз іресеймен↓/// ↑жеті ме/ алты ма↓/// ↑жет'аймағымыз іресеймен/ іресейдің йесінде ͡б̊олса// жыйырма шақт'аймағымен көршү↓/// ↑бұл тоғұз мыйлыйард доллар// біздің ішкі уөнүмгө келіп уотұрған ақ̊ша деп йесептейік// біздің эканомұйкаға салық іретінде/ басқа іретінде↓/// ↑йағный ͡б̊іздің ͡ғазақ̊станда ͡ғырық йекі/ қырығ үш мыңдай біріккең ͡ гәсіпорұм бар↓/// ↑уолардың уон тоғұз мыңы қазақ/іресей ͡гәсіпорұндары// уонұң ішінде жартысы қазақтікі↓/// ↑және де мен сізге тағы ͡б̊асқасын айтайын↓/// ↑бұдан тыс ͡пасқа да ͡гонтраб̊анда ͡б̊ар↓/// ↑ күндө машыйнасына мініп// павышенной бензоб̊ак қойұп// іресейге йекі ірет ͡парып̊ шауұп// бензійн тасыб̊ жүргөң ͡ ғазақтар ͡б̊ар↓/// |
- Екіншіден, біздің одақтас болуымыз, ол тек ғана, жаңағы, бодандық, басқа деген әңгіме емес, оның тиімді де тұстары бар. Мінекей, бүгін шекаралық аймақтардың форумы болд. Біздің 7 аймағымыз Ресеймен... 7 ме, 6 ма? 7 аймағымыз Ресеймен, Ресейдің есінде болса, 20 шақты аймағымен көрші. Бұл 9 миллиард доллар - біздің ішкі өнімге келіп отырған ақша деп есептейік, біздің экономикаға салық ретінде, басқа ретінде. Яғни, біздің Қазақстанда 42-43 мыңдай біріккен кәсіпорын бар. Олардың 19 мыңы қазақ-ресей кәсіпорындары, оның ішінде жартысы қазақтікі. Және де мен сізге тағы басқасын айтайын. Бұдан тыс басқа да контрабанда бар. Күнде машинасына мініп, повышенной бензобак қойып, Ресейге екі рет барып шауып, бензин тасып жүрген қазақтар бар. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑соның кейб̊іреуі ͡б̊әлкім/ ійнтернетте уотұрып// іресеймен уосы жақындасып кеткен жоқ па деп̊ шұулап жатқандар ͡б̊ар шығар↓/// ↑уол да мүмкін↓/// ↑бірақ̊ шынын айтұу керек// мына іресеймен қарым қатынас// қазақ̊станның кем дегенде жартысының тікелей мүддесі// қарнының әңгімесі// құлқының әңгімесі↓/// ↑йегер соның бәрін басқа ͡б̊іреу асыраймын // уосұның барлығына ͡б̊ұрынғыдай/ йенді йең болмағанда ͡б̊үгінгідей тамағын тауып берем// асыраймын деп қазақты шын мүсіркейтін// жан'ашыйтын адам болса// шық̊сыншы көрейік↓/// ↑түрүне қарайық// пошымына қарайық// тендер уөткізейік↓/// ↑ы ы дейтұрғанмен/ дәл уосы тақырыпты сайасый талқылаудың алаңын'айналдырұу кімге керек уонда↓/// ↑жоқ/ йенді қараңыз↓/// ↑уөйткені сайасый мінберден дәмесі ͡б̊ар азаматтар көб̊үне ͡б̊астайды ғой уосұны/ ійә↓/// |
↑сонұң ͡ гейб̊іреуү ͡б̊әлкім/ ійнтернетте уотұрұп// іресеймен уосұ жақындасып кеткен жоқ па деп̊ шұулаб̊ жатқандар ͡б̊ар шығар↓/// ↑уол да мүмкүн↓/// ↑бірақ̊ шынын айтұу ͡герек// мына іресеймең ͡ ғарым қатынас// қазақ̊станның ͡гем дегенде жартысының тікелей мүддөсү// қарнының әңгімесі// құлқұнұң әңгімесі↓/// ↑йегер сонұң бәрім басқа ͡б̊іреу асыраймын // уосұнұң барлығына ͡б̊ұрұңғұдай/ йенді йең болмағанда ͡б̊үгүңгүдей тамағын тауұп ͡перем// асыраймын деп қазақты шын мүсүркөйтін// жан'ашыйтын адам болса// шық̊сыншы ͡гөрөйүк↓/// ↑түрүнө қарайық// пошұмұна ͡ғарайық// тендер уөткүзөйік↓/// ↑ы ы дейтұрғаммен/ дәл уосұ тақырыпты сайасый талқылаудұң алаңын'айналдырұу кімге ͡герек уонда↓/// ↑жоқ/ йенді ͡ғараңыз↓/// ↑уөйткөнү сайасый мімберден дәмесі ͡б̊ар азаматтар ͡гөб̊үнө ͡б̊астайды ғой уосұнұ/ ійә↓/// |
- Соның кейбіреуі бәлкім, интернетте отырып, “Ресеймен осы жақындасып кеткен жоқ па?” деп шулап жатқандар бар шығар. Ол да мүмкін. Бірақ шынын айту керек, мына Ресеймен қарым-қатынас - Қазақстанның кем дегенде жартысының тікелей мүддесі, қарнының әңгімесі, құлқының әңгімесі. Егер соның бәрін басқа біреу асыраймын, осының барлығына бұрынғыдай, енді ең болмағанда бүгінгідей тамағын тауып берем, асыраймын деп қазақты шын мүсіркейтін, жаны ашитын адам болса, шықсыншы көрейік. Түріне қарайық, пошымына қарайық, тендер өткізейік.
- Ы-ы дейтұрғанмен, дәл осы тақырыпты саяси талқылаудың алаңына айналдыру кімге керек онда?
- Жоқ, енді қараңыз.
- Өйткені саяси мінберден дәмесі бар азаматтар көбіне бастайды ғой, осыны, иә. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑жоқ/ йенді ͡б̊із уөкүнішке уорай// әлеуметтік желілер ͡б̊іздің халықты ы ы ыдыратып жүреді// бүлдіріп жүреді// бөліп жүреді↓/// ↑жаңағ'ақпараттық / ійнформасійонній пұузыр деген әңгіме ͡б̊ар/ ійә↓/// ↑әлеуметтік желінің вообшш'ішкі алгорійтмі// уол мысал үшін/ йегер йекеуіміз ͡б̊ір ͡б̊ірімізді сыйласақ араласамыз↓/// ↑сыйласпасақ/ мені сіз йұутұубтан таб̊'алмайсыз // арнайылап іздемесеңіз↓/// ↑ійә/ сіз қандай тақырыпты көресіз// сон'әкеле беред саған алгорійтм↓/// ↑сон'әкеле береді// уол алгарійтм↓/// ↑сол сыйақты ͡б̊елгілі ͡б̊ір адамдар уөзі/ тек қана менікі ғана дұрыс// менен басқ'адам жоқ// менен басқ'адамның пікірі дұрыс йемес деген сыйақты көзқарасқ'әб̊ден сеніп алған↓/// ↑уол бір топ дейік̊ші↓/// ↑ал қазақ̊станда қанш'әлемнің / йелінің мүддесі ͡б̊ар↓/// ↑іресейдікі ͡б̊ар ма↓/// ↑бар↓/// |
↑жоқ/ йенді ͡б̊із уөкүнүшке уорай// әлеумөттүг желілер ͡б̊іздің халықты ы ы ыдыратыб̊ жүрөдү// бүлдүрүб̊ жүрөдү// бөлүб̊ жүрөдү↓/// ↑жаңағ'ақпараттық / ыйнформасыйоннұй пұузұр деген әңгіме ͡б̊ар/ ійә↓/// ↑әлеумөттүг желінің вообшш'ішкі алгарұйтмі// уол мысал үшүн/ йегер йекеуүмүз ͡б̊ір ͡б̊ірімізді сыйласағ араласамыз↓/// ↑сыйласпасақ/ мені сіз йұутұубтан таб̊'алмайсыз // арнайылаб̊ ͡іздемесеңіз↓/// ↑ійә/ сіз ͡ғандай тақырыпты ͡гөрөсүз// сон'әкеле беред саған алгорұйтм↓/// ↑сон'әкеле береді// уол алгорұйтм↓/// ↑сол сыйақты ͡б̊елгілі ͡б̊ір адамдар уөзү/ тек қана менікі ғана дұрұс// менем басқ'адам жоқ// менем басқ'адамның пікірі дұрұс йемес ͡теген сыйақты ͡гөзқарасқ'әб̊ден сеніб̊ ͡алған↓/// ↑уол бір топ дейік̊ші↓/// ↑ал ͡ғазақ̊станда ͡ғанш'әлемнің / йелінің мүддөсү ͡б̊ар↓/// ↑ іресейдікі ͡б̊ар ма↓/// ↑бар↓/// |
- Жоқ, енді біз, өкінішке орай, әлеуметтік желілер біздің халықты ы-ы ыдыратып жүреді, бүлдіріп жүреді, бөліп жүреді. Жаңағы, ақпараттық, информационный пузырь деген әңгіме бар, иә. Әлеуметтік желінің вообще ішкі алгоритмі – ол, мысал үшін, егер екеуіміз бір-бірімізді сыйласақ, араласамыз. Сыйласпасақ, мені сіз ютубтан таба алмайсыз, арнайылап іздемесеңіз.
- Иә, сіз қандай тақырыпты көресіз, соны әкеле беред саған алгоритм.
- Соны әкеле береді, ол - алгоритм. Сол сияқты, белгілі бір адамдар өзі, тек қана менікі ғана дұрыс, менен басқа адам жоқ, менен басқа адамның пікірі дұрыс емес деген сияқты көзқарасқа әбден сеніп алған. Ол бір топ дейікші. Ал Қазақстанда қанша әлемнің, елінің мүддесі бар? Ресейдікі бар ма?
- Бар. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑бар↓/// ↑амерійканыкі ͡б̊ар ма↓/// ↑ бар↓/// ↑йеуроодақтікі ͡б̊ар ма↓/// ↑бар↓/// ↑қытайдікі ͡б̊ар ма↓/// ↑бар↓/// ↑уосыдан бір уон/ уон бес жыл бұрын ме құуанатынмын// қазақты шетелдік ықпалдан құтқаратын қазақ тіл деп// қазір уонымыз да уөтүрікк'айналды ↓/// ↑қазақ тілді қазақтар көптеген йелдің гранттарын алып жатыр// көптеген йелдердің мүддесін соғып жүр↓/// ↑йертең бәрі шығад↓/// ↑бұл қарап қалмайд// йенді ͡б̊іздің де құрұлымдар қарап қалмас// уолардың д'адамдары үндемей қалмас↓/// ↑дер кезінде ͡б̊ұл ақпараттар шығып жатад↓/// ↑ сол кезде талай адамға/ біреуіне күлеміз// біреуіне түңүлеміз↓/// ↑йе мынау уөмір ͡б̊ақый іресейдің ақ̊шасын алып жүріпті ғой// мынау уөмір ͡б̊ақый ағылшынның ақ̊шасын алып жүріпті ғой// мынау тікелей қытайдың тыңшысы йекен ғой деп↓/// ↑жағдайлар ͡б̊олады/ әлі↓/// |
↑бар↓/// ↑амерійканыкі ͡б̊ар ма↓/// ↑ бар↓/// ↑йеуроодақтікі ͡б̊ар ма↓/// ↑бар↓/// ↑қытайдікі ͡б̊ар ма↓/// ↑бар↓/// ↑уосұдам бір уон/ уом беш ͡ шыл бұрұн мең ͡ ғұуанатыммын// қазақты шетелдіг ықпалдаң ͡ ғұтқаратың ͡ ғазақ тіл деп// қазір уонұмұз да уөтүрүкк'айналды ↓/// ↑қазақ тілді ͡ғазақтар ͡гөптөгөн йелдің гранттарын алыб̊ жатыр// көптөгөн йелдердің мүддөсүн соғұб̊ жүр↓/// ↑йертең бәрі шығад↓/// ↑бұл ͡ғарап қалмайд// йенді ͡б̊іздің де құрұлұмдар ͡ғарап қалмас// уолардың д'адамдары үндөмөй ͡ғалмас↓/// ↑дер ͡гезінде ͡б̊ұл ақпараттар шығыб̊ жатад↓/// ↑ сол ͡гезде талай адамға/ біреуүнө күлөмүз// біреуүнө түңүлөміз↓/// ↑йе мынау уөмүр ͡б̊ақый іресейдің ақ̊шасын алыб̊ жүрүптү ғой// мынау уөмүр ͡б̊ақый ағылшынның ақ̊шасын алыб̊ жүрүптү ғой// мынау тікелей ͡ғытайдың тыңшысы йекен ғой деп↓/// ↑жағдайлар ͡б̊олады/ әлі↓/// |
- Бар. Американыкі бар ма? Бар. Еуроодақтікі бар ма? Бар. Қытайдікі бар ма? Бар. Осыдан бір 10-15 жыл бұрын мен қуанатынмын, “қазақты шетелдік ықпалдан құтқаратын - қазақ тіл” деп, қазір онымыз да өтірікке айналды. Қазақ тілді қазақтар көптеген елдің гранттарын алып жатыр, көптеген елдердің мүддесін соғып жүр. Ертең бәрі шығад. Бұл қарап қалмайд, енді біздің де құрылымдар қарап қалмас, олардың да адамдары үндемей қалмас. Дер кезінде бұл ақпараттар шығып жатад. Сол кезде талай адамға, біреуіне күлеміз, біреуіне түңілеміз. “Е, мынау өмір бақи Ресейдің ақшасын алып жүріпті ғой, мынау өмір бақи ағылшынның ақшасын алып жүріпті ғой, мынау тікелей Қытайдың тыңшысы екен ғой” деп. Жағдайлар болады, әлі. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑сондықтан бұған таңданұудың қажеті жоқ↓/// ↑біз әлемдік йелдердің/ әсірес'алпауыт йелдердің мүдделерінің тоғысқан/ кескілесіп̊ соғысқан// әзірге құдайға шүкүр/ бейб̊іт кескілескен// бейб̊іт čоғысқан аймағының дәл уортасында/ дәл нысанасы ͡б̊олып тұрмыз↓/// ↑әлемдег'алпауыт мемлекеттердің// жаңағы йенді қалай айтčақ болад↓/// ↑мүдделері тоғысқан жері дедік қой↓/// ↑әлемдік алпауыттардың мүдделерінің сенің мемлекетіңде тоғысұуы// сенің көнүуге мәжб̊үр йекеніңді// және сенің әлемдік алпауыт йемес йекеніңнің айғағы ма↓/// ↑алпауыттарда да көптеген мемлекеттің мүддесі түйседі ме↓/// ↑жоқ/ йенд'алпауыттардың бізден йерек̊шелігі// байағыда стэнлій кұуб̊рійк деген жыйырмасыншы ғасырдың ұлы ірежійсйоры ͡б̊ар// соның йенді қазаққ'ұнамауы мүмкін// бірақ̊ шын сөзі мынадай йекен// уөкүнішке уорай/ әлемдік тәртіб̊ жоқ↓/// ↑біріккен ұлттар ұйымы деген бос сөз↓/// |
↑сондұқтам бұған таңданұудұң ͡ғажеті жоқ↓/// ↑біз әлемдік йелдердің/ әсірес'алпауұт йелдердің мүддөлөрінің тоғұсқан/ кескілесіп̊ соғұсқан// әзірге құдайға шүкүр/ бейб̊іт кескілескен// бейб̊іт čоғұсқан аймағының дәл уортасында/ дәл нысанасы ͡б̊олұп тұрмұз↓/// ↑әлемдег'алпауұт мемлекеттердің// жаңағы йенді ͡ғалай айтčақ ͡полад↓/// ↑мүддөлөрі тоғұсқан жері дедік қой↓/// ↑әлемдіг алпауұттардың мүддөлөрінің сенің мемлекетіңде тоғұсұуұ// сенің ͡гөнүугө мәжб̊үр йекеніңді// және сенің әлемдіг алпауұт йемес йекеніңнің айғағы ма↓/// ↑алпауұттарда да ͡гөптөгөн мемлекеттің мүддөсү түйсөдү ме↓/// ↑жоқ/ йенд'алпауұттардың бізден йерек̊шелігі// байағыда стэнлій кұуб̊рійк деген жыйырмасыншы ғасырдың ұлұ ірежійсйоры ͡б̊ар// сонұң йенді ͡ғазаққ'ұнамауұ мүмкүн// бірақ̊ шын сөзү мынадай йекен// уөкүнүшке уорай/ әлемдік тәртіб̊ жоқ↓/// ↑біріккен ұлттар ұйұмұ дегем бос сөз↓/// |
- Сондықтан бұған таңданудың қажеті жоқ. Біз әлемдік елдердің, әсіресе, алпауыт елдердің мүдделерінің тоғысқан, кескілесіп соғысқан, әзірге құдайға шүкір, бейбіт кескілескен, бейбіт соғысқан аймағының дәл ортасында, дәл нысанасы болып тұрмыз.
- Әлемдегі алпауыт мемлекеттердің, жаңағы, енді қалай айтсақ болад? Мүдделері тоғысқан жері дедік қой. Әлемдік алпауыттардың мүдделерінің сенің мемлекетіңде тоғысуы - сенің көнуге мәжбүр екеніңді және сенің әлемдік алпауыт емес екеніңнің айғағы ма? Алпауыттарда да көптеген мемлекеттің мүддесі түйседі ме?
- Жоқ, енді алпауыттардың бізден ерекшелігі - баяғыда Стэнли Кубрик деген ХХ ғасырдың ұлы режиссері бар, соның енді қазаққа ұнамауы мүмкін, бірақ шын сөзі мынадай екен: “Өкінішке орай, әлемдік тәртіп жоқ. Біріккен Ұлттар Ұйымы деген бос сөз. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑үлкен державалар уөзім бандійт іретінде жүргізед// кішкентай державалар уөзін салдақы іретінде жүргізед деген сыйақты жаман сөзі ͡б̊ар↓/// ↑уөкүнішке уорай/ бұл йенд'ашшы шындық↓/// ↑біз йенді і і бәлкім↓/// ↑біз йекіншісі ͡б̊олғымыз келмейді және уол↓/// ↑йекіншісі ͡б̊олғымыз келмейді// бірақ алпауыт йел бол'алмайтынымыз д'анық ↓/// ↑йағній әлем йелдері ͡б̊ізге назар аудармаған кезде// әлемді ͡б̊асқарып қаламыз деген сыйақты// бұрынғыдай әлемнің қақ уортасымыз// әлемг'ықпалымызды уөткізіп жатырмыз деген сөздер ͡б̊ос сөз↓/// ↑біз әлі күнге дейім бензоколонкамыз// біз әлі күнгі дейін шійкізаттың ійесіміз// бірақ біздің салмағымыз уөсіп келед↓/// ↑қарапайым деректер ͡б̊ар// мысал'үшін әлеуметтік желідегі қазақ̊стан/ уорт'азыйа деген сыйақты жазб̊алардың сан'артып келе жатыр↓/// |
↑үлкөн державалар уөзүм бандыйт іретінде жүргүзөд// кішкентай державалар уөзүн салдақы іретінде жүргүзөд деген сыйақты жаман сөзү ͡б̊ар↓/// ↑уөкүнүшке уорай/ бұл йенд'ашшы шындық↓/// ↑біз йенді і і бәлкім↓/// ↑біз йекіншісі ͡б̊олғұмұз ͡гелмейді және уол↓/// ↑йекіншісі ͡б̊олғұмұз ͡гелмейді// бірағ алпауұт йел бол'алмайтынымыз д'анық ↓/// ↑йағный әлем йелдері ͡б̊ізге назар аудармағаң ͡ гезде// әлемді ͡б̊асқарып қаламыз деген сыйақты// бұрұңғұдай әлемнің ͡ғақ уортасымыз// әлемг'ықпалымызды уөткүзүб̊ жатырмыз деген сөздөр ͡б̊ос сөз↓/// ↑біз әлі ͡гүңгө дейім бензоколоңкамыз// біз әлі ͡гүңгө дейін шійкізаттың ійесіміз// бірақ ͡піздің салмағымыз уөсүп келед↓/// ↑қарапайым деректер ͡б̊ар// мысал'үшүн әлеумөттүг желідегі ͡ғазақ̊стан/ уорт'азыйа деген сыййақты жазб̊алардың сан'артып келе жатыр↓/// |
- Үлкен державалар өзін бандит ретінде жүргізед, кішкентай державалар өзін салдақы ретінде жүргізед” деген сияқты жаман сөзі бар. Өкінішке орай, бұл енді - ащы шындық. Біз енді, і-і бәлкім...
- Біз екіншісі болғымыз келмейді және ол...
- Екіншісі болғымыз келмейді, бірақ алпауыт ел бола алмайтынымыз да анық. Яғни “әлем елдері бізге назар аудармаған кезде әлемді басқарып қаламыз” деген сияқты, бұрынғыдай “әлемнің қақ ортасымыз, әлемге ықпалымызды өткізіп жатырмыз” деген сөздер - бос сөз. Біз әлі күнге дейін бензоколонкамыз, біз әлі күнге дейін шикізаттың иесіміз, бірақ біздің салмағымыз өсіп келед. Қарапайым деректер бар, мысалы үшін, әлеуметтік желідегі Қазақстан, Орта Азия деген сияқты жазбалардың саны артып келе жатыр. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑әлемдік йең йенді жұрт уоқыйтын// әлем жұрты уоқыйтын баспасөз ͡б̊ен телеарналарда// уорт'азыйаға деген қызығұушылық артып келе жатыр↓/// ↑бұл да ͡б̊әлкім/ бүгінгі уоның ішінде тоқаевтың жүргізіп жатқан сайасатының арқасы↓/// ↑қазір мынандай/ уорт'азыйа мемлекеттері плйүус деген формат пайда ͡б̊олд↓/// ↑с плйүус бес деген// с бес плйүус бір↓/// ↑мысал'үшін / қазір әлемнің презійденттері ͡б̊ес йелдің презійдентімен қатар кездескісі келед↓/// ↑әлемнің парламенттері ͡б̊ес йелдің басшыларымен/ спійкерлермен кездескісі келед↓/// ↑бұл нені көрсетед↓/// ↑әлем қанша дегенмен/ уосы кезге дейін уорыс тілді ͡б̊іраз азаматтар күлетін// уорт'азыйаның бірігүуі мүмкін йемес// түркі мемлекеттерінің бірігүуі мүмкін йемес↓/// ↑бұл қыйал/ ұутопійа деген сыйақт'әңгімені айтатын↓/// ↑біз уон'іске асырып жатырмыз ͡б̊үгін↓/// |
↑әлемдік йең йенді жұрт уоқұйтұн// әлем жұртұ уоқұйтұм баспасөз ͡б̊ен телеарналарда// уорт'азыйаға дегең ͡ ғызығұушұлұғ артып келе жатыр↓/// ↑бұл да ͡б̊әлкім/ бүгүңгү уонұң ішінде тоқаевтың жүргүзүб̊ жатқан сайасатының арқасы↓/// ↑қазір мынандай/ уорт'азыйа мемлекеттері пйүус ͡теген формат пайда ͡б̊олд↓/// ↑с плйүус ͡пес ͡теген// с бес плйүус ͡пір↓/// ↑мысал'үшүн / қазір әлемнің презійденттері ͡б̊ес йелдің презійдентімең ͡ ғатар ͡гездескісі ͡гелед↓/// ↑әлемнің парламенттері ͡б̊ес йелдің башшыларымен/ спійкерлермең ͡ гездескісі ͡гелед↓/// ↑бұл нені ͡гөрсөтөд↓/// ↑әлем қанша дегеммен/ уосұ ͡гезге дейін уорұс тілді ͡б̊іраз азаматтар ͡гүлөтүн// уорт'азыйаның бірігүуү мүмкүн йемес// түркү мемлекеттерінің бірігүуү мүмкүн йемес↓/// ↑бұл ͡ғыйал/ ұутопұйа деген сыййқт'әңгімені айтатын↓/// ↑біз уон'іске асырыб̊ жатырмыз ͡б̊үгүн↓/// |
- Әлемдік ең, енді жұрт оқитын, әлем жұрты оқитын баспасөз бен телеарналарда Орта Азияға деген қызығушылық артып келе жатыр. Бұл да бәлкім, бүгінгі, оның ішінде Тоқаевтың жүргізіп жатқан саясатының арқасы. Қазір, мынандай, “Орта Азия мемлекеттері плюс” деген формат пайда болд. “С плюс бес” деген... “С бес плюс бір”. Мысалы үшін, қазір әлемнің президенттері бес елдің президентімен қатар кездескісі келед. Әлемнің парламенттері бес елдің басшыларымен, спикерлермен кездескісі келед. Бұл нені көрсетед? Әлем қанша дегенмен, осы кезге дейін орыс тілді біраз азаматтар күлетін: “Орта Азияның бірігуі мүмкін емес, түркі мемлекеттерінің бірігуі мүмкін емес. Бұл - қиял, утопия” деген сияқты әңгімені айтатын. Біз оны іске асырып жатырмыз бүгін. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑және ͡б̊ұлардың ішіндег'ішкі йенді/ біз ͡б̊әрі уосы йелдердің парламент депүутаттарымен араласамыз ғой↓/// ↑бүгін уөзіңіз де күуәсіз↓/// ↑мысал'үшін / бұрынғ'әңгімелер қандай йед↓/// ↑бұрынғы көзқарасы қалай йед↓/// ↑бүгінг'аа кешегісі қалай йед// бүгінгісі қалай↓/// ↑йекеуі йекі түрл'әңгіме ↓/// ↑біз кеше ғана уөзб̊ек̊станнан келдік↓/// ↑уоның алдында/ уоңтүстік корейада уорт'азыйаның бес спійкері мен корейаның спійкерлерінің кездесүуі ͡б̊олд↓/// ↑бүкіл мемлекеттің басшылары қаб̊ылдад↓/// ↑сіздер ͡б̊ірге ͡б̊олыңыздар// сіз мәселелеріңізді ͡б̊ірге шешіңіздер↓/// ↑біз технологійалық тұрғыдан көмектесейік// сұу мәселесіне көмектесейік// уорман мәселесіне көмектесейік деген сыйақты пікір айтып жатыр↓/// ↑жапонійамен де/ германійамен де/ басқамен де сондай сапарлар// сондай кездесүулер көб̊ейіп жатыр↓/// ↑уол нені ͡б̊ілдіред↓/// |
↑және ͡б̊ұлардың ішіндег'ішкі йенді/ біз ͡б̊әрі уосұ йелдердің парламент депүутаттарымен араласамыз ғой↓/// ↑бүгүн уөзүңүз де ͡гүуәсіз↓/// ↑мысал'үшүн / бұрұңғ'әңгімелер қандай йед↓/// ↑бұрұңғұ ͡гөзқарасы қалай йед↓/// ↑бүгүңг'аа кешегісі ͡ғалай йед// бүгүңгүсі ͡ғалай↓/// ↑йекеуү йекі түрл'әңгіме ↓/// ↑біз ͡геше ғана уөзб̊өк̊станнаң ͡гелдік↓/// ↑уонұң алдында/ уоңтүстүк корейәда уорт'азыйаның бес спійкері мең ͡ горейәның спійкерлерінің ͡гездесүуү ͡б̊олд↓/// ↑бүкүл мемлекеттің башшылары қаб̊ылдад↓/// ↑сіздер ͡б̊ірге ͡б̊олұңұздар// сіз мәселелеріңізді ͡б̊ірге шешіңіздер↓/// ↑біз технологұйалық тұрғұдаң ͡ гөмөктөсейік// сұу мәселесіне ͡гөмөктөсейік// уорман мәселесіне ͡гөмөктөсейік деген сыйақты пікір айтыб̊ жатыр↓/// ↑жапонұйамен де/ германыйамен де/ басқамен де сондай сапарлар// сондай ͡гездесүулөр ͡гөб̊өйүб̊ жатыр↓/// ↑уол нені ͡б̊ілдіред↓/// |
- Және бұлардың ішіндегі ішкі, енді біз бәрі осы елдердің Парламент депутаттарымен араласамыз ғой. Бүгін өзіңіз де куәсіз. Мысалы үшін, бұрынғы әңгімелер қандай ед? Бұрынғы көзқарасы қалай ед? Бүгінгі а-а кешегісі қалай ед, бүгінгісі қалай? Екеуі - екі түрлі әңгіме. Біз кеше ғана Өзбекстаннан келдік. Оның алдында Оңтүстік Кореяда Орта Азияның бес спикері мен Кореяның спикерлерінің кездесуі болд. Бүкіл мемлекеттің басшылары қабылдад. “Сіздер бірге болыңыздар, сіз мәселелеріңізді бірге шешіңіздер. Біз технологиялық тұрғыдан көмектесейік, су мәселесіне көмектесейік, орман мәселесіне көмектесейік” деген сияқты пікір айтып жатыр. Жапониямен де, Германиямен де, басқамен де сондай сапарлар, сондай кездесулер көбейіп жатыр. Ол нені білдіред? |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑жалпы шындап келетін болсақ// уосы уорт'азыйаның бес мемлекеті ͡б̊ір ағза↓/// ↑біз йешбір мәселені қазақ уөзб̊ек̊сіз/ уөзб̊ек қазақ̊сыз шеш'алмайд ↓/// ↑қырғыз да ͡б̊ізсіз йешбір мәселесін шеш'алмайд ↓/// ↑тәжік те солай/ түркімен де солай↓/// ↑йенді ͡б̊ұның арасында түркійә қосұлып жатčа// әзірб̊айжаң қосұлып жатčа// бұл түркі мемлекеттерінің бірлігі↓/// ↑йағній ͡б̊іздер уосындай әртүрлі дәрежедегі/ бізд'әйтеуір қорғап уотұратын// бізді қамтып уотұратын уосындай үлкенді кішіл'ұйымдардың барлығына мүше ͡б̊олұуымыз керек↓/// ↑уоның сыртында/ біздер айтпақ̊шы/ ійслам бірлігі йелінің мүшесіміз↓/// ↑құдайға шүкүр/ йенді мен біздің йелімізде палестійнді қолдайтын жүз мыңдық мійтійнг көрген жоқпын// бірен саран адам болмаса↓/// ↑жаңа сіз айтып қалдыңыз ғой// қазақ̊стан қырғызстансыз ͡б̊арлық мәселесін шеш'алмайд // немесе қырғызстан қазақ̊стансыз// жалпы уорт'азыйа мемлекеттеріне қатысты↓/// |
↑жалпы шындап келетім болсақ// уосұ уорт'азыйаның бес мемлекеті ͡б̊ір ағза↓/// ↑біз йешбір мәселені ͡ғазақ уөзб̊өк̊сүз/ уөзб̊өк қазақ̊сыш шеш'алмайд ↓/// ↑қырғыз да ͡б̊іссіз йешбір мәселесін шеш'алмайд ↓/// ↑тәжік те солай/ түркүмөн де солай↓/// ↑йенді ͡б̊ұнұң арасында түркүйә қосұлұб̊ жатčа// әзірб̊айжаң ͡ ғосұлұб̊ жатčа// бұл түркү мемлекеттерінің бірлігі↓/// ↑йағній ͡б̊іздер уосұндай әртүрлү дәрежедегі/ бізд'әйтеуүр қорғап уотұратын// бізді ͡ғамтып уотұратын уосұндай үлкөндү кішіл'ұйұмдардың барлығына мүшө ͡б̊олұуұмұз ͡герек↓/// ↑уонұң сыртында/ біздер айтпақ̊шы/ ыйслам бірлігі йелінің мүшөсүміз↓/// ↑құдайға шүкүр/ йенді мем біздің йелімізде палестійнді ͡ғолдайтын жүз мыңдығ мійтійңг көргөн жоқпұн// бірен саран адам болмаса↓/// ↑жаңа сіз айтып қалдыңыз ғой// қазақ̊стаң ͡ ғырғысстансыз ͡б̊арлығ мәселесін шеш'алмайд // немесе қырғысстаң ͡ ғазақ̊стансыз// жалпы уорт'азыйа мемлекеттеріне қатысты↓/// |
- Жалпы, шындап келетін болсақ, осы Орта Азияның бес мемлекеті - бір ағза. Біз ешбір мәселені қазақ өзбексіз, өзбек қазақсыз шеше алмайд. Қырғыз да бізсіз ешбір мәселесін шеше алмайд. Тәжік те солай, түркімен де солай. Енді бұның арасында Түркия қосылып жатса, Әзірбайжан қосылып жатса, бұл - түркі мемлекеттерінің бірлігі. Яғни, біздер, осындай әртүрлі дәрежедегі бізді, әйтеуір, қорғап отыратын, бізді қамтып отыратын осындай үлкенді-кішілі ұйымдардың барлығына мүше болуымыз керек. Оның сыртында, біздер айтпақшы, Ислам бірлігі елінің мүшесіміз. Құдайға шүкір, енді мен біздің елімізде Палестинді қолдайтын 100 мыңдық митинг көрген жоқпын, бірен-саран адам болмаса. -Жаңа сіз айтып қалдыңыз ғой, Қазақстан Қырғызстансыз барлық мәселесін шеше алмайд немесе Қырғызстан Қазақстансыз, жалпы Орта Азия мемлекеттеріне қатысты. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑бұл сөзіңізді йертең/ кей азаматтар тәуелсіз мемлекеттердің тәуелсіздігіне күмән келтірүу деп қарамайды ма↓/// ↑жоқ/ йенді қараңызшы/ і і бүгінгі күні йеуропа йелдерінің бәрі тәуелсіз мемлекеттер деп айтайық̊шы↓/// ↑чехійа ͡б̊ар үлкен/ а кішкентай/ үлкен германійа ͡б̊ар// үлкен полша ͡б̊ар// кішкентай словенійа ͡б̊ар// құп құттақандай ватійкан бар// монако ͡б̊ар// басқасы ͡б̊ар↓/// ↑бірақ бәрі ͡б̊ір ͡б̊ірімен хаб̊арлас// және ͡б̊ір ͡б̊іріне тәуелді↓/// ↑тіпті қазір йеуроодақта вета прійнсійпі ͡б̊ар↓/// ↑кішкентай ғана/ мысал'үшін ілйүук̊сембүург үлкен ійдейаны тоқтатып тастайтын мүмкіндігі ͡б̊ар↓/// ↑біздің мысал'үшін / біздің йеуроодақпен қарым қатынас уорнатұуымыздың қыйындығы да сонда↓/// ↑біз тек қана йеуроодақтың басшыларымен ғана йемес// сонда кіріп жатқан жыйырма жеті йелмен де дұрыс қарым қатынаста ͡б̊олұуымыз керек↓/// |
↑бұл сөзүңүзді йертең/ кей азаматтар тәуөлсүз мемлекеттердің тәуөлсүздүгіне ͡гүмәң ͡ гелтірүу деп қарамайды ма↓/// ↑жоқ/ йенді ͡ғараңышшы/ і і бүгүңгү күнү йеуропа йелдерінің бәрі тәуөлсүз мемлекеттер деб̊ ͡айтайық̊шы↓/// ↑чехійә ͡б̊ар үлкөн/ а кішкентай/ үлкөн германыйа ͡б̊ар// үлкөм польша ͡б̊ар// кішкентай словенійә ͡б̊ар// құп құттақандай ватыйкам бар// монако ͡б̊ар// басқасы ͡б̊ар↓/// ↑бірақ ͡пәрі ͡б̊ір ͡б̊ірімен хаб̊арлас// және ͡б̊ір ͡б̊іріне тәуөлдү↓/// ↑тіпті ͡ғазір йеуроодақта вета прійнсійпі ͡б̊ар↓/// ↑кішкентай ғана/ мысал'үшүн ілйүук̊сөмбүург үлкөн ійдейәны тоқтатып тастайтын мүмкүндүгі ͡б̊ар↓/// ↑біздің мысал'үшүн / біздің йеуроодақпең ͡ ғарым қатынас уорнатұуұмұздұң ͡ғыйындығы да сонда↓/// ↑біз тек қана йеуроодақтың башшыларымен ғана йемес// сонда ͡гіріб̊ жатқан жыйырма жеті йелмен де дұрұс қарым қатынаста ͡б̊олұуұмұз ͡герек↓/// |
- Бұл сөзіңізді ертең кей азаматтар тәуелсіз мемлекеттердің тәуелсіздігіне күмән келтіру деп қарамайды ма? -Жоқ, енді қараңызшы, і-і бүгінгі күні Еуропа елдерінің бәрі тәуелсіз мемлекеттер деп айтайықшы. Чехия бар үлкен, а кішкентай, үлкен Германия бар, үлкен Польша бар, кішкентай Словения бар, құп-құттақандай Ватикан бар, Монако бар, басқасы бар. Бірақ бәрі бір-бірімен хабарлас және бір-біріне тәуелді. Тіпті қазір Еуроодақта Вета принципі бар. Кішкентай ғана, мысалы үшін, Люксембург үлкен идеяны тоқтатып тастайтын мүмкіндігі бар. Біздің, мысалы үшін, біздің Еуроодақпен қарым-қатынас орнатуымыздың қиындығы да сонда. Біз тек қана Еуроодақтың басшыларымен ғана емес, сонда кіріп жатқан 27 елмен де дұрыс қарым-қатынаста болуымыз керек. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑мүмкіндігінше жаңағы/ уолардың басшыларын шақырұуымыз керек↓/// ↑уолардың басшыларымен үлкен болсын// кіші ͡б̊олсын// тіпті саудаларымыз жыйырма мійлійон доллар ͡б̊олса да кездесіп↓/// ↑уондай йелдер де ͡б̊ар↓/// ↑ұуағдаласұу керек↓/// ↑ ұуағдаласұу керек// сөйлесүу керек// қолын ұстау керек// сіз мықтысыз/ кереметčіз деп әңгім'айтұу керек↓/// ↑бұл уоның канференсійасында ͡б̊олсын// уобсенің канференсійасында ͡б̊олсын бәріб̊ір↓/// ↑ үлкен кіші деген жоқ↓/// ↑бәріміз де тәуелдіміз// абсолйұутті тәуелді йел жоқ↓/// ↑тәуелсіз↓/// ↑тәуелсіз↓/// ↑ ақ̊ш мек̊сійкаға тәуелді ме↓/// ↑ашық айтпайд↓/// ↑жоқ/ йенді ͡б̊ылай қарасақ↓/// ↑бүкүл әлем ақ̊шты тәуелсіз көред↓/// ↑ былай қарасақ/ ақ̊ш/ жоқ/ ақ̊ш кез келген йелді ͡б̊омбалап тастайтын мүмкіндігі ͡б̊ар↓/// ↑бірақ ұл'амерійкан қорғанын жасап жатыр↓/// ↑і і мек̊сійканың наркокартерлерімен күресіп жатыр// мек̊сійк'арқылы уөтетін бүкүл мійгранттардың бәрімен күресіп жатыр↓/// |
↑мүмкүндүгінше жаңағы/ уолардың башшыларын шақырұуұмұз ͡герек↓/// ↑уолардың башшыларымен үлкөм болсұн// кіші ͡б̊олсұн// тіпті саудаларымыж жыйырма мыйлыйон доллар ͡б̊олса да ͡гездесіп↓/// ↑уондай йелдер де ͡б̊ар↓/// ↑ұуағдаласұу ͡герек↓/// ↑ ұуағдаласұу ͡герек// сөйлөсүу ͡герек// қолұн ұстау ͡герек// сіз мықтысыз/ кереметčіз деб̊ ͡әңгім'айтұу керек↓/// ↑бұл уоның ͡гонференсійәсында ͡б̊олсұн// уобсенің ͡гонференсійәсында ͡б̊олсұм бәріб̊ір↓/// ↑ үлкөң ͡ гіші деген жоқ↓/// ↑бәріміз де тәуөлдүмүз// абсолйұуттү тәуөлдү йел жоқ↓/// ↑тәуөлсүз↓/// ↑тәуөлсүз↓/// ↑ ақ̊ш мек̊сійкаға тәуөлдү ме↓/// ↑ашығ айтпайд↓/// ↑жоқ/ йенді ͡б̊ылай ͡ғарасақ↓/// ↑бүкүл әлем ақ̊шты тәуөлсүз ͡гөрөд↓/// ↑ былай ͡ғарасақ/ ақ̊ш/ жоқ/ ақ̊ш кез ͡гелген йелді ͡б̊омбалап тастайтын мүмкүндүгі ͡б̊ар↓/// ↑бірағ ұл'амерійкан қорғанын жасаб̊ жатыр↓/// ↑і і мек̊сійканың наркокартерлерімең ͡ гүрөсүб̊ жатыр// мек̊сійк'арқылы уөтөтүм бүкүл мыйгранттардың бәрімең ͡ гүрөсүб̊ жатыр↓/// |
- Мүмкіндігінше, жаңағы, олардың басшыларын шақыруымыз керек. Олардың басшыларымен үлкен болсын, кіші болсын, тіпті саудаларымыз 20 миллион доллар болса да кездесіп. Ондай елдер де бар.
- Уағдаласу керек.
- Уағдаласу керек, сөйлесу керек, қолын ұстау керек, «Сіз мықтысыз, кереметсіз» деп әңгіме айту керек. Бұл ОНН конференциясында болсын, ОБСЕ-нің конференциясында болсын, бәрібір. Үлкен-кіші деген жоқ. Бәріміз де тәуелдіміз, абсолютті тәуелді ел жоқ.
- Тәуелсіз.
- Тәуелсіз. АҚШ Мексикаға тәуелді ме?
- Ашық айтпайд.
- Жоқ, енді былай қарасақ...
- Бүкіл әлем АҚШ-ты тәуелсіз көред.
- Былай қарасақ, АҚШ, жоқ, АҚШ кез келген елді бомбалап тастайтын мүмкіндігі бар. Бірақ Ұлы Американ қорғанын жасап жатыр. І-і Мексиканың наркокартерлерімен күресіп жатыр, Мексика арқылы өтетін бүкіл мигранттардың бәрімен күресіп жатыр. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑күні түні сұрайтыны мек̊сійкадан// сендерге жұмыс уорнын жасап берейік// зауыт čоғып берейік// сендер анау мійгранттарды ͡б̊ірдеңе қылыңдаршы дейтін әңгіме↓/// ↑уол тәуелділік пе/ тәуелсіздік пе↓/// ↑бұл уөт'алпауыт мемлекеттің жанындағы/ сіз айтып уөткендей кішкентай мемлекетке нұсқау йемес пе↓/// ↑жоқ/ бір жағынан нұсқау↓/// ↑ал бірақ йекінші жағынан/ уол да тәуелділік қой↓/// ↑қарап уотұрыңызшы/ мінекей кеше ғана мысал'үшін // мен білсем// йеуро уодақтың уөзінде кешег'ійзраійлдегі жағдайдан кейін сайасатын/ әсіресе мійграсійалық̊ сайасатын күрт уөзгертейін деп жатыр↓/// ↑кеше германій'үкіметі айтты// йенд'азаматтық берүу дегенді қыйындатамыз↓/// ↑кімді ͡б̊олса/ соны шақырмаймыз// кейб̊ір йелдердің азаматтарын мүлдем қаб̊ылдамаймыз дегенге дейін әңгім'айтып қалд↓/// ↑бұны және германійада парламентте уотырған партыйалар арасындағы жалпы келісім деп айтұу керек↓/// |
↑күнү түнү сұрайтыны мек̊сійкадан// сендерге жұмұс уорнұн жасап ͡перейік// зауұт čоғұп ͡перейік// сендер анау мыйгранттарды ͡б̊ірдеңе қылыңдаршы дейтін әңгіме↓/// ↑уол тәуөлдүлүк пе/ тәуөлсүздүк пе↓/// ↑бұл уөт'алпауұт мемлекеттің жанындағы/ сіз айтып уөткөндөй ͡гішкентай мемлекетке нұсқау йемес пе↓/// ↑жоқ/ бір жағынан нұсқау↓/// ↑ал бірақ йекінші жағынан/ уол да тәуөлдүлүк қой↓/// ↑қарап уотұрұңышшы/ мінекей ͡геше ғана мысал'үшүн // мем білсем// йеуро уодақтың уөзүндө кешег'ыйзраилдегі жағдайдаң ͡ гейін сайасатын/ әсіресе мыйграсыйалық̊ сайасатың ͡ гүрт уөзгөртөйін деб̊ жатыр↓/// ↑кеше германый'үкүмөті айтты// йенд'азаматтық берүу дегенді ͡ғыйындатамыз↓/// ↑кімді ͡б̊олса/ сонұ шақырмаймыз// кейб̊ір йелдердің азаматтарын мүлдөм қаб̊ылдамаймыз дегеңге дейін әңгім'айтып қалд↓/// ↑бұнұ және германыйада парламентте уотұрғам партыйалар арасындағы жалпы ͡гелісім деб̊ ͡айтұу ͡герек↓/// |
- Күні-түні сұрайтыны Мексикадан: «Сендерге жұмыс орнын жасап берейік, зауыт соғып берейік, сендер анау мигранттарды бірдеңе қылыңдаршы» дейтін әңгіме. Ол тәуелділік пе, тәуелсіздік пе?
- Бұл өте алпауыт мемлекеттің жанындағы, сіз айтып өткендей, кішкентай мемлекетке нұсқау емес пе?
- Жоқ, бір жағынан - нұсқау. Ал бірақ, екінші жағынан, ол да тәуелділік қой. Қарап отырыңызшы, мінекей, кеше ғана, мысалы үшін, мен білсем, Еуро одақтың өзінде кешегі Израильдегі жағдайдан кейін саясатын, әсіресе миграциялық саясатын күрт өзгертейін деп жатыр. Кеше Германия үкіметі айтты: «Енді азаматтық беру дегенді қиындатамыз. Кімді болса, соны шақырмаймыз, кейбір елдердің азаматтарын мүлдем қабылдамаймыз» дегенге дейін әңгіме айтып қалд. Бұны және Германияда парламентте отырған партиялар арасындағы жалпы келісім деп айту керек. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑германыйаның уоңшылдар'айтад // бұл аз нақты йелдерінің атын атап// афрійкадан/ азійадан вообшше йешқ̊ашан йешқ̊андай мійгрант қаб̊ылдамаймыз// тіпті тұурійст кіргізб̊ейміз дегенге дейін әңгім'айтып жатыр уоңшыл күштері↓/// ↑бірақ бұл соңғы ͡б̊ір айдың ішінде ͡б̊олған әңгіме↓/// ↑йең бейб̊іт/ йекінші дүнійежүзілік̊ соғысты ͡б̊асынан уөткерген германійаның қорғаныс мійнійстр'айтып жатыр// германійа жақын арада соғысқа дайын болұу керек деп уотыр// уоның ішінде терорійстік̊ соғысқа↓/// ↑кеше көрдік// қарұуланған мың ійдійот ійзраійлдің быт ш̆ытын шығард↓/// ↑быт ш̆ытын шығард↓/// ↑қолдарынд'автомат / гранатомйот/ басқа йешқ̊андай ұшақ йештеңесі/ верталйоті йештеңесі жоқ↓/// ↑германійада да уондай жағдай болұуы мүмкін// франсійада да уондай жағдай болұуы мүмкін↓/// |
↑германыйаның уоңшұлдар'айтад // бұл аз нақты йелдерінің атын атап// афрыйкадан/ азыйадан вообшше йешқ̊ашан йешқ̊андай мыйгрант қаб̊ылдамаймыз// тіпті тұурійст кіргізб̊ейміз дегеңге дейін әңгім'айтып жатыр уоңшұл ͡гүштөрү↓/// ↑бірақ ͡пұл соңғұ ͡б̊ір айдың ішінде ͡б̊олған әңгіме↓/// ↑йең бейб̊іт/ йекінші дүнүйөжүзүлүк̊ соғұстұ ͡б̊асынан уөткөргөн германыйаның ͡ғорғаныс мійнійстр'айтып жатыр// германыйа жақын арада соғұсқа дайым болұу ͡герек деп уотұр// уонұң ішінде терорұйстік̊ соғұсқа↓/// ↑кеше ͡гөрдүк// қарұулаңған мың ійдійот ійзраійлдің быт ш̆ытын шығард↓/// ↑быт ш̆ытын шығард↓/// ↑қолдарынд'автомат / гранатомйот/ басқа йешқ̊андай ұшақ йештеңесі/ верталйоті йештеңесі жоқ↓/// ↑германыйада да уондай жағдай болұуұ мүмкүн// франсыйада да уондай жағдай болұуұ мүмкүн↓/// |
- Германияның оңшылдары айтад: «Бұл аз, нақты елдерінің атын атап, Африкадан, Азиядан вообще ешқашан ешқандай мигрант қабылдамаймыз, тіпті турист кіргізбейміз» дегенге дейін әңгіме айтып жатыр оңшыл күштері. Бірақ бұл соңғы бір айдың ішінде болған әңгіме. Ең бейбіт, екінші дүниежүзілік соғысты басынан өткерген Германияның қорғаныс министрі айтып жатыр: «Германия жақын арада соғысқа дайын болу керек» деп отыр, оның ішінде террористік соғысқа. Кеше көрдік, қаруланған 1000 идиот Израильдің быт-шытын шығард. Быт-шытын шығард. Қолдарында автомат, гранатомёт, басқа ешқандай ұшақ ештеңесі, вертолеті ештеңесі жоқ. Германияда да ондай жағдай болуы мүмкін, Францияда да ондай жағдай болуы мүмкін. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑бағана сіз айтып қалдыңыз ғой// қазір жалп'әлемде йешқ̊андай жаңағы/ сійтата келтірдіңіз// тәртіп жоқ дегендей// йереже жоқ дегендей↓/// ↑бірақ уос'әлде соңғы кезд'әлемдегі сайасый ахұуалдар ұушығып кетті ме↓/// ↑бір ковійдке дейін бір/ қандай да ͡б̊ір йереже ͡б̊ар секілді йеді ғой әлемде↓/// ↑жоқ↓/// ↑біріншіден/ ковійдтің қазір йенді мен уоқып жүрген халықаралық жұурналдар ͡б̊ар// дійпломатійалық жұурналдар/ фійлософійалық жұурналдар/ і і іресейдікі ͡б̊олсын// йевропаныкі ͡б̊олсын// ақ̊штікі ͡б̊олсын// ылатын амерійкасының да кейб̊ір сарап̊шылары↓/// ↑біздің айналамыз тыныш йед↓/// ↑азыйаның несін қарап қойам↓/// ↑жалпы ковійдтің адам ағзасына/ денсаулығына/ денсаулық жүйесіне тійгізген кеселінен/ кесірінен бетер ͡б̊ір фійлософійалық және псійхологійалық бір үлкен залалы ͡б̊олд деп айтып жатыр↓/// ↑ірестарт болд'адамзатқа деп↓/// |
↑бағана сіз айтып қалдыңыз ғой// қазір жалп'әлемде йешқ̊андай жаңағы/ сыйтата ͡гелтірдіңіз// тәртіб̊ жоғ ͡дегендей// йереже жоғ ͡дегендей↓/// ↑ бірақ уос'әлде соңғұ ͡гезд'әлемдегі сайасый ахұуалдар ұушұғұп кетті ме↓/// ↑бір ͡говұйдке дейім бір/ қандай да ͡б̊ір йереже ͡б̊ар секілді йеді ғой әлемде↓/// ↑жоқ↓/// ↑біріншіден/ ковұйдтің ͡ғазір йенді мен уоқұб̊ жүргөн халықаралығ жұурналдар ͡б̊ар// дійпломатыйалығ жұурналдар/ фыйлософұйалығ жұурналдар/ і і іресейдікі ͡б̊олсұн// йевропаныкі ͡б̊олсұн// ақ̊штікі ͡б̊олсұн// ылатын амерійкасының да ͡гейб̊ір сарап̊шылары↓/// ↑біздің айналамыз тыныш йед↓/// ↑азыйаның несің ͡ ғарап қойам↓/// ↑жалпы ͡говұйдтің адам ағзасына/ денсаулұғұна/ денсаулұғ жүйөсүне тійгізгең ͡ геселінен/ кесірінем бетер ͡б̊ір фыйлософұйалығ және псыйхологұйалық ͡пір үлкөн залалы ͡б̊олд деб̊ ͡айтыб̊ жатыр↓/// ↑ірестарт ͡полд'адамзатқа деп↓/// |
- Бағана сіз айтып қалдыңыз ғой, қазір жалпы әлемде ешқандай, жаңағы, цитата келтірдіңіз: «тәртіп жоқ» дегендей, «ереже жоқ» дегендей. Бірақ осы, әлде соңғы кезде әлемдегі саяси ахуалдар ушығып кетті ме? Бір ковидке дейін бір, қандай да бір ереже бар секілді еді ғой, әлемде?
- Жоқ. Біріншіден, ковидтің, қазір енді мен оқып жүрген халықаралық журналдар бар, дипломатиялық журналдар, философиялық журналдар, і-і Ресейдікі болсын, Европаныкі болсын, АҚШ-тыкі болсын, Латын Америкасының да кейбір сарапшылары...
- Біздің айналамыз тыныш ед.
- Азияның несін қарап қоям. Жалпы, ковидтің адам ағзасына, денсаулығына, денсаулық жүйесіне тигізген кеселінен, кесірінен бетер бір философиялық және психологиялық бір үлкен залалы болд деп айтып жатыр.
- Рестарт болды адамзатқа деп. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑бір жағынан ірестарт болды// йекінші жағынан адам уөмүрінің құны күрт төмендеп кетті↓/// ↑біз ͡б̊әріміз де йегер йертең құдай сақтасын// басымызға ͡б̊ір астероійд түссінші// біз ͡б̊ілмеген// біздің астрономдар ͡б̊айқамай қалған↓/// ↑біздің уөмүріміздің/ армандап жүрген шарұуаларымыздың/ гүлдеген планетамыздың/ аспаннан/ космостан қараған кезде// әп әдем'айналып жүрген планетамыздың быт ш̆ыты шығад↓/// ↑ішінде мысық та қалмайд// тарақан да қалмайд// адам йенді уөзімен уөзі қалмайд↓/// ↑мына пүутійндердің/ басқалардың айтқан сөздері ͡б̊ар ғой// түб̊і ͡б̊әріміз уөлеміз ғой// уорыс болмаса// уонд'әлемнің не керегі ͡б̊ар↓/// ↑бомбаны жарып жіб̊ереміз деп қорқытып жүргені де↓/// ↑мысал'үшін мен бала кезімде// нартай йенді сең көрген жоқ̊ шығарсың// мен бала кезімде мектепте уоқыдым↓/// ↑мектепте ͡б̊ізді калашнійков автоматын жіййүуд'үйрететін // пратійвогаз кіййүуд'үйрететін ↓/// |
↑бір жағынан ірестарт ͡полдұ// йекінші жағынан адам уөмүрүнің ͡ғұнұ ͡гүрт төмөндөп кетті↓/// ↑біз ͡б̊әріміз де йегер йертең ͡ғұдай сақтасын// басымызға ͡б̊ір астероійд түссүншү// біз ͡б̊ілмеген// біздің астрономдар ͡б̊айқамай ͡ғалған↓/// ↑біздің уөмүрүміздің/ армандаб̊ жүргөн шарұуаларымыздың/ гүлдөгөм планетамыздың/ аспаннан/ космостаң ͡ ғарағаң ͡ гезде// әб̊ ͡әдем'айналып жүргөм планетамыздың быт ш̆ыты шығад↓/// ↑ішінде мысық та ͡ғалмайд// тарақан да ͡ғалмайд// адам йенді уөзүмөн уөзү қалмайд↓/// ↑мына пүутійндердің/ басқалардың айтқан сөздөрү ͡б̊ар ғой// түб̊ү ͡б̊әріміз уөлөмүз ғой// уорұс ͡полмаса// уонд'әлемнің не ͡герегі ͡б̊ар↓/// ↑бомбаны жарыб̊ жіб̊ереміз деп қорқұтұб̊ жүргөнү де↓/// ↑мысал'үшүн мем бала ͡гезімде// нартай йенді сең гөргөн жоқ̊ шығарсың// мем бала ͡гезімде мектепте уоқұдұм↓/// ↑мектепте ͡б̊ізді ͡галашныйков автоматын жіййүуд'үйрөтөтін // пратыйвогаз ͡гіййүуд'үйрөтөтін ↓/// |
- Бір жағынан, рестарт болды, екінші жағынан, адам өмірінің құны күрт төмендеп кетті. Біз бәріміз де егер ертең, құдай сақтасын, басымызға бір астероид түссінші, біз білмеген, біздің астрономдар байқамай қалған. Біздің өміріміздің, армандап жүрген шаруаларымыздың, гүлдеген планетамыздың, аспаннан, космостан қараған кезде әп-әдемі айналып жүрген планетамыздың быт-шыты шығад. Ішінде мысық та қалмайд, тарақан да қалмайд, адам енді өзімен-өзі қалмайд. Мына Путиндердің, басқалардың айтқан сөздері бар ғой: “Түбі бәріміз өлеміз ғой, орыс болмаса, онда әлемнің не керегі бар? Бомбаны жарып жібереміз” деп қорқытып жүргені де. Мысалы үшін, мен бала кезімде, Нартай енді сен көрген жоқ шығарсың, мен бала кезімде мектепте оқыдым. Мектепте бізді Калашников автоматын жиюді үйрететін, противогаз киюді үйрететін. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑біздің алматыдағы нөмір уон йекінші мектептің бір сыртындағы// үлкен бір алаң фұутбол алаңы↓/// ↑бір фұутбол алаңы↓/// ↑сол фұутбол алаңынан үлкенірек// уокоптар қазылған алаң болатын↓/// ↑сол жерде ͡б̊ізді мынадай бір кійлограмдық граната ылақтырұуд'үйрететін // ы ы атом бомбасы түссе// қайда тығылұу керек деген сыйақты нәрсен'үйрететін ↓/// ↑біз соған қайтадан келіп жатқан сыйақтымыз↓/// ↑қорқынышты↓/// ↑мен бала кезімізде уосымызб̊ен уөстік↓/// ↑жақ̊сы↓/// ↑байағыда ы ы уол әнді қазір жастар ͡б̊ілмейтін шығар// ы ы жаңағы ͡б̊еу қарлығаш/ қарлығаш↓/// ↑атом бомбасын жаңағы/ теңіздің ар жағын'алып қаш деген сыйақт'әндердің хормен айтатынбыз↓/// ↑демек ы ы сіздің сөзіңізше// әлемдік̊ сайасатта қазір йереже жоқ↓/// ↑ бітті↓/// ↑уосұны түсүніңіздер↓/// ↑бұрынғы йережелерді қайта қарауға деген талпыныс бар↓/// ↑жақ̊сы↓/// |
↑біздің алматыдағы нөмүр уон йекінші мектептің бір сыртындағы// үлкөм бір алаң фұутпол алаңы↓/// ↑бір фұутпол алаңы↓/// ↑сол фұутпол алаңынан үлкөнүрек// уокоптар ͡ғазылған алаң болатын↓/// ↑сол жерде ͡б̊ізді мынадай бір ͡гыйлограмдық граната ылақтырұуд'үйрөтөтін // ы ы атом бомбасы түссө// қайда тығылұу ͡герек деген сыйақты нәрсен'үйрөтөтін ↓/// ↑біс соғаң ͡ ғайтадаң ͡ геліб̊ жатқан сыйақтымыз↓/// ↑қорқұнұшты↓/// ↑мем бала ͡гезімізде уосұмұзб̊ен уөстүк↓/// ↑жақ̊сы↓/// ↑байағыда ы ы уол әнді ͡ғазір жастар ͡б̊ілмейтін шығар// ы ы жаңағы ͡б̊еу ͡ғарлығаш/ қарлығаш↓/// ↑атом бомбасын жаңағы/ теңіздің ар жағын'алып қаш деген сыйақт'әндердің хормен айтатымбыз↓/// ↑демек ы ы сіздің сөзүңүшше// әлемдік̊ сайасатта ͡ғазір йереже жоқ↓/// ↑бітті↓/// ↑уосұнұ түсүнүңіздер↓/// ↑бұрұңғұ йережелерді ͡ғайта ͡ғарауға деген талпыныс ͡пар↓/// ↑жақ̊сы↓/// |
- Біздің Алматыдағы №12 мектептің бір сыртындағы үлкен бір алаң -футбол алаңы. Бір футбол алаңы. Сол футбол алаңынан үлкенірек окоптар қазылған алаң болатын. Сол жерде бізді мынадай бір килограммдық граната лақтыруды үйрететін, ы-ы атом бомбасы түссе, қайда тығылу керек деген сияқты нәрсені үйрететін. Біз соған қайтадан келіп жатқан сияқтымыз.
- Қорқынышты.
- Мен бала кезімізде осымызбен өстік.
- Жақсы.
- Баяғыда, ы-ы ол әнді қазір жастар білмейтін шығар, ы-ы жаңағы, “Беу қарлығаш, қарлығаш! Атом бомбасын, жаңағы, теңіздің ар жағына алып қаш!” деген сияқты әндердің хормен айтатынбыз.
- Демек, ы-ы сіздің сөзіңізше, әлемдік саясатта қазір ереже жоқ. Бітті. Осыны түсініңіздер.
- Бұрынғы ережелерді қайта қарауға деген талпыныс бар.
- Жақсы |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑бірінші↓/// ↑йекіншіден йенді мын'әлемнің ішінде/ йенд'әлемнің ішінде/ демек біздің әсірес'әлеуметтік желіде/ ұукраійн тарапын қолдайтын желілерде// пұутійн таз'ақымақ йекен// іресей элійтасы таз'ақымақ йекен деген дақпырт бар↓/// ↑мен білсем// йенді уорыстың↓/// ↑уотандық телеграм барлығында солай деп жазады ғой↓/// ↑йенді уол йенді йесауысқан дейді// басқа дейді↓/// ↑менің уойымша/ уол уолай йемес↓/// ↑уоның артында йенді уорыстың да/ йеврейдің де мықты ғалымдары ͡б̊ар↓/// ↑шетелд'ағылшын тілінде шығып жатқан мықты кітаптар ͡б̊ар↓/// ↑сергей медведев деген бар// алек̊сандр іреткійн деген бар↓/// ↑бұрынғы іресей азаматтары/ қазір шетелдің йең мықты гарвард немесе йевропаның берлійн үунійверсійтеттерінде саб̊ақ беріп жүрген// азаматтарының кітаптары шығып жатыр көптеп↓/// |
↑бірінші↓/// ↑йекіншіден йенді мын'әлемнің ішінде/ йенд'әлемнің ішінде/ демек біздің әсірес'әлеумөттүк желіде/ ұукраійн тарапың ͡ ғолдайтын желілерде// пұутійн таз'ақымақ йекен// іресей элыйтасы таз'ақымақ йекен деген дақпырт ͡пар↓/// ↑мем білсем// йенді уорұстұң↓/// ↑уотандық телеграм барлығында солай деб̊ жазады ғой↓/// ↑йенді уол йенді йесауұсқан дейді// басқа дейді↓/// ↑менің уойұмша/ уол уолай йемес↓/// ↑уонұң артында йенді уорұстұң да/ йеврейдің де мықты ғалымдары ͡б̊ар↓/// ↑шетелд'ағылшын тілінде шығыб̊ жатқан мықты ͡гітаптар ͡б̊ар↓/// ↑сергей медведев дегем бар// алек̊сандр іреткійн дегем бар↓/// ↑бұрұңғұ іресей азаматтары/ қазір шетелдің йең мықты гарвард немесе йевропаның берлійн үунійверсійтеттерінде саб̊ақ ͡періб̊ жүргөн// азаматтарының ͡гітаптары шығыб̊ жатыр ͡гөптөп↓/// |
- Бірінші. Екіншіден, енді мына әлемнің ішінде, енді әлемнің ішінде, демек, біздің, әсіресе, әлеуметтік желіде, украин тарапын қолдайтын желілерде “Путин таза ақымақ екен, Ресей элитасы таза ақымақ екен” деген дақпырт бар. Мен білсем, енді орыстың...
- Отандық телеграмм, барлығында солай деп жазады ғой.
- Енді, ол енді есауысқан дейді, басқа дейді. Менің ойымша, ол олай емес. Оның артында, енді орыстың да, еврейдің де мықты ғалымдары бар. Шетелде ағылшын тілінде шығып жатқан мықты кітаптар бар. Сергей Медведев деген бар, Александр Реткин деген бар. Бұрынғы Ресей азаматтары, қазір шетелдің ең мықты Гарвард немесе Европаның Берлин университеттерінде сабақ беріп жүрген азаматтарының кітаптары шығып жатыр көптеп. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑бұны уөкүнішке уорай/ біздің ійнтернетш̆ілер уоқымайд↓/// ↑бірақ уоқысаңыз уолар айтад// бәрі ͡б̊із айтқандай уоңай шарұуа йемес йекен↓/// ↑бүгінг'ұукраійна соғысының бір себ̊еб̊інің бірі// пұутійн соңғы уон жылда/ уон бес жылда уөзгерген// батыс басқа йелдерге танып берүуге тырысқан сайасатты қайта қарауға деген ұмтылыс деп йесептейд↓/// ↑мысал'үшін клійматійческій әңгіме// мына парійж келісімі ͡б̊олды↓/// ↑мысал'үшін пұутійн/ уосы кезге йесіңізде ͡б̊олса// уон бес/ жыйырма жыл бұрын айтатын// алдағы ұуақытта газпром әлемдегі йең үлкен кампанійағ'айналад ↓/// ↑уоның жаңағы құны ͡б̊ір трійлійон доллардан асад↓/// ↑біз уөмір ͡б̊ақый әлемді мұнаймен және газб̊ен қамтамасыз йетіп уотұрамыз↓/// ↑сол арқылы іресей де/ біз де ͡б̊айып уотұрамыз↓/// ↑бұл мәңгі ͡б̊ақый уөзгермейтін әңгіме дед↓/// |
↑бұнұ уөкүнүшке уорай/ біздің ійнтернетш̆ілер уоқұмайд↓/// ↑бірақ уоқұсаңыз уолар айтад// бәрі ͡б̊із айтқандай уоңай шарұуа йемес йекен↓/// ↑бүгүңг'ұукраійна соғұсұның бір себ̊еб̊інің бірі// пұутійн соңғұ уон жылда/ уом беш ͡ шылда уөзгөргөн// батыс ͡пасқа йелдерге таңып ͡перүугө тырысқан сайасатты қайта ͡ғарауға деген ұмтұлұс ͡теп йесептейд↓/// ↑мысал'үшүн клыйматыйческій әңгіме// мына парыйж келісімі ͡б̊олдұ↓/// ↑мысал'үшүн пұутійн/ уосұ ͡гезге йесіңізде ͡б̊олса// уом бес/ жыйырма жыл бұрұн айтатын// алдағы ұуақытта газпром әлемдегі йең үлкөң ͡гампаныйағ'айналад ↓/// ↑уонұң жаңағы құнұ ͡б̊ір трыйлыйон доллардан асад↓/// ↑біз уөмүр ͡б̊ақый әлемді мұнаймен және газб̊ең ͡ ғамтамасыз йетіп уотұрамыз↓/// ↑сол арқылы іресей де/ біз де ͡б̊айып уотұрамыз↓/// ↑бұл мәңгі ͡б̊ақый уөзгөрмөйтін әңгіме дед↓/// |
- Бұны, өкінішке орай, біздің интернетшілер оқымайд. Бірақ оқысаңыз, олар айтад: “Бәрі біз айтқандай оңай шаруа емес екен. Бүгінгі Украина соғысының бір себебінің бірі - Путин соңғы он жылда, он бес жылда өзгерген, Батыс басқа елдерге таңып беруге тырысқан саясатты қайта қарауға деген ұмтылыс деп есептейд. Мысалы үшін, климатический әңгіме - мына Париж келісімі болды. Мысалы үшін, Путин, осы кезге есіңізде болса, 15-жиырма жыл бұрын айтатын: «Алдағы уақытта «Газпром» әлемдегі ең үлкен компанияға айналад. Оның, жаңағы, құны бір триллион доллардан асад. Біз өмір бақи әлемді мұнаймен және газбен қамтамасыз етіп отырамыз. Сол арқылы Ресей де, біз де байып отырамыз. Бұл мәңгі бақи өзгермейтін әңгіме» дед. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑іресейдің газы ͡б̊олмаса// йеуроодақ қараң қалад// қатып уөлед// жылы сұуға жұуын'алмай жаңағы шіріп/ бійттеп/ жаңағы уөлед деген сыйақт'әңгімелерді көп айтатын↓/// ↑йенді соғыс болды// йекі жылдың ішінде йеуродақтың газ сатып жатқан мемлекеттерінің санын қараңыз// іресейдің санын қараңыз// газпромның бағасын қараңыз↓/// ↑йағній ͡б̊атыс пен мына ͡б̊үгінгі іресейдің арасындағы қақтығыс// уол тек ұукраійн'үшін ғана жүріп жатқан дүнійе йемес// бұл дүнійетанымдық̊ соғыс↓/// ↑бұл болашақ әлемнің эканомійкалық моделі қандай болады↓/// ↑уондағы шійкізаттың үрөлі қандай↓/// ↑жалпы дамып кеткен йелдер йекінші сатыдағы іресей сыйақты// біздер сыйақты ͡б̊ізг'ұқ̊сайтын сыйақты шійкізат йелдермен қарым қатынастарынң қай тұрғыда жүзег'асырады ↓/// ↑біздер уосы жүйенің ішінде ͡б̊өлек уөзімізге мүмкіндік ал'аламыз ба/ жоқ па↓/// |
↑іресейдің газы ͡б̊олмаса// йеуроодақ қараң ͡ ғалад// қатып уөлөд// жылы сұуға жұуұн'алмай жаңағы шіріп/ бійттеп/ жаңағы уөлөд деген сыйақт'әңгімелерді көб̊ ͡айтатын↓/// ↑йенді соғұс ͡полдұ// йекі жылдың ішінде йеуродақтың гас сатыб̊ жатқан мемлекеттерінің саның ͡ ғараңыз// іресейдің саның ͡ ғараңыз// газпромнұң бағасың ͡ ғараңыз↓/// ↑йағній ͡б̊атыс пен мына ͡б̊үгүңгү іресейдің арасындағы қақтығыс// уол тег ұукраійн'үшүн ғана жүрүб̊ жатқан дүнүйө йемес// бұл дүнүйөтанымдық̊ соғұс↓/// ↑бұл болашағ әлемнің эканомұйкалығ моделі ͡ғандай болады↓/// ↑уондағы шійкізаттың үрөлү қандай↓/// ↑жалпы дамып кеткен йелдер йекінші сатыдағы іресей сыйақты// біздер сыйақты ͡б̊ізг'ұқ̊сайтын сыйақты шійкізат йелдермең ͡ ғарым қатынастарың ͡ ғай тұрғұда жүзөг'асырады ↓/// ↑біздер уосұ жүйөнүң ішінде ͡б̊өлөк уөзүмүзге мүмкүндүг ал'аламыз ба/ жоқ па↓/// |
- Ресейдің газы болмаса, Еуроодақ қараң қалад, қатып өлед, жылы суға жуына алмай, жаңағы, шіріп, биттеп, жаңағы, өлед деген сияқты әңгімелерді көп айтатын. Енді соғыс болды, екі жылдың ішінде Еуродақтың газ сатып жатқан мемлекеттерінің санын қараңыз, Ресейдің санын қараңыз, «Газпромның» бағасын қараңыз. Яғни, батыс пен мына бүгінгі Ресейдің арасындағы қақтығыс - ол тек Украина үшін ғана жүріп жатқан дүние емес, бұл дүниетанымдық соғыс. Бұл болашақ әлемнің экономикалық моделі қандай болады? Ондағы шикізаттың рөлі қандай? Жалпы, дамып кеткен елдер екінші сатыдағы Ресей сияқты, біздер сияқты, бізге ұқсайтын сияқты шикізат елдермен қарым-қатынастарын қай тұрғыда жүзеге асырады? Біздер осы жүйенің ішінде бөлек өзімізге мүмкіндік ала аламыз ба, жоқ па? |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑әлде ͡б̊ізді ͡б̊асымызды сүмүрейтіп// уос'үлкен клұубтың ішіне кіріп// жұрттың йеденін жұуып// полын сыпырып жүрміз ͡б̊а деген сыйақт'әңгімелер үшін болып жатқан текетірес дейд↓/// ↑айдос мырза/ бірақ ы ы бұған дейіңг'ақпарат құралдарының бәрінде/ жалпы сіздің қазір мынау/ ы ы ұукраійна/ іресей арасындағы соғысқа сіз айтқаныңыз үлкен фійлософійағ'айналып кетті↓/// ↑неге↓/// ↑жоқ/ йенді негізгі нәрсенің барлығы// үлкен фійлософійа/ қалғанының бәр'ійнтерпретасійа ↓/// ↑уөйткені ͡б̊ұған дейіңгі соғыстың барлығында ͡б̊үкіл жерд'ақпарат қысқа ғана ғой↓/// ↑іресей натоның үлкейүуінен қорқып// ұукраійна келүуінен сол үшін шаб̊ұуыл жасад↓/// ↑бітті↓/// ↑уосымен ақпарат нүкте қойұлып келді ғой↓/// ↑йекі мың төртінші жылы пұутійн натоға уөзі сұранған// бізде мүше ͡б̊олайық̊шы деп↓/// |
↑әлде ͡б̊ізді ͡б̊асымызды сүмүрөйтіп// уос'үлкөн клұубтұң ішіне ͡гіріп// жұрттұң йеденін жұуұп// полұн сыпырыб̊ жүрмүз ͡б̊а деген сыйақт'әңгімелер үшүм болұб̊ жатқан текетірес ͡тейд↓/// ↑айдос мырза/ бірақ ы ы бұған дейіңг'ақпарат құралдарының бәрінде/ жалпы сіздің ͡ғазір мынау/ ы ы ұукраійна/ іресей арасындағы соғұсқа сіз айтқаныңыз үлкөн фыйлософұйағ'айналып кетті↓/// ↑неге↓/// ↑жоқ/ йенді негізгі нәрсенің барлығы// үлкөн фыйлософұйа/ қалғанының бәр'ійнтерпретасыйа ↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊ұған дейіңгі соғұстұң барлығында ͡б̊үкүл жерд'ақпарат қысқа ғана ғой↓/// ↑іресей натонұң үлкөйүуүнөң ͡ ғорқұп// ұукраійна ͡гелүуүнөн сол үшүн шаб̊ұуұл жасад↓/// ↑бітті↓/// ↑уосұмен ақпарат нүктө қойұлұп келді ғой↓/// ↑йекі мың төртүншү жылы пұутійн натоға уөзү сұраңған// бізде мүшө ͡б̊олайық̊шы деп↓/// |
- Әлде бізді басымызды сүмірейтіп, осы үлкен клубтың ішіне кіріп, жұрттың еденін жуып, полын сыпырып жүрміз ба деген сияқты әңгімелер үшін болып жатқан текетірес дейд.
- Айдос мырза, бірақ ы-ы бұған дейінгі ақпарат құралдарының бәрінде, жалпы, сіздің қазір, мынау, ы-ы Украина, Ресей арасындағы соғысқа сіз айтқаныңыз үлкен философияға айналып кетті. Неге?
- Жоқ, енді негізгі нәрсенің барлығы - үлкен философия, қалғанының бәрі интерпретация.
- Өйткені бұған дейінгі соғыстың барлығында бүкіл жерде ақпарат қысқа ғана ғой. Ресей НАТО-ның үлкеюінен қорқып, Украина келуінен сол үшін шабуыл жасад. Бітті. Осымен ақпарат нүкте қойылып келді ғой.
- 2004 жылы Путин НАТО-ға өзі сұранған: “Бізде мүше болайықшы” деп. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑йекі мың бес/ йекі мың алтыға дейін шамамен нато ͡б̊ізд'алдады // басқа деген сыйақт'ійнтенсійалар / әңгімелер мүлдем болмайтын↓/// ↑уорыст'алдап соқты// басқа деген ійдеалогійалық̊ штамптар// уол соңғы уон бес жылдың әңгімесі↓/// ↑бүгінгі іресейдің халық тұтұнып уотырған көптеген ійдеологійалық әңгімелер// соңғы жылдары сіз ͡б̊ен біз сыйақт'ійдеологтар қолдан жасап̊ шыққан канстрұуксійалар↓/// ↑уоның астарында шынайы тарыйх жоқ↓/// ↑бұл сайасат// бұл үлкен және сайасат↓/// ↑пүутійннің уойы// мен әлемдік уосы кезге дейін менсіз келіскен// маған ұнамайтын уойын йережесін уөзім'ыңғайлы жағдайға түсүрем дейд↓/// ↑дәл сол сыйақт'ійранның да көзқарасы ͡б̊ар↓/// ↑дәл сол сыйақты қытайдың да көзқарасы ͡б̊ар↓/// ↑бұл дүнійетанымды керек десеңіз// фійлософійалық текетірес↓/// |
↑йекі мың бес/ йекі мың алтыға дейін шамамен нато ͡б̊ізд'алдады // басқа деген сыйақт'ійнтенсійәлар / әңгімелер мүлдөм болмайтын↓/// ↑уорұст'алдап соқтұ// басқа деген ійдеалогұйалық̊ штамптар// уол соңғұ уом беш ͡ шылдың әңгімесі↓/// ↑бүгүңгү іресейдің халық тұтұнұп уотұрғаң ͡ гөптөгөн ійдеалогұйалығ әңгімелер// соңғұ жылдары сіз ͡б̊ем біс сыйақт'ійдеологтар қолдан жасап̊ шыққаң ͡ ганстрұуксыйалар↓/// ↑уонұң астарында шынайы тарыйх жоқ↓/// ↑бұл сайасат// бұл үлкөн және сайасат↓/// ↑пүутійннің уойұ// мен әлемдік уосұ ͡гезге дейін менсіз ͡геліскен// маған ұнамайтын уойұн йережесін уөзүм'ыңғайлы жағдайға түсүрөм дейд↓/// ↑дәл сол сыйақт'ыйранның да ͡гөзқарасы ͡б̊ар↓/// ↑ дәл сол сыйақты қытайдың да ͡гөзқарасы ͡б̊ар↓/// ↑бұл дүнүйөтанымды ͡герек десеңіз// фыйлософұйалық текетірес↓/// |
- 2005-2006-ға дейін шамамен НАТО бізді алдады, басқа деген сияқты интенциялар, әңгімелер мүлдем болмайтын. Орысты алдап соқты, басқа деген идеологиялық штамптар - ол соңғы 15 жылдың әңгімесі. Бүгінгі Ресейдің халық тұтынып отырған көптеген идеологиялық әңгімелер, соңғы жылдары сіз бен біз сияқты идеологтар қолдан жасап шыққан конструкциялар. Оның астарында шынайы тарих жоқ. Бұл - саясат, бұл үлкен және саясат. Путиннің ойы: “Мен әлемдік, осы кезге дейін менсіз келіскен, маған ұнамайтын ойын ережесін өзіме ыңғайлы жағдайға түсірем” дейд. Дәл сол сияқты Иранның да көзқарасы бар. Дәл сол сияқты Қытайдың да көзқарасы бар. Бұл дүниетанымды, керек десеңіз, философиялық текетірес. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑уонда нақты сауал// дәл уосындай/ менсіз жасалған келісімдердің бәрін уорнына қойамын// уөзімнің уорнымды көрсетемін деген бүгінге дейін қандай мемлекет және мемлекет басшылары ͡б̊олды↓/// ↑тарыйхта және уолар дегеніне жет'алды ма↓/// ↑йенді шындап келетін болсақ// әлемдік үрдістерг'ұзақ мерзімді тұрғыдан төтеп берген сайасаткер жоқ↓/// ↑айналып келген кезде ͡б̊әрі ͡б̊ір шама/ уортамен бір шама/ бір шамалы ͡б̊ір уорта/ бір келісімдерге келед↓/// ↑бәлкім уосы соғыстың нәтійжесі// уол тек қан'ұукраійнаның жерінің тұтастығына тірелмейд↓/// ↑мысал'үшін парійжде жасалған клійматтық келісімшарттарды// мысал'үшін жыйырма жылғ'ұзартұу // уотыз жылғ'ұзартұу // йекі мың бір жылға дейін қалдырұу дегенге де тірелүуі мүмкін біршамасы↓/// |
↑уонда нақты сауал// дәл уосұндай/ менсіж жасалғаң ͡ гелісімдердің бәрін уорнұна ͡ғойамын// уөзүмнүң уорнұмдұ ͡гөрсөтөмін дегем бүгүңгө дейің ͡ ғандай мемлекет ͡шәне мемлекет ͡пашшылары ͡б̊олдұ↓/// ↑тарыйхта және уолар дегеніне жет'алды ма↓/// ↑йенді шындап келетім болсақ// әлемдіг үрдүстөрг'ұзақ мерзімді тұрғұдан төтөп ͡перген сайасаткер жоқ↓/// ↑ айналып келгең ͡ гезде ͡б̊әрі ͡б̊ір шама/ уортамем бір шама/ бір шамалы ͡б̊ір уорта/ бір ͡гелісімдерге ͡гелед↓/// ↑бәлкім уосұ соғұстұң нәтійжесі// уол тек қан'ұукраійнаның жерінің тұтастығына тірелмейд↓/// ↑мысал'үшүн парыйжде жасалғаң ͡ глыйматтық келісімшарттарды// мысал'үшүн жыйырма жылғ'ұзартұу // уотұж жылғ'ұзартұу // йекі мың бір жылға дейің ͡ ғалдырұу дегеңге де тірелүуү мүмкүм біршамасы↓/// |
- Онда нақты сауал: “Дәл осындай, менсіз жасалған келісімдердің бәрін орнына қоямын, өзімнің орнымды көрсетемін” деген бүгінге дейін қандай мемлекет және мемлекет басшылары болды? Тарихта және олар дегеніне жете алды ма?
- Енді, шындап келетін болсақ, әлемдік үрдістерге ұзақ мерзімді тұрғыдан төтеп берген саясаткер жоқ. Айналып келген кезде бәрі бір шама, ортамен бір шама, бір шамалы бір орта, бір келісімдерге келед. Бәлкім, осы соғыстың нәтижесі - ол тек қана Украинаның жерінің тұтастығына тірелмейд. Мысалы үшін, Парижде жасалған климаттық келісімшарттарды, мысалы үшін, 20 жылға ұзарту, 30 жылға ұзарту, 2100 жылға дейін қалдыру дегенге де тірелуі мүмкін, біршамасы. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑йекінш'әңгімесі мысал'үшін // йенді уол д'әңгіме бар↓/// ↑йенді мысал'үшін // іресейдің кейб̊ір сайасаткерлері уоны жасырмай айтады ғой↓/// ↑уоның ішінде ͡б̊іздің дұумадағы калегаларымыз// уолар д'айтады ғой↓/// ↑мысал'үшін / біз ͡б̊айағы савет заманындағыдай амерійканың зонасы ͡б̊олұу керек// саветтің зонасы ͡б̊олұу керек// сөйтіп әлемді йекіге/ үшке ͡б̊өлүуіміз керек↓/// ↑сол бөлген йелдерімізге йешкім араласпау керек деген сыйақты сайасат жүргүзгісі келетіндер де ͡б̊ар↓/// ↑әрійне/ уондай сайасаттың заманы уөтті// бірақ уон'істеймін деуге мүдделі топтар ͡б̊ар↓/// ↑уолардың артында мійлійардтаған доллар ͡б̊ар// және уоны қолдап уотырған йең жаманы қоғамдық пікірлер жоқ йемес↓/// |
↑йекінш'әңгімесі мысал'үшүн // йенді уол д'әңгіме бар↓/// ↑йенді мысал'үшүн // іресейдің ͡гейб̊ір сайасаткерлері уонұ жасырмай айтады ғой↓/// ↑уонұң ішінде ͡б̊іздің дұумадағы ͡галегаларымыз// уолар д'айтады ғой↓/// ↑мысал'үшүн / біз ͡б̊айағы савет заманындағыдай амерійканың зонасы ͡б̊олұу ͡герек// саветтің зонасы ͡б̊олұу ͡герек// сөйтүб̊ ͡әлемді йекіге/ үшкө ͡б̊өлүуүмүз ͡герек↓/// ↑сол бөлгөн йелдерімізге йешкім араласпау ͡герек деген сыйақты сайасат ͡шүргүзгүсі ͡гелетіндер де ͡б̊ар↓/// ↑әрійне/ уондай сайасаттың заманы уөттү// бірақ уон'істеймін деугө мүддөлү топтар ͡б̊ар↓/// ↑уолардың артында мыйлыйардтаған доллар ͡б̊ар// және уонұ қолдап уотұрған йең жаманы қоғамдық пікірлер жоқ йемес↓/// |
- Екінші әңгімесі, мысалы үшін, енді ол да әңгіме бар. Енді, мысалы үшін, Ресейдің кейбір саясаткерлері оны жасырмай айтады ғой. Оның ішінде, біздің Думадағы коллегаларымыз, олар да айтады ғой. Мысалы үшін, біз баяғы Совет заманындағыдай Американың зонасы болу керек, Советтің зонасы болу керек, сөйтіп, әлемді 2-ге, 3-ке бөлуіміз керек. Сол бөлген елдерімізге ешкім араласпау керек деген сияқты саясат жүргізгісі келетіндер де бар. Әрине, ондай саясаттың заманы өтті, бірақ оны істеймін деуге мүдделі топтар бар. Олардың артында миллиардтаған доллар бар және оны қолдап отырған ең жаманы қоғамдық пікірлер жоқ емес. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑ійрандағы сайасатты жүргүзіп жатқан// тек айатолла ғана йемес// іресейдегі сайасатты жүргізіп уотырған тек қана пұутійн йемес// уоңтүстік а солтүстік корейаның сайасатын жүргізіп жатқан кійм чен ын йемес// уолар уөзүнің халқының кем дегенд'алпыс / жетпіс пайызының қолдауын'ійе болып уотыр↓/// ↑және ͡б̊олашаққа йескеріңіз// кез келген автократ бійлік йешкім іренжімесін// және ͡б̊ұны сайасый деп қаб̊ылдамаңыз// бұл фійлософійалық/ палійтологійалық әңгіме деп йесептеңіз↓/// ↑йең бірінші попұплійст болып таб̊ылад↓/// ↑уол йең алдымен/ халқын жақ̊сы зерттеген// халқына не керек// соны кез келген мезетте тауып бер'алад // сон'іске асыр'алад // сон'іске асырұуға тырысад↓/// ↑війртұуалды тұрғыда ͡б̊олсын// немесе уосындай соғыс тұрғысында ͡б̊олсын↓/// |
↑ыйрандағы сайасатты жүргүзүб̊ жатқан// тег айатолла ғана йемес// іресейдегі сайасатты жүргүзүп уотұрған тек қана пұутійн йемес// уоңтүстүк а солтүстүк корейәның сайасатын жүргүзүб̊ жатқаң ͡ гійм чен ын йемес// уолар уөзүнүң халқының ͡гем дегенд'алпыс / жетпіс пайызының ͡ғолдауұн'ійе болұп уотұр↓/// ↑және ͡б̊олашаққа йескеріңіз// кез ͡гелген автократ ͡пійлік йешкім іренжімесін// және ͡б̊ұнұ сайасый деп қаб̊ылдамаңыз// бұл фыйлософұйалық/ палыйтологұйалығ әңгіме деп йесептеңіз↓/// ↑йең бірінші попұулұйс ͡полұп таб̊ылад↓/// ↑уол йең алдымен/ халқын жақ̊сы зерттеген// халқына не ͡герек// сонұ ͡гез ͡гелген мезетте тауұп ͡пер'алад // сон'іске асыр'алад // сон'іске асырұуға тырысад↓/// ↑выйртұуалды тұрғұда ͡б̊олсұн// немесе уосұндай соғұс тұрғұсұнда ͡б̊олсұн↓/// |
- Ирандағы саясатты жүргізіп жатқан тек Аятолла ғана емес, Ресейдегі саясатты жүргізіп отырған тек қана Путин емес, Оңтүстік а Солтүстік Кореяның саясатын жүргізіп жатқан Ким Чен Ын емес, олар өзінің халқының кем дегенде 60-70 пайызының қолдауына ие болып отыр. Және болашаққа ескеріңіз, кезкелген автократ билік, ешкім ренжімесін, және бұны саяси деп қабылдамаңыз, бұл философиялық, политологиялық әңгіме деп есептеңіз. Ең бірінші популист болып табылад. Ол, ең алдымен, халқын жақсы зерттеген, халқына не керек, соны кез келген мезетте тауып бере алад, соны іске асыра алад, соны іске асыруға тырысад. Виртуалды тұрғыда болсын немесе осындай соғыс тұрғысында болсын. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑мына ͡б̊үгінгі күні/ мен йенді іресейдің баспасөзін уөте жақ̊сы уоқыймын// және іресейдің әр қыйырлы фыйлософыйасында/ баспасөзінде/ кәдімгі парламентте йең көп газет čатып алатын// жұурнал сатып алатын қазақ менмін// білетін шығарсыз/ ійә↓/// ↑мен уоның ішінде/ іресейдің завтра деген/ кезіндегі йең аты шыққан// аты шұулы уоңшыл праханов бастайтын газеті ͡б̊ар// лійт газеті ͡б̊ар// басқасы ͡б̊ар// ілійб̊ералдық̊ сайттарына дейін бәрін қарап уотұрамын↓/// ↑сонд'айтад // мысал'үшін пұутійн келгеннен кейін// бірнеше кійнолар шықты дейд// фантастыйкалық әңгімелер шықты дейд↓/// ↑бұның барлығы да ͡б̊үгінгі іресейдің ішкі сайасатын қамтамасыз йетті дейд↓/// ↑балаб̊анов дейтін марқұм ірежійсйоры ͡б̊ар↓/// ↑брат бір/ брат йекі/ грұуз йекі жүз деген сыйақты фійльмдер түсірген↓/// |
↑мына ͡б̊үгүңгү күнү/ мен йенді іресейдің баспасөзүн уөтө жақ̊сы уоқұймұн// және іресейдің әр ғыйырлы фыйлософұйасында/ баспасөзүндө/ кәдімгі парламентте йең ͡гөп газет čатыб̊ ͡алатын// жұурнал сатыб̊ ͡алатың ͡ ғазағ меммін// білетін шығарсыз/ ійә↓/// ↑мен уонұң ішінде/ іресейдің завтра деген/ кезіндегі йең аты шыққан// аты шұулұ уоңшұл праханов бастайтын газеті ͡б̊ар// лійт газеті ͡б̊ар// басқасы ͡б̊ар// ілійб̊ералдық̊ сайттарына дейім бәрің ͡ ғарап уотұрамын↓/// ↑сонд'айтад // мысал'үшүн пұутійң ͡ гелгеннең ͡ гейін// бірнеше ͡гійнолар шықты дейд// фантастыйкалығ әңгімелер шықты дейд↓/// ↑бұнұң барлығы да ͡б̊үгүңгү іресейдің ішкі сайасатың ͡ ғамтамасыз йетті дейд↓/// ↑балаб̊анов дейтін марқұм ірежійсйоры ͡б̊ар↓/// ↑брат ͡пір/ брат йекі/ грұуз йекі жүз деген сыйақты фійльмдер түсүргөн↓/// |
- Мына бүгінгі күні мен енді Ресейдің баспасөзін өте жақсы оқимын және Ресейдің әр қиырлы философиясында, баспасөзінде, кәдімгі парламентте ең көп газет сатып алатын, журнал сатып алатын қазақ менмін, білетін шығарсыз, иә? Мен, оның ішінде, Ресейдің “Завтра” деген, кезіндегі ең аты шыққан, аты шулы оңшыл Праханов бастайтын газеті бар, “Лит” газеті бар, басқасы бар, либералдық сайттарына дейін бәрін қарап отырамын. Сонда айтад, мысалы үшін, Путин келгеннен кейін бірнеше кинолар шықты дейд, фантастикалық әңгімелер шықты дейд. Бұның барлығы да бүгінгі Ресейдің ішкі саясатын қамтамасыз етті дейд. Балабанов дейтін марқұм режиссеры бар. «Брат-1», «Брат-2», «Груз 200» деген сияқты фильмдер түсірген. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑сол дейді/ йенді уол бәлкім уоны түсінбеген де шығар дейді// бірақ̊ сол іресейдің сол бағытта дамыйтынын// йерте ме/ кеш пе ͡б̊ізге соғыс керек ау деген сыйақт'ійнтенсійаларды бірінш'айта бастаған// сол және іресейдің әсіресе жұрттың ішінде көп қаралған фійльмдердің ішінде ͡б̊ір геройлар пайда ͡б̊олд да// соғыс болсыншы// атасына нәлет// бәрі құрып кетčінші деп↓/// ↑мына брежневтердің/ горб̊ачевтардың/ хрұушшевтардың басқалардан айырмашылығы мынада ͡б̊олды да// уолар соғысыұ көрген адамдар// соғыстың қыйындығын көрген адамдар↓/// ↑громыко деген савет уодағының сыртқы сайасатын уотыз жыл басқарған адам айтады йекен// бір күн соғыс болғанша// уон жыл келіссөз жүрсінші депті↓/// |
↑сол дейді/ йенді уол бәлкім уонұ түсүмбөген де шығар дейді// бірақ̊ сол іресейдің сол бағытта дамыйтынын// йерте ме/ кеш пе ͡б̊ізге соғұс керег ау деген сыйақт'ійнтенсійәларды бірінш'айта бастаған// сол және іресейдің әсіресе жұрттұң ішінде ͡гөп қаралған фійльмдердің ішінде ͡б̊ір геройлар пайда ͡б̊олд да// соғұс ͡полсұншұ// атасына нәлет// бәрі ͡ғұрұп кетčінші деп↓/// ↑мына брежневтердің/ горб̊ачевтардың/ хрұушшевтардың басқалардан айырмашылығы мынада ͡б̊олдұ да// уолар соғұстұ ͡гөргөн адамдар// соғұстұң ͡ғыйындығың ͡гөргөн адамдар↓/// ↑громұко деген савет уодағының сыртқы сайасатын уотұж жыл басқарған адам айтады йекен// бір ͡гүн соғұс ͡полғанша// уон жыл ͡геліссөж жүрсүншү депті↓/// |
- Сол дейді, енді ол бәлкім, оны түсінбеген де шығар дейді, бірақ сол Ресейдің сол бағытта дамитынын, ерте ме, кеш пе бізге соғыс керек ау деген сияқты интенцияларды бірінші айта бастаған сол және Ресейдің, әсіресе жұрттың ішінде көп қаралған фильмдердің ішінде бір геройлар пайда болд да «соғыс болсыншы, атасына нәлет, бәрі құрып кетсінші» деп. Мына Брежневтердің, Горбачёвтардың, Хрущёвтардың басқалардан айырмашылығы мынада болды да - олар соғысты көрген адамдар, соғыстың қиындығын көрген адамдар. Громыко деген Совет Одағының сыртқы саясатын 30 жыл басқарған адам айтады екен: «Бір күн соғыс болғанша, 10 жыл келіссөз жүрсінші» депті. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑соғысты көрген адам// йекінші дүнійежүзілік̊ соғысты көрген адам ғой↓/// ↑сондықтан уолардың түсүнігінде// және уорыстың да мыйына/ қазақтың да мыйына сіңген бір қағыйдат бар// лійшь бы не ͡б̊ыло войны деген// бәрі құрып кетčінші// соғыс болмасыншы↓/// ↑мінекей сол брежневтер/ сталійннен кейінг'ұрпақтың бәрі шегелеп/ қадағалап/ қадап кеткен қағыйдатты мына пұутійн келгелі// іресейдің баспасөзі/ іресейдің ійдеалогійасы/ басқасы уоны күрт уөзгертіп// соғыс бола ͡б̊ерсінші/ бүйтіп жүргенше дегеңге дейін аударат↓/// |
↑соғұстұ ͡гөргөн адам// йекінші дүнүйөжүзүлүк̊ соғұстұ ͡гөргөн адам ғой↓/// ↑сондұқтан уолардың түсүнүгінде// және уорұстұң да мыйына/ қазақтың да мыйына сіңгем бір ͡ғағыйдат ͡пар// лійшь бы не ͡б̊ыло войнұ деген// бәрі ͡ғұрұп кетčінші// соғұс ͡полмасыншы↓/// ↑мінекей сол брежневтер/ сталыйннең ͡ гейіңг'ұрпақтың бәрі шегелеп/ қадағалап/ қадап кеткең ͡ ғағыйдатты мына пұутійң ͡ гелгелі// іресейдің баспасөзү/ іресейдің ійдеаылогұйасы/ басқасы уонұ ͡гүрт уөзгөртүп// соғұс ͡пола ͡б̊ерсінші/ бүйтүб̊ жүргөншө дегеңге дейін аударат↓/// |
- Соғысты көрген адам, екінші дүниежүзілік соғысты көрген адам ғой. Сондықтан олардың түсінігінде және орыстың да миына, қазақтың да миына сіңген бір қағидат бар: «Лишь бы не было войны» деген, «бәрі құрып кетсінші, соғыс болмасыншы». Мінекей, сол Брежневтер, Сталиннен кейінгі ұрпақтың бәрі шегелеп, қадағалап, қадап кеткен қағидатты мына Путин келгелі Ресейдің баспасөзі, Ресейдің идеологиясы, басқасы оны күрт өзгертіп, «соғыс бола берсінші, бүйтіп жүргенше» дегенге дейін аударат. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑қазір йенд'ійдеалогійалық жұмыстарын/ ақпараттық̊ соғыстарын көріп жатырмыз ғой↓/// ↑йенді мына сауал// бүгін ы ы пүутійнмен кездесүуде қазақ̊стан презійденті қасым жомарт тоқаев былай дед// сындарлы сайасат және уөзара тійімді нәтійжег'ұмтылыс // қазақ̊стан мен іресей дійалогының негізгі йерек̊шелігі↓/// ↑біз әрдайым іресейлік̊ серіктестеріміздің ұстанымына назар аударұуға тырысамыз// уолар да ͡б̊іздің пікірімізді йескереді деді↓/// ↑нег'әлем уосұлай ұстанбайд↓/// ↑әлем уосұлай ұстанад↓/// ↑ жоқ/ қарұусыз неге сөйлесүуге ͡б̊олмасқа↓/// ↑мәселен/ айдос мырза↓/// ↑жоқ/ йенді пұутійн таңкімен келген жоқ қой↓/// ↑сіз ͡б̊ылай айдос мырза/ ійә/ біз үстелдің басында уотырмыз↓/// ↑сіз көп жерд'алып уотырсыз↓/// ↑менің құқығым тапталып жатыр↓/// ↑сіз әрірек жылжысаңыз↓/// ↑біз келіссөз жасайық↓/// ↑неге ͡б̊ұлай болмайд↓/// ↑неге ͡б̊ірден шүріппе ͡б̊асұуғ'асығад адамдар↓/// |
↑қазір йенд'ійдеалогұйалық жұмұстарын/ ақпараттық̊ соғұстарың ͡ гөрүб̊ жатырмыз ғой↓/// ↑йенді мына сауал// бүгүн ы ы пүутійммең ͡ гездесүудө қазақ̊стам презійденті ͡ғасым жомарт тоқаев былай дед// сындарлы сайасат ͡шәне уөзара тійімді нәтійжег'ұмтұлұс // қазақ̊стан мен іресей дыйалогұнұң негізгі йерек̊шелігі↓/// ↑біз әрдайым іресейлік̊ серіктестеріміздің ұстанымына назар аударұуға тырысамыз// уолар да ͡б̊іздің пікірімізді йескереді деді↓/// ↑нег'әлем уосұлай ұстамбайд↓/// ↑әлем уосұлай ұстанад↓/// ↑жоқ/ қарұусұз неге сөйлөсүугө ͡б̊олмасқа↓/// ↑мәселен/ айдос мырза↓/// ↑жоқ/ йенді пұутійн таңкімең ͡ гелген жоқ қой↓/// ↑сіз ͡б̊ылай айдос мырза/ ійә/ біз үстөлдүң басында уотұрмұз↓/// ↑сіз ͡гөб̊ жерд'алып уотұрсұз↓/// ↑менің ͡ғұқұғұм тапталыб̊ жатыр↓/// ↑сіз әрірег жылжысаңыз↓/// ↑біз ͡геліссөж жасайық↓/// ↑неге ͡б̊ұлай болмайд↓/// ↑неге ͡б̊ірден шүрүппө ͡б̊асұуғ'асығад адамдар↓/// |
- Қазір енді, идеологиялық жұмыстарын, ақпараттық соғыстарын көріп жатырмыз ғой. Енді мына сауал: Бүгін ы-ы Путинмен кездесуде Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев былай дед: «Сындарлы саясат және өзара тиімді нәтижеге ұмтылыс - Қазақстан мен Ресей диалогының негізгі ерекшелігі. Біз әрдайым ресейлік серіктестеріміздің ұстанымына назар аударуға тырысамыз, олар да біздің пікірімізді ескереді» деді. Неге әлем осылай ұстанбайд?
- Әлем осылай ұстанад.
- Жоқ, қарусыз неге сөйлесуге болмасқа? Мәселен, Айдос мырза...
- Жоқ, енді Путин танкімен келген жоқ қой.
- Сіз, былай, Айдос мырза, иә, біз үстелдің басында отырмыз. Сіз көп жерді алып отырсыз. Менің құқығым тапталып жатыр. Сіз әрірек жылжысаңыз. Біз келіссөз жасайық. Неге бұлай болмайд? Неге бірден шүріппе басуға асығад адамдар? |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑қараңыз йенді пұутійн біріншіден/ бізге соғыс ашып жатқан жоқ↓/// ↑жоқ/ бізге йемес// жалп'әлемдегі державалард'айтып уотырмын мен↓/// ↑жоқ/ йенд'әртүрлі жағдай бар↓/// ↑йең йегер ͡б̊ійологійаның заңына// дарвійн атаның уөсійетіне назар аударсаңыз// уонд'айтылған йең кескілескен соғыс бірдей арганійзмдердің арасында жүред дейд↓/// ↑ағайынның арасындағы соғыс қыйын болад дейд де// внұутрійвійдовайа ͡б̊арьба дейді↓/// ↑йенді пүутійннің йегер соғыст'ашқ̊ан кездегі сөздеріне назар аударсаңыз// ұукраійна стал'антій ұросійи дейд↓/// ↑уөйткені мысал'үшін / қарапайым уорыс үшін ұукраійнаның керемет дамып// басқа фыйлософыйағ'ауысып кетүуі// шын айтұу керек тійімсіз ͡б̊олатын йед↓/// |
↑қараңыз йенді пұутійм біріншіден/ бізге соғұс ашыб̊ жатқан жоқ↓/// ↑жоқ/ бізге йемес// жалп'әлемдегі державалард'айтып уотұрмұн мен↓/// ↑жоқ/ йенд'әртүрлү жағдай бар↓/// ↑йең йегер ͡б̊ыйологұйаның заңына// дарвыйн атаның уөсүйөтүне назар аударсаңыз// уонд'айтылған йең ͡гескілескен соғұс ͡пірдей арганыйзмдердің арасында жүрөд дейд↓/// ↑ағайынның арасындағы соғұс қыйым болад дейд де// внұутрұйвұйдовайа ͡б̊арьба дейді↓/// ↑йенді пүутійннің йегер соғұст'ашқ̊ан кездегі сөздөрүне назар аударсаңыз// ұукраійна стал'антый ұросұйи дейд↓/// ↑уөйткөнү мысал'үшүн / қарапайым уорұс үшүн ұукраійнаның ͡геремет дамып// басқа фыйлософұйағ'ауұсұп кетүуү// шын айтұу ͡герек тійімсіз ͡б̊олатын йед↓/// |
- Қараңыз, енді Путин, біріншіден, бізге соғыс ашып жатқан жоқ.
- Жоқ, бізге емес, жалпы, әлемдегі державаларды айтып отырмын мен.
- Жоқ, енді әртүрлі жағдай бар. Ең егер биологияның заңына, Дарвин атаның өсиетіне назар аударсаңыз, онда айтылған, «ең кескілескен соғыс бірдей организмдердің арасында жүред» дейд. «Ағайынның арасындағы соғыс қиын болад» дейд де, «внутривидовая борьба» дейді. Енді Путиннің егер соғысты ашқан кездегі сөздеріне назар аударсаңыз, “Украина стала анти России» дейд. Өйткені, мысалы үшін, қарапайым орыс үшін Украинаның керемет дамып, басқа философияға ауысып кетуі, шын айту керек, тиімсіз болатын ед. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑қазір ұукраійна франсійа сыйақты// нұу франсійа демей ақ қойайық̊шы йешқ̊андай// йемін йеркін жаңағы керемет/ бүкіл әлемд'аралап жүрген// ы ы сыртқы сайасаты керемет// эканомійкасы уөркендеп жатқан йелг'айналып // ы ы іресейді мүлдем ұмытып кететін йелг'айналып кететін болса// уонд'ішіндегі іресейліктер үшін бұл қыйын болар йед↓/// ↑біз қатарлы шыққан йел// неге уолар ͡б̊үйтіп уөмір сүріп жатыр// біз ͡б̊ұлай йетіп уөмір сүріп жатырмыз деп↓/// ↑мінекей мен↓/// ↑бұл қызғаныш па↓/// ↑мұн'әртүрлі айтұуға ͡б̊олады йенді↓/// ↑ғылымый тілмен айтčақ// нійсше уойлап тапқан іресентіймент деген сөз ͡б̊ар↓/// ↑қарап алыңыз↓/// ↑ал бірақ кезінде высоскій марійна владій деген франсұуздың актрійсасына/ уорыстан шыққан ғашық болып// соған үйленген ғой↓/// |
↑қазір ұукраійна франсыйа сыйақты// нұу франсыйа демей ақ қойайық̊шы йешқ̊андай// йемін йеркін жаңағы ͡геремет/ бүкүл әлемд'аралап жүргөн// ы ы сыртқы сайасаты ͡геремет// эканомұйкасы уөркөндөб̊ жатқан йелг'айналып // ы ы іресейді мүлдөм ұмұтұп кететін йелг'айналып кететім болса// уонд'ішіндегі іресейліктер үшүм бұл ͡ғыйым болар йед↓/// ↑біз ͡ғатарлы шыққан йел// неге уолар ͡б̊үйтүп уөмүр сүрүб̊ жатыр// біз ͡б̊ұлай йетіп уөмүр сүрүб̊ жатырмыз деп↓/// ↑мінекей мен↓/// ↑бұл ͡ғызғаныш па↓/// ↑мұн'әртүрлү айтұуға ͡б̊олады йенді↓/// ↑ғылымый тілмен айтčақ// нійсше уойлап тапқан іресентіймент деген сөз ͡б̊ар↓/// ↑қараб̊ ͡алыңыз↓/// ↑ал бірақ кезінде высоскұй марыйна владый деген франсұуздұң актрыйсасына/ уорұстан шыққан ғашық ͡полұп// соған үйлөңгөн ғой↓/// |
- Қазір Украина Франция сияқты, ну, Франция демей-ақ қояйықшы ешқандай, емін-еркін, жаңағы керемет, бүкіл әлемді аралап жүрген, ы-ы сыртқы саясаты керемет, экономикасы өркендеп жатқан елге айналып, ы-ы Ресейді мүлдем ұмытып кететін елге айналып кететін болса, онда ішіндегі ресейліктер үшін бұл қиын болар ед. «Біз қатарлы шыққан ел, неге олар бүйтіп өмір сүріп жатыр, біз бұлай етіп өмір сүріп жатырмыз” деп? Мінекей, мен...
- Бұл қызғаныш па?
- Мұны әртүрлі айтуға болады, енді. Ғылыми тілмен айтсақ, Ницше ойлап тапқан ресентимент деген сөз бар. Қарап алыңыз. Ал бірақ кезінде Высоцкий Марина Влади деген француздың актрисасына орыстан шыққан ғашық болып, соған үйленген ғой. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑сол мен тұуған жылдары жетпіс төрт па// жетпіс бесінші жылдары тұңғыш ірет ш̆етелге шығыпты да// сонда марыйна владый масквадан машійнасына міңгізіп// германій'арқылы франсійағ'апарған ғой↓/// ↑сол немістердің уөмір сүріп жатқан салтын көріп жылапты ғой анау ͡б̊айғұс// марійна неге ͡б̊ұлай болд↓/// ↑соғыста жеңген уолар йемес// біз йедік қой депті ғой↓/// ↑сонда қарасаңыз/ йең көз'ашық азаматының әңгімесі↓/// ↑уосыдан кейін уойлай беріңіз/ қалай болатынын↓/// ↑жақ̊сы↓/// ↑а а тәуелсіз мемлекет бола уотұрып// қарым қатынас жасаған кезде// әсіресе уосы іресей мен жаңағы қазақ̊стан арасында қарым қатынаст'айтып уотырмын↓/// ↑біз тарыйхый кітаптарды уоқып// қарапайым мектептің тарыйхын уоқып д'ашынатын нәрсеміз ͡б̊ар↓/// ↑уол мына'ашаршылық жылдары// ы ы уол мынау жетпіс жыл жаңағы ы ы көрген бодандығымыз ͡б̊асқасын↓///
|
↑сол мен тұуған жылдары жетпіс төрт па// жетпіс ͡песінші жылдары тұңғұш ірет ш̆етелге шығыпты да// сонда марыйна владый москвадан машыйнасына міңгізіп// германый'арқылы франсыйағ'апарған ғой↓/// ↑сол немістердің уөмүр сүрүб̊ жатқан салтың ͡ гөрүб̊ жылапты ғой анау ͡б̊айғұс// марыйна неге ͡б̊ұлай болд↓/// ↑соғұста жеңген уолар йемес// біз йедік қой депті ғой↓/// ↑сонда ͡ғарасаңыз/ йең ͡гөз'ашық азаматының әңгімесі↓/// ↑уосұдаң ͡ гейін уойлай беріңіз/ қалай болатынын↓/// ↑жақ̊сы↓/// ↑а а тәуөлсүз мемлекет ͡пола уотұрұп// қарым қатынаш ͡ шасағаң ͡ гезде// әсіресе уосұ іресей мен жаңағы қазақ̊стан арасында ͡ғарым қатынаст'айтып уотұрмұн↓/// ↑біз тарыйхый ͡гітаптарды уоқұп// қарапайым мектептің тарыйхын уоқұп д'ашынатын нәрсеміз ͡б̊ар↓/// ↑уол мына'ашаршылық жылдары// ы ы уол мынау жетпіш ͡ шыл жаңағы ы ы көргөм бодандығымыз ͡б̊асқасын↓///
|
- Сол мен туған жылдары 74 па, 75-ші жылдары тұңғыш рет шетелге шығыпты да, сонда Марина Влади Москвадан машинасына мінгізіп, Германия арқылы Францияға апарған ғой. Сол немістердің өмір сүріп жатқан салтын көріп жылапты ғой, анау байғұс: «Марина неге бұлай болд? Соғыста жеңген олар емес, біз едік қой» депті ғой. Сонда қарасаңыз, ең көзі ашық азаматының әңгімесі. Осыдан кейін ойлай беріңіз, қалай болатынын.
- Жақсы. А-а тәуелсіз мемлекет бола отырып, қарым-қатынас жасаған кезде, әсіресе, осы Ресей мен жаңағы Қазақстан арасында қарым-қатынасты айтып отырмын. Біз тарихи кітаптарды оқып, қарапайым мектептің тарихын оқып да ашынатын нәрсеміз бар. Ол мынау ашаршылық жылдары, ы-ы ол мынау 70 жыл, жаңағы, ы-ы көрген бодандығымыз, басқасын. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑сол кездег'ата баб̊амның кеткен кегін қазір құуұуым дұрыс па↓/// ↑әр кезең үшін уөзүне тійісті/ қажетті кантек̊ст болад// йағній жағдайаттар↓/// ↑мысал үшін бүгін жаңағы мәселенің бәрін даурығып айтқанмен// қазақтың мәселесінің барлығы шешіліп кетеді ме деген қарапайым сұрақ тұуындайд↓/// ↑ұукраійндағы жағдай қазақ̊станның басына келетін болса// біз уоны көтер'аламыз ба/ жоқ па↓/// ↑біздің бес күнге шыдайтын армійамыз ͡б̊ар ма// жоқ па↓/// ↑біздің кез келген соғысқа ͡б̊ес жыл бойы тіресіп// текетіресіп̊ шекарадан уөткізб̊ей тұр'алатын әскерій жағдайымыз ͡б̊ар ма// жоқ па деген сыйақты мійлійондаған сұрақ бар↓/// ↑уосы сұрақтың барлығын'ійә деп жауап берсеңіз// мен уонда қазірден бастап әңгімемд'айтайын // және немесе кезінд'айтқан әңгімемді жалғастырайын↓/// |
↑сол ͡гездег'ата баб̊амның ͡геткең ͡ гегің ͡ ғазір ͡ғұуұуұм дұрұс па↓/// ↑әр ͡гезең үшүн уөзүнө тійісті/ қажетті ͡гантек̊ст ͡полад// йағный жағдайаттар↓/// ↑мысал үшүм бүгүн жаңағы мәселенің бәрін даурұғұб̊ ͡айтқаммен// қазақтың мәселесінің барлығы шешіліп кетеді ме дегең ͡ ғарапайым сұрақ тұуұндайд↓/// ↑ұукраійндағы жағдай ͡ғазақ̊станның басына ͡гелетім болса// біз уонұ ͡гөтөр'аламыз ба/ жоқ па↓/// ↑біздің бес күңгө шыдайтын армыйамыз ͡б̊ар ма// жоқ па↓/// ↑біздің ͡гез ͡гелген соғұсқа ͡б̊еш ͡ шыл бойұ тіресіп// текетіресіп̊ шекарадан уөткүзб̊өй тұр'алатын әскерій жағдайымыз ͡б̊ар ма// жоқ па деген сыйақты мыйлыйондаған сұрақ ͡пар↓/// ↑уосұ сұрақтың барлығын'ійә деб̊ жауап ͡персеңіз// мен уонда ͡ғазірдем бастаб̊ ͡әңгімемд'айтайын // және немесе ͡гезінд'айтқан әңгімемді жалғастырайын↓/// |
- Сол кездегі ата-бабамның кеткен кегін қазір қууым дұрыс па?
- Әр кезең үшін өзіне тиісті, қажетті контекст болад, яғни жағдаяттар. Мысал үшін, бүгін жаңағы мәселенің бәрін даурығып айтқанмен, қазақтың мәселесінің барлығы шешіліп кетеді ме деген қарапайым сұрақ туындайд. Украиндағы жағдай Қазақстанның басына келетін болса, біз оны көтере аламыз ба, жоқ па? Біздің бес күнге шыдайтын армиямыз бар ма, жоқ па? Біздің кез келген соғысқа бес жыл бойы тіресіп, текетіресіп, шекарадан өткізбей тұра алатын әскери жағдайымыз бар ма, жоқ па деген сияқты миллиондаған сұрақ бар. Осы сұрақтың барлығына «иә» деп жауап берсеңіз, мен онда қазірден бастап әңгімемді айтайын және немесе кезінде айтқан әңгімемді жалғастырайын. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑бірақ менің уойымша/ қазір ͡б̊іздер мәселені сыртқа йемес// ішке жіб̊ерүуіміз керек↓/// ↑мен үшін ійдеал йел// уол фійнлйандійа↓/// ↑фійнлйандійа уорыстың бодан йелі ͡б̊олд↓/// ↑уон жетінші жылы құдай беріп// сытылып̊ шықты↓/// ↑мен сізге қызық айтайын// уон жетінші жылы февраль мен нойаб̊рьдің арасында пұутійн// а пұутійн деппін ғой// іленійн фійнлйандійада тығылып жүрген↓/// ↑уоны тыққан адам// сол кездегі фійнлйандійаның полійсійасын басқаратын адам йекен↓/// ↑мынау адам іресейді түб̊і құртад// сондықтан мен уөзімнің үйімде тыға тұрайын депті↓/// ↑іленійн в шалаше дейді ғой↓/// ↑сондай әңгіме ͡б̊олған↓/// ↑бірақ йесесіне і і іревалйұусійадан кейін і і маннаргейм деген презійденттері ͡б̊олды↓/// ↑бұл бұрынғы уорыстың генералы↓/// ↑ уорысқа соғыс ашты// уорыспен соғысты↓/// ↑йенд'әрійне / бастаған сталійн↓/// ↑бірақ̊ соғыста жеңілді↓/// |
↑бірағ менің уойұмша/ қазір ͡б̊іздер мәселені сыртқа йемес// ішке жіб̊ерүуүмүз ͡герек↓/// ↑мен үшүн ійдеал йел// уол фыйнлйандыйа↓/// ↑фыйнлйандыйа уорұстұң бодан йелі ͡б̊олд↓/// ↑уон жетінші жылы құдай беріп// сытылып̊ шықты↓/// ↑мен сізге қызығ айтайын// уон жетінші жылы февраль мен нойаб̊рьдің арасында пұутійн// а пұутійн деппін ғой// іленійн фыйнлйандыйада тығылыб̊ жүргөн↓/// ↑уонұ тыққан адам// сол ͡гездегі фыйнлйандыйаның ͡полұйсұйасым басқаратын адам йекен↓/// ↑мынау адам іресейді түб̊ү құртад// сондұқтан мен уөзүмнүң үйүмдө тыға тұрайын депті↓/// ↑іленійн в шалаше дейді ғой↓/// ↑сондай әңгіме ͡б̊олған↓/// ↑бірақ йесесіне і і іревалйұусыйадаң ͡ гейін і і маннаргейм дегем презійденттері ͡б̊олдұ↓/// ↑бұл бұрұңғұ уорұстұң генералы↓/// ↑ уорұсқа соғұс ашты// уорұспен соғұстұ↓/// ↑йенд'әрійне / бастаған сталыйн↓/// ↑бірақ̊ соғұста жеңілді↓/// |
- Бірақ, менің ойымша, қазір біздер мәселені сыртқа емес, ішке жіберуіміз керек. Мен үшін идеал ел - ол Финляндия. Финляндия орыстың бодан елі болд. 17-ші жылы, құдай беріп, сытылып шықты. Мен сізге қызық айтайын, 17-ші жылы февраль мен ноябрьдің арасында Путин, а Путин деппін ғой, Ленин Финляндияда тығылып жүрген. Оны тыққан адам, сол кездегі Финляндияның полициясын басқаратын адам екен. “Мынау адам Ресейді түбі құртад, сондықтан мен өзімнің үйімде тыға тұрайын” депті. “Ленин в шалаше» дейді ғой. Сондай әңгіме болған. Бірақ есесіне, і-і революциядан кейін і-і Маннаргейм деген президенттері болды. Бұл бұрынғы орыстың генералы. Орысқа соғыс ашты, орыспен соғысты. Енді, әрине, бастаған Сталин. Бірақ соғыста жеңілді. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑кішкентай йел мен үлкен йел соғыс'алмайд ↓/// ↑йерте ме/ кеш пе іресүурсы ͡б̊ітед↓/// ↑дәл сондай жағдай болды↓/// ↑әрійне қан жос'ақты // йекі жүздей/ үш жүз мыңдай адам әскерін қырды// бірақ түб̊і келіссөзге келүуге мәжб̊үр ͡б̊олд↓/// ↑жерінің уотыз пайызынан айырылып қалды↓/// ↑соған қарамастан маннаргеймнан кейіңгі йек'үлкен презійденттері ͡б̊олды// койвійсто және кекконен деген↓/// ↑койвійсто тоғыз жылдай басқарды// кекконен жиырма жеті жыл басқарды↓/// ↑ кәдімгі демократ презійдент// қайта қайта сайлана ͡б̊ерген ғой↓/// ↑бірақ масквамен уөте жақ̊сы қарым қатынас уорнатты// және маскваға мынандай формұул'ұсынған// біз натоға да мүше ͡б̊олмайық// сіздердің жаңағы савет уодағының камұунійстік блогұна да мүше ͡б̊олмайық↓/// ↑сіздермен жақ̊сы қарым қатынастамыз// сіздермен жақ̊сы қарым қатынастамыз↓/// ↑біздің мүмкіндікті сіз пайдаланыңыз// сіздің мүмкіндікті ͡б̊із пайдаланайық деп// йек'арада сайасат жүргізді↓/// ↑бұн'әлемдік палійтологійада↓/// |
↑кішкентай йел мен үлкөн йел соғұс'алмайд ↓/// ↑йерте ме/ кеш пе іресүурсұ ͡б̊ітед↓/// ↑дәл сондай жағдай болдұ↓/// ↑әрійне қан жос'ақты // йекі жүздөй/ үш ͡шүз мыңдай адам әскерің ͡ ғырды// бірақ түб̊ү келіссөзгө келүугө мәжб̊үр ͡б̊олд↓/// ↑жерінің уотұз пайызынан айырылып қалды↓/// ↑соғаң ͡ ғарамастан/ маннаргеймнаң ͡ гейіңгі йек'үлкөн презійденттері ͡б̊олдұ// койвұйсто және ͡гекконен деген↓/// ↑койвұйсто тоғұз жылдай басқарды// кекконен жыйырма жеті жыл басқарды↓/// ↑кәдімгі демакрат презійдент// қайта ғайта сайлана ͡б̊ерген ғой↓/// ↑бірағ масквамен уөтө жақ̊сы қарым қатынас уорнатты// және москваға мынандай формұул'ұсұңған// біз натоға да мүшө ͡б̊олмайық// сіздердің жаңағы савет уодағының ͡гамұунұйстік блогұна да мүшө ͡б̊олмайық↓/// ↑сіздермен жақ̊сы қарым қатынастамыз// сіздермен жақ̊сы қарым қатынастамыз↓/// ↑біздің мүмкүндүкті сіз пайдаланыңыз// сіздің мүмкүндүкті ͡б̊із пайдаланайық деп// йек'арада сайасат ͡шүргүздү↓/// ↑бұн'әлемдік полұйтологұйада↓/// |
- Кішкентай ел мен үлкен ел соғыса алмайд. Ерте ме, кеш пе ресурсы бітед. Дәл сондай жағдай болды. Әрине, қан жоса ақты, 200-дей, 300 мыңдай адам, әскерін қырды, бірақ түбі келіссөзге келуге мәжбүр болд. Жерінің 30 пайызынан айырылып қалды. Соған қарамастан, Маннаргеймнан кейінгі екі үлкен президенттері болды, Койвисто және Кекконен деген. Койвисто 9 жылдай басқарды, Кекконен 27 жыл басқарды. Кәдімгі демократ президент, қайта-қайта сайлана берген ғой. Бірақ Москвамен өте жақсы қарым-қатынас орнатты және Москваға мынандай формула ұсынған: «Біз НАТО-ға да мүше болмайық, сіздердің, жаңағы, Совет Одағының коммунистік блогына да мүше болмайық. Сіздермен жақсы қарым-қатынастамыз, сіздермен жақсы қарым-қатынастамыз. Біздің мүмкіндікті сіз пайдаланыңыз, сіздің мүмкіндікті біз пайдаланайық” деп екі арада саясат жүргізді. Бұны әлемдік политологияда... |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑тарыйхын'үңілсеңіз / уотыз пайыз жерінен айырылып қалды↓/// ↑уотыз пайыз жерінен айырылып қалды↓/// ↑уөлген адам бар// бомбыланған қаласы ͡б̊ар// басқасы ͡б̊ар↓/// ↑кезінде тіпті/ гійтлерді қолдап̊ шыққан маннаргейм// бірақ қырық төртінші жылы соғыстан шығып үлгерді↓/// ↑йағній нйүурмбергке ͡б̊асқағ'іліккен жоқ↓/// ↑бірақ қайтыс болғаннан кейін/ жаңа келген йекі презійдентінің қырық жыл бойғы сайасаты↓/// ↑бірақ уолар айтқан// біздер уорыстың қытығына тійе ͡б̊ермейік/ жігіттер↓/// ↑йекі йелдің қазір ͡б̊із тәуелсіз/ бейтарап йелміз↓/// ↑йешкімнің жағына шықпаймыз// натоны да қолдамаймыз// савет уодағын да қолдамаймыз↓/// ↑керек болса ͡б̊ерлійн шақырса// берлійнге ͡б̊арып жақ̊с'әңгіме айтамыз↓/// ↑брежнев шақырса// брежневпен ахотаға ͡б̊арамыз// бірг'арақ ішеміз↓/// ↑франсійа шақырса// франсійамен келісімге келісеміз деп↓/// |
↑тарыйхын'үңүлсөңіз / уотұз пайыж жерінен айырылып қалды↓/// ↑уотұз пайыж жерінен айырылып қалды↓/// ↑уөлгөн адам бар// бомбұлаңғаң ͡ ғаласы ͡б̊ар// басқасы ͡б̊ар↓/// ↑кезінде тіпті/ гійтлерді ͡ғолдап̊ шыққан маннаргейм// бірақ қырық төртүншү жылы соғұстан шығыб̊ ͡үлгөрдү↓/// ↑йағный нйүурмбөргкө ͡б̊асқағ'іліккен жоқ↓/// ↑бірақ қайтыс ͡полғаннаң ͡ гейін/ жаңа ͡гелген йекі презійдентінің ͡ғырығ жыл бойғұ сайасаты↓/// ↑бірақ уолар айтқан// біздер уорұстұң ͡ғытығына тійе ͡б̊ермейік/ жігіттер↓/// ↑йекі йелдің ͡ғазір ͡б̊із тәуөлсүз/ бейтарап йелміз↓/// ↑йешкімнің жағына шықпаймыз// натонұ да ͡ғолдамаймыз// савет уодағын да ͡ғолдамаймыз↓/// ↑керек болса ͡б̊ерлійн шақырса// берлійңге ͡б̊арыб̊ жақ̊с'әңгіме айтамыз↓/// ↑брежнев шақырса// брежневпен ахотаға ͡б̊арамыз// бірг'арақ ішеміз↓/// ↑франсыйа шақырса// франсыйамең ͡гелісімге ͡гелісеміз деп↓/// |
- Тарихына үңілсеңіз, 30 пайыз жерінен айырылып қалды.
- 30 пайыз жерінен айырылып қалды. Өлген адам бар, бомбыланған қаласы бар, басқасы бар. Кезінде, тіпті, Гитлерді қолдап шыққан Маннаргейм, бірақ 44-ші жылы соғыстан шығып үлгерді. Яғни Нюрнбергке, басқаға іліккен жоқ. Бірақ қайтыс болғаннан кейін жаңа келген екі президентінің 40 жыл бойғы саясаты. Бірақ олар айтқан: “Біздер, орыстың қытығына тие бермейік, жігіттер! Екі елдің қазір біз тәуелсіз, бейтарап елміз. Ешкімнің жағына шықпаймыз, НАТО-ны да қолдамаймыз, Совет Одағын да қолдамаймыз. Керек болса, Берлин шақырса, Берлинге барып, жақсы әңгіме айтамыз. Брежнев шақырса, Брежневпен охотаға барамыз, бірге арақ ішеміз. Франция шақырса, Франциямен келісімге келісеміз” деп. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑уосы йек'үлкен алпауыт блоктың арасында текетіресті пайдаланып// қазір ауқаттылық жөнүнен/ білім жөнүнен/ денсаулық жөнүнен/ ійнновасійа жөнүнен/ басқа жөнүнен әлемнің уондығына кіретін бірінші/ йекінші/ үшінші/ төртінші/ бесінші уорында тұратын йелг'айналды ↓/// ↑бұны йенді мен сізг'айтайын // мен йенді фійнлйандійаның тарыйхын бір адамдай зерттеген адаммын↓/// ↑фійнлйандійад'ұлтш̆ыл болмад дейсіз ͡б̊е↓/// ↑бұған дейін де сөйлестік қой// бұл тақырыпта↓/// ↑сол айтып тұрмын ғой↓/// ↑баб̊асының кегін құуған бір фійні шықпады ма↓/// ↑жоқ/ шықты↓/// ↑мына йекеуінің д'айтпаған әңгімелерін айтты↓/// ↑айтпаған әңгімен'айтқан // сендер сатқынсыңдар деген/ басқа деген↓/// ↑уолар газеттерді жапқан// уолар уол кезде сайт болған жоқ// жұурналдарды жапқан↓/// ↑сендер уорысқа тійе ͡б̊ересіңдер қайта қайта↓/// ↑сендер мемлекеттің мүддесін↓/// |
↑уосұ йек'үлкөн алпауұт ͡плоктұң арасында текетіресті пайдаланып// қазір ауқаттылығ жөнүнөн/ білім жөнүнөн/ денсаулұғ жөнүнөн/ ійнновасыйа жөнүнөн/ басқа жөнүнөн әлемнің уондұғұна ͡гіретім бірінші/ йекінші/ үшүншү/ төртүншү/ бесінші уорұнда тұратын йелг'айналды ↓/// ↑бұнұ йенді мен сізг'айтайын // мен йенді фыйнлйандыйаның тарыйхым бір адамдай зерттеген адаммын↓/// ↑фыйнлйандыйад'ұлтш̆ұл болмад дейсіз ͡б̊е↓/// ↑бұған дейін де сөйлөстүк қой// бұл тақырыпта↓/// ↑сол айтып тұрмұн ғой↓/// ↑баб̊асының ͡гегің ͡ғұуғам бір фійні шықпады ма↓/// ↑жоқ/ шықты↓/// ↑мына йекеуүнүң д'айтпаған әңгімелерін айтты↓/// ↑айтпаған әңгімен'айтқан // сендер сатқынсыңдар деген/ басқа деген↓/// ↑уолар газеттерді жапқан// уолар уол ͡гезде сайт ͡полған жоқ// жұурналдарды жапқан↓/// ↑сендер уорұсқа тійе ͡б̊ересіңдер ͡ғайта ͡ғайта↓/// ↑сендер мемлекеттің мүддөсүн↓/// |
- Осы екі үлкен алпауыт блоктың арасында текетіресті пайдаланып, қазір ауқаттылық жөнінен, білім жөнінен, денсаулық жөнінен, инновация жөнінен, басқа жөнінен әлемнің ондығына кіретін 1-ші, 2-ші, 3-ші, 4-ші, 5-ші орында тұратын елге айналды. Бұны енді мен сізге айтайын, мен енді Финляндияның тарихын бір адамдай зерттеген адаммын. Финляндияда ұлтшыл болмад дейсіз бе? -Бұған дейін де сөйлестік қой, бұл тақырыпта. Сол айтып тұрмын ғой. Бабасының кегін қуған бір фині шықпады ма? -Жоқ, шықты. Мына екеуінің де айтпаған әңгімелерін айтты. Айтпаған әңгімені айтқан, сендер сатқынсыңдар деген, басқа деген. Олар газеттерді жапқан, олар ол кезде сайт болған жоқ, журналдарды жапқан. “Сендер орысқа тие бересіңдер, қайта-қайта. Сендер мемлекеттің мүддесін...” |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑сөз ͡б̊остандығын шектеген↓/// ↑шектеген↓/// ↑ уол тұуралы талай сыналған↓/// ↑хйұуман ырайтč вотч деген ұйымдар ͡б̊олды// басқа дегендер ͡б̊олды↓/// ↑фійнлйандйіа савет уодағының ықпалымен жұурналыйстерді құудалап жатыр йекен// ы ы газеттерді жауып жатыр йекен// басқа деген сыйақты нәрселер жазад↓/// ↑кәдімгі уолардың презійдент әкімшілігі тап̊сырма ͡б̊ереді йекен↓/// ↑кейб̊ір жұурнал шақырып алып айтады йекен// жігіттер/ уөл'алмай жүрсіңдер ме↓/// ↑жазатын тақырып жоқ па сендерге↓/// ↑уорысқа тійе ͡б̊ермеңдерші// құдай үшін↓/// ↑нәтійжесі ͡б̊үгінгі дейсіз↓/// ↑бірақ↓/// ↑нәтійжесі ͡б̊үгінгі↓/// ↑нәтійжесі ͡б̊үгін фійнлйандійа натоның мүшесі↓/// ↑а жаңағы йекі презійдентке қазір фійн халқ'алғыс айтады ма/ жоқ па↓/// ↑алғыс айтад/ мойындайд↓/// |
↑сөз ͡б̊остандығын шектеген↓/// ↑шектеген↓/// ↑ уол тұуралы талай сыналған↓/// ↑хйұуман ырайтč вотч деген ұйұмдар ͡б̊олдұ// басқа дегендер ͡б̊олдұ↓/// ↑фійнлйандійа савет уодағының ықпалымен жұурналыйстерді ͡ғұудалаб̊ жатыр йекен// ы ы газеттерді жауұб̊ жатыр йекен// басқа деген сыйақты нәрселер жазад↓/// ↑кәдімгі уолардың презійдент әкімшілігі тап̊сырма ͡б̊ереді йекен↓/// ↑кейб̊ір жұурнал шақырыб̊ ͡алыб̊ ͡айтады йекен// жігіттер/ уөл'алмай жүрсүңдөр ме↓/// ↑жазатын тақырыб̊ жоқ па сендерге↓/// ↑уорұсқа тійе ͡б̊ермеңдерші// құдай үшүн↓/// ↑нәтійжесі ͡б̊үгүңгү дейсіз↓/// ↑бірақ↓/// ↑нәтійжесі ͡б̊үгүңгү↓/// ↑нәтійжесі ͡б̊үгүн фійнлйандійа натонұң мүшөсү↓/// ↑а жаңағы йекі презійдентке қазір фійн халқ'алғыс айтады ма/ жоқ па↓/// ↑алғыс айтад/ мойұндайд↓/// |
- Сөз бостандығын шектеген.
- Шектеген. Ол туралы талай сыналған. “Хьюман Райтс Вотч” деген ұйымдар болды, басқа дегендер болды. “Финляндия Совет Одағының ықпалымен журналистерді қудалап жатыр екен, ы-ы газеттерді жауып жатыр екен, басқа” деген сияқты нәрселер жазад. Кәдімгі олардың президент әкімшілігі тапсырма береді екен. Кейбір журнал шақырып алып, айтады екен: “Жігіттер, өле алмай жүрсіңдер ме? Жазатын тақырып жоқ па, сендерге? Орысқа тие бермеңдерші, құдай үшін.
- Нәтижесі бүгінгі дейсіз. Бірақ...
- Нәтижесі бүгінгі. Нәтижесі - бүгін Финляндия НАТО-ның мүшесі.
- А жаңағы екі президентке қазір фин халқы алғыс айтады ма, жоқ па?
- Алғыс айтад, мойындайд. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑жаңа сіз маған бірқатар сұрақтарды қойдыңыз↓/// ↑маған йемес көрермендеріме/ ійә↓/// ↑ жаң'әскерің бар ма// басқа ͡б̊асқа дегендей↓/// ↑халықтың тарапынан бірақ мынадай сауал болұуы мүмкін// айдос сарым нартай аралб̊ай йекеуің уотырсыңдар↓/// ↑неге ͡б̊ұл сұрақты халыққа қойасыңдар↓/// ↑армійаны жасақтау/ қарұуды қойұу ͡б̊ійліктің міндеті йемес пе деп↓/// ↑уоны жасап уотырмыз ͡б̊іздер қазір↓/// ↑біздер жаттығұуға ͡б̊арамыз↓/// ↑уосы ͡б̊ір қызығы/ қазақ армійасын йең көп̊ сынайтын// біздің демакратčымақтар↓/// ↑біздің әскерій жаттығұу ͡б̊олса// соған қарсы қапаланып// уойб̊ай/ қазақтар немене ͡б̊іреумен соғысайын деп жатыр ма↓/// ↑бізге неге повестка келед деп̊ шұулайд↓/// ↑сен патрійот болсаң// уөзің военкоматқа ͡б̊арсайшы// маған автомат беріп// үйретіңдерші уоқ атұуды деп↓/// ↑мен талай адамды көрдім сондай↓/// |
↑жаңа сіз мағам бірқатар сұрақтарды ↑жаңа сіз мағам бірқатар сұрақтарды қойдұңұз↓/// ↑маған йемес көрөрмөндеріме/ ійә↓/// ↑жаң'әскерің бар ма// басқа ͡б̊асқа дегендей↓/// ↑халықтың тарапынам бірағ мынадай сауал болұуұ мүмкүн// айдос сарым нартай аралб̊ай йекеуүң уотұрсұңдар↓/// ↑неге ͡б̊ұл сұрақты халыққа ͡ғойасыңдар↓/// ↑армыйаны жасақтау/ қарұудұ қойұу ͡б̊ійліктің міндеті йемес пе деп↓/// ↑уонұ жасап уотұрмұз ͡б̊іздер ͡ғазір↓/// ↑біздер жаттығұуға ͡б̊арамыз↓/// ↑уосұ ͡б̊ір ͡ғызығы/ қазағ армыйасын йең ͡гөп̊ сынайтын// біздің демакратčымақтар↓/// ↑біздің әскерій жаттығұу ͡б̊олса// соғаң ͡ ғарсы қапаланып// уойб̊ай/ қазақтар немене ͡б̊іреумөн соғұсайын деб̊ жатыр ма↓/// ↑бізге неге повестка ͡гелед деп̊ шұулайд↓/// ↑сем патрыйот ͡полсаң// уөзүң воеңкоматқа ͡б̊арсайшы// маған автомат ͡періп// үйрөтүңдерші уоғ атұудұ деп↓/// ↑мен талай адамды ͡гөрдүм сондай↓/// |
- Жаңа сіз маған бірқатар сұрақтарды қойдыңыз. Маған емес, көрермендеріме, иә. Жаңа әскерің бар ма, басқа-басқа дегендей. Халықтың тарапынан бірақ мынадай сауал болуы мүмкін: “Айдос Сарым Нартай Аралбай екеуің отырсыңдар. Неге бұл сұрақты халыққа қоясыңдар? Армияны жасақтау, қаруды қою биліктің міндеті емес пе?” деп.
- Оны жасап отырмыз, біздер қазір. Біздер жаттығуға барамыз. Осы бір қызығы, қазақ армиясын ең көп сынайтын - біздің демократсымақтар. Біздің әскери жаттығу болса, соған қарсы қапаланып: “Ойбай, қазақтар, немене, біреумен соғысайын деп жатыр ма? Бізге неге повестка келед?” деп шулайд. Сен патриот болсаң, өзің военкоматқа барсайшы: “Маған автомат беріп, үйретіңдерші оқ атуды” деп. Мен талай адамды көрдім сондай. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑қазақ кіммен соғысайын деп жатыр↓/// ↑бұл не деген жаңағы мійлійтарійзм деп жазған келіншектерді көрдім↓/// ↑қазақтың мүддесін қорғап уотыр// уорыспен соғыс деп уотыр↓/// ↑соның уөзінде жаңағындай әңгімен'айтад ↓/// ↑шын жан'ашыған адам// шын жан'ашыған адам бүгін йеліне повестка келетін болса// балаңд'армійаға жіб̊ер↓/// ↑армійаны түгелдеп жатырмыз↓/// ↑армійа тұуралы қазір төрт заң қаб̊ылдадық↓/// ↑алдағы уосы жылдың айағы/ алдағы жылы неше түрлі заңдарды қаб̊ылдаймыз↓/// ↑қылмыстық кодек̊сті күшейтеміз// басқасын күшейтеміз↓/// ↑құдайға шүкүр/ біз презійденттің тап̊сырмасы ͡б̊ар↓/// ↑біз йешкіммен соғыспай ақ қойайық// соғыстан аулақ қылсын// бірақ біздің армійамыз кез келген мәселеге// кез келген қауіп қатерге дайын болұу керек деген әңгім'айтып уотырмыз↓/// |
↑қазақ кіммен соғұсайын деб̊ жатыр↓/// ↑бұл не деген жаңағы мыйлыйтарыйзм деб̊ жазғаң ͡ геліншектерді ͡гөрдүм↓/// ↑қазақтың мүддөсүң ͡ ғорғап уотұр// уорұспен соғұс ͡теп уотұр↓/// ↑сонұң уөзүндө жаңағындай әңгімен'айтад ↓/// ↑шын жан'ашыған адам// шын жан'ашыған адам бүгүн йеліне повестка ͡гелетім болса// балаңд'армыйаға жіб̊ер↓/// ↑армыйаны түгөлдөб̊ жатырмыз↓/// ↑армыйа тұуралы қазір төрт заң ͡ғаб̊ылдадық↓/// ↑алдағы уосұ жылдың айағы/ алдағы жылы неше түрлү заңдарды қаб̊ылдаймыз↓/// ↑қылмыстық кодек̊сті ͡гүшөйтөміз// басқасың ͡ гүшөйтөміз↓/// ↑құдайға шүкүр/ біз презійденттің тап̊сырмасы ͡б̊ар↓/// ↑біз йешкіммен соғұспай ақ қойайық// соғұстан аулақ қылсын// бірақ ͡піздің армыйамыз ͡гез ͡гелген мәселеге// кез ͡гелгең ͡ ғауүп қатерге дайым болұу ͡герек деген әңгім'айтып уотұрмұз↓/// |
- «Қазақ кіммен соғысайын деп жатыр? Бұл не деген, жаңағы, милитаризм?” деп жазған келіншектерді көрдім. Қазақтың мүддесін қорғап отыр, орыспен соғыс деп отыр. Соның өзінде, жаңағындай әңгімені айтад. Шын жаны ашыған адам, шын жаны ашыған адам бүгін еліне повестка келетін болса, балаңды армияға жібер. Армияны түгелдеп жатырмыз. Армия туралы қазір 4 заң қабылдадық. Алдағы осы жылдың аяғы, алдағы жылы неше түрлі заңдарды қабылдаймыз. Қылмыстық кодексті күшейтеміз, басқасын күшейтеміз. Құдайға шүкір, біз Президенттің тапсырмасы бар. Біз ешкіммен соғыспай-ақ қояйық, соғыстан аулақ қылсын, бірақ біздің армиямыз кез келген мәселеге, кез келген қауіп-қатерге дайын болу керек деген әңгіме айтып отырмыз. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑быйыл мысал'үшін / армійаның қадір қасыйетін арттырұу үшін йелүу жоғарғы уоқұу уорнымен келісіп// мың жарым армійаны ͡б̊ітірген балаларға тегін уоқұуға түсүуіне мүмкіндік беріп уотырмыз↓/// ↑армійа ͡б̊ұрынғы савет заманындағыдай ілійфтіг'айналұуы керек↓/// ↑армійа йер жігіттің йесейетін// йер жігіт болатын// азамат болатын уорнын'айналдырұу үшін ұлттық патрійоттық тәрб̊ійе/ әскерій тәрб̊ійе деген заң қаб̊ылдап жатырмыз↓/// ↑йағній уотыз жылд'істелінбеген ↓/// ↑уөкүнішке уорай/ тоқ̊сан төртінші жылы ͡б̊іздер атом бомбасынан бас тартқан кезде// бұудапешт келісімі деген дүнійе ͡б̊олған↓/// ↑уон'ұукраійна да қол қойды// белорұусійа да қол қойды// біз де қол қойдық↓/// ↑йенді ͡б̊іздің басқа шарамыз ͡б̊олған жоқ↓/// ↑ана йекі мемлекеттің де шарасы ͡б̊олған жоқ↓/// ↑бірақ̊ соған сеніп қалдық↓/// |
↑быйыл мысал'үшүн / армыйаның ͡ғадір ͡ғасыйетін арттырұу үшүн йелүу жоғарғы уоқұу уорнұмең ͡ гелісіп// мың жарым армыйаны ͡б̊ітіргем балаларға тегін уоқұуға түсүуүнө мүмкүндүк беріп уотұрмұз↓/// ↑армыйа ͡б̊ұрұңғұ савет заманындағыдай ілійфтіг'айналұуұ керек↓/// ↑армыйа йер жігіттің йесейетін// йер жігіт ͡полатын// азамат ͡полатын уорнұн'айналдырұу үшүн ұлттұқ патрыйоттұқ тәрб̊ійе/ әскерій тәрб̊ійе деген заң ͡ғаб̊ылдаб̊ жатырмыз↓/// ↑йағній уотұж жылд'істелімбеген↓/// ↑уөкүнүшке уорай/ тоқ̊сан төртүншү жылы ͡б̊іздер атом бомбасынам бас тартқаң ͡ гезде// бұудапешт келісімі деген дүнүйө ͡б̊олған↓/// ↑уон'ұукраійна да ͡ғол ͡ғойдұ// белорұусыйа да ͡ғол ͡ғойдұ// біз де қол ͡ғойдұқ↓/// ↑йенді ͡б̊іздің басқа шарамыз ͡б̊олған жоқ↓/// ↑ана йекі мемлекеттің де шарасы ͡б̊олған жоқ↓/// ↑бірақ̊ соған сеніп қалдық↓/// |
- Биыл, мысалы үшін, армияның қадір-қасиетін арттыру үшін 50 жоғарғы оқу орнымен келісіп, 1000 жарым армияны бітірген балаларға тегін оқуға түсуіне мүмкіндік беріп отырмыз. Армия бұрынғы Совет заманындағыдай лифтіге айналуы керек. Армия ер жігіттің есейетін, ер жігіт болатын, азамат болатын орнына айналдыру үшін ұлттық патриоттық тәрбие, әскери тәрбие деген заң қабылдап жатырмыз. Яғни, 30 жылда істелінбеген. Өкінішке орай, 94-ші жылы біздер атом бомбасынан бас тартқан кезде, Будапешт келісімі деген дүние болған. Оны Украина да қол қойды, Белорусия да қол қойды, біз де қол қойдық. Енді біздің басқа шарамыз болған жоқ. Ана екі мемлекеттің де шарасы болған жоқ. Бірақ соған сеніп қалдық. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑уөйткені ͡б̊ес йадролық держава ͡б̊ізге кепіл берді// сендерге ͡б̊ірдеңе ͡б̊ола қалса// біздер әскерій өмекке дейін береміз деген↓/// ↑уосы парақтан бетіндег'әріптен аз келісімшарт// астында ͡б̊ес қол бар↓/// ↑уөкүнішке уорай/ соған сеніп қалдық бір жағынан↓/// ↑йекінші жағынан тым ы ы йенді ͡б̊ізге кім тійісед↓/// ↑қытаймен де жақ̊сымыз/ басқамен де жақ̊сымыз↓/// ↑сеніп қалғанда// йенд'әлі тынышпыз ғой шүкүр↓/// ↑жоқ/ йенді құдай сақтасын соғыстан// басқадан құдай сақтасын↓/// ↑бірақ ішкі дайындық/ ішкі серт↓/// ↑жоқ/ йенді қарапайым мысал// жаңа мен ійзраійлге тійіскен хамастың мысалын айтттым ғой↓/// ↑йесіңізде м'алматыда бір жаңағы/ йесүуас қолұна мылтық алып// алматыны жарты күн шұуылдатқаны// немес'ақтөб̊еде уон жет'адам ба/ жыйырма жет'адам бір күнде шұуылдатқаны↓/// ↑уол соғыс йемес↓/// |
↑уөйткөнү ͡б̊ес йадролұғ ͡держава ͡б̊ізге ͡гепіл берді// сендерге ͡б̊ірдеңе ͡б̊ола ͡ғалса// біздер әскерій ͡гөмөккө дейім береміз деген↓/// ↑уосұ парақтам бетіндег'әріптен аз ͡гелісімшарт// астында ͡б̊ес қол бар↓/// ↑уөкүнүшке уорай/ соған сеніп қалдық ͡пір жағынан↓/// ↑йекінші жағынан тым ы ы йенді ͡б̊ізге ͡гім тійісед↓/// ↑қытаймен де жақ̊сымыз/ басқамен де жақ̊сымыз↓/// ↑сеніп қалғанда// йенд'әлі тынышпыз ғой шүкүр↓/// ↑жоқ/ йенді ͡ғұдай сақтасын соғұстан// басқадаң ͡ ғұдай сақтасын↓/// ↑бірағ ішкі дайындық/ ішкі серт↓/// ↑жоқ/ йенді ͡ғарапайым мысал// жаңа мен ійзраійлге тійіскен хамастың мысалын айтттым ғой↓/// ↑йесіңізде м'алматыда бір жаңағы/ йесүуас қолұна мылтығ алып// алматыны жарты ͡гүн шұуұлдатқаны// немес'ақтөб̊өдө уон жет'адам ба/ жыйырма жет'адам бір ͡гүндө шұуұлдатқаны↓/// ↑уол соғұс йемес↓/// |
- Өйткені, 5 ядролық держава бізге кепіл берді: “Сендерге бірдеңе бола қалса, біздер әскери көмекке дейін береміз” деген. Осы парақтан бетіндегі әріптен аз келісім-шарт, астында 5 қол бар. Өкінішке орай, соған сеніп қалдық, бір жағынан. Екінші жағынан, тым ы-ы енді бізге кім тиісед? Қытаймен де жақсымыз, басқамен де жақсымыз.
- Сеніп қалғанда, енді, әлі тынышпыз ғой, шүкір.
- Жоқ, енді құдай сақтасын, соғыстан, басқадан құдай сақтасын. Бірақ ішкі дайындық, ішкі серт. Жоқ, енді қарапайым мысал, жаңа мен Израильге тиіскен Хамастың мысалын айтттым ғой. Есіңізде ме, Алматыда бір, жаңағы, есуас қолына мылтық алып, Алматыны жарты күн шуылдатқаны немесе Ақтөбеде 17 адам ба, 27 адам бір күнде шуылдатқаны? Ол - соғыс емес. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑әскерій бөлімге ͡б̊асып кіретін/ ійә↓/// ↑ійә/ уол соғыс болған жоқ құдайға шүкүр↓/// ↑бірақ йенді құдай сақтасын// сондайға ͡б̊арып қалсақ// біздің құрұлымдардың қазір мүмкіндігін арттырып жатырмыз↓/// ↑ал йесесіне қараңыз// бүгінгі презійдентті сынап жүрген// бүгінгі ͡б̊ійлікті сынап жүрген кейб̊ір азаматтар кійевте уотұрып алып// парійжде уотұрып алып↓/// ↑мінекей/ уосы жылдың ішінде қазақ армійасы жыйырма ͡б̊ес тұтқыйылдан әскерій үученійе жасад↓/// ↑батыл тойтарыс деген жеті уокрұугтің әскерін біріктірген// үлкен всеармейскій дейді ғой// жалп'армійаны жаттығұу жұмыстарын уөткіздік↓/// ↑уол үшін әрійне/ жолды ͡б̊ұзб̊ау үшін / үкімет қыйындықпен салынған асфальтты ͡б̊ұзб̊ау үшін // танкілерді/ бронетранспортйорды пойызб̊ен жіб̊ересің↓/// ↑ уоны жұрт көреді ғой// көрмейді йемес қой теміржолдың бойында↓/// ↑бейнежазб̊аларын білеміз/ ійә↓/// |
↑әскерій бөлүмгө ͡б̊асып кіретін/ ійә↓/// ↑ійә/ уол соғұс ͡полған жоқ құдайға шүкүр↓/// ↑бірақ йенді ͡ғұдай сақтасын// сондайға ͡б̊арып қалсақ// біздің ͡ғұрұлұмдардың ͡ғазір мүмкүндүгін арттырыб̊ жатырмыз↓/// ↑ал йесесіне қараңыз// бүгүңгү презійдентті сынаб̊ жүргөн// бүгүңгү ͡б̊ійлікті сынаб̊ жүргөң ͡ гейб̊ір азаматтар ͡гійевте уотұрұб̊ ͡алып// парыйжде уотұрұб̊ ͡алып↓/// ↑мінекей/ уосұ жылдың ішінде қазағ армыйасы жыйырма ͡б̊ес тұтқұйұлдан әскерій үучөнійе жасад↓/// ↑батыл тойтарыс ͡теген жеті уокрұугтүң әскерім біріктірген// үлкөн всеармейскійй дейді ғой// жалп'армыйаны жаттығұу жұмұстарын уөткүздүк↓/// ↑уол үшүн әрійне/ жолдұ ͡б̊ұзб̊ау үшүн / үкүмөт қыйындықпен салыңған асфальтты ͡б̊ұзб̊ау үшүн // таңкілерді/ бронетранспортйорды пойұзб̊ен жіб̊ересің↓/// ↑уонұ жұрт көрөдү ғой// көрмөйдү йемес қой теміржолдұң бойұнда↓/// ↑бейнежазб̊аларым білеміз/ ійә↓/// |
- Әскери бөлімге басып кіретін, иә.
- Иә, ол соғыс болған жоқ, құдайға шүкір. Бірақ енді құдай сақтасын, сондайға барып қалсақ, біздің құрылымдардың қазір мүмкіндігін арттырып жатырмыз. Ал есесіне қараңыз, бүгінгі Президентті сынап жүрген, бүгінгі билікті сынап жүрген кейбір азаматтар Киевте отырып алып, Парижде отырып алып. Мінекей, осы жылдың ішінде қазақ армиясы 25 тұтқиылдан әскери учение жасад. «Батыл тойтарыс» деген 7 округтің әскерін біріктірген, үлкен «Всеармейский» дейді ғой, жалпы армияны жаттығу жұмыстарын өткіздік. Ол үшін, әрине, жолды бұзбау үшін, үкімет қиындықпен салынған асфальтты бұзбау үшін танкілерді, бронетранспортерды пойызбен жібересің. Оны жұрт көреді ғой, көрмейді емес қой, теміржолдың бойында.
- Бейнежазбаларын білеміз, иә. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑ійә соны ͡б̊ейнені жазып алып// ійнтернетке салып// қазақтар іресейге көмектесіп жатыр// танкілер ͡б̊еріп жатыр деп// жалған ақпарат таратып жатыр↓/// ↑аблйазов болсын// анау ͡гійевте уотырған садықовтар ͡б̊олсын// бұл таза дақпырт/ таза жалған әңгіме↓/// ↑уосы кезге дейін бірде ͡б̊ір қазақ кампанійасы/ бірде ͡б̊ір қазақ азаматы ͡б̊атыстың санксійасын'іліккен йемес↓/// ↑батыстың санксійаны қадағалайтын уофійсерлері мен// йенді уофійсерді уолар шенеуніктерін айтад// уофійсер дейд және солардың эмійсарлары ͡б̊ір айда ͡б̊ір ірет келіп кетед↓/// ↑үндемей келетіні ͡б̊ар// айғайлап келетіні ͡б̊ар↓/// ↑йегер ͡б̊із ͡б̊ір жерде жаңағыдай/ көмек көрсететін болсақ// бізді ͡б̊айағыда дарғ'асатын йед↓/// ↑құдайға шүкүр ͡б̊іздің йенді// бүкіл мұнайымыздың/ басқамыздың жартысын йевропа мен амерійк'алып уотыр↓/// |
↑ійә сонұ ͡б̊ейнені жазыб̊ ͡алып// ійнтернетке салып// қазақтар іресейге ͡гөмөктөсіб̊ жатыр// таңкілер ͡б̊еріб̊ жатыр деп// жалған ақпарат таратыб̊ жатыр↓/// ↑аблйазов болсұн// анау ͡гійевте уотұрған садықовтар ͡б̊олсұн// бұл таза дақпырт/ таза жалған әңгіме↓/// ↑уосұ ͡гезге дейім бірде ͡б̊ір ͡ғазақ кампаныйасы/ бірде ͡б̊ір ͡ғазағ азаматы ͡б̊атыстың саңксыйасын'іліккен йемес↓/// ↑батыстың саңксыйаны қадағалайтын уофұйсерлері мен// йенді уофұйсерді уолар шенеунүктөрүн айтад// уофұйсер дейд және солардың эмыйсарлары ͡б̊ір айда ͡б̊ір ірет келіп кетед↓/// ↑үндөмөй ͡гелетіні ͡б̊ар// айғайлап келетіні ͡б̊ар↓/// ↑йегер ͡б̊із ͡б̊ір жерде жаңағыдай/ көмөк көрсөтөтім болсақ// бізді ͡б̊айағыда дарғ'асатын йед↓/// ↑құдайға шүкүр ͡б̊іздің йенді// бүкүл мұнайымыздың/ басқамыздың жартысын йевропа мен амерійк'алып уотұр↓/// |
- Иә, соны, бейнені жазып алып, интернетке салып: «Қазақтар Ресейге көмектесіп жатыр, танкілер беріп жатыр» деп, жалған ақпарат таратып жатыр. Аблязов болсын, анау Киевте отырған Садықовтар болсын, бұл - таза дақпырт, таза жалған әңгіме. Осы кезге дейін бірде-бір қазақ компаниясы, бірде-бір қазақ азаматы батыстың санкциясына іліккен емес. Батыстың санкцияны қадағалайтын офицерлері мен, енді, офицерді олар шенеуніктерін айтад, офицер дейд және солардың эмиссарлары бір айда бір рет келіп кетед. Үндемей келетіні бар, айғайлап келетіні бар. Егер біз бір жерде, жаңағыдай, көмек көрсететін болсақ, бізді баяғыда дарға асатын ед. Құдайға шүкір, біздің, енді, бүкіл мұнайымыздың, басқамыздың жартысын Европа мен Америка алып отыр. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑соның арқасы ͡б̊олсын/ ұуранның арқасы ͡б̊олсын/ басқаның арқасында ͡б̊олсын/ сыртқы сайасатымыздың мықтылығы ͡б̊олсын// соның арқасында ͡б̊іздер уондайға жол беріп жатқан жоқпыз↓/// ↑жақ̊сы↓/// ↑бірақ йең бастысы/ біздер ͡б̊атыс іресейге танған санксійаларға уөзіміз кіріп кеткен жоқпыз// және уөзіміз де кіргізб̊ей уотырмыз↓/// ↑түсүнікті↓/// ↑йенді уосы ͡б̊іздің йел тәуелсіздік алғалы ͡б̊ері// ы ы үнемі талқыға түскен бір формұула ͡б̊ар ғой↓/// ↑біресе ͡б̊ірінші сайасат// сосын эканомійка дедік↓/// ↑уодан кейін бірінш'эканомійка / уодан кейін сайасат дедік↓/// ↑қысқа нұсқа↓/// ↑қазір қайсысы ͡б̊ірінші тұр↓/// ↑дәл қазір↓/// ↑йешқ̊ашанда йешқ̊айсысын бірінші уорынға қойұуға ͡б̊олмайд↓/// ↑сайасат эканомійкадан тұуындайды// эканомійка сайасаттан тұуындайды↓/// ↑жақ̊сы↓/// ↑йенді қазір ы ы біздің йелімізде/ йелдің арасында қызұу талқыланған йекі тақырыпқа сіздің пікіріңізді ͡б̊ілгім келед↓/// |
↑сонұң арқасы ͡б̊олсұн/ ұуранның арқасы ͡б̊олсұн/ басқаның арқасында ͡б̊олсұн/ сыртқы сайасатымыздың мықтылығы ͡б̊олсұн// сонұң арқасында ͡б̊іздер уондайға жол беріб̊ жатқан жоқпұз↓/// ↑жақ̊сы↓/// ↑бірақ йең бастысы/ біздер ͡б̊атыс іресейге таңған саңксыйаларға уөзүмүз ͡гіріп кеткен жоқпұз// және уөзүмүз де ͡гіргізб̊ей уотұрмұз↓/// ↑түсүнүкті↓/// ↑йенді уосұ ͡б̊іздің йел тәуөлсүздүг алғалы ͡б̊ері// ы ы үнөмү талқыға түскөм бір формұула ͡б̊ар ғой↓/// ↑біресе ͡б̊ірінші сайасат// сосұн эканомұйка дедік↓/// ↑уодаң ͡ гейім бірінш'эканомұйка / уодаң ͡ гейін сайасат дедік↓/// ↑қысқа нұсқа↓/// ↑қазір ͡ғайсысы ͡б̊ірінші тұр↓/// ↑дәл ͡ғазір↓/// ↑йешқ̊ашанда йешқ̊айсысым бірінші уорұңға ͡ғойұуға ͡б̊олмайд↓/// ↑сайасат эканомұйкадан тұуұндайды// эканомұйка сайасаттан тұуұндайды↓/// ↑жақ̊сы↓/// ↑йенді ͡ғазір ы ы біздің йелімізде/ йелдің арасында ͡ғызұу талқылаңған йекі тақырыпқа сіздің пікіріңізді ͡б̊ілгім ͡гелед↓/// |
- Соның арқасы болсын, уранның арқасы болсын, басқаның арқасында болсын, сыртқы саясатымыздың мықтылығы болсын, соның арқасында біздер ондайға жол беріп жатқан жоқпыз.
- Жақсы.
- Бірақ, ең бастысы, біздер батыс Ресейге таңған санкцияларға өзіміз кіріп кеткен жоқпыз және өзіміз де кіргізбей отырмыз.
- Түсінікті. Енді, осы біздің ел тәуелсіздік алғалы бері ы-ы үнемі талқыға түскен бір формула бар ғой. Біресе, бірінші саясат, сосын экономика дедік. Одан кейін, бірінші экономика, одан кейін саясат дедік. Қысқа нұсқа. Қазір қайсысы бірінші тұр? Дәл қазір.
- Ешқашанда ешқайсысын 1-ші орынға қоюға болмайд. Саясат экономикадан туындайды, экономика саясаттан туындайды.
- Жақсы. Енді қазір ы-ы біздің елімізде, елдің арасында қызу талқыланған екі тақырыпқа сіздің пікіріңізді білгім келед. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑біріншісі і і іресей газын қазақ̊стан арқылы уөзб̊ек̊станға жеткізүу тұуралы↓/// ↑білесіз жаңағы газ құб̊ыр тартылды// презійденттер қатысты↓/// ↑бұны да қатаң сыңғ'алғандар бар сайасый тұрғыда↓/// ↑бұл тек қан'эканомійкалық келісім бе↓/// ↑а бұдан қандай йенді↓/// ↑йегер уөзб̊ектер ͡б̊ізг'айтатын болса↓/// ↑біздер йенді қазір қазақтың газы қашан келед деп күтіп уотырмыз ғой астанада/ көк̊шетауда/ басқа жерде↓/// ↑әрійне↓/// ↑уөзб̊ектер уөте прагматійкалық халық↓/// ↑уоларда ͡б̊ілесіз/ қазір қайта қайта тоқ уөшіп жатыр↓/// ↑тәшкеннің біресе ͡б̊ір ауданын уөшүред// біресе йекінш'ауданын уөшүред// біресе самарқандтың жартысы уөшіп қалад↓/// ↑уөткенде қыста б̊ұлар да қатып қала жаздад↓/// |
↑біріншісі і і іресей газың ͡ ғазақ̊стан арқылы уөзб̊өк̊стаңға жеткізүу тұуралы↓/// ↑білесіж жаңағы газ ͡ғұб̊ұр тартылды// презійденттер ͡ғатысты↓/// ↑бұнұ да ͡ғатаң сыңғ'алғандар бар сайасый тұрғұда↓/// ↑бұл тек қан'эканомұйкалық келісім бе↓/// ↑ а бұдаң ͡ ғандай йенді↓/// ↑йегер уөзб̊өктөр ͡б̊ізг'айтатын болса↓/// ↑біздер йенді ͡ғазір ͡ғазақтың газы қашаң ͡ гелед деп күтүп уотұрмұз ғой астанада/ көк̊шөтауда/ басқа жерде↓/// ↑әрійне↓/// ↑уөзб̊өктөр уөтө прагматыйкалық халық↓/// ↑уоларда ͡б̊ілесіз/ қазір ͡ғайта ͡ғайта тоқ уөшүб̊ жатыр↓/// ↑тәшкеннің біресе ͡б̊ір ауданын уөшүрөд// біресе йекінш'ауданын уөшүрөд// біресе самарқандтың жартысы уөшүп қалад↓/// ↑уөткөндө қыста ͡б̊ұлар да ͡ғатып қала жаздад↓/// |
- Біріншісі, і-і Ресей газын Қазақстан арқылы Өзбекстанға жеткізу туралы. Білесіз, жаңағы, газ құбыр тартылды, Президенттер қатысты. Бұны да қатаң сынға алғандар бар, саяси тұрғыда. Бұл тек қана экономикалық келісім бе?
- А бұдан қандай, енді...? Егер өзбектер бізге айтатын болса. Біздер, енді қазір қазақтың газы қашан келед деп күтіп отырмыз ғой Астанада, Көкшетауда, басқа жерде.
- Әрине.
- Өзбектер - өте прагматикалық халық. Оларда білесіз, қазір қайта-қайта тоқ өшіп жатыр. Тәшкеннің біресе бір ауданын өшіред, біресе екінші ауданын өшіред, біресе Самарқандтың жартысы өшіп қалад. Өткенде қыста бұлар да қатып қала жаздад. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑сондықтан уолар уөте прагматійкалық тұрғыдан әңгімені қозғап жатыр// так бізге қазақтың газы уөзүне жетпей жатыр// ал'алмаймыз ↓/// ↑түркүменнің газы көб̊ісі шетелге кетіп жатыр// бізге жете ͡б̊ермейд↓/// ↑уонда іресейден алайық дед↓/// ↑ болды/ келісті↓/// ↑йенді ͡б̊іздің жерімізден уөтпегенде// қай жерден уөтед↓/// ↑космоспен апара ма↓/// ↑біздің қарым қатынасымыз жақ̊сы↓/// ↑уөзб̊екке сенім мол↓/// ↑мінекей/ мен сізге ͡б̊асқа мысал айтайын↓/// ↑мінекей/ ұукраійна мен іресей соғысып жатыр↓/// ↑газ құб̊ырлары уөтіп жатыр↓/// ↑үстінен уоған йа ұукраійнның бомбасы түспейд// йа уорыстың бомбасы түспейд↓/// ↑сыйқыр ма↓/// ↑йекі мемлекет те пайдалы ͡б̊олып уотыр↓/// ↑жоқ/ йенді йекеуі де соғысып жатқан йел ғой↓/// |
↑сондұқтан уолар уөтө прагматыйкалық тұрғұдан әңгімені ͡ғозғаб̊ жатыр// так бізге қазақтың газы уөзүнө жетпей жатыр// ал'алмаймыз ↓/// ↑түркүмөннің газы ͡гөб̊үсү шетелге ͡гетіб̊ жатыр// бізге жете ͡б̊ермейд↓/// ↑уонда іресейден алайығ ͡дед↓/// ↑болдұ/ келісті↓/// ↑йенді ͡б̊іздің жерімізден уөтпөгөнде// қай жерден уөтөд↓/// ↑космоспен апара ма↓/// ↑біздің ͡ғарым қатынасымыж жақ̊сы↓/// ↑уөзб̊өккө сенім мол↓/// ↑мінекей/ мен сізге ͡б̊асқа мысал айтайын↓/// ↑мінекей/ ұукраійна мен іресей соғұсұб̊ жатыр↓/// ↑газ ͡ғұб̊ұрлары уөтүб̊ жатыр↓/// ↑үстүнөн уоған йа ұукраинның бомбасы түспөйд// йа уорұстұң бомбасы түспөйд↓/// ↑сыйқыр ма↓/// ↑йекі мемлекет те пайдалы ͡б̊олұп уотұр↓/// ↑жоқ/ йенді йекеуү де соғұсұб̊ жатқан йел ғой↓/// |
- Сондықтан олар өте прагматикалық тұрғыдан әңгімені қозғап жатыр: “Так, бізге, қазақтың газы өзіне жетпей жатыр, ала алмаймыз. Түркіменнің газы көбісі шетелге кетіп жатыр, бізге жете бермейд. Онда Ресейден алайық” дед. Болды, келісті. Енді біздің жерімізден өтпегенде, қай жерден өтед? Космоспен апара ма? Біздің қарым-қатынасымыз жақсы. Өзбекке сенім мол. Мінекей, мен сізге басқа мысал айтайын. Мінекей, Украина мен Ресей соғысып жатыр. Газ құбырлары өтіп жатыр. Үстінен оған я украинның бомбасы түспейд, я орыстың бомбасы түспейд. Сиқыр ма?
- Екі мемлекет те пайдалы болып отыр.
- Жоқ, енді екеуі де соғысып жатқан ел ғой. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑мына кейб̊ір жаңағы/ ұукраійнаның сайасаткерлерінің іресейде кәсіпорындары жұмыс істеп жатыр// уорыстың кейб̊ір кәсіпорындар'ұукраійнада жұмыс істеп жатыр↓/// ↑газ уөтіп жатыр// мұнай уөтіп жатыр// аммійак дейд↓/// ↑уөтіп жатыр ма↓/// ↑ уөтіп жатыр↓/// ↑қысқа сұрақ/ үлкен сайасат йекіжүзділік пе уонда↓/// ↑үлкен сайасатта/ йегер сійнійзмнің дәлме дәл аудармасы йекіжүзділік десеңіз/ йекіжүзділік↓/// ↑бірақ уоны мойындамайды йешкім↓/// ↑үлкен сайасатта дос жоқ// мүдде ғана ͡б̊ар↓/// ↑мүдде ғана ͡б̊ар↓/// ↑ал сенің мүддеңді уөзіңнің халқың жүз пайыз түсінүу үшін н'істеу керек↓/// ↑әлде тарыйхта уондай болмаған ба↓/// ↑тарыйхта уөзүнің сайасаткерлерін түсінбеген жағдайаттар көб̊ірек↓/// ↑бірақ уол үшін де ͡б̊елгілі ͡б̊ір ұуақыт керек// йекіншіден йенді уөзіңіз де күуәсіз// мен де күуәмін↓/// ↑мен де мысал'үшін / уөткенде күуә ͡б̊олдыңыз ғой↓/// |
↑мына ͡гейб̊ір жаңағы/ ұукраійнаның сайасаткерлерінің іресейде ͡гәсіпорұндары жұмұс істеб̊ жатыр// уорұстұң ͡гейб̊ір ͡гәсіпорұндар'ұукраійнада жұмұс істеб̊ жатыр↓/// ↑газ уөтүб̊ жатыр// мұнай уөтүб̊ жатыр// аммыйак дейд↓/// ↑уөтүб̊ жатыр ма↓/// ↑ уөтүб̊ жатыр↓/// ↑қысқа сұрақ/ үлкөн сайасат йекіжүздүлүк пе уонда↓/// ↑үлкөн сайасатта/ йегер сійнійзмнің дәлме дәл аудармасы йекіжүздүлүк десеңіз/ йекіжүздүлүк↓/// ↑бірақ уонұ мойұндамайды йешкім↓/// ↑үлкөн сайасатта дош ͡ шоқ// мүддө ғана ͡б̊ар↓/// ↑мүддө ғана ͡б̊ар↓/// ↑ал сенің мүддөңдү уөзүңнүң халқың жүз пайыз түсүнүу үшүн н'істеу керек↓/// ↑әлде тарыйхта уондай болмағам ба↓/// ↑тарыйхта уөзүнүң сайасаткерлерін түсүмбөген жағдайаттар ͡гөб̊үрөк↓/// ↑бірақ уол үшүн де ͡б̊елгілі ͡б̊ір ұуақыт керек// йекіншіден йенді уөзүңүз де ͡гүуәсіз// мен де ͡гүуәмін↓/// ↑мен де мысал'үшүн / уөткөндө күуә ͡б̊олдұңұз ғой↓/// |
- Мына кейбір, жаңағы, украинаның саясаткерлерінің Ресейде кәсіпорындары жұмыс істеп жатыр, орыстың кейбір кәсіпорындары Украинада жұмыс істеп жатыр. Газ өтіп жатыр, мұнай өтіп жатыр, аммиак дейд. Өтіп жатыр ма? Өтіп жатыр.
- Қысқа сұрақ: үлкен саясат екіжүзділік пе, онда?
- Үлкен саясатта, егер цинизмнің дәлме-дәл аудармасы екіжүзділік десеңіз, екіжүзділік. Бірақ оны мойындамайды ешкім.
- Үлкен саясатта дос жоқ, мүдде ғана бар.
- Мүдде ғана бар.
- Ал сенің мүддеңді өзіңнің халқың 100 пайыз түсіну үшін не істеу керек? Әлде тарихта ондай болмаған ба?
- Тарихта өзінің саясаткерлерін түсінбеген жағдаяттар көбірек. Бірақ ол үшін де белгілі бір уақыт керек, екіншіден, енді өзіңіз де куәсіз, мен де куәмін. Мен де, мысалы үшін, өткенде куә болдыңыз ғой. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑сыртқ'істер мійнійстрлігін шақырып алып// уоның жаңағы ͡б̊аспасөзб̊ен жұмыс істейтін азаматтарын шақырып алып// менің айтқан әңгімемнің бірі ͡б̊олд↓/// ↑мінекей/ нартай аралб̊айұлы ͡б̊ар// мақ̊сат толықбайұлы ͡б̊ар ійә↓/// ↑уөздерүнің паблійктері ͡б̊ар// уөздерінің аккаунттары ͡б̊ар// йүутүубтегі мыңдаған көрермендері ͡б̊ар↓/// ↑уолардан бетер тіпті/ ійнстаграмдағы қыздар ͡б̊ар// үш мійлійоннан уотырған↓/// ↑сіз тек қана уөзіңіздің мінбеге уотұрып алып// әңгім'айта бермесеңізші↓/// ↑соларға да ͡б̊арыңыздар айағыңызб̊ен// уөліп қалмайсыздар↓/// ↑біз ͡б̊арып жүрміз/ құдайға шүкүр↓/// ↑біздің төраға ͡б̊арып жүр йүутүуб̊ каналдарға↓/// ↑ал сіз неге ͡б̊армайсыз деген әңгімені мен д'айттым ↓/// |
↑сыртқ'істер мійнійстрлігін шақырыб̊ ͡алып// уонұң жаңағы ͡б̊аспасөзб̊өн жұмұс істейтін азаматтарын шақырыб̊ ͡алып// менің айтқан әңгімемнің бірі ͡б̊олд↓/// ↑мінекей/ нартай аралб̊айұлұ ͡б̊ар// мақ̊сат толұқбайұлұ ͡б̊ар ійә↓/// ↑уөздөрүнің паблыйктері ͡б̊ар// уөздөрүнің аккаунттары ͡б̊ар// йүутүубтөгү мыңдағаң ͡ гөрөрмөндері ͡б̊ар↓/// ↑уолардам бетер тіпті/ ійнстаграмдағы қыздар ͡б̊ар// үш мійлійоннан уотұрған↓/// ↑сіз тек қана уөзүңүздің мімбеге уотұрұб̊ ͡алып// әңгім'айта бермесеңішші↓/// ↑соларға да ͡б̊арыңыздар айағыңызб̊ен// уөлүп қалмайсыздар↓/// ↑біз ͡б̊арыб̊ жүрмүз/ құдайға шүкүр↓/// ↑біздің төраға ͡б̊арыб̊ жүр йүутүуб̊ каналдарға↓/// ↑ал сіз неге ͡б̊армайсыз деген әңгімені мен д'айттым ↓/// |
- Сыртқы істер министрлігін шақырып алып, оның, жаңағы, баспасөзбен жұмыс істейтін азаматтарын шақырып алып, менің айтқан әңгімемнің бірі болд. Мінекей, Нартай Аралбайұлы бар, Мақсат Толықбайұлы бар, иә. Өздерінің пабликтері бар, өздерінің аккаунттары бар, ютубтегі мыңдаған көрермендері бар. Олардан бетер, тіпті инстаграмдағы қыздар бар, 3 миллионнан отырған. Сіз тек қана өзіңіздің мінбеге отырып алып, әңгіме айта бермесеңізші. Соларға да барыңыздар аяғыңызбен, өліп қалмайсыздар. Біз барып жүрміз, құдайға шүкір. Біздің төраға барып жүр Ютуб каналдарға. Ал сіз неге бармайсыз деген әңгімені мен де айттым. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑жоқ/ уол бір күнде келмейд// бірақ күнде түсіндіре ͡б̊ерсең// нақты мысалдармен түсіндірсең// сенің мүддең/ сенің балаңның мүддесі/ сенің балаңның уосы ͡б̊үгін аурұуханаға ͡б̊арғаны// сенің балаңның мектепке тып тыныш барып жүргені// сенің алған көлігің// сенің бензійнің// сенің басқаң деп̊ санмен/ сійфрмен дәлелдеп бер'алсаң ↓/// ↑нұу/ қарапайым мысалы/ бізде ͡б̊әрі қытайға уөршеленіп алған↓/// ↑бірақ қытайға қазір ͡б̊ес жүз мың адам барад↓/// ↑қазақ азаматы↓/// ↑війзасыз ірежіймге қатысты қазір қоғамда талас↓/// ↑тіпті дүркүреп кеткен әңгіме дейік̊ші↓/// ↑бірақ̊ сол бес жүз мың адамның көб̊ісі шарұуамем барып жүрген адамдар↓/// ↑йенді тұурійс те ͡б̊ар// стүуденті ͡б̊ар уоқып жүрген// ағайын іздеп барғаны ͡б̊ар↓/// ↑йемделетіндер ͡б̊ар↓/// |
↑жоқ/ уол бір ͡гүндө келмейд// бірақ күндө түсүндүре ͡б̊ерсең// нақты мысалдармен түсүндүрсең// сенің мүддөң/ сенің балаңның мүддөсү/ сенің балаңның уосұ ͡б̊үгүн аурұуханаға ͡б̊арғаны// сенің балаңның мектепке тып тыныш барыб̊ жүргөнү// сенің алғаң ͡ гөлүгүң// сенің бензійнің// сенің басқаң деп̊ саммен/ сійфрмен дәлелдеп ͡пер'алсаң ↓/// ↑нұу/ қарапайым мысалы/ бізде ͡б̊әрі ͡ғытайға уөршөлөніб̊ ͡алған↓/// ↑бірақ қытайға ͡ғазір ͡б̊еш ͡ шүз мың адам барад↓/// ↑қазағ азаматы↓/// ↑выйзасыз ірежіймге қатысты қазір ͡ғоғамда талас↓/// ↑тіпті дүркүрөп кеткен әңгіме дейік̊ші↓/// ↑бірақ̊ сол беш ͡ шүз мың адамның ͡гөб̊үсү шарұуамем барыб̊ жүргөн адамдар↓/// ↑йенді тұурійс те ͡б̊ар// стүудөнтү ͡б̊ар уоқұб̊ жүргөн// ағайын іздеп ͡парғаны ͡б̊ар↓/// ↑йемделетіндер ͡б̊ар↓/// |
- Жоқ, ол бір күнде келмейд, бірақ күнде түсіндіре берсең, нақты мысалдармен түсіндірсең, сенің мүддең, сенің балаңның мүддесі, сенің балаңның осы бүгін ауруханаға барғаны, сенің балаңның мектепке тып-тыныш барып жүргені, сенің алған көлігің, сенің бензинің, сенің басқаң деп санмен, цифрмен дәлелдеп бере алсаң. Ну, қарапайым, мысалы, бізде бәрі Қытайға өршеленіп алған. Бірақ Қытайға қазір 5 жүз мың адам барад. Қазақ азаматы.
- Визасыз режимге қатысты қазір қоғамда талас.
- Тіпті дүркіреп кеткен әңгіме дейікші. Бірақ сол 5 жүз мың адамның көбісі шаруамен барып жүрген адамдар. Енді турист те бар, студенті бар оқып жүрген, ағайын іздеп барғаны бар.
- Емделетіндер бар. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑йемделетін адамдар ͡б̊ар↓/// ↑бұлардың бәрі мүдде ғой↓/// ↑бірақ йенді шағын және уорта ͡б̊ійзнест'алыңызшы ↓/// ↑қазір харгос бар↓/// ↑харгосқ'адам сыймай кетті↓/// ↑қазір анау семей жақтан бақтын'ашайын деп жатырмыз// уөйткені жүк̊ сыймай кетті↓/// ↑сол сыйақт'үш бекет ашайын деп жатыр↓/// ↑ноб̊айы сол шамадағы/ сондай тауар кіретін↓/// ↑уоның артында жүздеген мың адамның мүддесі тұр↓/// ↑біреу іремонтпен айналысад// біреу краск'алып келед// біреу ͡б̊асқ'алып келед// меб̊ель алып келед↓/// ↑уос'астанадағы / алматыдағы іремонттың тоқ̊сан пайызы қытайдың тауары↓/// ↑уөтүрік деңізші↓/// ↑жоқ/ уөтүрік деңізші↓/// ↑ырас қой↓/// ↑жоқ/ ырас қой↓/// ↑соның бәрін жауып тастайық̊шы↓/// ↑нағыз үлкен көтеріліс// қаңтардың қаңтары сонда ͡б̊олад↓/// ↑бірақ анау посттарға жетпей қалады уосы мәліметтер↓/// |
↑йемделетін адамдар ͡б̊ар↓/// ↑бұлардың бәрі мүддө ғой↓/// ↑бірақ йенді шағын және уорта ͡б̊ійзнест'алыңышшы ↓/// ↑қазір харгос ͡пар↓/// ↑харгосқ'адам сыймай ͡гетті↓/// ↑қазір анау семей жақтам бақтын'ашайын деб̊ жатырмыз// уөйткөнү жүк̊ сыймай ͡гетті↓/// ↑сол сыйақт'үш бекет ашайын деб̊ жатыр↓/// ↑ноб̊айы сол шамадағы/ сондай тауар ͡гіретін↓/// ↑уонұң артында жүздөгөн мың адамның мүддөсү тұр↓/// ↑біреу іремонтпен айналысад// біреу ͡граск'алып келед// біреу ͡б̊асқ'алып келед// меб̊ель алып келед↓/// ↑уос'астанадағы / алматыдағы іремонттұң тоқ̊сам пайызы қытайдың тауары↓/// ↑уөтүрүк деңішші↓/// ↑жоқ/ уөтүрүк деңішші↓/// ↑ырас қой↓/// ↑жоқ/ ырас қой↓/// ↑сонұң бәрін жауұп тастайық̊шы↓/// ↑нағыз үлкөң ͡ гөтөрүліс// қаңтардың ͡ғаңтары сонда ͡б̊олад↓/// ↑бірағ анау посттарға жетпей ͡ғалады уосұ мәліметтер↓/// |
- Емделетін адамдар бар. Бұлардың бәрі мүдде ғой. Бірақ енді шағын және орта бизнесті алыңызшы. Қазір Харгос бар. Харгосқа адам сыймай кетті. Қазір анау Семей жақтан “Бақтыны” ашайын деп жатырмыз, өйткені жүк сыймай кетті. Сол сияқты үш бекет ашайын деп жатыр. Нобайы, сол шамадағы, сондай тауар кіретін. Оның артында жүздеген мың адамның мүддесі тұр. Біреу ремонтпен айналысад, біреу краска алып келед, біреу басқа алып келед, мебель алып келед. Осы Астанадағы, Алматыдағы ремонттың 90 пайызы Қытайдың тауары. Өтірік деңізші. Жоқ, өтірік деңізші.
- Рас қой.
- Жоқ, рас қой. Соның бәрін жауып тастайықшы. Нағыз үлкен көтеріліс, Қаңтардың қаңтары сонда болад.
- Бірақ анау посттарға жетпей қалады осы мәліметтер. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑жоқ/ менің йенді йекінш'әңгімені айтамын// мен йенді кейде ͡б̊ійліктің азаматтарымен сөйлескен кезде ͡б̊ір нәрсен'айтамын // жігіттер/ сіздер қазір мысал'үшін / уөзіңіз қоғамдық бірлестікті тіркеу тұуралы// және уоны жеңілдетүу тұуралы қазір заң жүргізіп келе жатырсыз↓/// ↑жақ̊сы заң ырас қой↓/// ↑ бірінші уоқұлымнан уөттік↓/// ↑қазір ͡б̊іздің йелімізде↓/// ↑құдай қаласа йекіншісін уөткіземіз↓/// ↑бірлестік құрам десең// уон йемес/ үш адам жетčе ͡б̊ітті↓/// ↑ құра ͡б̊ересің/ праблема жоқ↓/// ↑йенд'айтам / жаңағы ͡б̊ес жүз мың адам мүдде ғой↓/// ↑мүдде↓/// ↑сол бес жүз адамды неге ͡б̊ір ұйым қылмайсыз дейм↓/// ↑атамекенге неге кіргізб̊ейсіз↓/// ↑қытаймен сауда жасап жүрген ұйымдардың асасійасійасы ͡б̊олсыншы↓/// ↑сон'азаматтар ашып̊ шығып айтčыншы↓/// ↑бізге керек бұл деген↓/// |
↑жоқ/ менің йенді йекінш'әңгімені айтамын// мен йенді ͡гейде ͡б̊ійліктің азаматтарымен сөйлөскөң ͡ гезде ͡б̊ір нәрсен'айтамын // жігіттер/ сіздер ͡ғазір мысал'үшүн / уөзүңүз ғоғамдық ͡пірлестікті тіркеу тұуралы// және уонұ жеңілдетүу тұуралы қазір заң жүргүзүп келе жатырсыз↓/// ↑жақ̊сы заң ырас қой↓/// ↑ бірінші уоқұлұмнан уөттүк↓/// ↑қазір ͡б̊іздің йелімізде↓/// ↑құдай ͡ғаласа йекіншісін уөткүзөміз↓/// ↑бірлестік құрам десең// уон йемес/ үш адам жетčе ͡б̊ітті↓/// ↑ құра ͡б̊ересің/ праблема жоқ↓/// ↑йенд'айтам / жаңағы ͡б̊еш ͡ шүз мың адам мүддө ғой↓/// ↑мүддө↓/// ↑сол беш ͡ шүз адамды неге ͡б̊ір ұйұм қылмайсыз дейм↓/// ↑атамекеңге неге ͡гіргізб̊ейсіз↓/// ↑қытаймен сауда жасаб̊ жүргөн ұйұмдардың асасыйасыйасы ͡б̊олсұншұ↓/// ↑сон'азаматтар ашып̊ шығыб̊ ͡айтčыншы↓/// ↑бізге ͡герек бұл деген↓/// |
- Жоқ, менің енді екінші әңгімені айтамын, мен енді кейде биліктің азаматтарымен сөйлескен кезде бір нәрсені айтамын: “Жігіттер, сіздер қазір, мысалы үшін, өзіңіз қоғамдық бірлестікті тіркеу туралы және оны жеңілдету туралы қазір заң жүргізіп келе жатырсыз”. Жақсы заң, рас қой.
- Бірінші оқылымнан өттік. Қазір біздің елімізде...
- Құдай қаласа екіншісін өткіземіз.
- Бірлестік құрам десең, 10 емес, 3 адам жетсе, бітті. Құра бересің, проблема жоқ.
- Енді айтам, жаңағы 500 мың адам мүдде ғой.
- Мүдде.
- Сол 500 адамды неге бір ұйым қылмайсыз дейм. “Атамекенге” неге кіргізбейсіз? Қытаймен сауда жасап жүрген ұйымдардың ассоциациясы болсыншы. Соны азаматтар ашып шығып, айтсыншы.
- Бізге керек бұл деген. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑жоқ бізге тіпті депүутаттарға келіп айтčыншы// жігіттер/ біздің артымызда ͡б̊ес жүз мың адам↓/// ↑уоның әрқайсысының уотбасы ͡б̊ар// ағайыны ͡б̊ар// тұумасы ͡б̊ар↓/// ↑ноб̊ай'үш мійлійон адам↓/// ↑бізге жұмыс тауып беріңдер// біздің уосы күнгі тауып жүрген ақ̊шамызды тауып беріңдер// бійзнесімізді уорнына қойыңыздар// содан кейін шекараны жаб̊ыңдар деп айтčыншы↓/// ↑сонда мен анау дійванда/ басқада жатып̊ сынағандар ͡б̊ар ма йекен// жоқ па йекен көрер йедім↓/// ↑уоның ішінде жаңағ'азаматтар да жүр↓/// ↑ жоқ/ бұл йенді таза шійзофренійа деп йесептеймін де↓/// ↑ананыңқ ызығын көріп жүрсін// іресейде уоқып жүрсін// іресейге ͡б̊арып ағайыныңды йемдеп жүрсін// қытайға ͡б̊арып ағайыныңды йемдеп жүрсін// түурійзммен барып келесің↓/// |
↑жоқ ͡пізге тіпті депүутаттарға ͡геліб̊ ͡айтčыншы// жігіттер/ біздің артымызда ͡б̊еш ͡ шүз мың адам↓/// ↑уонұң әрқайсысының уотпасы ͡б̊ар// ағайыны ͡б̊ар// тұумасы ͡б̊ар↓/// ↑ноб̊ай'үш мійлійон адам↓/// ↑бізге жұмұс тауұп ͡періңдер// біздің уосұ ͡гүңгү тауұб̊ жүргөн ақ̊шамызды тауұп ͡періңдер// бійзнесімізді уорнұна ͡ғойұңұздар// содаң ͡ гейін шекараны жаб̊ыңдар деб̊ ͡айтčыншы↓/// ↑сонда мен анау дыйванда/ басқада жатып̊ сынағандар ͡б̊ар ма йекен// жоқ па йекең ͡ гөрөр йедім↓/// ↑уонұң ішінде жаңағ'азаматтар да жүр↓/// ↑жоқ/ бұл йенді таза шыйзофренійә деп йесептеймін де↓/// ↑ананың ͡ғызығың ͡ гөрүб̊ жүрсүң// іресейде уоқұб̊ жүрсүң// іресейге ͡б̊арыб̊ ͡ағайыныңды йемдеб̊ жүрсүң// қытайға ͡б̊арыб̊ ͡ағайыныңды йемдеб̊ жүрсүң// түурійзммем барып келесің↓/// |
- Жоқ, бізге, тіпті депутаттарға келіп айтсыншы: “Жігіттер, біздің артымызда 500 мың адам. Оның әрқайсысының отбасы бар, ағайыны бар, тумасы бар. Нобайы 3 миллион адам. Бізге жұмыс тауып беріңдер, біздің осы күнгі тауып жүрген ақшамызды тауып беріңдер, бизнесімізді орнына қойыңыздар, содан кейін шекараны жабыңдар” деп айтсыншы. Сонда мен анау диванда, басқада жатып сынағандар бар ма екен, жоқ па екен көрер едім. Оның ішінде, жаңағы, азаматтар да жүр. Жоқ, бұл енді таза шизофрения деп есептеймін де. Ананың қызығын көріп жүрсің, Ресейде оқып жүрсің, Ресейге барып, ағайыныңды емдеп жүрсің, Қытайға барып, ағайыныңды емдеп жүрсің, туризммен барып келесің. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑фотоңд'ійнтернетке саласың да мына жерде уотұрып алып// уойб̊ай/ мынау не деген сатқындық деп уоттап уотырұу// кешіріңіз қаным қарайады уосындайда↓/// ↑бұл йенді йекіжүзділік йемес↓/// ↑мен йекіжүзді шығармын// бірақ мен шійзофренійк йемеспін↓/// ↑ал анау шійзофренійа таза↓/// ↑түсүнікті↓/// ↑қоғамдағы йекінші мәселе талқыланып жатқан уол мынау↓/// ↑білесіз ы ы уон үшінші қазанда ͡б̊ішкекте уөткен// тмд мемлекеттері ͡б̊асшыларының кеңесінің уотұрысында// уорыс тіліне қатысты халықаралық ұйым құрұу тұуралы шартқа қол қойылды↓/// ↑жаңағы уоның мынау ы ы несі/ жарғысы құрұлымы тұуралы мәселеге ͡б̊астама көтерген қазақ̊стан тарапы↓/// ↑ йенді дәл уосыған қатысты ы ы мемлекет басшысы/ презійдент тоқаев былай дед↓/// |
↑фотоңд'ійнтернетке саласың да мына жерде уотұрұб̊ ͡алып// уойб̊ай/ мынау не деген сатқындығ ͡деп уоттап уотұрұу// кешіріңіз ͡ғаным қарайады уосұндайда↓/// ↑бұл йенді йекіжүздүлүк йемес↓/// ↑мен йекіжүздү шығармын// бірағ мен шыйзофренійк йемеспін↓/// ↑ал анау шыйзофренійә таза↓/// ↑түсүнүкті↓/// ↑қоғамдағы йекінші мәселе талқыланыб̊ жатқан уол мынау↓/// ↑білесіз ы ы уон үшүншү қазанда ͡б̊ішкекте уөткөн// тмд мемлекеттері ͡б̊ашшыларының ͡геңесінің уотұрұсында// уорұс тіліне қатысты халықаралығ ұйұм құрұу тұуралы шартқа ͡ғол ͡ғойұлдұ↓/// ↑жаңағы уонұң мынау ы ы несі/ жарғысы құрұлұмы тұуралы мәселеге ͡б̊астама ͡гөтөргөң ͡ ғазақ̊стан тарапы↓/// ↑йенді дәл уосұғаң ͡ ғатысты ы ы мемлекет ͡пашшысы/ презійдент тоқаев былай дед↓/// |
- Фотоңды интернетке саласың да мына жерде отырып алып, «ойбай, мынау не деген сатқындық» деп оттап отыру, кешіріңіз, қаным қараяды осындайда. Бұл енді екіжүзділік емес. Мен екіжүзді шығармын, бірақ мен шизофреник емеспін. Ал анау шизофрения таза.
- Түсінікті. Қоғамдағы екінші мәселе талқыланып жатқан ол - мынау. Білесіз, ы-ы 13 қазанда Бішкекте өткен ТМД мемлекеттері басшыларының кеңесінің отырысында орыс тіліне қатысты халықаралық ұйым құру туралы шартқа қол қойылды. Жаңағы, оның мынау ы-ы несі, Жарғысы, құрылымы туралы мәселеге бастама көтерген Қазақстан тарапы. Енді дәл осыған қатысты ы-ы Мемлекет басшысы, президент Тоқаев былай дед. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑толық уоқыйын сійтатаны// сосын сіздің жауаб̊ыңызды сұраймын// бүгінде ͡б̊іріккен ұлттар ұйымының іресмій тілдерінің бірі саналатын// әрі халықаралық тіл мәртеб̊есін'ійе уорыс тілі// мемлекеттерімізд'арасындағы достық қарым қатынасқа демеу ͡б̊олад↓/// ↑ұйымдастырұушы фактор/ сондай ақ уөңірлік каперасійаның ынтымақтастық пен уөзара сенімді нығайтатын пәрменді құрал үрөлін атқарып уотырғаны жасырын йемес↓/// ↑мұны йешкім жоққа шығар'алмайд деп уойлаймын↓/// ↑уорыс тілі жөніндегі халықаралық ұйым құрұу тұуралы ͡б̊астама көтерген кезде// мен әлемдік тәжірійб̊ені де ͡б̊асшылыққ'алдым ↓/// ↑кезінде франсұуз/ неміс/ ійспан және ͡б̊асқа да тілдерді дамытұу үшін уосындай халықаралық ұйымдар құрылған↓/// ↑уорыс тіліне қатысты халықаралық ұйым құрұу ійдейасы // тмд йелдерінің/ соның ішінде қазақ̊станның мемлекеттік тіл сайасатына ͡б̊алама жасау нійетінен тұуған жоқ↓/// |
↑толұқ уоқұйұн сыйтатаны// сосұн сіздің жауаб̊ыңызды сұраймын// бүгүндө ͡б̊іріккен ұлттар ұйұмұның іресмій тілдерінің бірі саналатын// әрі халықаралық тіл мәртеб̊есін'ійе уорұс тілі// мемлекеттерімізд'арасындағы достұқ қарым қатынасқа демеу ͡б̊олад↓/// ↑ұйұмдастырұушұ фактор/ сондай ақ уөңүрлүк каперасыйаның ынтымақтастық пен уөзара сенімді нығайтатым пәрменді ͡ғұрал үрөлүн атқарып уотұрғаны жасырын йемес↓/// ↑мұнұ йешкім жоққа шығар'алмайд деп уойлаймын↓/// ↑уорұс тілі жөнүндөгі халықаралығ ұйұм құрұу тұуралы ͡б̊астама ͡гөтөргөң ͡ гезде// мен әлемдік тәжірійб̊ені де ͡б̊ашшылыққ'алдым ↓/// ↑кезінде франсұуз/ неміс/ ыйспан және ͡б̊асқа да тілдерді дамытұу үшүн уосұндай халықаралығ ұйұмдар ͡ғұрұлған↓/// ↑уорұс тіліне қатысты халықаралығ ұйұм құрұу Ыійдейәсы // тмд йелдерінің/ сонұң ішінде қазақ̊станның мемлекеттік тіл сайасатына ͡б̊алама жасау нійетінен тұуған жоқ↓/// |
- Толық оқиын цитатаны, сосын сіздің жауабыңызды сұраймын: “Бүгінде Біріккен Ұлттар Ұйымының ресми тілдерінің бірі саналатын, әрі халықаралық тіл мәртебесіне ие орыс тілі - мемлекеттерімізді арасындағы достық қарым-қатынасқа демеу болад. Ұйымдастырушы фактор, сондай-ақ өңірлік кооперацияның ынтымақтастық пен өзара сенімді нығайтатын пәрменді құрал рөлін атқарып отырғаны жасырын емес. Мұны ешкім жоққа шығара алмайд деп ойлаймын. Орыс тілі жөніндегі халықаралық ұйым құру туралы бастама көтерген кезде мен әлемдік тәжірибені де басшылыққа алдым. Кезінде француз, неміс, испан және басқа да тілдерді дамыту үшін осындай халықаралық ұйымдар құрылған. Орыс тіліне қатысты халықаралық ұйым құру идеясы ТМД елдерінің, соның ішінде Қазақстанның мемлекеттік тіл саясатына балама жасау ниетінен туған жоқ. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑ұйымның құқұқтық̊ сүубект іретінде танылұуы// және уоған тмдға мүше йемес уөзге мемлекеттердің қосылұуына// ашық болұуы маңызды деді↓/// ↑түсінді ме↓/// ↑нартай/ нартай↓/// ↑неге қатты қаб̊ылдады қоғам↓/// ↑нартай/ і і мен і і көп адамға сійтата жасап жүрмеймін// бірақ қоғамның ішінде уөзіңө сійтата жасап жүрген кезім бар↓/// ↑жақында уөзін мароккоға ͡б̊арып келдің↓/// ↑ырас па↓/// ↑ійә/ ійә↓/// ↑соны маған келе салысымен// маған бір әңгімен'айттың ↓/// ↑марокко кезіндегі франсыйаның уотары↓/// ↑әлікүнге дейін қыжылы да/ уөкпесі де/ аталарының қаны да/ басқасы да ͡б̊ар деген әңгімен'айтып келдің↓/// ↑тарыйхын айтып↓/// ↑йенді уоны/ тарыйхын уөзім де уоқыдым↓/// ↑бірақ қарапайым адамдармен сөйлессек// франсұузша сөйлейді йекен дедің↓/// ↑ійә/ көрерменг'айтайық ↓/// ↑ырасымен де дайашылармен/ уөзгелермен сөйлестік↓/// ↑және↓/// |
↑ұйұмнұң ͡ғұқұқтұқ̊ сүубөкт іретінде танылұуұ// және уоған тмдға мүшө йемес уөзгө мемлекеттердің ͡ғосұлұуұна// ашық ͡полұуұ маңызды деді↓/// ↑түсүндү ме↓/// ↑нартай/ нартай↓/// ↑ неге қатты қаб̊ылдады қоғам↓/// ↑нартай/ і і мен і і көб̊ ͡адамға сыйтата жасаб̊ жүрмөймүн// бірақ қоғамның ішінде уөзүңө сыйтата жасаб̊ жүргөң ͡ гезім бар↓/// ↑жақында уөзүң мароккоға ͡б̊арып келдің↓/// ↑ырас па↓/// ↑ійә/ ійә↓/// ↑ сонұ мағаң ͡ геле салысымен// мағам бір әңгімен'айттың ↓/// ↑марокко кезіндегі франсыйаның уотары↓/// ↑әлі ͡гүңгө дейің ͡ ғыжылы да/ уөкпөсү де/ аталарының ͡ғаны да/ басқасы да ͡б̊ар деген әңгімен'айтып келдің↓/// ↑тарыйхын айтып↓/// ↑йенді уонұ/ тарыйхын уөзүм де уоқұдұм↓/// ↑бірақ қарапайым адамдармен сөйлөссөк// франсұушша сөйлөйдү йекен дедің↓/// ↑ійә/ көрөрмөңг'айтайық ↓/// ↑ырасымен де дайашылармен/ уөзгөлөрмен сөйлөстүк↓/// ↑және↓/// |
- Ұйымның құқықтық субъект ретінде танылуы және оған ТМД-ға мүше емес өзге мемлекеттердің қосылуына ашық болуы маңызды” деді. Түсінді ме?
- Нартай, Нартай.
- Неге қатты қабылдады қоғам?
- Нартай, і-і мен і-і көп адамға цитата жасап жүрмеймін, бірақ қоғамның ішінде өзіңе цитата жасап жүрген кезім бар. Жақында өзің Мароккоға барып келдің. Рас па?
- Иә, иә.
- Соны маған келе салысымен, маған бір әңгімені айттың. Марокко кезіндегі Францияның отары. Әлі күнге дейін қыжылы да, өкпесі де, аталарының қаны да, басқасы да бар деген әңгімені айтып келдің. Тарихын айтып. Енді, оны, тарихын өзім де оқыдым. Бірақ қарапайым адамдармен сөйлессек, французша сөйлейді екен дедің.
- Иә, көрерменге айтайық. Расымен де даяшылармен, өзгелермен сөйлестік. Және... |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑сен арабша ͡б̊ілмейсің/ уөкүнішке уорай↓/// ↑ійә/ ателдерде сөйлестік↓/// ↑сол кезде франсұуз тілінде жаңағы/ қызмет көрсетіп жатыр йекен↓/// ↑содан кейін аудармаш'арқылы сұрадым// йенді сіз тарыйхтарыңызды қарасам// франсұуздардың боданы ͡б̊олдыңыздар/ басқа ͡б̊олдыңыздар↓/// ↑йенді сіздер уөз тілдеріңізде сөйлемейсіздер ме↓/// ↑сіздерді ͡б̊одан қылған мемлекеттің тілінде неге сөйлейсіздер дегенде// уолар ͡б̊ір ақ нәрсен'айтты // біз ͡б̊ір нәрсені шатастырмаймыз деді// франсұуз тілі ͡б̊ізге түурійстер келген кезде// қарым қатынас жасайтын// йакій қаражат таб̊атын// түурійсттер шақыратын// сондай мүмкіндік беретін тіл↓/// ↑бійзнестің тілі↓/// ↑ійә/ бійзнестің тілі↓/// ↑сондықтан т'ұлттық мүдде мен бійзнесті ͡б̊із шатастырмаймыз деді↓/// ↑мен ійә/ соны келіп айтқанда// кө падам таң қалды↓/// |
↑сен арабша ͡б̊ілмейсің/ уөкүнүшке уорай↓/// ↑ійә/ ателдерде сөйлөстүк↓/// ↑сол ͡гезде франсұуз тілінде жаңағы/ қызмет көрсөтүб̊ жатыр йекен↓/// ↑содаң ͡ гейін аудармаш'арқылы сұрадым// йенді сіз тарыйхтарыңызды қарасам// франсұуздардың боданы ͡б̊олдұңұздар/ басқа ͡б̊олдұңұздар↓/// ↑йенді сіздер уөз тілдеріңізде сөйлөмөйсіздер ме↓/// ↑сіздерді ͡б̊одаң ͡ ғылған мемлекеттің тілінде неге сөйлөйсүздер дегенде// уолар ͡б̊ір ақ нәрсен'айтты // біз ͡б̊ір нәрсені шатастырмаймыз деді// франсұуз тілі ͡б̊ізге түурійстер ͡гелгең ͡ гезде// қарым қатынаш шасайтын// йакій ͡ғаражат таб̊атын// түурійсттер шақыратын// сондай мүмкүндүк беретін тіл↓/// ↑бійзнестің тілі↓/// ↑ійә/ бійзнестің тілі↓/// ↑сондұқтан т'ұлттұқ мүддө мем бійзнесті ͡б̊іш шатастырмаймыз деді↓/// ↑мен ійә/ сонұ ͡геліб̊ ͡айтқанда// көб̊ ͡адам таң ͡ғалды↓/// |
- Сен арабша білмейсің, өкінішке орай.
- Иә, отельдерде сөйлестік. Сол кезде француз тілінде, жаңағы, қызмет көрсетіп жатыр екен. Содан кейін аудармашы арқылы сұрадым: “Енді сіз тарихтарыңызды қарасам, француздардың боданы болдыңыздар, басқа болдыңыздар. Енді сіздер өз тілдеріңізде сөйлемейсіздер ме? Сіздерді бодан қылған мемлекеттің тілінде неге сөйлейсіздер?” дегенде, олар бір-ақ нәрсені айтты: “Біз бір нәрсені шатастырмаймыз”, - деді, - “Француз тілі - бізге туристер келген кезде қарым-қатынас жасайтын яки қаражат табатын, туристтер шақыратын, сондай мүмкіндік беретін тіл”.
- Бизнестің тілі.
- Иә, бизнестің тілі. “Сондықтан та, ұлттық мүдде мен бизнесті біз шатастырмаймыз” деді. Мен, иә, соны келіп айтқанда, көп адам таң қалды. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑мен йенді соны жаңа/ мен уоны қазір сійтата қылып жүрмін кейб̊ір уортада↓/// ↑йенді мен қазір әлеуметтік желіде жоқпын// бірақ кейб̊ір үлкен кісілермен/ басқамен келіскенде уөзіңе сійтата жасайм↓/// ↑йенді уол сенің мықтылығыңның дәлелі шығар деп қойайық̊шы↓/// ↑көп̊шік тастап қойайын↓/// ↑йенді йек'әңгіме айтайын↓/// ↑бір әңгіме/ мың тоғыз жүз қырық жетінші жыл'үндістан тәуелсіз мемлекет болды↓/// ↑уодан кейін йел йекіге жарылды↓/// ↑мұсылмандар пәкістанға кетіп// пәкістан мемлекетін құрды↓/// ↑ійндійада джавахарлал нерүу презійдент болды↓/// ↑сол кезде канстійтұусійа қаб̊ылдаңған↓/// ↑канстійтұусійад'айтыпты // уон жылдың ішінд'ағылшын тілінен құтұламыз депті↓/// ↑әлі күнге дейін құтылған жоқ↓/// ↑мен йенді қазақтар мәңгі ͡б̊ақый уорыс тіліне жаб̊ысып қалды// немесе уодан құтұл'алмайды дегеннен аулақпын↓/// ↑бірақ кейде уөмірдің шындығы дегенді мойындау керек бір↓/// |
↑мен йенді сонұ жаңа/ мен уонұ қазір сыйтата ͡ғылыб̊ жүрмүң ͡ гейб̊ір уортада↓/// ↑йенді мең ͡ ғазір әлеумөттүг желіде жоқпұн// бірақ кейб̊ір үлкөң ͡ гісілермен/ басқамең ͡ геліскенде уөзүңө сыйтата жасайм↓/// ↑йенді уол сенің мықтылығыңның дәлелі шығар деп қойайық̊шы↓/// ↑көп̊шүк тастап қойайын↓/// ↑ йенді йек'әңгіме айтайын↓/// ↑бір әңгіме/ мың тоғұж жүз ͡ғырығ жетінші жыл'үндүстан тәуөлсүз мемлекет ͡полдұ↓/// ↑уодаң ͡ гейін йел йекіге жарылды↓/// ↑мұсұлмандар пәкістаңға ͡гетіп// пәкістан мемлекетің ͡ ғұрдұ↓/// ↑ійндійада джавахарлал нерүу презійдент ͡полдұ↓/// ↑сол ͡гезде ͡ганстыйтұусыйа ͡ғаб̊ылдаңған↓/// ↑канстыйтұусыйад'айтыпты // уон жылдың ішінд'ағылшын тілінең ͡ ғұтұламыз депті↓/// ↑әлі ͡гүңгө дейің ͡ ғұтұлған жоқ↓/// ↑мен йенді ͡ғазақтар мәңгі ͡б̊ақый уорұс тіліне жаб̊ысып қалды// немесе уодаң ͡ ғұтұл'алмайды дегеннен аулақпын↓/// ↑бірақ кейде уөмүрдүң шындығы дегенді мойұндау ͡герек бір↓/// |
- Мен енді соны жаңа, мен оны қазір цитата қылып жүрмін кейбір ортада. Енді мен қазір әлеуметтік желіде жоқпын, бірақ кейбір үлкен кісілермен, басқамен келіскенде өзіңе цитата жасайм. Енді ол сенің мықтылығыңның дәлелі шығар деп қояйықшы. Көпшік тастап қояйын. Енді екі әңгіме айтайын. Бір әңгіме: 1947 жылы Үндістан тәуелсіз мемлекет болды. Одан кейін ел екіге жарылды. Мұсылмандар Пәкістанға кетіп, Пәкістан мемлекетін құрды. Индияда Джавахарлал Неру президент болды. Сол кезде Конституция қабылданған. Конституцияда айтыпты: «10 жылдың ішінде ағылшын тілінен құтыламыз» депті. Әлі күнге дейін құтылған жоқ. Мен енді қазақтар мәңгі-бақи орыс тіліне жабысып қалды немесе одан құтыла алмайды дегеннен аулақпын. Бірақ кейде өмірдің шындығы дегенді мойындау керек - бір. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑сосын йекінш'әңгіме // уорыс тілі іресей мемлекетінің немесе уорыс халқының мүлкі йемес// авторлық құқығын басып алған авторлық тауар йемес// уол әлемдік құндылық↓/// ↑біздің қазақ тілінде/ қазақ̊станның ішінде қазақ әлемін бөлүуге ͡б̊ола уотұра// уорысша жазып жүрген ақындар ͡б̊ар// уорысша жазып жүрген сөйлесүушілер/ кәсіпкерлер ͡б̊ар↓/// ↑уоның уорыс әлемі ме// қазақ әлемі ме↓/// ↑менің түсүнігімде/ қазақ̊ша ͡б̊ілмесе де қазақтың уон патрійотын уорап алатын жігіттер мен қыздар ͡б̊ар↓/// ↑мен мысал үшін/ жақында уөзб̊ек̊стаңға ͡б̊ардық// уөкүнішке уорай/ жыйналысты уорысша уөткіздік↓/// ↑тәжік̊станда ͡б̊олдық// уөкүнішке уорай/ уорысша сөйлестік↓/// ↑йевропа йелдерінің кейб̊ірінде ͡б̊олдық// уөкүнішке уорай/ уорысша сөйлестік↓/// ↑аз маз ағылшыншам бар// бір сөйлесүуге жетед↓/// ↑бірақ йенді/ үлкен делегасійа ͡б̊асқалар ͡б̊олған кезде// жалпыға ͡б̊ірдей жағдай йемес қой↓/// |
↑сосұн йекінш'әңгіме // уорұс тілі іресей мемлекетінің немесе уорұс халқының мүлкү йемес// авторлұқ құқұғұм басыб̊ ͡алған авторлұқ тауар йемес// уол әлемдік құндұлұқ↓/// ↑біздің ͡ғазақ тілінде/ қазақ̊станның ішінде қазағ әлемім бөлүугө ͡б̊ола уотұра// уорұшша жазыб̊ жүргөн ақындар ͡б̊ар// уорұшша жазыб̊ жүргөн сөйлөсүушүлөр/ кәсіпкерлер ͡б̊ар↓/// ↑уонұң уорұс әлемі ме// қазағ әлемі ме↓/// ↑менің түсүнүгімде/ қазақ̊ша ͡б̊ілмесе де қазақтың уом патрыйотұн уораб̊ ͡алатын жігіттер мең ͡ ғыздар ͡б̊ар↓/// ↑мен мысал үшүн/ жақында уөзб̊өк̊стаңға ͡б̊ардық// уөкүнүшке уорай/ жыйналысты уорұшша уөткүздүк↓/// ↑тәжік̊станда ͡б̊олдұқ// уөкүнүшке уорай/ уорұшша сөйлөстүк↓/// ↑йевропа йелдерінің ͡гейб̊ірінде ͡б̊олдұқ// уөкүнүшке уорай/ уорұшша сөйлөстүк↓/// ↑аз маз ағылшыншам бар// бір сөйлөсүугө жетед↓/// ↑бірақ йенді/ үлкөн делегасыйа ͡б̊асқалар ͡б̊олғаң ͡ гезде// жалпыға ͡б̊ірдей жағдай йемес қой↓/// |
- Сосын екінші әңгіме: орыс тілі - Ресей мемлекетінің немесе орыс халқының мүлкі емес, авторлық құқығын басып алған авторлық тауар емес, ол - әлемдік құндылық. Біздің қазақ тілінде, Қазақстанның ішінде қазақ әлемін бөлуге бола отыра, орысша жазып жүрген ақындар бар, орысша жазып жүрген сөйлесушілер, кәсіпкерлер бар. Оның орыс әлемі ме, қазақ әлемі ме? Менің түсінігімде, қазақша білмесе де, қазақтың 10 патриотын орап алатын жігіттер мен қыздар бар. Мен, мысал үшін, жақында Өзбекстанға бардық, өкінішке орай, жиналысты орысша өткіздік. Тәжікстанда болдық, өкінішке орай, орысша сөйлестік. Европа елдерінің кейбірінде болдық, өкінішке орай, орысша сөйлестік. Аз-маз ағылшыншам бар, бір сөйлесуге жетед. Бірақ, енді, үлкен делегация, басқалар болған кезде жалпыға бірдей жағдай емес қой. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑тіпті қазақты/ қазақтың бійлігін сынап жүрген қазақ жастарының қанша пайыз'ағылшынша тілін біледі йекен↓/// ↑йесеп қыйсаб̊ыңыз ͡б̊ар ма йекен↓/// ↑мен білсем// уос'ійнтернетте әсіре ͡б̊елсенді ͡б̊олып жүрген азаматтардың бәрі// әрі кетč'үш / төрт пайызы ͡б̊ілетін шығар ағылшын тілін↓/// ↑йағній сауда жасау үшін тілді ͡б̊ілген жақ̊сы↓/// ↑уөзб̊ектер/ қырғыздар уорыс тілін балаларына уоқытып жатыр// азаматтарын қорғау үшін ↓/// ↑біздің қазір азаматтарымыз ұлыб̊рыйтаныйаға ͡б̊арып жатыр// карейаға ͡б̊арып жатыр↓/// ↑мінекей/ біздер қазақтардың мысал'үшін // мүддесін қорғау үшін уөзіңіз запрос жасадыңыз ғой// ы ы карейадағы қазақтардың мүддесін қорғау үшін ↓/// ↑сол қазір ы ы йеңбек мійнійстрін күтіп уотырмыз↓/// ↑уолардың талаб̊ы ͡б̊ар тіл тұуралы нақты↓/// |
↑тіпті ͡ғазақты/ қазақтың бійлігін сынаб̊ жүргөң ͡ ғазағ жастарының ͡ғанша пайыз'ағылшынша тілім біледі йекен↓/// ↑йесеп қыйсаб̊ыңыз ͡б̊ар ма йекен↓/// ↑мем білсем// уос'ійнтернетте әсіре ͡б̊елсенді ͡б̊олұб̊ жүргөн азаматтардың бәрі// әрі ͡гетč'үш / төрт пайызы ͡б̊ілетін шығар ағылшын тілін↓/// ↑йағній сауда жасау үшүн тілді ͡б̊ілген жақ̊сы↓/// ↑уөзб̊өктөр/ қырғыздар уорұс тілім балаларына уоқұтұб̊ жатыр// азаматтарың ͡ ғорға'үшүн ↓/// ↑біздің ͡ғазір азаматтарымыз ұлұб̊рұйтаныйаға ͡б̊арыб̊ жатыр// карейәға ͡б̊арыб̊ жатыр↓/// ↑мінекей/ біздер ͡ғазақтардың мысал'үшүн // мүддөсүң ͡ ғорғау үшүн уөзүңүз запрош ͡ шасадыңыз ғой// ы ы карейәдағы қазақтардың мүддөсүң ͡ ғорғау үшүн ↓/// ↑сол ͡ғазір ы ы йеңбег мійнійстрің ͡ гүтүп уотұрмұз↓/// ↑уолардың талаб̊ы ͡б̊ар тіл тұуралы нақты↓/// |
- Тіпті қазақты, қазақтың билігін сынап жүрген қазақ жастарының қанша пайызы ағылшынша тілін біледі екен? Есеп-қисабыңыз бар ма екен? Мен білсем, осы интернетте әсіре белсенді болып жүрген азаматтардың бәрі әрі кетсе 3-4 пайызы білетін шығар ағылшын тілін. Яғни, сауда жасау үшін тілді білген жақсы. Өзбектер, қырғыздар орыс тілін балаларына оқытып жатыр, азаматтарын қорғау үшін. Біздің қазір азаматтарымыз Ұлыбританияға барып жатыр, Кореяға барып жатыр. Мінекей, біздер қазақтардың, мысалы үшін, мүддесін қорғау үшін өзіңіз запрос жасадыңыз ғой, ы-ы Кореядағы қазақтардың мүддесін қорғау үшін. Сол қазір ы-ы Еңбек министрін күтіп отырмыз.
- Олардың талабы бар тіл туралы, нақты. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑сонд'айтып уотырмыз// уонда керек болатын болса// уондай балаларға мына жақтан кұурс ашып берейік↓/// ↑шын ақ̊шасы жақ̊сы ма// жалақысы жақ̊сы ма↓/// ↑самсұунг/ кыйа деген сыйақты зауыттарға жұмыс істейді ме↓/// ↑уонда жағдай жасап берейік↓/// ↑бірақ̊ сіздер уолай құудаламаңыз↓/// ↑жақ̊сы/ війза ͡б̊еріңіз// ашық̊ салық төлеуге мүмкіндік беріңіз деп әңгім'айтып келдік↓/// ↑кәрістер түсүніп уотыр↓/// ↑йенді қазір қазақтар ұлыб̊рыйтаныйаға шығып бара жатыр деген әңгіме кетті↓/// ↑біраз адам↓/// ↑жалпы уөте талантт'ұлтпыз ғой↓/// ↑қай жерге ͡б̊арсақ та/ үйренеміз↓/// ↑жоқ/ үйренеміз ғой// жалпы деймін де↓/// ↑йенді ͡б̊ұрын/ біз анау кезіндегі ͡б̊ір шійкі мійнійстрлер// тіпті ͡б̊ұрынғы презійдент мақтанатын йеді ғой //біз қырғыз/ уөзб̊ек̊ сыйақты ͡б̊асқа йелге ͡б̊арып// жұмыс істемейміз деп↓/// |
↑сонд'айтып уотұрмұз// уонда ͡герек болатым болса// уондай балаларға мына жақтаң ͡ гұурс ашып ͡перейік↓/// ↑шын ақ̊шасы жақ̊сы ма// жалақысы жақ̊сы ма↓/// ↑самсұуңг/ кыйа деген сыйақты зауұттарға жұмұс істейді ме↓/// ↑уонда жағдай жасап ͡перейік↓/// ↑бірақ̊ сіздер уолай ͡ғұудаламаңыз↓/// ↑жақ̊сы/ выйза ͡б̊еріңіз// ашық̊ салық төлөугө мүмкүндүк беріңіз деб̊ ͡әңгім'айтып келдік↓/// ↑кәрістер түсүнүп уотұр↓/// ↑йенді ͡ғазір ͡ғазақтар ұлұб̊рұйтаныйаға шығып ͡пара жатыр деген әңгіме ͡гетті↓/// ↑біраз адам↓/// ↑жалпы уөтө талантт'ұлтпұз ғой↓/// ↑қай жерге ͡б̊арсақ та/ үйрөнөміз↓/// ↑жоқ/ үйрөнөміз ғой// жалпы деймін де↓/// ↑йенді ͡б̊ұрұн/ біз анау ͡гезіндегі ͡б̊ір шійкі мійнійстрлер// тіпті ͡б̊ұрұңғұ презійдент мақтанатын йеді ғой //біз ͡ғырғыз/ уөзб̊өк̊ сыйақты ͡б̊асқа йелге ͡б̊арып// жұмұс істемейміз деп↓/// |
- Сонда айтып отырмыз, онда керек болатын болса, ондай балаларға мына жақтан курс ашып берейік. Шын ақшасы жақсы ма, жалақысы жақсы ма? Самсунг, Киа деген сияқты зауыттарға жұмыс істейді ме? Онда жағдай жасап берейік. Бірақ сіздер олай қудаламаңыз. Жақсы, виза беріңіз, ашық салық төлеуге мүмкіндік беріңіз деп әңгіме айтып келдік. Кәрістер түсініп отыр. Енді қазір қазақтар Ұлыбританияға шығып бара жатыр деген әңгіме кетті. Біраз адам.
- Жалпы өте талантты ұлтпыз ғой. Қай жерге барсақ та, үйренеміз.
- Жоқ, үйренеміз ғой, жалпы деймін де. Енді бұрын, біз анау кезіндегі бір шикі министрлер, тіпті бұрынғы президент мақтанатын еді ғой: “Біз қырғыз, өзбек сияқты басқа елге барып, жұмыс істемейміз” деп. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑біздің уөкүнішке уорай/ бүгінгі қазақ йеліндег'үлкен праблеманың бірі// біздегі мұнай дәуір'айақталды ↓/// ↑мұнай дәуірі↓/// ↑ійә/ сіз айтқан уөмірдің шындығы↓/// ↑уол бір әңгіме дейік̊ші↓/// ↑уосы кезге дейін неге шамамен уон бесінші/ уон алтыншы жылдардан бастап// қазақ̊стандағы наразылық йеселеп артып келе жатыр деген сұрақты қойып көрдіңіз ғой/ уөзіңізге талай↓/// ↑уоның бір жауаб̊ы мына да // сол кезде шамамен халықтың саны уон төрт/ уон бес мійлійон болатын↓/// ↑сол дәрежедегі халықты сыйғызұу үшін // сол эканомійка/ сол мадел жарайтын↓/// ↑уоның сыртында тағы да ͡б̊ес мійлійон адам// алты мійлійон адам дүнійеге келді↓/// ↑қазақ̊стан халқының алпыс пайызы// тәуелсіздік жылдарында дүнійеге келген азаматтар↓/// |
↑біздің уөкүнүшке уорай/ бүгүңгү қазақ йеліндег'үлкөн праблеманың бірі// біздегі мұнай дәуүр'айақталды ↓/// ↑мұнай дәуүрү↓/// ↑ійә/ сіз айтқан уөмүрдүң шындығы↓/// ↑уол бір әңгіме дейік̊ші↓/// ↑уосұ ͡гезге дейін неге шамамен уом бесінші/ уон алтыншы жылдардам бастап// қазақ̊стандағы наразылық йеселеб̊ ͡артып келе жатыр деген сұрақты қойұп көрдүңүз ғой/ уөзүңүзге талай↓/// ↑уонұң бір жауаб̊ы мына да // сол ͡гезде шамамен халықтың саны уон төрт/ уом бес мыйлыйом болатын↓/// ↑сол дәрежедегі халықты сыйғызұу үшүн // сол эканомұйка/ сол мадел жарайтын↓/// ↑уонұң сыртында тағы да ͡б̊ес мыйлыйон адам// алты мыйлыйон адам дүнүйөгө келді↓/// ↑қазақ̊стан халқының алпыс пайызы// тәуөлсүздүг жылдарында дүнүйөгө келген азаматтар↓/// |
- Біздің өкінішке орай, бүгінгі қазақ еліндегі үлкен проблеманың бірі - біздегі мұнай дәуірі аяқталды. Мұнай дәуірі...
- Иә, сіз айтқан өмірдің шындығы.
- Ол бір әңгіме дейікші. Осы кезге дейін неге шамамен 15-ші, 16-шы жылдардан бастап, Қазақстандағы наразылық еселеп артып келе жатыр деген сұрақты қойып көрдіңіз ғой, өзіңізге талай. Оның бір жауабы мына да - сол кезде шамамен халықтың саны 14-15 миллион болатын. Сол дәрежедегі халықты сыйғызу үшін сол экономика, сол модель жарайтын. Оның сыртында тағы да 5 миллион адам, 6 миллион адам дүниеге келді. Қазақстан халқының 60 пайызы - тәуелсіздік жылдарында дүниеге келген азаматтар. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑уолар ͡б̊үкіл айналымнан/ бүкіл ұлттық уөнімнен// ұлттық байлықтан ада қалды↓/// ↑сондықтан наразылығ'артад ↓/// ↑жұмыс/ жұмыс жоқ уөзүн'ұнайтын// басқа деген сыйақты↓/// ↑амбійсійамыз ͡б̊ар// бәріміз мұнайшы ͡б̊оламыз деген↓/// ↑мақтанамыз «уойб̊ай/ көшпелі халықпыз// алтайдан атырауға дейін деп↓/// ↑бірақ бір уоблыстан йекінші уоблысқа көшүуге йерінеміз/ қорқамыз↓/// ↑ уөскеменде уотұрып// атырауды көрмеген// атырауда уотұрып// уөскеменді көрмеген жүздеген мың қазағымыз ͡б̊ар↓/// ↑уөтүрік деңізші↓/// ↑ал йенді ͡б̊ізг'ұлттық мығымдық керек↓/// ↑амерійкада уорта семйа уөмүрінің ішінде// мысал'үшін жетпіс жыл уөмір сүред десе// уөмүрінің ішінде ͡б̊ір қаладан йекінші қалаға// бір мекеннен йекінші мекеңге уон жеті ірет көшед йекен↓/// ↑мына жерде жаңа кәсіп бар йекен// мына жерде жағдай жақ̊сы йекен// мына жердің салықтары төмендеу йекен деп↓/// |
↑уолар ͡б̊үкүл айналымнан/ бүкүл ұлттұқ уөнүмнөн// ұлттұқ ͡пайлықтан ада ͡ғалды↓/// ↑сондұқтан наразылығ'артад↓/// ↑жұмұс/ жұмұш ͡ шоқ уөзүн'ұнайтын// басқа деген сыйақты↓/// ↑амбыйсыйамыз ͡б̊ар// бәріміз мұнайшы ͡б̊оламыз деген↓/// ↑мақтанамыз «уойб̊ай/ көшпөлү халықпыз// алтайдан атырауға дейін деп↓/// ↑бірақ ͡пір уоблұстан йекінші уоблұсқа ͡гөшүугө йерінеміз// қорқамыз↓/// ↑ уөскөмөнде уотұрұп// атыраудұ ͡гөрмөгөн// атырауда уотұрұп// уөскөмөнді ͡гөрмөгөн жүздөгөн мың ͡ғазағымыз ͡б̊ар↓/// ↑уөтүрүк деңішші↓/// ↑ал йенді ͡б̊ізг'ұлттұқ мығымдық керек↓/// ↑амерійкада уорта семйә уөмүрүнің ішінде// мысал'үшүн жетпіш ͡ шыл уөмүр сүрөд десе// уөмүрүнің ішінде ͡б̊ір ͡ғаладан йекінші ͡ғалаға// бір мекеннен йекінші мекеңге уон жеті ірет көшөд йекен↓/// ↑мына жерде жаңа ͡гәсіп ͡пар йекен// мына жерде жағдай жақ̊сы йекен// мына жердің салықтары төмөндөу йекен деп↓/// |
- Олар бүкіл айналымнан, бүкіл ұлттық өнімнен, ұлттық байлықтан ада қалды. Сондықтан наразылығы артад. Жұмыс, жұмыс жоқ өзіне ұнайтын, басқа деген сияқты. Амбициямыз бар, бәріміз мұнайшы боламыз деген. Мақтанамыз: «Ойбай, көшпелі халықпыз, Алтайдан Атырауға дейін деп». Бірақ бір облыстан екінші облысқа көшуге ерінеміз, қорқамыз. Өскеменде отырып, Атырауды көрмеген, Атырауда отырып, Өскеменде көрмеген жүздеген мың қазағымыз бар. Өтірік деңізші. Ал, енді бізге ұлттық мығымдық керек. Америкада орта семья өмірінің ішінде, мысалы үшін, 75 жыл өмір сүред десе, өмірінің ішінде бір қаладан екінші қалаға, бір мекеннен екінші мекенге 17 рет көшед екен. «Мына жерде жаңа кәсіп бар екен, мына жерде жағдай жақсы екен, мына жердің салықтары төмендеу екен» деп. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑йенді ͡б̊ізд'ата баб̊аның тұуған жері↓/// ↑зыйрат басын тастап кетпейд↓/// ↑жоқ/ айналып келген кезде// кешіріңіз қазақтың бәрінің жері солтүстік қазақ̊стандағы мамлйұутка ͡б̊олсын// уоңтүстіктегі уордаб̊асы ͡б̊олсын// батыстағы жаңағы уорда ͡б̊олсын// басқасы ͡б̊олсын// ы ы мынау не ͡б̊олсын// бородұулійх'ауданы болсын// бәрі де қазақтың жері↓/// ↑бәр'үшін айналып келген кезде// қазақтың қаны төгілді// тері төгілді↓/// ↑сен уөзің ғана/ шоқымдай ғана жеріңе ған'ійе боламын деп// үлкен жерден айырылып қалұу деген қауіп жоқ па↓/// ↑бар уондай қауіп↓/// ↑бізде уоңтүстікт'адам саны көп болса// солтүстікте кішірейіп жатыр// халық азайып жатыр↓/// ↑депопұулйасійа деген↓/// ↑біз йенді шын// қазір үкіметпен дауласып жүрген әңгімемізді көріп жүрсіз ғой↓/// |
↑йенді ͡б̊ізд'ата баб̊аның тұуған жері↓/// ↑зыйрат ͡пасын тастап кетпейд↓/// ↑жоқ/ айналып келгең ͡ гезде// кешіріңіз ͡ғазақтың бәрінің жері солтүстүк қазақ̊стандағы мамлйұутка ͡б̊олсұн// уоңтүстүктөгі уордаб̊асы ͡б̊олсұн// батыстағы жаңағы уорда ͡б̊олсұн// басқасы ͡б̊олсұн// ы ы мынау не ͡б̊олсұн// бородұулұйх'ауданы болсұн// бәрі де қазақтың жері↓/// ↑бәр'үшүн айналып келгең ͡ гезде// қазақтың ͡ғаны төгүлдү// тері төгүлдү↓/// ↑сен уөзүң ғана/ шоқұмдай ғана жеріңе ған'ійе боламын деп// үлкөн жерден айырылып қалұу дегең ͡ ғауүб̊ жоқ па↓/// ↑бар уондай ͡ғауүп↓/// ↑бізде уоңтүстүкт'адам саны ͡гөп ͡полса// солтүстүктө кішірейіб̊ жатыр// халығ азайыб̊ жатыр↓/// ↑депопұулйасыйа деген↓/// ↑ біз йенді шын// қазір үкүмөтпен дауласыб̊ жүргөн әңгімемізді ͡гөрүб̊ жүрсүз ғой↓/// |
- Енді бізде ата-бабаның туған жері. Зират басын тастап кетпейд. Жоқ, айналып келген кезде, кешіріңіз, қазақтың бәрінің жері Солтүстік Қазақстандағы Мамлютка болсын, оңтүстіктегі Ордабасы болсын, батыстағы, жаңағыб Орда болсын, басқасы болсын, ы-ы мынау не болсын, Бородулиха ауданы болсын, бәрі де қазақтың жері. Бәрі үшін айналып келген кезде қазақтың қаны төгілді, тері төгілді. Сен өзің ғана, шоқымдай ғана жеріңе ғана ие боламын деп үлкен жерден айырылып қалу деген қауіп жоқ па? Бар ондай қауіп. Бізде оңтүстікте адам саны көп болса, солтүстікте кішірейіп жатыр, халық азайып жатыр. Депопуляция деген. Біз, енді шын, қазір үкіметпен дауласып жүрген әңгімемізді көріп жүрсіз ғой. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑уоңтүстікке ͡б̊алаб̊ақ̊ша керек// солтүстікке қарттар үйі керек деген әңгімені// қазір ашық айтып жүрміз↓/// ↑уөйткені қартайып келе жатыр↓/// ↑қарт адам көп бала таб̊а ма↓/// ↑уон жеті/ уон сегіздегі ͡б̊ала↓/// ↑уөкүнішке уорай/ шекаралық аймақтан да көшіп жатыр адамдар↓/// ↑ уол мәселе көтеріліп жатыр↓/// ↑ійә/ уоның бәрін йенді/ әріптестеріміз жақ̊сы көтеріп жүрген жағдайаттар ͡б̊ар// басқасы ͡б̊ар дегендей↓/// ↑йенді жаңағы/ бір маңызды мәселе жаңағы/ тілге ͡б̊айланысты мәселе↓/// ↑сонда жалпы/ ана тіліңе қатысты патрійотійзм/ шек̊сіз махаббат қай жерден басталұу керек// және қай жерге келген кезде мемлекеттік мүдде ͡б̊асталұу керек↓/// ↑шекара ͡б̊ар ма↓/// ↑ жоқ/ йенді ͡б̊ылай деп басқаша сұрақ қойып көрейінші↓/// ↑ы ы сізге йегер таңдау қойса// мінекей бүгіннен бастап алматы/ астанадағы қазақтың бәр' жүз пайыз қазақ тілінде сөйлейд↓/// |
↑уоңтүстүккө ͡б̊алаб̊ақ̊ша ͡герек// солтүстүккө қарттар үйү керек деген әңгімені// қазір ашығ айтыб̊ жүрмүз↓/// ↑уөйткөнү қартайып келе жатыр↓/// ↑қарт адам ͡гөп ͡пала таб̊а ма↓/// ↑уон жеті/ уон сегіздегі ͡б̊ала↓/// ↑уөкүнүшке уорай/ шекаралығ аймақтан да ͡гөшүб̊ жатыр адамдар↓/// ↑ уол мәселе ͡гөтөрүліб̊ жатыр↓/// ↑ійә/ уонұң бәрін йенді/ әріптестеріміж жақ̊сы ͡гөтөрүб̊ жүргөн жағдайаттар ͡б̊ар// басқасы ͡б̊ар дегендей↓/// ↑йенді жаңағы/ бір маңызды мәселе жаңағы/ тілге ͡б̊айланысты мәселе↓/// ↑сонда жалпы/ ана тіліңе қатысты патрыйотұйзм/ шек̊сіз махаббат қай жердем басталұу ͡герек// және қай жерге ͡гелгең ͡ гезде мемлекеттіг мүддө ͡б̊асталұу ͡герек↓/// ↑шекара ͡б̊ар ма↓/// ↑ жоқ/ йенді ͡б̊ылай деп ͡пасқаша сұрақ қойұп көрөйүнші↓/// ↑ы ы сізге йегер таңдау ͡ғойса// мінекей бүгүннөм бастаб̊ ͡алматы/ астанадағы қазақтың бәр' жүз пайыз ͡ғазақ тілінде сөйлөйд↓/// |
- Оңтүстікке балабақша керек, солтүстікке қарттар үйі керек деген әңгімені қазір ашық айтып жүрміз. Өйткені қартайып келе жатыр. Қарт адам көп бала таба ма? 17-18-дегі бала...
- Өкінішке орай, шекаралық аймақтан да көшіп жатыр адамдар. Ол мәселе көтеріліп жатыр.
- Иә, оның бәрін, енді, әріптестеріміз жақсы көтеріп жүрген жағдаяттар бар, басқасы бар дегендей.
- Енді, жаңағы, бір маңызды мәселе – жаңағы, тілге байланысты мәселе. Сонда, жалпы, ана тіліңе қатысты патриотизм, шексіз махаббат қай жерден басталу керек және қай жерге келген кезде мемлекеттік мүдде басталу керек? Шекара бар ма?
- Жоқ, енді былай деп, басқаша сұрақ қойып көрейінші. Ы-ы сізге егер таңдау қойса, “мінекей, бүгіннен бастап Алматы, Астанадағы қазақтың бәрі 100 пайыз қазақ тілінде сөйлейд. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑бірақ̊ соның кесірінен/ біз солтүстіктег'үш уоблыстан айырылып қаламыз дейтін таңдау сізге ͡б̊ерілетін болса// сіз қай таңдауды жасар йедіңіз↓/// ↑үш уоблысты сақтап қалар йедім↓/// ↑меніңше/ жақ̊сы таңдау↓/// ↑йелге қалай жеткіземіз уоны↓/// ↑йелге уосұлай/ әр адаммен сөйлесүу// уосындай эфійр жасау↓/// ↑йенді менің/ йенді ͡б̊ілесіз/ мен йенді/ мынау ͡б̊іздің ійдеалогійа саласындағ'азаматтардың біразымен// кейде сөзге де келіп қаламыз жыйналыстарда// ашығы ͡б̊ар// жаб̊ығы ͡б̊ар↓/// ↑сонд'айтамыз // бүгінгі күні құдайға шүкүр/ бійліктің/ бүгінгі ͡б̊ійліктің/ кешегі ͡б̊ійліктің/ жаңа қазақ̊станнан йескі қазақ̊станның бір айырмашылығын айтып берейінші↓/// ↑бүгін бійлікті құлататын йешбір шындық жоқ↓/// ↑бійлік қорқатын бірде ͡б̊ір шындық жоқ↓/// ↑бәрін айтып жүрміз↓/// ↑бәрі парламентт'айтылад // бәрі заңның ішінд'айтылад // бәр'үкіметтің қағаздарының ішінд'айтылад // бәрі шенеуніктердің ішінде талқыланад↓/// |
↑бірақ̊ сонұң ͡гесірінен/ біс солтүстүктөг'үш уоблұстан айырылып қаламыз дейтін таңдау сізге ͡б̊ерілетім болса// сіз ͡ғай таңдаудұ жасар йедіңіз↓/// ↑үш уоблұстұ сақтап қалар йедім↓/// ↑меніңше/ жақ̊сы таңдау↓/// ↑йелге қалай жеткіземіз уонұ↓/// ↑йелге уосұлай/ әр адаммен сөйлөсүу// уосұндай эфійр жасау↓/// ↑йенді менің/ йенді ͡б̊ілесіз/ мен йенді/ мынау ͡б̊іздің ійдеалогұйа саласындағ'азаматтардың біразымен// кейде сөзгө де ͡геліп қаламыж жыйналыстарда// ашығы ͡б̊ар// жаб̊ығы ͡б̊ар↓/// ↑сонд'айтамыз // бүгүңгү күнү құдайға шүкүр/ бійліктің/ бүгүңгү ͡б̊ійліктің/ кешегі ͡б̊ійліктің/ жаңа ͡ғазақ̊станнан йескі ͡ғазақ̊станның бір айырмашылығын айтып ͡перейінші↓/// ↑бүгүм бійлікті ͡ғұлататын йешбір шындығ жоқ↓/// ↑бійлік қорқатым бірде ͡б̊ір шындығ жоқ↓/// ↑бәрін айтыб̊ жүрмүз↓/// ↑бәрі парламентт'айтылад // бәрі заңның ішінд'айтылад // бәр'үкүмөттің қағаздарының ішінд'айтылад // бәрі шенеунүктөрдүң ішінде талқыланад↓/// |
- Бірақ соның кесірінен біз солтүстіктегі үш облыстан айырылып қаламыз” дейтін таңдау сізге берілетін болса, сіз қай таңдауды жасар едіңіз?
- Үш облысты сақтап қалар едім.
- Меніңше, жақсы таңдау.
- Елге қалай жеткіземіз оны?
- Елге осылай, әр адаммен сөйлесу, осындай эфир жасау. Енді менің, енді білесіз, мен енді, мынау, біздің идеология саласындағы азаматтардың біразымен кейде сөзге де келіп қаламыз жиналыстарда, ашығы бар, жабығы бар. Сонда айтамыз, бүгінгі күні, құдайға шүкір, биліктің, бүгінгі биліктің, кешегі биліктің, жаңа Қазақстаннан ескі Қазақстанның бір айырмашылығын айтып берейінші. Бүгін билікті құлататын ешбір шындық жоқ. Билік қорқатын бірде-бір шындық жоқ. Бәрін айтып жүрміз. Бәрі Парламентте айтылад, бәрі заңның ішінде айтылад, бәрі үкіметтің қағаздарының ішінде айтылад, бәрі шенеуніктердің ішінде талқыланад. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑йегер уондай шындықтың заманына келген болсақ// уонда халықтан несіне жасырамыз↓/// ↑нені жасырамыз↓/// ↑мемлекеттік құпыйаны жасырұу керек↓/// ↑йелімізде қанш'автомат бар↓/// ↑болашақ̊ стратегійалық карталарымыз қандай↓/// ↑бұл заң бүкүл әлемде ͡б̊ар↓/// ↑ійә/ зымырандарымыз қай жерге тығұу керек↓/// ↑қоймаларымыз қай жерге жасырұу керек↓/// ↑уоны йешкім айтпау↓/// ↑уол құпыйа↓/// ↑біздің шетелдермен келісімшарттарымыз ͡б̊ар↓/// ↑уоның кейб̊іреуін басқа йелг'айтпау керек̊ шығар↓/// ↑бірақ жаңағы/ тіл мәселесі ͡б̊олсын// мәденійет мәселесі ͡б̊олсын// ійдеалогійа мәселесі ͡б̊олсын// кімнен жасырамыз↓/// ↑меніңше/ бүгінгі күні йенді мен көптен бер'айтып жүрген бір ғана тезійсім бар// қазаққа ͡б̊үгін ұнайтын әңгімені йемес// ұнамайтын әңгімені көб̊үрек айта ͡б̊ерүуіміз керек↓/// ↑біз уөзімізді уөзіміз алдап↓/// |
↑йегер уондай шындықтың заманына ͡гелгем болсақ// уонда халықтан несіне жасырамыз↓/// ↑нені жасырамыз↓/// ↑мемлекеттік құпұйаны жасырұу ͡герек↓/// ↑йелімізде қанш'автомат бар↓/// ↑болашақ̊ стратегійәлық карталарымыз ͡ғандай↓/// ↑бұл заң бүкүл әлемде ͡б̊ар↓/// ↑ійә/ зымырандарымыз ͡ғай жерге тығұу ͡герек↓/// ↑қоймаларымыз ͡ғай жерге жасырұу ͡герек↓/// ↑уонұ йешкім айтпау↓/// ↑уол ͡ғұпұйа↓/// ↑біздің шетелдермең ͡ гелісімшарттарымыз ͡б̊ар↓/// ↑уонұң ͡гейб̊іреуүм басқа йелг'айтпау керек̊ шығар↓/// ↑бірағ жаңағы/ тіл мәселесі ͡б̊олсұн// мәденійет мәселесі ͡б̊олсұн// ійдеалогұйа мәселесі ͡б̊олсұн// кімнен жасырамыз↓/// ↑менімше/ бүгүңгү күнү йенді мең ͡ гөптөм бер'айтып жүргөм бір ғана тезійсым бар// қазаққа ͡б̊үгүн ұнайтын әңгімені йемес// ұнамайтын әңгімені ͡гөб̊үрөг айта ͡б̊ерүуүмүз ͡герек↓/// ↑біз уөзүмүзді уөзүмүз алдап↓/// |
- Егер ондай шындықтың заманына келген болсақ, онда халықтан несіне жасырамыз? Нені жасырамыз? Мемлекеттік құпияны жасыру керек. Елімізде қанша автомат бар? Болашақ стратегиялық карталарымыз қандай?
- Бұл заң бүкіл әлемде бар.
- Иә, зымырандарымыз қай жерге тығу керек? Қоймаларымыз қай жерге жасыру керек? Оны ешкім айтпау. Ол – құпия. Біздің шетелдермен келісімшарттарымыз бар. Оның кейбіреуін басқа елге айтпау керек шығар. Бірақ, жаңағы, тіл мәселесі болсын, мәдениет мәселесі болсын, идеология мәселесі болсын, кімнен жасырамыз? Менімше, бүгінгі күні, енді мен көптен бері айтып жүрген бір ғана тезисім бар - қазаққа бүгін ұнайтын әңгімені емес, ұнамайтын әңгімені көбірек айта беруіміз керек. Біз өзімізді-өзіміз алдап... |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑ұнамайтын әңгіме ͡б̊олғанда// шындықты шынайы жағдайды↓/// ↑ійә/ жоқ мынау// жаң'айтып жатқандарымыздың йешқ̊айсысы уөтүрік йемес қой↓/// ↑уөтүрік десе/ бізге кәдімгідей мынадай/ сіздің алдыңызда жатқан қағаз сыйақты// бір/ йекі/ үш/ төрт/ бес деп дәлелдеп берсін↓/// ↑мен келесі күні тағы да сізг'эфійрге шығып// уосы тезійстерін жоққа шығарып берейін↓/// ↑ал ы ы мемлекетш̆ілік тұрғысында// шынайы жағдайд'айтұуға дайын адамдар меніңш'аз ↓/// ↑неге↓/// ↑йенді↓/// ↑бәріміз қарапайым тілде/ красавчійк болып көрінгіміз келеді ме↓/// ↑йенді шынын айтұу керек// бәріміз красавчійк болғымыз келед// бәріміз жұртқ'ұнайтын әңгімен'айтқымыз келед↓/// ↑бәріміз ͡б̊үгінгі күні/ бір әлеуметтік желіде не деді йекен деген әңгімеден қорқып кететін// бұтымызға жіб̊еріп қойатын жағдайға жетіп қалдық↓/// ↑құдайға шүкүр/ уодан шығып келе жатырмыз↓/// |
↑ұнамайтын әңгіме ͡б̊олғанда// шындықты шынайы жағдайды↓/// ↑ійә/ жоғ мынау// жаң'айтып жатқандарымыздың йешқ̊айсысы уөтүрік йемес қой↓/// ↑уөтүрік десе/ бізге ͡гәдімгідей мынадай/ сіздің алдыңызда жатқаң ͡ ғағас сыйақты// бір/ йекі/ үш/ төрт/ бес ͡теп дәлелдеп ͡персін↓/// ↑мең ͡ гелесі ͡гүнү тағы да сізг'эфійрге шығып// уосұ тезійстерін жоққа шығарып ͡перейін↓/// ↑ал ы ы мемлекетш̆ілік тұрғұсұнда// шынайы жағдайд'айтұуға дайын адамдар меніңш'аз ↓/// ↑неге↓/// ↑йенді↓/// ↑бәріміз ͡ғарапайым тілде/ красавчыйк болұп көрүңгүміз ͡геледі ме↓/// ↑йенді шынын айтұу ͡герек// бәріміз красавчыйк болғұмұз ͡гелед// бәріміж жұртқ'ұнайтын әңгімен'айтқымыз келед↓/// ↑бәріміз ͡б̊үгүңгү күнү/ бір әлеумөттүг желіде не деді йекен деген әңгімедең ͡ ғорқұп кететін// бұтұмұзға жіб̊еріп қойатын жағдайға жетіп қалдық↓/// ↑құдайға шүкүр/ уодан шығып келе жатырмыз↓/// |
- Ұнамайтын әңгіме болғанда, шындықты, шынайы жағдайды.
- Иә, жоқ, мынау, жаңа айтып жатқандарымыздың ешқайсысы өтірік емес қой. Өтірік десе, бізге, кәдімгідей, мынадай, сіздің алдыңызда жатқан қағаз сияқты, 1, 2, 3, 4, 5 деп дәлелдеп берсін. Мен келесі күні тағы да сізге эфирге шығып, осы тезистерін жоққа шығарып берейін.
- Ал ы-ы мемлекетшілік тұрғысында шынайы жағдайды айтуға дайын адамдар, меніңше, аз. Неге?
- Енді...
- Бәріміз, қарапайым тілде, «красавчик» болып көрінгіміз келеді ме?
- Енді шынын айту керек, бәріміз “красавчик” болғымыз келед, бәріміз жұртқа ұнайтын әңгімені айтқымыз келед. Бәріміз бүгінгі күні бір әлеуметтік желіде не деді екен деген әңгімеден қорқып кететін, бұтымызға жіберіп қоятын жағдайға жетіп қалдық. Құдайға шүкір, одан шығып келе жатырмыз. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑уол тағы да презійденттің арқасы↓/// ↑йесіңізде ͡б̊ар ғой// төрт/ бес ірет айтты шенеуліктерге жігіттер/ фейсбүукті көрүу керек// ійнстаграммен санасұу керек↓/// ↑бірақ уол жақтағы шындықтың бәрі// уөмірдің шындығы йемес↓/// ↑қарапайым уөмір ͡б̊ар// қарапайым азаматтар ͡б̊ар↓/// ↑соның бәрін йескерейік̊ші↓/// ↑казправданың д'аудійторійасын / хаб̊ардың аудійторійасы ͡б̊ар// ійнстаграмның аудійторійасы ͡б̊ар// аблйазовтың аудійторійасы ͡б̊ар// мамайдың аудійторійасы ͡б̊ар↓/// ↑уосұның барлығын қосқанда ғана қазақ̊станбыз↓/// ↑уосұның барлығының уойын бір жерге йескергенде ғана қазақ̊станбыз↓/// ↑ал йенді мемлекет деген әңгіме тұурал'айтайын ↓/// ↑мемлекет деген мен мамайды түсінген кезде// мамай мені түсінген кезде ғана пайда ͡б̊олад↓/// |
↑уол тағы да презійденттің арқасы↓/// ↑йесіңізде ͡б̊ар ғой// төрт/ бес ірет айтты шенеулүктөргө жігіттер/ фейсбүуктұ ͡гөрүу ͡герек// ыйнстаграммен санасұу ͡герек↓/// ↑бірақ уол жақтағы шындықтың бәрі// уөмүрдүң шындығы йемес↓/// ↑қарапайым уөмүр ͡б̊ар// қарапайым азаматтар ͡б̊ар↓/// ↑сонұң бәрін йескерейік̊ші↓/// ↑казправданың д'аудыйторұйасын / хаб̊ардың аудыйторұйасы ͡б̊ар// ыйнстаграмның аудыйторұйасы ͡б̊ар// аблйазовтұң аудыйторұйасы ͡б̊ар// мамайдың аудыйторұйасы ͡б̊ар↓/// ↑уосұнұң барлығың ͡ ғосқанда ғана ͡ғазақ̊стамбыз↓/// ↑уосұнұң барлығының уойұм бір жерге йескергенде ғана ͡ғазақ̊стамбыз↓/// ↑ал йенді мемлекет деген әңгіме тұурал'айтайын ↓/// ↑мемлекет деген мен мамайды түсүңгөң ͡ гезде// мамай мені түсүңгөң ͡ гезде ғана пайда ͡б̊олад↓/// |
- Ол тағы да - Президенттің арқасы. Есіңізде бар ғой, 4-5 рет айтты шенеуліктерге: “Жігіттер, фейсбукты көру керек, инстаграммен санасу керек. Бірақ ол жақтағы шындықтың бәрі - өмірдің шындығы емес. Қарапайым өмір бар, қарапайым азаматтар бар. Соның бәрін ескерейікші. “Казправданың” да аудиториясын, “Хабардың” аудиториясы бар, инстаграмның аудиториясы бар, Аблязовтың аудиториясы бар, Мамайдың аудиториясы бар. Осының барлығын қосқанда ғана - Қазақстанбыз. Осының барлығының ойын бір жерге ескергенде ғана - Қазақстанбыз. Ал енді мемлекет деген әңгіме туралы айтайын. Мемлекет деген мен Мамайды түсінген кезде, Мамай мені түсінген кезде ғана пайда болад. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑ал бірақ мамай айтčа// сенің бәр'ійтčіңдер↓/// ↑сендерді құртпай// йешқ̊ашан қазақтың ы-ы жолы ͡б̊олмайд// шөб̊і көгермейді дейтін әңгіме жүргізетін болсаң// уонд'әңгіме жүрмейд↓/// ↑сен мені мойындайсың// мен сені мойындаймын↓/// ↑мен сағам бір қадам жасаймын// сен мен бір қадам жасайсың↓/// ↑бұл мүмкүм бе↓/// ↑бұл түб̊і соған алып келе жатырмыз↓/// ↑байағыда давлатов деген уорыстың амерійкаға көшіп кеткен жазұушы/ жұурналійс болатын↓/// ↑мықты жазұушы/ йенді керемет жазұушы деп айт'алмайм ↓/// ↑бірақ уөмірдегі кішкентай бір/ мынандай скештермен/ сондаймен жақ̊сы жазғанда// мына қарапайым уөмірдегі ͡б̊олып жатқан нелерді тез тез қағып алатын↓/// ↑уол йенді сійрек кездесетін талант↓/// ↑бірақ уөмірде уөте ͡б̊ір зерек адамдар ͡б̊олад↓/// ↑қойын дәптеріне ͡б̊әрін жаза ͡б̊ерген ғой↓/// |
↑ал бірағ мамай айтčа// сенің бәр'ійтčіңдер↓/// ↑сендерді ͡ғұртпай// йешқ̊ашаң ͡ ғазақтың ы ы жолұ ͡б̊олмайд// шөб̊ү көгөрмөйді дейтін әңгіме жүргүзөтім болсаң// уонд'әңгіме жүрмөйд↓/// ↑сен мені мойұндайсың// мен сені мойұндаймын↓/// ↑мен сағам бір ͡ғадам жасаймын// сен мем бір ͡ғадам жасайсың↓/// ↑бұл мүмкүм бе↓/// ↑бұл түб̊ү соған алып келе жатырмыз↓/// ↑байағыда давлатов деген уорұстұң амерійкаға ͡гөшүп кеткен жазұушұ/ жұурналыйс ͡полатын↓/// ↑мықты жазұушұ/ йенді ͡геремет ͡шазұушұ деб̊ ͡айт'алмайм ↓/// ↑бірақ уөмүрдөгі ͡гішкентай бір/ мынандай скештермен/ сондаймен жақ̊сы жазғанда// мына ͡ғарапайым уөмүрдөгі ͡б̊олұб̊ жатқан нелерді тез тез ͡ғағыб̊ ͡алатын↓/// ↑уол йенді сійрек кездесетін талант↓/// ↑бірақ уөмүрдө уөтө ͡б̊ір зерег адамдар ͡б̊олад↓/// ↑қойұн дәптеріне ͡б̊әрін жаза ͡б̊ерген ғой↓/// |
- Ал бірақ Мамай айтса, “Сенің бәрі итсіңдер. Сендерді құртпай, ешқашан қазақтың ы-ы жолы болмайд, шөбі көгермейді» дейтін әңгіме жүргізетін болсаң, онда әңгіме жүрмейд. Сен мені мойындайсың, мен сені мойындаймын. Мен саған бір қадам жасаймын, сен мен бір қадам жасайсың.
- Бұл мүмкін бе?
- Бұл түбі соған алып келе жатырмыз. Баяғыда Давлатов деген орыстың Америкаға көшіп кеткен жазушы, журналист болатын. Мықты жазушы, енді керемет жазушы деп айта алмайм. Бірақ өмірдегі кішкентай бір, мынандай скетчтермен, сондаймен жақсы жазғанда, мына қарапайым өмірдегі болып жатқан нелерді тез-тез қағып алатын. Ол енді сирек кездесетін талант. Бірақ өмірде өте бір зерек адамдар болад. Қойын дәптеріне бәрін жаза берген ғой. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑сонда кампрамійс дейтін кішкентай әңгімесі ͡б̊ар// кампрамійс деп аталад↓/// ↑артынан сол кітаб̊ы да сөйтіп̊ шықты↓/// ↑сол кампрамійс дегенді ͡б̊ылай депті да// йенді ͡б̊ір йек'адам ұрысып қалады ғой// бір іредаксыйадағы йекі жұурналійс↓/// ↑сосын йенд'арасына адам түспей ме↓/// ↑айналайын/ уөзіміүз төрт/ бес адамбыз// савет уодағынан көшіп↓/// ↑татұуластырайын деп↓/// ↑йеврейміз ͡б̊әріміз де татұулассайшы// кампрамійске келсеңдерші депті да↓/// ↑жақ̊сы↓/// ↑мен уөте зерек адаммын// мен ійнтелійгентный адаммын// батысша ͡б̊ілімім бар// демакратпын/ бірақ менің кампрамійсім былай болсын// анау дейд/ үйүнен шығып// төрт айақтап/ йеңбектеп менің үйіме келсін↓/// ↑айағымды сүйіп үйімнің ішін жұуып// ійтімнің артын тазалап берсін↓/// |
↑сонда кампрамыйс ͡тейтің ͡ гішкентай әңгімесі ͡б̊ар// кампрамыйс ͡теб̊ ͡аталад↓/// ↑артынан сол ͡гітаб̊ы да сөйтүп̊ шықты↓/// ↑сол ͡гампрамыйс ͡тегенді ͡б̊ылай депті да// йенді ͡б̊ір йек'адам ұрұсұп қалады ғой// бір іредаксыйадағы йекі жұурналыйс↓/// ↑сосұн йенд'арасына адам түспөй ме↓/// ↑айналайын/ уөзүмүз төрт/ бес адамбыз// савет уодағынаң ͡ гөшүп↓/// ↑татұуластырайын деп↓/// ↑йеврейміз ͡б̊әріміз де татұулассайшы// кампрамыйске ͡гелсеңдерші депті да↓/// ↑жақ̊сы↓/// ↑мен уөтө зерег адаммын// мен ійнтелійгентный адаммын// батышша ͡б̊ілімім бар// демакратпын/ бірағ менің ͡гампрамыйсым былай болсұн// анау дейд/ үйүнөн шығып// төрт айақтап/ йеңбектеп менің үйүмө келсін↓/// ↑айағымды сүйүб̊ ͡үйүмнүң ішін жұуұп// ійтімнің артын тазалап ͡персін↓/// |
- Сонда “Компромисс” дейтін кішкентай әңгімесі бар, “Компромисс” деп аталад. Артынан сол кітабы да сөйтіп шықты. Сол компромисс дегенді былай депті да, енді бір екі адам ұрысып қалады ғой, бір редакциядағы, екі журналист. Сосын енді арасына адам түспей ме? “Айналайын, өзіміз 4-5 адамбыз, Совет Одағынан көшіп...”
- Татуластырайын деп.
- «Еврейміз бәріміз де, татулассайшы, компромиске келсеңдерші» депті да. “Жақсы. Мен өте зерек адаммын, мен интеллигентный адаммын, батысша білімім бар, демократпын, бірақ менің компромисым былай болсын: анау, - дейд, - үйінен шығып, 4 аяқтап, еңбектеп, менің үйіме келсін. Аяғымды сүйіп, үйімнің ішін жуып, итімнің артын тазалап берсін. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑сосын барып анау/ мына көрші көшедө жақ̊сы кофе сататын дүкен бар↓/// ↑содан мағам бір коф'алып келсін↓/// ↑содан кейін бәлкім/ уоны кешіретін шығармын дейді де↓/// ↑уол кампрамыйс йемес↓/// ↑әрійне↓/// ↑болды↓/// ↑уондай кампрамыйске ͡б̊ійлік бармайд↓/// ↑бійлікті уондай кампрамыйск'апарұу үшін// сен күш болұуың керек↓/// ↑ал сен қазір күшті йемессің// йешкім де йемессің↓/// ↑сондықтан бійлікк'айып тағатындай мүмкіндігің бар шығар// бірақ бійлікк'әкіреңдейтін немесе ͡б̊ійлікке талап қойатындай сенің артыңда күш болмаса// сен йешкім йемессің↓/// ↑жақ̊сы↓/// ↑йенді ͡б̊ағанағы мәселеге уоралайық↓/// ↑ы ы жаң'айттық қой// уорт'азыйа йелдерімен ақ̊ш кездесті↓/// ↑уорт'азыйа йелдерімен германыйа кездесті↓/// ↑уорт'азыйа йелдерімен қытай кездесті↓/// ↑жапонійа/ карейа↓/// |
↑сосұм барыб̊ ͡анау/ мына ͡гөршү көшөдө жақ̊сы ͡гофе сататын дүкөм бар↓/// ↑содан мағам бір ͡гоф'алып келсін↓/// ↑содаң ͡ гейім бәлкім/ уонұ ͡гешіретін шығармын дейді де↓/// ↑уол гампрамыйс йемес↓/// ↑әрійне↓/// ↑болдұ↓/// ↑уондай гампрамыйске ͡б̊ійлік бармайд↓/// ↑бійлікті уондай гампрымыйск'апарұу үшүн// сең ͡ гүш болұуұң ͡ герек↓/// ↑ал сең ͡ ғазір ͡гүштү йемессің// йешкім де йемессің↓/// ↑сондұқтам бійлікк'айып тағатындай мүмкүндүгің бар шығар// бірақ ͡пійлікк'әкіреңдейтін немесе ͡б̊ійлікке талап қойатындай сенің артыңда ͡гүш болмаса// сен йешкім йемессің↓/// ↑жақ̊сы↓/// ↑йенді ͡б̊ағанағы мәселеге уоралайық↓/// ↑ы ы жаң'айттық қой// уорт'азыйа йелдерімен ақ̊ш кездесті↓/// ↑уорт'азыйа йелдерімен германыйа ͡гездесті↓/// ↑уорт'азыйа йелдерімең ͡ ғытай ͡ гездесті↓/// ↑жапонұйа/ корейә↓/// |
- Сосын барып, анау, мына көрші көшеде жақсы кофе сататын дүкен бар. Содан маған бір кофе алып келсін. Содан кейін, бәлкім, оны кешіретін шығармын” дейді де. Ол компромисс емес.
- Әрине.
- Болды. Ондай компромиске билік бармайд. Билікті ондай компромиске апару үшін, сен күш болуың керек. Ал сен қазір күшті емессің, ешкім де емессің. Сондықтан билікке айып тағатындай мүмкіндігің бар шығар, бірақ билікке әкіреңдейтін немесе билікке талап қоятындай сенің артыңда күш болмаса, сен ешкім емессің.
- Жақсы. Енді бағанағы мәселеге оралайық. Ы-ы жаңа айттық қой, Орта Азия елдерімен АҚШ кездесті. Орта Азия елдерімен Германия кездесті. Орта Азия елдерімен Қытай кездесті.
- Жапония, Корея... |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑жапонійа/ карейа↓/// ↑уөткенде мінекей/ франсыйа презійденті келіп кетті// сосын війктор уорб̊ан келіп кетті↓/// ↑йердоған келді// басқа да презійденттер келді↓/// ↑йендігі мәселе былай// бірінш'анау түркі мемлекеттер ұйымына қатысты мәселені ͡б̊астайыншы↓/// ↑бірінші мәселе ͡б̊ылай болсын// неге сердар келмеді дегеннен бастайық↓/// ↑жоқ/ сердардың уөзі келді ғой// ұлы келген жоқ↓/// ↑ійә/ ійә↓/// ↑жоқ/ йенді ͡б̊іріншіден/ уол жақтағы транзійт айақтап болды деп айтұу қыйын↓/// ↑менің уойымша/ йенді қанша дегенмен↓/// ↑жоқ↓/// ↑сердар келген жоқ// гұурб̊ангұулы ͡б̊ердымұуханбетов келді↓/// ↑сердар келген жоқ↓/// ↑ійә/ сон'айтып уотырмын ғой↓/// ↑ійә/ аркадак↓/// ↑ұлы келді↓/// ↑аркадак келді↓/// ↑ійә/ қанша дегенмен тәжірійб̊ел'адам ↓/// ↑ұлым йенді ғана келіп жатыр↓/// |
↑жапонұйа/ карейә↓/// ↑уөткөндө мінекей/ франсыйа презійденті ͡геліп кетті// сосұн выйктор уорб̊аң ͡ геліп кетті↓/// ↑йердоғаң ͡ гелді// басқа да презійденттер ͡гелді↓/// ↑йендігі мәселе ͡б̊ылай// бірінш'анау түркү мемлекеттер ұйұмұна ͡ғатысты мәселені ͡б̊астайыншы↓/// ↑бірінші мәселе ͡б̊ылай болсұн// неге сердар ͡гелмеді дегеннем бастайық↓/// ↑жоқ/ сердардың уөзү келді ғой// ұлұ ͡гелген жоқ↓/// ↑ійә/ ійә↓/// ↑жоқ/ йенді ͡б̊іріншіден/ уол жақтағы транзыйт айақтап ͡полдұ деб̊ ͡айтұу ͡ғыйын↓/// ↑менің уойұмша/ йенді ͡ғанша дегеммен↓/// ↑жоқ↓/// ↑сердар ͡гелген жоқ// гұурб̊аңгұулұ ͡б̊ердымұухамбетов келді↓/// ↑сердар ͡гелген жоқ↓/// ↑ійә/ сон'айтып уотұрмұн ғой↓/// ↑ійә/ аркадак↓/// ↑ұлұ ͡гелді↓/// ↑аркадак келді↓/// ↑ійә/ қанша дегеммен тәжірійб̊ел'адам ↓/// ↑ұлұм йенді ғана ͡геліб̊ жатыр↓/// |
- Жапония, Корея. Өткенде, мінекей, Франция президенті келіп кетті, сосын Виктор Орбан келіп кетті. Ердоған келді, басқа да президенттер келді. Ендігі мәселе былай, бірінші, анау Түркі мемлекеттер ұйымына қатысты мәселені бастайыншы. Бірінші мәселе былай болсын: Неге Сердар келмеді дегеннен бастайық.
- Жоқ, Сердардың өзі келді ғой, ұлы келген жоқ.
- Иә, иә.
- Жоқ, енді біріншіден, ол жақтағы транзит аяқтап болды деп айту қиын. Менің ойымша, енді қанша дегенмен...
- Жоқ. Сердар келген жоқ, Гурбангулы Бердымухамбетов келді. Сердар келген жоқ.
- Иә, соны айтып отырмын ғой. Иә, аркадак.
- Ұлы келді. Аркадак келді.
- Иә, қанша дегенмен тәжірибелі адам. Ұлым енді ғана келіп жатыр. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑қалай йенді/ презійдент тәжірійб̊есі деген сөз ͡б̊олмайды ғой↓/// ↑ійә/ йенді уол жақтағы транзійттің// йенді мен/ йенді халықаралық істер камійтеті ͡б̊олғандықтан// қатт'айта алмайм↓/// ↑бірақ йенді менің уойымша// ұлы мәрттік жасаған шығар// әке/ йенді сіз мына кісілердің бәрін жақ̊сы ͡б̊ілесіз↓/// ↑бәлкім/ мен барғанша/ йенді сіздің замандастарыңыз/ сіз ͡б̊арып̊ сөйлесіп келсеңіз// бәлкім ұтымды ͡б̊олатын шығар↓/// ↑мен білмейтін түйткілдер ͡б̊ар шығар// немесе сізді сағынып қалған шығар деген шығар деп уойлаймын↓/// ↑жақ̊сы↓/// ↑ ы ы сол жыйында көтерілген мәселелер// тағы да ы ы іресмій бақ көздерінен алсақ// жәрыйаланғаннан көрсек// уол жерде қысқа ғана заметкалар ғой йенді// жалп'айтылды ғой// ұйым тұурал'айтылды // басқа ͡б̊асқа ͡б̊олды↓/// |
↑қалай йенді/ презійдент тәжірійб̊есі деген сөз ͡б̊олмайды ғой↓/// ↑ійә/ йенді уол жақтағы транзыйттің// йенді мен/ йенді халықаралығ істер ͡гамыйтеті ͡б̊олғандықтан// қатт'айта алмайм↓/// ↑бірақ йенді менің уойұмша// ұлұ мәрттіг жасаған шығар// әке/ йенді сіз мына ͡гісілердің бәрін жақ̊сы ͡б̊ілесіз↓/// ↑бәлкім/ мем барғанша/ йенді сіздің замандастарыңыз/ сіз ͡б̊арып̊ сөйлөсүп келсеңіз// бәлкім ұтұмдұ ͡б̊олатын шығар↓/// ↑мем білмейтін түйткүлдөр ͡б̊ар шығар// немесе сізді сағынып қалған шығар деген шығар деп уойлаймын↓/// ↑жақ̊сы↓/// ↑ ы ы сол жыйында ͡гөтөрүлген мәселелер// тағы да ы ы іресмій бақ көздөрүнен алсақ// жәрыйалаңғаннаң ͡ гөрсөк// уол жерде қысқа ғана заметкалар ғой йенді// жалп'айтылды ғой// ұйұм тұурал'айтылды // басқа ͡б̊асқа ͡б̊олдұ↓/// |
- Қалай енді, президент тәжірибесі деген сөз болмайды ғой.
- Иә, енді ол жақтағы транзиттің, енді мен, енді Халықаралық істер комитеті болғандықтан, қатты айта алмайм. Бірақ енді, менің ойымша, ұлы мәрттік жасаған шығар: «Әке, енді, сіз мына кісілердің бәрін жақсы білесіз. Бәлкім, мен барғанша, енді, сіздің замандастарыңыз, сіз барып сөйлесіп келсеңіз, бәлкім ұтымды болатын шығар. Мен білмейтін түйткілдер бар шығар немесе сізді сағынып қалған шығар» деген шығар деп ойлаймын.
- Жақсы. Ы-ы сол жиында көтерілген мәселелер - тағы да ы-ы ресми БАҚ көздерінен алсақ, жарияланғаннан көрсек, ол жерде қысқа ғана заметкалар ғой енді, жалпы айтылды ғой, ұйым туралы айтылды, басқа-басқа болды. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑ы ы уоның астарында/ сіз қалай уойлайсыз// ы ы ійзраійл хамас арасындағы қақтығыс талқыланды ма/ жоқ па↓/// ↑талқыланды↓/// ↑ы ы түркүйә презійденті йердоған нақты позыйсыйа талап йетүуі мүмкін бе/ уол жерде↓/// ↑түркүйә презійденті уөте тәжірійб̊елі сайасаткер// және шынын айтұу керек// эмосыйасы қатты көрінгенмен↓/// ↑соның алдында ғана мійтійнг болды түркүйәда↓/// ↑уоған қатысып келді↓/// ↑бір мійлійон адамды жыйнап// әңгім'айтты ↓/// ↑ құртам/ жойамын деп↓/// ↑бізге келді↓/// ↑бірақ̊ соның уөзінде де уөт'әккі және уөте қаны/ қаны мықты ғой йенді↓/// ↑бірақ йенді/ уол салқын қанды сайасаткер дейінші// керек кезінде уол да тоқтай алад↓/// ↑қарапайым мысал/ мінекей қараб̊ақтағы соғысты жеңген әзірб̊айжан/ пәкістан/ ійзраійл/ түркүйәның коалыйсыйасы/ шындап келетін болсаң↓/// |
↑ы ы уонұң астарында/ сіз ͡ғалай уойлайсыз// ы ы ыйзрайыл хамас арасындағы қақтығыс талқыланды ма/ жоқ па↓/// ↑талқыланды↓/// ↑ы ы түркүйә презійденті йердоған нақты пазыйсыйа талап йетүуү мүмкүм бе/ уол жерде↓/// ↑түркүйә презійденті уөтө тәжірійб̊елі сайасаткер// және шынын айтұу ͡герек// эмосұйасы қатты ͡гөрүңгөммен↓/// ↑сонұң алдында ғана мійтійңг болдұ түркүйәда↓/// ↑уоғаң ͡ ғатысып келді↓/// ↑бір мыйлыйон адамды жыйнап// әңгім'айтты ↓/// ↑ құртам/ жойамын деп↓/// ↑бізге ͡гелді↓/// ↑бірақ̊ сонұң уөзүндө де уөт'әккі және уөтө қаны/ қаны мықты ғой йенді↓/// ↑бірақ йенді/ уол салқың ͡ ғанды сайасаткер дейінші// керек кезінде уол да тоқтай алад↓/// ↑қарапайым мысал/ мінекей ͡ғараб̊ақтағы соғұстұ жеңген әзірб̊айжан/ пәкістан/ ыйзрайл/ түркүйәның ͡гоалыйсыйасы/ шындап келетім болсаң↓/// |
- Ы-ы оның астарында, сіз қалай ойлайсыз, ы-ы Израиль Хамас арасындағы қақтығыс талқыланды ма, жоқ па?
- Талқыланды.
- Ы-ы Түркия президенті Ердоған нақты позиция талап етуі мүмкін бе, ол жерде?
- Түркия президенті өте тәжірибелі саясаткер және шынын айту керек, эмоциясы қатты көрінгенмен...
- Соның алдында ғана митинг болды Түркияда. Оған қатысып келді.
- 1 миллион адамды жинап, әңгіме айтты. Құртам, жаямын деп.
- Бізге келді.
- Бірақ соның өзінде де өте әккі және өте қаны, қаны мықты ғой енді. Бірақ енді, ол салқын қанды саясаткер дейінші, керек кезінде ол да тоқтай алад. Қарапайым мысал, мінекей, Қарабақтағы соғысты жеңген Әзірбайжан, Пәкістан, Израиль, Түркияның коалициясы, шындап келетін болсаң. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑қазір әзірб̊айжанның сайттарыңн қараңыз↓/// ↑уол жерде хамасты қолдап жатқан адам аз↓/// ↑негізінен/ ійзраійлді қолдап жатыр↓/// ↑ал түркүйәның пікір'андай ↓/// ↑түркүйәның пікір'андай ↓/// ↑бірақ түрүктер де/ әзірб̊айжан д'айтад // біз ͡б̊ір йелміз// бір ұлтпыз// йекі мемлекетпіз деп әңгімен'айтад ↓/// ↑бірақ мысал'үшін / мен уосы кезге дейін ашық алаңда йердоған шығып// ай/ гейдардың баласы/ сенікі дұрыс йемес ау деген әңгіме йестіген жоқпын↓/// ↑тағы да қайталап айтамын// сайасат уөте күрделі шарұуа↓/// ↑геосайасат дегеніміз/ мүлдем күрделі шарұуа↓/// ↑бір нәрсені түсүніңізші// і і мысал'үшін / әзірб̊айжан ійзраійлмен уөте йерек̊ше қарым қасійеті ͡б̊ар йел↓/// ↑ійзраійл бізге йешқ̊ашан бермейтін қарұуын әзірб̊айжанға ͡б̊еред↓/// ↑уөйткені түпкілікті түрд'әзірб̊айжанды / бәлкім болашақт'ійранға қарсы шығ'алатын йел деп йесептейд↓/// |
↑қазір әзірб̊айжанның сайттарың ͡ ғараңыз↓/// ↑уол жерде хамасты қолдаб̊ жатқан адам аз↓/// ↑негізінен/ ыйзраылды ͡ғолдаб̊ жатыр↓/// ↑ал түркүйәның пікір'андай ↓/// ↑түркүйәның пікір'андай ↓/// ↑бірақ түрүктөр де/ әзірб̊айжан д'айтад // біз ͡б̊ір йелміз// бір ұлтпұз// йекі мемлекетпіз деб̊ ͡әңгімен'айтад ↓/// ↑бірағ мысал'үшүн / мен уосұ ͡гезге дейін ашығ алаңда йердоған шығып// ай/ гейдардың баласы/ сенікі дұрұс йемес ау деген әңгіме йестіген жоқпұн↓/// ↑тағы да ͡ғайталаб̊ ͡айтамын// сайасат уөтө күрдөлү шарұуа↓/// ↑геосайасат дегеніміз/ мүлдөм ͡гүрдөлү шарұуа↓/// ↑бір нәрсені түсүнүңішші// і і мысал'үшүн / әзірб̊айжан ыйзраыйлмен уөтө йерек̊ше қарым қасыйеті ͡б̊ар йел↓/// ↑ыйзраыйл бізге йешқ̊ашам бермейтің ͡ ғарұуұн әзірб̊айжаңға ͡б̊еред↓/// ↑уөйткөнү түпкүлүкті түрд'әзірб̊айжанды / бәлкім болашақт'ыйраңға қарсы шығ'алатын йел деп йесептейд↓/// |
- Қазір Әзірбайжанның сайттарын қараңыз. Ол жерде Хамасты қолдап жатқан адам аз. Негізінен, Израильді қолдап жатыр.
- Ал Түркияның пікірі андай.
- Түркияның пікірі андай. Бірақ түріктер де, Әзірбайжан да айтад, «біз бір елміз, бір ұлтпыз, екі мемлекетпіз» деп әңгімені айтад. Бірақ, мысалы үшін, мен осы кезге дейін ашық алаңда Ердоған шығып: «Ай, Гейдардың баласы, сенікі дұрыс емес-ау» деген әңгіме естіген жоқпын. Тағы да қайталап айтамын, саясат - өте күрделі шаруа. Геосаясат дегеніміз - мүлдем күрделі шаруа. Бір нәрсені түсініңізші, і-і мысалы үшін, Әзірбайжан Израильмен өте ерекше қарым-қасиеті бар ел. Израиль бізге ешқашан бермейтін қаруын Әзірбайжанға беред. Өйткені түпкілікті түрде Әзірбайжанды, бәлкім, болашақта Иранға қарсы шыға алатын ел деп есептейд. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑уортақ̊ шекарасы ͡б̊ар// ішінде қырық пайыз әзірб̊айжаны ͡б̊ар деп// басқа деп йесептейді ↓/// ↑әрісін уойлап↓/// ↑әрісін уойлап↓/// ↑ бізге ͡б̊ермейтін қарұуын соларға сатады↓/// ↑тегін берүуг'әзір ↓/// ↑бұл сайасат↓/// ↑және шынын айтұу керек// ійзраійлдің бұрынғы мұнайын қамтамасыз йеткен йекі мемлекет болса// біреуі қазақ̊стан// біреу'әзірб̊айжан ↓/// ↑йенді ͡б̊ізден басқа йелдер де ͡б̊ар↓/// ↑уоның біразы түркій'арқылы уөтіп жатыр↓/// ↑дегенмен↓/// ↑дегенмен әр мемлекет уөзүнің шарұуасын жасайд// уөзүнің бармағын басад// уөзүнің әңгімесін уөз арасында түсіндіріп айтад// жігіттер/ менің ұлогійкам мынадай// сіздер дұрыс түсүніңдер↓/// ↑тіпті қарапайым/ қазақ'әңгімеге салайық̊шы↓/// ↑кейб̊ір кезде мынадай ағайынның арасынд'әңгімелер болып жатад↓/// ↑йек'ағайын ұрысып қалды дейік̊ші↓/// |
↑уортақ̊ шекарасы ͡б̊ар// ішінде қырық пайыз әзірб̊айжаны ͡б̊ар деп// басқа деп йесептейді↓/// ↑әрісін уойлап↓/// ↑әрісін уойлап↓/// ↑ бізге ͡б̊ермейтің ͡ ғарұуұн соларға сатады↓/// ↑тегім берүуг'әзір ↓/// ↑бұл сайасат↓/// ↑және шынын айтұу ͡герек// ыйзраыйлдің бұрұңғұ мұнайың ͡ ғамтамасыз йеткен йекі мемлекет ͡полса// біреуү қазақ̊стан// біреу'әзірб̊айжан ↓/// ↑йенді ͡б̊іздем басқа йелдер де ͡б̊ар↓/// ↑уонұң біразы түркүй'арқылы уөтүб̊ жатыр↓/// ↑дегеммен↓/// ↑дегеммен әр мемлекет уөзүнүң шарұуасын жасайд// уөзүнүң бармағым басад// уөзүнүң әңгімесін уөз арасында түсүндүріб̊ ͡айтад// жігіттер/ менің ұлогұйкам мынадай// сіздер дұрұс түсүнүңдер↓/// ↑тіпті ͡ғарапайым/ қазақ'әңгімеге салайық̊шы↓/// ↑кейб̊ір ͡гезде мынадай ағайынның арасынд'әңгімелер болұб̊ жатад↓/// ↑йек'ағайын ұрұсұп қалды дейік̊ші↓/// |
- Ортақ шекарасы бар, ішінде 40 пайыз әзірбайжаны бар деп, басқа деп есептейді
- Әрісін ойлап.
- Әрісін ойлап. Бізге бермейтін қаруын соларға сатады. Тегін беруге әзір. Бұл – саясат. Және шынын айту керек, Израильдің бұрынғы мұнайын қамтамасыз еткен екі мемлекет болса, біреуі - Қазақстан, біреуі - Әзірбайжан. Енді бізден басқа елдер де бар. Оның біразы Түркия арқылы өтіп жатыр.
- Дегенмен...
- Дегенмен әр мемлекет өзінің шаруасын жасайд, өзінің бармағын басад, өзінің әңгімесін өз арасында түсіндіріп айтад: «Жігіттер, менің логикам мынадай, сіздер дұрыс түсініңдер. Тіпті қарапайым, қазақы әңгімеге салайықшы. Кейбір кезде мынадай ағайынның арасында әңгімелер болып жатад. Екі ағайын ұрысып қалды дейікші. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑мысал'үшін / йенді ͡б̊іреу құдай сақтасын/ нартай мен айдос ұрысып қалды дейік̊ші↓/// ↑біздің арамызда достар ͡б̊ар↓/// ↑солар мысал'үшін / келіб̊ айтад// айдос/ сен іренжімеш↓/// ↑нартаймен бір ұрұулас йедік// мен барып// тұуған күнін құттықтап̊ шығайын↓/// ↑бірақ̊ саған деген жаулығым йемес дейд↓/// ↑немесе ͡б̊асқа ͡б̊ір досымыз келеді// маған айтад// саған айтад// нартай/ сен іренжіме↓/// ↑ айдос ағам йед↓/// ↑уөткенде ͡б̊ір кітаб̊ымды жазып берем немді// бірдеңе көмектесемін деп йед↓/// ↑мен барып/ дұрыстап құттықтап̊ шығайыншы// жеңгеміздің шешеммен бірге ͡б̊өле йеді// бірдеңе йеді деген сыйақты// қазақ'әңгіме бар ғой↓/// ↑сол әлемдік̊ сайасатты қарасаңыз// уосы қазақтың ішіндегі санта ͡б̊арб̊ара сыйақты// қатты қарым қатынастар да жоқ йемес/ бар↓/// ↑бірақ йесеб̊ін йешкім жіб̊ермейді↓/// |
↑мысал'үшүн / йенді ͡б̊іреу ͡ғұдай сақтасын/ нартай мен айдос ұрұсұп қалды дейік̊ші↓/// ↑біздің арамызда достар ͡б̊ар↓/// ↑солар мысал'үшүн / келіб̊ ͡айтад// айдос/ сен іренжімеш↓/// ↑нартаймем бір ұрұулас йедік// мем барып// тұуғаң ͡ гүнүң ͡ ғұттұқтап̊ шығайын↓/// ↑бірақ̊ саған деген жаулұғұм йемес ͡тейд↓/// ↑немесе ͡б̊асқа ͡б̊ір досұмұз ͡геледі// маған айтад// саған айтад// нартай/ сен іренжіме↓/// ↑айдос ағам йед↓/// ↑уөткөндө ͡б̊ір ͡гітаб̊ымды жазып ͡перем немді// бірдеңе ͡гөмөктөсемін деп йед↓/// ↑мем барып/ дұрұстап құттұқтап̊ шығайыншы// жеңгеміздің шешеммем бірге ͡б̊өлө йеді// бірдеңе йеді деген сыйақты// қазақ'әңгіме бар ғой↓/// ↑сол әлемдік̊ сайасатты қарасаңыз// уосұ қазақтың ішіндегі санта ͡б̊арб̊ара сыйақты// қатты қарым қатынастар да жоқ йемес/ бар↓/// ↑бірақ йесеб̊ін йешкім жіб̊ермейді↓/// |
- Мысалы үшін, енді біреу, құдай сақтасын, Нартай мен Айдос ұрысып қалды дейікші. Біздің арамызда достар бар. Солар, мысалы үшін, келіп айтад: «Айдос, сен ренжімеш! Нартаймен бір рулас едік, мен барып, туған күнін құттықтап шығайын. Бірақ саған деген жаулығым емес» дейд. Немесе басқа бір досымыз келеді, маған айтад, саған айтад: «Нартай, сен ренжіме. Айдос ағам ед. Өткенде бір кітабымды жазып берем немді, бірдеңе көмектесемін деп ед. Мен барып, дұрыстап құттықтап шығайыншы, жеңгеміздің, шешеммен бірге бөле еді, бірдеңе еді» деген сияқты, қазақы әңгіме бар ғой. Сол әлемдік саясатты қарасаңыз, осы қазақтың ішіндегі Санта Барбара сияқты, қатты қарым-қатынастар да жоқ емес, бар.
- Бірақ есебін ешкім жібермейді. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑йесеб̊ін йешкім жіб̊ермейд↓/// ↑сіз мысал үшін/ йенд'үлкен алыс тұуысқаныңыз үшін уөзіңіздің тұуған балаңызды/ әйеліңізді/ әке шешеңізді ͡б̊осытып// үйсүі күйсіз қалдырмайсыз ғой↓/// ↑әрійне↓/// ↑қанша жерден айасаңыз да↓/// ↑бұл да сол сыйақты↓/// ↑түсүнікті↓/// ↑ы ы амерійка құрама штаттарында жаңағы// с бес плйүус бір форматы ғой// ы ы біздің презійденттің байденнің уоң жағында уотырд// қателеспесем ійә↓/// ↑содан бастап жаңағы/ үлкен бір йенді/ сайасый сараптамалар жасалды ғой↓/// ↑жалп'аталған жыйынға ͡б̊айланысты сіздің көзқарасыңыз қалай↓/// ↑уондай уондай жыйындар йеуропалармен де/ басқамен де жүріп жатыр↓/// ↑йенд'ашығын ↓/// ↑мен білсем↓/// ↑мен қателеспесем// с плйүус бес↓/// ↑с бес плйүус↓/// ↑ійә/ бұған дейін сыртқ'істер мійнійстрлердің деңгейінде ͡б̊олды↓/// ↑бірінші ірет презійденттердің деңгейінде ͡б̊олды↓/// ↑уосы↓/// |
↑йесеб̊ін йешкім жіб̊ермейд↓/// ↑сіз мысал үшүн/ йенд'үлкөн алыс тұуұсқаныңыз үшүн уөзүңүздің тұуғам балаңызды/ әйеліңізді/ әке шешеңізді ͡б̊осұтұп// үйсүз ͡гүйсүз ͡ғалдырмайсыз ғой↓/// ↑әрійне↓/// ↑қанша жерден айасаңыз да↓/// ↑бұл да сол сыйақты↓/// ↑түсүнүкті↓/// ↑ы ы амерійка ͡ғұрама штаттарында жаңағы// с бес плйүус ͡пір форматы ғой// ы ы біздің презійденттің байденнің уоң жағында уотұрд// қателеспесем ійә↓/// ↑содам бастаб̊ жаңағы/ үлкөм бір йенді/ сайасый сараптамалар жасалды ғой↓/// ↑жалп'аталған жыйыңға ͡б̊айланысты сіздің ͡гөзқарасыңыз ͡ғалай↓/// ↑уондай уондай жыйындар йеуропалармен де/ басқамен де жүрүб̊ жатыр↓/// ↑йенд'ашығын ↓/// ↑мем білсем↓/// ↑мең ͡ ғателеспесем// с плйүус ͡пес↓/// ↑с бес плйүус↓/// ↑ійә/ бұған дейін сыртқ'істер мійнійстрлердің деңгейінде ͡б̊олдұ↓/// ↑бірінші ірет презійденттердің деңгейінде ͡б̊олдұ↓/// ↑уосұ↓/// |
- Есебін ешкім жібермейд. Сіз, мысал үшін, енді үлкен алыс туысқаныңыз үшін өзіңіздің туған балаңызды, әйеліңізді, әке-шешеңізді босытып, үйсіз-күйсіз қалдырмайсыз ғой.
- Әрине.
- Қанша жерден аясаңыз да. Бұл да сол сияқты.
- Түсінікті. Ы-ы Америка Құрама Штаттарында, жаңағы, “С 5 плюс 1” форматы ғой, Ы-ы біздің президенттің Байденнің оң жағында отырд, қателеспесем, иә. Содан бастап, жаңағы, үлкен бір, енді, саяси сараптамалар жасалды ғой. Жалпы, аталған жиынға байланысты сіздің көзқарасыңыз қалай?
- Ондай-ондай жиындар Еуропалармен де, басқамен де жүріп жатыр.
- Енді ашығын...
- Мен білсем...
- Мен қателеспесем, «С плюс 5»...
- «С 5 плюс».
- Иә, бұған дейін Сыртқы істер министрлердің деңгейінде болды. Бірінші рет президенттердің деңгейінде болды. Осы... |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑йенд'амерійкамен бірінші ірет čондай болды↓/// ↑бірақ басқа йелдерде уондай кездесүулер ͡б̊олды↓/// ↑бізг'амерійка қызық болып тұр↓/// ↑бірінші ͡б̊астағандар ͡б̊ір қызығын айтайын// жапонійа мен карейа ͡б̊ір қызығы↓/// ↑уосыдан жыйырма жыл бұрын бастаған↓/// ↑йенді қазір іресмій форматқ'айналып кетті↓/// ↑ал йенді жаңағыдай/ әңгімеге келетін болсақ// бұл жерде ͡б̊ірнеше қыйсын бар↓/// ↑ мәсел'алфавыйтте йемес// мәселе ͡б̊асқада йемес↓/// ↑әр мемлекет уөзүнің белгілі ͡б̊ір прійорійтетін/ басымдығын көрсеткісі келед↓/// ↑амерійканың йең басым ійнвестійсійасы кімде↓/// ↑бізде↓/// ↑уорт'азыйада ↓/// ↑қазақ̊станда↓/// ↑шеврон қай жерде жұмыс істеп жатыр↓/// ↑мысал'үшін шеврон↓/// ↑бізде тұр↓/// ↑шындап келетін болса// үлкен жаңағы мұнай кампанійалары/ уолар іреспүублійкалық партыйаның да/ демакратійалық партыйаның да спонсорлары ͡б̊олып таб̊ылад↓/// |
↑йенд'амерійкамен бірінші ірет čондай болдұ↓/// ↑бірақ ͡пасқа йелдерде уондай ͡гездесүулөр ͡б̊олдұ↓/// ↑бізг'амерійка қызық ͡полұп тұр↓/// ↑бірінші ͡б̊астағандар ͡б̊ір ͡ғызығын айтайын// жапонұйа мең ͡ гарейә ͡б̊ір ғызығы↓/// ↑уосұдан жыйырма жыл бұрұм бастаған↓/// ↑йенді ͡ғазір іресмій форматқ'айналып кетті↓/// ↑ал йенді жаңағыдай/ әңгімеге ͡гелетім болсақ// бұл жерде ͡б̊ірнеше қыйсым бар↓/// ↑ мәсел'алфавыйтте йемес// мәселе ͡б̊асқада йемес↓/// ↑әр мемлекет уөзүнүң белгілі ͡б̊ір прыйорұйтетін/ басымдығың ͡ гөрсөткүсі ͡гелед↓/// ↑амерійканың йең басым ійнвестійсійәсы ͡гімде↓/// ↑бізде↓/// ↑уорт'азыйада ↓/// ↑қазақ̊станда↓/// ↑шевроң ͡ ғай жерде жұмұс істеб̊ жатыр↓/// ↑мысал'үшүн шеврон↓/// ↑бізде тұр↓/// ↑шындап келетім болса// үлкөн жаңағы мұнай гампаныйалары/ уолар іреспүублійкалық партыйаның да/ демократыйалық партыйаның да спонсорлары ͡б̊олұп таб̊ылад↓/// |
- Енді Америкамен бірінші рет сондай болды. Бірақ басқа елдерде ондай кездесулер болды.
- Бізге Америка қызық болып тұр.
- Бірінші бастағандар, бір қызығын айтайын, Жапония мен Корея, бір қызығы. Осыдан 20 жыл бұрын бастаған. Енді қазір ресми форматқа айналып кетті. Ал енді, жаңағыдай, әңгімеге келетін болсақ, бұл жерде бірнеше қисын бар. Мәселе алфавитте емес, мәселе басқада емес. Әр мемлекет өзінің белгілі бір приоритетін, басымдығын көрсеткісі келед. Американың ең басым инвестициясы кімде?
- Бізде.
- Орта Азияда.
- Қазақстанда.
- Шеврон қай жерде жұмыс істеп жатыр? Мысалы үшін, Шеврон...
- Бізде тұр.
- Шындап келетін болса, үлкен, жаңағы, мұнай компаниялары, олар республикалық партияның да, демократиялық партияның да спонсорлары болып табылад. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑уолар амерійканың шын сайасатын жасап жатқан// жаңағыдай алпауыт кампаныйалар шындаса↓/// ↑презійденттер келед/ кетед↓/// ↑уолар төрт жылға ғана сайланад↓/// ↑уотыз жылға уотұрып қалған бірде ͡б̊ір презійдент жоқ/ қазіргі заманда↓/// ↑амерійканың эканомійкасы қайда// мүддесі сонда деген дүнійе ͡б̊ар↓/// ↑уол бар↓/// ↑йекінші жағы ͡б̊ар↓/// ↑сосын әр мысал үшін// барып йел уөзіндік̊ сайасатын жүргізген кезде// йенді мен білсем// батыс йелдері/ шығыс йелдері де уөзб̊ек̊стан мен қазақ̊станның тандеміне ставка жасап жатыр↓/// ↑уос'аймақты тұрақтандыратын күш болатын болса// уосы йекі мемлекеттің алауыздығы йемес// керісінше уосы йекі мемлекеттің арасындағы↓/// ↑бүгінгі күні мійрзійеев пен тоқаевтың арасында қандай достық бар↓/// ↑йенді мен білсем// уосы жылы йең көп кездескен адамы мійрзійеев тоқаевтың↓/// |
↑уолар амерійканың шын сайасатын жасаб̊ жатқан// жаңағыдай алпауұт кампаныйалар шындаса↓/// ↑презійденттер ͡гелед/ кетед↓/// ↑уолар төрт ͡шылға ғана сайланад↓/// ↑уотұж жылға уотұрұп қалғам бірде ͡б̊ір презійдент ͡шоқ/ қазіргі заманда↓/// ↑амерійканың эканомұйкасы қайда// мүддөсү сонда деген дүнүйө ͡б̊ар↓/// ↑уол бар↓/// ↑йекінші жағы ͡б̊ар↓/// ↑сосұн әр мысал үшүн// барып йел уөзүндүк̊ сайасатын жүргүзгөң ͡ гезде// йенді мем білсем// батыс йелдері/ шығыс йелдері де уөзб̊өк̊стан мең ͡ ғазақ̊станның тандеміне ставка жасаб̊ жатыр↓/// ↑уос'аймақты тұрақтандыратың ͡ гүш болатым болса// уосұ йекі мемлекеттің алауұздұғұ йемес// керісінше уосұ йекі мемлекеттің арасындағы↓/// ↑бүгүңгү күнү мійрзійеев пен тоқаевтың арасында ͡ғандай достұқ ͡пар↓/// ↑йенді мем білсем// уосұ жылы йең ͡гөп кездескен адамы мійрзійеев тоқаевтың↓/// |
- Олар Американың шын саясатын жасап жатқан, жаңағыдай, алпауыт компаниялар, шындаса. Президенттер келед, кетед. Олар 4 жылға ғана сайланад. Отыз жылға отырып қалған бірде-бір президент жоқ, қазіргі заманда.
- “Американың экономикасы қайда, мүддесі сонда» деген дүние бар.
- Ол бар. Екінші жағы бар. Сосын әр, мысал үшін, барып ел өзіндік саясатын жүргізген кезде, енді мен білсем, батыс елдері, шығыс елдері де Өзбекстан мен Қазақстанның тандеміне ставка жасап жатыр. Осы аймақты тұрақтандыратын күш болатын болса, осы екі мемлекеттің алауыздығы емес, керісінше, осы екі мемлекеттің арасындағы... Бүгінгі күні Мирзиеев пен Тоқаевтың арасында қандай достық бар? Енді, мен білсем, осы жылы ең көп кездескен адамы Мирзиеев Тоқаевтың. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑телефонмен де көп̊ сөйлесті// жеке де көп кездесті↓/// ↑жеті ме/ сегіз ірет кездесті↓/// ↑сонда уолардың д'айтып жатқаны ͡б̊ылай// уосы йенді мен араласқан сайасаткерлер айтад// қазақ̊стан мен уөзб̊ек̊стан кезіндегідей// кәрімов пен назарб̊аевтың кезіндегідей бір ͡б̊ірімен ұрысатын йемес// бір ͡б̊ірінің мүддесін жақ̊сы түсүнетін// қойан қолтық̊ сайасат жүретін болса// уонд'аймақ тұрақтанад// уонд'аймаққа ійнвестійсійа келед// уонд'аймақтың әлеует'артад ↓/// ↑біздер қазір әскерій де жаттығұу жасап жатырмыз// спесназымызды да уоқытып жатырмыз// басқасын да жасатып жатырмыз↓/// ↑үлкен форұумдарда қатар уотұрамыз↓/// ↑уөзімізден мінекей/ депүутаттар йек'айдың бірінде ͡б̊арып келеміз деген сыйақты↓/// ↑бұның бәрі де уосы сайасаттың негізі↓/// ↑сондықтан мен жаңағыдай/ фотосұуреттерге қарап// бал ашұу немесе кім кімге қалай жаңағы сөйледі↓/// ↑қалай амандасты↓/// |
↑телефоммен де ͡гөп̊ сөйлөстү// жеке де ͡гөп кездесті↓/// ↑жеті ме/ сегіз ірет кездесті↓/// ↑сонда уолардың д'айтып жатқаны ͡б̊ылай// уосұ йенді мен араласқан сайасаткерлер айтад// қазақ̊стан мен уөзб̊өк̊стаң ͡ гезіндегідей// кәрімов пен назарб̊аевтың ͡гезіндегідей бір ͡б̊ірімен ұрұсатын йемес// бір ͡б̊ірінің мүддөсүн жақ̊сы түсүнөтін// қойаң ͡ ғолтұқ̊ сайасат ͡шүрөтүм болса// уонд'аймақ тұрақтанад// уонд'аймаққа ійнвестійсійә келед// уонд'аймақтың әлеуөт'артад ↓/// ↑біздер ͡ғазір әскерій де жаттығұу жасаб̊ жатырмыз// спесназымызды да уоқұтұб̊ жатырмыз// басқасын да жасатыб̊ жатырмыз↓/// ↑үлкөн форұумдарда ͡ғатар уотұрамыз↓/// ↑уөзүмүзден мінекей/ депүутаттар йек'айдың бірінде ͡б̊арып келеміз деген сыйақты↓/// ↑бұнұң бәрі де уосұ сайасаттың негізі↓/// ↑сондұқтан мен жаңағыдай/ фотосұурөттөргө қарап// бал ашұу немесе ͡гім ͡гімге қалай жаңағы сөйлөдү↓/// ↑қалай амандасты↓/// |
- Телефонмен де көп сөйлесті, жеке де көп кездесті. 7 ме, 8 рет кездесті. Сонда олардың да айтып жатқаны былай, осы енді мен араласқан саясаткерлер айтад: «Қазақстан мен Өзбекстан кезіндегідей, Кәрімов пен Назарбаевтың кезіндегідей бір-бірімен ұрысатын емес, бір-бірінің мүддесін жақсы түсінетін, қоян-қолтық саясат жүретін болса, онда аймақ тұрақтанад, онда аймаққа инвестиция келед, онда аймақтың әлеуеті артад. Біздер қазір әскери де жаттығу жасап жатырмыз, спецназымызды да оқытып жатырмыз, басқасын да жасатып жатырмыз. Үлкен форумдарда қатар отырамыз. Өзімізден, мінекей, депутаттар екі айдың бірінде барып келеміз деген сияқты. Бұның бәрі де осы саясаттың негізі. Сондықтан мен, жаңағыдай, фотосуреттерге қарап, бал ашу немесе кім кімге қалай, жаңағы, сөйледі?
- Қалай амандасты? |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑қалай қарады/ қалай жемеді дегеннен гөрі// нақты уөмірде ͡б̊олып жатқан фактілердің тізб̊есін жасап көріңізші↓/// ↑армыйа дейсіз ͡б̊е↓/// ↑қазір ͡б̊аспасөзд'ашып қараңыз↓/// ↑қанша шара уөтіп жатыр ͡б̊ір жылдың ішінде↓/// ↑қанша жаттығұу уөтті↓/// ↑қай аймақта уөтті↓/// ↑кәдімгідей дайджест жасап қараңызшы// көп нәрсен'ұғасыз ↓/// ↑кім кіммен дос болып жатыр деген мәселе↓/// ↑кім кіммен көп кездесті↓/// ↑біздің премер мійнійстр қай мемлекеттерге көб̊үрек барды↓/// ↑ қандай сауда жасалып жатыр↓/// ↑уосыдан бес жыл бұрын қандай йед↓/// ↑қазір қандай↓/// ↑уосұның артынан жүрүу керек болды↓/// ↑жақ̊сы↓/// ↑жән'үлкен заңдылық бар// жақ̊сы сауда жасаған йелдер ͡б̊ір ͡б̊ірімен соғыспайд↓/// ↑іресей мен ұукраійна соғысып жатыр ғой↓/// ↑жоқ/ уонда уол басқа жағдай↓/// ↑жақ̊сы↓/// ↑ ійзраійл мен хамас н'үшін соғысып жатыр↓/// |
↑қалай ͡ғарады/ қалай жемеді дегеннен гөрү// нақты уөмүрдө ͡б̊олұб̊ жатқан фактілердің тізб̊есін жасап көрүңүшші↓/// ↑армыйа дейсіз ͡б̊е↓/// ↑қазір ͡б̊аспасөзд'ашып қараңыз↓/// ↑қанша шара уөтүб̊ жатыр ͡б̊ір жылдың ішінде↓/// ↑қанша жаттығұу уөттү↓/// ↑қай аймақта уөттү↓/// ↑кәдімгідей дайджест ͡шасап қараңышшы// көп нәрсен'ұғасыз ↓/// ↑кім ͡гіммен дос ͡полұб̊ жатыр деген мәселе↓/// ↑кім ͡гіммең ͡ гөп кездесті↓/// ↑біздің премер мійнійстр ͡ғай мемлекеттерге ͡гөб̊үрөк барды↓/// ↑қандай сауда жасалыб̊ жатыр↓/// ↑уосұдам беш ͡ шыл бұрұң ͡ ғандай йед↓/// ↑қазір ͡ғандай↓/// ↑уосұнұң артынан жүрүу ͡герек болдұ↓/// ↑жақ̊сы↓/// ↑жән'үлкөн заңдылық ͡пар// жақ̊сы сауда жасаған йелдер ͡б̊ір ͡б̊ірімен соғұспайд↓/// ↑іресей мен ұукраійна соғұсұб̊ жатыр ғой↓/// ↑жоқ/ уонда уол басқа жағдай↓/// ↑жақ̊сы↓/// ↑ ыйзраыйл мен хамас н'үшүн соғұсұб̊ жатыр↓/// |
- Қалай қарады, қалай жемеді дегеннен гөрі, нақты өмірде болып жатқан фактілердің тізбесін жасап көріңізші. Армия дейсіз бе? Қазір баспасөзді ашып қараңыз. Қанша шара өтіп жатыр бір жылдың ішінде? Қанша жаттығу өтті? Қай аймақта өтті? Кәдімгідей, дайджест жасап қараңызшы, көп нәрсені ұғасыз. Кім кіммен дос болып жатыр деген мәселе. Кім кіммен көп кездесті? Біздің премьер-министр қай мемлекеттерге көбірек барды? Қандай сауда жасалып жатыр? Осыдан 5 жыл бұрын қандай ед? Қазір қандай? Осының артынан жүру керек, болды.
- Жақсы.
- Және үлкен заңдылық бар – жақсы сауда жасаған елдер бір-бірімен соғыспайд.
- Ресей мен Украина соғысып жатыр ғой.
- Жоқ, онда ол басқа жағдай.
- Жақсы. Израиль мен Хамас не үшін соғысып жатыр? |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑бұл йенді ͡б̊ітіспес тау↓/// ↑бірақ̊ сайасаткер іретінде/ мен йекі нәрсені ған'айтар йедім↓/// ↑ы ы арабтардың йекі қателігі ͡б̊ар↓/// ↑бірінші қателігі/ ы ы уон тоғызыншы ғасырдан бастап ійзрайлге жерін сата ͡б̊астат↓/// ↑йекіншіден/ ійзрайл мемлекеті пайда ͡б̊олған кезде уоны жоққа шығара салд↓/// ↑мойындау керек йед// тіпті керек болс'ішіне кіріп алұу керек йед↓/// ↑қазір ійзрайлді мойындаған арабтар ійзрайлдегі көп̊шілік болып уотұратын йед↓/// ↑қазақ̊стан мысал үшін// тәуелсіздік жәрыйалаған жылдары уөз йеліндегі уотыз сегіз пайыз халық болатын↓/// ↑қазір жетпіс пайыздан жетпіс йекі пайызға кетіп бара жатырмыз/ ійә↓/// ↑жетпіс йекі пайызға кетіп бара жатырмыз↓/// ↑ясійр арафат деген көсемдері ͡б̊олған↓/// ↑ійә/ кезінде террорійст те ͡б̊олд// басқа да ͡б̊олд↓/// |
↑бұл йенді ͡б̊ітіспес тау↓/// ↑бірақ̊ сайасаткер іретінде/ мен йекі нәрсені ған'айтар йедім↓/// ↑ы ы арабтардың йекі ͡ғателігі ͡б̊ар↓/// ↑бірінші ͡ғателігі/ ы ы уон тоғұзұншы ғасырдам бастаб̊ ͡ыйзрайлге жерін сата ͡б̊астат↓/// ↑йекіншіден/ ыйзрайл мемлекеті пайда ͡б̊олғаң ͡ гезде уонұ жоққа шығара салд↓/// ↑мойұндау ͡герек йед// тіпті ͡герек болс'ішіне кіріб̊ ͡алұу ͡герек йед↓/// ↑қазір ыйзрайлді мойұндаған арабтар ыйзрайлдегі ͡гөп̊шүлүк болұп уотұратын йед↓/// ↑қазақ̊стан мысал үшүн// тәуөлсүздүг жәрыйалаған жылдары уөз йеліндегі уотұс сегіз пайыз халық ͡полатын↓/// ↑қазір жетпіс пайыздан жетпіс йекі пайызға ͡гетіп ͡пара жатырмыз/ ійә↓/// ↑жетпіс йекі пайызға ͡гетіп ͡пара жатырмыз↓/// ↑ясыйр арафат дегең ͡ гөсөмдөрі ͡б̊олған↓/// ↑ійә/ кезінде террорұйст те ͡б̊олд// басқа да ͡б̊олд↓/// |
- Бұл, енді, бітіспес дау. Бірақ саясаткер ретінде, мен екі нәрсені ғана айтар едім. Ы-ы арабтардың екі қателігі бар. Бірінші қателігі, ы-ы ХІХ ғасырдан бастап Израильге жерін сата бастат. Екіншіден, Израиль мемлекеті пайда болған кезде оны жоққа шығара салд. Мойындау керек ед, тіпті керек болса ішіне кіріп алу керек ед. Қазір Израильді мойындаған арабтар Израильдегі көпшілік болып отыратын ед. Қазақстан, мысал үшін, тәуелсіздік жариялаған жылдары өз еліндегі 38 пайыз халық болатын. Қазір 70 пайыздан 72 пайызға кетіп бара жатырмыз, иә. 72 пайызға кетіп бара жатырмыз. Ясир Арафат деген көсемдері болған. Иә, кезінде террорист те болд, басқа да болд. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑соның бір сөзі ͡б̊олған// ійзрайл мен палестійннің арасындағы қақтығыста қару жеңбейд// араб̊ анасының жатыры жеңед деген ұраны ͡б̊олатын↓/// ↑уөкүнішке уорай/ арафатты тыңдап жүрген бүгінгі күні хамас жоқ↓/// ↑бірақ уоның сыртында сыртқы да мүдде ͡б̊ар ғой↓/// ↑хамас кімнен ақ̊ш'алад ↓/// ↑хамас кімнің жағында↓/// ↑хамас қандай топтармен жақындасып жүр↓/// ↑уол топтардың қандай мүддесі ͡б̊ар↓/// ↑уолар нег'айдап салғысы келед деген сыйақты тағы да мійлійон сұрақ бар↓/// ↑уосы сұрақтың бәріне жауап берген кезде// уонда картійна пайда ͡б̊олад↓/// ↑уол үшін кем дегенд'ійзрайл араб̊ қақтығысы турал'ійзрайл шығарған/ арабтар шығарған/ уорыстар шығарған/ йеуропалықтар шығарған/ амерійкандар шығарған/ афрыйкандар шығарған кітаптардың әрқайсысынан хотйа б̊ы ͡б̊ір ͡б̊есеуінен уоқып̊ шығу керек↓/// ↑сонда шамамен бір картійнка пайда ͡б̊олад↓/// |
↑сонұң бір сөзү ͡б̊олған// ыйзрайл мем палестійннің арасындағы қақтығыста ͡ғарұу жеңбейд// араб̊ анасының жатыры жеңед деген ұраны ͡б̊олатын↓/// ↑уөкүнүшке уорай/ арафатты тыңдаб̊ жүргөм бүгүңгү күнү хамаш ͡ шоқ↓/// ↑бірақ уонұң сыртында сыртқы да мүддө ͡б̊ар ғой↓/// ↑хамас кімнен ақ̊ш'алад ↓/// ↑хамас кімнің жағында↓/// ↑хамас қандай топтармен жақындасыб̊ жүр↓/// ↑уол топтардың ͡ғандай мүддөсү ͡б̊ар↓/// ↑уолар нег'айдап салғысы ͡гелед деген сыйақты тағы да мыйлыйон сұрақ ͡пар↓/// ↑уосұ сұрақтың бәріне жауап ͡пергең ͡ гезде// уонда ͡гартыйна пайда ͡б̊олад↓/// ↑уол үшүң ͡ гем дегенд'ыйзрайл араб̊ қақтығысы тұурал'ыйзрайл шығарған/ арабтар шығарған/ уорұстар шығарған/ йеуропалықтар шығарған/ амерійкандар шығарған/ афрыйкандар шығарғаң ͡ гітаптардың әрқайсысынан хотйа ͡б̊ы ͡б̊ір ͡б̊есеуүнөн уоқұп̊ шығұу ͡герек↓/// ↑сонда шамамем бір ͡гартыйңка пайда ͡б̊олад↓/// |
- Соның бір сөзі болған: “Израиль мен Палестиннің арасындағы қақтығыста қару жеңбейд, араб анасының жатыры жеңед» деген ұраны болатын. Өкінішке орай, Арафатты тыңдап жүрген бүгінгі күні Хамас жоқ. Бірақ оның сыртында сыртқы да мүдде бар ғой. Хамас кімнен ақша алад? Хамас кімнің жағында? Хамас қандай топтармен жақындасып жүр? Ол топтардың қандай мүддесі бар? Олар неге айдап салғысы келед деген сияқты тағы да миллион сұрақ бар. Осы сұрақтың бәріне жауап берген кезде, онда картина пайда болад. Ол үшін кем дегенде Израиль араб қақтығысы туралы Израиль шығарған, арабтар шығарған, орыстар шығарған, еуропалықтар шығарған, американдар шығарған, африкандар шығарған кітаптардың әрқайсысынан хотя бы бір бесеуінен оқып шығу керек. Сонда шамамен бір картинка пайда болад. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑бұл газ аймағы деген кішкентай аймақ үшін ғана ͡б̊олып жатқан соғыс йемес↓/// ↑дұрыс қой↓/// ↑жоқ↓/// ↑нақты түсүнігіміз уосы ͡б̊олұу керек↓/// ↑ійә/ бұл дүнійетанымдық̊ соғыс/ таза фійлософійалық↓/// ↑фійлософійалық̊ соғыс↓/// ↑бұл йенд'арабтың йенді қараңызшы// арабтың кез келген кіттай баласына дейін// палестійннің ійзрайл десек// уол мына йенд'анасы құуанып жатыр ғой// балам шахійд болд деп// менің келесі ͡б̊алам бұған жауап беред// бұдан көп адам уөлтіред деп жатыр ғой↓/// ↑голден майер деген ійзрайлдің премер мійнійстрі ͡б̊олған↓/// ↑жақында жақ̊сы фійлм де шықты↓/// ↑содан сұрапты да// араб̊ пен ійзрайлдің арасындағы соғыс қашан тоқтайд деп↓/// ↑сонда уол мынадай сөз айтыпты// арабтың ат'анасы баласының уөліміне құуанұуды қойған кезде ͡б̊ұл соғыс тоқтайд деген йекен де↓/// |
↑бұл газ аймағы дегең ͡ гішкентай аймағ үшүн ғана ͡б̊олұб̊ жатқан соғұс йемес↓/// ↑дұрұс қой↓/// ↑жоқ↓/// ↑нақты түсүнүгіміз уосұ ͡б̊олұу ͡герек↓/// ↑ійә/ бұл дүнүйөтанымдық̊ соғұс/ таза фыйлософұйалық↓/// ↑фыйлософұйалық̊ соғұс↓/// ↑бұл йенд'арабтың йенді ͡ғараңышшы// арабтың ͡гез ͡гелгең ͡ гіттай баласына дейін// палестійннің ыйзрайл десек// уол мына йенд'анасы құуаныб̊ жатыр ғой// балам шахыйд болд деп// менің ͡гелесі ͡б̊алам бұған жауап ͡перед// бұдаң ͡ гөб̊ ͡адам уөлтүрөд деб̊ жатыр ғой↓/// ↑голден майер деген ыйзрайлдің премер мійнійстрі ͡б̊олған↓/// ↑жақында жақ̊сы фильм де шықты↓/// ↑содан сұрапты да// араб̊ пен ыйзрайлдің арасындағы соғұс қашан тоқтайд деп↓/// ↑сонда уол мынадай сөз айтыпты// арабтың ат'анасы баласының уөлүмүне құуанұудұ қойғаң ͡ гезде ͡б̊ұл соғұс тоқтайд деген йекен де↓/// |
- Бұл Газ аймағы деген кішкентай аймақ үшін ғана болып жатқан соғыс емес. Дұрыс қой.
- Жоқ.
- Нақты түсінігіміз осы болу керек.
- Иә, бұл дүниетанымдық соғыс, таза философиялық.
- Философиялық соғыс.
- Бұл енді арабтың, енді қараңызшы, арабтың кез келген кіттай баласына дейін Палестиннің Израиль десек, ол мына, енді, анасы қуанып жатыр ғой, балам шахид болд деп, менің келесі балам бұған жауап беред, бұдан көп адам өлтіред деп жатыр ғой. Голден Майер деген Израильдің премьер-министрі болған. Жақында жақсы фильм де шықты. Содан сұрапты да: “Араб пен Израильдің арасындағы соғыс қашан тоқтайд?” деп. Сонда ол мынадай сөз айтыпты: “Арабтың ата-анасы баласының өліміне қуануды қойған кезде бұл соғыс тоқтайд” деген екен де. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑уөкүнішті↓/// ↑ы ы хамас ұйымын жаңағы/ анау мысалды келтіріп уотырсыз ғой// анасы ͡б̊аласының уөліміне құуанған кезде дегендей// бұл уол жақтағы ы ы соғыс ійдеалогійасының басымдығы ма// жоқ әлд'әсіре діншіліктің салдары ма↓/// ↑тек қана дін деп айтұу қыйын↓/// ↑көб̊ісі жалпы йеврей мен мұсылманның арасындағы қақтығыс деген әңгіме// уол діній қақтығыс йемес// уол ійдеалогійалық және сайасый қақтығыс↓/// ↑іймам хамене'ійранның бұрынғы көсемі/ іревалйұусійа жасаған адам↓/// ↑уоның бір сөзі ͡б̊ар// біле ͡б̊ілсеңдер// нағыз сайасат уол ійслам деген йекен де↓/// ↑ сол кезден бері сайасыйланып кеткен жағдайаттар ͡б̊ар↓/// ↑бірақ таз'ійсламның ішінде/ құранның ішінде бар ғой↓/// |
↑уөкүнүшті↓/// ↑ы ы хамас ұйұмұн жаңағы/ анау мысалды ͡гелтіріп уотұрсұз ғой// анасы ͡б̊аласының уөлүмүне құуаңғаң ͡ гезде дегендей// бұл уол жақтағы ы ы соғұс ійдеалогұйасының басымдығы ма// жоғ әлд'әсіре діншіліктің салдары ма↓/// ↑тек қана дін деб̊ ͡айтұу ͡ғыйын↓/// ↑көб̊үсү жалпы йеврей мен мұсұлманның арасындағы қақтығыс ͡теген әңгіме// уол діній ͡ғақтығыс йемес// уол ійдеалогұйалығ және сайасый ͡ғақтығыс↓/// ↑ыймам хамене'ыйранның бұрұңғұ ͡гөсөмү/ іревалйұусыйа жасаған адам↓/// ↑уонұң бір сөзү ͡б̊ар// біле ͡б̊ілсеңдер// нағыс сайасат уол ыйслам деген йекен де↓/// ↑ сол ͡гездем бері сайасыйланып кеткен жағдайаттар ͡б̊ар↓/// ↑бірақ таз'ыйсламның ішінде/ құранның ішінде бар ғой↓/// |
- Өкінішті. Ы-ы Хамас ұйымын, жаңағы, анау мысалды келтіріп отырсыз ғой, анасы баласының өліміне қуанған кезде дегендей, бұл ол жақтағы ы-ы соғыс идеологиясының басымдығы ма, жоқ әлде әсіре діншіліктің салдары ма?
- Тек қана дін деп айту қиын. Көбісі, жалпы, еврей мен мұсылманның арасындағы қақтығыс деген әңгіме - ол діни қақтығыс емес, ол идеологиялық және саяси қақтығыс. Имам Хаменеи Иранның бұрынғы көсемі, революция жасаған адам. Оның бір сөзі бар: “Біле білсеңдер, нағыз саясат ол – ислам” деген екен де. Сол кезден бері саясиланып кеткен жағдаяттар бар. Бірақ таза исламның ішінде, Құранның ішінде Иса пайғамбарға, Мұса пайғамбарға деген құрмет бар ғой. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑мұса пайғамбарды/ йенд'араб пен йеврейдің пайғамбарының тоқ̊сан пайызын/ тоқ̊сан тоғыз пайызы ͡б̊ір ғой// құрметтейд/ сыйлайд↓/// ↑уол йағній діннен тұуындад деген сөз йемес қой↓/// ↑мұхаммед пайғамбар ͡б̊арып// жаңағ'ійзрайл халқын қырыңдар деген бір сөз жоқ// бір хадійст'әңгімесі жоқ// йесімде ͡б̊олса↓/// ↑қалғанының бәрі соңғы ғасырларда/ соңғы жылдары/ соңғы йелүу жылда/ соңғы жүз жылда пайда ͡б̊олған// сайасый канстрұукторлар/ ійдеалогійалық клійшелер↓/// ↑жалпы діній жаңағы көзқарас// әсіресе діншілік дейік̊ші// діній демейін/ әсіре діншілік/ діній ырадійкалійзмге ͡б̊ерілүу// бұл қандай ұлттарға немесе қандай мемлекеттің азаматтарына тән құб̊ұлыс↓/// ↑уол бәріне тән құб̊ұлыс↓/// ↑бұл адамій псійхологійаға тән құб̊ұлыс↓/// ↑әсіресе қыйналыста жүрген// әсірес'экзійстенсійоналдық / анталогійалық травм'алған халықтар үшін↓/// |
↑мұса пайғамбарды/ йенд'араб̊ пен йеврейдің пайғамбарының тоқ̊сам пайызын/ тоқ̊сан тоғұз пайызы ͡б̊ір ғой// құрметтейд/ сыйлайд↓/// ↑уол йағній діннен тұуұндад деген сөз йемес қой↓/// ↑мұхаммед пайғамбар ͡б̊арып// жаңағ'ыйзрайл халқың ͡ ғырыңдар дегем бір сөж жоқ// бір хадыйст'әңгімесі жоқ// йесімде ͡б̊олса↓/// ↑қалғанының бәрі соңғұ ғасырларда/ соңғұ жылдары/ соңғұ йелүу жылда/ соңғұ жүж жылда пайда ͡б̊олған// сайасый ͡ганстрұукторлар/ ійдеалогұйалық клійшелер↓/// ↑жалпы діній жаңағы ͡гөзқарас// әсіресе діншілік дейік̊ші// діній демейін/ әсіре діншілік/ діній ырадыйкалыйзмге ͡б̊ерілүу// бұл ͡ғандай ұлттарға немесе қандай мемлекеттің азаматтарына тәң ͡ ғұб̊ұлұс↓/// ↑уол бәріне тәң ͡ ғұб̊ұлұс↓/// ↑бұл адамый псыйхологұйаға тәң ͡ ғұб̊ұлұс↓/// ↑әсіресе қыйналыста жүргөн// әсірес'экзійстенсійоналдық / антологұйалық травм'алған халықтар үшүн↓/// |
- Мұса пайғамбарды, енді, араб пен еврейдің пайғамбарының 90 пайызын, 99 пайызы бір ғой, құрметтейд, сыйлайд. Ол, яғни, діннен туындад деген сөз емес қой. Мұхаммед пайғамбар барып, жаңағы, Израиль халқын қырыңдар деген бір сөз жоқ, бір хадисте әңгімесі жоқ, есімде болса. Қалғанының бәрі - соңғы ғасырларда, соңғы жылдары, соңғы елу жылда, соңғы жүз жылда пайда болған саяси конструкторлар, идеологиялық клишелер.
- Жалпы діни, жаңағы, көзқарас, әсіре діншілік дейікші, діни демейін, әсіре діншілік, діни радикализмге берілу - бұл қандай ұлттарға немесе қандай мемлекеттің азаматтарына тән құбылыс?
- Ол бәріне тән құбылыс. Бұл адами психологияға тән құбылыс. Әсіресе қиналыста жүрген, әсіресе экзистенционалдық, онтологиялық травма алған халықтар үшін. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑бұл йенді/ йеуропа да ͡б̊ұнан уөткен/ бұларда да қараңғы ғасырлар деген төрт/ бес ғасыр ͡б̊олған↓/// ↑мына декартқа дейін йеуропаның ғылымый тіл'араб̊ тілі ͡б̊олған ғой↓/// ↑мына ͡б̊үгінгі йеуропаның дамыған ғылымын// бәрін алып келген кезд'арабтардан / уоның ішінде ͡б̊іздің жартысынан көб̊і// түрк'әлемінен шыққан ғалымдардың йеңбегі↓/// ↑ибн сійна ͡б̊ар// әл фараб̊ый бар// басқалар ͡б̊ар// гректердің/ басқалардың/ ійндұустардың/ қытайлардың бүкүл ілімдерінің мықтыларын жыйнап// уөз тілінде дайындап жатқан↓/// ↑соны ͡б̊ұлар алған да йешқ̊андай әңгім'айтпаған // менсінбеу анау мынау деген↓/// ↑бір жағынан қырқысып жатыр// соғысып жатыр ана жерд'ійспанійа үшін// ійерүусалійм үшін↓/// ↑бірақ мықт'адамдары барған да кітаптарын алған ғой↓/// ↑үйренген араб̊ тілінд'әп әдемі сөйлескен↓/// ↑декарт айтып уотырмын ғой// араб̊ тілін білген ғалым↓/// |
↑бұл йенді/ йеуропа да ͡б̊ұнан уөткөн/ бұларда да ͡ғараңғы ғасырлар деген төрт/ бес ғасыр ͡б̊олған↓/// ↑мына декартқа дейін йеуропаның ғылымый тіл'араб̊ тілі ͡б̊олған ғой↓/// ↑мына ͡б̊үгүңгү йеуропаның дамыған ғылымын// бәрін алып келгең ͡ гезд'арабтардан / уонұң ішінде ͡б̊іздің жартысынаң ͡гөб̊ү// түрк'әлемінен шыққан ғалымдардың йеңбегі↓/// ↑ибн сыйна ͡б̊ар// әл фараб̊ый бар// басқалар ͡б̊ар// гректердің/ басқалардың/ ыйндұустардың/ қытайлардың бүкүл ілімдерінің мықтыларын жыйнап// уөз тілінде дайындаб̊ жатқан↓/// ↑сонұ ͡б̊ұлар алған да йешқ̊андай әңгім'айтпаған // менсімбеу анау мынау деген↓/// ↑бір жағынаң ͡ ғырқысыб̊ жатыр// соғұсұб̊ жатыр ана жерд'ыйспаныйа үшүн// ійерүусалыйм үшүн↓/// ↑бірағ мықт'адамдары барған да ͡гітаптарын алған ғой↓/// ↑үйрөңгөн араб̊ тілінд'әп әдемі сөйлөскөн↓/// ↑декарт айтып уотұрмұн ғой// араб̊ тілім білген ғалым↓/// |
- Бұл, енді, Еуропа да бұнан өткен, бұларда да қараңғы ғасырлар деген 4-5 ғасыр болған. Мына Декартқа дейін Еуропаның ғылыми тілі араб тілі болған ғой. Мына бүгінгі Еуропаның дамыған ғылымын, бәрін алып келген кезде арабтардан, оның ішінде біздің, жартысынан көбі, түркі әлемінен шыққан ғалымдардың еңбегі. Ибн Сина бар, әл-Фараби бар, басқалар бар, гректердің, басқалардың, индустардың, қытайлардың бүкіл ілімдерінің мықтыларын жинап, өз тілінде дайындап жатқан. Соны бұлар алған да ешқандай әңгіме айтпаған, менсінбеу, анау-мынау деген. Бір жағынан, қырқысып жатыр, соғысып жатыр ана жерде Испания үшін, Иерусалим үшін. Бірақ мықты адамдары барған да кітаптарын алған ғой. Үйренген, араб тілінде әп-әдемі сөйлескен. Декарт - айтып отырмын ғой, араб тілін білген ғалым. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑ы ы діній ырадійкалійзмнің қаупі қазақ̊станда ͡б̊ар ма қазір↓/// ↑бар ͡б̊ізд'әсіресе / діншіл дейтін адам көп йемес// тіпті діндар дейтін адам саны көп йемес↓/// ↑кез келген уопрос бойынша ͡б̊олсын// міне мешітке ͡б̊арыңыз// басқаға ͡б̊арыңыз↓/// ↑бірақ жаң'айттым ғой// кейб̊ір кезде жағдайд'ұушықтырұу үшін мың адам да жетіп жатыр ұйымдасқан// белгілі ͡б̊ір ійдеалогұйалық/ әскерій дайындықтан уөткен↓/// ↑артында қаржысы ͡б̊ар топтың барлығы/ ұлттық қауіп̊сіздік тұрғысынан қауіп төндірүу'ықтыймал ↓/// ↑түсүнікті↓/// ↑йенді ы ы біздің көршілеріміз/ мынау іресей мен ұукраійнадағы соғысқа қатысты// йенді ͡б̊із ͡б̊іраз талдау айттық қой// жаңа фійлософійалық̊ соғыс дедік↓/// ↑йенді мына мәліметке келейік̊ші↓/// ↑көп айтылып жүр// көп талданып жүр↓/// ↑йекі мың жыйырма төртінші жыл ұукраійн'үшін де// іресей үшін д'үлкен жаңағы/ ы ы маусым сайасый/ презійдент čайлауы↓/// |
↑ы ы діній ырадыйкалыйзмнің ͡ғауүпү қазақ̊станда ͡б̊ар ма ͡ғазір↓/// ↑бар ͡б̊ізд'әсіресе / діншіл дейтін адам ͡гөп йемес// тіпті діндар дейтін адам саны ͡гөп йемес↓/// ↑кез ͡гелген уопрос ͡пойұнша ͡б̊олсұн// міне мешітке ͡б̊арыңыз// басқаға ͡б̊арыңыз↓/// ↑бірағ жаң'айттым ғой// кейб̊ір ͡гезде жағдайд'ұушұқтұрұу үшүн мың адам да жетіб̊ жатыр ұйұмдасқан// белгілі ͡б̊ір ійдеалогұйалық/ әскерій дайындықтан уөткөн↓/// ↑артында ͡ғаржысы ͡б̊ар топтұң барлығы/ ұлттұқ қауүп̊сүздүк тұрғұсұнаң ͡ ғауүп төндүрүу'ықтыймал ↓/// ↑түсүнүкті↓/// ↑йенді ы ы біздің ͡гөршүлөріміз/ мынау іресей мен ұукраійнадағы соғұсқа ͡ғатысты// йенді ͡б̊із ͡б̊іраз талдау айттық қой// жаңа фыйлософұйалық̊ соғыс дедік↓/// ↑йенді мына мәліметке ͡гелейік̊ші↓/// ↑көб̊ ͡айтылыб̊ жүр// көп талданыб̊ жүр↓/// ↑йекі мың жыйырма төртүншү жыл ұукраин'үшүн де// іресей үшүн д'үлкөн жаңағы/ ы ы маусұм сайасый/ презійдент čайлауұ↓/// |
- Ы-ы діни радикализмнің қаупі Қазақстанда бар ма қазір?
- Бар бізде, әсіре діншіл дейтін адам көп емес, тіпті діндар дейтін адам саны көп емес. Кез келген опрос бойынша болсын, міне, мешітке барыңыз, басқаға барыңыз. Бірақ жаңа айттым ғой, кейбір кезде жағдайды ушықтыру үшін 1000 адам да жетіп жатыр ұйымдасқан, белгілі бір идеологиялық, әскери дайындықтан өткен. Артында қаржысы бар топтың барлығы ұлттық қауіпсіздік тұрғысынан қауіп төндіруі ықтимал.
- Түсінікті. Енді, ы-ы біздің көршілеріміз, мынау Ресей мен Украинадағы соғысқа қатысты, енді біз біраз талдау айттық қой, жаңа философиялық соғыс дедік. Енді мына мәліметке келейікші. Көп айтылып жүр, көп талданып жүр. 2024 жыл Украина үшін де, Ресей үшін де үлкен, жаңағы, ы-ы маусым саяси, президент сайлауы. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑ійә/ ұукрайнада ͡б̊олмайтын болд↓/// ↑ ійә/ ұукрайнада ͡б̊олмайтын болд// қазір уоған келеміз↓/// ↑бірінші іресей қазір ы ы шыққан мәліметтерге сай// жыйырма төртінші жылдың уон жетінші наурызы деп жатыр қазір↓/// ↑сайлау уөтеді// уоған йенді кімдер қатысады дегенде// бірқатар ы ы азаматтар ͡б̊ар↓/// ↑йенді ͡б̊ір үлкен/ бір сом тұлғаларды сайасый мен көре қоймадым/ уөкүнішке уорай↓/// ↑йенді ͡б̊ір мынау ксенійа собчак қатысұуы мүмкін деген азаматтардың ішінде↓/// ↑жоқ/ йенді ілійб̊ералдық топтан борійс надеждійн деді ғой↓/// ↑уодан басқа йешкім шыға қоймас↓/// ↑қалғандары уөзі дәстүрлі солай↓/// ↑ійә/ бірнешеу/ бірнешеу↓/// ↑не күтесіз↓/// ↑болжам↓/// ↑йешқ̊андай жаңалық күтіп уотырған жоқпын↓/// ↑пұутійн жеңед↓/// ↑бұл іресей халқының шынайы таңдауы ͡б̊ола м'әділетті↓/// |
↑ійә/ ұукрайнада ͡б̊олмайтым болд↓/// ↑ійә/ ұукрайнада ͡б̊олмайтым болд// қазір уоғаң ͡ гелеміз↓/// ↑бірінші іресей ͡ғазір ы ы шыққан мәліметтерге сай// жыйырма төртүншү жылдың уон жетінші наурұзұ деб̊ жатыр ͡ғазір↓/// ↑сайлау уөтөдү// уоған йенді ͡гімдер ͡ғатысады дегенде// бірқатар ы ы азаматтар ͡б̊ар↓/// ↑йенді ͡б̊ір үлкөн/ бір сом тұлғаларды сайасый мең ͡ гөрө қоймадым/ уөкүнүшке уорай↓/// ↑йенді ͡б̊ір мынау ͡гсенійә собчак қатысұуұ мүмкүн деген азаматтардың ішінде↓/// ↑жоқ/ йенді ілійб̊ералдық топтам борұйс надеждійн деді ғой↓/// ↑уодам басқа йешкім шыға ͡ғоймас↓/// ↑қалғандары уөзү дәстүрлү солай↓/// ↑ійә/ бірнешеу/ бірнешеу↓/// ↑не ͡гүтөсүз↓/// ↑болжам↓/// ↑йешқ̊андай жаңалық күтүп уотұрған жоқпұн↓/// ↑пұутійн жеңед↓/// ↑бұл іресей халқының шынайы таңдауұ ͡б̊ола м'әділетті ↓/// |
- Иә, Украинада болмайтын болд.
- Иә, Украинада болмайтын болд, қазір оған келеміз. Бірінші, Ресей қазір ы-ы шыққан мәліметтерге сай, 24-ші жылдың 17-ші наурызы деп жатыр қазір. Сайлау өтеді, оған енді кімдер қатысады дегенде, бірқатар ы-ы азаматтар бар. Енді, бір үлкен, бір сом тұлғаларды саяси мен көре қоймадым, өкінішке орай. Енді, бір мынау Ксения Собчак қатысуы мүмкін деген азаматтардың ішінде.
- Жоқ, енді либералдық топтан Борис Надеждин деді ғой. Одан басқа ешкім шыға қоймас. Қалғандары өзі дәстүрлі солай.
- Иә, бірнешеу, бірнешеу. Не күтесіз? Болжам?
- Ешқандай жаңалық күтіп отырған жоқпын. Путин жеңед.
- Бұл Ресей халқының шынайы таңдауы бола ма, әділетті? |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑шынайы/ шынайы таңдауы ͡б̊олад↓/// ↑бір жерде йенді тоқ̊сам пайыз ͡б̊ереміз// сек̊сен пайыз ͡б̊ереміз деп жарысұуы мүмкін↓/// ↑бірақ іресейдің йелүу ͡б̊ес пайыз халқы точно железоб̊етонный деп уорысш'айтайық̊шы // келіп дауыс беретін'анық ↓/// ↑бұрын маған сұхбат берген// ы ы жаңағ'ұстанымыңызда демек/ әлі уотырсыз ғой↓/// ↑анау жарық̊сыз/ түк̊сіз уотырған адам// бірақ мына жақтағы соғысқа құуанад деген↓/// ↑ал уөзге йелдерге моб̊ійлійзасыйаға қатыспаймын деп кеткендердің де пікірі солармен бірдей бола ма/ жоқ па↓/// ↑жоқ↓/// ↑но қашып кеткендердің ішінде пүутійнді қолдайтындар да ͡б̊ар әлі↓/// ↑кеше полшада ͡б̊ір әртістерд'ұстапты ғой// құуалап жіб̊еріпті ғой↓/// ↑пүутійннен кем әңгім'айтпаған ↓/// ↑бәр'әртүрлі жағдаймен қашқ̊ан ғой↓/// |
↑шынайы/ шынайы таңдауұ ͡б̊олад↓/// ↑бір жерде йенді тоқ̊сам пайыз ͡б̊ереміз// сек̊сем пайыз ͡б̊ереміз деб̊ жарысұуұ мүмкүн↓/// ↑бірақ іресейдің йелүу ͡б̊ес пайыз халқы точно железоб̊етоннұй деп уорұшш'айтайық̊шы // келіп дауұс ͡перетін'анық ↓/// ↑бұрұн маған сұхбат ͡перген// ы ы жаңағ'ұстанымыңызда демек/ әлі уотұрсұз ғой↓/// ↑анау жарық̊сыз/ түк̊сүз уотұрған адам// бірағ мына жақтағы соғұсқа ͡ғұуанад деген↓/// ↑ал уөзгө йелдерге моб̊ұйлұйзасыйаға ͡ғатыспаймын деп кеткендердің де пікірі солармем бірдей бола ма/ жоқ па↓/// ↑жоқ↓/// ↑но қашып кеткендердің ішінде пүутійнді ͡ғолдайтындар да ͡б̊ар әлі↓/// ↑кеше полшада ͡б̊ір әртістерд'ұстапты ғой// құуалаб̊ жіб̊еріпті ғой↓/// ↑пүутійннең ͡ гем әңгім'айтпаған ↓/// ↑бәр'әртүрлү жағдаймең ͡ ғашқ̊ан ғой↓/// |
- Шынайы, шынайы таңдауы болад. Бір жерде енді 90 пайыз береміз, 80 пайыз береміз деп жарысуы мүмкін. Бірақ Ресейдің 55 пайыз халқы точно железобетонный деп орысша айтайықшы, келіп дауыс беретіні анық.
- Бұрын маған сұхбат берген, ы-ы жаңағы, ұстанымыңызда, демек, әлі отырсыз ғой. Анау жарықсыз, түксіз отырған адам, бірақ мына жақтағы соғысқа қуанад деген. Ал өзге елдерге мобилизацияға қатыспаймын деп кеткендердің де пікірі солармен бірдей бола ма, жоқ па?
- Жоқ. Но қашып кеткендердің ішінде Путинді қолдайтындар да бар әлі. Кеше Польшада бір әртістерді ұстапты ғой, қуалап жіберіпті ғой. Путиннен кем әңгіме айтпаған. Бәрі әртүрлі жағдаймен қашқан ғой. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑соғысқа қатысқысы келмейд// бала шағасын уойлайд↓/// ↑біреуі жаңағы/ әйелі мықты ͡б̊олад// сені уөлтірткізб̊еймін деп алып кеткені ͡б̊ар// басқасы ͡б̊ар↓/// ↑йенд'әртүрлі тағдыр ͡б̊ар ғой↓/// ↑соғыстан қашқ̊анның бәрі// пүутійнді жек көретін адам деген сөз йемес↓/// ↑алійгархтардың/ іресей алійгархтарының жартысы шетелдің азаматы ғой↓/// ↑кійпрдікі ͡б̊олсын// басқаныкі ͡б̊олсын↓/// ↑уол пүутійнді жек көргеннен кеткен жоқ қой↓/// ↑ал пүутійнді сайлауда қолдау// соғысты қолдау ма↓/// ↑қызық̊ сұрақ йекен↓/// ↑бірақ йенді негізгі/ йенді і і үлкен сұрақ мынадай ғой↓/// ↑соғысты ͡б̊ірінші ͡б̊астаған кім деген сұрақ қой↓/// ↑пұутійн бе/ әлде қоғамдық пікір ме деген сұрақ↓/// ↑мен йегер шындап келсе// қоғамдық пікір дер йедім↓/// ↑сосын қалғаны ͡б̊ір ͡б̊ірін жалғастыра ͡б̊еред↓/// |
↑соғұсқа ͡ғатысқысы ͡гелмейд// бала шағасын уойлайд↓/// ↑біреуү жаңағы/ әйелі мықты ͡б̊олад// сені уөлтүрткүзб̊еймін деб̊ ͡алып кеткені ͡б̊ар// басқасы ͡б̊ар↓/// ↑йенд'әртүрлү тағдыр ͡б̊ар ғой↓/// ↑соғұстаң ͡ ғашқ̊анның бәрі// пүутійнді жек көрөтүн адам деген сөз йемес↓/// ↑алыйгархтардың/ іресей алыйгархтарының жартысы шетелдің азаматы ғой↓/// ↑кійпрдікі ͡б̊олсұн// басқаныкі ͡б̊олсұн↓/// ↑уол пүутійнді жек көргөннөң ͡ геткен жоқ қой↓/// ↑ал пүутійнді сайлауда ͡ғолдау// соғұстұ қолдау ма↓/// ↑қызық̊ сұрақ йекен↓/// ↑бірақ йенді негізгі/ йенді і і үлкөн сұрағ мынадай ғой↓/// ↑соғұстұ ͡б̊ірінші ͡б̊астағаң ͡ гім деген сұрақ қой↓/// ↑пұутійм бе/ әлде қоғамдық пікір ме деген сұрақ↓/// ↑мен йегер шындап келсе// қоғамдық пікір дер йедім↓/// ↑сосұң ͡ ғалғаны ͡б̊ір ͡б̊ірін жалғастыра ͡б̊еред↓/// |
- Соғысқа қатысқысы келмейд, бала-шағасын ойлайд. Біреуі, жаңағы, әйелі мықты болад, сені өлтірткізбеймін деп алып кеткені бар, басқасы бар. Енді әртүрлі тағдыр бар ғой. Соғыстан қашқанның бәрі Путинді жек көретін адам деген сөз емес. Олигархтардың, Ресей олигархтарының жартысы шетелдің азаматы ғой. Кипрдікі болсын, басқаныкі болсын. Ол Путинді жек көргеннен кеткен жоқ қой.
- Ал Путинді сайлауда қолдау - соғысты қолдау ма?
- Қызық сұрақ екен. Бірақ, енді, негізгі, енді і-і үлкен сұрақ мынадай ғой. Соғысты бірінші бастаған кім деген сұрақ қой. Путин бе, әлде қоғамдық пікір ме деген сұрақ. Мен егер шындап келсе, қоғамдық пікір дер едім. Сосын қалғаны бір-бірін жалғастыра беред. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑жұмыртқа ͡б̊ірінші ͡б̊асталды ма// тауық бірінші ͡б̊асталды ма деген сұрақ қой↓/// ↑бұл жерде йенді/ айақ̊ соңын таб̊'алмаймыз ↓/// ↑ы ы уол жақтағы сайлаудың уөтүуі және қандай да ͡б̊ір уөзгерістің болұуы// йенді сіз уөз пікіріңізд'айттыңыз ғой// дейтұрғанмен қазақ̊стан іресей арасындағы сыртқы сайасатқ'әсер йете ме/ жоқ па↓/// ↑белгілі ͡б̊ір сенарійлерді/ ійә↓/// ↑жақ̊сы/ ұукрайна неге презійдент čайлауы уөтпейд↓/// ↑йенді канстыйтұусыйасында жазылған// соғыс немесе төтенше жағдай кезінде сайлау уөткізүуге ͡б̊олмайд деген↓/// ↑уолар төтенше жағдайды созды↓/// ↑жалп'әлемдік канстыйтұусыйалық прійнсійп негізі↓/// ↑уөйткені жарт'адамың босып жүр// жарт'адамың соғысып жатыр↓/// ↑сен қалай сайлау уөткізесің↓/// ↑уол біздің канстійтұусійада да жазылған// соғыстың кезінде сайлау уөткізүуге ͡б̊олмайд↓/// |
↑жұмұртқа ͡б̊ірінші ͡б̊асталды ма// тауұқ ͡пірінші ͡б̊асталды ма деген сұрақ қой↓/// ↑бұл жерде йенді/ айақ̊ соңұн таб̊'алмаймыз ↓/// ↑ы ы уол жақтағы сайлаудұң уөтүуү және қандай да ͡б̊ір уөзгөрүстің болұуұ// йенді сіз уөз пікіріңізд'айттыңыз ғой// дейтұрғаммең ͡ ғазақ̊стан іресей арасындағы сыртқы сайасатқ'әсер йете ме/ жоқ па↓/// ↑белгілі ͡б̊ір сенарыйлерді/ ійә↓/// ↑жақ̊сы/ ұукраійна неге презійдент čайлауұ уөтпөйд↓/// ↑йенді ͡ганстыйтұусыйасында жазылған// соғұс немесе төтөншө жағдай ͡гезінде сайлау уөткүзүугө ͡б̊олмайд деген↓/// ↑уолар төтөншө жағдайды создұ↓/// ↑жалп'әлемдік канстыйтұусыйалық прійнсійп негізі↓/// ↑уөйткөнү жарт'адамың босұб̊ жүр// жарт'адамың соғұсұб̊ жатыр↓/// ↑сең ͡ ғалай сайлау уөткүзөсің↓/// ↑уол біздің ͡гонстұйтұусыйада да жазылған// соғұстұң ͡гезінде сайлау уөткүзүугө ͡б̊олмайд↓/// |
- Жұмыртқа бірінші басталды ма, тауық бірінші басталды ма деген сұрақ қой. Бұл жерде, енді, аяқ-соңын таба алмаймыз.
- Ы-ы ол жақтағы сайлаудың өтуі және қандай да бір өзгерістің болуы, енді сіз өз пікіріңізді айттыңыз ғой, дейтұрғанмен, Қазақстан-Ресей арасындағы сыртқы саясатқа әсер ете ме, жоқ па?
- Белгілі бір сценарийлерді, иә.
- Жақсы, Украина неге президент сайлауы өтпейд?
- Енді, Конституциясында жазылған, соғыс немесе төтенше жағдай кезінде сайлау өткізуге болмайд деген.
- Олар төтенше жағдайды созды.
- Жалпы, әлемдік конституциялық принцип негізі. Өйткені, жарты адамың босып жүр, жарты адамың соғысып жатыр. Сен қалай сайлау өткізесің? Ол біздің Конституцияда да жазылған, соғыстың кезінде сайлау өткізуге болмайд. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑уонұ йенді жаңағы/ зеленскійдің әдейі сайасый қадамы деп бағалап жатқандар ͡б̊ар↓/// ↑жоқ/ уоны ͡б̊ағалап жатқандар ͡б̊ар шығар↓/// ↑бірақ йенді/ негізгі сайасый элыйталары ͡б̊әрі түсүніп уотыр ғой↓/// ↑мын'азамат тұуралы сұрайыншы уонда// білесіз іі зеленскійдің жаңағы кеңесшісі ͡б̊олған бұрын↓/// ↑алек̊сей арестовійч білесіз// қазір зеленскійді сынап жүр↓/// ↑ійә/ йенді уөзі сайлауға түсем деп жатыр ғой↓/// ↑уонысын білемін// дейтұрғанмен йенді ͡б̊ұл ы ы ұукрайна ͡б̊ійлігіндег'алауыздықтың пайда ͡б̊олғаны ма↓/// ↑жоқ/ йенді↓/// ↑бұл әлде сайасый амбыйсыйалар ма↓/// ↑жоқ йенді/ бір жағынан амбыйсыйа ͡б̊олұуы мүмкін↓/// ↑йекінші жағынан/ сайасый уойым болұуы мүмкін↓/// ↑йекінші жағынан/ кейде ͡б̊ійліктің уөзі сайасый технологыйаларды пайдаланад↓/// |
↑уонұ йенді жаңағы/ зеленскійдің әдейі сайасый ͡ғадамы деп ͡пағалаб̊ жатқандар ͡б̊ар↓/// ↑жоқ/ уонұ ͡б̊ағалаб̊ жатқандар ͡б̊ар шығар↓/// ↑бірақ йенді/ негізгі сайасый элыйталары ͡б̊әрі түсүнүп уотұр ғой↓/// ↑мын'азамат тұуралы сұрайыншы уонда// білесіз іі зеленскійдің жаңағы ͡геңешшісі ͡б̊олғам бұрұн↓/// ↑алек̊сей арестовұйч білесіз// қазір зеленскійді сынаб̊ жүр↓/// ↑ійә/ йенді уөзү сайлауға түсөм деб̊ жатыр ғой↓/// ↑уонұсұм білемін// дейтұрғаммен йенді ͡б̊ұл ы ы ұукрайна ͡б̊ійлігіндег'алауұздұқтұң пайда ͡б̊олғаны ма↓/// ↑жоқ/ йенді↓/// ↑ бұл әлде сайасый амбыйсыйалар ма↓/// ↑жоқ йенді/ бір жағынан амбыйсыйа ͡б̊олұуұ мүмкүн↓/// ↑йекінші жағынан/ сайасый уойұм болұуұ мүмкүн↓/// ↑йекінші жағынан/ кейде ͡б̊ійліктің уөзү сайасый технологұйаларды пайдаланад↓/// |
- Оны, енді, жаңағы, Зеленскийдің әдейі саяси қадамы деп бағалап жатқандар бар.
- Жоқ, оны бағалап жатқандар бар шығар. Бірақ, енді, негізгі сааяси элиталары, бәрі түсініп отыр ғой.
- Мына азамат туралы сұрайыншы онда, білесіз, і-і Зеленскийдің, жаңағы, кеңесшісі болған бұрын. Алексей Арестович, білесіз, қазір Зеленскийді сынап жүр.
- Иә, енді өзі сайлауға түсем деп жатыр ғой.
- Онысын білемін, дейтұрғанмен, енді бұл ы-ы Украина билігіндегі алауыздықтың пайда болғаны ма?
- Жоқ, енді...
- Бұл әлде саяси амбициялар ма?
- Жоқ, енді, бір жағынан, амбиция болуы мүмкін. Екінші жағынан, саяси ойын болуы мүмкін. Екінші жағынан, кейде биліктің өзі саяси технологияларды пайдаланад. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑қоғамдық уойд'ұйықтатпау үшін// кейде ͡б̊ір әңгімелерд'айтқызұу үшін// ы ы тіпті уөзіңде кішкентай іреніш болып қалұуы мүмкін↓/// ↑бір/ йекі сөздерд'айтқан үшін алды да// кеңесшіліктен құуып жіб̊ерд↓/// ↑бәлкім/ уөзін дәлелдегісі келетін шығар// бәлкім/ маған саудаласып келетін шығар дейтін шығар↓/// ↑йенд'әр қалада ͡б̊ір қыйал// йенді сайасат деген жүз жерден/ мың жерден спектакл деңіз// бұл жерден жасалған сенарый деңіз// ійә ͡б̊ірақ адамның фійлософійасы мен псійхологійасы// әсіресе нәзік псійхологійасы жүрген жерде неше түрлі күтпеген жағдайаттар ͡б̊олып жатад↓/// ↑сіз әб̊ден уосы уөмүр ͡б̊ақый әб̊ден сеніп қалған адамыңыз// бір күні ͡б̊ір ͡б̊өлек адам болып̊ шығұуы мүмкін↓/// |
↑қоғамдық уойд'ұйұқтатпау үшүн// кейде ͡б̊ір әңгімелерд'айтқызұу үшүн// ы ы тіпті уөзүңдө кішкентай іреніш болұп қалұуұ мүмкүн↓/// ↑бір/ йекі сөздөрд'айтқан үшүн алды да// кеңешшіліктең ͡ ғұуұб̊ жіб̊ерд↓/// ↑бәлкім/ уөзүн дәлелдегісі ͡гелетін шығар// бәлкім/ маған саудаласып келетін шығар дейтін шығар↓/// ↑йенд'әр қалада ͡б̊ір ͡ғыйал// йенді сайасат деген жүж жерден/ мың жерден спектакл деңіз// бұл жерден жасалған сенарый деңіз// ійә ͡б̊ірағ адамның фыйлософұйасы мем псыйхологұйасы// әсіресе нәзік псыйхологұйасы жүргөн жерде неше түрлү күтпөгөн жағдайаттар ͡б̊олұб̊ жатад↓/// ↑сіз әб̊ден уосұ уөмүр ͡б̊ақый әб̊ден сеніп қалған адамыңыз// бір ͡гүнү ͡б̊ір ͡б̊өлөг адам болұп̊ шығұуұ мүмкүн↓/// |
- Қоғамдық ойды ұйықтатпау үшін, кейде бір әңгімелерді айтқызу үшін ы-ы тіпті өзіңде кішкентай реніш болып қалуы мүмкін. Бір-екі сөздерді айтқан үшін алды да, кеңесшіліктен қуып жіберд. Бәлкім, өзін дәлелдегісі келетін шығар, бәлкім, маған саудаласып келетін шығар дейтін шығар. Енді әркалада бір қиял, енді саясат деген жүз жерден, мың жерден спектакль деңіз, бұл жерден жасалған сценарий деңіз, иә, бірақ адамның философиясы мен психологиясы, әсіресе нәзік психологиясы жүрген жерде неше түрлі күтпеген жағдаяттар болып жатад. Сіз әбден, осы өмір бақи әбден сеніп қалған адамыңыз бір күні бір бөлек адам болып шығуы мүмкін. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑немесе сізб̊ен уөмүр ͡б̊ақый жауласып̊ шыққан адамыңыз// түптің ішінде йең әдемі/ йең мәденійетті/ йең жаңағы керемет жолдасыңыз ͡б̊олып та шығұу'ықтыймал ↓/// ↑бірақ айтып уотырмын ғой// адамның псійхологійасы жүрген жерде// йең нәзік нәрсе/ мен мынау жасанд'ійнтелект адамзатты жеңіп̊ шығад// адамд'айналып уөтед// басқа дегенге сенбейтінім да уосы↓/// ↑уөйткені/ мен білетін жасанд'ійнтелект адам жаны мен мыйының тұңғыйығына жет'алмайд ↓/// ↑тұңғыйығы уол құулығы ма↓/// ↑жоқ↓/// ↑ақылдылығы↓/// ↑ақылдылығы да/ ақымақтығы да↓/// ↑ы ы жалпы йенді/ адамның іс қыймылына не жауап беред↓/// ↑тек ақыл ғана йемес қой↓/// ↑бір кезд'эмосыйа / бір кезд'айтылған сөз// уоқұлып қалған кітаптағы ͡б̊ір уой// кійнодан шықтың да/ бардың да↓/// |
↑немесе сізб̊ен уөмүр ͡б̊ақый жауласып̊ шыққан адамыңыз// түптүң ішінде йең әдемі/ йең мәденійетті/ йең жаңағы ͡геремет ͡шолдасыңыз ͡б̊олұп та шығұу'ықтыймал ↓/// ↑бірағ айтып уотұрмұн ғой// адамның псыйхологұйасы жүргөн жерде// йең нәзік нәрсе/ мен мынау жасанд'ійнтелект адамзатты жеңіп̊ шығад// адамд'айналып уөтөд// басқа дегеңге сембейтінім да уосұ↓/// ↑уөйткөнү/ мем білетін жасанд'ійнтелект адам жаны мен мыйының тұңғұйұғұна жет'алмайд ↓/// ↑тұңғұйұғұ уол ғұулұғұ ма↓/// ↑жоқ↓/// ↑ақылдылығы↓/// ↑ақылдылығы да/ ақымақтығы да↓/// ↑ы ы жалпы йенді/ адамның іс қыймылына не жауап ͡перед↓/// ↑тег ақыл ғана йемес қой↓/// ↑бір ͡гезд'эмосұйа / бір ͡гезд'айтылған сөз// уоқұлұп қалғаң ͡ гітаптағы ͡б̊ір уой// кыйнодан шықтың да/ бардың да↓/// |
- Немесе сізбен өмір бақи жауласып шыққан адамыңыз түптің ішінде ең әдемі, ең мәдениетті, ең, жаңағы, керемет жолдасыңыз болып та шығуы ықтимал. Бірақ айтып отырмын ғой, адамның психологиясы жүрген жерде, ең нәзік нәрсе, мен мынау жасанды интеллект адамзатты жеңіп шығад, адамды айналып өтед, басқа дегенге сенбейтінім да осы. Өйткені, мен білетін жасанды интеллект адам жаны мен миының тұңғиығына жете алмайд.
- Тұңғиығы - ол қулығы ма?
- Жоқ.
- Ақылдылығы?
- Ақылдылығы да, ақымақтығы да. Ы-ы жалпы, енді адамның іс-қимылына не жауап беред? Тек ақыл ғана емес қой. Бір кезде эмоция, бір кезде айтылған сөз, оқылып қалған кітаптағы бір ой, кинодан шықтың да, бардың да... |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑жан'әйтеуір ↓/// ↑жанның ішінде сені н'ійтермелейтінін // саған не уотын болатынын// н'азық болатынын сен әлі ͡б̊ілмейсің// сен дөп басып айта алмайсың↓/// ↑әртүрлі жағдай болады ғой↓/// ↑әб̊ ͡әдемі мійлійардер ͡б̊олып жүрген адам бір кітап уоқыды да// уосы мен немен айналысып жүрмін↓/// ↑атасына нәлет барайын да// монах болып кетейін деген адамдар да ͡б̊ар ғой↓/// ↑депресійа ма↓/// ↑жоқ/ депресійа ͡б̊олсын// басқа ͡б̊олсын әртүрлі↓/// ↑айтып уотырмын ғой// адамның мыйы/ адамның жаны/ адамның псійхологійасы йешқ̊ашан/ йешбір кампйұутер йенді/ абсалйұутный деб̊ійл болмас'ійә ↓/// ↑уоны йешқ̊андай жасанд'ійнтелект уөлшеп бер'алмайд ↓/// |
↑жан'әйтеуүр ↓/// ↑жанның ішінде сені н'ійтермелейтінін // саған не уотұм болатынын// н'азық болатынын сен әлі ͡б̊ілмейсің// сен дөп ͡пасыб̊ ͡айта алмайсың↓/// ↑әртүрлү жағдай болады ғой↓/// ↑әб̊ ͡әдемі мыйлыйардер ͡б̊олұб̊ жүргөн адам бір ͡гітап уоқұдұ да// уосұ мен немен айналысыб̊ жүрмүн↓/// ↑атасына нәлет ͡парайын да// монах болұп кетейін деген адамдар да ͡б̊ар ғой↓/// ↑депресійә ма↓/// ↑жоқ/ депресійә ͡б̊олсұн// басқа ͡б̊олсұн әртүрлү↓/// ↑айтып уотұрмұн ғой// адамның мыйы/ адамның жаны/ адамның псыйхологұйасы йешқ̊ашан/ йешбір ͡гампйұутөр йенді/ абсалйұутнұй деб̊ійл болмас'ійә ↓/// ↑уонұ йешқ̊андай жасанд'ійнтелект уөлшөп ͡пер'алмайд ↓/// |
- Жаны, әйтеуір.
- Жанның ішінде сені не итермелейтінін, саған не отын болатынын, не азық болатынын сен әлі білмейсің, сен дөп басып айта алмайсың. Он жылдан кейін қалай болад? Ертең не болатынын? Әртүрлі жағдай болады ғой. Әп-әдемі миллиардер болып жүрген адам бір кітап оқыды да, “осы мен немен айналысып жүрмін? Атасына нәлет, барайын да, монах болып кетейін” деген адамдар да бар ғой.
- Депрессия ма?
- Жоқ, депрессия болсын, басқа болсын, әртүрлі. Айтып отырмын ғой, адамның миы, адамның жаны, адамның психологиясы ешқашан, ешбір компьютер, енді, абсолютный дебил болмаса, иә. Оны ешқандай жасанды интеллект өлшеп бере алмайд. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑ы ы жаңа сіз айтып қалдыңыз ғой// іресей ұукрайна соғысына қатысты// соғысты пұутійн бастады ма// қоғамдық пікір ͡б̊астады ма деп// бұлай бөлүуіңізге не себ̊еп болды↓/// ↑жоқ/ уөйткені шынын айтұу керек// мына ͡б̊үгінгі уорыс қоғамының ішінд'ұукрайн халқын// йекінші сорт/ уөмір сүрүуге қақысы жоқ↓/// ↑іймперійалыйстік пыйғыл ғой сонда↓/// ↑нұу/ қалай деп атасаңыз да// бірақ қоғамдық пікірді йең жаман алқашына дейін// сөйтіп уойлайтын азаматтардың саны жеткілікті↓/// ↑сайасый салқыңқандылық қайда сіз айтқан↓/// ↑сайасый салқыңқандылық/ бұндай і і адасқан/ ы ы ашұулаңған адамның уондайы ͡б̊олмайд↓/// ↑жоқ/ жақ̊с'ана адамдар айтып жатыр// шешім қаб̊ылдайтын сен ғой деген мәселе↓/// ↑жоқ/ йенді сен бійлікте қалғың келеді ғой↓/// ↑бійлікте қалғың келетін↓/// |
↑ы ы жаңа сіз айтып қалдыңыз ғой// іресей ұукрайна соғұсұна ͡ғатысты// соғұстұ пұутійм бастады ма// қоғамдық пікір ͡б̊астады ма деп// бұлай бөлүуүңүзгө не себ̊еп ͡полдұ↓/// ↑жоқ/ уөйткөнү шынын айтұу ͡герек// мына ͡б̊үгүңгү уорұс қоғамының ішінд'ұукрайн халқын// йекінші сорт/ уөмүр сүрүугө қақысы жоқ↓/// ↑іймперійалыйстік пыйғыл ғой сонда↓/// ↑нұу/ қалай деб̊ ͡атасаңыз да// бірақ қоғамдық пікірді йең жаман алқашына дейін// сөйтүп уойлайтын азаматтардың саны жеткілікті↓/// ↑сайасый салқыңқандылық қайда сіз айтқан↓/// ↑сайасый салқыңқандылық/ бұндай і і адасқан/ ы ы ашұулаңған адамның уондайы ͡б̊олмайд↓/// ↑жоқ/ жақ̊с'ана адамдар айтыб̊ жатыр// шешім қаб̊ылдайтын сен ғой деген мәселе↓/// ↑жоқ/ йенді сем бійлікте қалғың ͡геледі ғой↓/// ↑бійлікте қалғың ͡гелетін ↓/// |
- Ы-ы жаңа сіз айтып қалдыңыз ғой, Ресей-Украина соғысына қатысты, соғысты Путин бастады ма, қоғамдық пікір бастады ма деп, бұлай бөлуіңізге не себеп болды?
- Жоқ, өйткені шынын айту керек, мына бүгінгі орыс қоғамының ішінде украин халқын екінші сорт, өмір сүруге қақысы жоқ...
- Империалистік пиғыл ғой, сонда.
- Ну, қалай деп атасаңыз да, бірақ қоғамдық пікірді ең жаман алқашына дейін сөйтіп ойлайтын азаматтардың саны жеткілікті.
- Саяси салқынқандылық қайда, сіз айтқан?
- Саяси салқынқандылық - бұндай і-і адасқан, ы-ы ашуланған адамның ондайы болмайд.
- Жоқ, жақсы, ана адамдар айтып жатыр, шешім қабылдайтын сен ғой деген мәселе.
- Жоқ, енді сен билікте қалғың келеді ғой. Билікте қалғың келетін болғандықтан, мәңгі-бақи билігің келгендіктен, сен сол қоғамдық пікірді ескересің. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑жақ̊сы/ түсүнүкті↓/// ↑йенді уөзімізге қатысты йекі сауалмен түйіндейік// айдос мырза↓/// ↑бағана ͡б̊асынд'айтып қалдыңыз// сіз ы ы уос'әлемдегі соғыстар тұурал'айтылған кезде// жаңағ'әлемді уөзінше ͡б̊ійлеп алғысы келетіндер ͡б̊ар// бөліп алғысы келетіндер ͡б̊ар деп↓/// ↑ы ы әлемді ͡б̊іздің қазақый түсүнікпен алғанда// үлкен дастархан деп алайық// тойхана сыйақты↓/// ↑төрі ͡б̊ар// жаны ͡б̊ар// айақ жақ бар// басқа ͡б̊ар↓/// ↑қазақ̊станның уорны қай жерде қазір↓/// ↑ы ы байлығы тұрғысынан қарасаң бір ͡б̊өлек// эканомійкалық үлес тұрғысынан қарасаң йекінші ͡б̊өлек// адамый патенсійал тұрғысынан ақылға келсек үшінші ͡б̊өлек↓/// ↑қазір қазақ̊стан үшін жазұулы/ дайындалған/ құдайдың бұйрығы ͡б̊олып таб̊ылатын йешбір сенарій жоқ↓/// ↑біз қазақ қоғамы не деп̊ шешеміз// қалай деп̊ шешеміз// сондай болад↓/// |
↑жақ̊сы/ түсүнүкті↓/// ↑йенді уөзүмүзге қатысты йекі сауалмен түйүндөйік// айдос мырза↓/// ↑бағана ͡б̊асынд'айтып қалдыңыз// сіз ы ы уос'әлемдегі соғұстар тұурал'айтылған кезде// жаңағ'әлемді уөзүншө ͡б̊ійлеб̊ ͡алғысы ͡гелетіндер ͡б̊ар// бөлүб̊ ͡алғысы ͡гелетіндер ͡б̊ар деп↓/// ↑ы ы әлемді ͡б̊іздің ͡ғазақый түсүнүкпен алғанда// үлкөн дастархан деб̊ ͡алайық// тойхана сыйақты↓/// ↑төрү ͡б̊ар// жаны ͡б̊ар// айағ жақ ͡пар// басқа ͡б̊ар↓/// ↑қазақ̊станның уорнұ қай жерде қазір↓/// ↑ы ы байлығы тұрғұсұнаң ͡ ғарасаң бір ͡б̊өлөк// эканомұйкалығ үлөс тұрғұсұнаң ͡ ғарасаң йекінші ͡б̊өлөк// адамый патенсійал тұрғұсұнан ақылға ͡гелсег үшүншү ͡б̊өлөк↓/// ↑қазір ͡ғазақ̊стан үшүн жазұулұ/ дайындалған/ құдайдың бұйрұғұ ͡б̊олұп таб̊ылатын йешбір сенарый жоқ↓/// ↑біз ͡ғазақ қоғамы не деп̊ шешеміз// қалай деп̊ шешеміз// сондай болад↓/// |
- Жақсы, түсінікті. Енді өзімізге қатысты екі сауалмен түйіндейік, Айдос мырза. Бағана басында айтып қалдыңыз сіз, ы-ы осы әлемдегі соғыстар туралы айтылған кезде, жаңағы, әлемді өзінше билеп алғысы келетіндер бар, бөліп алғысы келетіндер бар деп. Ы-ы әлемді біздің қазақи түсінікпен алғанда, үлкен дастархан деп алайық, тойхана сияқты. Төрі бар, жаны бар, аяқ жақ бар, басқа бар. Қазақстанның орны қай жерде қазір?
- Ы-ы байлығы тұрғысынан қарасаң, бір бөлек, экономикалық үлес тұрғысынан қарасаң, екінші бөлек, адами потенциал тұрғысынан ақылға келсек, үшінші бөлек. Қазір Қазақстан үшін жазулы, дайындалған, құдайдың бұйрығы болып табылатын ешбір сценарий жоқ. Біз қазақ қоғамы не деп шешеміз, қалай деп шешеміз, сондай болад. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑біз ͡б̊ір сенарійде сійнгапұур ͡б̊олұуымыз мүмкін// бір сенарійд'ауғанстан болұуымыз мүмкін// бір сенарійде тәуелсіздігімізден ажырап қалұуымыз мүмкін// йекінші сенарійде керісінше// кейб̊ір жерлерімізді қайтарұуымыз ықтыймал↓/// ↑уосұның қайсысы сізг'ұнайды деген әңгіме ͡б̊ар↓/// ↑йегер жаңағы/ дұрыс'ұнайтын болұу керек болса// уонда ͡б̊үгіннен бастап// санамызд'әсіресе / көп̊шілік̊ санамызды// кейб̊ір ͡б̊іздің басымызға қатып қалған мійфалогійалық канстрұуксійаларды ͡б̊ұзып// быт ш̆ытын шығарып// кәдімгідей қара жұмысқа/ басқаға кірісүу керек те// басқа жол жоқ және дақпыртқа/ басқаға/ мақтағаңға сене ͡б̊ермеу керек↓/// ↑кішкене ͡б̊ір йенді/ тәуб̊еге келүу керек та↓/// ↑ы ы сіз айтып уотырған түсүніктег'азаматтар // қазақтар жүз пайыз дейінші// жарты ͡б̊ылай/ жартысы ͡б̊ылай йемес// жүз пайыз ͡б̊олұу үшін неш'ұрпақ ауысұу керек↓/// |
↑біз ͡б̊ір сенарыйде сыйңгапұур ͡б̊олұуұмұз мүмкүн// бір сенарыйд'ауғанстан болұуұмұз мүмкүн// бір сенарыйде тәуөлсүздүгімізден ажырап қалұуұмұз мүмкүн// йекінші сенарыйде ͡герісінше// кейб̊ір жерлерімізді ͡ғайтарұуұмұз ықтыймал↓/// ↑уосұнұң ͡ғайсысы сізг'ұнайды деген әңгіме ͡б̊ар↓/// ↑йегер жаңағы/ дұрұс'ұнайтын болұу ͡герек болса// уонда ͡б̊үгүннөм бастап// санамызд'әсіресе / көп̊шүлүк̊ санамызды// кейб̊ір ͡б̊іздің басымызға ͡ғатып қалған мійфалогұйалық канстрұуксыйаларды ͡б̊ұзұп// быт ш̆ытын шығарып// кәдімгідей ͡ғара жұмұсқа/ басқаға ͡гірісүу ͡герек те// басқа жол жоғ және дақпыртқа/ басқаға/ мақтағаңға сене ͡б̊ермеу ͡герек↓/// ↑кішкене ͡б̊ір йенді/ тәуб̊өгө келүу ͡герек та↓/// ↑ы ы сіз айтып уотұрған түсүнүктег'азаматтар // қазақтар жүз пайыз дейінші// жарты ͡б̊ылай/ жартысы ͡б̊ылай йемес// жүз пайыз ͡б̊олұу үшүн неш'ұрпақ ауұсұу ͡герек↓/// |
- Біз бір сценарийде Сингапур болуымыз мүмкін, бір сценарийде Ауғанстан болуымыз мүмкін, бір сценарийде тәуелсіздігімізден ажырап қалуымыз мүмкін, екінші сценарийде, керісінше, кейбір жерлерімізді қайтаруымыз ықтимал. Осының қайсысы сізге ұнайды деген әңгіме бар. Егер, жаңағы, дұрысы ұнайтын болу керек болса, онда бүгіннен бастап, санамызды, әсіресе, көпшілік санамызды, кейбір біздің басымызға қатып қалған мифологиялық конструкцияларды бұзып, быт-шытын шығарып, кәдімгідей, қара жұмысқа, басқаға кірісу керек те, басқа жол жоқ және дақпыртқа, басқаға, мақтағанға сене бермеу керек. Кішкене бір, енді, тәубеге келу керек та.
- Ы-ы сіз айтып отырған түсініктегі азаматтар, қазақтар 100 пайыз дейінші, жарты былай, жартысы былай емес, 100 пайыз болу үшін неше ұрпақ ауысу керек? |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑жоқ йенді/ қазір тәуелсіздік алғаннан бері// йенді шамамен бір жарым ұрпақ ауысты ғой↓/// ↑қазірдің уөзінде ͡б̊із қазір сек̊сен тоғызыншы немесе тоқ̊саныншы жылдағы қоғам йемеспіз↓/// ↑ійә/ тағы уон жыл уөтед↓/// ↑ үуже қоғам/ тіпті ͡б̊өлек болад↓/// ↑уоғам бүгінгі тоқаев жасап жатқан іреформалар// бәр'әсер йетед↓/// ↑сайлауы да/ басқасы да/ бірақ басты міндет čайлау ͡б̊олсын// демакратыйа ͡б̊олсын// бәрінде жасалад// бәріне де мүмкіндік берілед↓/// ↑бірақ уосы ͡б̊ір төрт/ бес жыл бәлкім// бес/ алты жыл бізге мен құдайдан тыныштық тілейм↓/// ↑уосыдан уөтіп/ қауіп̊сіздік жағын ы ы басқа жақтарын күшейтіп алатын болсақ// талай нәрсенің жақ̊сы ͡б̊олатынына уөз ͡б̊асым толық жүз пайыз сеніммен айт'алам ↓/// ↑бірақ қазір кейб̊ір мәселеде шынын айтұу керек// біз қыл үстінде тұрмыз↓/// |
↑жоқ йенді/ қазір тәуөлсүздүг алғаннам бері// йенді шамамем бір жарым ұрпағ ауұстұ ғой↓/// ↑қазірдің уөзүндө ͡б̊із ͡ғазір сек̊сен тоғұзұншы немесе тоқ̊саныншы жылдағы қоғам йемеспіз↓/// ↑ійә/ тағы уон жыл уөтөд↓/// ↑үужө қоғам/ тіпті ͡б̊өлөк болад↓/// ↑уоғам бүгүңгү тоқаев жасаб̊ жатқан іреформалар// бәр'әсер йетед↓/// ↑сайлауұ да/ басқасы да/ бірақ ͡пасты міндет čайлау ͡б̊олсұн// демакратыйа ͡б̊олсұн// бәрінде жасалад// бәріне де мүмкүндүк берілед↓/// ↑бірақ уосұ ͡б̊ір төрт/ беш ͡ шыл бәлкім// бес/ алты жыл бізге мең ͡ ғұдайдан тыныштық тілейм↓/// ↑уосұдан уөтүп/ қауүп̊сүздүг жағын ы ы басқа жақтарың ͡ гүшөйтүб̊ ͡алатым болсақ// талай нәрсенің жақ̊сы ͡б̊олатынына уөз ͡б̊асым толұғ жүз пайыс сеніммен айт'алам ↓/// ↑бірақ қазір ͡гейб̊ір мәселеде шынын айтұу ͡герек// біз ͡ғыл үстүндө тұрмұз↓/// |
- Жоқ, енді, қазір тәуелсіздік алғаннан бері, енді, шамамен бір жарым ұрпақ ауысты ғой. Қазірдің өзінде біз қазір 89-шы немесе 90-шы жылдағы қоғам емеспіз. Иә, тағы 10 жыл өтед. Уже қоғам, тіпті, бөлек болад. Оған бүгінгі Тоқаев жасап жатқан реформалар, бәрі әсер етед. Сайлауы да, басқасы да, бірақ басты міндет - сайлау болсын, демократия болсын, бәрінде жасалад, бәріне де мүмкіндік берілед. Бірақ осы бір 4-5 жыл, бәлкім, 5-6 жыл бізге мен құдайдан тыныштық тілейм. Осыдан өтіп, қауіпсіздік жағын, ы-ы басқа жақтарын күшейтіп алатын болсақ, талай нәрсенің жақсы болатынына өз басым толық, 100 пайыз сеніммен айта алам. Бірақ қазір кейбір мәселеде, шынын айту керек, біз қыл үстінде тұрмыз. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑түсүнүкті↓/// ↑ы ы қазақ̊станда жаңа қазақ̊стан мен йескі қазақ̊станның таласы тоқтады ма↓/// ↑жаңа қазақ̊стан мен йескі қазақ̊станның таласын// мен қазір ͡б̊ылай деп түсіндірейін деп жүрмін↓/// ↑мынау мұнай дәуірінде қалып// мұнай дәуіріндей ақ̊ша тапқысы келгендер йескі қазақ̊стан↓/// ↑ал жаң'эканомұйкада уөмір сүріп// жаң'эканомұйкада жұмыс істегісі келетін// және соның тәртіб̊імен жүргісі келгендер ͡б̊ұлар жаңа қазақ̊стан↓/// ↑уол адамға ͡б̊айланысты йемес// жаңағы фыйлософұйалық/ сайасый/ эканомұйкалық таңдауға қатысты дүнійе деп айтар йедім↓/// |
↑түсүнүкті↓/// ↑ы ы қазақ̊станда жаңа ͡ғазақ̊стан мен йескі ͡ғазақ̊станның таласы тоқтады ма↓/// ↑жаңа ͡ғазақ̊стан мен йескі ͡ғазақ̊станның таласын// мең ͡ ғазір ͡б̊ылай деп түсүндүрейін деб̊ жүрмүн↓/// ↑мынау мұнай дәуүрүндө қалып// мұнай дәуүрүндөй ақ̊ша тапқысы ͡гелгендер йескі ͡ ғазақ̊стан↓/// ↑ал жаң'эканомұйкада уөмүр сүрүп// жаң'эканомұйкада жұмұс істегісі ͡гелетін// және сонұң тәртіб̊імен жүргүсү келгендер ͡б̊ұлар жаңа ͡ғазақ̊стан↓/// ↑уол адамға ͡б̊айланысты йемес// жаңағы фыйлософұйалық/ сайасый/ эканомұйкалық таңдауға ͡ғатысты дүнүйө деб̊ ͡айтар йедім↓/// |
- Түсінікті. Ы-ы Қазақстанда жаңа Қазақстан мен ескі Қазақстанның таласы тоқтады ма?
- Жаңа Қазақстан мен ескі Қазақстанның таласын мен қазір былай деп түсіндірейін деп жүрмін. Мынау мұнай дәуірінде қалып, мұнай дәуіріндей ақша тапқысы келгендер - ескі Қазақстан. Ал жаңа экономикада өмір сүріп, жаңа экономикада жұмыс істегісі келетін және соның тәртібімен жүргісі келгендер – бұлар жаңа Қазақстан. Ол адамға байланысты емес, жаңағы, философиялық, саяси, экономикалық таңдауға қатысты дүние деп айтар едім. |
Айдос Сарым
|
▶
|
↑жақ̊сы↓/// ↑түйін болсын// бүгінгі күннің батыры кім↓/// ↑бүгінгі күннің батыры тоқаев↓/// ↑жақ̊сы↓/// ↑ұуақыт тапқаныңызға ырақмет айтам↓/// ↑сізге ырақмет↓/// ↑ уөзіңіз айтып уөткендей// уосы сыртқы сайасат/ ішкі сайасат бойынша/ жалпы йеліміздегі сайасый іреформалар ͡б̊ойынша// әлі талай уос'арнаның жаңағ'айасында біраз әлі сұхбаттасамыз/ пікірлесеміз деген уойдамын↓/// ↑дайынмын↓/// ↑ійә/ кеш болса да/ ұуақыт тапқаныңызға ырақмет↓/// ↑сізге ырақмет↓/// ↑құрметті көрермен/ аман саулықта жүздескенше сау болыңыздар↓/// |
↑жақ̊сы↓/// ↑түйүм болсұн// бүгүңгү күннүң батыры ͡гім↓/// ↑бүгүңгү күннүң батыры тоқаев↓/// ↑жақ̊сы↓/// ↑ұуақыт тапқаныңызға ырақмет айтам↓/// ↑сізге ырақмет↓/// ↑ уөзүңүз айтып уөткөндөй// уосұ сыртқы сайасат/ ішкі сайасат ͡пойұнша/ жалпы йеліміздегі сайасый іреформалар ͡б̊ойұнша// әлі талай уос'арнаның жаңағ'айасында біраз әлі сұхбаттасамыз/ пікірлесеміз деген уойдамын↓/// ↑дайыммын↓/// ↑ійә/ кеш болса да/ ұуақыт тапқаныңызға ырақмет↓/// ↑сізге ырақмет↓/// ↑құрметті көрөрмөн/ аман саулықта жүздөскөнше сау болұңұздар↓/// |
- Жақсы. Түйін болсын, бүгінгі күннің батыры кім?
- Бүгінгі күннің батыры – Тоқаев.
- Жақсы. Уақыт тапқаныңызға рақмет айтам.
- Сізге рақмет!
- Өзіңіз айтып өткендей, осы сыртқы саясат, ішкі саясат бойынша, жалпы еліміздегі саяси реформалар бойынша әлі талай осы арнаның, жаңағы, аясында біраз әлі сұхбаттасамыз, пікірлесеміз деген ойдамын.
- Дайынмын.
- Иә, кеш болса да, уақыт тапқаныңызға рақмет!
- Сізге рақмет!
- Құрметті көрермен, аман-саулықта жүздескенше, сау болыңыздар! |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ ұлттың басты қателігі →/ уол трайбалійзм ↓ /// ↑ трайбалійзм бүкіл жемқорлық сыйақты // үлкен-үлкен қылмыстардың // бастауында тұрады ↓ /// |
↑ ұлттұң басты қателігі →// уол трайб̊алыйзм ↓ /// ↑ трайб̊алыйзм бүкүл жемқорлұқ̊ сыйақты // үлкөн-үлкөң ғылмыстардың / бастауұнда тұрады ↓ /// |
Ұлттың басты қателігі - ол трайбализм. Трайбализм бүкіл жемқорлық сияқты үлкен-үлкен қылмыстардың бастауында тұрады. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ адамзат қателігі ↓ ///
↑ ең бірінші →// адамзаттың қателігі уол/ уөзінің бауырын уөлтіріп көріу ↓ /// ↑ мына діній әпсанада →/ қабылдың абылд' өлтірүуі деген бар ғой ↓ /// ↑ бәлкім→/ мысал үшін →/ діни әпсан' айтад / ↑ абыл қабылға қарағанда кішкене гуманійстеу болған →/ мейірімдірек болған/ іймандырақ болған деген сыйақты ↓ /// ↑ сондай дүнійе бізге жетті ͡ ғой йенді ↓ /// |
↑ адамзат қателігі ↓ /// ↑ йең бірінші →// адамзаттың ͡ғателіг' уол / уөзүнүң бауұрұн уөлтүрүп көрүу ↓ /// ↑ мына діній әпсанада →// қаб̊ылдың аб̊ылд' өлтүрүуү дегем бар ғой ↓ /// ↑ бәлкім →// мысал үшүн →// діній әфсан' айтады →// аб̊ыл ғаб̊ылға ͡ғарағанда ͡гішкене гұуманыйстеу ͡б̊олған →// мейірімдірек болған // ыймандырақ ͡полған деген сыйақты ↓ /// ↑ сондай дүнүйө ͡б̊ізге жетті ͡ ғой йенді ↓ /// |
Адамзат қателігі?
Ең бірінші, адамзаттың қателігі - ол өзінің бауырын өлтіріп көру. Мына діни әфсанада Қабылдың Абылды өлтіруі деген бар ғой. Бәлкім, мысал үшін, діни әфсана айтады, Абыл Қабылға қарағанда кішкене гуманистеу болған, мейірімдірек болған, имандырақ болған деген сияқты. Сондай дүние бізге жетті ғой енді. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ егер қабыл / йертерек мысалға →// аурұумен / болмаса бір тағы бір →/ сондай жағдаймен / о : дүнійелік болып кетс̆е →// мүмкін абылдан тараған ұрпақ әлдеғайда гуманистік / әлдеғайда мейірімді болар ме'ед деп уойлаймын ͡ да ↓ /// ↑ бірақ/ уөкүнішке уорай →/ адамның ішіндегі бір ашкөздік→/ зұлымдықтың бір алғашқы белгілерін/ сол қабыл ұстай алмай қалды ↓ /// ↑ соның арқасында / ↑йең бірінші / қылмыс →// дүнійеге келді / былайша айтқанда / ↑ бауырдұң бауұрд'өлтірүуі деген ↓ /// |
↑ йегер ғаб̊ыл/йертерег мысалға →// аурұумөн / болмаса ͡б̊ір тағы ͡ б̊ір →/ сондай жағдаймен / у о : дүнүйөлүк болұп кетč̆е / ↑ мүмкүн аб̊ылдан тараған ұрпағ әлдеғайда гұуманыйстік / әлдеғайда мейірімді ͡б̊олар м'ед деб̊ уойлаймын ͡ да ↑/// ↑ бірақ/ уөкү нүшк'орай →/ адамның ішіндегі ͡б̊ір ашкөздүк →/ зұлұмдұқтың бір алғашқ̊ы ͡б̊елгілерін / сол ғаб̊ыл ұстай алмай ͡ ғалды →/ сонұң арқасында / ↑ йең бірінші / қылмыс →// дүнүйөгө ͡ гелді / былайш' айтқанда / ↑ бауұрдұң бауұрд' өлтүрүуү деген ↓ /// |
Егер Қабыл ертерек, мысалға аурумен болмаса бір тағы бір сондай жағдаймен о дүниелік болып кетсе, мүмкін Абылдан тараған ұрпақ әлдеқайда гуманистік, әлдеқайда мейірімді болар ма еді деп ойлаймын да. Бірақ, өкінішке орай, адамның ішіндегі бір ашкөздік, зұлымдықтың бір алғашқы белгілерін сол Қабыл ұстай алмай қалды. Соның арқасында ең бірінші қылмыс дүниеге келді. Былайша айтқанда, бауырдың бауырды өлтіруі деген. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ бұл алғашқы / қателік ↑/ кейінгі бүкіл адамзаттың бойында қателіктерге алып келді ↓ /// ↑ мысалы бір таңғалатын дүнійе →// ы ы : ы ы : жер бетінде ↑ неғұрлым ↑ / қанша көптөген гуманійстік идейалар келсе ↑/ соғұрлұм соғыс технологыйалары дамып уотырд ↓ /// ↑ йәғіній →/ адам / бір жағынан саналы адам іретінде/саналы тіршілік іиесі іретінде ↑/ бәрін дұрыс түсінед ↓ /// ↑ бірақ неге йекенін білмеймін/ уөзіне йерегесіп істейд↓/// |
↑ бұл алғашқ̊ы // қателік →// кейіңгі ͡б̊үкүл адамзаттың бойұнда ͡ғателіктерг' алып келді ↓ /// ↑ мысалы ͡б̊ір таң ͡ғалатын дүнүйө →// жер ͡б̊етінде →// неғұрлұм →// қанша ͡гөптөгөн гұуманыйстіг ійдейәлар ͡гелсе ↑/ соғұрлұм соғұс технологыйалары дамыб̊ уотұрды↓/// ↑ йәғіній →// адам // бір жағынан санал' адам іретінде // саналы тіршіліг ійесі і ретінде →// бәрін дұрұс түс үнөдү ↑ бірақ нег' йекенін білмеймін // уөзүн' йерегесіп істейді ↓ /// |
Бұл алғашқы қателік кейінгі бүкіл адамзаттың бойында қателіктерге алып келді. Мысалы, бір таң қалатын дүние, жер бетінде неғұрлым қанша көптеген гуманистік идеялар келсе, соғұрлым соғыс технологиялары дамып отырды. Яғни адам бір жағынан саналы адам ретінде, саналы тіршілік иесі ретінде, бәрін дұрыс түсінеді. Бірақ неге екенін білмеймін, өзіне ерегесіп істейді. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ мысалы / жақ̊сы уойларды уойлайды/ жасампаз уойларды уойлайт ͡ та →// бірақ соғұрлым ы ы : ы ы : →// қалай адамды уөлтірүуге болады →// қалай адамды азаптауға болат →// қалай билікті уорнатұуға болат →/// қалай біреудің дүнійе-мүлкін тартып алуға болат ↑// қалай байұуға болат деген сыйақты↑// антыигумандық сондай бір / ↑ технологыйаларды көп дамытады ↓ /// |
↑ мысалы // жақ̊с' уойларды уойлайды →// жасампаз уойлард'ойлайт ͡ та // бірақ̊ соғұрлұм →// қалай адамд'өлтүрүугө болады // қалай адамд' азаптауға болат →// қалай бійлікт' уорнатұуға болады →// қалай біреудүң дүнүйө-мүлкүн тартыб̊ ͡ал ұұуға ͡б̊олады →// қалай байұуға ͡б̊олат деген сыйақты →// антыйгұумандық̊ сондай бір →// технологұйаларды ͡гөп дамытады ↓ /// |
Мысалы, жақсы ойларды ойлайды, жасампаз ойларды ойлайды да, бірақ соғұрлым қалай адамды өлтіруге болады, қалай адамды азаптауға болады, қалай билікті орнатуға болады, қалай біреудің дүние-мүлкін тартып алуға болады, қалай баюға болады деген сияқты антигумандық сондай бір технологияларды көп дамытады. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ мысалы // жер бетінде // қаншама // гуманистік сөздер жазылса // соншама оқ →// дүнүйеге келді ↓ /// ↑ мысалы →// қаншама // мыңдаған →// милиондаған кітәп шық̊са →// соншама →// жарылғыш заттар дүнійеге келген сыйақты ↓ /// ↑ йенд' ана бұрынғы заманда →// жебелерді айтпағанда ↓ /// ↑ осындай бір қызық →// кереғар біздің табіиғатымыз бар ↓ /// |
↑ мысалы // жер ͡б̊етінде →// қаншама // гұуманыйстік̊ сөздөр жазылса // соншама →// уоқ →/ дүнүйөгө келді ↓/// ↑ мысалы ↑// қаншама ↓// ↑ мыңдаған →// мійліййондағаң гітәп̊ шық̊са →// соншама →// жарылғыш заттар дүнүйөгө келген сыйақты ↓ /// ↑ енд' ана бұрұңғұ заманда →// жеб̊елерд' айтпағанда ↓/// ↑уосұндай бір ғызық →// кереғар ͡б̊іздің таб̊ыйғатымыз ͡б̊ар ↓ /// |
Мысалы, жер бетінде қаншама гуманистік сөздер жазылса, соншама оқ дүниеге келді. Мысалы, қаншама мыңдаған, миллиондаған кітап шықса, соншама жарылғыш заттар дүниеге келген сияқты. Енді ана бұрынғы заманда жебелерді айтпағанда. Осындай бір қызық, кереғар біздің табиғатымыз бар. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ жалпы / йенді / мына ↑/ мысырдың гермес трійсмеійст деген атақты →/ кезінде әлгі →// ұрұухани көсемдері болған ғой мысырдың ↓ /// ↑ соның сөзі бар / адам деген бұл / ажалды құдай дейд ↓ /// ↑ йағіни адам ↓ /// ↑ кішкентай құдай ↓ /// ↑ уоны құдай сөйтіп жаратқаннан ͡гейін / уол ↑ неғұрлым жасампаздық жаққа / бет бұрұу керек ↓ /// ↑ сондай дүнійемен айналысұу ͡герек ↓ /// ↑ уол керісінше // адамның ішіндегі құдайд'өлтіріп алған сыйақты ↓ /// ↑ керісінше →/ басқа бір →// қара жағы басымдырақ болд ͡деп уойлаймын // мысалы ↓ /// |
↑ жалпы // йенді // мына →// мысырдың гермес трійсмегійст деген атақты →//кезінд' әлгі →// ұрұуханый гөсөмдөрі ͡//б̊олған ͡ғой мысырдың ↓/// ↑ сонұң сөзү ͡б̊ар →// адам дегем бұл // ажалды құдай дейді ↓/// ↑ йағіни адам /↑ кішкентай ͡ғұдай ↓ /// ↑ уонұ құдай сөйтүб̊ жаратқаннаң ͡гейін // уол →// неғұрлұм жасампаздығ жаққа // бет ͡пұрұу ͡герек // сондай дүнүйөмөн айналысұу ͡герек // уол ͡герісінше // адамның ішіндегі ͡ғұдайд'өлтүрүп алған // сыйақты ↓/// ↑ керісінше →// басқа ͡б̊ір →// қара жағы ͡б̊асымдырақ ͡полд деб̊ уойлаймын // мысалы ↓ /// |
Жалпы енді мынау Мысырдың Гермес Трисмегист деген атақты, кезінде әлгі рухани көсемдері болған ғой Мысырдың. Соның сөзі бар "адам деген бұл - ажалды құдай" дейді. Яғни адам - кішкентай құдай. Оны құдай сөйтіп жаратқаннан кейін, ол неғұрлым жасампаздық жаққа бет бұру керек. Сондай дүниемен айналысу керек. Ол, керісінше, адамның ішіндегі құдайды өлтіріп алған сияқты. Керісінше, басқа бір қара жағы басымдырақ болды деп ойлаймын мысалы. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ йенді мен уөзім салам бойынш' айтатын болсам →// жаңағындай/ соғыс технологійаларын дамытты →// уоны кемелдендірді →// зұлымдықтың ↑/ небір түрлерін уойлап тапты →// бірақ// сонымен қатар / жер бетіне көптеген уойшылдар түсті↓ /// ↑ адамзаттың керемет ұстаздары болды →// ақындар болды →// жазұушылар болды→// соларды тыңдаған жоқ→// адамзат ↑/ ұуақтысында→// тірі кезінде →// тіпт' өлүп қалғаннан кейін ͡де↓ /// |
↑ йенді мен уөзүм салам бойұнш' айтатын болсам →// жаңағындай // соғұс технологұйаларын дамытты →//уонұ ͡гемелдендірді →// зұлұмдұқтың ↑неб̊ір түрлөрүн уойлап тапты →// ↑бірақ// сонұмең ғатар / жер ͡б̊етіне ͡гөптөгөн уойшұлдар түстүү↓ /// ↑ адамзаттың ͡геремет ұстаздары ͡б̊олдұ →// ақындар ͡б̊олдұ →// жазұушұлар ͡б̊олдұ →// соларды тыңдаған жоқ // адамзат →// ұуақтысында →// тірі ͡гезінде →// ↑тіпт'өлүп қалғаннаң гейін ͡де ↓ /// |
Енді мен өзім салам бойынш' айтатын болсам, жаңағындай соғыс технологияларын дамытты, оны кемелдендірді, зұлымдықтың небір түрлерін ойлап тапты, бірақ сонымен қатар жер бетіне көптеген ойшылдар түсті. Адамзаттың керемет ұстаздары болды, ақындар болды, жазушылар болды, соларды тыңдаған жоқ, адамзат уақтысында, тірі кезінде, тіпті өліп қалғаннан кейін де. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ көп жағдайда әдебійетті бір // қызықты бір нәрсе деп уоқыйт ↑/// ↓ шындығында →// уоның / тәрбійелік мәні →// уоның артындағы →// астындағы жатқан көптеген рұухани пластарды көрмейт ↓ /// ↑ керек десеңіз →// құдайдан келген хабар деп қабылдамайды уоны ↓/// |
↑ көб̊ жағдайд' әдеб̊ійетті бір // қызықты ͡б̊ір нәрсе деб̊ уоқұйт ↑ /// ↓ шындығынд →// уонұң // тәрб̊ійеліг мәні →// уонұң артындағы // астындағы жатқаң гөптөгөн ұ рұуханый пыластарды ͡гөрмөйт ↑ /// ↓ керек десеңіз →// құдайдаң гелген хаб̊ар деп қаб̊ылдамайд' уонұ ↓ /// |
Көп жағдайда әдебиетті бір қызықты бір нәрсе деп оқиды. Шындығында, оның тәрбиелік мәні, оның артындағы, астындағы жатқан көптеген рухани пластарды көрмейді. Керек десеңіз, құдайдан келген хабар деп қабылдамайды оны. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ бұл көркем уойлау деген дүнійе / адамды →// тек қана мыйын сергітіп →// болмаса бір қыйалын ұштайтын дүнійе йемес уол ↑/// ↑ адамды йең бірінші жүрегін жұмсартатын дүнійе ғой ↑/// ↑ әдебійеттің негізгі мійссійасы да сол деп уойлайм →// адамның жүрегін жұмсартұу↓/// ↑бірақ/ уөкінішке уорай →// бізде/ әдебійетті уоқығаннан гөрі →//ыы:ыы: ↑/ кейінгі// уосы →// уөткен ғасыр мен қазыр біздің кешіп жатқан заманымызда →// керісінше бір / жеңіл дүнійеге кетіп бара жатқан сыйақтымыз↑/// ↑ әдебійет/ жалпы уөліп бара жатқан сыйақты бір// не қалыптасат→//пікір↑/// |
↑ бұл гөркөм уойлау деген дүнүйө // адамды →// тек ͡ғана мыйын сергітіп // болмаса ͡б̊ір ғыйалын ұштайтын дүнүй'емес уол ↑ /// ↑ адамд' йең бірінші жүрөгүн жұмсартатын дүнүйө ͡ғой ↑ /// ↑ әдеб̊ійеттің негізгі мыйссыйасы ͡да сол деб̊ уойлаймын →// адамның жүрөгүн жұмсартұу ↓ /// ↑ бірақ // уөкүнүшк' орай →// бізде // әдеб̊ійетт'оқұғаннан гөрү →// кейіңгі // уосұ →// уөткөн ғасыр мең ғазір ͡б̊іздің ͡гешіб̊ жатқан заманымызда →// керісінше →// ͡б̊ір/ жеңіл дүнүйөгө кетіп ͡пара жатқан сыйақтымыз ↑ /// ↑ әдеб̊ійет / жалп' уөлүп бара жатқан сыйақты ͡б̊ір // не қалыптасады →// пікір ↑ /// |
Бұл көркем ойлау деген дүние - адамды тек қана миын сергітіп, болмаса бір қиялын ұштайтын дүние емес ол. Адамды ең бірінші, жүрегін жұмсартатын дүние ғой. Әдебиеттің негізгі миссиясы да сол деп ойлаймын, адамның жүрегін жұмсарту. Бірақ өкінішке орай, бізде әдебиетті оқығаннан гөрі, кейінгі осы өткен ғасыр мен қазір біздің кешіп жатқан заманымызда, керісінше, бір жеңіл дүниеге кетіп бара жатқан сияқтымыз. Әдебиет жалпы өліп бара жатқан сияқты бір не қалыптасады, пікір. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ йекінші/ адамзаттың қателігі // біз ↑/ жер бетіне түскен кезде →// біз уөмір бақый уосы планетадан йешқайда кетпейтіндей сезініп →// уөмір сүреміз↓/// ↑ біз →// керісінше →//жаратылыстың/ ары қарай жалғастырұу →// жаратылысты ↑уодан сайын кемелдендірүу үшін түскен саналы/ тіршілік ійелері йекенімізді ұмытып кеттік↓ /// |
↑ екінші // адамзаттың ͡ғателігі // біз →// жер ͡б̊етіне түскөң гезде →// біз уөмүр ͡б̊ақый уосұ планетадан йешқ̊айда ͡гетпейтіндей сезініп/өмүр сүрөмүз ↓ /// ↑ біз герісінше →// жаратылыстың // ары қарай жалғастырұу // жарат ылысты →// уодан сайың гемелдендірү' үшүн түскөн саналы // тіршіліг ійелер' йекенімізді ұмұтұп кеттік ↓ /// |
Екінші адамзаттың қателігі - біз жер бетіне түскен кезде, біз өмір бақи осы планетадан ешқайда кетпейтіндей сезініп, өмір сүреміз. Біз, керісінше, жаратылысты ары қарай жалғастыру, жаратылысты одан сайын кемелдендіру үшін түскен саналы тіршілік иелері екенімізді ұмытып кеттік. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ біз / табіиғатқа ↑// мейірімсіз қарайтын/ үлкен қателігіміз ͡бар ↓/// ↑ керісінше →// табіиғатты айалап →// мысалы →// уосы жер бетіндегі бүкіл тіршілік ійелеріне ↑ /// ↓ басқарұу йемес ↑/ біздікі керісінше →// бір тұтынұу сыйақты ↑ /// ↓ бәрін жалмап жеу →// табіиғатты құртұу →// уөзіміздің іиелігімізге пайдаланұу →// тек ͡ғана сондай ↑ /// ↓ бірақ біз ↑\ керісінше →// табійғатқа йештеңе беріп жатқан жоқпыз ↓ /// ↑ біз қанша саналы // тіршілік ійелері болғанмен // біз бір түйір құм жарата алмаймыз ͡ғой↓/// |
↑ біз // таб̊ыйғатқа →// мейірімсіз ғарайтын // үлкөң ͡ғателігіміз ͡б̊ар ↓ /// ↑ керісінше →// таб̊ыйғатт' айалап →// мысалы →// уосұ жер ͡б̊етіндегі ͡б̊үкүл тіршіліг ійелеріне ↓ /// ↑ басқарұ' емес →// біздікі ͡герісінше ͡б̊ір тұтұнұу сыйақты ↓ /// ↑ бәрін жалмаб̊ жеу →// таб̊ыйғатты құртұу →// уөзүмүздүң ійелігімізге пайдаланұу →// тек ͡ғана сондай ↑ /// ↓ бірақ ͡піз ↑// керісінше →// таб̊ыйғатқ' ештеңе беріб̊ жатқан жоқпұз ↓ /// ↑ біз ғанша саналы // тіршіліг іійелері ͡б̊олғаммен →// біз ͡б̊ір түйүр ͡ғұм жарат' алмаймыз ͡ғой ↓ /// |
Біз табиғатқа мейірімсіз қарайтын үлкен қателігіміз бар. Керісінше, табиғатты аялап, мысалы, осы жер бетіндегі бүкіл тіршілік иелеріне. Басқа ру емес біздікі керісінше, бір тұтыну сияқты. Бәрін жалмап жеу, табиғатты құрту, өзіміздің иелігімізге пайдалану, тек қана сондай. Бірақ біз керісінше, табиғатқа ештеңе беріп жатқан жоқпыз. Біз қанша саналы тіршілік иелері болғанмен, біз бір түйір құм жарата алмаймыз ғой. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ құрығанда →// құдайдың / саған сыйға тартқан дүнійесін айалап сақтауға болатын йед ↓ /// ↑ уоған қалай болғанд'да адамның мыйы жетеді →// бірақ істемейд ↓ /// ↑ абайдың // адамзаттың бәрін сүй →// бауырым ͡деп / деген сөзі бар ͡ғой ↓ /// ↑ уол жерде тек кәна адам нәсілін сүй деген сөз йемес →// адамій ↑зат деген сөз ↓ /// ↑ сен уосы планетаға↑/ мысалы →// дінде ͡де айтад/халійп қып жібергенміз↓ /// ↑ мысалы →// құдайдың уосы жерге сені түсіргенде →// сені басқар деп түсірген ↓ /// |
↑ құрұғанда ͡ғұдайдың // саған сыйға тартқан дүнүйөсүн айалап̊ сақтауға ͡б̊олатын йеді ↓ /// ↑уоғаң ͡ғалай болғанда ͡д' адамның мыйы жетеді →// бірағ істемейд ↓ /// ↑ аб̊айдың // адамзаттың бәрін сүй/бауұрұм деп деген сөзү ͡б̊ар ͡ғой →// уол жерде тек кән' адам нәсілін сүй деген сөз йемес →// адамый →// зат деген сөз // сен уосұ планетаға →// мысалы →// дінде ͡д' айтад // халыйп қыб̊ жіб̊ергемміз // мысалы // құдайдың уосұ жерге сені түсүргөнде →// сені ͡б̊асқар ͡деп түсүргөн ↓ /// |
Құрығанда, Құдайдың саған сыйға тартқан дүниесін аялап саяқтауға болатын еді. Оған қалай болғанда да адамның миы жетеді, бірақ істемейді. Абайдың «адамзаттың бәрін сүй, бауырым деп» деген сөзі бар ғой. Ол жерде тек қана адам нәсілін сүй деген сөз емес, адами зат деген сөз. Сен осы планетаға мысалы, дінде де айтады халиф қып жібергенміз. Мысалы, Құдайдың осы жерге сені түсіргенде, сені басқар деп түсірген. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ йегер біз болмасақ →// бізді дел'финдер басқарар йед →// басқаратын йеді/мысалы /↑қасқырлар басқаратын йед/ құстар→// мысалы дегендей ↑ /// ↑ бірақ қалай болғанда да↑// берілүу ғой ↑ /// ↑ адамзаттың →// уосы планетаға ие болып тұрғаны →// бірақ адамзат деген уол тек қана адам йемес↑ /// ↑ уол уосы жер планетасында/ уөмір сүріп жатқан ↑барлық тіршілік ійелерін →/ ↑ійесінің атымен айтып тұр / адамзат деп↑/// ↑ йағни уол адамзатқа құс ͡та →// балық ͡та/ жан-жанұуар ͡да →// уөсімдікте ͡де кіреді ↓/// |
↑ йегер ͡б̊із ͡б̊олмасақ →// бізді дел' фійндер ͡б̊асқарар йеді →// басқаратын йеді →// мысалы /↑қасқырлар ͡б̊асқаратын йеді→// құстар →// мысалы дегендей ↑ /// ↑ бірақ қалай болғанда да↑// берілүу ғой ↑ /// ↑ адамзаттың →// уосұ планетағ'йе болұп тұрғаны →// бірағ адамзат деген уол тек ͡ған' адам йемес ↑ /// ↑ уол уосұ жер планетасында/ уөмүр сүрүб̊ жатқан ↑// барлық тіршіліг ійелерін →// ійесінің атымен айтып тұр // адамзат деп ↑ /// ↑ йағн'ол адамзатқа ͡ғұс ͡та →// балық ͡та →// жан-жанұуар ͡да →// уөсүмдүкте ͡де ͡гіреді ↓ /// |
Егер біз болмасақ, бізді дельфиндер басқарар еді, басқаратын еді, қасқырлар басқаратын еді, құстар, мысалы дегендей. Бірақ қалай болғанда да берілу ғой. Адамзаттың осы планетаға ие болып тұрғаны, бірақ адамзат деген ол тек қана адам емес. Ол осы Жер планетасында өмір сүріп жатқан барлық тіршілік иелерін, иесінің атымен айтып тұр адамзат деп. Яғни ол адамзатқа құс та, балық та, жан-жануар да, өсімдік те де кіреді. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ ал / адамзаттың бәрін сүй→// бауырым деп / деген / уол анау амазонкада уөсіп тұрған / бір түп/ ↑шөпті де сүйүу деген сөз →// анау тійбеттің басындағы/ ұшып жүрген қырандарды да сүйүу керек →// біздің мұхійттар мен теңіздердің астындағы балықтар мен →// басқа да тіршілік ійелерін сүйүу керек деген/ сондай бір үлкен гұуманистік уой айтылған →// абайдың аузымен ↓/// ↑ бірақ уөкінішке уорай →// біз уоны үнемі құлағымыздың сыртынан уөткізіп жібереміз →// себебі біз/ йең бірінші →// ақылымызды →// йа болмаса/ жүрегімізді йемес →// асқазанымызды тыңдайтын сыйақтымыз ↓ /// |
↑ ал адамзаттың бәрін сүй →// бауұрұм деп деген/ уол анау амазоңкада уөсүп тұрған // бір түп →// шөптү де сүйүу деген сөз // анау тійб̊еттің басындағы // ұшұб̊ жүргөң ғырандарды да сүйүу ͡герек →// біздің мұхұйттар мен теңіздердің астындағы ͡б̊алықтар мен →// басқа да тіршіліг ійелерін сүйүу ͡герек деген →// сондай бір үлкөн гұуманыйстіг уой айтылған →// аб̊айдың аузұмөн ↓ /// ↑ бірағ уөкүнүшк'орай →// біз уон' үнөмү құлағымыздың сыртынан уөткүзүб̊ жіб̊ереміз →// себ̊еб̊і ͡б̊із/ йең бірінші →// ақылымызды →// йа болмаса // жүрөгүмізд'емес →// асқазанымызды тыңдайтын сыйақтымыз ↓ /// |
Ал "адамзаттың бәрін сүй, бауырым деп" деген ол анау Амазонкада өсіп тұрған бір түп шөпті де сүю деген сөз, анау Тибеттің басындағы ұшып жүрген қырандарды да сүю керек, біздің мұхиттар мен теңіздердің астындағы балықтар мен басқа да тіршілік иелерін сүю керек деген, сондай бір үлкен гуманистік ой айтылған Абайдың аузымен. Бірақ өкінішке орай, біз оны үнемі құлағымыздың сыртынан өткізіп жібереміз, себебі біз ең бірінші ақылымызды, я болмаса жүрегімізді емес, асқазанымызды тыңдайтын сияқтымыз. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ жалпы бір қызық дүнійе бар →// жүректің ішінде қырық милійон нейроны бар/бөлек мый табылды ↓ /// ↑ оны йестіген шығарсыздар йенді →// көзіқарақты адамдар білед ↓ /// ↑ тұура сол сыйақты/ ↑асқазан ішінде де мый табылған ↓ /// ↑бәленбай милійон нейроны бар ↓ /// ↑ йеенді/ бастағы мый бір бөлек ↓ /// ↑ негізі үшеуі синхронно жұмыс істеу керек →// үйлесімді жұмыс істеу керек ↓ /// ↑ біз керісінше →// сол мына жақтағы мый мен асқазандағы мыйды көп тыңдайтын сыйақтымыз ↓ /// |
↑ жалпы ͡б̊ір ғызығ ͡дүнүйө ͡б̊ар →// жүрөктүң ішінде қырығ мійлійон нейронұ ͡б̊ар/бөлөг мый таб̊ылды ↓ /// ↑ уон' естіген шығарсыздар йенді →// көзүқарақт' адамдар білед ↓ /// ↑ тұура сол сыйақты/ ↑ асқазан ішінде ͡де мый таб̊ылған ↓ /// ↑ бәлембай мійлійон нейронұ ͡б̊ар ↓ /// ↑ йенді →// бастағы мый ͡б̊ір ͡б̊өлөк ↓ /// ↑ негіз' үшөуү сұйнқронно жұмұс істеу ͡герек →// үйлөсүмді жұмұс істеу ͡герек ↓ /// ↑ біз ͡герісінше сол →// мына жақтағы мый мен асқазандағы мыйды ͡гөп тыңдайтын сыйақтымыз ↓ /// |
Жалпы бір қызық дүние бар, жүректің ішінде 40 миллион нейроны бар бөлек ми табылды. Оны естіген шығарсыздар енді, көзіқарақты адамдар біледі. Тура сол сияқты асқазан ішінде де ми табылған. Бәленбай миллион нейроны бар. Енді бастағы ми бір бөлек. Негізі үшеуі синхронно жұмыс істеу керек, үйлесімді жұмыс істеу керек. Біз керісінше, сол мына жақтағы ми мен асқазандағы миды көп тыңдайтын сияқтымыз. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ негізі // әлгі ғазали айтады / жүрек патша болса →// ақыл үуәзір болса / дейді ↓ /// ↑ патша мына жерде боп / йекеуін былайш' айтқанда / іреттеп уотырса →// бәлкім біз // құдай бізд'алғашқы жаратқан кейпімізге түсер ͡ме йедік ↓ /// ↑ жасампаздық / сондай →// гұуманистік жолға түсер ͡ме йедік деп уойлаймын ↓ /// |
↑ негізі // әлгі ғазалый айтады // жүрөк патш̆а ͡б̊олса →// ақыл үуәзір ͡б̊олса // дейді ↓ /// ↑ патш̆а мына жерде ͡б̊оп // йекеуүм былайш' айтқанда // іреттеб̊ уотұрса →// бәлкім біз // құдай бізд' алғашқ̊ы жаратқаң ͡гейпімізге түсөр ͡м' едік ↓ /// ↑ жасампаздық // сондай →// гұуманыйстіг жолға түсөр м' едік деб̊ уойлаймын ↓ /// |
Негізі әлгі Ғазали айтады "жүрек патша болса, ақыл уәзір болса" дейді. Патша мына жерде болып екеуін былайша айтқанда реттеп отырса, бәлкім біз Құдай бізді алғашқы жаратқан кейпімізге түсер ме едік. Жасампаздық сондай гуманистік жолға түсер ме едік деп ойлаймын. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ ұлт қателігі ↓///
↑ тоғызыншы ғасырд'отырып →// уөткен ыы:ы ы: →// ұуақытқа барып баға берүудің уөзі бір / байансыз дүнійе↑// және уол / көп жағдайда ↑// қауыпті де↓/// ↑ уөйткені / сен қоғамның →// былайш тоғызыншы ғасырд' айтқанда →// сынына ұшырауың мүмкүн ↓ /// ↑ себебі / бабаларды сынау деген дүнүйе қалай уол уосы / деген сыйақты ↓/// ↑ дегенмен →// айтып көрейік ↓/// ↑ мен // уойлайм →// қалай болғанда ͡ да →// қазақ тәуелсіздігін сақтап қалұу керек йед →// біз уорысқа кірмеуіміз ͡ герек йед ↓ /// ↑ қалай болғанда тоғызыншы ғасырд ͡ да/ уорыстың тырнағынан құтұлуұмыз керек йед ↓/// ↑ білмеймін / нестеу керек йед/ уол гезде ↓ /// |
↑ ұлт қателігі ↓ /// ↑ уон тоғызыншы ғасырда уот ұ рұп →// уөткөн ыы:ыы : →// ұуақытқа ͡б̊арып паға ͡б̊ер ү удүң уөзү ͡ б̊ір / байансыз дүнүйө↑/ жән'ол // көб̊ жағдайда // ↑ қауүптү ͡ де ↓ /// ↑ уөйткөнү / сең ғоғамның →// былайш'айтқанда →// сынын'ұш ұ рауұң мүмкүн ↓ /// ↑ себ̊еб̊і / баб̊аларды сынау деген дүнүйө қалай уол уосұ / деген сыйақты ↓ /// ↑ дегеммен // айтып көрөйүк ↓/// ↑ мен // уойлаймын →// қалай болғанда ͡ да →// қазақ тәуөлсүздүгін сақтап қалұу ͡герег йеді↓/ біз уорұсқа ͡гірмеуүмүз ͡ герег йеді ↓ /// ↑ қалай болғанда ͡ да/ уорұстұң тырнағынаң ғұтұлұуұмұз герег йед ↓ /// ↑ білмеймін / н' істеу керег йед / уол ͡ гезде ↓ /// |
Ұлт қателігі.
ХХІ ғасырда отырып, өткен уақытқа барып баға берудің өзі бір баянсыз дүние және ол көп жағдайда қауіпті де. Өйткені сен қоғамның, былайша айтқанда, сынына ұшырауың мүмкін. Себебі бабаларды сынау деген дүние қалай ол осы деген сияқты. Дегенмен, айтып көрейік. Мен ойлаймын, қалай болғанда да, қазақ тәуелсіздігін сақтап қалу керек еді, біз орысқа кірмеуіміз керек еді. Қалай болғанда да орыстың тырнағынан құтылуымыз керек еді. Білмеймін не істеу керек еді ол кезде. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ уол жағын мен қазыр айт'алмаймын →// бірақ ͡біз кенесарыны қолдамадық →// кенесарының / тәуелсіздік жолындағы қасійетті соғысты қолдамадық ↓/// ↑ неге ͡десең →// уол біздің/ тағы да ауызбіршілігіміздің жоқтығынан →// уол бірінші ͡ғателік ↓ /// ↑ бізд'ауызбіршілік жоқ ↓ /// ↑ йекінші ͡ғателік/ уос'ауызбіршіліктің ар жағында тұратын/ уол біздің // трайб̊ализм ↑ /// |
↑ уол жағын мең ͡ғазір айт' алмаймын →// бірақ ͡піз // кенесарыны қолдамадық / кенесарының // тәуөлсүздүг жолұндағы қасыйетті соғұстұ қолдамадық ↓ /// ↑ неге десең // уол біздің // тағы д' ауұзб̊үршүлігіміздің жоқтұғұнан ↓ /// ↑ уол бірінші ͡ғателік // бізд' ауұзб̊үршүлік жоқ ↓ /// ↑ йекінші ͡ғателік // уос' ауұзб̊үршүліктің ар жағында тұратын // уол біздің // трайб̊алыйзм ↑ /// |
Ол жағын мен қазір айта алмаймын, бірақ біз Кенесарыны қолдамадық, Кенесарының тәуелсіздік жолындағы қасиетті соғысты қолдамадық. Неге десең, ол біздің тағы да ауызбіршілігіміздің жоқтығынан, ол - бірінші қателік. Бізде ауызбіршілік жоқ. Екінші қателік - осы ауызбіршіліктің ар жағында тұратын ол біздің трайбализм. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ біз ұрұуға →// жүзге →// қырық құрақ // жаңағы // йелге айналып кеттік ↓ /// ↑ уо : баста // мысал үшін →// әз жәнібектің кезінде →// алтын уорданың кезінде // ↑ үш жүз деген бұл әскерій/ терійторйалық бөлініс болатын ↓ /// ↑ біз уоны алдық та →// ыы:ы →// гендік / тұуысқандыққа айналдырып жібердік ↓ /// ↑ уолай йемес уол ↓ /// ↑ шындығында →// қазыр/ уосы қазақтың бүкіл // ұрұуларынан ↑ // проба алып →// генетикалық зерттеулер жүргізіп жүрген жігіттер бар ↓ /// ↑ солар айтад →// біз ұлт іретінде →// генетійкалық тұрғыда / ұлт іретінде →// қалыптасып қойған йелміз / халықпыз ↓ /// |
↑ біз ұрұуға →// жүзгө →// қырық құрақ // жаңағы // йелг' айналып кеттік ↓/// ↑ уо : баста // мысал үшүн →// әж жәніб̊ектің ͡гезінде →// алтын уорданың ͡гезінде ↑// үш шүз дегем бұл әскерій / террійторұйалық ͡пөлүнүс ͡полатын ↓/// ↑ біз уон'алдық та →// гендік / тұуұсқандыққ'айналдырып жіб̊ердік↓/// ↑ уолай йемес уол ↓ /// ↑ шындығында ͡ғазір/ уосұ қазақтың бүкүл // ұрұуларынан →// проб̊' алып / генетійкалық зерттеулөр жүргүзүб̊ жүргөн жігіттер ͡б̊ар ↓/// ↑ солар айтад ↑/ біз ұлт іретінде →// генетійкалық тұрғұда // ұлт іретінде қалыптасып қойған йелміз // халықпыз ↓ /// |
Біз руға, жүзге, қырық құрақ жаңағы елге айналып кеттік. О баста мысал үшін, әз Жәнібектің кезінде, Алтын орданың кезінде үш жүз деген бұл әскери территориялық бөлініс болатын. Біз оны алдық та, гендік туысқандыққа айналдырып жібердік. Олай емес ол. Шындығында, қазір осы қазақтың бүкіл руларынан проба алып, генетикалық зерттеулер жүргізіп жүрген жігіттер бар. Солар айтады, біз ұлт ретінде, генетикалық тұрғыда ұлт ретінде қалыптасып қойған елміз, халықпыз. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ уолар жаңағы / қатар-қатарымен битіп келе жатқан солдаттарға тұтқыйылдан шабұуыл жасап/ жан-жақтан сондай соғыс →// тәсілдерін меңгерген йелміз ғой↓/// ↑ бізге →// бізді уорыс ↑ қалай болғанда да жаулай алмайтын йед↓/// ↑ уоны уөздері көздері жетті ↓ /// ↑ сосын бұлар ністейді →// әбден зерттейді ғой / тыңшылар жібереді/ сонда біздің йең ұрымтал тұсымызды білген →// уол ұрұушылдық →// жүзге бөлінетін дүнійе ↓ /// ↑ тұура соны / қалай уоны йенді // технологйасын / жасау керек →//уоны қалай // жүзеге асыру керек деген кезде →// бұлар / болыс сайлау системасын кіргізед ↓ /// |
↑ уолар жаңағы // қатар-ғатарымем бійтіп келе жатқан солдаттарға тұтқұйұлдан шаб̊ұуұл жасап // жан-жақтан сондай соғұс →// тәсілдерін меңгерген йелміз ғой →// бізге →// бізде уорұс →// қалай болғанда да жаулай алмайтын йед ↓/// ↑ уоны уөздөрү көздөрү жетті ↓ /// ↑ сосұм бұлар н' істейді ↑/ әб̊ден зерттейді ғой / тыңшылар жіб̊ереді // сонда ͡б̊іздің йең ұрұмтал тұсұмұзды ͡б̊ілген // уол ұ рұушұлдұқ →// жүзгө ͡б̊өлүнөтін дүнүйө ↓ /// ↑ тұура сонұ // қалай уоны йенді // технологұйасын // жасау ͡герек // уонұ қалай // жүзөг' асырұу керек дегең гезде // бұлар →// болұс сайлау сійстемасың гіргізед ↓ /// |
Олар жаңағы қатар-қатарымен битіп келе жатқан солдаттарға тұтқиылдан шабуыл жасап, жан-жақтан сондай соғыс тәсілдерін меңгерген елміз ғой. Бізге, бізді орыс қалай болғанда да жаулай алмайтын еді. Оны өздері көздері жетті. Сосын бұлар не істейді, әбден зерттейді ғой, тыңшылар жібереді. Сонда біздің ең ұрымтал тұсымызды білген, ол - рушылдық, жүзге бөлінетін дүние. Тура соны, қалай оны енді технологиясын жасау керек, оны қалай жүзеге асыру керек деген кезде, бұлар болыс сайлау системасын кіргізеді. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑йағіни →// міне ↑ демократійа сендерге ↑// хандарың кетті →// ійа →// бас-басына сұлтансыңдар →// йенді // іштеріңнен йең ылайықты деген →// йең ақылды деген →// йең әділетті деген адамдарыңды сайлап алыңдар дейд ↓ /// ↑ мәселенің бәрі уосы жерде басталад ↓ /// ↑ анау пәленшенің ұрұуы →// мынау түгеншенің атасы ↑// айақтан тартұу ↓ /// ↑уоған // аз // тас салұу жаңағы/ сайлауда дегендей ↑// қырылысұу →// содан басталды міне ↓ /// ↑ әлі күнге дейін содан зардап шегіп келе жатырмыз ↓ /// |
↑ йағіни →// міне ↑// демократыйа сендерге →// хандарың ͡гетті →// йа →// бас-͡пас ы на сұлтансыңдар →// йенді // іштеріңнен йең ылайықты деген →// йең ақылды деген →// йең әд ілетті деген адамдарыңды сайлаб̊ ͡алыңдар дейді ↓ /// ↑ мәселенің бәр' уосұ жерде ͡б̊асталады ↓ /// ↑ анау пәленшенің ұрұуұ →// мынау түгөншөнің атасы →// айақтан тартұу↓ /// ↑ уоған // аз // тас салұу жаңағы / сайлауда дегендей →// қыр ы лысұу / содам басталды міне ↓ /// ↑ әлі ͡гүңгө дейін содан зардап̊ шегіп келе жатырмыз ↓ /// |
Яғни, міне демократия сендерге, хандарың кетті, ия, бас-басына сұлтансыңдар, енді іштеріңнен ең лайықты деген, ең ақылды деген, ең әділетті деген адамдарыңды сайлап алыңдар дейді. Мәселенің бәрі осы жерде басталады. Анау пәленшенің руы, мынау түгеншенің атасы, аяқтан тарту. Оған аз тас салу жаңағы сайлауда дегендей, қырылысу, содан басталды міне. Әлі күнге дейін содан зардап шегіп келе жатырмыз. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ міне қазыр // айтады →// мысалы / неге көсем жоқ байағы / йеріп кететін ↓ /// ↑ біреу ͡гөсөм боп шық̊са →// уол біреудің ұрұуы ͡боп шығад →// біреудің жүзі ͡боп шығад →// қалған йекі жүз міндетті түрде йермейд ↓ /// ↑ бізден шық̊сын →// біздің бала болсын деген сійақты / уосы ͡біздің →// үлкен қателігіміз ↑/// |
↑ міне қазыр // айтады →// мысалы →// неге ͡гөсөм жоқ ͡пайағы // йеріп кететін ↓ /// ↑ біреу ͡гөсөм боп̊ шық̊са →// уол біреудүң ұрұуұ ͡б̊оп̊ шығады →// біреудүң жүзү ͡б̊оп̊ шығад →// қалған йекі жүз міндетті түрде йермейді ↓ /// ↑ бізден шық̊сын →// біздің бала ͡б̊олсұн деген сыйақты ↓ /// ↑ уосұ ͡б̊іздің →// үлкөң ғателігіміз↑/// |
Міне қазір айтады, мысалы, неге көсем жоқ баяғы еріп кететін. Біреу көсем боп шықса, ол біреудің руы боп шығады, біреудің жүзі боп шығады, қалған екі жүз міндетті түрде ермейді. Бізден шықсын, біздің бала болсын деген сияқты. Осы біздің үлкен қателігіміз. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ мен шынын айтқанда →// ауылдан ↑// қандай рұудың баласы йекенімді ͡де білмей келгенбіз↓ /// ↑ шынын айтқанда →// казгу-де уоқып жүрген кезде ͡де сол →// әсіре бір неткен ͡жоқ ↓/// ↑ Бұл уосұ соңғы уон жыл ͡ма →// уон бес жылда ͡ма →// жыйырма жыл дейік̊ші →// қатт'өршіп кетті ͡ғой ↓ /// ↑ себебі мына / бійлікке таласұу →// ақ̊шаға таласұу // бизнес жасау деген дүнійенің бәрі // уосы ұрұушылдық принципімен кеткеннен кейін // бұл барлық салаға кіріп кетті ↓ /// |
↑ мен шынын айтқанд'ауұлдан →// қандай ұ рұудұң балас'йекенімді де ͡б̊ілмей гелгембіз →// шынын айтқанда →// казгұу-де уоқұп жүргөң гезде де сол →// әс і ре ͡б̊ір неткен жоқ ↓ /// ↑ бұл уосұ соңғы уон жыл ма→// уом беш шылда ма →// жыйырма жыл дейік̊ші → // қатт'өршүп кетті ғой ↓ /// ↑ себ̊еб̊і мына/ бійлікке таласұу // ақ̊шаға таласұу // бійзнеш шасау деген дүнүйөнүң бәрі →// уосұ ұрұушұлдұқ прійнсійпімең геткеннең гейін // бұл барлық̊ салаға ͡гіріп кетті ↓ /// |
Мен шынын айтқанда, ауылдан қандай рудың баласы екенімді де білмей келгенбіз. Шынын айтқанда, КазГУ-де оқып жүрген кезде де сол, әсіре бір неткен жоқ. Бұл осы соңғы он жыл ма, он бес жылда ма, жиырма жыл дейікші, қатты өршіп кетті ғой. Себебі мына билікке таласу, ақшаға таласу, бизнес жасау деген дүниенің бәрі осы рушылдық принципімен кеткеннен кейін бұл барлық салаға кіріп кетті. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ әдебиеттегі ұрұушылдық ↓ ///
↑ алғаш әдебійетке келген ͡гезде →// бізді шеттететін кәдімгідей →// мен уоны білем ↑ /// ↑ пәленш'аға →// түгенше менің бауұрым →// мынау бірінші уорын алсын →// ананың уөлеңі тезірек жариалансын →// мынау сүйтс̆ін →// бүйтс̆ін деген ↓ /// ↑ уондай дүнійені мен уөзім көрдім / әдебійетте болмауға тійіс жерде →// былайш'айтқанда ↓ /// ↑ әдебійетте йенді ↑ қандай ұрұушылдық болұуы мүмкүн жалпы йенді →// күлкілі нәрсеұғой //↑ бірақ уөкінішке уорай →// бар ↑ /// |
↑ әдеб̊ійеттегі ұрұушұлдұқ ↓ /// ↑ алғаш әдеб̊ійетке ͡гелгең ͡гезде →// бізді шеттететің гәдімгідей →// мен уонұ ͡б̊ілем ↓ /// ↑ пәленш' аға →// түгөншө менің бауұрұм →// мынау ͡б̊ірінш'орұн алсын →// ананың уөлөңү тезірег жәр' ыйалансын // мынау сүйтč̆ін // бүйтč̆ін деген→// уондай дүнүйөнү мен уөзүм ͡гөрдүм / әдеб̊ійетте ͡б̊олмауға тійіш шерде →// былайш'айтқанда ↓/// ↑ әдеб̊ійетте йенді →// қандай ұрұушұлдұқ ͡полұуұ мүмкүн жалп'енді / күлкүлү нәрсе ғой →// бірағ уөк ү нүшке уорай →// бар ↓ /// |
Әдебиеттегі рушылдық.
Алғаш әдебиетке келген кезде, бізді шеттететін кәдімгідей, мен оны білемін. Пәленше аға, түгенше менің бауырым, мынау бірінші орын алсын, ананың өлеңі тезірек жариялансын, мынау сүйтсін, бүйтсін деген. Ондай дүниені мен өзім көрдім әдебиетте болмауға тиіс жерде, былайша айтқанда. Әдебиетте енді қандай рушылдық болуы мүмкін жалпы енді, күлкілі нәрсе ғой, бірақ өкінішке орай, бар. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ жетпіс пайыз пайыз бізде / генетикамыз бірдей ↓/// ↑ уол деген күлкілі нәрсе ғой ↓ /// ↑ мысалы / мен ↑ кіші жүздің қазағымын / менің қаным бөлек ↑/ болмаса мен ұлы жүздің қазағымын / мен бөлек/↑ уорта жүздің қазағы бөлек деген ↓/// ↑ уосұ бір дүнійені бізге әә: әә: →// ↑орыстар сіңірді деп уойлайм ↓ /// ↑ себебі //кенесарыны құлатқаннан кейін →// кенесарының басын алғаннан кейін→// бізге/ діній миссионерлерді жіберіп көрді→// татарларды/ уол қазақты құрта алмады/ мысалы ↑ /// ↑ соғысып көрді →// соғыспен бізді ала алмайд ↓/// ↑ себебі бұл дала кең↑// біз анау шыңғысхан заманынан партійзандық соғыс жүргізу тәсілін әбден үйренгенбіз →// бытырап далада жоғалып кетеміз↓/// |
↑ жетпіс пайыз пайыз ͡б̊ізде // генетійкамыз ͡б̊ірдей ↓ /// ↑ уол дегең ͡гүлкүлү нәрсе ғой ↓ /// ↑ мысалы →// мен →// кіші жүздүң ͡ғазағымын →// менің ͡ғаным бөлөк →// болмаса мен ұлұ жүздүң ͡ғазағымын →// мем бөлөк →// уорта жүздүң ͡ғазағы ͡б̊өлөк деген ↓ /// ↑ уосұ ͡б̊ір дүнүйөнү ͡б̊ізг' →// уорұстар сіңірді деб̊ уойлайм ↓ /// ↑ себ̊еб̊і // кенесарыны құлатқаннаң гейін →// кенесарының басын алғаннаң гейін →// бізге // діній мұйссұйонерлерді жіб̊еріп көрдү →// татарларды →// уол ғазақты құрт' алмады →// мысалы ↑ /// ↑ соғұсұп көрдү →// соғұспем бізд' ала алмайд // себ̊еб̊і ͡б̊ұл дала ͡гең →// біз анау шыңғысхан заманынам партыйзандық̊ соғұш шүргүзүу тәс і лін әб̊ден үйрөңгөмбіз →// быт ы рап далада жоғалып кетеміз ↓ /// |
70 пайыз бізде генетикамыз бірдей. Ол деген күлкілі нәрсе ғой. Мысалы, мен кіші жүздің қазағымын, менің қаным бөлек, ұлы жүздің қазағымын, мен бөлек, орта жүздің қазағы бөлек деген. Осы бір дүниені бізге орыстар сіңірді деп ойлаймын. Себебі Кенесарыны құлатқаннан кейін, Кенесарының басын алғаннан кейін, бізге діни миссионерлерді жіберіп көрді, татарларды. Ол қазақты құрта алмады, мысалы. Соғысып көрді, соғыспен бізді ала алмайды. Себебі бұл дала кең, біз анау Шыңғысхан заманынан партизандық соғыс жүргізу тәсілін әбден үйренгенбіз, бытырап далада жоғалып кетеміз. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ трайбализм ↓ /// ↑ жазұушылар уодағы ↓ ///
↑ ол ырас →// мысалға'оны жасырып →// құпйа ғып жүретін қазыр йешқандай қажеті жоқ ↓ /// ↑ уөкінішке уорай →// біз мысалы →// үлкен бір шаралар уөткізген кезде →// міндетті түрде үш жүздің ақ̊сақалдарына сөз береміз ↓ /// ↑ уолай болмаса қырғын болад ↓ /// ↑ уол міндетті түрде ↓ /// ↑ бұрыннан келе жатқан нәрсе уол ↓ /// ↑ біз уойлап тапқан жоқпыз →// біз йенгізіп жатқан жоқпыз↓ /// ↑ уол бізге дейін болған // біз уоны бұз'алмай уотырмыз / уөкінішке уорай ↓ /// |
↑ трайб̊алыйзм ↓ /// ↑ жаз ұушұлар уодағы ↓/// ↑ уол ырас →// мысалғ'онұ жас ырып →// пір / құпұйа ғыб̊ жүрөтүң ғазір йешқ̊андай ғажеті жоқ ↓ /// ↑ уөк үнүшк' уорай // біз мысалы // үлкөм бір шаралар уөткүзгөң гезде // міндетті түрд' үш жүздүң ақ̊сақалдарына сөз ͡б̊ереміз ↓ /// ↑ уолай болмаса ͡ғырғым болады↓/// ↑уол міндетті түрдө ↓ /// ↑ бұрұннаң геле жатқан нәрс' уол // біз уойлап тапқан жоқпұз →// біз йеңгізіб̊ жатқан жоқпұз ↓ /// ↑ уол бізге дейім болған →// біз уонұ ͡б̊ұз' алмай уотұрмұз/ уөкүнүшке уорай ↓ /// |
Трайбализм. Жазушылар одағы.
Ол рас, мысалға оны жасырып, құпия ғып жүретін қазір ешқандай қажеті жоқ. Өкінішке орай, біз мысалы, үлкен бір шаралар өткізген кезде, міндетті түрде үш жүздің ақсақалдарына сөз береміз. Олай болмаса қырғын болады. Ол міндетті түрде бұрыннан келе жатқан нәрсе ол. Біз ойлап тапқан жоқпыз, біз енгізіп жатқан жоқпыз. Ол бізге дейін болған, біз оны бұза алмай отырмыз, өкінішке орай. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ мысалы / жаңағындай тұура бір шара болад →// кіші жүздің бір шалы сөйлемесе →// кіші жүздің балалары қыйсайып қалад →// шығып кетүуі мүмкүн шарадан ↓ /// ↑ соның бәрін жіті бақылап уотырад →// нешін керек йекенін мен түсінбеймін мұнұ ↓ /// |
↑ мысалы →// жаңағындай тұура ͡б̊ір шара ͡б̊олад →// кіші жүздүң бір шалы сөйлөмөсе →// кіші жүздүң балалары қыйсайып қалад →// шығып кетүуү мүмкүн шарадан ↓ /// ↑ сонұң бәрін жіті ͡б̊ақылаб̊ уот ұ рад →// н' үшүн керег йекенін мен түсүмбөймін мұнұ ↓ /// |
Мысалы, жаңағындай тура бір шара болады, кіші жүздің бір шалы сөйлемесе, кіші жүздің балалары қисайып қалады, шығып кетуі мүмкін шарадан. Соның бәрін жіті бақылап отырады, не үшін керек екенін мен түсінбеймін мұны. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ мысалы →// атақ бергенде →// ↑біз бермейміз↓/// ↑ бірақ / уойбай / анау ұсұнылмай қапты / мынау ұсынылу керек →// кіші атаның балалары іренжіп қалмасын ↓/// ↑ уойбай/ анау ұсынылмай қалды →// үлкен атаның баласы іренжіп қалмасын →// уорталар іренжіп қалмасын деген сиақты әңгімелер жүред ↑/// ↑ уол йенді →// уөкінішке уорай →// уосындай бір дүнійе бар бізде ↑ /// ↑ мен йенді мемлекеттік қызметте жұмыс істедім →// сонда да көрдім мен ↓ /// |
↑ мысалы →// атақ бергенде →// біз ͡б̊ермейміз ↓ /// ↑ бірақ// ↑уойб̊ай →// ана' ұс ұнұлмай қапты →// мына' ұс ұнұлұу керек // кіш' атаның балалары іренжіп қалмасын ↓ /// ↑ уойб̊ай // ана' ұс ұнұлмай қалды →// үлкөн атаның баласы іренжіп қалмасын →// уорталар і ренжіп қалмасын деген сыйақт' әңгімелер жүрөд ↑ /// ↓ /// ↑ уол йенді →// уөк үнүшке уорай уосұндай бір дүнүйө ͡б̊ар ͡б̊ізде ↓ /// ↑ мен йенді мемлекеттік қызметте жұмұс істедім →// сонда да ͡гөрдүм мен ↓ /// |
Мысалы, атақ бергенде, біз бермейміз. Бірақ ойбай, анау ұсынылмай қапты, мынау ұсынылу керек, кіші атаның балалары ренжіп қалмасын. Ойбай анау ұсынылмай қалды, үлкен атаның баласы ренжіп қалмасын, орталар ренжіп қалмасын деген сияқты әңгімелер жүреді. Ол енді, өкінішке орай, осындай бір дүние бар бізде. Мен енді мемлекеттік қызметте жұмыс істедім, сонда да көрдім мен. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ мысалы →// біліктілігің →// ақылың дейміз ба →// білімің / барлығы жетіп тұрад →// сен мына / қызметке барұуың керек →// сені тағайындау керек →// соны біліп жүресің ↓ /// ↑ тағайындалатыныңды біліп жүресің →// бірақ сап йетіп біреу келе қалад ↓/// ↑ уол сенің бастығың болады / сосын сен уонымен қырыласың да жұмыстан кетесің ↓ /// ↑ себебі →// уол/ уол жұмыс білмейді →// тәжрійбесі жоқ →// бірақ жаңағы бір бастықтардың →// былайш' айтқанда / тұуысқаны/ тырнақ̊шаның ішінде // ұрұуласы // жүздесі сыйақты ↓ /// |
↑ мысалы →// біліктілігің →// ақ ылың дейміз ͡б̊а →// білімің/ барлығы жетіп тұрады →// сен мына / қызметке ͡б̊арұуұң ͡герек →// сені тағайындау ͡герек →// сонұ ͡б̊іліб̊ жүрөсүң↓ /// ↑ тағайындалатыныңды ͡б̊іліб̊ жүрөсүң →// бірақ̊ саб̊ йетіп піреу ͡геле қалады ↓/// ↑ уол сенің бастығың болады ↓ /// ↑ сосұн сен уонұмең ғыр ыласың да жұмұстаң гетесің ↓ /// ↑ себ̊еб̊і →// уол // уол жұмұс ͡пілмейді / тәж ірійб̊есі жоқ →// бірағ жаңағы ͡б̊ір ͡б̊ашшылардың былайш' айтқанда // тұуұсқаны // тырнақ̊шаның ішінде // ұрұуласы →// жүздөсү сыйақты ↓ /// |
Мысалы, біліктілігің, ақылың дейміз ба, білімің барлығы жетіп тұрады, сен мына қызметке баруың керек, сені тағайындау керек, соны біліп жүресің. Тағайындалатыныңды біліп жүресің, бірақ сап етіп біреу келе қалады, ол сенің бастығың болады. Сосын сен онымен қырыласың да жұмыстан кетесің. Себебі, ол жұмыс білмейді, тәжірибесі жоқ, бірақ жаңағы бір бастықтардың, былайша айтқанда, туысқаны, тарнақшаның ішінде руласы, жүздесі сияқты. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ мынау уөскенше →// біздің бала уөссін деген→// сондай бір дүнійе ↓ /// ↑ біздің / басқа йелдер сиақты дамымай жатқанымыздың йең бірінш'аурұуы уосы деп уойлаймын →// корупцыйадан кейін ↓ /// ↑ тіпті корупцыйаның алдында / жемқорлықтың алдында уосы / біздің неміз тұр →// трайбалізім тұр ↓ /// ↑ трайбалізім жүрген жерде/ міндетті түрде корупцыйа болады ↓ /// |
↑ мына уөскөнше →// біздің бала уөссүн деген/ сондай бір дүнүйө ↓ /// ↑ біздің →// басқа йелдер сыйақты дамымай жатқанымыздың йең бірінш' аурұуұ уосұ деб̊ уойлаймын →// коррұупсыйадаң гейін ↓ /// ↑ тіпті ͡горрұупсыйаның алдында →// жемқорлұқтұң алдынд' уосұ / біздің неміз тұр →// трайб̊алійзім тұр ↓ /// ↑ трайб̊алійзім жүргөн жерде // міндетті түрдө коррұупсыйа ͡б̊олады ↓ /// |
Мынау өскенше, біздің бала өссін деген, сондай бір дүние. Біздің басқа елдер сияқты дамымай жатқанымыздың ең бірінші ауруы осы деп ойлаймын, коррупциядан кейін. Тіпті коррупцияның алдында, жемқорлықтың алдында осы біздің неміз тұр, трайбализм тұр. Трайбализм жүрген жерде, міндетті түрде коррупция болады. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ жең ұшынан жалғасқан жемқорлық болад→// қыйанат жасай салу болад ↓ /// ↑уол/ қылмыс жасаса да// басқа біреуді уоның уорнына түрмеге уотырғызып жіберүу деген →// болмаса/ жаңағындай // уол адам уөлтіріп қойса ͡да түрмеден құтылып кетүу деген дүнійелер ↓ /// ↑ сондай бір // адам сенгісіз →// дамыған // гұуманистік қоғамда →// жаңағы →// бағана айтып кеткен →// қорқынышты фил'мдегідей дүнійе →// мысалы ↓/// ↑ соның бәрінде жаңағындай біздің аурұу жатыр ↓/// |
↑ жең ұш ұнан жалғасқан жемқорлұқ ͡полад →// қыйанат ͡шасай салұу ͡б̊олад ↓ /// ↑ уол // қылмыш шасаса да // басқа ͡б̊іреуді // уонұң уорнұна түрмөг'отұрғұзып жіб̊ерүу деген →// болмаса // жаңағындай // уол адам уөлтүрүп қойса да // түрмөдөң ғұт ұлұп кетүу деген дүнүйөлөр ↓ /// ↑ сондай бір // адам сеңгісіз →// дамыған // гұуманыйстік қоғамда →// жаңағы // баған'айтып кеткен // қорқұнұшты фійл'мдегідей дүнүйө мысалы ↓ /// ↑ сонұң бәрінде жаңағындай біздің аурұу жатыр ↓ /// |
Жең ұшынан жалғасқан жемқорлық болады, қиянат жасай салу болады. Ол қылмыс жасаса да, басқа біреуді оның орнына түрмеге отырғызып жіберу деген, болмаса жаңағындай, ол адам өлтіріп қойса да түрмеден құтылып кету деген дүниелер. Сондай бір адам сенгісіз дамыған гуманистік қоғамда, жаңағы, бағана айтып кеткен, қорқынышты фильмдегідей дүние, мысалы. Соның бәрінде жаңағындай біздің ауру жатыр. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ нестеу керек ↑///
↑ кез ͡гелген ыы:ы→// жаңағындай / надандық →// бір // псійхалогиалық проблемадан арылұу ͡үшүн↓/// ↑ мысалы ͡үшүн / діній догматикалық дүнійелер бар →// жаңағыдай ұрұушылдық деген сыйақты ↓/// ↑ күлкүлү жағдайлардан арылұу үшүн адам йең бірінші →// білімге ұмтұлұу ͡ герек →// әрійне ↓ /// |
↑ н' істеу керек ↑ /// ↑ кез ͡гелген →// жаңағындай →// надандық ͡пір →// псұыйхологиалық проблемадан арылұ' үшүн ↓ /// ↑ мысал'үшүн / діній догматыйкалығ ͡дүнүйөлөр ͡б̊ар →// жаңағыдай ұрұушұлдұғ ͡деген сыйақты ↓ /// ↑ күлкүлү жағдайлардан ар ылұ'үшүн адам йең бірінші →// білімг' ұмтұлұу ͡ керек / әрійне ↓ /// |
Не істеу керек?
Кез келген жаңағындай надандық, бір психологиялық проблемадан арылу үшін. Мысалы үшін діни догматикалық дүниелер бар, рушылдық деген сияқты. Күлкілі жағдайлардан арылу үшін адам ең бірінші, білімге ұмтылу керек, әрине. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ біздің қоғам неғұрлұм білімді болған сайын / мынандай дүнійелердің бәрінің үстүнен қарап күлөтүн болады →// сосын уөзі ͡ де қашады ↓ /// ↑ уондай азаматтар көп ͡ қой бізде →// бірақ уөкүнүшке уорай →// бізде қәзір// білімге ұмтылғаннан гөрі →// кері ͡ гетіп жатқан сыйақты ↓ /// ↑ йенді кітәп уоқымайды →// анау-мынау деп айтады →// кітәп жоқ қой уоқыйтын →// кітәп жоқ →// шынын айтқанда↓ /// ↑ уол праблема / басқа праблема ↓ /// ↑ уонұ қәзір айтс̆а →// ұзаққа ͡ гетеміз/ ↑ бірақ қалай болғанда͡ да →// бізге ↑// білім кілтін қоғамда / насійхаттау ͡ керек ↓ /// ↑ білімді болған сән →// білімді болған модно болады →// білімді жүрген адам тоқ жүреді →// бай болады деген сыйақты ↓ /// |
↑ біздің ͡ғоғам неғұрлұм білімді ͡б̊олған сайын // мынандай дүнүйлөрдүң бәрінің үстүнөң ғарап күлөтүм болады →// сосұн уөзө ͡ де қашады ↓ /// ↑ ұондай азаматтар ͡гөп ͡ қой бізде →// бірағ уөкүнүшкө ұ
уорай →// бізде қәзір // білімг' ұмтұлғаннан гөрү →// кері ͡ гетіб̊ жатқан сыйақты ↓ /// ↑ йенді ͡гітәб̊ уоқ ұ майды →// анау-мынау деб̊ ͡айтады →// кітәб̊ жоқ →// қой уоқұйтұн →// кітаб̊ жоқ // шынын айтқанда ↓ ///
↑ ұол проблема ͡б̊асқа проблема // ұонұ қәзір айтč̆а →// ұзаққа ͡ гетеміз ↑// бірақ қалай болғанда͡ да →// бізге →// білім ͡гілтің ғоғамда →// насыйхаттау ͡ керек →// білімді ͡б̊олған сән →// білімді ͡б̊олған модно ͡б̊олады →// білімді жүргөн адам тоғ жүрөдү →// бай болады деген сыйақты ↓ /// |
Біздің қоғам неғұрлым білімді болған сайын мынандай дүниелердің бәрінің үстінен қарап күлетін болады, сосын өзі де қашады. Ондай азаматтар көп қой бізде, бірақ өкінішке орай, бізде қазір білімге ұмтылғаннан гөрі, кері кетіп жатқан сияқты. Енді кітап оқымайды, анау-мынау деп айтады, кітап жоқ қой оқитын, кітап жоқ, шынын айтқанда. Ол проблема - басқа проблема. Оны қазір айтса, ұзаққа кетеміз, бірақ қалай болғанда да, бізге білім культін қоғамда насихаттау керек. Білімді болған сән, білімді болған модно болады, білімді жүрген адам тоқ жүреді, бай болады деген сияқты. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ бізде керісінше →// байлыққа білім арқыл'емес →// қылмыс арқылы барұуға/ тырысад →// бійлік арқылы барұуға тырысад ↓ /// ↑ бизнес жасап →// бір дүнійені уөндіріп ↑// деген сыйақты дүнійелер / мыйына кіріп-шықпайд →// керісінше →// жеңіл жол →// ійа болмаса →// жылтырақ →// жаңағы/ кійім кійіп ап →// ән айтұу →// тезірек атаққа жетүу →// тезірек сол арқылы байлыққа жетүу деген сыйақты ↓ /// ↑ бірақ білімге ұмтылып жатқан →// адам аз ↓ /// ↑ бірақ қәзір →/мен// ↑жастардан көп дүнійені байқаймын →// солардан көп дүнійе күтем →// уөйткені / ↑жастар бізге қарағанда/ әлдеқайда// кругозоры кең/ және жастарда рұушылдық жоқ сыйақты ↓/// |
↑ бізде ͡герісінше →// байлыққа ͡б̊ілім арқыл'емес →// қылмыс арқылы ͡б̊ар ұуға / тырысады →// бійліг арқылы ͡б̊ар ұуға тырысады ↓ /// ↑ бійзнеш шасап →// бір дүнүйөні уөндүрүп →// деген сыйақты дүнүйөлер →// мыйына ͡гіріп̊-шықпайды →// керісінше →// жеңіл жол →// ійа болмаса →// жылтырақ →// жаңағы →// кійім ͡гійіб̊ ͡ап →// ән айтұу/ тезірег атаққа жетүу →// тез ірек̊ сол арқылы ͡б̊айлыққа жетүу деген сыйақты ↓ /// ↑ бірақ ͡пілімг' ұмтұлұп жатқан →// адам аз ↓ /// ↑ бірақ қазір →// мен →// ↑ жастардаң гөп дүнүйөнү ͡б̊айқаймын // солардаң гөп дүнүйө күтөм // уөйткөнү →//жастар ͡б̊ізге қарағанда // әлдеқайда // крұугозорұ ͡гең // және жастарда ұрұушұлдұғ жоқ̊ сыйақты ↓ /// |
Бізде, керісінше, байлыққа білім арқылы емес, қылмыс арқылы баруға тырысады, билік арқылы баруға тырысады. Бизнес жасап, бір дүниені өндіріп деген сияқты дүниелер миына кіріп-шықпайды, керісінше, жеңіл жол, я болмаса, жылтырақ, жаңағы киім киіп ап, ән айту, тезірек атаққа жету, тезірек сол арқылы байлыққа жету деген сияқты. Бірақ білімге ұмтылып жатқан адам аз. Бірақ қазір мен жастардан көп дүниені байқаймын, солардан көп дүние күтем, өйткені жастар бізге қарағанда әлдеқайда кругозоры кең және жастарда рушылдық жоқ сияқты. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ мен тіпт'әдебійеттегі жастардан байқайм ↑// уондаймен көп ауырмайтын сыйақты →// кейін ауырып қалмаса ↓ /// ↑ йекі мыңыншы жылдардың басынд'әдебійетке келген бір шоғыр жігіттер →// біз келіскенбіз // бір дастархан басында / ұрұушылдықпен ауырмаймыз деп ↓ /// |
↑ мен тіпт' әдеб̊ійеттегі жастардам байқаймын →// уондаймең гөб̊ ͡ауұрмайтын сыйақты →// кейін ауұрұп қалмаса ↓ /// ↑ йекі мыңыншы жылдардың басынд' әдеб̊ійетке келгем // бір шоғұр жігіттер // біз геліскембіз // бір дастархам басында // ұрұушұлдұқпөн ауұрмаймыз деп ↓ /// |
Мен тіпті әдебиеттегі жастардан байқаймын, ондаймен көп ауырмайтын сияқты, кейін ауырып қалмаса. 2000 жылдардың басында әдебиетке келген бір шоғыр жігіттер, біз келіскенбіз бір дастархан басында рушылдықпен ауырмаймыз деп. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ со кезде →/ уосы ↑/ өмір бақій адал болатын сиақты болып көрінді сол сөз ↓/// ↑ біз тіпті →// бір құтыға қан тапсырғанбыз →// адал боламыз сол идейаға деп ↓ /// ↑ бұның ішінде тек қана ↓/// ұрұушыл болмаймыз йемес/ ↑ әдебійетке адал боламыз →// қазақтың сөзін әлемге жеткіземіз деген секілді сондай үлкен-үлкен/ бійік-бійік/ идейаларды айтып →// ант-су ішіскенбіз ↓ /// ↑ ыы:ыы: йешқандай көрінбейді уол →// бірақ сезілет ↓ /// ↑ бәрі де ұрұушылдықтың кішкентай-кішкентай белгілері сезілет біздің жігіттерден↓/// ↑ жаңағындай/ ↑әдебійетке деген бір/ бұрынғы бір ↑махабаты азайып қалғандай болып көрінет →// уол уөзімде де бар шығар ↓ /// |
↑ со кезде →// уосы →// өмір бақи адал болатын сийақты болып көрінді сол сөз // біз тіпті →// бір құтыға қан тапсырғанбыз // адал боламыз сол идейаға деп ↓ /// ↑ бұның ішінде тек қана рушыл болмаймыз йемес →// әдебиетке адал боламыз // қазақтың сөзін әлемге жеткіземіз деген секілді сондай үлкөн-үлкөн →// биік-биік // идейаларды айтып // ант-су ішіскенбіз ↓ /// ↑ ыы:ы →// ешқандай көрінбейді уол бірақ сезілет↓///↑ бәрі де →// рушылдықтың кішкентай-кішкентай белгілері сезілет →// біздің жігіттерден ↓ /// ↑ жаңағындай →//әдебиетке деген бір →// бұрынғы бір →// махаббаты азайып қалғандай болып көрінет →// уол уөзімде де бар шығар ↓ /// |
Сол кезде осы өмір бақи адал болатын сияқты болып көрінді сол сөз. Біз тіпті, бір құтыға қан тапсырғанбыз, адал боламыз сол идеяға деп. Бұның ішінде тек қана рушыл болмаймыз емес, әдебиетке адал боламыз, қазақтың сөзін әлемге жеткіземіз деген секілді сондай үлкен-үлкен, биік-биік идеяларды айтып, ант-су ішіскенбіз. Ешқандай көрінбейді ол, бірақ сезіледі. Бәрі де рушылдықтың кішкентай-кішкентай белгілері сезіледі біздің жігіттерден. Жаңағындай әдебиетке деген бір бұрынғы бір махаббаты азайып қалғандай болып көрінеді, ол өзімде де бар шығар. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ йенді / біз / былай келіскенбіз →// йегер сол кездегі антты аттап кетс̆е →// біз не деуші йед →// қара белгі деуші ма →// йеді ↑/ соны беріп кетеміз дейміз ↓ /// ↑ әзірге йешкім алған жоқ ↓ /// ↑ біз сол кезде ↑// айтқанбыз →// йегер ↑// осы идейалар уорындалмай →// антты бұзатын болса →// біз сол адамға қара таңба беріп кетеміз деп →// бірақ уол қара таңбаны алған әлі йешкім жоқ ↓ /// ↑ сондұқтан әркім уойлауы мүмкүн →// мен әдебійетке адал болып жүрмін →// сол идейаларға адал болып жүрмін деп ↓ /// |
↑ йенді // біз // былай геліскембіз →// <йегер сол гездег'антты аттап кетč̆ йе : біз не деушү йед →// қара ͡б̊елгі деушү ма →// йеді →// сонұ ͡б̊еріп кетеміз дейміз ↓ /// ↑ әзірге йешкім алған жоқ ↓ /// ↑ біс сол гезде →// айтқамбыз →// йегер →// уос'ійдейалар уорұндалмай →// антты ͡б̊ұзатым болса →// біс сол адамға ͡ғара таңба ͡б̊еріп кетеміз деп →// бірақ уол ғара таңбан'алған әлі йешкім жоқ ↓ /// ↑ сондұқтан әркім уойлауұ мүмкүн →// мен әдеб̊ійетк'адал болұб̊ жүрмүн →// сол ійдейаларғ'адал болұб̊ жүрмүн деп ↓ /// |
Енді біз былай келіскенбіз, егер сол кездегі антты аттап кетсек, біз не деуші еді, қара белгі деуші ма еді, соны беріп кетеміз дейміз. Әзірге ешкім алған жоқ. Біз сол кезде айтқанбыз, егер осы идеялар орындалмай, антты бұзатын болса, біз сол адамға қара таңба беріп кетеміз, бірақ ол қара таңбаны алған ешкім жоқ. Сондықтан әркім ойлауы мүмкін, мен әдебиетке адал болып жүрмін, сол идеяларға адал болып жүрмін деп. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ солай да шығар →// бірақ бір / не де жоқ →// бұзып кеткен →// бір ыы:ыы / антты аттап кеткен →// дүнійе жоқ →// бірақ ↑// бәсеңсу бар ↓ /// ↑ мүмкін уол тоқырау шығар →// сосын // біздің ұлттың ↑тағы бір қателігі уол / немқұрайдылық ↓ /// ↑ біз уөте немқұрайлы йелміз ↓ /// ↑ сплиннің бір әні бар →// сонда бір жол бар /смерт' это то/ что бывает с другими / дейді ↓ /// |
↑ солай да шығар // бірақ ͡пір →// не де жоқ →// бұзұп кеткем бір →// антт' аттап кеткен →// дүнүйө жоқ →// бірақ →// бәсеңсүу ͡б̊ар ↓ /// ↑ мүмкүн уол тоқ ұрау шығар →// сосұн // біздің ұлттұң →// тағы ͡б̊ір ғателіг' уол →// немқұрайдылық ↓ /// ↑ біз уөтө немқұрайл' йелміз ↓ /// ↑ сплійннің бір әні ͡б̊ар →// сонда ͡б̊ір жол ба →// смерт' это то →// что ͡б̊ывает с дрұугими →// дейді ↓ /// |
Солай да шығар, бірақ бір не де жоқ, бұзып кеткен бір, антты аттап кеткен, дүние жоқ, бірақ бәсеңсу бар. Мүмкін ол тоқырау шығар, сосын біздің ұлттың тағы бір қателігі ол - немқұрайдылық. біз өте немқұрайлы елміз. Сплиннің бір әні бар, сонда бір жол бар «смерть это то, что бывает с другими» дейді. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ біреу уөліп жатс̆а → // бәрі де ажал жоқ сйақты болып көрінед ↓/// ↑ уол ↑анау уөледі/ анада ажал бар →// менде жоқ деген сйақты ↓/// ↑ болмаса / біреуде проблема боп жатс̆а↑/ уол сенің праблемаң бомайтын → // болд қазыр ↓ /// ↓ қазір қазаққа көмектеспейтін болд → // қазақ ↓ /// ↑ қатыгезденіп бара жатыр → // бұрұнғы мейірім жоқ ↓ /// ↑ біз ауұлда жүрген кезде → // мысалы сол ақ̊сақалдарымыз әлі тірі → // сол кісілердің уөздері уөзгеріп кетті ↓ /// |
↑ біре' уөлүп жатč̆а →// бәрі д' ажал жоқ̊ сыйақты ͡б̊олұп көр ү нөдү ↓ /// ↑ уол →// ана' уөлөдү →// анад' ажал бар →// менде жоғ ͡деген сыйақты/ болмаса ↓ /// ↑ біреудө проблема ͡б̊об̊ жатč̆а →// уол сенің проблемаң бомайтын →// болд қазыр ↓ /// ↓ қазыр ғазаққа ͡гөмөктөспейтім болды →// қазақ →// қатыгезденіп пара жатыр // бұрұңғұ мейірім жоқ ↓ /// ↑ біз ауұлда жүргөң гезде →// мысалы →// сол ақ̊сақалдарымыз әлі тірі →// сол гіс і лердің уөздөр' уөзгөрүп кетті ↓ /// |
Біреу өліп жатса, бәрі де ажал жоқ сияқты болып көрінеді. Ол анау өледі, анада ажал бар, менде жоқ деген сияқты. Болмаса біреуде проблема боп жатса, ол сенің проблемаң болмайды болды қазір. Қазір қазаққа көмектеспейтін болды, қазақ қатыгезденіп бара жатыр, бұрынғы мейірім жоқ. Біз ауылда жүрген кезде, мысалы, сол ақсақалдарымыз әлі тірі, сол кісілердің өздері өзгеріп кетті. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ неғұрлұм мейірімді болатын → // неғұрлым адамға бір қайырымды болатын → // жұмсақ болатын ба → // қарапайымдау болатын ба → // сондай бір → // басқаша болатын адамдар ↓ /// ↑ күрт уөзгеріп кетті // адамдар → // соның ішінде қазақ → // бізде қазыр → // бір-бірін айау деген/ уондай сезім жоқ ↓/// |
↑ неғұрлұм мейірімді ͡б̊олатын → // неғұрлұм адамға ͡б̊ір ғай ырымды ͡б̊олатын → // жұмсақ ͡полатым ба → // қарапайымдау ͡б̊олатым ба → // сондай бір → // басқаша ͡б̊олатын адамдар ↓ /// ↑ күрт уөзгөрүп кетті → // адамдар → // сонұң ішінде қазақ → // бізде қазір → // бір-͡б̊ірін айау деген → // уондай сезім жоқ ↓ /// |
Неғұрлым мейірімді болатын, неғұрлым адамға қайырымды болатын, жұмсақ болатын, қарапайымдау болатын ба, сондай бір басқаша болатын адамдар. Күрт өзгеріп кетті адамдар, соның ішінде қазақ, біздер, қазір бір-бірін аяу деген ондай сезім жоқ. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ неғұрлым үстемдік жасағысы келед → // неғұрлым // уозбырлық жасағысы келед → // сені таптап тастауға тырысад → // сені тізесінің астында ұстап уотырғысы келед ↓ /// ↑ сондай бір → // белгісіз бір → // қатыгез бір сезімнен туған бір → // қызық мінез қалыптасты бізде ↓ /// ↑ уосының бәрі немқұрайдылықтан → // ұрушылдықтан // бәрін-бәрінен жиналып келген ↓ /// ↑ біздің қазір психологыйалық → // партретіміз уосындай боп тұр/ уөкінішке уорай ↓ /// |
↑ неғұрлұм // үстөмдүг жасағысы ͡гелед → // неғұрлұм ↑уозб̊ұрлұғ жасағысы ͡гелед → // сені таптап тастауға тырысад → // сені тізесінің астынд' ұстап уотұрғұсы ͡гелед ↓ /// ↑ сондай бір → // белгісіз ͡б̊ір → // қатыгез ͡б̊ір сезімнен тұуғам бір → // қызығ мінез ғалыптасты ͡б̊ізде ↓ /// ↑ уосұнұң бәрі немқұрайдылықтан → // ұрұушұлдұқтан → // бәрім-бәрінен жыйналып келген/ біздің ͡ғазір псұйхологұйалық → // портретіміз уосұндай боп тұр // уөк үнүшк' уорай ↓ /// |
Неғұрлым үстемдік жасағысы келеді, неғұрлым озбырлық жасағысы келеді, сені таптап тастауға тырысады, сені тізесінің астында ұстап отырғысы келеді. Сондай бір, белгісіз бір, қатыгез бір сезімнен туған бір қызық мінез қалыптасты бізде. Осының бәрі немқұрайдылықтан, рушылдықтан, бәрін-бәрінен жиналып келген. Біздің қазір психологиялық портретіміз осындай боп тұр, өкінішке орай. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ біздің қателік ↑///
↑ біздің қателік дегенде йенд → // бәрі үшін жауап бер' алмаймын →// бірақ бір-екі дүнійені айтұуға болатын шығар → // уол → // аз уоқығандығымызда ↓ /// ↑ біз әрійне →// кейбір адамдармен салыстырғанда көбірек уоқыған шығармыз → // бірақ біз аз уоқыдық ↓ /// ↑ сосын біз әдебійетті / көп уоқыдық →// әдебійетті көбірек уоқымау керек йед/ меніңше ↓ /// |
↑ біздің ͡ғателік ↑ /// ↑ біздің ͡ғателік дегенд' йенд →// бәр' үшүн жауап пер' алмаймын // бірақ →// бір-екі дүнүйөн' айт ұуға болатын шығар // уол →// аз уоқұғандығымызда ↑ /// ↑ біз // әрійне // кейб̊ір адамдармен салыстырғанда ͡гөб̊үрөг уоқұған шығармыз // бірақ ͡піз аз уоқұдұқ ↓ /// ↑ сосұм біз әдеб̊ійетті →// көб̊ уоқұдұқ →// әдеб̊ійетті ͡гөб̊ үрөг уоқ ұмау ͡герег йед/ меніңше ↓ /// |
Біздің қателік?
Біздің қателік дегенде енді, бәрі үшін жауап бере алмаймын, бірақ бір-екі дүниені айтуға болатын шығар, ол аз оқығандығымызда. Біз әрине, кейбір адамдармен салыстырғанда көбірек оқыған шығармыз, бірақ біз аз оқыдық. Сосын біз әдебиетті көп оқыдық, әдебиетті көбірек оқымау керек еді, меніңше. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ жаратылыстану ғылымдарын көбірек уоқұу керек →// ғылымды көбірек игеру керек йед ↓ /// ↑ сонда біздің әдебійет кішкене байитын йед деп уойлайм ↓ /// ↑ біз уосы ↑өзімізге дейінгі адамдарды уоқыдық →// сол сыйақты ғана жаздық →// содан шыға алмай қалдық деген пікірде жүрем үнемі ↓ /// ↑ біздің бұуынның // тағы бір үлкен праблемасы меніңше →// уол/ арақ ішүу ↓ /// ↑ біз →// алдыңғы буыннан соны көрдік →// соны қызықтап жүрдік ↓ /// ↑уол кезінде бір/ рамантика сыйлайтын →// ақын деген уосылай жүрүу керек →// мұқағалій байағыда уөстіп жүрген деген сиақты дүнійе ↓ /// ↑ кейін / сол жаман әдетке айналып кетті ↓ /// |
↑ жарат ылыстанұу ғылымдарың гөб̊үрөг уоқұу ͡герек // ғылымды ͡гөб̊ үрөг ійгерүу ͡герег йеді ↓ /// ↑ сонда ͡б̊іздің әдеб̊ійет кішкене ͡б̊айыйтын йеді деб̊ уойлайм ↓ /// ↑ біз уосұ уөз үмүзге дейіңг' адамдарды уоқұдұқ // сол сыйақты ғана жаздық ↓ /// ↑ содан шығ' алмай қалдығ ͡дегем пікірде жүрөм үнөмү ↓ /// ↑ біздің бұуұннұң тағы ͡б̊ір үлкөм проблемасы меніңше/ол/ арағ ішүу ↓ /// ↑ біз →// алдыңғы ͡б̊ұуұннан сонұ ͡гөрдүк →// сонұ қызықтаб̊ жүрдүк →// уол гезінде ͡б̊ір →// романтыйка сыйлайтын →// ақын деген уос ұлай жүрүу ͡герек →// мұқағалый байағыд' уөстүп жүргөн деген сыйақты дүнүйө ↓ /// ↑ кейін →// сол жаман әдетк' айналып кетті ↓ /// |
Жаратылыстану ғылымдарын көбірек оқу керек, ғылымды көбірек игеру керек еді. Сонда біздің әдебиет кішкене байитын еді деп ойлаймын. Біз осы өзімізге дейінгі адамдарды оқыдық, сол сияқты ғана жаздық, содан шыға алмай қалдық деген пікірде жүремін үнемі. Біздің буынның тағы бір үлкен проблемасы меніңше, ол - арақ ішу. Біз алдыңғы буыннан соны көрдік, соны қызықтап жүрдік. Ол кезінде бір романтика сыйлайтын, ақын деген осылай жүру керек, Мұқағали баяғыда өстіп жүрген деген сияқты дүние. Кейін сол жаман әдетке айналып кетті. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ қазыр қойып жүрген жігіттер бар →// бірақ / уосы біраз // бізді қыйратып кеткен сиақты болып көрінед ↓ /// біздің алдыңғы бұуын ағаларды да →// біздің уөзімізді де біраз // йесеңгіретіп жіберді↓ /// ↑ себебі →// соған кеткен уақыт уоқұуға кететін ұуақыт йед →// соған кеткен ұуақыт // жазұу жазұуға кететін ұуақыт па йед ↓ /// ↑ сондай бір →// йегер таза шындығын айтатын болса →// уосұндай бір // кішкентай праблемалар бар ↓ /// |
↑ қазір ғойұб̊ жүргөн жігіттер ͡б̊ар →// бірақ / уосұ ͡б̊іраз // бізді ͡ғыйратып кеткен сыйақты ͡б̊олұп көрүнөдү ↓ /// ↑ біздің алдыңғы ͡б̊ұуұн ағаларды да →// біздің уөз үмүзді де ͡б̊іраз // йесеңгіретіб̊ жіб̊ерді↓ /// ↑ себ̊еб̊і → // соғаң геткен ұуақыт уоқ ұуға ͡гететін ұуақыт йеді ↓ /// ↑ соғаң геткен ұуақыт/ жазұу жаз ұуға ͡гететін ұуақыт п' йед ↓ /// ↑ сондай бір йегер таза шындығын айтатым болса // уосұндай бір // кішкентай проблемалар ͡б̊ар ↓ /// |
Қазір қойып жүрген жігіттер бар, бірақ осы біраз бізді қиратып кеткен сияқты болып көрінеді. Біздің алдыңғы буын ағаларды да, біздің өзімізді де біраз есеңгіретіп жіберді. Себебі, соған кеткен уақыт оқуға кететін уақыт еді, соған кеткен уақыт жазу жазуға кететін уақыт па еді. Сондай бір, егер таза шындығын айтатын болса, осындай бір кішкентай проблемалар бар. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ уол →// бос сөз →// уоны кейін түсіндік →// уол бос сөз йекенін →//себебі адам ішіп уотырып уөлең жазбайд →// қалай жазад // адам уөзі // санасы тұманданып уотырған гезде ↓ /// ↑ уөлең таза кезде →// уөзің мынау уөмірге құштар болып →// төбеңнен нұр құйұлып тұрғангезде жазылатын/ қасійетті дүнійе ғой↑/// |
↑ уол →// бос сөз/ уонұ ͡гейін түсүндүк // уол бос сөз йекенін // себ̊еб̊' адам ішіб̊ уот ұрұб̊ уөлөң жазб̊айд // қалай жазад →// адам уөзү // санасы тұманданыб̊ уотұрғаң гезде ↓ /// ↑ уөлөң таза ͡гезде / уөзүң мына' уөмүргө құштар ͡б̊олұп →// төб̊өңнөн нұр ғұй ұлұп тұрғаң гезде жазылатын // қасыйетті дүнүйө ғой ↑/// |
Ол - бос сөз, оны кейін түсіндік, ол бос сөз екенін, себебі адам ішіп отырып өлең жазбайды, қалай жазады адам өзі санасы тұманданып отырған кезде. Өлең таза кезде, өзің мынау өмірге құштар болып, төбеңнен нұр құйылып тұрған кезде жазылатын қасиетті дүние ғой. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ уол прозада да солай ↓ /// ↑ ал // ішіп жүріп →// ойбай →// мынау ақын йекен деген дүнійенің уөзі / бір →// негізі →// ақынға уоны / телімеу керек ↓ /// ↑ бұл да бізге уорыстан жұққан дүнійе ↓ /// ↑ ана бір / есениндер сөйтіп ішіпті →// пушкин де ішті деген сыйақты ↓ /// ↑ содан басталған дүнійе ғой →// уол да бір // ұлтты құртұудың бір тәсілі ↓ /// ↑ мысалы →// біздің ағаларымыз айтад →// жетпісінші-сек̊сенінші жылдар арақтың ↑кул'ті болған / кәдімгі қазақтың жастарында ↓ /// ↑ барған кезде қой соймаса →// қой соймаса іренжімейді →// дейді / арақ қоймаса →// ыстолдың басына іренжіп кететін деп ↓ /// |
↑ уол прозада да солай ↓/// ↑ ал ішіб̊ жүрүп →// уойб̊ай →// мына' ақын йекен деген дүнүйөнүң уөзү/ бір →// нег ізі →// ақыңғ' уонұ тел імеу ͡герек ↓ /// ↑ бұл да ͡б̊ізг' уорұстан жұққан дүнүйе ↓ /// ↑ ана ͡б̊ір / есенійндер сөйтүб̊ ͡ішіпті →// пұушкійн д' ішті деген сыйақты ↓/// ↑ содам басталған дүнүйө ғой →// уол да ͡б̊ір // ұлттұ құрт ұудұң бір тәсілі ↓ /// ↑ мысалы →// біздің ағаларымыз айтады // жетпісінші-сек̊сенінші жылдар арақтың →// күул'тү ͡б̊олған // кәдімгі ͡ғазақтың жастарында ↓ /// ↑ барғаң гезде қой соймаса →// қой соймаса іренжімейді дейді →//ұ арақ қоймаса →// столдұң бас ына/ іренжіп кететін деп ↓ /// |
Ол прозада да солай. Ал ішіп жүріп, ойбай, мынау ақын екен деген дүниенің өзі бір, негізі, ақынға оны телімеу керек. Бұл да бізге орыстан жұққан дүние. Ана бір Есениндер сөйтіп ішіпті, Пушкин де ішті деген сияқты. Содан басталған дүние ғой, ол да бір ұлтты құртудың бір тәсілі. Мысалы, біздің ағаларымыз айтады, 70-80-ші жылдар арақтың культі болған кәдімгі қазақтың жастарында. Барған кезде қой соймаса, қой соймаса ренжімейді, арақ қоймаса, ренжіп кететін деп. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ демек →// соншалық бізге санамызға / сол дүнійені сіңіріп тастаған →// йағни / арақ ішпесе →// уол ↑ қандай ақын болад↓ /// ↑ ал йесенин сыйақты ұлы бол'алмайд →// пушкин сыйақты ұлы болмайды // деген сыйақты // дүнійені сіңіріп тастаған ↓ /// ↑ керісінше →// біздің / қаншама ақын-жазұушыларымызды қырып тастады ғой / арақ деген ↓ /// ↑ жетпісінші-сек̊сенінші жылдарды қарап уотс̆аңыздар →// шетінен кәдімгі ↑штабел'дермен уөлген ↓ /// ↑ уоны біз йенді →// жасырып айтамыз ғой →// ауұрған→// бүйткен →// сүйткен →//жоқ/ көбісі арақтан кеткен ғой ↓ /// |
↑ демек →// соншалық ͡пізге санамызға / сол дүнүйөнү сің іріп тастаған →// йағни // арағ ішпесе →// уол / қандай ақым болады ↓ /// ↑ ана' йесенійн сыйақт' ұлұ бол' алмайд →// пұушкійн сыйақт' ұлұ болмайды →// деген сыйақты/ дүнүйөнү сіңіріп тастаған ↓ /// ↑ керісінше →// біздің // қаншам'ақын-жаз ұушұларымызды қырып тастады ғой // арағ ͡деген↓/// ↑ жетпісінші-сек̊сенінші жылдарды қараб̊ уотč̆аңыздар →// шетінең гәдімгі // штаб̊ел' дермен уөлгөн ↓ /// ↑ уонұ ͡б̊із йенді →// жас ырыб̊ ͡айтамыз ғой →// ауұрған →// бүйткөн →// сүйткөн →// жоқ →// көб̊үс' арақтан кеткен ғой ↑ /// |
Демек, соншалық бізге санамызға сол дүниені сіңіріп тастаған, яғни арақ ішпесе, ол қандай ақын болады. Ал Есенин сияқты ол бола алмайды, Пушкин сияқты ұлы болмайды деген сияқты дүниені сіңіріп тастаған. Керісінше, біздің қаншама ақын-жазушыларымызды қырып тастады ғой арақ деген. 70-80-ші жылдарды қарап отырсаңыздар, шетінен кәдімгі штабельдермен өлген. Ол біз енді жасырып айтамыз ғой, ауырған, бүйткен, сүйткен, жоқ, көбісі арақтан кеткен ғой. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ бауыры йезіліп кеткен →// жүрегі тоқтап қалған →// ұуақтысында жүз грамм ішпей →// басын жаза аламай кетіп қалған қаншама ағаларымыз бар →// мысалы ↓ /// ↑ бәлкім →// уолардың ішінде →// адамзатқа →// уоның ішінде // қазаққа келетін // қаншама жауһар дүнійелер кеткен ↓ /// ↑ кетті ғой шындығында →// көбісі жас кетті ↓ /// ↑ уосындай дүнійе ↓ /// |
↑ бауұр'ез іліп кеткен →// жүрөгү тоқтап қалған →// ұуақтысында жүз грамм ішпей →// басын жаз' аламай кетіп қалғаң ғаншам' ағаларымыз бар ↓ /// ↑ бәлкім →// уолардың ішінде →// адамзатқа →// уонұң ішінде қазаққа ͡гелетің ғаншама жаухар дүнүйөлөр ͡геткен ↓ /// ↑ кетті ғой шындығында →// көб̊үсү жас кетті ↓ /// ↑уосұндай дүнүйө ↓ /// |
Бауыры езіліп кеткен, жүрегі тоқтап қалған, уақтысында жүз грамм ішпей, басын жаза аламай кетіп қалған қаншама ағаларымыз бар. Бәлкім, олардың ішінде адамзатқа, оның ішінде қазаққа келетін қаншама жауһар дүниелер кеткен. Кетті ғой шындығында, көбісі жас кетті. Осындай дүние. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ ал йенд' ақын деген уол ішіп →// ләйліп →// тізесі шығып кеткен трико кійіп / үйтіп жүрүу керек йемес ↓/// ↑ ақын деген йең бірінші →// ұрұухы аристократ →// уол әлбетте // санасы тұнық болұу керек ↓/// ↑ әлбетте →// уол дұрыс жүрүу керек →// дұрыс сөйлеу керек →// дұрыс кійіну керек ↓ /// ↑ уосыны мен жастарға да көп айтам →// уөзіміздің бұуындағы жігіттерге де үнемі айтып жүрем →// уөзім солай жүруге тырысам →// әрійне ↓ /// |
↑ ал йенд' ақын деген уол ішіп →// іләйліп →// тізесі шығып кеткен трұйко кійіп/ үйтүб̊ жүрүу ͡герег йемес ↓ /// ↑ ақын деген йең бірінші →// ұрұух'арыйстократ →// уол әлб̊етте →// санасы тұнұқ ͡полұу ͡герек↓ /// ↑ әлб̊етт'ол дұрұш шүрүу ͡герек / дұрұс сөйлөу ͡герек →// дұрұс кійінүу ͡герек ↓ /// ↑ ұнұ мен жастарға да ͡гөб̊ ͡айтам →// уөз үмүздің бұуұндағы жігіттерге д' үнөмү айтыб̊ жүрөм →// уөзүм солай жүр үугө тырысам/ әрійне ↓ /// |
Ал енді ақын деген ол ішіп, ләйліп, тізесі шығып кеткен трико киіп, үйтіп жүру керек емес. Ақын деген ең бірінші, рухы аристократ, ол әлбетте, санасы тұнық болу керек. Әлбетте, ол дұрыс жүру керек, дұрыс сөйлеу керек, дұрыс киіну керек. Осыны мен жастарға да көп айтам, өзіміздің буындағы жігіттерге де үнемі айтып жүрем, өзім солай жүруге тырысам, әрине. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ мен йенді / уөзім үлкен қателігім деп // быйыл қырыққа келдім →// әлі күнге дейін ағылшын тілін білмейм ↓ /// ↑ сол менің үлкен қателігім деп йесептейм →// себебі / қазір / ағылшын тілінде шыққан кітәптің / уорыс аудиторийасына барғанша →// бес-алты жыл уөтед ↓ /// ↑ йағни аударылғанша ↓ /// |
↑ мен йенді // уөзүм үлкөң ͡ғателігім деп // быйыл ғырыққа ͡гелдім →// әлі ͡гүңгө дейін ағылшын тілім білмейм ↓ /// ↑ сол менің үлкөң ғателігім деб̊ йесептейм →// себ̊еб̊і // қазір // ағылшын тілінде шыққаң ͡гітаптың // уорұс аудыйторұйасына ͡б̊арғанша →// бес-алты жыл уөтөді ↓ /// ↑ йағн' аударылғанша ↓/// |
Мен енді өзім үлкен қателігім деп биыл қырыққа келдім, әлі күнге дейін ағылшын тілін білмеймін. Сол менің үлкен қателігім деп есептеймін, себебі қазір ағылшын тілінде шыққан кітаптың орыс аудиториясына барғанша, бес-алты жыл өтеді. Яғни аударылғанша. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ сосын уол кітәпты бір жерден йестисің →// сондай кітәп бар йекенін →// сонұ уорыс тілінде уоқыйсың →// сөйтіп саған жеткенше уон жыл болады ↓ /// ↑ сен / адамзаттық ақыл-ойдың керуенінен уон жылға қалып жатасың ↓ /// ↑ уөткенде бір // дао физики // деген кітәп уоқып шықтым ↓/// ↑ ыы:ы / қазыр авторы йесімде жоқ →// фрит'оф капра деген ғой дейм // аты ↓/// ↑ сол алпысыншы жылдардың айағында жетпісінші жылдардың басында жазылған кітәп →// ғаламат кітәп ↓ /// ↑ сол ↑ йенді жетіп тұр маған/ уорыс тілінде ↓ /// |
↑ сосұн уол ͡гітапты ͡б̊ір жерден йестійсің →// сондай ͡гітап пар йекенін →// сон' уорұс тілінд' уоқұйсұң →// сөйтүп̊ саған жеткенш' уон жыл болады ↓ /// ↑ сен // адамзаттығ ақыл-уойдұң ͡герүуөнүнөн уон жылға ͡ғалыб̊ жатасың ↓ /// ↑ уөткөндө ͡б̊ір / дао физикій / дегең гітаб̊ уоқұп̊ шықтым ↓ /// ↑ қазір автор'есімде жоқ →// фрұйт'оф капра деген ғой дейм // аты ↓ /// ↑ сол алпысыншы жылдардың айағында жетпісінші жылдардың басында жазылғаң ͡гітап →// ғаламат кітап ↓ /// ↑ сол ↑йенді жетіп тұр маған // уорұс тілінде ↓ /// |
Сосын ол кітапты бір жерден естисің, сондай кітап бар екенін, соны орыс тілінде оқисың, сөйтіп саған жеткенше он жыл болады. Сен адамзаттық ақыл-ойдың керуенінен он жылға қалып жатасың. Өткенде бір «Дао физики» деген кітап оқып шықтым. Қазір авторы есімде жоқ, Фритьоф Капра деген ғой деймін аты. Сол 60-шы жылдардың аяғында 70-ші жылдардың басында жазылған кітап, ғаламат кітап. Сол енді жетіп тұр маған орыс тілінде. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ сонда мен / қанша →// алпысыншы жылдан бері қанша жыл уөтті мысалы →// ↑алпыс жыл уөтті ғой йенді ↓ /// ↑ алпыс жылдан кейін бір қазаққа жетіп тұр →// масқара ғой ↓ /// ↑ йегер мен ағылшын тілін білетін болсам →// уонда мен/ ағылшын тілінде шығып жатқан қаншама →// интеллектуалды дүнійелерді сол түпнұсқадан уоқыйтын йедім ↓ /// ↑ былжырап жүрдім жыйырма жыл/ мысалы ↓ /// ↑ унійверсійтет бітіргеніме жыйырма жыл болды →// сол жылда мен меңгеріп алұуыма болар йед ↓ /// ↑ енді / қазыр қарасам →// тіпті ағылшын тілі түгілі →// былтыр уоқыған кітәбымның мазмұнын ұмытып қалам ↓ /// ↑ йағни мен →// жадыма дұрыс қарамағам/ уөзім денсаулығыма дұрыс қарамағам/ бұл менің қателігім ↓/// |
↑ сонда мен // қанша →// алпысыншы жылдам бері ͡ғанша жыл уөттү мысалы →// алпыш шыл уөттү ͡ғой йенді ↓ /// ↑ алпыш шылдаң ͡гейім бір ͡ғазаққа жетіп тұр →// ↑масқара ͡ғой ↓ /// ↑ йегер мен ағылшын тілім білетім болсам →// уонда мен // ағылшын тілінде шығыб̊ жатқаң ғаншама →// ійнтеллектүуалды дүнүйөлөрді сол түпнұсқадан уоқұйтұн йедім ↓ /// ↑ былжыраб̊ жүрдүм жыйырма жыл / мысалы ↓ /// ↑ үунійверсійтет пітіргеніме жыйырма жыл болдұ →// сол жылда мен меңгеріб̊ ͡алұуұма ͡б̊олар йед ↓ /// ↑ енді ͡ғазір →// қарасам →// тіпт'ағылшын тілі түг үлү // былтыр уоқұғаң ͡гітаб̊ымның мазмұнұн ұмұтұп қалам ↓ /// ↑ йағни мен // жад ыма дұрұс қарамағам →// уөзүм денсаулұғұма дұрұс қарамағам →// бұл менің ͡ғателігім ↓/// |
Сонда мен қанша, 60-шы жылдан бері қанша жыл өтті мысалы, 60 жыл өтті ғой енді. 60 жылдан кейін бір қазаққа жетіп тұр, масқара ғой. Егер мен ағылшын тілін білетін болсам, онда мен ағылшын тілінде шығып жатқан қаншама интеллектуалды дүниелерді сол түпнұсқадан оқитын едім. Былжырап жүрдім жиырма жыл мысалы. Университет бітіргеніме жиырма жыл болды, сол жылда мен меңгеріп алуыма болар еді. Енді қазір қарасам, тіпті ағылшын тілі түгілі кеше оқыған кітабымның мазмұнын ұмытып қаламын. Яғни мен жадыма дұрыс қарамағам, өзім денсаулығыма дұрыс қарамағам, бұл менің қателігім. |
Ақберен Елгезек
|
▶
|
↑ ағылшын тілін уоқымадым →// бұл менің қателігім ↓/// ↑ уөт'аз дүние уоқыдымм/ шындығында ↓/// ↑ адам көп білген сайын йештеңе білмейтінін түсінет дейді ғой →// сократтың сөзі ма →// кімдікі ↓/// ↑ уол шынымен де солай →// бұл түзеуге болатын қателіктер →// бірақ / сапасыз болад ↓ /// ↑ мысалы →// қазыр мен ағылшын тілін меңгергенмен →// уорыс тілін білетіндей // біле алмаймын →// тұура сондай // күрделі тек̊істер уоқый алмайтын сиақты боп тұрам →// мүмкүн уол менің қорқынышым шығар ↓ /// |
↑ ағылшын тілін уоқ ұмадым →// бұл менің ͡ғателігім ↓ /// ↑ уөт'аз дүнүй'оқұдұм / шындығында ↓ /// ↑ адам ͡гөп ͡пілген сайын йештеңе ͡б̊ілмейтінін түс үнөт дейді ͡ғой →// сократтың сөзү ма →// кімдікі ↓ /// ↑ уол шын ымен де солай →// бұл түзөугө ͡б̊олатың ғателіктер →// бірақ // сапасыз ͡б̊олады ↓ /// ↑ мысалы →// қазір мен ағылшын тілін меңгергеммен →// уорұс тілім білетіндей // біл' алмаймын →// тұура сондай // күрдөлү тек̊сттер уоқұй алмайтын сыйақты ͡б̊оп тұрамын →// мүмкүн уол менің ͡ғорқұнұшым шығар ↓ /// |
Ағылшын тілін оқымадым, бұл менің қателігім. Өте аз дүние оқыдым шындығында. Адам көп білген сайын ештеңе білмейтінін түсінеді дейді ғой, Сократтың сөзі ма, кімдікі. Ол шынымен де солай, бұл түзеуге болатын қателіктер, бірақ сапасыз болады. Мысалы, қазір мен ағылшын тілін меңгергенмен, орыс тілін білетіндей біле алмаймын, тура сондай күрделі текстер оқи алмайтын сияқты болып тұрамын, мүмкін ол менің қорқынышым шығар. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑ ассалаумағалейкүм қадірлі ͡көрөрмен ↑/// ↑ шынның жүзү астанада ↓/// ↑ бүгүн шынның жүзүнде ғалым йетногыраф / жазушы ақ̊селеу сейдімбек↓/// ↑ ақ̊селеу аға // қош келдіңіз ↑/// ↑ жақ̊сы↓/// ↑ ақ̊селеу аға біз / мынау уосұ зыййалы қауұмды көп кіналаб̊ жатамыз↓/// ↑ әйтпеді бүйтпеді / үндемей ғалды / айтпай ғалды деп көп кінә артып жатамыз↓/// ↑ жалпы уосұ кінә артұу / неден тұуындайд / қаншалықты жөн ↑/// және уосұлай кінәлағаң гезде / сіз зыййалы қауұмды ақтағыңыз кептұрама / әлде / қосұлыб̊ ͡ап кінәлағыңыз гептұрама↓/// ↑ қандай сезімде ͡ б̊оласыз↓///
|
↑ ассалаумағалейкүм қадірлі ͡гөрөрмөн ↑/// ↑ шынның жүзү астанада ↓/// ↑ бүгүн шынның жүзүндө ғалым йетногыраф / жазұуш'ақ̊селеу сейдімбек↓/// ↑ ақ̊селе'аға // қош келдіңіз ↑/// ↑ жақ̊сы↓/// ↑ ақ̊селе'аға біз / мынау уосұ зыййалы қауұмдұ ͡гөп кіналаб̊ жатамыз↓/// ↑ әйтпеді бүйтпөдү / үндөмөй ғалды / айтпай ғалды деп көп кін'артып жатамыз↓/// ↑ жалпы уосұ ͡гін'артұу / неден тұуұндайды / қаншалықты жөн ↑/// және уосұлай гінәлағаң гезде / сіз зыййалы қауұмд'ақтағыңыз кептұрама / әлде / қосұлұб̊ ͡алып кінәлағыңыз гептұрама↓/// ↑ қандай сезімде ͡б̊оласыз↓///
|
Ассалаумағалейкүм, қадірлі көрермен. "Шынның жүзі" Астанада. Бүгін "Шынның жүзінде" ғалым-этнограф, жазушы Ақселеу Сейдімбек. Ақселеу аға, қош келдіңіз.
- Жақсы
- Ақселеу аға, біз мынау осы зиялы қауымды көп кіналап жатамыз. Әйтпеді, бүйтпеді, үндемей қалды, айтпай қалды деп, көп кінә артып жатамыз. Жалпы, осы кінә арту неден туындайды? Қаншалықты жөн? Және осылай кінәлаған кезде сіз зиялы қауымды ақтағыңыз кеп тұра ма? Әлде қосылып ап кінәлағыңыз кеп тұра ма? Қандай сезімде боласыз? |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑зыййалы қауұмға деген халықтың қыжылы //жалпы мемілекеттік уөрөдөгі / сайасый /әлеуметтік / ұрұуханый істерге жіб̊еріб̊ жатқан кемшіліктерге б̊айланысты↓/// у ↑үйткенү / халық / зыййалы қауұмнан көп нәрсе күтед↑/// ↑солардың қолұнда бійліктің тізгіні ͡ б̊ар сыййақты сезінед↑ /// ↑уолардың айтқаны жерге түспей уорындалад деп уойлайд ↑/// ↑а шын мәнісінде қазақтың зыййалы қауұмұ / ұлттың тарыйхый тағдырына қатысты / ↑айтпай ғалған кезі жоқ // ↑сөз қозғамаған кезі жоқ // ↑уолар қозғамаған тақырып жоқ ↑/// ↑бірақ уоғаң құлақ асатын үкүмет ↑// уоған құлақ асатын бійлік басындағы деген мәселе уол бөлек↓/// ↑меніңше ыы → жалпыхалықтығ ͡деңгейдегі ұғұм түсүнүкте / уосұның аражігін ажыратаб̊ермеушілік бар ғой деп уойлаймын↓/// |
↑зыййалы қауұмға деген халықтың ͡ғыжылы //жалпы мемілекеттік уөрөдөгі / сайасый /әлеумөттүк / ұрұуханый істерге жіб̊еріб̊ жатқаң гемшіліктерге б̊айланысты↓/// у ↑өйткөнү / халық / зыййалы қауұмнаң гөп нәрсе ͡гүтөд↑/// ↑солардың ͡ғолұнда ͡б̊ійліктің тізгіні ͡б̊ар сыййақты сезінед↑ /// ↑уолардың айтқаны жерге түспөй уорұндалад деп уойлайд ↑/// ↑а шын мәнісінде қазақтың зыййалы қауұмұ / ұлттұң тарыйхый тағдырына ͡ғатысты / ↑айтпай ғалғаң гезі жоқ // ↑сөз ғозғамағаң гезі жоқ // ↑уолар ғозғамаған тақырыб̊ жоқ ↑/// ↑бірақ уоғаң ғұлағ асатын үкүмөт ↑// уоғаң ғұлағ асатым бійлік басындағы деген мәселе уол бөлөк↓/// ↑меніңше ыы → жалпыхалықтығ ͡деңгейдег'ұғұм түсүнүкте / уосұнұң аражігін ажыратаб̊ермеушүлүк бар ғой деп уойлаймын↓/// |
- Зиялы қауымға деген халықтың қыжылы, жалпы мемлекеттік өредегі, саяси-әлеуметтік, рухани істерге жіберіп жатқан кемшіліктерге байланысты. Өйткені, халық зиялы қауымнан көп нәрсе күтед. Солардың қолында биліктің тізгіні бар сияқты сезінед. Олардың айтқаны жерге түспей орындалад деп ойлайд. А, шын мәнісінде қазақтың зиялы қауымы, ұлттың тарихи тағдырына қатысты, айтпай қалған кезі жоқ, сөз қозғамаған кезі жоқ. Олар қозғамаған тақырып жоқ. Бірақ, оған құлақ асатын, үкімет, оған құлақ асатын билік басындағы деген мәселе ол бөлек. Меніңше, ыы жалпыхалықтық деңгейдегі ұғым түсінікте, осының аражігін ажыратабермеушілік бар ғой деп ойлаймын. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑бәлкім зыййалы қауұм сол айтұудұң бір формасын таппай жүрген шығар / ↑ уорындатұудың жолын таппай жүрген шығар↑/// ↑уорындатұудың / ыы → жолдары әртүрлү ғой↓///↑әрійне йең соңғы жолы ͡ б̊ар ↓/// у ол зыййалы қауұм / басын бәйгеге тығып / бүкүл халықты соңұнан йертіп көшөгө шығұу / ыы →үлкөн ыы→ қарсылықтарды көрсөтүу↓/// ↑бірақ йенді уондай ыы → дүнүйөгө ͡б̊аратындай бір шектен шығып бара жатқан тарыйхый нәрсе / әзірше құдайға шүкүр жоқ бізде↓/// ↑а жалпы / мен айтар йедім уосұ ͡ б̊іздің ͡қазақ̊ыстанда ͡ б̊ұл іретте зыййалы қауұмды тыңдау / ыы → уоларға айтқан сөзүнө құлағ асұу үзүлдү-кесілді жоқ ͡деб̊ ͡айт'алмайм↓/// ↑жыл сайын /↑жылына б̊ірнеше ірет қажет боса ақ̊сақалдармен / зыййалы қауұмдармен / ↑үлкөн ғалымдармен сала-саланың уөте жетек̊ші мамандарымен / уөте салыйқалы б̊ас қосұулар б̊оп тұрад↓/// ↑уолардың айтқан пікірлері / ыы → ұсұңған ұсұнұстары жерде қала ͡ б̊ермейд↓/// |
↑бәлкім зыййалы қауұм сол айтұудұң бір формасын таппай жүргөн шығар / ↑ уорұндатұудұң жолұн таппай жүргөн шығар↑///
↑уорұндатұудұң / ыы → жолдар'әртүрлү ғой↓///↑әрійне йең соңғұ жолұ ͡б̊ар ↓/// у ол зыййалы қауұм / басым бәйгеге тығып / бүкүл халықты соңұнан йертіп көшөгө шығұу / ыы →үлкөн ыы→ қарсылықтарды ͡гөрсөтүу↓/// ↑бірақ йенді уондай ыы → дүнүйөгө ͡б̊аратындай бір шектен шығып пара жатқан тарыйхый нәрс' / әзірше құдайға шүкүр жоқ ͡пізде↓/// ↑а жалпы / мен айтар йедім уосұ ͡б̊іздің ͡ғазақ̊станда ͡б̊ұл іретте зыййалы қауұмдұ тыңдау / ыы → уоларға айтқан сөзүнө құлағ асұу үзүлдү-кесілді жоғ ͡деб̊ ͡айт'алмаймын↓/// ↑жыл сайын /↑жылына ͡б̊ірнеше ірет қажет пос'ақ̊сақалдармен / зыййалы қауұмдармен / ↑үлкөн ғалымдармен сала-саланың уөтө жетек̊ші мамандарымен / уөтө салыйқалы ͡б̊ас қосұулары ͡б̊оп тұрад↓/// ↑уолардың айтқам пікірлері / ыы → ұсұңған ұсұнұстары жерде қала ͡б̊ермейд↓///
|
-Бәлкім, зиялы қауым сол айтудың бір формасын таппай жүрген шығар. Орындатудың жолын таппай жүрген шығар.
-Орындатудың ыы жолдары әртүрлі ғой. Әрине, ең соңғы жолы бар. Ол зиялы қауым басын бәйгеге тығып, бүкіл халықты соңынан ертіп, көшеге шығу. Ыы үлкен ыы қарсылықтарды көрсету. Бірақ, енді ондай ыы дүниеге баратындай бір, шектен шығып бара жатқан тарихи нәрсе әзірше, Құдайға шүкір жоқ бізде. А, жалпы мен айтар едім, осы біздің Қазақстанда бұл ретте зиялы қауымды тыңдау, ыы оларға, айтқан сөзіне құлақ асу, үзілді-кесілді жоқ деп айта алмаймын. Жыл сайын, жылына бірнеше рет қажет боса ақсақалдармен, зиялы қауымдармен, үлкен ғалымдармен, сала-саланың өте жетекші мамандарымен, өте салиқалы бас қосулары боп тұрад. Олардың айтқан пікірлері, ыы ұсынған ұсыныстары жерде қала бермейд. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑ал йенді саветтік дәуірдің уөзүнде / мысалы → бауұржан момұшұлұ сыййақты / бір / ыы шенеунүктерге б̊ір қолайсыздау адамдар болды / ↑ал бүгүңгү заманда уосұндай адамдардың тұумауұ не себ̊епті↑/// ↑бұл уөте жақ̊сы сұрақ↓/// ↑мынау / жыйырмасыншы ғасырдан бастап деб̊ ͡айтұуға ͡ б̊олад / → адамзаттық деңгейде мемілекет басқарұудың үрдүсү /сайасый ахұуал мүлде б̊өлек̊ сыйпат алды↓/// ↑уол бөлек̊ сыйпаттың йең басты б̊елгісі// ↑ійдеалогұйалық уөктемдүк мемілекет басқарұуда ↓/// ↑а ійдеалогұйалық уөктемдүк бел алған /заманда / қоғамда / уортада / адамдар уөзүмөн-уөзү б̊ірыңғайланад ↓///↑уөйткөнү уөктөм ійдеалогұйа б̊ірыңғайланбаған адамдардан құтылұуға тырысад ↓///↑құтұлұудұң жолдарын тарыйх жақ̊сы ͡б̊ілед↓ /// ↑уоның йең жаман жолы / ірепірессійәлық тәсіл ↓/// ↑а йең жұмсағ жолы / қызметтен тайдырұу / бійік қызметк'алмау ↓///↑а / адам уөмүрге б̊ірақ ірет келед ↓///↑амал жоқ / жаңағы қоғамның уосындай / үрдүс тәртіб̊іне ͡б̊ейімделед ↓/// ↑нәтійжесінде / қазірг'адамдар / ↑уөте б̊ірүлгүлү ↑ыстандартты адамдар деуге б̊олад↓ ///↑ал бауұржандар ͡б̊оса / кешег'асқар тоқпаныптар / асқар сүлейменыптер / нұрғыйса тілендійіптер ͡б̊олса / ↑уол бұрұңғұ б̊іздің ͡көшпөлү уөмүрсалттағы мәденійетіміздің ↑соңғы ійінділері / ↑соңғұ сарқыншақтар ↑/// ↑уолар шын мәнісінде қоғамды іреттеуге / ↑уөте үлкөн ықпал йеткен адамдар↓ ///
|
↑ал йенді саветтік дәуүрдүң уөзүндө / мысалы → бауұржан момұшұлұ сыййақты / бір / ыы шенеунүктөргө ͡б̊ір ғолайсызда'адамдар болдұ / ↑ал бүгүңгү заманда уосұндай адамдардың тұумауұ не себ̊епті↑/// ↑бұл уөтө жақ̊сы сұрақ↓/// ↑мынау / жыйырмасыншы ғасырдам бастап деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олад / → адамзаттығ ͡деңгейде мемілекет пасқарұудұң үрдүсү /сайасый ахұуал мүлдө ͡б̊өлөк̊ сыйпат алды↓/// ↑уол бөлөк̊ сыйпаттың йең басты ͡б̊елгіс' // ↑ійдеологұйалық уөктөмдүг мемілекет пасқарұуда ↓/// ↑а ійдеологұйалық уөктөмдүк бел алған /заманда / қоғамда / уортада / адамдар уөзүмөн-уөзү ͡б̊ірыңғайланад ↓///↑уөйткөнү уөктөм ійдеологұйа ͡б̊ірыңғайламбаған адамдардаң ғұтұлұуға тырысад ↓///↑құтұлұудұң жолдарын тарыйх жақ̊сы ͡б̊ілед↓ /// ↑уонұң йең жаман жолұ / ірепрессійәлық тәсіл ↓/// ↑а йең жұмсағ жолұ / қызметтен тайдырұу / бійік қызметк'алмау ↓///↑а / адам уөмүргө ͡б̊ір-ақ ірет келед ↓///↑амал жоқ / жаңағы қоғамның уосұндай / үрдүс тәртіб̊іне ͡б̊ейімделед ↓/// ↑нәтійжесінде / қазірг'адамдар / ↑уөтө ͡б̊ір үлгүлү ↑ыстандартт'адамдар деугө ͡б̊олад↓ ///↑ал бауұржандар ͡б̊олса / кешег'асқар тоқпаныптар / асқар сүлөймөнүптер / нұрғұйса тілендійіптер ͡б̊олса / ↑уол бұрұңғұ ͡б̊іздің ͡гөшпөлү уөмүр-салттағы мәденійетіміздің ↑соңғ'ійінділері / ↑соңғұ сарқыншақтар ↑/// ↑уолар шын мәнісінде қоғамды іреттеугө / ↑уөт'үлкөн ықпал йеткен адамдар↓ ///
|
-Ал, енді советтік дәуірдің өзінде, мысалы, Бауыржан Момышұлы сияқты, бір ыы шенеуніктерде бір қолайсыздау адамдар болды. Ал, бүгінгі заманда осындай адамдардың тумауы не себепті?
-Бұл өте жақсы сұрақ. Мынау, 20 ғасырдан бастап деп айтуға болад, адамзаттық деңгейде мемлекет басқарудың үрдісі, саяси ахуал мүлде бөлек сипат алды. Ол бөлек сипаттың ең басты белгісі - идеологиялық өктемдік мемлекет басқаруда. А, идеологиялық өктемдік бел алған заманда, қоғамда, ортада, адамдар өзімен-өзі бірыңғайланад. Өйткені, өктем идеология бірыңғайланбаған адамдардан құтылуға тырысад. Құтылудың жолдарын тарих жақсы білед. Оның ең жаман жолы – репрессиялық тәсіл. А, ең жұмсақ жолы – қызметтен тайдыру, биік қызметке алмау. А, адам өмірге бір-ақ рет келед. Амал жоқ, жаңағы қоғамның осындай үрдіс тәртібіне бейімделед. Нәтижесінде, қазіргі адамдар өте бір үлгілі, стандартты адамдар деуге болад. Ал, Бауыржандар болса, кешегі Асқар Тоқпановтар, Асқар Сүлейменовтер, Нұрғиса Тілендиевтер болса, ол бұрынғы біздің көшпелі өмір-салттағы мәдениетіміздің соңғы иінділері. Соңғы сарқыншақтар. Олар шын мәнісінде қоғамды реттеуге, өте үлкен ықпал еткен адамдар. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑йенді уол адамдар б̊ірнеше ғасыр ұуақыт уөткеткен жоққой /↑уолардың дүнүйеден уөткеніне / ↑кеше ғана дүнүйеден уөткен адамдар / ↑йенді уолардың да бір жалғасы ͡б̊олса ͡герек йеді ͡ғой↑/// ↑жалғас /йенді / мүлде / кілт čарқылып қалд'деб̊ ͡айт'алмаймыз ↓///↑уондай адамдар әлі де арада бар↓///↑бірақ мен /↑дарыны йерек̊ше / жұрттың көзүнің алдында жүргөн тұлғаларды / санамалаб̊ ͡айтып уотұрм↓/// ↑ал дарыны сол адамдардан кем йемес / бірақ̊ ыстандартты қалыпқа түскен ійнтеллійгенсійә қазір б̊ұрұңғыға ͡ғарағанда уөтө көп ↓///↑ бұрұңғы / біздің басқа йелді алмайа қойайық / ↑уөзүмүздің көшпелү уөмүр салтымызда /қоғамдағ'адамдардың әлеуметтік тійптері уөте әртүрлүед ↓/// ↑салсерілер / бақ̊сылар / бійлер / әншілер / үйшүлер / шеб̊ершілер деген сыййақты↓/// |
↑йенді уол адамдар б̊ірнеше ғасыр ұуақыт уөткөткөн жоққой /↑уолардың дүнүйөдөн уөткөнүне / ↑кеше ғана дүнүйөдөн уөткөн адамдар / ↑йенді уолардың да бір жалғасы ͡б̊олса ͡герек йеді ͡ғой↑/// ↑жалғас /йенді / мүлдө / кілт čарқылып қалды деб̊ ͡айт'алмаймыз ↓///↑уондай адамдар әлі д'арада бар↓///↑бірағ мен /↑дарыны йерек̊ше / жұрттұң ͡гөзүнүң алдында жүргөн тұлғаларды / санамалаб̊ ͡айтып уотұрм↓/// ↑ал дарыны сол адамдардаң гем йемес / бірақ̊ ыстандартты қалыпқа түскөн ійнтеллійгенсійә қазір ͡б̊ұрұңғұға ͡ғарағанда уөтө көп ↓///↑ бұрұңғұ / біздің басқа йелд'алмайа қойайық / ↑уөзүмүздің ͡гөшпөлү уөмүр салтымызда /қоғамдағ'адамдардың әлеумөттүк тійптері уөт'әртүрлү йед ↓/// ↑сал-серілер / бақ̊сылар / бійлер / әншілер / үйшүлөр / шеб̊ершілер деген сыййақты↓///
|
Енді ол адамдар бірнеше ғасыр уақыт өткеткен жоқ қой, олардың дүниеден өткеніне, кеше ғана дүниеден өткен адамдар. Енді олардың да бір жалғасы болса керек еді қой.
-Жалғас, енді, мүлде кілт сарқылып қалды деп айта алмаймыз. Ондай адамдар әлі де арада бар. Бірақ мен дарыны ерекше, жұрттың көзінің алдында жүрген тұлғаларды санамалап айтып отырм. Ал, дарыны сол адамдардан кем емес, бірақ стандартты қалыпқа түскен интеллигенция қазір бұрынғыға қарағанда өте көп. Бұрынғы, біздің басқа елді алмайа қояйық, өзіміздің көшпелі өмір салтымызда, қоғамдағы адамдардың әлеуметтік типтері өте әртүрлі ед. Сал-серілер, бақсылар, билер, әншілер, үйшілер, шебершілер деген сияқты. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑а / қазіргі адамдардың ыы → моральдығ этыйкалық нормасында бірыңғайластылық бел алған ↓/// ↑бұл / қоғамның / заманның ійдеалогұйалық тәртіп талғамының нәтійжесі↓ /// ↑уонұ ͡ б̊ұзұб̊ жарып̊ шыққан адамдар /↑сөз жоқ уөзүмен уөзү сол қоғамға / ыы → кішкене / артықтау адам боп көрүнед ↓/// ↑мысалы үшін / мүйүзү қарағайдай нұрғұйсаларды //уөзүмүз құлағымызб̊ен йестіп көзүмүзб̊ен көрдүк // ↑асқар тоқпановтарды уүй сол жындыларды қойшы дейтін / көзү тірісінде сөздерді йестідік ↓/// ↑бірақ солардың қазір / мысал'үшүн нұрғұйсаның / ↑бір дың йеткізген дыб̊ысына зармыз /// ↑бір дың йеткізген нұрғұйса мұузұкасының шеті йестілгенде / ↑қандай ұлы адаммен бірге замандас болғанымызға қайраң қаламыз↑ /// |
↑а / қазірг'адамдардың ыы → моральдығ этыйкалық нормасында бірыңғайластылық ͡пел алған ↓/// ↑бұл / ғоғамның / заманның ійдеологұйалық тәртіп талғамының нәтійжесі↓ /// ↑уонұ ͡б̊ұзұб̊ жарып̊ шыққан адамдар /↑сөж жоқ уөзүмөн уөзү сол ғоғамға / ыы → ͡гішкен' / артықтау адам боп көрүнөд ↓/// ↑мысалы үшін / мүйүзү қарағайдай нұрғұйсаларды //уөзүмүз ғұлағымызб̊ен йестіп көзүмүзб̊ең гөрдүк // ↑асқар тоқпановтарды уүй сол жындыларды қойшұ дейтің / гөзү тірісінде сөздөрдү йестідік ↓/// ↑бірақ солардың ͡ғазір / мысал'үшүн нұрғұйсаның / ↑бір дың йеткізген дыб̊ысына зармыз /// ↑бір дың йеткізген нұрғұйса мұузұкасының шеті йестілгенде / ↑қандай ұл'адаммен бірге замандас ͡полғанымызға ͡ғайраң ғаламыз↑ /// |
А, қазіргі адамдардың ыы моральдық этикалық нормасында, бірыңғайластылық бел алған. Бұл - қоғамның, заманның идеологиялық тәртіп талғамының нәтижесі. Оны бұзып жарып шыққан адамдар, сөз жоқ өзімен өзі сол қоғамға, ыы кішкене артықтау адам боп көрінед. Мысалы үшін, мүйізі қарағайдай Нұрғисаларды өзіміз құлағымызбен естіп, көзімізбен көрдік. Асқар Тоқпановтарды «үй, сол жындыларды қойшы» дейтін көзі тірісінде сөздерді естідік. Бірақ, солардың қазір мысалы үшін Нұрғисаның бір дың еткізген дыбысына зармыз. Бір дың еткізген Нұрғиса музыкасының шеті естілгенде, қандай ұлы адаммен бірге замандас болғанымызға қайран қаламыз. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑сол этныстың тереңін / уонұң құндұлықтарын зерттеб̊ зерделеб̊ жүрген адамсыз / уөмір б̊ақый ↓///↑йенді сіз уөз б̊асыңызда / жеке / қандай мінездерден айрылдым деп күйзелесіз мысалы ↑/// бір ↑көп қой / айрылғанымыз көп қой ↓/// ↑уөзүңіз көзіңіз көрген ақ̊сақалдар ͡б̊ар ↓///↑мысал үшүн мен бірнәрсеге пұшәйман болам↓/// |
↑сол этностұң тереңін / уонұң ͡ғұндұлұқтарын зерттеб̊ зерделеб̊ жүргөн адамсыз / уөмүр ͡б̊ақый↓ ///↑йенді сіз уөз ͡б̊асыңызда / жеке / қандай мінездерден айрылдым деп күйзөлөсіз мысалы ↑/// бір /↑көп қой / айрылғанымыз гөп қой↓/// ↑уөзүңүз гөзүңүз гөргөн ақ̊сақалдар ͡б̊ар ↓///↑мысал үшүн мем бірнәрсеге пұшаймам болам↓///
|
Сол этностың тереңін, оның құндылықтарын зерттеп-зерделеп жүрген адамсыз өмір бақи. Енді сіз өз басыңызда, жеке, қандай мінездерден айрылдым деп күйзелесіз мысалы?
- Бір.. Көп қой, айрылғанымыз көп қой.
-Өзіңіз көзіңіз көрген ақсақалдар бар мысалыға
-Мысал үшін, мен бірнәрсеге пұшайман болам. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑біз үуәдеге б̊ерік халық йек // үуәдеден тайдық↓/// ↑мен ішімнен шыққам балам / уөзүнө қатысты іс бомаса / берген үуәдесінде тұрмайд↓///↑ а уол балам басқаға не істейд ↑/// ↑жәнеде б̊ұл жалғыж жарым мінез йемес йекенінде / жақ̊сы ͡б̊ілем↓/// ↑демек / біздің халықтың бұл йең бір ұлұ құндұлұқтарының бір'ед↓/// ↑әрб̊ірден соң құранды / уөзүнүң моральдығ этыйкалық нормасына ͡б̊ұрұб̊ ͡аған мынандай мәтел бар↓/// ↑құдайдың мыңбір аты ͡б̊ар // бір аты үуәде дейд / онысы ↑үуәде / құдайдың аты дейд↓/// |
↑біз үуәдеге б̊ерік халық йек // үуәдеден тайдық↓/// ↑мен ішімнен шыққам балам / уөзүнө қатыст'іс бомаса / берген үуәдесінде тұрмайд↓///↑ а уол балам басқаға н'істейд ↑/// ↑және де ͡ б̊ұл жалғыж жарым мінез йемес йекенін де / жақ̊сы ͡б̊ілем↓/// ↑демек біздің халықтың бұл йең бір ұлұ құндұлұқтарының бірі йед↓/// ↑әрб̊ірден соң құранды уөзүнүң моральдығ этыйкалық нормасына ͡б̊ұрұб̊ ͡аған мынандай мәтел бар↓/// ↑құдайдың мыңбір аты ͡б̊ар // бір аты үуәде дейд / онысы ↑үуәде / құдайдың аты дейд↓/// |
Біз уәдеге берік халық ек, уәдеден тайдық. Мен ішімнен шыққан балам, өзіне қатысты іс бомаса, берген уәдесінде тұрмайд. А, ол балам басқаға не істейд? Және де бұл жалғыз жарым мінез емес екенін де жақсы білем. Демек, біздің халықтың бұл ең бір ұлы құндылықтарының бірі ед. Әрбірден соң, Құранды өзінің моральдық этикалық нормасына бұрып аған мынандай мәтел бар: «Құдайдың 1001 аты бар, бір аты - уәде» дейд, онысы "Уәде - Құдайдың аты" дейд. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑қазағ ͡даласына ͡гелген уонтоғызыншы ғасырға дейіңгі / ыы →жыйырымасыншы ғасырға дейіңгі сыртқы йэтногырыфтар бірақ нәрсеге таң ͡ғалад↓/// ↑ уөте ірі / ↑тағдырлы істер / ↑теққана үуәдемен шешіле б̊еред б̊ұл далада дейд↓/// ↑ а қазір үуәде б̊еріп тұрұп/ көзүңдү ͡б̊ақырайтып тұрұп /↑уол аздайақ̊ / ↑саған қолхат жазыб беріп тұрұп / сені қақпаңға түсүрүп кетеді ғой↓/// ↑уосұндай уосұндай құндұлұқтарды санап тауұс'алмайсың // жоғалтқан ↓/// уөте көп↓/// ↑ әсіресе біздер / ↑мынау менің қатарларым / қоскүндүг ұрпақ біз / жаңағы / қаймағы ͡б̊ұзұлмаған ауұлдың / көшпөлү уөмүр салттың соңғұ түтүнүн ійіскеген // уошағына жылыңған ұрпақпыз ↓/// ↑уодаң гейін мынау жаңа қоғам / жаңа жүйөмен беттестік ↓///↑біс салғастырұу арқылы ненің жоғалғанын / нені жоғалтып уотырғанымызды /↑ уөте қатты сезінетін ұрпақпыз ↓/// ↑бұл іретте б̊із уөзүмүздің /↑халықтың тамаша / айаулы асыл қасыйеттерін көмескілеп бара жатырмыз↓/// |
↑қазағ ͡даласына ͡гелген уонтоғызыншы ғасырға дейіңгі / ыы →жыйырымасыншы ғасырға дейіңгі сыртқ'этногырыфтар бірақ нәрсеге таң ͡ғалад↓/// ↑ уөт'ірі / ↑тағдырл'істер / ↑тек қана үуәдемен шешіле ͡б̊ереді ͡б̊ұл далада дейд↓/// ↑ а қазір үуәде ͡б̊еріп тұрұп/ көзүңдү ͡б̊ақырайтып тұрұп /↑уол аздай-ақ̊ / ↑сағаң ғолғат ͡шазып періп тұрұп / сені ͡ғақпаңға түсүрүп кетеді ғой↓/// ↑уосұндай уосұндай ғұндұлұқтарды санап тауұс'алмайсың // жоғалтқан ↓/// уөтө көп↓/// ↑ әсіресе біздер / ↑мынау менің ͡ғатарларым / қоскүндүг ұрпақ ͡піж / жанағы / қаймағы ͡б̊ұзұлмаған ауұлдұң / көшпөлү уөмүр салттың соңғұ түтүнүн ійіскеген // уошағына жылыңған ұрпақпыз ↓/// ↑уодаң гейін мынау жаңа ͡ғоғам / жаңа жүйөмөм беттестік ↓///↑біс салғастырұ'арқылы ненің жоғалғанын / нені жоғалтып уотұрғанымызды /↑ уөтө қатты сезінетін ұрпақпыз ↓/// ↑бұл іретте ͡б̊із уөзүмүздің /↑халықтың тамаша / айаулұ асыл ғасыйеттерің гөмөскүлеп пара жатырмыз↓/// |
-Қазақ даласына келген 19-ыншы ғасырға дейінгі, ыы 20-сыншы ғасырға дейінгі сыртқы этнографтар бір-ақ нәрсеге таң қалад. Өте ірі, тағдырлы істер тек қана уәдемен шешіле береді бұл далада дейд. А, қазір уәде беріп тұрып, көзіңді бақырайтып тұрып, ол аздай-ақ саған қолхат жазып беріп тұрып, сені қақпанға түсіріп кетеді ғой. Осындай-осындай құндылықтарды санап тауыса алмайсың, жоғалтқан. Өте көп. Әсіресе, біздер, мынау менің қатарларым, қоскүндік ұрпақ - біз жанағы қаймағы бұзылмаған ауылдың, көшпелі өмір салттың соңғы түтінін иіскеген, ошағына жылынған ұрпақпыз. Одан кейін, мынау жаңа қоғам, жаңа жүйемен беттестік. Біз салғастыру арқылы ненің жоғалғанын, нені жоғалтып отырғанымызды өте қатты сезінетін ұрпақпыз. Бұл ретте біз өзіміздің, халықтың тамаша, аяулы, асыл қасиеттерін көмескілеп бара жатырмыз. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑тағыда қайталаб̊ ͡айтам ↓/// ↑үлкөн мемілекеттік деңгейде / тамаша шаралар жасалыб̊ жатыр йел болұ'үшүн / мемлекет болұ'үшүн/ ұлт полұ'үшүн↓/// ↑бірақ уосы салада / мән беріліб̊ жатқан қыймылды мен сезб̊ейм ↓/// ↑мен жоғары оқу орнында саб̊ақ ͡беремін қазір↓/// біздің білім мазмұнұнда жоқ↓/// ↑қалай↑/// ↑мына / кезгелген білімнің мазмұнұ ͡б̊олад ↓///↑бірінші кұурстың / йекінші ͡кұурстың / үшүншү кұурстың я бомаса ͡б̊ірінші сыныптың / йекінші сыныптың уөзүнің білім мазмұндары / білім деңгейлері ͡б̊олад↓/// ↑білім мазмұндарының ішінде / ↑біздің ұлттұқ ділімізді / менталыйтетімізді /↑сақтауға / ұштауға/ жетілдірүуге б̊ағытталған білім жоқ // мазмұн жоқ↓/// |
↑тағыда ͡ғайталаб̊ ͡айтам ↓/// ↑үлкөн мемілекеттік деңгейде / тамаша шаралар жасалыб̊ жатыр йел болұ'үшүн / мемлекет полұ'үшүн/ ұлт полұ'үшүн↓/// ↑бірақ уосұ салада / мәм беріліб̊ жатқаң ғыймылды мен сезб̊ейм ↓/// ↑мен жоғары оқу орнында саб̊ақ ͡перемің ғазір↓/// біздің білім мазмұнұнда жоқ↓/// ↑қалай↑/// ↑мына / кез-гелгем білімнің мазмұнұ ͡б̊олад ↓///↑бірінші ͡гұурстұң / йекінші ͡гұурстұң / үшүншү кұурстұң я бомаса ͡б̊ірінші сыныптың / йекінші сыныптың уөзүнүң білім мазмұндары / білім деңгейлері ͡б̊олад↓/// ↑білім мазмұндарының ішінде / ↑біздің ұлттұғ ͡ділімізді / менталыйтетімізді / ↑сақтауға / ұштауға/ жетілдірүугө ͡б̊ағытталғам білім жоқ // мазмұн жоқ↓///
|
-Тағы да қайталап айтам, үлкен мемлекеттік деңгейде тамаша шаралар жасалып жатыр ел болу үшін, мемлекет болу үшін, ұлт болу үшін. Бірақ осы салада мән беріліп жатқан қимылды мен сезбейм. Мен ЖОО-да сабақ беремін қазір. Біздің білім мазмұнында жоқ.
-Қалай?
-Мына, кез-келген білімнің мазмұны болад. Бірінші курстың, екінші курстың, үшінші курстың я бомаса бірінші сыныптың, екінші сыныптың өзінің білім мазмұндары, білім деңгейлері болад. Білім мазмұндарының ішінде, біздің ұлттық ділімізді, менталитетімізді сақтауға, ұштауға, жетілдіруге бағытталған білім жоқ, мазмұн жоқ. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑керісінше басқа ͡ құндұлұқтар ͡ б̊елалыб̊ жатыр уонда↑/// ↑біздің төлтаб̊ыйғатымызға жат құндұлұқтар ͡ б̊елалыб̊ жатыр↑/// ↑демек / бұл уөте / терең сезінүу арқылы тегеурүндү қыймыл жасайтын уөрүстөріміздің бірін сен сөз йетіп уотčұң↓///↑ал мұнұң бәрі / мынау сәветтік дәуүрде / әб̊ден жолға қойылып/ ↑әлі сонұң ійнертсійәсымен келе жатқандықтың белгісіме ↑/// ↑әлде сәветтік дәуүр ͡гезінде /дегеммем бір қарсы ͡күрестер ͡б̊олұп / ↑кейіннем барып уосұдан тантыраб̊ ͡айырылып қалдықпа↑/// |
↑керісінше басқа ͡ғұндұлұқтар ͡б̊ел алыб̊ жатыр↓/// уонда↑/// ↑біздің төлтаб̊ыйғатымызға жат құндұлұқтар ͡б̊ел алыб̊ жатыр↑/// ↑демек / бұл уөтө / терең сезінү'арқылы тегеурүндү қыймыл жасайтын уөрүстөріміздің бірін сен сөз йетіп уотčұң↓/// ↑ал мұнұң бәрі / мынау сәбеттік дәуүрдө / әб̊ден жолға ͡ғойұлұп/ ↑әлі сонұң ійнерсійәсымең геле жатқандықтың белгісі ме ↑/// ↑әлде сәветтік дәуүр ͡гезінде /дегеммем бір ғарсы ͡гүрөстөр ͡б̊олұп / ↑кейіннем барып уосұдан тантыраб̊ ͡айырылып қалдықпа↑/// |
- Керісінше, басқа құндылықтар бел алып жатыр онда. Біздің төл-табиғатымызға жат құндылықтар бел алып жатыр. Демек, бұл өте терең сезіну арқылы тегеурінді қимыл жасайтын өрістеріміздің бірін сен сөз етіп отсың.
- Ал, мұның бәрі мынау Советтік дәуірде, әбден жолға қойылып, әлі соның инерциясымен келе жатқандықтың белгісі ме? Әлде Советтік дәуір кезінде, дегенмен бір қарсы күрестер болып, кейіннен барып осыдан тантырап айырылып қалдық па? |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑бұл жаңағы алғашқ̊ы айтқан үуәжіңнің /жөнжоб̊асы ͡ б̊ар↓/// ↑сәбет заманында / не ͡герек йед↑ /// ↑йелдің башшыларының / қоғамның қандай болұу тетіктерін білетін башшының керегі жоқ йед↓/// ↑тек̊ шарұуашылық башшысы керек йед↓/// ↑біздің ͡қазақ̊ыстан тәуелсіздіг алғаннан кейін /уосы үрдүс /↑ уосұ ͡ б̊ір жаман әдет әлі жалғасып кележатыр↓/// ↑біздің мемілекетіміздің басында уотұрған башшыларымыз / ↑біздің мійнійстірлеріміз әсіресе саласала тетіктерге тізгінін'ійе болұп уотұрған↓ /// ↑уолар уөзүнүң саласының шарұуашылығының ͡қалай жүрүуүн / ↑уөте жақ̊сы ͡б̊ілед↓/// ↑а бірақ / мемілекеттік құрұлұсты жетілдірүудүң / ↑мемілекеттік құрұлұстың айасындағ'ұлттұң төлтұумалығын сақтап қалұудұң / ↑мына жаханданұудұң ұлұ нөпүрүнде ұлтқа араша түсүудүң мүлде тетігім білмейд↑/// ↑былайш'айтқанда / мемілекеттік тұлғалар йемес / шарұуашылықтың ғана тұлғалары↓/// ↑сәбет заманындағы негізгі ұстаным боған уосұ әдет / әлі ͡гүңге дейін сүйретүліп / бізде қалмай геле жатыр↓/// ↑біз әлі ͡гүңгө дейін мійнійстрлерді уөзүнүң саласын жақ̊сы ͡б̊ілген'үшүн / йэкономұйканы дұрұс дөңгөлеткен'үшүн / ақ̊шаны жақ̊сы йесептей алған'үшүн ғана ͡қойамыз↓/// ↑бірінші ͡б̊асымдық қасыйетті соған береміз↓/// ↑уолай йемес //↑ бірінші ͡б̊асымдық қасыйет ұлт болмұсын ғалай біледі ↑/// ↑мемілекеттің мемілекет болұб̊ / жәнед'ұлттұқ мемілекет болұп̊ сақталып қалұ'үшүн / қай тетікті ͡б̊асұудұ ͡б̊ілеме↑ /// ↑уосұндай крійтеріййлер жетіспейд↓/// ↑біздің мійнійстрлеріміздің тоқсан пыросенті йелімай әнім білмейд↓/// ↑бұл уөте сұймволдұ мысал↓/// ↑йелім-ай әнім білмеу / уол ұлттұ ͡ б̊ілмеу ↓/// уөкүнүшке уорай / бізде уосұ ͡ б̊ір // талғамсыз дәстүр /↑йел тағдырын тап̊сыратын азаматтарға қатысты йескерілмей геле жатыр↓/// |
↑бұл жаңағ'алғашқ̊ы айтылған үуәжіңнің /жөнжоб̊асы ͡ б̊ар↓/// ↑сәбет заманында / не ͡герек йед↑ /// ↑йелдің башшыларының / ғоғамның ͡ғандай болұу тетіктерім білетім башшының ͡герегі жоқ йед↓/// ↑тек̊ шарұуашылық ͡пашшысы ͡герек йед↓/// ↑біздің ͡ғазақ̊стан тәуөлсүздүг алғаннаң гейін /уос'үрдүс /↑ уосұ ͡ б̊ір жаман әдет әлі жалғасып кележатыр↓/// ↑біздің мемілекетіміздің басында уотұрғам башшыларымыз / ↑біздің мійнійстрлеріміз әсіресе саласала тетіктерге тізгінін'ійе болұп уотұрған↓ /// ↑уолар уөзүнүң саласының шарұуашылығының ͡ғалай жүрүуүн / ↑уөтө жақ̊сы ͡б̊іледі↓/// ↑а бірағ / мемілекеттік құрұлұсты жетілдірүудүң / ↑мемілекеттік құрұлұстың айасындағ'ұлттұң төл-тұумалығын сақтап қалұудұң / ↑мына жаханданұудұң ұлұ нөпүрүнд'ұлтқа араша түсүудүң мүлдө тетігім білмейд↑/// ↑былайш'айтқанда / мемілекеттік тұлғалар йемес / шарұуашылықтың ғана тұлғалары↓/// ↑сәбет заманындағы негізг'ұстаным боған уос'әдет / әлі ͡гүңгө дейін сүйрөтүліп / пізде қалмай геле жатыр↓/// ↑біз әлі ͡гүңгө дейін мійнійстрлерді уөзүнүң саласын жақ̊сы ͡б̊ілген'үшүн / йэкономұйканы дұрұс төңгөлөткен'үшүн / ақ̊шаны жақ̊сы йесептей алған'үшүн ғана ͡ғойамыз↓/// ↑бірінші ͡б̊асымдық қасыйетті соғам береміз↓/// ↑уолай йемес //↑ бірінші ͡б̊асымдық қасыйет ұлт полмұсұң ғалай біледі/// ↑мемілекеттің мемілекет полұб̊ / жәнед'ұлттұқ мемілекет полұп̊ сақталып қалұ'үшүн / қай тетікті ͡б̊асұудұ ͡б̊ілеме↑ /// ↑уосұндай крійтеріййлер жетіспейд↓/// ↑біздің мійнійстрлеріміздің тоқсан пыросенті йелімай әнім білмейд↓/// ↑бұл уөтө сұймволдұ мысал↓/// ↑йелім-ай әнім білмеу / уол ұлттұ ͡ б̊ілмеу ↓/// уөкүнүшке уорай / бізде уосұ ͡ б̊ір // талғамсыз дәстүр /↑йел тағдырын тап̊сыратын азаматтарға ͡ғатысты йескерілмей геле жатыр↓/// |
- Бұл жаңағы алғашқы айтқан, уәжіңнің жөн-жобасы бар. Совет заманында не керек ед? Елдің басшыларының қоғамның қандай болу тетіктерін білетін басшының керегі жоқ ед. Тек шаруашылық басшысы керек ед. Біздің Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін, осы үрдіс, осы бір жаман әдет, әлі жалғасып келе жатыр. Біздің мемлекетіміздің басында отырған басшыларымыз, біздің министрлеріміз, әсіресе, сала-сала тетіктерге тізгініне ие болып отырған. Олар өзінің саласының шаруашылығының қалай жүруін өте жақсы білед. А, бірақ мемлекеттік құрылысты жетілдірудің, мемлекеттік құрылыстың аясындағы ұлттың төл-тумалығын сақтап қалудың, мына жаһанданудың ұлы нөпірінде ұлтқа араша түсудің мүлде тетігін білмейд. Былайша айтқанда, мемлекеттік тұлғалар емес, шаруашылықтың ғана тұлғалары. Совет заманындағы негізгі ұстаным боған, осы әдет, әлі күнге дейін сүйретіліп бізде қалмай келе жатыр. Біз әлі күнге дейін министрлерді өзінің саласын жақсы білгені үшін, экономиканы дұрыс дөңгелеткені үшін, ақшаны жақсы есептей алғаны үшін ғана қоямыз. Бірінші басымдық қасиетті соған береміз. Олай емес, бірінші басымдық қасиет - ұлт болмысын қалай білед. Мемлекеттің мемлекет болып және де ұлттық мемлекет болып сақталып қалу үшін қай тетікті басуды біле ме? Осындай критерийлер жетіспейд. Біздің министрлеріміздің 90 проценті, "Елім-ай" әнін білмейд. Бұл өте символды мысал. "Елім-ай" әнін білмеу - ол ұлтты білмеу. Өкінішке орай, бізде осы бір талғамсыз дәстүр, ел тағдырын тапсыратын азаматтарға қатысты ескерілмей келе жатыр. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑ұлттұқ мінез дегеннен шығады аға↓/// ↑мынау / қазір ͡көршү мемілекеттерде тыныш йемес болып тұр / уөкүнүшке қарай↓ /// ↑ ал біздің йелімізде / йенді ͡құдайға мың тәуб̊е тыныштық /ауұзб̊іршілік бар // кім недесе уодесін ↓ /// ↑бірақ уос'ауұзб̊іршілік мінез әртүрлү себ̊ептерден әргім әрқалай айтад ↓ /// ↑біреулер айтад / бұл таза ͡б̊ійліктің / пірезійденттік̊ сайасаттың сондай көреген жүргүзүлүуүнің арқасында дейд↓ /// ↑йенді ͡б̊ір қарсы пікірдегі адамдар // жоқ бұл сайасаттың арқасында йемес // бұл уосы ұлттұң уөзүнің ұлттұқ мінезінің /ұлттұқ ͡бір төзүмүнің арқасында деб̊ ͡айтад ↓ /// ↑сіз уосұ пікірге қалай ғарайсыз / уосұ йекі пікірге↑///↑ бұнұң йекеуүнеде қосұлам↓ /// ↑ бірақ / үшүншү ͡б̊ір пікірді ͡қосқұм ͡келед ↓ /// ↑біздегі тұрақтылық // құдайға шүкүр /уол сөж жоқ біздің презійдентіміз ͡б̊астаған/ мемілекет қайраткерлеріміздің / белгілі дәрежеде іскерлігі мен маңдай терінің арқасы ↓ /// ↑йекінші / біздің халқымыздың ͡көнтөрлүгүнің арқасы / көнтөрлү/ шыдамды↓ /// |
↑ұлттұғ мінез дегеннен шығады аға ↓ /// ↑мынау / қазір ͡гөршү мемілекеттерде тыныш йемес ͡полұп тұр / уөкүнүшке қарай↓ /// ↑ ал біздің йелімізде / йенді ͡ғұдайға мың тәуб̊ө тыныштық /ауұзб̊үршүлік бар // кім недесе уодесін ↓ /// ↑бірақ уос'ауұзб̊үршүлік мінез әртүрлү себ̊ептерден әркім әрқалай айтад ↓ /// ↑біреулөр айтад / бұл таза ͡б̊ійліктің / пірезійденттік̊ сайасаттың сондай гөрөгөн жүргүзүлүуүнүң арқасында дейд↓ /// ↑йенді ͡б̊ір ғарсы пікірдег'адамдар // жоқ ͡пұл сайасаттың арқасында йемес // бұл уос'ұлттұң уөзүнүң ұлттұғ мінезінің /ұлттұқ ͡пір төзүмүнің арқасында деб̊ ͡айтад ↓ /// ↑сіз уосұ пікірге қалай ғарайсыз / уосұ йекі пікірге↑///↑ бұнұң йекеуүнө де қосұлам↓ /// ↑ бірақ / үшүншү ͡б̊ір пікірді ͡ғосқұм ͡гелед ↓ /// ↑біздегі тұрақтылық // құдайға шүкүр /уол сөж жоқ ͡піздің презійдентіміз ͡б̊астаған/ мемілекет қайраткерлеріміздің / белгілі дәрежед'іскерлігі мен маңдай терінің арқасы ↓ /// ↑йекінші / біздің халқымыздың ͡гөнтөрлүгүнің арқасы / көнтөрлү/ шыдамды↓ ///
|
- Ұлттық мінез дегеннен шығады, аға. Мынау, қазір көрші мемлекеттерде тыныш емес болып тұр, өкінішке қарай. Ал, біздің елімізде енді Құдайға мың тәубе тыныштық, ауызбіршілік бар, кім не десе о десін. Бірақ осы ауызбіршілік мінез, әртүрлі себептерден, әркім әрқалай айтад. Біреулер айтад, "бұл таза биліктің, президенттік саясаттың сондай көреген жүргізілуінің арқасында" дейд. Енді бір қарсы пікірдегі адамдар, "жоқ бұл саясаттың арқасында емес, бұл осы ұлттың өзінің ұлттық мінезінің, ұлттық бір төзімінің арқасында" деп айтад. Сіз осы пікірге, қалай қарайсыз, осы екі пікірге?
- Бұның екеуіне де қосылам. Бірақ, үшінші бір пікірді қосқым келед. Біздегі тұрақтылық, Құдайға шүкір, ол - сөз жоқ біздің президентіміз бастаған, мемлекет қайраткерлеріміздің белгілі дәрежеде іскерлігі мен маңдай терінің арқасы. Екінші, біздің халқымыздың көнтөрлігінің арқасы, көнтөрлі, шыдамды. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑үшүншү / біздің халқымыздың мінез ͡ б̊олмұсұна соңғұ йекі жарым / үш ғасырда сіңірілген йезіп тастаушылықтың нәтійжесі↓ /// ↑қазақ̊ша айтқанда // көтк'ұрса көндүм басқ'ұрса уөлдүм // деген мақал бар ғазақта ↓ /// ↑біздің халықты соңғұ йек'үш ғасырда уотаршылдық / уосұндай күйгө түсүрдү↓ /// ↑бас көтөрсөң басыңды қырқад / томпұлдаб̊ жүгүрө ͡б̊ерсең ыйығыңа міне ͡б̊еред↓ /// ↑ уосұ уотаршылдық қалдырған зардапта /біздің йезілген йеңсеміздің әлі ͡көтөрүлүуүне мұрша ͡б̊ермей геле жатыр ↓ /// ↑бұл іретте / тағы да ͡қайталаб̊ ͡айтамын↓ /// ↑ біз тәуелсіздіг алғанда көп нәрселер жасадық / таб̊ыстарымызда көп ↓ /// ↑бірақ біз ͡б̊ір нәрсені мемілекеттік деңгейде қолғ'алмай уотұрмұз↓ /// ↑ уол уотаршылдықтың болғаны ырас / ↑уонұң зардаб̊ы ырас↑ /// ↑ йенд'ұлттұң санасы мен / уөмүрүн уотарсыздандырұу жоспары ͡б̊олұуұ ͡герек қой ↓ /// ↑бұл жоқ↓ /// ↑ мемілекеттік уойлау қаб̊ілеті уол ійнженерлік йемес / уол тек қан'экономұйстік йемес / уол уөтө ͡б̊ір ͡кешенді ͡б̊ілім / уол тұтас ғылым жатқан↓ /// ↑ білдіңізб̊а↑/// ↑сіс сонда ͡қай ұрпақтан үмүт күтөсүз ↑/// ↑ бұл іретте маған / ыйндыййаның тарыйхындағы ͡б̊ір қызық мысалы йеске түсөд↓ ///
|
↑үшүншү / біздің халқымыздың мінез ͡б̊олмұсұна соңғұ йекі жарым / үш ғасырда сіңірілген йезіп тастаушұлұқтұң нәтійжесі↓ /// ↑қазақ̊ш'айтқанда // көтк'ұрса көндүм басқ'ұрса уөлдүм // деген мақал бар ғазақта ↓ /// ↑біздің халықты соңғұ йек'үш ғасырда уотаршылдық / уосұндай гүйгө түсүрдү↓ /// ↑бас көтөрсөң басыңды қырқад / томпұлдаб̊ жүгүрө ͡б̊ерсең ыйығыңа міне ͡б̊еред↓ /// ↑ уосұ уотаршылдық қалдырған зардапта /біздің йезілген йеңсеміздің әлі ͡гөтөрүлүуүнө мұрша ͡б̊ермей геле жатыр ↓ /// ↑бұл іретте / тағы да ͡ғайталаб̊ ͡айтамын↓ /// ↑ біз тәуөлсүздүг алғанда ͡гөп нәрселер жасадық / таб̊ыстарымыз да ͡гөп ↓ /// ↑бірақ біз ͡б̊ір нәрсені мемілекеттік деңгейде қолғ'алмай уотұрмұз↓ /// ↑ уол уотаршылдықтың болғаны ырас / уонұң зардаб̊ы ырас↓ /// ↑ йенд'ұлттұң санасы мен / уөмүрүн уотарсыздандырұу жоспары ͡б̊олұуұ ͡герек қой ↓ /// ↑бұл жоқ↓ /// ↑ мемілекеттік уойлау ͡ғаб̊ілеті уол ійнженерлік йемес / уол тек қан'экономұйстік йемес / уол уөтө ͡б̊ір ͡гешенді ͡б̊ілім / уол тұтас ғылым жатқан↓ /// ↑ білдіңізб̊а↑/// ↑сіс сонда ͡ғай ұрпақтан үмүт күтөсүз ↑/// ↑ бұл іретте маған ыйндыййаның тарыйхындағы ͡б̊ір ғызығ мысалы йеске түсөд↓ ///
|
-Үшінші, біздің халқымыздың мінез болмысына соңғы екі жарым, үш ғасырда сіңірілген езіп тастаушылықтың нәтижесі. Қазақша айтқанда, "көтке ұрса көндім, басқа ұрса өлдім" деген мақал бар қазақта. Біздің халықты соңғы екі-үш ғасырда отаршылдық осындай күйге түсірді. Бас көтерсең басыңды қырқад, томпылдап жүгіре берсең иығыңа міне беред. Осы отаршылдық қалдырған зардапта, біздің езілген еңсеміздің әлі көтерілуіне мұрша бермей келе жатыр. Бұл ретте тағы да қайталап айтамын, біз тәуелсіздік алғанда көп нәрселер жасадық, табыстарымыз да көп. Бірақ, біз бір нәрсені мемлекеттік деңгейде қолға алмай отырмыз. Ол отаршылдықтың болғаны рас, оның зардабы рас, енді ұлттың санасы мен өмірін отарсыздандыру жоспары болуы керек қой. Бұл жоқ. Мемлекеттік ойлау қабілеті ол - инженерлік емес, ол тек қана экономистік емес, ол өте бір кешенді білім, ол тұтас ғылым жатқан. Білдіңізба?
- Сіз сонда қай ұрпақтан үміт күтесіз?
- Бұл ретте маған Индияның тарихындағы бір қызық мысалы еске түсед. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑ағылшындар ыйндыййаны / тастап кеткеннен кейін /бірйекі ұрпақ алмасқаңға дейін / жаңағылар / ↑ұлттұң төл тұума қасыйеті мен мәденійетін ұштауға қатысты дәрменсіз күй гешкенғой ↓ /// ↑мәселе қойұлад дейд / ↑проблема қойұлад ↓ /// ↑ бірақ уотұратта / ↑йе бұл заңға ͡кемейді ғой деб̊ ͡айтатдейд ↓ /// ↑бұған заң ұрұқ̊саты констұйтұусыйамызда ͡б̊ұл жоқ ͡деб̊ ͡айтатдейд ↓ /// ↑сонда йекінші үшүншү ұрпақ келгенде айтқанғой /↑ а уол заңды кім жазды құдай йемесқой жазған/ / уөзүмүс сыййақты адамдар /уон'неге уөзгөртпейміз /дейтін ұрпақ тұуад ↓ /// ↑былайш'айтқанда / мүлде ͡б̊асқаша уойлайтын ұрпақ тұуған ↓ /// ↑жаңағындай көмпүс уорұндаушы ұрпақ йемес / ↑уойлайтын / сараптамалық зердесі ұшталған / ұлтш̆ұл ұрпақ пайда ͡б̊олды /// ↑ менімше / біз тәуелсіздіг алғалы ͡б̊ір ұрпағ алмасыб̊ ͡үлгердү ↓ /// ↑уөте жаңаша уойлайтын / жаңа жігері ͡б̊ар / жаңа түйсүгү ͡б̊ар ұрпақтардың төб̊есі көрүніп қалд↓ /// ↑ ал сіз уөзүңіз д'ұстаз адамсыз // ійә ↑ /// ↑сол ұстазы іретінде / сондай төб̊өсү көрүнүп қалған ұрпаққа йеңбек̊ сіңіріб̊ жатырмын деп уойлайсызб̊а↑/// ↑сіздің бұуұн сондай ұрпақты қалыптастырұуға мүдделіме↑///
|
↑ағылшындар ыйндыййаны / тастап кеткеннең гейін /бірйек'ұрпақ алмасқаңға дейін / жаңағылар / ↑ұлттұң төл тұума ͡ғасыйеті мен мәденійетін ұштауға ͡ғатысты дәрменсіз гүй гешкен ғой ↓ /// ↑мәселе қойұлады дейд / ↑проблема ͡ғойұлад ↓ /// ↑ бірақ уотұрат та / ↑йе бұл заңға ͡гемейді ғой деб̊ ͡айтат дейд ↓ /// ↑бұған заң ұрұқ̊саты констұйтұусыйамызда ͡б̊ұл жоғ ͡деб̊ ͡айтат дейд ↓ /// ↑сонда йекінш'үшүншү ұрпақ келгенд'айтқан ғой /↑ а уол заңды ͡гім жазды құдай йемес қой жазған/ / уөзүмүс сыййақт'адамдар /уонұ неге уөзгөртпөйміз дейтін ұрпақ тұуад ↓ /// ↑былайш'айтқанда / мүлдө ͡б̊асқаша уойлайтын ұрпақ тұуған ↓ /// ↑жаңағындай гөмпүс уорұндауш'ұрпақ йемес / ↑уойлайтын / сараптамалық зердес'ұшталған ұлтш̆ұл ұрпақ пайда ͡б̊олады↓ /// ↑ менімше / біз тәуөлсүздүг алғалы ͡б̊ір ұрпағ алмасыб̊ ͡үлгөрдү ↓ /// ↑уөтө жаңаша уойлайтын / жаңа жігері ͡б̊ар / жаңа түйсүгү ͡б̊ар ұрпақтардың төб̊өсү көрүнүп қалд↓ /// ↑ ал сіз уөзүңүз д'ұстаз адамсыз ійә ↑ /// ↑сол ұстазы іретінде / сондай төб̊өсү көрүнүп қалған ұрпаққа йеңбек̊ сіңіріб̊ жатырмын деп уойлайсызб̊а↑/// ↑сіздің бұуұн сондай ұрпақ қалыптастырұуға мүддөлүме↑///
|
-Ағылшындар Индияны тастап кеткеннен кейін, бір-екі ұрпақ алмасқанға дейін, жаңағылар ұлттың төл тума қасиеті мен мәдениетін ұштауға қатысты дәрменсіз күй кешкен ғой. Мәселе қойылады дейд, проблема қойылад, бірақ отырат та «- е, бұл заңға кемейді ғой» деп айтат дейд. «Бұған заң рұқсаты, Конституциямызда бұл жоқ деп айтат» дейд». Сонда екінші-үшінші ұрпақ келгенде айтқан ғой, «- а, ол заңды кім жазды? Құдай емес қой жазған, өзіміз сияқты адамдар ғой, оны неге өзгертпейміз»- дейтін ұрпақ туад, былайша айтқанда мүлде басқаша ойлайтын ұрпақ туған. Жаңағындай көмпіс, орындаушы ұрпақ емес, ойлайтын, сараптамалық зердесі ұшталған, ұлтшыл ұрпақ пайда болады. Менімше, біз тәуелсіздік алғалы бір ұрпақ алмасып үлгерді. Өте жаңаша ойлайтын, жаңа жігері бар, жаңа түйсігі бар ұрпақтардың төбесі көрініп қалд.
- Ал сіз өзіңіз де ұстаз адамсыз?
- Иә.
- Сол ұстазы ретінде, сондай төбесі көрініп қалған ұрпаққа еңбек сіңіріп жатырмын деп ойлайсызба? Сіздің буын сондай ұрпақ қалыптастыруға мүдделі ме? |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑сөж жоқ / бізде уөте зерделі / ұстаздар көп / академійктер көп↓ /// ↑ әсіресе /қоғамдық ғылым саласы / ↑мынау жалпы мемілекет басқарұу дегеннің уөзү ͡б̊ұл қоғамдық ғылым саласының міндеті ↓ /// ↑ бұл күрүш йегүушүнүң міндеті йемес / мақта уөсүрүушүнүң міндеті йемес / қой жайұушұнұң міндеті йемес / ↑мемлекет басқарұу ұлт тағдырымен айланысұу / қоғамдық ғылымның йеншісіндегі міндет↓ /// ↑ уосұ салада ͡ б̊ізде уөте зерделі ғалымдар ͡б̊ар / уолардың мектеб̊і / шәкірттері ͡ б̊ар ↓ /// ↑ уолар қазір / уотаршылдық кезінде йесеміз кеткен ійдейә мен ійдеологұйаны / уөздөрүнің шәкірттерінің бойұна / қалқадірінше сіңіріб̊ жатыр деп уойлаймын ↓ /// ↑ уол йешүуақытта нәтійжесіз ͡ б̊олмауға тійіс ↓ /// ↑ сіз жастарға сенесіз ↑ /// ↑ мен жастарға сенем↓ /// ↑ ал ақа / мынау / сізді мына ͡ б̊үгүңгү заманның мына аласапыран бір/ сайасый тартыстардың бір ͡кезеңінде тұрмұз ғой қазір ↓ ///↑ сөж жоқ ↓ ///↑ уосұндай бір сайасатқа / сайасый науқандарға тартатын / жағдайлар б̊олама сізде ↑ /// ↑ тартатындар ͡ б̊олад ↓ /// ↑ партыйасына шақыратындар ͡ б̊олад ↓ /// ↑үйүптөгүп үуәде ͡ б̊еретіндер ͡ б̊олад ↓ ///↑ қандай үуәде ↑ /// ↑ үуәде / адам боған соң / іші құуұс пендеғой↓ ///
|
↑сөж жоқ / бізде уөтө зерделі ұстаздар ͡гөп / академійктер ͡гөп↓ /// ↑ әсіресе /қоғамдық ғылым саласы / ↑мынау жалпы мемлекет пасқарұу дегеннің уөзү ͡б̊ұл ғоғамдық ғылым саласының міндеті ↓ /// ↑ бұл гүрүш йегүушүнүң міндеті йемес / мақта уөсүрүушүнүң міндеті йемес / қой жайұушұнұң міндеті йемес / ↑мемлекет пасқарұу ұлт тағдырымен айланысұу / ͡ғоғамдық ғылымның йеншісіндегі міндет↓ /// ↑ уосұ салада ͡б̊ізде уөтө зерделі ғалымдар ͡б̊ар / уолардың мектеб̊і / шәкірттері ͡б̊ар ↓ /// ↑ уолар ғазір / уотаршылдық кезінде йесеміз геткен ійдейә мен ійдеологұйаны / уөздөрүнің шәкірттерінің бойұна / ғал-ғадірінше сіңіріб̊ жатыр деп уойлаймын ↓ /// ↑ уол йешүуақытта нәтійжесіз ͡б̊олмауға тійіс ↓ /// ↑ сіж жастарға сенесіз ↑ /// ↑ мен жастарға сенем↓ /// ↑ ал ақа / мынау / сізді мына ͡б̊үгүңгү заманның мын'аласапыран бір/ сайасый тартыстардың бір ͡гезеңінде тұрмұз ғой ғазір ↓ ///↑ сөж жоқ ↓ ///↑ уосұндай бір сайасатқа / сайасый науқандарға тартатын / жағдайлар ͡б̊олама сізде ↑ /// ↑ тартатындар ͡б̊олад ↓ /// ↑ партыйасына шақыратындар ͡б̊олад ↓ /// ↑үйүп-төгүп үуәде ͡б̊еретіндер ͡б̊олад ↓ ///↑ қандай үуәде ↑ /// ↑ үуәде / адам боған соң / іші ͡ғұуұс пенде ғой↓ ///
|
- Сөз жоқ, бізде өте зерделі, ұстаздар көп, академиктер көп. Әсіресе қоғамдық ғылым саласы, мынау жалпы мемлекет басқару дегеннің өзі - бұл қоғамдық ғылым саласының міндеті. Бұл күріш егушінің міндеті емес, мақта өсірушінің міндеті емес, қой жаюшының міндеті емес. Мемлекет басқару, ұлт тағдырымен айланысу - қоғамдық ғылымның еншісіндегі міндет. Осы салада бізде өте зерделі ғалымдар бар, олардың мектебі, шәкірттері бар. Олар қазір отаршылдық кезінде есеміз кеткен идея мен идеологияны өздерінің шәкірттерінің бойына қал-қадірінше сіңіріп жатыр деп ойлаймын. Ол ешуақытта нәтижесіз болмауға тиіс.
-Сіз жастарға сенесіз?
-Мен жастарға сенем.
-Ал, Ақа мынау сізді, мына бүгінгі заманның мына аласапыран бір, саяси тартыстардың бір кезеңінде тұрмыз ғой қазір.
-Сөз жоқ.
-Осындай бір саясатқа, саяси науқандарға тартатын жағдайлар бола ма сізде?
-Тартатындар болад. Партиясына шақыратындар болад. Үйіп-төгіп уәде беретіндер болад.
-Қандай уәде?
-Уәде, адам боған соң, іші қуыс пенде ғой. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑балашағасы ͡ б̊ар / үйгүйгерек / жағдайгерек / ябомаса қызметке қызығатындар ͡б̊ар↓ /// ↑ уосұндай үуәде ͡б̊еретіндер ͡б̊ар↓ /// ↑ сөйтүп / уөзүнүң жаңағы ұстаңған бағытына / қолшоқпар йеткісі келетіндер ͡б̊ар↓ /// ↑ йенді / құдайға шүкүр /уондайға йелігіп кететін жастан уөттүк ↓ /// ↑йенді / мен / каммұунұйстік партыйаның заманында мүшөсү ͡б̊олдұқ ↓ /// ↑құдайдан бірақ нәрсе тілеймін ↓ /// ↑йенді қалған уөмүрүмде / мені арадара ͡б̊ір партыйаға мүшө ғып / сол /алагөңүл йетпейақ қойса йекендеп↓ /// ↑ мен уөж жүрөгүмде уөзүм партыйамын // мен уөж жүрөгүмде тұтас ͡пір партыйалық пырагыраммалар ͡б̊ар↓ /// ↑ бұл йенді ͡б̊ір / мақтан сөз йемес↓ /// ↑ қалқадіріміз келгенше / сол жүрөгүміздің сөзүн айтып / тыңдайтын құлақ ͡болса / дұрұс уөткөңгө не жетčін↓ /// |
↑балашағасы ͡ б̊ар / үйгүй герек / жағдай герек / я бомаса ͡ғызметке қызығатындар ͡б̊ар↓ /// ↑ уосұндай үуәде ͡б̊еретіндер ͡б̊ар↓ /// ↑ сөйтүп / уөзүнүң жаңағ'ұстаңған бағытына / қолшоқпар йеткісі ͡гелетіндер ͡б̊ар↓ /// ↑ йенді / құдайға шүкүр /уондайға йелігіп кететін жастан уөттүк ↓ /// ↑йенді / мең гоммұунұйстік партыйаның заманында мүшөсү ͡б̊олдұқ ↓ /// ↑құдайдам бірақ нәрсе тілеймін ↓ /// ↑йенді қалған уөмүрүмде / мен'арадара ͡б̊ір партыйаға мүшө ғып / сол /алакөңүл йетпейақ қойса йекен деп↓ /// ↑ мен уөж жүрөгүмде уөзүм партыйамын // мен уөж жүрөгүмде тұтас ͡пір партыйалық программалар ͡б̊ар↓ /// ↑ бұл йенді ͡б̊ір / мақтан сөз йемес↓ /// ↑ қал-ғадіріміз гелгенше / сол жүрөгүміздің сөзүн айтып / тыңдайтың ғұлақ ͡полса / дұрұс уөткөңгө не жетčін↓ /// |
-Бала-шағасы бар, үй-күй керек, жағдай керек я бомаса қызметке қызығатындар бар, осындай уәде беретіндер бар. Сөйтіп, өзінің, жаңағы ұстанған бағытына қолшоқпар еткісі келетіндер бар. Енді, Құдайға шүкір, ондайға елігіп кететін жастан өттік. Енді мен коммунистік партияның заманында мүшесі болдық. Құдайдан бір-ақ нәрсе тілеймін, енді қалған өмірімде мені ара-дара бір партияға мүше ғып, сол алакөңіл етпей-ақ қойса екен деп. Мен өз жүрегімде өзім партиямын, мен өз жүрегімде тұтас бір партиялық программалар бар. Бұл енді бір мақтан сөз емес. Қал-қадіріміз келгенше, сол жүрегіміздің сөзін айтып, тыңдайтын құлақ болса, дұрыс өткенге не жетсін. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑партыйаларға ͡б̊елсене атсалысыб̊ жүрген әріптестеріңізге қандай пікірдесіз↑///
↑мен йенді ͡/ қазақ̊ыстанда /ұлт пен мемілекеттің мүддөсүн шыншылдықпен / шын жүрөгүмен / жәнеде үлкөн / терең /ғылымый сараптамалығ ͡деңгейде ͡б̊астаған партыйаны әлі көргөм жоқ ↓ /// ↑ бәрінде ͡б̊ір ͡б̊ақа йесеп / бәрінде / бәрінде ͡б̊ір шын жүрөгүміздегі/ қалау жетпей жатад↓ /// ↑ тіпті мынаған мысалды ғана уойлашы / уосұ жала жаб̊ұу йемес / ↑біздегі таза ұлттұқ мүдде / ↑ұлттұң тағдыры / ↑ұлттұң тарыйхы кеткен йесесі / деб̊ ͡айқайлап̊ шыққам бір партыйаны ͡гөрдүңүзб̊а ↑/// ↑бір ͡гезде ͡б̊олдұ / алаш партыйасы сәб̊етқаз'ақатай құрған↓ /// ↑ алаш партыйасы / алғашқ̊ы ͡б̊астау ілеб̊і жақ̊сы йеді ↓ /// ↑ бірақ̊ сонда /біріншіден / үлкөн ауұзб̊үрлүк болмады↓ /// ↑ йекіншіден / үлкөн сенім / үлкөн уорұшш'айтқанда / тырезвый саналы ͡б̊ағдарлама ͡б̊олмады уоларда↓ ///
|
↑партыйаларға ͡б̊елсен'ат салысыб̊ жүргөн әріптестеріңізге қандай пікірдесіз↑///
↑мен йенді ͡/ ғазақ̊станда /ұлт пен мемлекеттің мүддөсүн шыншылдықпен / шын жүрөгүмен / жәнеде үлкөн / терең /ғылымый сараптамалығ ͡деңгейде ͡б̊астағам партыйан'әлі көргөм жоқ ↓ /// ↑ бәрінде ͡б̊ір ͡б̊ақа йесеп / бәрінде / бәрінде ͡б̊ір шын жүрөгүміздегі/ ͡ғалау жетпей жатад↓ /// ↑ тіпті мынаған мысалды ғана уойлашы / уосұ жала жаб̊ұу йемес / ↑біздегі таз'ұлттұқ мүддө / ↑ұлттұң тағдыры / ↑ұлттұң тарыйхы ͡геткен йесесі / деб̊ ͡айқайлап̊ шыққам бір партыйаны ͡гөрдүңүзб̊а ↑/// ↑бір ͡гезде ͡б̊олдұ / алаш партыйасы сәб̊етқаз'ақатай құрған↓ /// ↑ алаш партыйасы / алғашқ̊ы ͡б̊астау ілеб̊і жақ̊сы йеді ↓ /// ↑ бірақ̊ сонда /біріншіден / үлкөн ауұзб̊үрлүк болмады↓ /// ↑ йекіншіден / үлкөн сенім / үлкөн уорұшш'айтқанда / тырезвый саналы ͡б̊ағдарлама ͡б̊олмады уоларда↓ ///
|
-Партияларға белсене ат салысып жүрген әріптестеріңізге қандай пікірдесіз?
-Мен енді Қазақстанда, ұлт пен мемлекеттің мүддесін, шыншылдықпен, шын жүрегімен және де, үлкен терең ғылыми сараптамалық деңгейде бастаған партияны әлі көргем жоқ. Бәрінде бір бақа есеп, бәрінде, бәрінде бір шын жүрегіміздегі қалау жетпей жатад. Тіпті, мынаған мысалды ғана ойлашы, осы жала жабу емес, біздегі таза ұлттық мүдде, ұлттың тағдыры, ұлттың тарихы кеткен есесі деп айқайлап шыққан бір партияны көрдіңізба?
-Бір кезде болды, Алаш партиясы Сәбетқазы Ақатай құрған. - Алаш партиясы, алғашқы бастау лебі жақсы еді. Бірақ сонда, біріншіден, үлкен ауызбірлік болмады, екіншіден, үлкен сенім, үлкен орысша айтқанда трезвый, саналы бағдарлама болмады оларда. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑ мен жақ̊сы ͡б̊ілем / сәб̊етқазы марқұм менің уөте жақын досұм йед ↓ /// ↑ сол арадара күйгө түстү↓ /// ↑ солай болұуұна / ͡б̊іздегі сол гездегі ͡б̊ійліг мүддөлү да ͡б̊олдұ ↓ /// ↑ уөйткөнү қоғамды іреволйұусыйалау жолмен йемес / эволйұусыйалау жолмен дамұудұ таңдады ͡б̊іздің башшыларымыс со гезде ↓ /// ↑ әлі де / сол жолдұ ͡б̊асымырақ башшылыққа алып келе жатыр ↓ /// ↑ ал біздің алаш / азат партыйаларында / ↑ б̊ірден қолғ'алұу / ↑ бірден тарыйхқа кеткен йесені қалпына ͡гелтірүу / ↑ бірден кемшілікті жойсам дейтін /нәрестедей пәк ұмтұлұстар ͡б̊олдұ ↓ /// ↑ бұл заңдылыққой // барлығ жаңағы / уотарлықтан босаған йелдердің барлығында / сондай партыйалар ͡б̊ар / болған / болұпта ͡геле жатыр ↓ /// ↑ бұл заңдылық↓ /// ↑ ал бізде қазір жоқ / неге жоқ ↑ /// ↑ бізде / біздің қоғам / сонұ қажетčімбей уотұр / менің пайымыдауұмда↓ /// ↑ қоғам қажетčімбей уотұр↑/// қоғам қажетčімбей уотұр↓ /// |
↑ мен жақ̊сы ͡б̊ілемін / сәб̊етқазы марқұм / менің уөтө жақын досұм йед ↓ /// ↑ сол ара-дара ͡гүйгө түстү↓ /// ↑ солай болұуұна / ͡б̊іздегі сол гездегі ͡б̊ійліг мүддөлү да ͡б̊олдұ ↓ /// ↑ уөйткөнү қоғамды іреволйұусыйалау жолмен йемес / эволйұусыйалау жолмен дамұудұ таңдады / ͡б̊іздің башшыларымыс сол гезде ↓ /// ↑ әлі де / сол жолдұ ͡б̊асымырақ ͡пашшылыққ'алып келе жатыр ↓ /// ↑ ал біздің алаш / азат партыйаларында / ↑ б̊ірдең ғолғ'алұу / ↑ бірден тарыйхқа ͡геткен йесені ͡ғалпына ͡гелтірүу / ↑ бірдең гемшілікті жойсам дейтін /нәрестедей пәг ұмтұлұстар ͡б̊олдұ ↓ /// ↑ бұл заңдылық қой ↓ /// ↑ барлығ жаңағы / уотарлықтам босаған йелдердің барлығында / сондай партыйалар ͡б̊ар / болған / болұпта ͡геле жатыр ↓ /// ↑ бұл заңдылық↓ /// ↑ ал бізде қазір жоқ неге жоқ ↑ /// ↑ бізде біздің ͡ғоғам сонұ қажетčімбей уотұр / менің пайымыдауұмда↓ /// ↑ қоғам қажетčімбей уотұр↑/// қоғам қажетčімбей уотұр↓ ///
|
- Мен жақсы білемін, Сәбетқазы марқұм менің өте жақын досым ед. Сол ара-дара күйге түсті, солай болуына біздегі сол кездегі билік мүдделі да болды. Өйткені, қоғамды революциялау жолмен емес, эволюциялау жолмен дамуды таңдады біздің басшыларымыз сол кезде, әлі де сол жолды басымырақ басшылыққа алып келе жатыр. Ал біздің "Алаш", "Азат- партияларында бірден қолға алу, бірден тарихқа кеткен есені қалпына келтіру, бірден кемшілікті жойсам дейтін, нәрестедей пәк ұмтылыстар болды.
- Бұл заңдылық қой, барлық жаңағы отарлықтан босаған елдердің барлығында сондай партиялар бар, болған, болыпта келе жатыр.
- Бұл заңдылық.
- Ал бізде қазір жоқ. Неге жоқ?
- Бізде, біздің қоғам соны қажетсінбей отыр, менің пайымыдауымда.
- Қоғам қажетсінбей отыр?
- Қоғам қажетсінбей отыр. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑біздің сайасый бійлігіміз / уондай іреволйұусыйалық тосұн шешімді жақтырмай уотұр ↓ /// ↑бұнұң ақыйқат ш̆ындығы / уосұ ↓ /// ↑бұл іретте йенді тағы да кесіб̊ ͡айтұу сүубъөктійвтілік болады↓ /// ↑ біздің іреспүублійкамыздың тықыры ͡б̊өлөк ↓ /// ↑басқа іреспүублійкаларға қарағанда / біздің іреспүублійкамыздың тықыры / іресейден де ͡б̊өлөк ↓ /// ↑ұсақтүйөк қырғысстан / грұузия /уөзб̊өк̊стан деген / түрүкмөнстан дегенді ͡б̊ылай ғойғанда ↓ /// ↑біздің іреспүублійкамыздың болмұс бітімі әлемдік мүддөмен кіндіктес ↓ /// ↑әлемдік̊ / сайасый / экономұйкалығ мүддөлермен кіндіктес ↓ /// ↑бұл бір қыйсыны / йекінші қыйсыны ͡б̊іздің іреспүублійкамыздың этныйкалық құрамы мейлінше алашаб̊ыр / мейлінше алашаб̊ыр↓ /// ↑ уөте әртекті ұлт уөкүлдері әліде ͡б̊асым↓ /// ↑ уолардың ійдеалдары әртекті↓ /// ↑ уонұң үстүнө уотаршылдық кезіндегі зардап / қазақтың уөзүн йекіжікке ͡б̊өлүб̊ / ассыймыйлыйасыйаға түскөн топ / ассыймыйлыйасыйаға түспөгөн дәстүрлү топ деген йекіжікке бөліп тастады↓ /// ↑ ақыйқатыда сол ↓ /// ↑уолардыңда қоғамдық / тарыйхый / сайасый мүддөлері ͡б̊өлөк бөлөк ↓ /// ↑ал уосұндай жағдайда / қолға ͡б̊ійшікті алып / ұлтұм деб̊ ͡айғайлап̊ шыға ͡гелші / не ͡б̊олатыным бір ғұдай біледі↓ /// ↑ сондұқтан көп нәрсеге ͡б̊айыппен қарап / кіналаудұң алдында /кішкене жайжап̊сарды саралаб̊ ͡алып уотұрған артық ͡болад деп уойлаймын↓ /// |
↑біздің сайасый бійлігіміз / уондай іреволйұусыйалық тосұн шешімді жақтырмай уотұр ↓ /// ↑бұнұң ақыйқат ш̆ындығы / уосұ ↓ /// ↑бұл іретте йенді тағы да кесіб̊ ͡айтұу сүубъөктійвтілік болады↓ /// ↑ біздің іреспүублійкамыздың тықыры ͡б̊өлөк ↓ /// ↑басқа іреспүублійкаларға ͡ғарағанда / біздің іреспүублійкамыздың тықыры / іресейден де ͡б̊өлөк ↓ /// ↑ұсақтүйөк қырғысстан / грұузия /уөзб̊өк̊стан деген / түрүкмөнстан дегенді ͡б̊ылай ғойғанда біздің іреспүублійкамыздың болмұсұ /бітім'әлемдік мүддөмөң гіндіктес ↓ /// ↑әлемдік̊ / сайасый / экономұйкалығ мүддөлөрмең гіндіктес ↓ /// ↑бұл бір ғыйсыны / йекінші ͡ғыйсыны ͡б̊іздің іреспүублійкамыздың этныйкалық құрамы мейлінш'ала шаб̊ыр / мейлінш'ала шаб̊ыр↓ /// ↑ уөт'әр тект'ұлт уөкүлдөр'әлі де ͡б̊асым↓ /// ↑ уолардың ійдеалдар'әр текті↓ /// ↑ уонұң үстүнө уотаршылдық кезіндегі зардап / қазақтың уөзүн йекі жікке ͡б̊өлүб̊ / ассыймыйлыйасыйаға түскөн топ / ассыймыйлыйасыйаға түспөгөн / дәстүрлү топ деген йекі топқа жіктеп тастады↓ /// ↑ ақыйқаты да сол ↓ /// ↑уолардыңда ͡ғоғамдық / тарыйхый / сайасый мүддөлөрі ͡б̊өлөк бөлөк ↓ /// ↑ал уосұндай жағдайда ͡ғолға ͡б̊ійшікт'алып / ұлтұм деб̊ ͡айғайлап̊ шыға ͡гелші / не ͡б̊олатыным бір ғұдай біледі↓ /// ↑ сондұқтаң гөп нәрсеге ͡б̊айыппең ғарап / кіналаудұң алдында /кішкене жайжап̊сарды саралаб̊ ͡алып уотұрған артық ͡полад деп уойлаймын↓ /// |
- Біздің саяси билігіміз, ондай революциялық тосын шешімді жақтырмай отыр. Бұның ақиқат-шындығы осы. Бұл ретте енді тағы да, кесіп айту субъективтілік болады. Біздің республикамыздың тықыры бөлек, басқа республикаларға қарағанда. Біздің республикамыздың тықыры Ресейден де бөлек, ұсақ-түйек Қырғызстан, Грузия, Өзбекстан деген, Түрікменстан дегенді былай қойғанда. Біздің республикамыздың болмысы, бітімі әлемдік мүддемен кіндіктес. Әлемдік саяси-экономикалық мүдделермен кіндіктес. Бұл бір қисыны, екінші қисыны біздің республикамыздың этникалық құрамы мейлінше ала шабыр, мейлінше ала шабыр. Өте әр текті ұлт өкілдері әлі де басым. Олардың идеалдары әр текті. Оның үстіне отаршылдық кезіндегі зардап, қазақтың өзін екі жікке бөліп ассимилияцияға түскен топ, ассимилияцияға түспеген дәстүрлі топ деген екі топқа жіктеп тастады. Ақиқаты да сол, олардың да қоғамдық, тарихи, саяси мүдделері бөлек-бөлек. Ал осындай жағдайда қолға бишікті алып, ұлтым деп айғайлап шыға келші, не болатынын бір Құдай біледі. Сондықтан көп нәрсеге байыппен қарап кіналаудың алдында, кішкене жай-жапсарды саралап алып отырған артық болад деп ойлаймын. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑ақ̊селе'аға / сіз уөз ͡б̊асыңыз / былай прійнсійпке ͡б̊еріг адаммын деп йесептей аласызб̊а / уөзүңүзді↑ /// ↑ уол қыйын сұрақ ↓ /// ↑йенді кім уөзүн жамаммын дейд↑ /// ↑ адам уөзүнүң кемшілігін уөте терең / саналы түрдө ͡б̊ілсе сонұ жіб̊ермес йеді ғой ↓ /// ↑кемшілік̊сізб̊ін деб̊ ͡айт'алмаймын↓ /// ↑ ал / ақа / мынау сіздің ͡көптөгөн замандастарыңыздың балалары әкелерінің шығармаларын уөз тілінде уоқый алмайтұғын / ана тілінде уоқұй алмайтұғын бір пұшайман жағдайы ͡б̊ар ↓ /// ↑сіздің басыңызда уосұндай бір проблема ͡б̊арма↑ /// ↑менің мұхтар шаханов дейтін құрдасым бар↓ /// ↑ бірге уоқұп / бірге уөсүп келе жатырмыз ↓ /// ↑қой десем қоймайды↓ /// ↑ уол қазақ тілін білмейтін қазақтарды кінәлайды ↓ /// ↑уоларды космополұйт дейді ↓ /// ↑тұтас уонұ ͡б̊ір термійнологұйаға уорнұқтұрды↓ /// ↑
|
↑ақ̊селе'аға / сіз уөз ͡б̊асыңыз / былай прійнсійпке ͡б̊еріг адаммын деп йесептей аласызб̊а / уөзүңүзді↑ /// ↑ уол ғыйын сұрақ ↓ /// ↑йенді кім уөзүн жамаммын дейд↑ /// ↑ адам уөзүнүң ͡гемшілігін уөтө терең / саналы түрдө ͡б̊ілсе сонұ жіб̊ермес йеді ғой ↓ /// ↑кемшілік̊сізб̊ін деб̊ ͡айт'алмаймын↓ /// ↑ ал / ақа / мынау сіздің ͡гөптөгөн замандастарыңыздың балалары әкелерінің шығармаларын уөз тілінде уоқұй алмайтұғұн / ана тілінде уоқұй алмайтұғұм бір пұшайман жағдайы ͡б̊ар ↓ /// ↑сіздің басыңызда уосұндай бір проблема ͡б̊арма↑ /// ↑менің мұхтар шаханов дейтің ғұрдасым бар↓ /// ↑ бірге уоқұп / бірге уөсүп келе жатырмыз ↓ /// ↑қой десем қоймайды↓ /// ↑ уол ғазақ тілім білмейтің ғазақтарды ͡гінәлайды ↓ /// ↑уоларды ͡госмополұйт дейді ↓ /// ↑тұтас уонұ ͡б̊ір термійнологұйаға уорнұқтұрды↓ /// ↑
|
- Ақселеу аға сіз өз басыңыз, былай принципке берік адаммын деп есептей аласызба өзіңізді?
- Ол қиын сұрақ енді. Кім өзін жаманмын дейд. Адам өзінің кемшілігін өте терең, саналы түрде білсе, соны жібермес еді ғой. Кемшіліксізбін деп айта алмаймын.
-Ал, Ақа, мынау сіздің көптеген замандастарыңыздың балалары, әкелерінің шығармаларын өз тілінде оқи алмайтұғын, ана тілінде оқи алмайтұғын бір пұшайман жағдайы бар. Сіздің басыңызда осындай бір проблема барма?
- Менің Мұхтар Шаханов дейтін құрдасым бар. Бірге оқып, бірге өсіп келе жатырмыз. Қой десем қоймайды. Ол қазақ тілін білмейтін қазақтарды кінәлайды, оларды космополит дейді. Тұтас оны бір терминологияға орнықтырды. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑әкешешесінің шығармасын түпнұсқасында уоқұй алмайтын жазұушұларды кінәлайды /балаларын / балалары уоқұй алмаса ↓ /// ↑бұл / себ̊еппен йемес / салдармен күрөсүу ↓ /// ↑мен уол жазұушұларды кінәламас йедім→ қазақ тілін білмейтін ұрпақтыда кінәламаймын ↓ /// ↑уол ғұдайдан тілеб̊ ͡алған жоққой / ↑қай дені дұрұс адам уөз тілім білмеудү құдайдан тілейд ↓ /// ↑мұнұң барлығы / кешегі уотаршылдықтың / сол уотаршылдық йезгіде әб̊дән сөңгөн сананың / сонұң йекпінінің зардаб̊ы ғой ↓ /// ↑ал уол зардаппен күрөсүу /мемлекеттіг іс↓ /// ↑ йенді уотпасындағы жағдай / уол уотбасындағы әкенің ісі йемеспе ↑/// ↑ жожоқ / әб̊іш кекілб̊айывтың айтқаны йесіңіздеме ↑///балаларыңыз қазақ̊ша ͡б̊ілеме дегең кезде // балаларым қазақ̊ша сөйлөйдү / әттең үйде ійтім болған жоқ /қалада тұрдұм / ійтім болса / ійтімдіде қазақ̊ша сөйлетер йедім дейд↓ /// ↑ дұрұс қой әб̊екеңнің уонұсұ дұрұс↓ /// |
↑әкешешесінің шығармасын түпнұсқасында уоқұй алмайтын жазұушұларды ͡гінәлайды /балаларын / балалары уоқұй алмаса ↓ /// ↑бұл / себ̊еппен йемес / салдармең гүрөсүу ↓ /// ↑мен уол жазұушұларды ͡гінәламас йедім→ қазақ тілім білмейтін ұрпақтыда ͡гінәламаймын ↓ /// ↑уол ғұдайдан тілеб̊ ͡алған жоққой / ↑қай дені дұрұс адам уөз тілім білмеудү құдайдан тілейд ↓ /// ↑мұнұң барлығы / ͡гешегі уотаршылдықтың / сол уотаршылдық йезгід'әб̊ден сөңгөн сананың / сонұң йекпінінің зардаб̊ы ғой ↓ /// ↑ал уол зардаппең гүрөсүу /мемлекеттіг іс↓ /// ↑ йенді уотпасындағы жағдай / уол уотпасындағ'әкенің ісі йемеспе ↑/// ↑ жожоқ / әб̊іш кекілб̊аевтың айтқаны йесіңіздеме ↑///балаларыңыз ғазақ̊ша ͡б̊ілеме дегең гезде // балаларым қазақ̊ша сөйлөйдү / әттең үйд'ійтім болған жоқ /қалада тұрдұм / ійтім болса / ійтімді де қазақ̊ша сөйлөтөр йедім дейд↓ /// ↑і дұрұс қой әб̊екеңнің уонұсұ дұрұс↓ ///
|
- Әке-шешесінің шығармасын, түпнұсқасында оқи алмайтын жазушыларды кінәлайды, балаларын, балалары оқи алмаса. Бұл - себеппен емес, салдармен күресу. Мен ол жазушыларды кінәламас едім, қазақ тілін білмейтін ұрпақты да кінәламаймын.Ол Құдайдан тілеп алған жоқ қой, қай дені дұрыс адам өз тілін білмеуді Құдайдан тілейд. Мұның барлығы кешегі отаршылдықтың, сол отаршылдық езгіде әбден сөнген сананың, соның екпінінің зардабы ғой. Ал ол зардаппен күресу - мемлекеттік іс.
-Енді, отбасындағы жағдай, ол отбасындағы әкенің ісі емес пе?
-Жо, жоқ.
-Әбіш Кекілбаевтың айтқаны есіңіздеме? Балаларыңыз қазақша біле ме деген кезде: "- балаларым қазақша сөйлейді, әттең, үйде итім болған жоқ, қалада тұрдым, итім болса, итімді де қазақша сөйлетер едім," - дейді.
-Дұрыс қой, Әбекеңнің онысы дұрыс. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑қазақ̊ша сөйлөсүудүң / ͡қааандай азаппен келіп уотұрғанын білсең ↑/// ↑мен ісемійәмда қатал адаммын ↓ /// ↑менің немерелерім байқамай уорұшша сөз қосұп қалса / мен былай қарағанда/↑жүгүрүп барыб̊ ͡аузұн жұуұп келеді // аузұм арам болдұ деп↓ /// ↑ мен уосұндай тәртіппен ұстап уотұрған адаммын ↓/// а мен неге ͡б̊үйтүб̊ ͡айұудай алысұуұм ͡герек̊ семьйәмды↑ /// ↑ мен уөмүр сүрүп уотұрғаң қоғам неге / сол тілде сөйлөугө жағдай жасамайды↑ /// ↑ неге мені азапқа салады үкүмөтім↑ /// ↑ йелдің бәрі мен йемес қой ↑ /// ↑біреуүнүң ұрұухұ төмөн / ↑біреуү ісемійәда жұмсақ /↑біреуүнүң / әлеуметтүг жағдайы мұрша ͡б̊ермейд↑ /// ↑ алматы сыййақты/ йекі мұйллұйон халқы ͡б̊ар қаланың/ ͡қазағ мектеб̊і жоқ ͡бұрұшұнда тұрад ↓ /// ↑машыйнасы жоқ / қазағ мектеб̊ін'алып барұуға↓ /// |
↑қазақ̊ша сөйлөсүудүң / ͡ғандай азаппең геліп уотұрғаным білсең ↓ /// ↑мен семьйәмда ͡ғатал адаммын ↓ /// ↑менің немерелерім байқамай уорұшша сөз ғосұп қалса / мем былай ғарағанда/↑жүгүрүп парыб̊ ͡аузұн жұуұп келеді // аузұм арам болдұ деп↓ /// ↑ мен уосұндай тәртіппен ұстап уотұрған адаммын ↓/// а мен неге ͡б̊үйтүб̊ ͡айұудай алысұуұм ͡герек̊ семьйәмды↑ /// ↑ мен уөмүр сүрүп уотұрғаң ғоғам / неге сол тілде сөйлөугө жағдай жасамайды↑ /// ↑ неге мен'азапқа салад'үкүмөтім↑ /// ↑ йелдің бәрі мен йемес қой ↑ /// ↑біреуүнүң ұрұухұ төмөн / ↑біреуү семьйәда жұмсақ /↑біреуүнүң / әлеумөттүг жағдайы мұрша ͡б̊ермейд↑ /// ↑ алматы сыййақты/ йекі мұйллұйон халқы ͡б̊ар ғаланың/ ͡ғазағ мектеб̊і жоқ ͡пұрұшұнда тұрад ↓ /// ↑машыйнасы жоқ / қазағ мектеб̊ін'алып барұуға↓ /// |
- Қазақша сөйлесудің қандай азаппен келіп отырғанын білсең. Мен семьямда қатал адаммын. Менің немерелерім байқамай орысша сөз қосып қалса, мен былай қарағанда, жүгіріп барып аузын жуып келеді, "аузым арам болды" деп... Мен осындай тәртіппен ұстап отырған адаммын.А мен неге бүйтіп аюдай алысуым керек семьямды?! Мен өмір сүріп отырған қоғам неге сол тілде сөйлеуге жағдай жасамайды?! Неге мені азапқа салады үкіметім?! Елдің бәрі мен емес қой. Біреуінің рухы төмен, біреуі семьяда жұмсақ, біреуінің әлеуметтік жағдайы мұрша бермейд. Алматы сияқты екі миллион халқы бар қаланың қазақ мектебі жоқ бұрышында тұрад.Машинасы жоқ қазақ мектебіне алып баруға.
|
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑демек/ мемлекеттік деңгейде/ қазақ тілі / қазақ болмұсұ / қазақ тағыдырына қатысты қайтағайт'айтұуға сен мәжб̊үр йетіп уотčұң ↓ /// ↑қанағаттанарлығ ͡деңгейде шара жасалынып уотұрған жоқ ↓ /// ↑жоспары да жоқ // уонұ ͡көрүптө уотұрғаным жоқ ↓ /// ↑біз уосұны ашық айтұуұмұз герек / уосұнұ талап йетүуүмүз герег үкүмөтімізден↓ /// ↑ міне / қазақ зыййалыларының ашығ мәселе қойатын тақырыб̊ы / уосұ деп білем ↓ /// ↑ақа мынау сіз / әр саланы зерттедіңіз/ мұузұка /йэтнагырафыйа /әдеб̊ійет/ жазұушұлұқпен д'айналыстыңыз ↓ /// ↑жалпы /жас күнүңүзде уосұлардың біреуүн ғана таңдап/ біреуүнің ған'ізіне түссем деген уой болған шығар/ ійә ↑/// ↑мен уонұ жас кезімде / уорұшш'айтқанда асознанна бәлем болсам деб̊ ͡армандағаным жоқ↓ /// ↑ мен уоныншы кылас ͡бітіргенде / уоныншы сынып бітіргенде / вұуздарда қандай факұультеттөр ͡б̊олатыным білгенім жоқ↓ /// ↑
|
↑демек/ мемлекеттік деңгейде/ қазақ тілі / қазақ ͡полмұсұ / қазақ тағыдырына ͡ғатысты қайтағайт'айтұуға сен мәжб̊үр йетіп уотčұң ↓ /// ↑қанағаттанарлығ ͡деңгейде шара жасалынып уотұрған жоқ ↓ /// ↑жоспары да жоқ // уонұ ͡гөрүптө уотұрғаным жоқ ↓ /// ↑біз уосұн'ашық айтұуұмұз герек / уосұнұ талап йетүуүмүз герег үкүмөтімізден↓ /// ↑ міне / қазақ зыййалыларының ашығ мәселе қойатын тақырыб̊ы / уосұ деп пілем ↓ /// ↑ақа мынау/ сіз әр саланы зерттедіңіз/ мұузұка/ йэтногырафыйа /әдеб̊ійет/ жазұушұлұқпөн д'айналыстыңыз ↓ /// ↑жалпы /жас күнүңүзде уосұлардың біреуүн ғана таңдап/ біреуүнүң ған'ізіне түссөм деген уой болған шығар/ ійә ↑/// ↑мен уонұ жас кезімде / уорұшш'айтқанда уосознанно бәлем болсам деб̊ ͡армандағаным жоқ↓ /// ↑ мен уоныншы ͡гылас пітіргенде / уоныншы сынып пітіргенде / вұуздарда ͡ғандай факұультөттөр ͡б̊олатыным білгенім жоқ↓ /// ↑
|
-Демек, мемлекеттік деңгейде қазақ тілі, қазақ болмысы, қазақ тағыдырына қатысты, қайта-қайта айтуға сен мәжбүр етіп отсың, қанағаттанарлық деңгейде шара жасалынып отырған жоқ. Жоспары да жоқ, оны көріпте отырғаным жоқ. Біз осыны ашық айтуымыз керек, осыны талап етуіміз керек үкіметімізден. Міне, қазақ зиялыларының ашық мәселе қоятын тақырыбы осы деп білем.
-Ақа, мынау сіз әр саланы зерттедіңіз, музыка, этнография, әдебиет, жазушылықпен де айналыстыңыз. Жалпы жас күніңізде осылардың біреуін ғана таңдап, біреуінің ғана ізіне түссем деген ой болған шығар, иә?
-Мен оны жас кезімде, орысша айтқанда осознанно, бәлен болсам деп армандағаным жоқ. Мен, 10-шы класс бітіргенде, 10-шы сынып бітіргенде ВУЗ-дарда қандай факультеттер болатынын білгенім жоқ. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑мем бетпақтың шөлүндө уөстүм ↓ /// ↑мен уорұсты алтыншы кыласта ͡көрдүм /машыйна тырактор дегенді ͡б̊есінші ͡кыласта көрдүм↓ /// ↑ аттың жалы / атамның ͡қолұнда уөстүм ↓ /// ↑бірақ мен кейін / білім алып /уоң-солұмдұ танып/ адам болмұсұның/ адам іретінде уөзүмнүң болмұсұмның қандай йекенімді сезіңгең гезде/ іштей бірақ нәрсеге уөкүнөм ↓ /// ↑менен уөте жақ̊сы мұузұкант ш̆ығатын йед ↓ /// ↑менің бойұмда мұузұкалық қаб̊ілет/ басқа қаб̊ілетімнен әлдеқайда ͡б̊асым йекенін сезем ↓ /// ↑уөкүнүшке уорай /мұузұкалық / мен уоқұған уорта мектепте мұузұка пәні жүргөн жоқ /мұузұкалық білім алмақ түгүлү ↓ /// ↑бірақ мен уөскөн уорта уол / ↑тәттімбеттің ауұлұ /↑дайраб̊айдың ауұлұ /↑ықыластың ауұлұ /↑тоқаның ауұлұ /↑күләштің ауұлұ /↑манарб̊ектің ауұлұ /↑әб̊ікен қасеновтұң ауұлұ↑ /// ↑біздің ауұлдұң йең нашар ͡күйшүсү / мағауыйа хамзыйм болатын / ↑уосұ ͡б̊ала домбұраны мандалыйн ғыб̊ жіб̊ерді деп̊ шалдарымыз менсімбей уотұратын↓ /// ↑ былайш'айтқанда / мұузұка және де/ қазақтың ͡дәстүрлү ͡классыйкалығ мұузұкасы менің жөргөктөң ғұлағыма сіңіп уөстү↓ /// ↑ уоған фұйлологұйалық / тарыйхый зерде қосұлғанда / мен шын мәнісінде уөкүндүм / шіркін / мен мұузұкант болғанда халқыма ͡көб̊үрек пайда ͡келтіретін йедім / дегем бір қыййалдар ͡б̊ар ↓ /// ↑бірақ пойұз уөтүп кетті / йенді уоған↓ /// ↑ уөкүңгөммен йештеңе уөмбөйд↓ /// |
↑мем бетпақтың шөлүндө уөстүм ↓ /// ↑мен уорұст'алтыншы класста ͡гөрдүм /машыйна трактор дегенді ͡б̊есінші ͡гласста ͡гөрдүм↓ /// ↑ аттың жалы / атамның ͡ғолұнда уөстүм ↓ /// ↑бірағ мең гейін білім алып /уоң-солұмдұ танып/ адам болмұсұның/ адам іретінде уөзүмнүң болмұсұмның ͡ғандай йекенін сезіңгең гезде/ іштей бірақ нәрсеге уөкүнөм ↓ /// ↑менен уөтө жақ̊сы мұузұкант ш̆ығатын йед ↓ /// ↑менің бойұмда мұузұкалық қаб̊ілет/ басқа ͡ғаб̊ілетімнен әлдеқайда ͡б̊асым йекенін сезем ↓ /// ↑уөкүнүшке уорай /мұузұкалық / мен уоқұған уорта мектепте мұузұка пәні жүргөн жоқ /мұузұкалық ͡пілім алмақ түгүлү ↓ /// ↑бірағ мен уөскөн уорта уол / ↑тәттімбеттің ауұлұ /↑дайраб̊айдың ауұлұ /↑ықыластың ауұлұ /↑тоқаның ауұлұ /↑күләштің ауұлұ /↑манарб̊ектің ауұлұ /↑әб̊ікең ғасеновтұң ауұлұ↑ /// ↑біздің ауұлдұң йең нашар ͡гүйшүсү / мағауыйа хамзыйм болатын / ↑уосұ ͡б̊ала домбұраны мандалыйн ғыб̊ жіб̊ерді деп̊ шалдарымыз менсімбей уотұратын↓ /// ↑ былайш'айтқанда / мұузұка және де/ қазақтың ͡глассыйкалығ ͡дәстүрлү мұузұкасы менің жөргөктөң ғұлағыма сіңіп уөстү↓ /// ↑ уоған фұйлологұйалық / тарыйхый зерде қосұлғанда / мен шын мәнісінде уөкүндүм / шіркін / мен мұузұкант полғанда халқыма ͡гөб̊үрөк пайда ͡гелтіретін йедім / дегем бір ғыййалдар ͡б̊ар ↓ /// ↑бірақ пойұз уөтүп кетті ↓ /// ↑йенді уоған / уөкүңгөммен йештеңе уөмбөйд↓ /// |
-Мен бетпақтың шөлінде өстім, мен орысты алтыншы класста көрдім, машина, трактор дегенді бесінші класста көрдім. Аттың жалы, атамның қолында өстім. Бірақ мен кейін, білім алып, оң-солымды танып, адам болмысының, адам ретінде өзімнің болмысымның қандай екенін сезінген кезде, іштей бір-ақ нәрсеге өкінем, менен өте жақсы музыкант шығатын ед. Менің бойымда музыкалық қабілет, басқа қабілетімнен әлдеқайда басым екенін сезем. Өкінішке орай, музыкалық, мен оқыған орта мектепте музыка пәні жүрген жоқ. Музыкалық білім алмақ түгілі. Бірақ мен өскен орта, ол Тәттімбеттің ауылы, Дайрабайдың ауылы, Ықыластың ауылы, Тоқаның ауылы, Күләштің ауылы, Манарбектің ауылы, Әбікен Қасеновтың ауылы, біздің ауылдың ең нашар күйшісі Мағауия Хамзин болатын. "Осы бала домбыраны мандалин ғып жіберді" деп шалдарымыз менсінбей отыратын. Былайша айтқанда, музыка және де қазақтың дәстүрлі классикалық музыкасы менің жөргектен құлағыма сіңіп өсті. Оған филологиялық, тарихи зерде қосылғанда, мен шын мәнісінде өкіндім, шіркін, мен музыкант болғанда халқыма көбірек пайда келтіретін едім деген бір қиялдар бар. Бірақ пойыз өтіп кетті енді оған. Өкінгенмен ештеңе өнбейд. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑сіз және уөзү коллексійә жыйнайсыз /йэтногырафыйалық бұйұмдарды↓ /// ↑ содаң гейін / уөзүңүзде ͡б̊ір қолөнөршүлік̊ шеб̊ерліктеріңіз ͡б̊ар/ жасаған бұйұмдарыңыз ͡б̊ар ↓ /// ↑сыртқы уөмүріңізде де ͡б̊ір әдемі заттар тұтұнұп / әдемі сөйлеп / әдемі ͡гійініб̊ жүргенд'ұнатасыз / бұл неден/ уосұ заманның салсерісі ͡б̊олғыңыз келедіме↑///↑ жожоқ↓ /// ↑ бұл заманда салсері ͡б̊олам дегеммен/ йешкім бол'алмайды ↓ /// ↑ салсері уол /қоғамдығ әлеумөттүк тійп ↓ /// ↑уонұң заманы уөтүп кеткен↓ /// ↑ йенді салсері ͡б̊олсаң тег масқара ͡б̊оласың ↓ /// ↑уонұң жайын жақ̊сы түсүнөм/ жақ̊сы ͡б̊ілем жәнеде/ салсері ͡б̊олам деб̊ ͡ұмтұлмаймын да ↓ /// ↑ал менің қолұмнам бірдеңе жасау ͡гелсе/ қамшы уөрүу ͡гелсе/ шақ̊ша жасау /сақыйна жасау/ білезіг жасау ͡гелсе //уол мен уөскөн уортаның қажеттілігі йеді ↓ /// ↑менің ауұлұма / совет уөкүмөтінен/ жылына йекі ͡б̊өшкө кәресін мен / алты қап тұзғана ͡гелетін↓ /// ↑ басқасының бәрін /ауұл уөзү жасайтын↓ /// ↑ менің шешем /қыс ͡пойұ тана моншақтың ͡көзүнөн уөткүзүп / әкеме ͡кастйұум шалб̊ар тігіп берген адам ↓ /// ↑манұуфактұура жасайтын/ қамшы уөрөтүн/ шақ̊ша жасаб̊ ͡алатын/ кійіздік̊ соғұб̊ ͡алатын /содан қалған жұқана ғой ↓ /// ↑әйтпесе менің↓ /// |
↑сіж және уөзү коллексійә жыйнайсыз /этнографыйалық ͡пұйұмдарды↓ /// ↑ содаң гейін / уөзүңүзде ͡б̊ір ғолөнөршүлік̊ шеб̊ерліктеріңіз ͡б̊ар/ жасағам бұйұмдарыңыз ͡б̊ар ↓ /// ↑сыртқы уөмүрүңізде де ͡б̊ір әдемі заттар тұтұнұп / әдемі сөйлөп / әдемі ͡гійініб̊ жүргөнд'ұнатасыз / бұл неден/ уосұ заманның салсерісі ͡б̊олғұңұз геледі ме↑///↑ жожоқ↓ /// ↑ бұл заманда салсері ͡б̊олам дегеммен/ йешкім бол'алмайды ↓ /// ↑ салсері уол /ғоғамдығ әлеумөттүк тійп ↓ /// ↑уонұң заманы уөтүп йеткен↓ /// ↑ йенді сал-сері ͡б̊олсаң тег масқара ͡б̊оласың ↓ /// ↑уонұң жайын жақ̊сы түсүнөм/ жақ̊сы ͡б̊ілем және де/ сал-сері ͡б̊олам деб̊ ͡ұмтұлмаймын да ↓ /// ↑ал менің ͡ғолұмнам бірдеңе жасау ͡гелсе/ қамшы уөрүу ͡гелсе/ шақ̊ша жасау /сақыйна жасау ͡гелсе/ білезіг жасау ͡гелсе //уол мен уөскөн уортаның ͡ғажеттілігі йеді ↓ /// ↑менің ауұлұма / совет уөкүмөтінен/ жылына йекі ͡б̊өшкө корұйсін мен / алты қап тұз ғана ͡гелетін↓ /// ↑ басқасының бәрін /ауұл уөзү жасайтын↓ /// ↑ менің шешем /қыс ͡пойұ тана моншақтың ͡гөзүнөн уөткүзүп / әкеме ͡гостйұум шалб̊ар тігіп перген адам ↓ /// ↑манұуфактұура жасайтын/ қамшы уөрөтүн/ шақ̊ша жасаб̊ ͡алатын/ кійіздік̊ соғұб̊ ͡алатын /содаң ғалған жұқана ғой ↓ /// ↑әйтпесе менің↓ ///
|
-Сіз және өзі коллекция жинайсыз, этнографиялық бұйымдарды. Содан кейін өзіңізде бір қолөнершілік шеберліктеріңіз бар, жасаған бұйымдарыңыз бар. Сыртқы өміріңізде де бір әдемі заттар тұтынып, әдемі сөйлеп, әдемі киініп жүргенді ұнатасыз. Бұл неден, осы заманның сал серісі болғыңыз келеді ме?
-Жо, жоқ.Бұл заманда сал-сері болам дегенмен, ешкім бола алмайды. Сал-сері ол қоғамдық әлеуметтік тип, оның заманы өтіп еткен. Енді сал-сері болсаң, тек масқара боласың. Оның жайын жақсы түсінем, жақсы білем. Және де сал-сері болам деп ұмтылмаймын да. Ал менің қолымнан бірдеңе жасау келсе, қамшы өру келсе, шақша жасау, сақина жасау келсе, білезік жасау келсе, ол мен өскен ортаның қажеттілігі еді. Менің ауылыма совет өкіметінен жылына екі бөшке корисін мен алты қап тұз ғана келетін. Басқасының бәрін ауыл өзі жасайтын. Менің шешем - қыс бойы тана моншақтың көзінен өткізіп, әкеме костюм шалбар тігіп берген адам. Мануфактура жасайтын, қамшы өретін, шақша жасап алатын, киіздік соғып алатын, содан қалған жұқана ғой, әйтпесе менің... |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑жоқ / уосұ ͡күңге дейін дамытыб̊ ͡алып келүуд'айтам↓ /// ↑
а уол бір қызық нәрсе ͡б̊ар адам псұйхологұйасында ↓ /// ↑ уол уөткөн уөмүргө деген іңкәрлік / уөткөн уөмүргө деген аңсау↓ /// ↑ мен уөскөн уортамды// сол бір мұңсұз ғамсыз ͡б̊алалық̊ шақты// йеске түсүргөнде /әсіресе уөмүрүмнің уон жылдай ұуақыты тілші ͡б̊олұп уөттү / ұуақытым мол болдұ сол гезд'аздап қолөнөрмөн айналысқаң кезім болдұ↓ /// ↑ а қазір уоған мұрша жоқ / жәнеде мен қолөнөрмөн жасаған заттарым әжептәуүр ͡б̊олдұ ↓ /// ↑мен жасаған домбұра қазір нұрғұйса тілендійевтің үйүндө пұйонұйнасының үстүндө тұр↓ /// ↑ мен әжептәуүр әдемі дүнүйөлөр жасай алұушұ йедім ↓ /// ↑ал қазір ұуақытта жоқ / жаста ͡гелді / мүмкүндүк те жоқ ↓ /// ↑ал бұл бір йерек̊шеленүудүң /басқағ'ұқ̊самаудұң тәсілі йемеспе↑ /// ↑ жоқ / құдай сақтасын // йенді солай уойлайтындар ͡б̊ар шығар // мынау ͡б̊ір йерек̊шелеңгісі ͡геледі дейтін ↓ /// ↑жоқ уол уөзүмнүң уөскөн уортамнан жұғұстұ ͡б̊олғам бір қасыйеттер шығар/ деп уойлаймын йенд ↓ /// ↑сіз мысал'ана жылы ͡б̊ір былапыт čөздөр дегең кітап̊ шығарып / сонұ жарнамалап көп̊шүлүкк'ұсұңған жағдай болдұ↓ /// ↑ ал бұл мақ̊сат неден тұуұндады / бұлда ͡б̊ір йерек̊шеленүу йемеспе↑ /// ↑ мен фольклоршұ іретінде / ылғый уөлүп бара жатқан нәрселерге жанына жармасам ↓ /// ↑менің ͡кандыйдаттығым/ қара уөлөңнен↓ ///
|
↑жоқ / уосұ ͡гүңгө дейін дамытыб̊ ͡алып келүуд'айтам↓ /// ↑
а уол бір ғызық нәрсе ͡б̊ар адам псұйхологұйасында ↓ /// ↑ уол уөткөн уөмүргө деген іңкәрлік / уөткөн уөмүргө деген аңсау↓ /// ↑ мен уөскөн уортамды/ сол бір мұңсұз ғамсыз ͡б̊алалық̊ шақты йеске түсүргөнде /әсіресе уөмүрүмнің уон жылдай ұуақыты тілші ͡б̊олұп уөттү / ұуақытым мол болдұ сол гезд'аздап қолөнөрмөн айналысқаң гезім болдұ↓ /// ↑ а қазір уоған мұрша жоқ және де мең ғолөнөрмөн жасаған заттарым әжептеуүр ͡б̊олдұ ↓ /// ↑мен жасаған домбұра қазір нұрғұйса тілендійевтің үйүндө пұйонұйнасының үстүндө тұр↓ /// ↑ мен әжептәуүр әдемі дүнүйөлөр жасай алұушұ йедім ↓ /// ↑ал ғазір ұуақытта жоқ жаста ͡гелді мүмкүндүк те жоқ ↓ /// ↑ал бұл бір йерек̊шеленүудүң /басқағ'ұқ̊самаудұң тәсілі йемес пе↑ /// ↑ жоқ құдай сақтасын // йенді солай уойлайтындар ͡б̊ар шығар // мынау ͡б̊ір йерек̊шелеңгісі ͡геледі дейтін ↓ /// ↑жоқ уол уөзүмнүң уөскөн уортамнан жұғұстұ ͡б̊олғам бір ғасыйеттер шығар/ деп уойлаймын йенд ↓ /// ↑сіз мысал'ана жылы ͡б̊ір былапыт čөздөр дегең гітап̊ шығарып / сонұ жарнамалап көп̊шүлүкк'ұсұңған жағдай болдұ↓ /// ↑ ал бұл мақ̊сат неден тұуұндады бұлда ͡б̊ір йерек̊шеленүу йемес пе↑ /// ↑ мен фольклоршұ іретінде / ылғый уөлүп пара жатқан нәрселерге жанына жармасам ↓ /// ↑менің ͡гандыйдаттығым/ қара уөлөңмөн↓ ///
|
- Жоқ осы күнге дейін дамытып алып келуді айтам?
-А, ол бір қызық нәрсе бар адам психологиясында, ол өткен өмірге деген іңкәрлік, өткен өмірге деген аңсау. Мен өскен ортамды сол бір мұңсыз қамсыз балалық шақты, еске түсіргенде, әсіресе өмірімнің он жылдай уақыты тілші болып өтті, уақытым мол болды. Сол кезде аздап қолөнермен айналысқан кезім болды. А қазір оған мұрша жоқ, және де мен қолөнермен жасаған заттарым әжептеуір болды. Мен жасаған домбыра, қазір Нұрғиса Тілендиевтің үйінде, пионинасының үстінде тұр. Мен әжептәуір әдемі дүниелер жасай алушы едім. Ал қазір уақытта жоқ, жаста келді, мүмкіндік те жоқ.
-Ал бұл бір ерекшеленудің, басқаға ұқсамаудың тәсілі емес пе?
-Жоқ, Құдай сақтасын, енді солай ойлайтындар бар шығар, мынау бір ерекшеленгісі келеді дейтін. Жоқ, ол өзімнің өскен ортамнан жұғысты болған бір қасиеттер шығар, дей ойлаймын енді.
-Сіз мысалы ана жылы бір «Былапыт сөздер» деген кітап шығарып, соны жарнамалап, көпшілікке ұсынған жағдай болды. Ал бұл мақсат неден туындады, бұлда бір ерекшелену емес пе?
-Мен фольклоршы ретінде, ылғи өліп бара жатқан нәрселерге жанына жармасам. Менің кандидаттығым қара өлеңмен. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑қара уөлөң мен бастағаннаң гейін /томтом болұб̊ жыйналды ↓ /// ↑уол ғазақ поэзыйасының шедевырі йеді ↓ /// ↑менің докторлұғұм // қазақтың ͡күйаңыздары↓ /// ↑ мен үш мыңға тарта ͡күй аңызын жыйнаған адаммын ↓ /// ↑ал қазақтың бейпіл сөздөрүн халел досмұхамбеттен бастап / бейсембай кенжеб̊айывқа дейін қазақтың йең асыл сөзү/ уосұнда кетіп бара жатыр деп /құлағымызға ͡ғұйған ↓ /// ↑халел досмұхамбетов уонұ ͡б̊оғауұс сөз деген / бейсекең боғауұс сөз дегенді ͡қолдамбады ↓ /// ↑уол гісі ұстазымыз болдұ ғой/ бейпіл сөздөр дейтін ↓ /// ↑бейсекең уонұ йекі дәптер қылыб̊ жыйнаб̊ жүрөтүн ↓ /// ↑уөкүнүшке уорай /менің қолұма түспедү↓ /// ↑ ал мем бейпіл сөздү қолданатың қазақтың / уонұ ͡б̊ілетің қазақтың соңғұ тұйағы йекенімді сезіндім ↑ /// ↑мен таза фольклорлұғ ұлттұң ійгілігі іретінде жыйнадым↑ /// ↑ уонұң ішінде менің бір ауұс сөзүм жоқ↑ /// |
↑қара уөлөң мем бастағаннаң гейін /томтом болұб̊ жыйналды ↓ /// ↑уол ғазақ поэзыйасының шедеврі йеді ↓ /// ↑менің докторлұғұм // қазақтың ͡гүй'аңыздары↓ /// ↑ мен үш мыңға тарта ͡гүй аңыздарын жыйнаған адаммын ↓ /// ↑ал ғазақтың бейпіл сөздөрүн халел досмұхамбеттем бастап / пейсембай генжеб̊аевка дейін қазақтың йең асыл сөзү/ уосұнда ͡гетіп пара жатыр деп /құлағымызға ͡ғұйған ↓ /// ↑халел досмұхамбетов уонұ ͡б̊оғ ауұс сөз деген / бейсекең боғ ауұс сөз дегенді ͡ғолдамбады ↓ /// ↑уол гіс'ұстазымыз болдұ ғой/ бейпіл сөздөр дейтін ↓ /// ↑бейсекең уонұ йекі дәптер ғылыб̊ жыйнаб̊ жүрөтүн ↓ /// ↑уөкүнүшке уорай /менің ͡ғолұма түспөдү↓ /// ↑ ал мем бейпіл сөздү қолданатың ғазақтың / уонұ ͡б̊ілетің ғазақтың соңғұ тұйағы йекенімді сезіндім ↓ /// ↑мен таза фольклорлұғ ұлттұң ійгілігі іретінде жыйнадым↓ /// ↑ уонұң ішінде менің бір ауұс сөзүм жоқ↓ /// |
-Қара өлең мен бастағаннан кейін том-том болып жиналды, ол қазақ поэзиясының шедеврі еді. Менің докторлығым - қазақтың күйі аңыздары, мен - үш мыңға тарта күй аңыздарын жинаған адаммын. Ал қазақтың бейпіл сөздерін, Халел Досмұхамбеттен бастап Бейсенбай Кенжебаевка дейін, қазақтың ең асыл сөзі осында кетіп бара жатыр деп құлағымызға құйған. Халел Досмұхамбетов оны боқ ауыз сөз деген, Бейсекең боқ ауыз сөз дегенді қолданбады ,ол кісі ұстазымыз болды ғой, бейпіл сөздер дейтін. Бейсекең оны екі дәптер қылып жинап жүретін, өкінішке орай менің қолыма түспеді. Ал мен бейпіл сөзді қолданатын қазақтың, оны білетін қазақтың соңғы тұяғы екенімді сезіндім. Мен таза фольклорлық ұлттың игілігі ретінде жинадым, оның ішінде менің бір ауыз сөзім жоқ. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑ ал уонұ ͡көп̊шүлүкке ұсұнұудағы мақ̊сат не↑ /// ↑ уол академійәлығ ͡деңгейд'ұсұнұлды мұхтар ауөзов атындағы ↓ /// ↑жас алаштан жарнамаланып тұрұп̊ сатылғаным білеміз ғой↓ /// ↑ кітап дүкөндөрінің бәрінде тұрдұ ↓ /// ↑жоқ /уонұ шығарған адам жарнамалаған шығар↓ /// ↑ біз академійәлығ ͡деңгейде/ сейіт қасқаб̊асов /уонұң жауапты іредакторұ ͡б̊олдұ // академійк сейіт қасқаб̊асов ↓ /// ↑біздің академійәның ыйнстыйтұутұнда талқыланды ↓ /// ↑сосұн дүнүйөжүзүндө ͡б̊ар нәрсе // мүйүзү қарағайдай фрейд / уотұж жыл йэротұйкалығ жұурналдың ірекколлегійә мүшөсү ͡б̊олдұ↓ /// ↑ мүйүзү қарағайдай дальдың соңұнда төрт том йэротұйкалық фольклор ғалды ↓ /// ↑мүйүзү қарағайдай уорұс фольклоршұс'афанасыйвтың уон йекі том йэротұйкалық фольклорұ ͡б̊ар ↓ /// ↑біз мынандай / ұлттұң жадынан уөшүп пара жатқан дүнүйөні архыйвтен жыйнаб̊ ͡алып̊ шығардық ↓ /// ↑ал сіз уөзүңүз ͡б̊оқтап̊ сөйлөйсүз ͡б̊е сөйтүп ↑ /// ↑ жоқ / мем бейпіл сөз айтпаймын / бейпіл сөз айтпаймын ↓ /// ↑айтш̆ы деп құрдастарым жалыңғанда / мен жанағының бәрінен таң ͡қалатындарын білемін / сонұ күлдүрү'үшүн айтып берүуүм мүмкүн ↓ /// ↑ақ̊селе'аға / сіз мына уөмүрдө қандай адамсыз/ ашұушаңсызб̊а ↑ /// ↑ жалп'адамдармен / ілісінісіп қалатын /кійкілжіңге ͡гелетің гездеріңіз гөп пе ↑ /// ↑ болады/ мен уөзүм қызұу қандылау шығармын тәріз↓ ///↑ уодаң гейін мен /әділетčіздікке төзб̊өймүн ↓ /// ↑әділетčіж жасалған қыййанаттарға төзб̊өймүн↓ /// ↑ сол гезде мінез көрсөтүп / тікелей бетке айтып қарсы шығұуұм мүмкүн ↓ /// ↑мүмкүн йемес / жійі ͡б̊олады↓ ///
|
↑ ал уонұ ͡гөп̊шүлүкк'ұсұнұудағы мақ̊сат не↑ /// ↑ уол академійәлығ ͡деңгейд'ұсұнұлды мұхтар ауөзов атындағы ↓ /// ↑жас алаштан жарнамаланып тұрұп̊ сатылғаным білеміз ғой↓ /// ↑ кітап дүкөндөрінің бәрінде тұрдұ ↓ /// ↑жоқ /уонұ шығарған адам жарнамалаған шығар↓ /// ↑ біз академійәлығ ͡деңгейде/ сейіт қасқаб̊асов /уонұң жауапты іредакторұ ͡б̊олдұ ↓ /// ↑академійк сейт қасқаб̊асов біздің академійәның ыйнстыйтұутұнда талқыланды ↓ /// ↑сосұн дүнүйөжүзүндө ͡б̊ар нәрсе // мүйүзү қарағайдай фрейд / уотұж жыл эротұйкалығ жұурналдың ірекколлегійә мүшөсү ͡б̊олдұ↓ /// ↑ мүйүзү қарағайдай дальдың соңұнда төрт том эротұйкалық фольклор ғалды ↓ /// ↑мүйүзү қарағайдай уорұс фольклоршұс'афанасыйвтың уон йекі том эротұйкалық фольклорұ ͡б̊ар ↓ /// ↑біз мынандай / ұлттұң жадынан уөшүп пара жатқан дүнүйөн'архыйвтен жыйнаб̊ ͡алып̊ шығардық ↓ /// ↑ал сіз уөзүңүз ͡б̊оқтап̊ сөйлөйсүз ͡б̊е сөйтүп ↑ /// ↑ жоқ / мем бейпіл сөз айтпаймын / бейпіл сөз айтпаймын ↓ /// ↑айтш̆ы деп құрдастарым жалыңғанда / мен жанағының бәрінен таң ͡ғалатындарым білемін / сонұ ͡гүлдүрү'үшүн айтып перүуүм мүмкүн ↓ /// ↑ақ̊селе'аға / сіз мына уөмүрдө қандай адамсыз/ ашұушаңсызб̊а ↑ /// ↑ жалп'адамдармен / ілісінісіп қалатын /кійкілжіңге ͡гелетің гездеріңіз гөп пе ↑ /// ↑ болады↑ мен уөзүм қызұу ͡ғандылау шығармын тәріз↓ ///↑ уодаң гейін мен әділетčіздікке төзб̊өймүн ↓ /// ↑әділетčіж жасалғаң ғыййанаттарға төзб̊өймүн↓ /// ↑ сол гезде мінез гөрсөтүп / тікелей бетк'айтып қарсы шығұуұм мүмкүн ↓ /// ↑мүмкүн йемес / жійі ͡б̊олады↓ ///
|
- Ал оны көпшілікке ұсынудағы мақсат не?
- Ол академиялық деңгейде ұсынылды, Мұхтар Ауезов атындағы...
- Жас алаштан жарнамаланып тұрып сатылғанын білеміз ғой, кітап дүкендерінің бәрінде тұрды.
-Жоқ, оны шығарған адам жарнамалаған шығар, біз академиялық деңгейде Сейіт Қасқабасов оның жауапты редакторы болды. Академик Сейт Қасқабасов, біздің академияның институтында талқыланды. Сосын дүниежүзінде бар нәрсе. Мүйізі қарағайдай Фрейд отыз жыл эротикалық журналдың рекколлегия мүшесі болды, мүйізі қарағайдай Дальдың соңында төрт том эротикалық фольклор қалды. Мүйізі қарағайдай орыс фольклоршысы Афанасивтың он екі том эротикалық фольклоры бар. Біз мынандай ұлттың жадынан өшіп бара жатқан дүниені архивтен жинап алып шығардық.
-Ал сіз өзіңіз боқтап сөйлейсіз бе, сөйтіп?
-Жоқ, мен бейпіл сөз айтпаймын, бейпіл сөз айтпаймын. Айтшы деп құрдастарым жалынғанда, мен жанағының бәрінен таң қалатындарын білемін,соны күлдіру үшін айтып беруім мүмкін.
-Ақселеу аға, сіз мына өмірде қандай адамсыз? Ашушаңсыз ба? Жалпы адамдармен ілісінісіп қалатын, кикілжіңге келетін кездеріңіз көп пе?
-Болады. Мен өзім қызу қандылау шығармын тәріз, одан кейін мен әділетсіздікке төзбеймін. Әділетсіз жасалған қиянаттарға төзбеймін. Сол кезде мінез көрсетіп, тікелей бетке айтып, қарсы шығуым мүмкін. Мүмкін емес, жиі болады. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑ ал кешірімшілдік дегенше ↑ /// ↑йенді уосұ жас келген сайың /кешірімді ͡б̊олұп бара жатқан сыййақтымын ↓ /// ↑жастау гезіме әділетčіздікті іздеб̊ жүрүп айқасұушұ йедім ↓ /// ↑ әсіресе ;ұлттұң йесесі ͡кетіб̊ жатқан нәрсеге түнүмөн уотұра ͡қалып мақала жазып /таңертең газеттерге ұсұнұушұ йедім ↓ /// ↑қазір ͡кішкене ͡көмпүстүк / ақырың күтүушүлүк / кешіре салұушұлұқ ͡бел алып бара жатқан сыййақты ↓ /// ↑бұл йенді / адамның жасына ͡б̊айланысты қалыптасатын зат мінез ͡б̊олұу ͡герек ↓ /// ↑ал сіздің мысалы / көңүлүңізді тоғайтатым бір көргөн уоқұйғаңызы айтасызба ↑ ↑ ///ай көңүл тоғайтатын / құуантатын нәрселер көп йей ↓ /// ↑ уол бір ұлттұң /мемлекеттің тағдырында үлкөн үрөл атқармауұда мүмкүн ↓ /// ↑бірақ ͡біздің жастарымыздың уөнөр саласындағы/ пойезыйада/ пырозада/ ғылым саласында шыншылдық пен жүрөгүндегі қаб̊ілет қарымының ійдеологұйалық құрсаусұз көрүнүс тауұб̊ жатқандарына құуанам ↓ /// ↑уосұндай мысалдар ͡көп бізде қазір ↓ /// ↑ сон соң уосұ тәуелсүздүк дегең құдірет йекен ғой ↓ /// ↑мысал'үшүн / достарымның жаңадан алғам пәтеріне ͡келгенде шек̊сіз ғуанам ↓ /// ↑уөйткөнү қазіргідей пәтер салұу/ совет заманында уоблұс ͡башшыларындада ͡б̊олмайтын ↓ /// ↑ уолар уондай үйгө кірүудөң қорқатын ↓ /// ↑уондай үйгө кірүу месжандықты көк̊сөушүлүк деген айыппен партыйадан шығарылып / қызметінен алынып / жазаға тартылатын ↓ /// ↑ ал тәуелсүздүктің бізге ͡б̊еріб̊ жатқан мың мұйллұйон мысалдарына ͡құуанам ↓ ///
|
↑ ал кешірімшілдік деген ше ↑ /// ↑йенді уосұ жас келген сайың /гешірімді ͡б̊олұп пара жатқан сыййақтымын ↓ /// ↑жастау гезімд'әділетčіздікті іздеб̊ жүрүп айқасұушұ йедім ↓ /// ↑ әсірес'ұлттұң йесесі ͡гетіб̊ жатқан нәрсеге түнүмөн уотұра ͡ғалып мақала жазып /таңертең газеттерг'ұсұнұушұ йедім ↓ /// ↑қазір ͡гішкене ͡гөмпүстүк / ақырың гүтүушүлүк / кешіре салұушұлұқ ͡пел алып пара жатқан сыййақты ↓ /// ↑бұл йенді / адамның жасына ͡б̊айланысты қалыптасатын зат мінез ͡б̊олұу ͡герек ↓ /// ↑ал сіздің мысалы / гөңүлүңізді тоғайтатым бір ͡гөргөн уоқұйғаңызд'айтасызба ↑ ↑ ///ай гөңүл тоғайтатын / құуантатын нәрселер ͡гөп йей ↓ /// ↑ уол бір ұлттұң /мемлекеттің тағдырынд'үлкөн үрөл атқармауұда мүмкүн ↓ /// ↑бірақ піздің жастарымыздың уөнөр саласындағы/ пойезыйада/ пырозада/ ғылым саласында шыншылдық пен жүрөгүндегі ͡ғаб̊ілет қарымының ійдеологұйалық құрсаусұз гөрүнүс тауұб̊ жатқандарына ͡ғұуанам ↓ /// ↑уосұндай мысалдар ͡гөп пізде қазір ↓ /// ↑ сон соң уосұ тәуөлсүздүк дегең ғұдірет йекен ғой ↓ /// ↑мысал'үшүн / достарымның жаңадан алғам пәтеріне ͡гелгенде шек̊сіз ғұуанам ↓ /// ↑уөйткөнү қазіргідей пәтер салұу совет заманында уоблұс ͡пашшыларындада ͡б̊олмайтын ↓ /// ↑ уолар уондай үйгө кірүудөң ғорқатын ↓ /// ↑уондай үйгө кірүу месжандықты ͡гөк̊сөушүлүк деген айыппен партыйадан шығарылып / қызметінен алынып / жазаға тартылатын ↓ /// ↑ ал тәуөлсүздүктің бізге ͡б̊еріб̊ жатқан мың мұйллұйон мысалдарына ͡ғұуанам ↓ ///
|
- Ал, кешірімшілдік деген ше?
-Енді, осы жас келген сайын кешірімді болып бара жатқан сияқтымын. Жастау кезімде әділетсіздікті іздеп жүріп, айқасушы едім, әсіресі ұлттың есесі кетіп жатқан нәрсеге, түнімен отыра қалып, мақала жазып, таңертең газеттерге ұсынушы едім. Қазір кішкене көмпістік, ақырын күтушілік, кешіре салушылық бел алып бара жатқан сияқты. Бұл енді, адамның жасына байланысты қалыптасатын зат, мінез болу керек.
-Ал сіздің мысалы көңіліңізді тоғайтатын бір көрген оқиғаңызды айтасыз ба?
-Ай көңіл тоғайтатын, қуантатын нәрселер көп ей. Ол бір ұлттың, мемлекеттің тағдырында үлкен рөл атқармауы да мүмкін. Бірақ біздің жастарымыздың өнер саласындағы, поэзияда, прозада, ғылым саласында шыншылдық пен жүрегіндегі қабілет-қарымының идеологиялық құрсаусыз көрініс тауып жатқандарына қуанам. Осындай мысалдар көп бізде, қазір. Сон соң осы тәуелсіздік деген құдірет екен ғой, мысалы үшін достарымның жаңадан алған пәтеріне келгенде шексіз қуанам. Өйткені, қазіргідей пәтер салу совет заманында, облыс басшыларында да болмайтын, олар ондай үйге кіруден қорқатын. Ондай үйге кіру месжандықты көксеушілік деген айыппен, партиядан шығарылып, қызметінен алынып, жазаға тартылатын. Ал тәуелсіздіктің бізге беріп жатқан мың миллион мысалдарына қуанам. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑ кең сарайдай дейсіз ғой↓ /// ↑ кең сарайдай бала-шағаң ͡көп болса/ мүмкүндүгің болс'ала бер↓ /// ↑ қазаққ'арналған/// және д'үйдүң салынұу сұрқұ ͡б̊өлөк болұп кетті ғой ↓ /// ↑ал сен қазіргі хырүушшөв марқұм салған үйлөрдү көр / қайраң ғаласын// ↑алл'ау адам баласын уосұндай күйгө келтірүугө ͡б̊олады йекенау /деп төб̊ө шашың тік тұрад↓ /// ↑ ал біс соғаң көндүк// сондай үй алғаңға ͡құуандық қой/ ал бұл сұмдұқ↓ /// ↑ құрқұлтайдың ұйасындай дейсіз ғой ↓ /// ↑құрқұлтайдың ұйасынанда жаман // және ͡көгала семент қой денсаулұққа зиян ғой↓ /// ↑ уөзүңүс сән салтанатты ұнатасызб̊а ↑ /// ↑ салтанатты сәттер уорнұмен жасалыб̊ жатčа /ылайықты жасалыб̊ жатčа/ уөте ұнатам↓ /// ↑ жоқ былай уөмүр сүрүу sup>уортаңызда үйүңүзде сән салтанатқа малынып уотұрғанды ұнатасызба ↑ /// ↑ мен уоғаң көп мән бермеймін ↓ ///↑ мен уөз қатарларымның ішінде / менең көп кітаб̊ жыйнаған адам жоқ ↓/// |
↑ кең сарайдай дейсіз ғой↓ /// ↑ кең сарайдай бала-шағаң ͡гөп полса мүмкүндүгің болс'ала бер↓ /// ↑ қазаққ'арналған және д'үйдүң салынұу сұрқұ ͡б̊өлөк болұп кетті ғой ↓ /// ↑ал сен қазіргі хырүушшөв марқұм салған үйлөрдү көр қайраң ғаласын алл'ау адам баласын уосұндай гүйгө келтірүугө ͡б̊олады йекенау /деп төб̊ө шашың тік тұрад↓ /// ↑ ал біс соғаң гөндүк// сондай үй алғаңға ͡ғұуандық қой ал бұл сұмдұқ↓ /// ↑ құрқұлтайдың ұйасындай дейсіз ғой ↓ /// ↑құрқұлтайдың ұйасынан да жаман және ͡гөгала семент қой денсаулұққа зиян ғой↓ /// ↑ уөзүңүс сән салтанатт'ұнатасызб̊а ↑ /// ↑ салтанатты сәттер уорнұмен жасалыб̊ жатčа /ылайықты жасалыб̊ жатčа/ уөт'ұнатам↓ /// ↑ жоқ былай уөмүр сүрүу sup>уортаңызда үйүңүзде сән салтанатқа малынып уотұрғанд'ұнатасыз ба ↑ /// ↑ мен уоғаң гөп мәм бермеймін ↓ ///↑ мен уөз ғатарларымның ішінде менең гөп кітаб̊ жыйнаған адам жоқ ↓/// |
- Кең сарайдай дейсіз ғой?
- Кең сарайдай, бала-шағаң көп болса, мүмкіндігің болса ала бер.
- Қазаққа арналған...
-Және де үйдің салыну сұрқы бөлек болып кетті ғой. Ал сен, қазіргі Хрущев марқұм салған, үйлерді көр. Қайран қаласын, Алла ау адам баласын осындай күйге келтіруге болады екен-ау деп, төбе шашың тік тұрады. Ал біз соған көндік, сондай үй алғанға қуандық қой. Ал бұл сұмдық...
-Құрқылтайдың ұясындай дейсіз ғой?
- Құрқылтайдың ұясынан да жаман, және көк ала цемент қой, денсаулыққа зиян ғой.
-Өзіңіз сән салтанатты ұнатасызба?
- Салтанатты сәттер орнымен жасалып жатса, лайықты жасалып жатса өте ұнатам.
-Жоқ, былай өмір сүру ортаңызда, үйіңізде сән салтанатқа малынып отырғанды ұнатасыз ба?
- Мен оған көп мән бермеймін. Мен өз қатарларымның ішінде менен көп кітап жинаған адам жоқ. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑қадыр мырзалыйев↑/// ↑ жоқ / қадырдың кітаб̊ы менің кітаб̊ымның ұшқ̊ұнұ ғана / әуб̊әкір нілб̊аевтың кітаб̊ы / менің кітаб̊ымның ұшқ̊ұнұ ғана ↓ /// ↑уоғам бірағ мысал айтайын /достарым ͡гүуә/ менің жалғыз ұлұм үйлөңгөнде /тойұн жасауға ақ̊шам болмай / мең кітаб̊ымның бір ͡б̊өлүгүн ғана мұйллұйон теңгеге саттым↓ /// ↑ бір ͡б̊өлүгүн ғана / көркөм шығармаларды ғана↓ /// ↑ уол мұйллұйон теңгенің ішінде ұлттұң ійгілігі ͡б̊олатын йек'үш кітап кетті↓ /// ↑ антыйквар ͡кітаптар ғой↑ /// ↑ антыйквар ͡кітаптар ↓ /// ↑уол / аб̊ай астын сызып уоқұғаң кітап йедә ↓ /// ↑ұйсторұй'үумствөнно ыразвыйтыйа йевыропұ / дыжон дыреппердің йекі томдұқ кітаб̊ы йеді ↓ /// ↑уол кітап / мұхтар әуөзовтұң ͡қолұнда ͡б̊олады йекен↓ /// ↑ мұхтар әуөзов уоперасыйаға кеткенде /сіләм жарылқапқа ͡б̊ерген↓ /// ↑ сосұн уөлүп қалған соң / сонда ͡ғалған ↓ /// ↑сіләм жарылқаптан уоқұуға мен алғанда уол гісі уөлүп қалды ↓ /// ↑уонұң бетінде әуөзовтұң қолтаңбалары ͡б̊олдұ ↓ /// ↑сондайсондай кітаптар ͡б̊олдұ ↓ /// ↑уолардың бәрің қалай жыйнадыңыз ↑ /// ↑уонұң бәрім / бүукөндө уөтөдү уөмүрүміз / базарда уөтөдү ↓ /// ↑сіз ақ̊шал'адам болдұңұзб̊а ↓ /// ↑жоқ /ақ̊шам аз ͡б̊олдұ↓ ///
|
↑қадыр мырзалыйев↑/// ↑ жоқ / қадырдың ͡гітаб̊ы менің ͡гітаб̊ымның ұшқ̊ұнұ ғана / әуб̊әкір нілб̊аевтың ͡гітаб̊ы / менің ͡гітаб̊ымның ұшқ̊ұнұ ғана ↓ /// ↑уоғам бірағ мысал айтайын /достарым ͡гүуә/ менің жалғыз ұлұм үйлөңгөнде /тойұн жасауғ'ақ̊шам болмай / мең гітаб̊ымның бір ͡б̊өлүгүн ғана мұйллұйон теңгеге саттым↓ /// ↑ бір ͡б̊өлүгүн ғана / көркөм шығармаларды ғана↓ /// ↑ уол мұйллұйон теңгенің ішінд'ұлттұң ійгілігі ͡б̊олатын йек'үш кітап кетті↓ /// ↑ антыйквар ͡гітаптар ғой↑ /// ↑ антыйквар ͡гітаптар ↓ /// ↑уол / аб̊ай астын сызып уоқұғаң гітап йедә ↓ /// ↑ұйсторұй'үумствөнно ыразвыйтыйа йевыропұ / дыжон дыреппердің йекі томдұқ кітаб̊ы йеді ↓ /// ↑уол гітап / мұхтар әуөзовтұң ͡ғолұнда ͡б̊олады йекен↓ /// ↑ мұхтар әуөзов уоперасыйаға ͡геткенде /сіләм жарылқапқа ͡б̊ерген↓ /// ↑ сосұн уөлүп қалған соң / сонда ͡ғалған ↓ /// ↑сіләм жарылқаптан уоқұуға мен алғанда уол гісі уөлүп қалды ↓ /// ↑уонұң бетінд'әуөзовтұң қолтаңбалары ͡б̊олдұ ↓ /// ↑сондайсондай гітаптар ͡б̊олдұ ↓ /// ↑уолардың бәрің ғалай жыйнадыңыз ↑ /// ↑уонұң бәрім / бүукөндө уөтөдү уөмүрүміз / базарда уөтөдү ↓ /// ↑сіз ақ̊шал'адам болдұңұзб̊а ↓ /// ↑жоқ /ақ̊шам аз ͡б̊олдұ↓ ///
|
- Қадыр Мырзалиев?
-Жоқ, Қадырдың кітабы менің кітабымның ұшқыны ғана, Әубәкір Нілбаевтың кітабы менің кітабымның ұшқыны ғана. Оған бірақ мысал айтайын, достарым куә, менің жалғыз ұлым үйленгенде тойын жасауға ақшам болмай, мен кітабымның бір бөлігін ғана миллион теңгеге саттым. Бір бөлігін ғана... Көркем шығармаларды ғана. Ол миллион теңгенің ішінде ұлттың игілігі болатын екі-үш кітап кетті.
-Антиквар кітаптар ғой?
- Антиквар кітаптар, ол Абай астын сызып оқыған кітап еді, «История умственно развития Европы» Джон Дреппердің екі томдық кітабы еді. Ол кітап Мұхтар Әуезовтың қолында болады екен, Мұхтар Әуезов операцияға кеткенде Сіләм Жарылқапқа берген, сосын өліп қалған соң сонда қалған. Сіләм Жарылқаптан оқуға мен алғанда, ол кісі өліп қалды. Оның бетінде Әуезовтың қолтаңбалары болды. Сондай-сондай кітаптар болды.
- Олардың бәрін қалай жинадыңыз?
- Оның бәрін букенде өтеді өміріміз, базарда өтеді.
-Сіз ақшалы адам болдыңызба?
- Жоқ, ақшам аз болды. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑бірақ кітапқа көп қаржым ͡гетті ↓ /// ↑ кітап / менің сыйқырлы тайағым↓ /// ↑ мен'ақ̊селеу қып тұрған/ менің кітапқанам↓ /// ↑ уол жоқ болса/ жынын алдырғам бақ̊сы ұқ̊сап мен түккө жарамай ғалам↓ /// ↑ менің архыйвтіг матерійалдарым уөтө мол ↓ /// ↑ менде дүнүйөжүзүнде йең көп̊ шежіреліг матерійал менде ғана↓ /// ↑ уол ғылым академійәсында жоқ ↓ /// ↑ уол маскывада/ ұуфада/ қазанда /іленійңгырадта/ уорұмборда да жоқ ↓ /// ↑ мен төр ш̆ежіре деген / мынандай пылакат ш̆ығарған адаммын↓ /// |
↑бірақ кітапқа ͡гөп қаржым ͡гетті ↓ /// ↑ кітап / менің сыйқырлы тайағым↓ /// ↑ мен'ақ̊селеу қып тұрған/ менің ͡гітапқанам↓ /// ↑ уол жоқ ͡полса/ жынын алдырғам бақ̊с'ұқ̊сап мен түккө жарамай ғалам↓ /// ↑ менің архыйвтіг матерійалдарым уөтө мол ↓ /// ↑ менде дүнүйөжүзүндө йең ͡гөп̊ шежіреліг матерійал менде ғана↓ /// ↑ уол ғылым академійәсында жоқ ↓ /// ↑ уол маскывада/ ұуфада/ қазанда /іленійңгырадта/ уорұмборда да жоқ ↓ /// ↑ мен төр ш̆ежіре деген / мынандай пылакат ш̆ығарған адаммын↓ /// |
- Бірақ кітапқа көп қаржым кетті. Кітап - менің сиқырлы таяғым. Мені Ақселеу қып тұрған - менің кітапханам. Ол жоқ болса жынын алдырған бақсы ұқсап, мен түкке жарамай қалам. Менің архивтік материалдарым өте мол. Менде дүниежүзінде ең көп шежірелік материал менде ғана, ол ғылым академиясында жоқ, ол Москвада, Уфада, Қазанда, Ленинградта, Орынборда да жоқ. Мен "төр шежіре" деген мынандай плакат шығарған адаммын. |
Ақселеу Сейдімбек
|
▶
|
↑кейб̊іреулердең көресүң /уосұнұ бәйтерек̊ сыййақты тұр /сонұң авторұ меммін ↓ /// ↑сонұң астына дресімді бергеммін↓ /// ↑ содаң гейін маған мыңға тарта шежіре түстү/ мыңға тарта/ қазақ̊ыстанның түкпүртүкпүрүнен↓ /// ↑ уонұң ішінде қазақтың тарыйхына қатысты / уөтө құндұ мұралар ͡б̊ар ↓ /// ↑қазіргі жазыб̊ жатқан менің йеңбегім// қазақ тарыйхына қатысты шежірелік деректер// деб̊ ͡аталады ↓ /// ↑уөте қызық/ уөте сүйүктү кітаптарымның бірі ͡б̊олар деб̊ ͡үмүттөнемін/ амандық ͡полса↓ /// ↑ ырақмет/ аға ↑ /// ↑кітаб̊ыңызға таб̊ыс тілейміз↓ /// ↑ жақ̊сы ↓ /// ↑бүгүңгү уосұ стұудыййамызға ͡келіп/ ашылыб̊ ͡әңгіме айтқаныңызға көптеңгөп ырақмет↓ /// ↑ жақ̊сы/ ырақмет čаған да↓ /// ↑ қадірлі ͡гөрөрмөн/ сіздер ͡б̊үгүн шынның жүзүндө ғалым/ йэтногыраф/ жазұушы ақ̊селеу сейдімбекпем болған сұхбатымызды тыңдадыңыздар↑ /// ↑ бұл сұхбатымыздың жазб̊аша нұсқасын/ айқын газетінің алдағы сандарынан уоқұй аласыздар↓/// ↑ келесі ͡кездескенше↑/// |
↑кейб̊іреулөрдөң гөрөсүң /уосұнұ бәйтерек̊ сыййақты тұр /сонұң авторұ меммін ↓ /// ↑сонұң астын'адресімді бергеммін↓ /// ↑ содаң гейін маған мыңға тарта шежіре түстү/ мыңға тарта/ ͡ғазақ̊станның түкпүртүкпүрүнен↓ /// ↑ уонұң ішінде қазақтың тарыйхына ͡ғатысты / уөтө құндұ мұралар ͡б̊ар ↓ /// ↑қазіргі жазыб̊ жатқан менің йеңбегім// қазақ тарыйхына ͡ғатысты шежірелік деректер// деб̊ ͡аталады ↓ /// ↑уөтө қызық/ уөтө сүйүктү кітаптарымның бірі ͡б̊олар деб̊ ͡үмүттөнемін/ амандық ͡полса↓ /// ↑ ырақмет/ аға ↑ /// ↑кітаб̊ыңызға таб̊ыс тілейміз↑ /// ↑ жақ̊сы ↓ /// ↑бүгүңгү уосұ стұудыййамызға ͡геліп/ ашылыб̊ ͡әңгім'айтқаныңызға көптөң гөп ырақмет↑ /// ↑ жақ̊сы/ ырақмет čаған да↓ /// ↑ қадірлі ͡гөрөрмөн/ сіздер ͡б̊үгүн шынның жүзүндө ғалым/ йэтногыраф/ жазұуш'ақ̊селеу сейдімбекпем болған сұхбатымызды тыңдадыңыздар↑ /// ↑ бұл сұхбатымыздың жазб̊аша нұсқасын/ айқын газетінің алдағы сандарынан уоқұй аласыздар↑/// ↑ келесі ͡гездескенше↑ ///
|
- Кейбіреулерден көресің осыны, бәйтерек сияқты тұр соның авторы менмін, соның астына адресімді бергенмін, содан кейін маған мыңға тарта шежіре түсті, мыңға тарта Қазақстанның түкпір-түкпірінен, оның ішінде қазақтың тарихына қатысты өте құнды мұралар бар. Қазіргі жазып жатқан менің еңбегім «Қазақ тарихына қатысты шежірелік деректер» деп аталады. Өте қызық, өте сүйікті кітаптарымның бірі болар деп үміттенемін, амандық болса.
-Рақмет аға, кітабыңызға табыс тілейміз.
-Жақсы.
-Бүгінгі осы студиямызға келіп, ашылып әңгіме айтқаныңызға көптен- көп рақмет.
-Жақсы, рақмет саған да.
-Қадірлі көрермен, сіздер бүгін «Шынның жүзінде» ғалым, этнограф, жазушы Ақселеу Сейдімбекпен болған сұхбатымызды тыңдадыңыздар, бұл сұхбатымыздың жазбаша нұсқасын «Айқын» газетінің алдағы сандарынан оқи аласыздар. Келесі кездескенше. |
Алмас Темірбай
|
▶
|
↑самалтау →/ қайран ͡ елім → // шалқаргөлүм ↓ /// ↑ не ͡ болар / салдат болұп көргөң ͡ гүнүм ↓ /// ↑йесіме / қайта-қайта түсе бердің → // кір-жұуып → // кіндік кескен → / қайран ͡ елім ↓ /// ↑атты ͡ емеспін → // жайаумын ↓ /// ↑жайаудан ͡ да ͡ байаумын ↓ /// ↑уомбес күндей жүргенде → // уомбы ͡жаққа тайаумын ↓ /// ↑жасым ͡ бар қос мүшелдей→ // жылым / сыйыр ↓ /// ↑тағдырдың айдауымең ͡геттім қыйыр ↓ /// ↑самалтау → // қайран ͡ елім артта ͡ғалды ↓ /// ↑адасқан уөрісінен біз ͡бір ͡үйүр ↓ /// ↑әке-шешем ͡бар ͡ еді ↓ /// ↑жасы жеткен кәрі ͡ еді ↓ /// ↑уосынау әнге салдырған ↓ /// ↑уоналтының зар'еді ↓ /// |
↑самалтау →/ қайран ͡ елім → // шалқаргөлүм ↓ /// не ͡б̊олар / салдат ͡ полұп көргөң ͡ гүнүм ↓ /// ↑йесіме →/ қайта-͡ғайта түсө ͡б̊ердің → // кір-жұуұп → // кіндік ͡ кескен →/ қайран ͡ елім ↓ /// ↑атт'емеспін → // жайаумұн ↓ /// ↑жайаудан ͡ да ͡б̊айаумұн ↓ ///уомбес күндөй жүргөндө → // уомбұ жаққа тайаумұн ↓ /// жасым ͡бар ͡ғос мүшөлдөй→ // жылым →/ сыйыр ↓ /// ↑тағдырдың айдауұмөң ͡ геттім ͡ғыйыр ↓ /// ↑самалтау → // қайран ͡ елім артта ͡ ғалды ↓ /// адасқан уөрүсүнем біз ͡б̊ір үйүр ↓ /// ↑әке-шешем бар ͡ еді ↓ /// ↑жасы жеткең ͡ гәр'еді ↓ ///уосұнау әңге салдырған ↓ /// ↑уон ͡ алтының зар'еді ↓ /// |
Самалтау, қайран елім, шалқар көлім,
Не болар солдат болып көрген күнім?
Есіме қайта-қайта түсе бердің
Кір-жуып, кіндік кескен қайран елім.
Атты емеспін, жаяумын, Жаяудан да баяумын.
Он бес күндей жүргенде Омбы жаққа таяумын.
Жасым бар қос мүшелде, жылым – сиыр,
Тағдырдың айдауымен кеттім қиыр.
Самал тау, қайран елім артта қалды
Адасқан өрісінен біз бір үйір.
Әке-шешем бар еді,
Жасы жеткен кәрі еді.
Осынау әнге салдырған
Он алтының зары еді. |
Алмас Темірбай
|
▶
|
↑ійә → / уосылай уөрілетін → // самалтау әнін / қайта жаңғыртқандардың бірі → // қазақ ͡ халқының күмүс көмөй әншісі → // ғажайып дауұс ійесі → // димаш ͡құдайберген ↓ /// ↑йестіген ͡жұрт → // йел ͡ шежіресіндегі / қыйлы ͡ гезеңді сипаттайтын → // тұундұны → / халық ͡ әні ͡ деп қабылдап ͡жүр ↓ /// ↑алайда → / бүгүнде → / нұрсұлтаң ͡ғаласында тұратын → // үміт ͡асайынова → // самалтаудың авторы → / атасы → /әнші сұраған ͡екеніне сенімді ↓ /// ↑димаш ͡құдайбергеннің уорұндауұндағы → // зарлы самалтау → / қытайдың фучжоу ͡ғаласында → // жібек жолы / халықаралық кинофестивалінің жабылу салтанатында шырқалғам ͡болатын ↓ /// ↑кейін американың → / ни-йорк қаласында ͡ да → / дәл уосұ ән талай шетелдіктің жүрегін йелжіретіп → // көздерін →/ жасқа толтырғаны ͡бар ↓ /// ↑уолай йетпеске ͡де ͡болмас → // уөйткені → / туұндұ менің атамның → // және сол қысылтайаң замандағы → // талай қазақ жігітінің → // ауұр тағдырын байан ͡ етеді деп → // бастады әңгімесін үміт ͡асайынова ↓ /// |
↑ійә / уосұлай уөрүлөтүн самалтау әнін →// қайта жаңғыртқандардың бірі → // қазаққалқының ͡гүмүс көмөй әншісі → // ғажайып ͡тауұс ійесі → // дыймаш құдайб̊ерген ↓/// ↑йестіген жұрт → // йел шежіресіндегі → / қыйлы ͡гезеңді сыйпаттайтын тұуұндұнұ → // халығ ͡әні деп қаб̊ылдаб̊ ͡ жүр ↓ /// ↑алайда →/ бүгүндө →/ нұрсұлтаң ͡ғаласында тұратын → // үмүт асайынова → // самалтаудұң авторұ →/ атасы →/ әнші сұраған йекеніне сенімді ↓ /// ↑дыймаш құдайб̊ергеннің орұндауұндағы → // зарлы самалтау →/ қытайдың фұучжоу ͡ғаласында → // жіб̊ег ͡жолұ →/ халықаралық кійнофестійвалінің жаб̊ылұу салтанатында шырқалғам ͡ болатын ↓ /// ↑кейін амерійканың →/ нійо-йорк қаласында ͡да →/ дәл уос'ән талай шетелдіктің жүрөгүн йелжіретіп → // көздөрүн жасқа толтұрғаны ͡б̊ар ↓ /// ↑ уолай йетпеске ͡де ͡б̊олмас → // уөйткөнү →/ тұуұндұ менің атамның → // және сол ͡ғысылтайаң замандағы → // талай ͡ғазағ ͡жігітінің → // ауұр тағдырым ͡байан ͡етеді» → // деп ͡пастад'әңгімесін үмүт асайынова ↓ /// |
Иә, осылай өрілетін «Самалтау» әнін қайта жаңғыртқандардың бірі - қазақ халқының күміс көмей әншісі, ғажайып дауыс иесі Димаш Құдайберген. Естіген жұрт ел шежіресіндегі қилы кезеңді сипаттайтын туындыны халық әні деп қабылдап жүр. Алайда бүгінде Нұрсұлтан қаласында тұратын Үміт Асайынова «Самалтаудың» авторы атасы, әнші Сұраған екеніне сенімді. «Димаш Құдайбергеннің орындауындағы зарлы «Самалтау» Қытайдың Фучжоу қаласында «Жібек жолы» халықаралық кинофестивалінің жабылу салтанатында шырқалған болатын. Кейін Американың Нью-Йорк қаласында да дәл осы ән талай шетелдіктің жүрегін елжіретіп, көздерін жасқа толтырғаны бар. Олай етпеске де болмас, өйткені туынды менің атамның және сол қысылтаяң замандағы талай қазақ жігітінің ауыр тағдырын баян етеді», - деп бастады әңгімесін Үміт Асайынова. |
Алмас Темірбай
|
▶
|
↑«самалтау» → /халығ ͡әнін sup>уорындаушылардың → // бірәзының репертуарынан уойұп ͡тұрұп уорұн ͡алад ↓ /// ↑дегенмен / туынды / димаштың sup>уорұндауынан ͡соң → // көпшілікке → / кеңінен таныла ͡бастады ↓ /// ↑халық әнінің → / алғашқы шумағындағы → / «самалтау» аталатын мекен → // қәзіргі қазақстан картасында → // көрсетілмеген ↓ /// ↑тұуұндының шығу тарихын → // зерттеп көрген әнші йерлан ͡төлөутай → // әннің авторы йеліне уоралмаған → // содан шығармағ'арқау болған → // йелдімекен ͡ де ͡ белгісіз қалған ͡деп уой ͡түйөд ↓ /// |
↑ самалтау →/халығ ͡әнін орұндаушұлардың → // біразының ірепертүуарынан уойұп ͡тұрұб̊ ͡орұн алады ↓ /// ↑дегеммен →/ тұуұндұ →/ дыймаштың уорұндауұнан соң → // көп̊шүлүкке → / кеңінен таныла ͡б̊астады ↓ /// ↑ халығ ͡әнінің →/ алғашқ̊ы шұумағындағы →/ самалтау аталатын мекен → // қәзіргі ͡ғазағыстаң ͡ гартасында → // көрсөтүлмеген ↓ /// ↑тұуұндұнұң шығұу тарыйхын → // зерттеп көргөн әнші →/ерлан төлөутай → // әннің авторы йеліне уоралмаған → // содан шығармағ'арқау болған → // йелдімекен ͡де ͡б̊елгісіз ͡ғалған деб̊ ͡ой түйөдү ↓ /// |
«Самалтау» халық әні орындаушылардың біразының репертуарынан ойып тұрып орын алады, дегенмен туынды Димаштың орындауынан соң көпшілікке кеңінен таныла бастады. Халық әнінің алғашқы шумағындағы «Самалтау» аталатын мекен қазіргі Қазақстан картасында көрсетілмеген. Туындының шығу тарихын зерттеп көрген әнші Ерлан Төлеутай әннің авторы еліне оралмаған, содан шығармаға арқау болған елдімекен де белгісіз қалған деп ой түйеді. |
Алмас Темірбай
|
▶
|
↑үмүт ͡апай болса → // самалтау → / уөзіміздің уөңіріміздегі → // айыртау деген пікірде ↓ /// ↑«атамыз / көзі ͡жұмұлғанша → // айыртау → / айыртау ͡ деп туған ͡ жері → // сырымбетті аңсап ͡
өтіпті ↓ /// ↑уөлеңде → / туған жерінің атын жасырып → // самалтау ͡ деп / уөзгөртуіне тура ͡гелген ↓ /// уөскен уөлкесінің айыртау йекенін жарыйа ͡етсе → // уонұң ͡
гім йекенін іздеп жүрген адамдар → // бірдем ͡ біліп қойар ͡ еді ↓ /// ↑жасырынып жүргендіктен → // уоны ͡айт'алмады ↓ /// ↑бұл туынды / атамыздың мың тоғұжжүз уоналтыншы жылғы патш̆а жарлығы бойынша → // уездегі уөзге → / бешшігітпен уакоп қазұуға баражатып → // шығарған әні» деп → // әңгімесін жалғады үмүт ͡сапарғалыйқызы ↓ /// |
↑үмүт ͡апай болса → // самалтау →/ уөзүмүздің уөңүрүміздегі → // айыртау дегем ͡бікірде ↓ /// ↑атамыз →/ көзү ͡жұмұлғанша → // айыртау / айыртау деп тұуған жері → // сырымбетт'аңсап уөтүптү ↓ /// ↑уөлөңдө / тұуған жерінің атын жасырып → // самалтау деп →/ уөзгөртүуүнө тұура ͡гелген ↓ /// ↑уөскөн уөлкөсүнің айыртау йекенін жәрый'етčе → // уонұң ͡гім йекенін іздеб̊ жүргөн адамдар → // бірдем ͡ біліп қойар ͡ еді ↓ /// ↑ жасырыныб̊ жүргөндүктен → // уон'айт'алмады ↓ /// ↑ бұл тұуұндұ →/ атамыздың мың ͡тоғұжжүз уон ͡ алтыншы жылғы патш̆а жарлығы ͡б̊ойұнша → // үуөздөг'өзгө→ / бешшігітпен уокоп қазұуға ͡б̊аражатып → // шығарған әні ͡деп → // әңгімесін жалғады → /үмүт ͡сапарғалыйқызы ↓ /// |
Үміт апай болса Самалтау өзіміздің өңіріміздегі Айыртау деген пікірде. «Атамыз көзі жұмылғанша Айыртау, Айыртау деп туған жері Сырымбетті аңсап өтіпті. Өлеңде туған жерінің атын жасырып, Самалтау деп өзгертуіне тура келген. Өскен өлкесінің Айыртау екенін жария етсе, оның кім екенін іздеп жүрген адамдар бірден біліп қояр еді. Жасырынып жүргендіктен оны айта алмады. Бұл туынды атамыздың 1916 жылғы патша жарлығы бойынша уездегі өзге бес жігітпен окоп қазуға бара жатып шығарған әні» деп әңгімесін жалғады Үміт Сапарғалиқызы. |
Алмас Темірбай
|
▶
|
↑уосындай → / сәйкестіктерді → / тізіп айтып ͡перген үміт ͡асайынова → // уотандастарына әннің авторы → / әнші → / сұраған ͡екенін → // дәлелдегісі ͡гелед↓ /// ↑кезінде / атасы уонұ / уөзү айт'алмай ͡гетті ↓ /// ↑«мың тоғұжжүз уотұзұншы жылы → // қазағ уөнерінің жарық жұлдыздарының ͡бірі→ // үкілі / ыбырай халық жауұ атанып / атылып ͡кетті↓ /// ↑сұраған атамыз әнші-сазгердің → //йең жақын адамы болғандықтан → //ақынның ізінше қамалуы тійісйед→ // бірақ →/ қар'ауылдан шыққан ағайындары → // уоны жасыруының арқасында ͡ғана → // аман алып ͡қалды ↓ /// ↑ домбырасын ͡
да→/йешкімге көрсетпеген → // балаларына үйрөтпеген → // малы кәмпескеленген уол / сібірде бой ͡тасалады → // тіпті біз кішкентай болғанда ͡да → // уол жәйлы көп ͡айтыла ͡бермейтін → // үйдөгілер балалықпен бәрін айтып қойа ͡ма ͡деп → // сескенуші ͡ед↓ /// |
↑уосұндай →/ сәйкестіктерді →/ тізіб̊ ͡айтып ͡ перген үмүт ͡асайынова → // уотандастарына → / әннің авторұ →/ әнші →/ сұраған йекенін → // дәлелдегісі ͡геледі↓ /// ↑ кезінде →/ атас'онұ / өз'айт'алмай ͡гетті ↓ /// ↑«мың тоғұжжүз ͡отұзұншұ жылы → // қазағ ͡өнөрүнің жарығ ͡жұлдұздарының бірі→ // үкүл'ыб̊ырай →/ халығ ͡ жау'атанып атылып ͡кетті↓ /// ↑сұраған атамыз әнші-сазгердің → //ең ͡жақын адамы ͡б̊олғандықтан → //ақынның ͡ізінше ͡ғамалұуұ тійіс ͡еді→ // бірақ →/ қар'ауұлдан шыққан ағайындары → // уонұ жасырұуұнұң арқасында ͡ғана → // аман ͡алып ͡қалды ↓ /// ↑домбұрасын ͡да→ / йешкімге ͡гөрсөтпөген → // балаларын' үйрөтпөген → // малы ͡гәмпескелеңген ͡ ол / сіб̊ірде ͡б̊ой тасалады → // тіпті ͡б̊із ͡гішкентай болғанда ͡да → // уол жәйлы ͡гөб̊ ͡айтыла ͡б̊ермейтін → // үйдөгүлөр ͡б̊алалықпем ͡бәрін айтып ͡қойа ͡ма ͡деп → // сескенүуш'еді ↓ /// |
Осындай сәйкестіктерді тізіп айтып берген Үміт Асайынова отандастарына әннің авторы әнші Сұраған екенін дәлелдегісі келеді. Кезінде атасы оны өзі айта алмай кетті. «1930 жылы қазақ өнерінің жарық жұлдыздарының бірі Үкілі Ыбырай халық жауы атанып атылып кетті. Сұраған атамыз әнші-сазгердің ең жақын адамы болғандықтан ақынның ізінше қамалуы тиіс еді, бірақ қара ауылдан шыққан ағайындары оны жасыруының арқасында ғана аман алып қалды. Домбырасын да ешкімге көрсетпеген, балаларына үйретпеген, малы кәмпескеленген ол Сібірде бой тасалады, тіпті біз кішкентай болғанда да ол жайлы көп айтыла бермейтін, үйдегілер балалықпен бәрін айтып қоя ма деп сескенуші еді. |
Алмас Темірбай
|
▶
|
↑уосұлайша →/ кейінг'ұрпағына ұлттұқ аспапты шерттіруге → // үрөйленген сұраған → // әнші уөзі шығарған жыр шумақтарын ͡да → // жасырып ͡келген → // тек уөзіне аманатйетіп қалдырғандықтан → // үкүлі / ыбырайдың шығармаларын шамасы ͡гелгенше → // жұртш̆ылыққа жеткізіпті ↓ /// ↑қалдырған уөлеңінің соңында → // үкүл'ыбырай мен атама қаратып → // ізін жалғауды сұрағанға аманат ͡еткен → // уоны дәлелдеген бірнеше адам ͡бар ↓ /// ↑атам →/ көрнекті сазгердің шәкірті әрі жақын жолдасы болғандықтан → // уоның талай әнін → // халыққа жеткізген ↓ /// ↑уөкүнүштісі →/ сұраған атамыздың уөзі жәйлы → // бірауұс ͡
сөз сақталмапты ↓ /// ↑уол ͡жәйлы жазылған →/ қандай ͡да бір дерек іздеп → // талай мұрағатқа жүгүндік → // бірақ көкшетау уөңірінің архивіндегі → //алғашқы жазбалар небәрі мың тоғұжжүз уотұзұншы жылдан басталад ↓ /// ↑уол ͡гезде →/ атамыз бір жаққа қашып кетсе ͡керек» ͡деп → // шерін тарқатты зейнеткер ↓ /// |
↑уосұлайша →/ кейіңг'ұрпағына →/ ұлттұғ ͡аспапты шерттірүугө → // үрөйлөңген сұраған → // әнш'өзү шығарған жыр шұумақтарын ͡да → // жасырып ͡келген → // тег ͡ өзүн'аманат йетіп қалдырғандықтан → // үкүл'ыб̊ырайдың шығармаларын шамасы ͡гелгенше → // жұртш̆ұлұққа жеткізіпті ↓ /// ↑қалдырған уйеткен → // уонұ дәлелдегем ͡бірнеш'адам ͡бар ↓ /// ↑атам → / көрнөктү сазгердің шәкірті → / әрі жақын жолдасы ͡б̊олғандықтан → // уонұң талай әнін → // халыққа жеткізген ↓ /// ↑уөкүнүштүсү →/ сұраған атамыздың уөзү жәйлы → // бір ауұс ͡сөс ͡ сақталмапты ↓ /// ↑уол жәйлы жазылған →/ қандай ͡да ͡б̊ір дерег ͡іздеп → // талай мұрағатқа жүгүндүк → // бірақ көк̊шөтау уөңүрүнің архійвіндегі → //алғашқ̊ы жазб̊алар неб̊әрі мың тоғұжжүз ͡отұзұншұ жылдам ͡басталады ↓ /// ↑уол ͡гезде →/ атамыз ͡б̊ір жаққа ͡ғашып кетčе ͡герек деп → // шерін тарқатты зейнеткер ↓ /// |
Осылайша кейінгі ұрпағына ұлттық аспапты шерттіруге үрейленген Сұраған әнші өзі шығарған жыр шумақтарын да жасырып келген, тек өзіне аманат етіп қалдырғандықтан Үкілі Ыбырайдың шығармаларын шамасы келгенше жұртшылыққа жеткізіпті. Қалдырған өлеңінің соңында Үкілі Ыбырай мен атама қаратып ізін жалғауды Сұрағанға аманат еткен, оны дәлелдеген бірнеше адам бар. Атам көрнекті сазгердің шәкірті әрі жақын жолдасы болғандықтан, оның талай әнін халыққа жеткізген. Өкініштісі, Сұраған атамыздың өзі жайлы бір ауыз сөз сақталмапты. Ол жайлы жазылған қандай да бір дерек іздеп, талай мұрағатқа жүгіндік, бірақ Көкшетау өңірінің архивіндегі алғашқы жазбалар небәрі 1930-шы жылдан басталады. Ол кезде атамыз бір жаққа қашып кетсе керек» деп шерін тарқатты зейнеткер. |
Алмас Темірбай
|
▶
|
↑«әкем атамыздан ͡соң → // йекі жыл салып → // жол ͡апатынан көжжұмды ↓ /// ↑тірі болса →/ атамыздың атын ͡да → // шығармаларын ͡да / жаңғыртар ͡ма ͡ед ↓ /// ↑бабамыздаң ͡ғалған арапша жазылған біраз құжаттар болды → // уоны сандықта сақтап жүретін → // кейін біз көшүп-қонұп жүргенде → // уол ͡ғұжаттардан көжжазып ͡қалдық» деп → // уөткен күндөрдү уөкүнүшпен йеск'алды /үмүт ͡апа ↓ /// үмүт ͡асайынова / атасын соңғы ͡ рет → // бешшасында көргөн → // көкшетау уөңүрінде / уоның ͡ғандай әнші болғанын білетін адамдар бар болуұ мүмкін → // түрлі заманаларда →/ бойұндағы уөнері түгүл →/ өзінің аты ͡жөнін → // қазақ руханійатына қосқан үлөсүн жасырған адамдарды → // уолардың қыйлы тағдырын жас ұрпақ біліп уөсүу ͡герек ↓ /// |
↑әкем атамыздан ͡соң → // йекі ͡жыл салып → // жол ͡апатынаң ͡гөжжұмдұ ↓ /// ↑тірі ͡б̊олса →/ атамыздың атын ͡да → // шығармаларын ͡да / жаңғыртар м'еді ↓ /// ↑баб̊амыздаң ͡ғалған арабша жазылғам ͡біраз ͡ғұжаттар ͡б̊олдұ → // уонұ сандықта сақтаб̊ жүрөтүн → // кейім ͡біз ͡гөшүп-қонұб̊ жүргөндө → // уол ͡ғұжаттардаң ͡гөжжазып ͡қалдық деп → // уөткөң ͡гүндөрдү уөкүнүшпөн йеск'алды →/ үмүт ͡апа ↓ /// ↑үмүт ͡асайынова →/ атасын соңғұ ірет → // бешшасында ͡гөргөн → // көк̊шөтау уөңүрүндө →/ уонұң ͡ғандай әнші ͡б̊олғаным ͡білетін адамдар ͡б̊ар ͡б̊олұуұ мүмкүн → // түрлү заманаларда →/ бойұндағы уөнөрү түгүл →/ уөзүнүң аты-жөнүн → // қазақ ұрұуханыйатына ͡ғосқан үлөсүн жасырған адамдарды → // уолардың ͡ғыйлы тағдырын жас ұрпақ ͡піліб̊ ͡өсүу ͡герек ↓ /// |
«Әкем атамыздан соң екі жыл салып жол апатынан көз жұмды, тірі болса атамыздың атын да, шығармаларын да жаңғыртар ма еді. Бабамыздан қалған арабша жазылған біраз құжаттар болды, оны сандықта сақтап жүретін, кейін біз көшіп-қонып жүргенде ол құжаттардан көз жазып қалдық», - деп өткен күндерді өкінішпен еске алды Үміт апа. Үміт Асайынова атасын соңғы рет 5 жасында көрген, Көкшетау өңірінде оның қандай әнші болғанын білетін адамдар бар болуы мүмкін, түрлі заманаларда бойындағы өнері түгіл өзінің аты-жөнін, қазақ руханиятына қосқан үлесін жасырған адамдарды, олардың қилы тағдырын жас ұрпақ біліп өсу керек. |
Алмас Темірбай
|
▶
|
↑йел ͡арасында →/ сұраған әнші жәйлы → // халығ ͡әніне телініп жүрген самалтау туындысы → // уоның төл шығармасы йекенін → // білетіндер кездесіп ͡қалар → // бәлкім ↓ /// ↑құдайға ͡шүкүр → // қәзіргі заманд'өткөн ұуақытпен салыстыр'алмаймыз ↓ /// ↑әлдегімдердің көзі ͡мен ͡сөзінен → // жасырынудың қажеті ͡жоқ → // керісінше →/ ұмұт ͡полған дүнүйелерді →/ жаңғыртуұмыз ͡
герек ↓ /// ↑үмүт ͡асайынованың ͡да →/ тілегі уосыған сайады ↓ /// ↑алмас ͡темірбай ↓ /// ↑оқұған қуат ͡ахметжанов ↓ /// |
↑йел арасында →/ сұраған әнші жәйлы → // халығ ͡әніне телініб̊ жүргөн →/ самалтау тұуұндұсұ → // уонұң төл шығармасы йекенін → // білетіндер ͡гездесіп ͡қалар → // бәлкім ↓ /// ↑құдайға ͡шүкүр → // қәзіргі заманды уөткөн ұуақытпен салыстыр'алмаймыз ↓ /// әлдекімдердің ͡гөзү ͡мен ͡сөзүнөн → // жасырынұудұң ͡ғажеті ͡жоқ → // керісінше →/ ұмұт ͡полған дүнүйөлөрді →/ жаңғыртұуұмұз ͡ герек ↓ /// ↑үмүт ͡асайынованың ͡ да →/ тілегі уосұған сайады ↓ /// ↑алмас ͡темірб̊ай ↓ /// ↑ уоқұғаң ͡ ғұуат ͡ ахметш̆анов ↓ /// |
Ел арасында Сұраған әнші жайлы, халық әніне телініп жүрген «Самалтау» туындысы оның төл шығармасы екенін білетіндер кездесіп қалар, бәлкім. Құдайға шүкір, қазіргі заманды өткен уақытпен салыстыра алмаймыз, әлдекімдердің көзі мен сөзінен жасырынудың қажеті жоқ, керісінше, ұмыт болған дүниелерді жаңғыртуымыз керек. Үміт Асайынованың да тілегі осыған саяды. Алмас Темірбай, оқыған Қуат Ахметжанов. |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑қазақ тілі/ халықаралық тіл болұуға әлеуеті әб̊ден жететін тіл↓/// ↑адамзат баласы уол тілде сөйлеп// уөзінің уойында йемін йеркін жеткіз'алад// дітінде уорындат'алад↓/// ↑мұны ͡б̊ос қыйал деп уойламаңыздар↓/// ↑бұл менің зерттеуші/ тілтанұушы іретіндегі уойым↓/// ↑мұны сіздерге ͡б̊үгінгі келб̊ет бағдарламасында/ түсіндіріп берүуге тырысамын↓/// ↑назарларыңыз ͡б̊ізде ͡б̊олсын↑/// |
↑қазақ тілі/ халығаралық тіл болұуға әлеуөтү әб̊ден жететін тіл↓ /// ↑адамзат ͡паласы уол тілде сөйлөп// уөзүнүң уойұнда йемін йеркін жеткіз'алады// дітінде уорұндат'алады↓ /// ↑мұнұ ͡б̊ос қыйал деп уойламаңыздар↓ /// ↑бұл менің зерттеушү/ тілтанұушұ іретіндегі уойұм↓ /// ↑мұнұ сіздерге ͡б̊үгүңгү келб̊ет бағдарламасында/ түсүндүріп ͡перүугө тырысамын↓ /// ↑назарларыңыз ͡б̊ізде ͡б̊олсұн↑/// |
Қазақ тілі - халықаралық тіл болуға әлеуеті әбден жететін тіл. Адамзат баласы ол тілде сөйлеп, өзінің ойын да емін-еркін жеткізе алады, дітін де орындата алады. Мұны бос қиял деп ойламаңыздар. Бұл - менің зерттеуші, тілтанушы ретіндегі ойым. Мұны сіздерге бүгінгі «Келбет» бағдарламасында түсіндіріп беруге тырысамын. Назарларыңыз бізде болсын! |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑ ійә/ былай сырт қарағанда// бір әпенденің сөзі сыйақты көрүніп тұр// шыныменде/ солай көрүнед көп адамға↓/// ↑негізгі мамандығымыз / зерттеушіміз↓/// ↑біздің негізг'ісіміз/ уосы/ бізге ͡б̊өлүнетін жұмыс ұуақыты сегіз сағат десек// сол сегіз сағатты ͡б̊асынан айағына дейін// тек уосы тілде ͡б̊оп жатқан үдерістерді зерттеу/ қарау/ жыйнау/ жүйелеу/ сараптау// норма ͡б̊олып келе жатқан үрдістерді анықтап// қазақ тілінің нарматійвтік̊ сөздіктерін/ тағы ͡б̊асқа құралдарын әзірлеу↓/// ↑біздің негізгі мақ̊сатымыз сол / ғылымый ізденістер жүргізүу↓/// ↑сонда / йенді/ қарап уотырсам// қазақ тілінің қазіргі ішкі әлеуеті уөте мықты↓/// |
↑ ійә/ былай сырт қарағанда/ бір әпенденің сөзү сыйақты ͡гөрүнүп тұр// шыныменде/ солай ͡гөрүнөді ͡ гөб̊ ͡адамға↓/// ↑негізгі мамандығымыз / зерттеушүмүз↓/// ↑біздің негізг'ісіміз / уосұ/ бізге ͡б̊өлүнөтін жұмұс ұуақыты сегіс сағат десек// сол сегіс сағатты ͡б̊асынан айағына дейін// тек уосұ тілде ͡б̊об̊ жатқан үдөрүстерді зерттеу/ қарау/ жыйнау/ жүйөлөу/ сараптау// норма ͡б̊олұп келе жатқан үрдүстөрд'анықтап// қазақ тілінің норматыйвтік̊ сөздүктөрін/ тағы ͡б̊асқа ͡ғұралдарын әзірлеу↓/// ↑біздің негізгі мақ̊сатымыс сол// ғылымый ізденістер жүргүзүу↓/// ↑сонда / йенді/ қарап уотұрсам// қазақ тілінің ͡ғазірг'ішкі әлеуөтү уөтө мықты↓/// |
Иә, былай сырт қарағанда, бір әпенденің сөзі сияқты көрініп тұр, шынымен де, солай көрінеді көп адамға. Негізгі мамандығымыз – зерттеушіміз. Біздің негізгі ісіміз - осы, бізге бөлінетін жұмыс уақыты 8 сағат десек, сол 8 сағатты басынан аяғына дейін тек осы тілде боп жатқан үдерістерді зерттеу, қарау, жинау, жүйелеу, сараптау, норма болып келе жатқан үрдістерді анықтап, қазақ тілінің нормативтік сөздіктерін, тағы басқа құралдарын әзірлеу. Біздің негізгі мақсатымыз сол - ғылыми ізденістер жүргізу. Сонда, енді, қарап отырсам, қазақ тілінің қазіргі ішкі әлеуеті өте мықты. |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑тоқ̊сан алтыншы жылы әлем бойынша алты мыңнан астам тілдің сөйлермендері/ көп алғашқ̊ы топ жүздігі жарійаланғанда// қазақ тілі сол жүздіктің ішінде тұрды↓/// ↑ уол жүздіктің ішінде тоқ̊сан үшінші уорында ͡б̊олды/ қателеспесем↓/// ↑йенді жыйырма ͡б̊ірінші жылы / қазір қазақ тілі сол жүздіктің ішінде/ жән'алдыға жылжыған/ уол сек̊сен тоғызыншы уорында тұр↓/// ↑сөйлермендердің сан'артқан↓/// ↑ал йенді ͡б̊ұл / қысқа мерзімді құб̊ұлыс йемес// бұл ұзақ мерзімді тенденсійа↓/// ↑ұзақ мерзімді тенденсійалар// уол тоқтамайд деген сөз↓/// ↑бүгін/ йертең/ бүрсігүні немесе ͡б̊ірнеше жылдан кейін уол тоқтамайды/ уол / алдыға қарай уөсүуге ͡б̊ет алған тіл↓/// |
↑тоқ̊сан алтыншы жыл'әлем бойұнша алты мыңнан астам тілдің сөйлөрмөндері/ ͡гөб̊ ͡алғашқ̊ы тоб̊ жүздүгү жарыйалаңғанда// қазақ тілі сол жүздүктүң ішінде тұрдұ↓/// ↑ уол жүздүктүң ішінде тоқ̊сан үшүншү уорұнда ͡б̊олдұ/ қателеспесем↓/// ↑йенді жыйырма ͡б̊ірінші жылы / қазір ͡ғазақ тілі сол жүздүктүң ішінде// жән'алдыға жылжыған/ уол сек̊сен тоғұзұншы уорұнда тұр↓/// ↑сөйлөрмөндердің сан'артқан↓/// ↑ал йенді ͡б̊ұл / ͡ғысқа мерзімді ͡ғұб̊ұлұс йемес// бұл ұзағ мерзімді тенденсійә↓/// ↑ұзағ мерзімді тенденсійәлар// уол тоқтамайды деген сөз↓/// ↑бүгүн/ йертең/ бүрсүгүнү немесе ͡б̊ірнеше жылдаң ͡ гейін уол тоқтамайды/ уол / алдыға ͡ғарай уөсүугө ͡б̊ет алған тіл↓/// |
Тоқсан алтыншы жылы әлем бойынша 6000-нан астам тілдің сөйлермендері көп алғашқы топ жүздігі жарияланғанда, қазақ тілі сол жүздіктің ішінде тұрды. Ол жүздіктің ішінде 93-ші орында болды, қателеспесем. Енді жиырма бірінші жылы қазір қазақ тілі сол жүздіктің ішінде және алдыға жылжыған, ол 89-шы орында тұр. Сөйлермендердің саны артқан. Ал, енді бұл - қысқа мерзімді құбылыс емес, бұл - ұзақ мерзімді тенденция. Ұзақ мерзімді тенденциялар, ол тоқтамайды деген сөз. Бүгін, ертең, бүрсігүні немесе бірнеше жылдан кейін ол тоқтамайды, ол - алдыға қарай өсуге бет алған тіл. |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑ қазақ тілінің сөйлермен саны артčа// бұл метафыйзыйканың уөзүнің заңдылығы↓/// ↑сан бар жерде сапа ͡б̊олады↓/// ↑ійә/ сөйлермендеріміздің сапасы әлі де/ ауұз толтұрұб̊ ͡айтатындай йемес қой йенді↓/// ↑ал бірақ тілдің уөзүн алып қарайық// әлемдегі сол қанша тіл бар дедік// ійә сол тілдердің ішінде тек йекі жүз йелүуден астамы ғана мемлекеттік тіл мәртеб̊есін ійеленген тілдер↓/// |
↑қазақ тілінің сөйлөрмөн сан'артčа// бұл метафыйзыйканың уөзүнүң заңдылығы↓/// ↑сам бар жерде сапа ͡б̊олады↓/// ↑ійә/ сөйлөрмөндеріміздің сапас'әлід'ауұз толтұрұб̊ ͡айтатындай йемес қой// йенді↓/// ↑ал бірақ тілдің уөзүн алып қарайық// әлемдегі сол ғанша тіл бар дедік// ійә сол тілдердің ішінде тек йекі жүз йелүудөн астамы ғана мемлекеттік тіл мәртеб̊есін ійелеңген тілдер↓/// |
Қазақ тілінің сөйлермен саны артса, бұл - метафизиканың өзінің заңдылығы. Сан бар жерде сапа болады. Иә, сөйлермендеріміздің сапасы әлі де ауыз толтырып айтатындай емес қой, енді. Ал, бірақ тілдің өзін алып қарайық, әлемдегі сол қанша тіл бар дедік, иә, сол тілдердің ішінде тек 250-ден астамы ғана мемлекеттік тіл мәртебесін иеленген тілдер. |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑қазақ тілі сол тілдердің ішіне кіред↓/// ↑әлемдегі мен айтқан тілдердің жетпіс пайыздан астамы // сырқат тілдерге жатады↓/// ↑сырқат тілдер деген қандай тілдер↑ /// ↑сырқат тілдер деген/ сыртқы әсерді ійгеріп алұудың механыйзмдерін жойып алған тілдер↓/// ↑мысалы йамайка аралының тілі/ пійджійн боп таб̊ылад↓/// ↑уөйткені уоның түрлері/ сол жердегі ͡б̊айырғы тайпаның тілінің сөздері ͡б̊олады да// ал уоған жалғаңған жалғаулар/ жұрнақтар/ әртүрлі граматійкалық формалардың бәрі// ағылшын тілінен алынады↓/// ↑бұл йешқ̊андайда таза тіл йемес// бұл нағыз сырқат тіл↓/// ↑уосындай сырқат тілдер / жыл санап көб̊ейіп келе жатыр↓/// ↑бірақ қазақ тілі уол қатарда жоқ// қазақ тілі саламатты тіл↓/// ↑қазақ тілінде уорыс тілінен сөзді уөзгертпей алұу үрдісі/ жетпіс жылдай дәурен құрды// тырнақ̊шаның ішінд'алғанда↓/// ↑бірақ бұл жетпіс жыл/ қазақ тілінің жалпы тарыйхымен қарағанда// бұл уөте қысқа мерзім↓/// |
↑қазақ тілі сол тілдердің ішіне ͡гіреді↓/// ↑әлемдегі мен айтқан тілдердің жетпіс пайыздан астамы / сырқат тілдерге жатады↓/// ↑сырқат тілдер дегең ͡ғандай тілдер↑ /// ↑сырқат тілдер деген / сыртқ'әсерді ійгеріб̊ ͡алұудұң механыйзмдерін жойұб̊ ͡алған тілдер↓/// ↑ мысалы йамайк'аралының тілі / пійджыйм боп таб̊ылады↓/// ↑уөйткөнү уонұң түрлөрү/ сол жердегі ͡б̊айырғы тайпаның тілінің сөздөрү ͡б̊олады да// ал уоған жалғаңған жалғаулар/ жұрнақтар/ әртүрлү граматыйкалық формалардың бәрі// ағылшын тілінен алынады↓/// ↑бұл йешқ̊андайда таза тіл йемес// бұл нағыс сырқат тіл↓/// ↑уосұндай сырқат тілдер / жыл санап көб̊өйүп келе жатыр↓/// ↑бірақ қазақ тілі уол ͡ғатарда жоқ// қазақ тілі саламатты тіл↓/// ↑қазақ тілінде уорұс тілінен сөздү уөзгөртпөй алұу үрдүсү/ жетпіш ͡ шылдай дәурөң ͡ ғұрдұ// тырнақ̊шаның ішінд'алғанда↓/// ↑бірақ бұл жетпіш ͡ шыл ͡ғазақ тілінің жалпы тарыйхымең ͡ғарағанда// бұл уөтө қысқа мерзім↓/// |
Қазақ тілі сол тілдердің ішіне кіреді. Әлемдегі мен айтқан тілдердің 70%-дан астамы сырқат тілдерге жатады. Сырқат тілдер деген қандай тілдер? Сырқат тілдер деген – сыртқы әсерді игеріп алудың механизмдерін жойып алған тілдер. Мысалы, Ямайка аралының тілі пиджин боп табылады. Өйткені оның түрлері сол жердегі байырғы тайпаның тілінің сөздері болады да, ал, оған жалғанған жалғаулар, жұрнақтар, әртүрлі грамматикалық формалардың бәрі ағылшын тілінен алынады. Бұл - ешқандай да таза тіл емес, бұл - нағыз сырқат тіл. Осындай сырқат тілдер жыл санап көбейіп келе жатыр. Бірақ қазақ тілі ол қатарда жоқ, қазақ тілі - саламатты тіл. Қазақ тілінде орыс тілінен сөзді өзгертпей алу үрдісі 70 жылдай дәурен құрды, тырнақшаның ішінде алғанда. Бірақ, бұл 70 жыл қазақ тілінің жалпы тарихымен қарағанда, бұл - өте қысқа мерзім. |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑қазақ тілі тамыры терең тіл/ уөте терең тіл↓/// ↑қазақтың ілек̊сійкалық қорында/ уоның уөзүнің түпкі төркінін сақтаған/ түркілік̊ сөздік қор / йең үлкен пайызды құрайды↓/// ↑ал сонұмен бірге/ қазақ тілінің ілек̊сійкалық қорында уөте көне йелементтер жеткілікті// және уолардың көнелігі адамды тіпті таңқалдырады↓/// ↑мысалы үнді йеуропа тілдері/ кезінде ͡б̊ір ата тілде сөйлеген// бір ата тілде сөйлеген↓/// ↑үнді йеуропа тілдері дегенді түсүніп уотырсыз ғой// бүкіл йеуропа ұраман/ герман тілдері/ славйан ұлттарының тілдері// үндістандағы тайпалардың ұрұуларының тілдері// сосын мына тұрандағы/ ійә сонда/ солардың бәрі кезінде ͡б̊ір тілден тараған↓/// ↑сол бір тілде сөйлеген қауымдастықтың тілінің граматыйкасын ғалымдар тауып алған↓/// ↑уоны санскрійт дейді↓/// ↑сол санскрійттен де қазақ тілінде сөздер ͡б̊ар↓/// ↑бұл деген сөз/ қазақ тілінің тарыйхы уон бесінші ғасырда қазақ хандығы құрылғаннан кезеңнен ғана ͡б̊асталмайды дейд ↓/// ↑уол уөте тамыры терең тіл йекенін көрсетед↓/// |
↑қазақ тілі тамыры терең тіл/ уөтө терең тіл↓/// ↑қазақтың ілек̊сійкалық қорұнда/ уонұң уөзүнүң түпкү төркүнүн сақтаған/ түркүлүк̊ сөздүк қор / йең үлкөм пайызды құрайды↓/// ↑ал сонұмем бірге/ қазақ тілінің ілек̊сійкалық қорұнда уөтө көн'элементтер жеткілікті// және уолардың ͡гөнөлүг'адамды тіпті таңқалдырады↓/// ↑мысалы үндү йеуропа тілдері ͡гезінде ͡б̊ір ата тілде сөйлөгөн// бір ата тілде сөйлөгөн↓/// ↑үндү йеуропа тілдері дегенді түсүнүп уотұрсыз ғой// бүкүл йеуропа ұраман/ герман тілдері/ славйан ұлттарының тілдері// үндүстандағы тайпалардың ұрұуларының тілдері// сосұн мына тұрандағы/ ійә сонда/ солардың бәрі ͡гезінде ͡б̊ір тілден тараған↓/// ↑сол бір тілде сөйлөгөң ͡ ғауұмдастықтың тілінің граматыйкасын ғалымдар тауұб̊ ͡алған↓/// ↑уонұ санскрыйт дейді↓/// ↑сол санскрыйттен де қазақ тілінде сөздөр ͡б̊ар↓/// ↑бұл деген сөз/ қазақ тілінің тарыйхы уон бесінші ғасырда ͡ғазақ хандығы құрұлғаннаң ͡ гезеңнен ғана ͡б̊асталмайды дейді ↓/// ↑ уол уөтө тамыры терең тіл йекенің ͡ гөрсөтөді↓/// |
Қазақ тілі - тамыры терең тіл, өте терең тіл. Қазақтың лексикалық қорында, оның өзінің түпкі төркінін сақтаған түркілік сөздік қор ең үлкен пайызды құрайды. Ал сонымен бірге, қазақ тілінің лексикалық қорында өте көне элементтер жеткілікті және олардың көнелігі адамды тіпті таңқалдырады. Мысалы, үнді-еуропа тілдері кезінде бір ата тілде сөйлеген, бір ата тілде сөйлеген. Үнді-Еуропа тілдері дегенді түсініп отырсыз ғой, бүкіл Еуропа Роман-Герман тілдері, Славян ұлттарының тілдері, Үндістандағы тайпалардың руларының тілдері, сосын, мына Тұрандағы, иә, сонда, солардың бәрі кезінде бір тілден тараған. Сол бір тілде сөйлеген қауымдастықтың тілінің грамматикасын ғалымдар тауып алған. Оны «санскрит» дейді. Сол санскриттен де қазақ тілінде сөздер бар. Бұл деген сөз, қазақ тілінің тарихы XV ғасырда қазақ хандығы құрылғаннан кезеңнен ғана басталмайды дейді. Ол өте тамыры терең тіл екенін көрсетеді. |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑йенді/ бір қызығын қараңыз// қырық бірінші жылы мықты арійенталійс ғалым/ уорыстың ғалымы маловтың мақаласы шығад↓/// ↑уол мақаласында қазақ тілі маналійтті тіл дейд↓/// ↑маналійтті тіл дегеніміз / уоңтүстігі мен солтүстігі/ батысы мен шығысы ͡б̊ірін бірі йеркін түсүнетін// әдеб̊ій нормасы жалпы халықтық тіл негізінде дамыған/ біртұтас тіл↓/// ↑бұл да ͡б̊ір йерек̊ше құб̊ұлыс// және уол кіс'айтад// қазақ тілі жас тіл дейд↓/// ↑уөйткені қазақ тілінде / қазір жүріп жатқан жас прасестер уөте көп дейд↓/// ↑йенді мен мында мынандай паралель жүргізгім келед// мысалы жер сілкінісі көп болатын аймақтар/ уол жаңағы/ геалогійалық тұрғыдан жас аймақтар ғой↓/// ↑йенді қалыптасып келе жатқан таулар/ уол жерде жер сілкінісі көп↓/// ↑сол сыйақты қазақ тілінде де жас/ жаңадан қалыптасып келе жатқан үрдістер уөте көп ↓/// |
↑йенді/ бір ͡ғызығың ͡ ғараңыз// қырық ͡пірінші жылы мықты арыйенталыйс ғалым/ уорұстұң ғалымы маловтұң мақаласы шығады↓/// ↑уол мақаласында ͡ғазақ тілі монолұйтті тіл дейді↓/// ↑монолұйтті тіл дегеніміз / уоңтүстүгү мен солтүстүгү/ батысы мен шығысы ͡б̊ірім бірі йеркін түсүнөтін// әдеб̊ій нормасы жалпы халықтық тіл негізінде дамыған// біртұтас тіл↓/// ↑бұлда ͡б̊ір йерек̊ше құб̊ұлұш ͡ шәне уол ͡гіс'айтады // қазақ тілі жас тіл дейді↓/// ↑уөйткөнү қазақ тілінде / қазір жүрүб̊ жатқан жас просестер уөтө көп дейді↓/// ↑йенді мен мында мынандай паралель жүргүзгүм ͡геледі// мысалы жер сілкінісі ͡гөп ͡полатын аймақтар/ уол жаңағы/ геологұйалық тұрғұдан жас аймақтар ғой↓/// ↑йенді ͡ғалыптасып келе жатқан таулар// уол жерде жер сілкінісі ͡гөп↓/// ↑сол сыйақты қазақ тіліндеде жас/ жаңадаң ͡ ғалыптасып келе жатқан үрдүстөр уөтө көп ↓/// |
Енді, бір қызығын қараңыз, қырық бірінші жылы мықты ориенталист ғалым, орыстың ғалымы Маловтың мақаласы шығады. Ол мақаласында қазақ тілі монолитті тіл дейді. Монолитті тіл дегеніміз – оңтүстігі мен солтүстігі, батысы мен шығысы бірін бірі еркін түсінетін, әдеби нормасы жалпы халықтық тіл негізінде дамыған, біртұтас тіл. Бұл да бір ерекше құбылыс және ол кісі айтады, қазақ тілі жас тіл дейді. Өйткені қазақ тілінде қазір жүріп жатқан жас процестер өте көп дейді. Енді, мен мында мынандай параллель жүргізгім келеді, мысалы, жер сілкінісі көп болатын аймақтар, ол, жаңағы, геологиялық тұрғыдан жас аймақтар ғой. Енді қалыптасып келе жатқан таулар, ол жерде жер сілкінісі көп. Сол сияқты қазақ тілінде де жас, жаңадан қалыптасып келе жатқан үрдістер өте көп. |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑фійлалогійалық білім берүуге / іреформа жасау керек↓/// ↑қазақ̊стандағы фійлалогійалық білім берүу / кеңес үкүметі кезіндегі/ класійкалық фійлалогійалық ұстаным бойынша қалып қойған↓/// ↑ал іресейдің уөзі әлдеқашан уол ұстанымнан кетіп// фійлалогійалық білім берүуге жақ̊сы іреформа жасады↓/// ↑мысалы ұламаносов атындағ'үунійверсійтетте / фійлалогійа факұултетінің қырық йекі тар ͡б̊ейінді мамандығы ͡б̊ар↓/// ↑ал бізде санасаңыз ͡б̊ес алтаудан аспайд↓/// ↑уоның ішінде негізгісі // тіл бойынша пәннен саб̊ақ берүу/ уодан кейін аударма жасау// уодан қала ͡б̊ерді ғылымый зерттеулермен айналысұу↓/// ↑бұдан асып йешқ̊айда шықпайды↓/// ↑ал бір фійлалогійаның уөзінде// мысалы ұламаносов үунійверсійтетінде/ қараңыз// фійлолог йеканамійс/ фійлолог ійурійс/ фійлолог немесе лійнгвійс каперайтер/ лійнгвійс спійтшрайтер деген тар ͡б̊ейінді қырық йекі мамандық бар↓/// |
↑фыйлалогұйалық ͡пілім берүугө / іреформа жасау ͡герек↓/// ↑қазақ̊стандағы фыйлалогұйалық ͡пілім берүу / ͡геңес үкүмөті ͡гезіндегі / ͡гласыйкалық фыйлалогұйалығ ұстаным бойұнша ͡ғалып қойған↓/// ↑ал іресейдің уөз'әлдеқашан уол ұстанымнаң ͡ гетіп/ фыйлалогұйалық ͡пілім берүугө жақ̊сы іреформа жасады↓/// ↑мысалы ұламоносов атындағ'үунійверсійтетте / фыйлалогұйа факұультөтүнүң ͡ғырық йекі тар ͡б̊ейінді мамандығы ͡б̊ар↓/// ↑ал бізде санасаңыз ͡б̊ес алтаудан аспайды↓/// ↑уонұң ішінде негізгісі // тіл бойұнша пәннен саб̊ақ ͡перүу// уодаң ͡ гейін аударма жасау// уодаң ͡ ғала ͡б̊ерді ғылымый зерттеулөрмөн айналысұу↓/// ↑бұдан асып йешқ̊айда шықпайды↓/// ↑ал бір фыйлалогұйаның уөзүндө/ мысалы ұламоносов үунійверсійтетінде қараңыз// фыйлолог йекономұйс/ фыйлолог ійурійс/ фұйлолог немесе лійңгвійс каперайтер/ лійңгвійс спыйчрайтер деген тар ͡б̊ейінді ͡ғырық йекі мамандық ͡пар↓/// |
Филологиялық білім беруге реформа жасау керек. Қазақстандағы филологиялық білім беру Кеңес үкіметі кезіндегі классикалық филологиялық ұстаным бойынша қалып қойған. Ал Ресейдің өзі әлдеқашан ол ұстанымнан кетіп, филологиялық білім беруге жақсы реформа жасады. Мысалы, Ломоносов атындағы университетте филология факультетінің 42 тар бейінді мамандығы бар. Ал бізде санасаңыз 5-6-дан аспайды. Оның ішінде негізгісі: тіл бойынша пәннен сабақ беру, одан кейін аударма жасау, одан қала берді ғылыми зерттеулермен айналысу. Бұдан асып ешқайда шықпайды. Ал бір филологияның өзінде, мысалы, Ломоносов университетінде, қараңыз, филолог экономист, филолог юрист, филолог немесе лингвист коперайтер, лингвист спичрайтер деген тар бейінді 42 мамандық бар. |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑ ал уосы мәселенің айтып жүргеніме// уон жылдың жүзі ͡б̊олып қалды// бірақ бұған назар аудармай жатыр↓/// ↑біздің қоғам тілді тек қана күнделікті тұрмыстағы/ қала ͡б̊ерді// тек қана қазақ тілді уортадағы кәсіб̊ій қатынастағы// ары кетčе/ қазақ тілді уортадағы кәсіб̊ій қатынас// содан күнделікті тұрмыстағы камұунійкасійаның құралы деп түсүнеді ↓/// ↑ал дамыған йелдер йешқ̊ашан тілге ͡б̊ұлай қарамаған↓/// ↑сондай қатарға қосұламыз десек// біз тілге уөте ыждағатпен қарауұмыз керек/ уөте мұқыйат қарауымыз керек↓/// ↑мысалы сайасаткер мен уоның йелектарат арасында// дәрігер мен уоның пасійенттер'арасында // ійә/ мұғалім мен уоның уоқұушылар'арасында тағы ͡б̊асқа толып жатқан әртүрл'әлеуметтік уорталарда камұунійкасійа мықты жүрүуі керек↓/// ↑ал камұунійкасійа мықты жүрүу үшін // тіл уол тек қана қарым қатынастың құралы йемес// уол сенің кәсіб̊ій біліктілігіңнің ажырамас бөлігі йекенін түсүнетін ұуақыт жетті↓/// |
↑ал уосұ мәселенің айтыб̊ жүргөнүме // уон жылдың жүзү ͡б̊олұп қалды// бірақ ͡пұған назар аудармай жатыр↓/// ↑біздің ͡ғоғам тілді тек қана ͡гүндөлүкті тұрмұстағы/ қала ͡б̊ерді// тек қана ͡ғазақ тілді уортадағы ͡гәсіб̊ій ͡ғатынастағы// ары ͡гетčе қазақ тілді уортадағы ͡гәсіб̊ій ͡ғатынас// содаң ͡ гүндөлүкті тұрмұстағы ͡гамұунұйкасыйаның ͡ғұралы деп түсүнөді ↓/// ↑ал дамыған йелдер йешқ̊ашан тілге ͡б̊ұлай ͡ғарамаған↓/// ↑сондай ͡ғатарға ͡ғосұламыз десек/ біз тілге уөт'ыждағатпен қарауұмұз ͡герек/ уөтө мұқұйат қарауұмұз ͡герек↓/// ↑мысалы сайасаткер мен уонұң йелекторат арасында// дәрігер мен уонұң пасыйенттер'арасында // ійә/ мұғалім мен уонұң уоқұушұлар'арасында тағы ͡б̊асқа толұб̊ жатқан әртүрл'әлеумөттүк уорталарда ͡гамұунұйкасыйа мықты жүрүуү керек↓/// ↑ал ͡гамұунұйкасыйа мықты жүрүу үшүн // тіл уол тек қана ͡ғарым қатынастың ͡ғұралы йемес// уол сенің ͡гәсіб̊ій біліктілігіңнің ажырамас ͡пөлүгү йекенін түсүнөтін ұуақыт ͡шетті↓/// |
Ал, осы мәселенің айтып жүргеніме 10 жылдың жүзі болып қалды, бірақ бұған назар аудармай жатыр. Біздің қоғам тілді тек қана күнделікті тұрмыстағы, қала берді, тек қана қазақ тілді ортадағы кәсіби қатынастағы, ары кетсе, қазақ тілді ортадағы кәсіби қатынас, содан күнделікті тұрмыстағы коммуникацияның құралы деп түсінеді. Ал дамыған елдер ешқашан тілге бұлай қарамаған. Сондай қатарға қосыламыз десек, біз тілге өте ыждағатпен қарауымыз керек, өте мұқият қарауымыз керек. Мысалы, саясаткер мен оның электорат арасында, дәрігер мен оның пациенттері арасында, иә, мұғалім мен оның оқушылары арасында тағы басқа толып жатқан әртүрлі әлеуметтік орталарда коммуникация мықты жүруі керек. Ал коммуникация мықты жүру үшін, тіл, ол тек қана қарым-қатынастың құралы емес, ол сенің кәсіби біліктілігіңнің ажырамас бөлігі екенін түсінетін уақыт жетті. |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑мысалы заңгерлерді дайындайтын болсақ// заңгердің ылійнгвійстійкалық құзіреттіліктерін/ уоның кәсіб̊ій құзіреттілігінің ажырамас бөлігі іретінде дайындап̊ шығұуымыз керек↓/// ↑қазір ͡б̊алаб̊ақ̊шаларда тілі дұрыс шықпай жатқан балаларды ұлагапедке апарсақ// барлық ұлагапедтердің білімі уорыс тілі негізінде// йекен/ қазақ тілді ұлагапед таппаймыз дейд↓/// ↑міне праблема деген көп↓/// ↑бұл тек қана/ сонда қарап уотырсаңыз// тіл тек қана уол қарым қатынастың ғана құралы йемес// уол мемлекет құрұудың құралы// мемлекетті күшейтүудің құралы// қоғамды ͡б̊ір мемлекеттік бірегейлік төңүрегінд'ұйыстырұудың құралы↓/// ↑уол стратегійалық мәселе↓/// ↑уосұны түсінген басқа йеуропа йелдерінің тәжірійб̊есін/ мен көп қарадым// мысалы германійада уосындай үдерістер мықты ͡б̊олған// уөзүңіз айтқан/ жаңағы франсійад'ағылшын тілінің күшейүуі де уосы себ̊епті↓/// ↑себ̊еб̊і уолар тілдік құзіреттіліктерді/ кәсіб̊ій құзіреттіліктің ажырамас кампаненті іретінде қарайды↓/// |
↑мысалы заңгерлерді дайындайтым болсақ// заңгердің ылыйңгвыйстыйкалық құзіреттіліктерін/ уонұң ͡гәсіб̊ій ͡ғұзіреттілігінің ажырамас ͡пөлүгү іретінде дайындап̊ шығұуұмұз ͡герек↓/// ↑қазір ͡б̊алаб̊ақ̊шаларда тілі дұрұш шықпай жатқам балаларды ұлагопедк'апарсақ// барлық ұлагопедтердің білімі уорұс тілі негізінде// йекен/ қазақ тілді ұлагопед таппаймыз дейді↓/// ↑міне праблема дегең ͡ гөп↓/// ↑бұл тек қана/ сонда ͡ғарап уотұрсаңыз// тіл тек қана уол ͡ғарым қатынастың ғана ͡ғұралы йемес// уол мемлекет құрұудұң ͡ғұралы// мемлекетті ͡гүшөйтүудүң ͡ғұралы// қоғамды ͡б̊ір мемлекеттік бірегейлік төңүрөгінд'ұйұстұрұудұң құралы↓/// ↑уол стратегійәлығ мәселе↓/// ↑уосұнұ түсүңгөм басқа йеуропа йелдерінің тәжірійб̊есін/ мең ͡ гөп қарадым// мысалы германыйада уосұндай үдөрүстер мықты ͡б̊олған// уөзүңүз айтқан/ жаңағы франсыйад'ағылшын тілінің ͡гүшөйүуүде уосұ себ̊епті↓/// ↑себ̊еб̊і уолар тілдік құзіреттіліктерді/ ͡гәсіб̊ій ͡ғұзіреттіліктің ажырамас кампоненті іретінде қарайды↓/// |
Мысалы, заңгерлерді дайындайтын болсақ, заңгердің лингвистикалық құзіреттіліктерін, оның кәсіби құзіреттілігінің ажырамас бөлігі ретінде дайындап шығуымыз керек. Қазір балабақшаларда тілі дұрыс шықпай жатқан балаларды логопедке апарсақ, барлық логопедтердің білімі орыс тілі негізінде екен, қазақ тілді логопед таппаймыз дейді. Міне, проблема деген көп. Бұл тек қана, сонда қарап отырсаңыз, тіл - тек қана ол қарым-қатынастың ғана құралы емес, ол мемлекет құрудың құралы, мемлекетті күшейтудің құралы, қоғамды бір мемлекеттік бірегейлік төңірегінде ұйыстырудың құралы. Ол - стратегиялық мәселе. Осыны түсінген басқа Еуропа елдерінің тәжірибесін мен көп қарадым, мысалы, Германияда осындай үдерістер мықты болған, өзіңіз айтқан, жаңағы, Францияда ағылшын тілінің күшеюі де осы себепті. Себебі, олар тілдік құзіреттіліктерді кәсіби құзіреттіліктің ажырамас компоненті ретінде қарайды. |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑дүнійенің тілдік бейнесі деген болады↓/// ↑адамның мыйында/ дүнійе тұуралы дүнійенің бейнесі ͡б̊олады↓/// ↑содан кейін сол дүнійенің бейнесін/ тіл арқылы сыйпаттаған кездегі сыртқа шығатын нәрсені// дүнійенің тілдік бейнесі дейд↓/// ↑мен сізге қазір/ қой үстіне ͡б̊озторғай жұмыртқалаған заман болыпты деп айта салдым ійә↑/// ↑сіз ͡б̊ірден уол заманның қандай болғанын түсіндіңіз↓/// ↑ал йенді ͡б̊асқа адамға/ басқа ұлттың уөкүліне мен қой деген сөзді аударып// баран деп ійә/ бозторғай деген сөзді аударып жавырынык деп ійә мысалы / уорыс тілін'аударып// былій времена/ кагда жавырынык війл гнездо на спійне ͡б̊арана десем// сен маған н'айтып тұрсың дейді ғой// не айтып тұрсын сен маған// прійтшем тұут ійзаб̊ійлійа дейді ғой ійә↑/// ↑бұл дүнійенің тілдік бейнесі↓/// ↑біздің санамыз/ қазақ деген ұлттың санасында/ дүнійенің тілдік бейнесінің бойаулары/ нақыштары/ уоб̊раздары/ сіймвылдары/ йеталондары/ ыстереатійптері уөзінше↓/// ↑ал уорыстарда уөзінше/ мүлдем біздікіне ұқ̊самайды уорыстардікі↓/ // |
↑дүнүйөнүң тілдік бейнесі дегем болады↓/// ↑адамның мыйында дүнүйө тұуралы дүнүйөнүң бейнесі ͡б̊олады↓/// ↑содаң ͡ гейін сол дүнүйөнүң бейнесін/ тіл арқылы сыйпаттағаң ͡ гездегі сыртқа шығатын нәрсені// дүнүйөнүң тілдік бейнесі дейді↓/// ↑мен сізге қазір ғой үстүнө ͡б̊озторғай жұмұртқалаған замам болұптұ деб̊ ͡айта салдым ійә↑/// ↑сіз ͡б̊ірден уол заманның ͡ғандай болғанын түсүндүңіз↓/// ↑ал йенді ͡б̊асқ'адамға / басқ'ұлттұң уөкүлүне мен қой деген сөзд'аударып / баран деб̊ ͡ійә/ бозторғай деген сөзд'аударып жаворонок деп ійә мысалы / уорұс тілін'аударып // былый времена ͡гогда жаворонок війл гнездо на спійне ͡б̊арана десем// сен маған н'айтып тұрсұң дейді ғой// н'айтып тұрсұң сен маған// прійтшем тұут ыйзоб̊ұйлұйе дейді ғой ійә↑/// ↑бұл дүнүйөнүң тілдік бейнесі↓/// ↑біздің санамыз/ қазағ ͡деген ұлттұң санасында/ дүнүйөнүң тілдік бейнесінің бойаулары/ нақыштары/ уоб̊раздары/ сіймволдары/ йеталондары/ ұстереотұйптері уөзүншө↓/// ↑ал уорұстарда уөзүншө/ мүлдөм біздікін'ұқ̊самайды уорұстардікі↓/// |
«Дүниенің тілдік бейнесі» деген болады. Адамның миында дүние туралы дүниенің бейнесі болады. Содан кейін сол дүниенің бейнесін тіл арқылы сипаттаған кездегі сыртқа шығатын нәрсені «дүниенің тілдік бейнесі» дейді. Мен сізге қазір қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған заман болыпты деп айта салдым, иә? Сіз бірден ол заманның қандай болғанын түсіндіңіз. Ал, енді басқа адамға, басқа ұлттың өкіліне мен «қой» деген сөзді аударып, «баран» деп иә, «бозторғай» деген сөзді аударып, «жаворонок» деп, иә, мысалы, орыс тіліне аударып: «были времена когда жаворонок вил гнездо на спине барана» десем, сен маған не айтып тұрсың дейді ғой, не айтып тұрсың сен маған, при чем тут изобилие дейді ғой, иә? Бұл - дүниенің тілдік бейнесі. Біздің санамыз, қазақ деген ұлттың санасында, дүниенің тілдік бейнесінің бояулары, нақыштары, образдары, символдары, эталондары, стереотиптері өзінше. Ал, орыстарда өзінше, мүлдем біздікіне ұқсамайды орыстардікі. |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑мысалы уорыс тілділер ͡б̊ір б̊іріне тілек айтқанда// аставайтес такой красійвой/ как вы сейшас деп айтады↓/// ↑ійә↑/// ↑ал йенді/ уосұны қазақый уортада/ дәстүрді ͡б̊ілетін/ дәстүрлі уортада уөскен қазаққа ͡б̊арып// уосындай бетіңнен таймай/ уосы жас күніңде қал десе// уол сені/ саған ырахмет айтпайды// не мен саған шайтанмын ба немесе қазір уөліп қал деп тұрсұң ба маған дейді/ ійә↑/// ↑біз уоған не деп айтамыз↑/// ↑біз уоған былай айтамыз// ақ басты ақ̊сақал / сары тісті кемпір ͡б̊ол дейміз↓/// ↑йенді мен уосұны уорысқ'айтайыншы// бұуд желто зұуб̊ой баб̊ұушкой дейінші/ уоған уол ұнай ма↑/// ↑ұнамайды↓/// ↑уөйткені уолардың дүнійе тұуралы тілдік бейнесі ͡б̊асқа/ біздікі ͡б̊асқа↓/// |
↑мысалы уорұс тілділер ͡б̊ір б̊іріне тілег айтқанда // аставайтесь такой красійвой ͡гак вы сейчас деб̊ ͡айтады↓/// ↑ійә↑/// ↑ал йенді/ уосұнұ қазақый уортада/ дәстүрдү ͡б̊ілетін/ дәстүрлү уортада уөскөң ͡ ғазаққа ͡б̊арып // уосұндай бетіңнен таймай/ уосұ жас күнүңдө қал десе/ уол сені/ саған ырахмет айтпайды // не мен саған шайтаммым ба немесе қазір уөлүп қал деп тұрсұң ба маған дейді/ ійә↑/// ↑біз уоған не деб̊ ͡айтамыз↑/// ↑біз уоғам былай айтамыз // ақ ͡паст'ақ̊сақал / сары тісті ͡гемпір ͡б̊ол дейміз↓/// ↑йенді мен уосұнұ уорұсқ'айтайыншы // бұудь желто зұуб̊ой баб̊ұушкой дейінші/ уоған уол ұнайма↑/// ↑ұнамайды↓/// ↑уөйткөнү уолардың дүнүйө тұуралы тілдік бейнесі ͡б̊асқа/ біздікі ͡б̊асқа↓/// |
Мысалы, орыс тілділер бір-біріне тілек айтқанда: «Оставайтесь такой красивой как вы сейчас» деп айтады, иә? Ал, енді, осыны қазақи ортада, дәстүрді білетін, дәстүрлі ортада өскен қазаққа барып: «Осындай бетіңнен таймай, осы жас күніңде қал» десе, ол сені, саған рахмет айтпайды: «Не мен саған шайтанмын ба немесе қазір өліп қал деп тұрсың ба маған?!» дейді, иә? Біз оған не деп айтамыз? Біз оған былай айтамыз: «Ақ басты ақсақал, сары тісті кемпір бол» дейміз. Енді, мен осыны орысқа айтайыншы: «Будь желто зубой бабушкой» дейінші, оған ол ұнай ма? Ұнамайды. Өйткені, олардың дүние туралы тілдік бейнесі басқа, біздікі басқа. |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑ійнстійтұутымызда қазір прафесыр құралай күдерійнова/ қазақы сөзсаптам деген тақырыпта ұлттық сөзсаптамды зерттеп// соның негіздерін көрсетіп беретін// гранттық жоб̊а ұтып алды↓/// ↑біз сол жоб̊а ͡б̊ойынша/ құралайдың ұйымдастырұуымен/ біздің мамандар қазақ̊станның батысындағы/ солтүстік уөңүріндегі/ уосы алматы төңүрегіндегі қаймағы ͡б̊ұзылмаған қазақый уортадағы қарыйалардың сөздерін дійктафонға жазып алдық↓/// ↑йенді қызығын қараңыз// әлгі сөзді тыңдап уотырсаңыз// сіз/ жаңағы сіз айтқан аудармадағы шұб̊алаңқылық/ сөйлемдердің ұзақтығы/ бір ғана уойды ͡б̊ірнеше сөздің тіркесімен берүу деген атымен жоқ↓/// ↑уол кісілердің сөзсаптамы/ ұлттық сөзсаптам↓/// ↑ал ұлттық̊ сөзсаптамның бір йерек̊шелігі// қысқа әрі нұсқа/ мағынаға дөп келетін/ жұп жұмыр/ құлаққа жеп жеңіл/ түсінүуге уопуоңай↓/// |
↑ыйнстыйтұутұмұзда ͡ғазір прафесор ͡ғұралай ͡гүдөрүйнова/ қазақы сөссаптам деген тақырыпт'ұлттұқ сөссаптамды зерттеп// сонұң негіздерің ͡ гөрсөтүп ͡перетін гранттығ жоб̊'ұтұп алды↓/// ↑біс сол жоб̊а ͡б̊ойұнша/ құралайдың ұйұмдастырұуұмөм/ біздің мамандар ͡ғазақ̊станның батысындағы/ солтүстүк уөңүрүндегі/ уос'алматы төңүрөгіндегі ͡ғаймағы ͡б̊ұзұлмағаң ͡ ғазақый уортадағы қарыйалардың сөздөрүн дійктофоңға жазыб̊ ͡алдық↓/// ↑йенді қызығың ͡ ғараңыз// әлгі сөздү тыңдап уотұрсаңыс// сіз/ жаңағы сіз айтқан аудармадағы шұб̊алаңқылық/ сөйлөмдөрдің ұзақтығы/ бір ғана уойдұ ͡б̊ірнеше сөздүң тіркесімем берүу деген атымен жоқ↓/// ↑уол ͡гісілердің сөссаптам'ұлттұқ сөссаптам↓/// ↑ал ұлттұқ̊ сөссаптамның бір йерек̊шелігі// қысқ'әрі нұсқа/ мағынаға дөп келетін/ жұб̊ жұмұр/ құлаққа жеб̊ жеңіл/ түсүнүугө уоп уоңай↓/// |
Институтымызда қазір профессор Құралай Күдеринова «қазақы сөзсаптам» деген тақырыпта ұлттық сөзсаптамды зерттеп, соның негіздерін көрсетіп беретін гранттық жоба ұтып алды. Біз сол жоба бойынша, Құралайдың ұйымдастыруымен біздің мамандар Қазақстанның батысындағы, солтүстік өңіріндегі, осы Алматы төңірегіндегі қаймағы бұзылмаған қазақи ортадағы қариялардың сөздерін диктофонға жазып алдық. Енді, қызығын қараңыз, әлгі сөзді тыңдап отырсаңыз сіз, жаңағы сіз айтқан аудармадағы шұбалаңқылық, сөйлемдердің ұзақтығы, бір ғана ойды бірнеше сөздің тіркесімен беру деген атымен жоқ. Ол кісілердің сөзсаптамы - ұлттық сөзсаптам. Ал ұлттық сөзсаптамның бір ерекшелігі: қысқа әрі нұсқа, мағынаға дөп келетін, жұп-жұмыр, құлаққа жеп-жеңіл, түсінуге оп-оңай. |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑мен сөздерді аудармауым керек// мен түсүніктерд'аударұуым керек// ұғымдард'аударұуым керек↓/// ↑жалпы мен уөзім бір нәрсені түсіндім// мына кыйно уөнерінде жүргендерге/ арнайы ылійнгвійстійкалық білім жетілдірүу кұурсы қажет↓/// ↑театрда жүргендерге/ әртістерімізге/ театрға ͡б̊арып// біраз күн әртістеріміздің жаңағы театр уөнерпаздарының қойұлымдарын жазып уотырдым↓/// ↑сонда кәдімгі уотбасындағы дійалогтарын / мекеменің басшысы мен қызметкерінің сөзі сыйақты қылдырып̊ // сөз саптайды жаңағы↓/// ↑ал күнделікті тіршілікте уол сөйлеу стійлінде/ ауызекі тілде жүзег'асатын қолданыстар ͡б̊олұу керек қой// уондайды көрмейсің↓/// ↑демек уоларға да сенарійстер жаңағы/ сенарій жазатындарға жақ̊сылап тұрып ылійнгвійстійкалық білім берүу керек↓/// |
↑мен сөздөрд'аудармауұм керек// мен түсүнүктерд'аударұуұм керек// ұғұмдард'аударұуұм керек↓/// ↑жалпы мен уөзүм бір нәрсені түсүндүм// мына ͡гұйно уөнөрүнде жүргөндөрг'арнайы ылыйңгвыйстыйкалық ͡пілім жетілдірүу ͡гұурсұ қажет↓/// ↑театрда жүргөндөрге/ әртістерімізге/ театрға ͡б̊арып// ͡піраз ͡гүн әртістеріміздің жаңағы театр уөнөрпаздарының ͡ғойұлұмдарын жазып уотұрдұм↓/// ↑сонда кәдімгі уотпасындағы дійалогтарын / мекеменің башшысы мең ͡ ғызметкерінің сөзү сыйақты қылдырып̊ / сөс саптайды жаңағы↓/// ↑ал ͡гүндөлүкті тіршілікте уол сөйлөу стійлінде/ ауұзөкү тілде жүзөг'асатын қолданыстар ͡б̊олұу ͡герек қой// уондайды ͡гөрмөйсүң↓/// ↑демек уоларғада сенарыйстер жаңағы/ сенарый жазатындарға жақ̊сылап тұрұп ылыйңгвыйстыйкалық ͡пілім берүу ͡герек↓/// |
Мен сөздерді аудармауым керек, мен түсініктерді аударуым керек, ұғымдарды аударуым керек. Жалпы, мен өзім бір нәрсені түсіндім, мына кино өнерінде жүргендерге арнайы лингвистикалық білім жетілдіру курсы қажет. Театрда жүргендерге, әртістерімізге, театрға барып біраз күн әртістеріміздің, жаңағы, театр өнерпаздарының қойылымдарын жазып отырдым. Сонда, кәдімгі отбасындағы диалогтарын мекеменің басшысы мен қызметкерінің сөзі сияқты қылдырып сөз саптайды, жаңағы. Ал күнделікті тіршілікте ол сөйлеу стильінде, ауызекі тілде жүзеге асатын қолданыстар болу керек қой, ондайды көрмейсің. Демек, оларға да сценаристер, жаңағы, сценарий жазатындарға жақсылап тұрып лингвистикалық білім беру керек. |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑қазір түрлі телесерійалдар шығып атыр// кәдімгі қазақтың тұрмыстық қарым қатынасына қатысты ͡б̊ір уоқыйғаларды сүуреттейді/ сыйпаттайд↓/// ↑бірақ уол жерде уойнап жүрген актйорлар/ б̊арлығы ͡б̊ір кеңсенің қызметкерлері сыйақты сөйлесед ͡б̊ір б̊ірімен↓/// ↑үйдег'анасы мен ұлы кеңседе жүргендей сөйлесед↓/// ↑ал міне уосындайда уойлайсың/ шіркінай уосұларға тіл тұуралы/ жаңағы бір не/ аудармашыларымыз уөз алдына/ жарнамашыларымыз уөз алдына/ заңгерлерімізге уөз алдына/ барлығының ылійнгвійстійкалық құзіреттіліктерін көтерүу керек йекен↓/// ↑дәрігерлер уол уөз алдына әңгіме↓/// ↑мысалы қанша бізде/ мысал'ійнстійтұутта ійнстійтұусійоналды камұунійкасійа жөнүнен десертасійа қорғалды↓/// ↑сонда сол десертант/ мына пасійент пен дәрігердің сөзін жазды↓/// ↑сонда неше түрлі күлкілі уоқыйғаларға кезіккенін айтты↓/// |
↑қазір түрлү телесерійалдар шығыб̊ ͡атыр// кәдімгі ͡ғазақтың тұрмұстұқ қарым қатынасына ͡ғатысты ͡б̊ір уоқұйғаларды сүурөттөйдү/ сыйпаттайды↓/// ↑бірақ уол жерде уойнаб̊ жүргөн актйорлар/ ͡б̊арлығы ͡б̊ір ͡геңсенің ͡ ғызметкерлері сыйақты сөйлөсөді ͡б̊ір б̊ірімен↓/// ↑үйдөг'анасы мен ұлұ ͡геңседе жүргөндөй сөйлөсөді↓/// ↑ал міне уосұндайда уойлайсың/ шіркінай уосұларға тіл тұуралы/ жаңағы бір не/ аудармашыларымыз уөз алдына/ жарнамашыларымыз уөз алдына/ заңгерлерімізге уөз алдына/ барлығының ылыйңгвыйстыйкалық құзіреттіліктерің ͡ гөтөрүу ͡герек йекен↓/// ↑дәрігерлер уол уөз алдын'әңгіме ↓/// ↑мысалы қанша/ бізде мысал'ыйнстыйтұутта ыйнстыйтұусұйоналды ͡гамұунұйкасыйа жөнүнөн десертасыйа ͡ғорғалды↓/// ↑сонда сол десертант/ мына пасыйент пен дәрігердің сөзүн жазды↓/// ↑сонда неше түрлү күлкүлү уоқұйғаларға ͡гезіккенін айтты↓/// |
Қазір түрлі телесериалдар шығып атыр, кәдімгі қазақтың тұрмыстық қарым-қатынасына қатысты бір оқиғаларды суреттейді, сипаттайды. Бірақ ол жерде ойнап жүрген актерлар барлығы бір кеңсенің қызметкерлері сияқты сөйлеседі бір-бірімен. Үйдегі анасы мен ұлы кеңседе жүргендей сөйлеседі. Ал, міне, осындайда ойлайсың, шіркін-ай, осыларға тіл туралы, жаңағы, бір не, аудармашыларымыз өз алдына, жарнамашыларымыз өз алдына, заңгерлерімізге өз алдына, барлығының лингвистикалық құзіреттіліктерін көтеру керек екен. Дәрігерлер ол өз алдына әңгіме. Мысалы, қанша, бізде мысалы институтта институционалды коммуникация жөнінен дессертация қорғалды. Сонда сол дессертант, мына, пациент пен дәрігердің сөзін жазды. Сонда неше түрлі күлкілі оқиғаларға кезіккенін айтты. |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑мысалы пасійент келеді/ дәрігер уоған таза ғылымый медійсійналық тілде / уоның қай жері ауыратынын түсіндіред↓/// ↑анау ауылдан келген ақ̊сақал кәдімгі↓/// ↑уол ақ̊сақал уоны түкте де түсінбейді↓/// ↑еуол ақ̊сақал уодан бір нәрсені кәдімгі тұрмыстық деңгейде сұраса/ уол уоған қайтадан сондай тілде↓/// ↑сонда / міне көрдіңіз б̊е/ бұл камұуныйкасыйа жүзег'аспайды ↓/// ↑камұунұйкасыйа жүзег'аспағаннан кейін/ сен қанша жерден мықты/ білімді дәрігер ͡б̊олсаң да/ сенің пасійентің йемделіп̊ шығұуы йекі талай↓/// |
↑мысалы пасыйент келеді/ дәрігер уоған таза ғылымый медійсійналық тілде / уонұң ͡ғай жер'ауұратынын түсүндүреді↓/// ↑ана'ауұлдан келген ақ̊сақал ͡гәдімгі↓/// ↑уол ақ̊сақал уонұ түктө де түсүмбөйді↓/// ↑уол ақ̊сақал уодам бір нәрсені ͡гәдімгі тұрмұстұғ ͡деңгейде сұраса/ уол уоғаң ͡ ғайтадан сондай тілде↓/// ↑сонда / міне көрдүңүз б̊е/ бұл ͡гамұунұйкасыйа жүзөг'аспайды↓/// ↑камұунұйкасыйа жүзөг'аспағаннан кейін/ сең ͡ ғанша жерден мықты/ білімді дәрігер ͡б̊олсаң да/ сенің пасыйентің йемделіп̊ шығұуұ йекі талай↓/// |
Мысалы, пациент келеді, дәрігер оған таза ғылыми медициналық тілде оның қай жері ауыратынын түсіндіреді. Анау ауылдан келген ақсақал кәдімгі. Ол ақсақал оны түкте де түсінбейді. Ол ақсақал одан бір нәрсені кәдімгі тұрмыстық деңгейде сұраса, ол оған қайтадан сондай тілде. Сонда, міне, көрдіңіз бе, бұл коммуникация жүзеге аспайды. Коммуникация жүзеге аспағаннан кейін, сен қанша жерден мықты, білімді дәрігер болсаң да, сенің пациентің емделіп шығуы екі талай. |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑ылатын әліпбійіне көшүу мәселесі / қоғамда уотыұз жылдай талқыланды↓/// ↑йегер ылатын әліпбійіне көшетін болсақ/ біз жаханданұудың да/ ұлттанұудың да талаптарына жауап беретін тілтанымдық іреформаны жүзеге асырамыз↓/// ↑уосы ылатын негізд'әліпбійге көшүуді неге тек қана сонұмен арнайы айналысқан сала мамандарына ͡б̊ере қойып/ шеше салмайды йекен↑/// ↑бір уоп уоңай ғой/ неге ͡б̊ұл жалпыхалықтық талқылауға шықты деп уойлайтынмын↓/// ↑сөйтčем мен уөте тар уойлаған йекенмін↓/// ↑менің қателігім болды↓/// ↑шын мәнінде бұл халықтың талқысынан уөтүу керек↓/// ↑бұл әрб̊ір қазақ̊стандық азаматтың / уөзүнің йерікті шешімі ͡б̊олұу керек йекен/ ал уол сол бойынша йерікті түрде / уөзі шешім шығарұу үшін / уол тақырып былай күнде айтылұу керек уоған/ уол уоны уөзүнің уойұның йелегінен/ көңүлінен/ зердесінен уөткізүу керек йекен↓/// ↑сондықтан уосы күнге дейін / ылатынгүл болып жүргеніме йешқ̊андай да уөкүніп уотырған жоқпын↓/// ↑себ̊еб̊і біз ұлт болып/ тәуелсіз қазақ̊стан азаматы/ тәуелсіз қазақ̊стан қоғамы ͡б̊олып қалыптасып жатқанда/ біз ұлтымыздың тағдырына қатысты мәселелерге ͡б̊үкіл қоғам болып араласұуымыз керек↓/// ↑сонда ғана ͡б̊із піседі йекенбіз↓/// |
↑ылатын әліпбійіне ͡гөшүу мәселесі / ͡ғоғамда уотұз жылдай талқыланды↓/// ↑йегер ылатын әліпбійіне ͡гөшөтүм болсақ/ біж жаханданұудұңда/ ұлттанұудұңда талаптарына жауап ͡перетін тілтанымдық іреформаны жүзөг'асырамыз↓/// ↑уосұ ылатын негізд'әліпбійге көшүудү неге тек қана сонұмен арнай'айналысқан сала мамандарына ͡б̊ере қойұп/ шеше салмайды йекен↑/// ↑бір уоп уоңай ғой/ неге ͡б̊ұл жалпыхалықтық талқылауға шықты деп уойлайтыммын↓/// ↑сөйтčөм мен уөтө тар уойлаған йекеммін↓/// ↑менің ͡ғателігім болдұ↓/// ↑шын мәнінде бұл халықтың талқысынан уөтүу ͡герек↓/// ↑бұл әрб̊ір ͡ғазақ̊стандығ азаматтың / уөзүнүң йерікті шешімі ͡б̊олұу ͡герек йекен/ ал уол сол бойұнша йерікті түрдө / уөзү шешім шығарұу үшүн / уол тақырып былай күнд'айтылұу керек уоған/ уол уонұ уөзүнүң уойұнұң йелегінен/ көңүлүнен/ зердесінен уөткүзүу ͡герек йекен↓/// ↑сондұқтан уосұ ͡гүңгө дейін / ылатыңгүл болұб̊ жүргөнүме йешқ̊андайда уөкүнүп уотұрған жоқпұн↓/// ↑себ̊еб̊і біз ұлт ͡полұп/ тәуөлсүз ͡ғазақ̊стан азаматы/ тәуөлсүз ͡ғазақ̊стаң ͡ ғоғамы ͡б̊олұп қалыптасыб̊ жатқанда/ біз ұлтұмұздың тағдырына ͡ғатысты мәселелерге ͡б̊үкүл ͡ғоғам болұб̊ ͡араласұуұмұз ͡герек↓/// ↑сонда ғана ͡б̊із піседі йекембіз↓/// |
Латын әліпбиіне көшу мәселесі қоғамда 30 жылдай талқыланды. Егер, латын әліпбиіне көшетін болсақ, біз жаһанданудың да, ұлттанудың да талаптарына жауап беретін тілтанымдық реформаны жүзеге асырамыз. Осы латын негізді әліпбиге көшуді неге тек қана сонымен арнайы айналысқан сала мамандарына бере қойып, шеше салмайды екен? Бір, оп-оңай ғой, неге бұл жалпыхалықтық талқылауға шықты деп ойлайтынмын. Сөйтсем, мен өте тар ойлаған екенмін. Менің қателігім болды. Шын мәнінде, бұл халықтың талқысынан өту керек. Бұл әрбір қазақстандық азаматтың өзінің ерікті шешімі болу керек екен, ал, ол сол бойынша ерікті түрде өзі шешім шығару үшін, ол тақырып, былай, күнде айтылу керек оған, ол оны өзінің ойының елегінен, көңілінен, зердесінен өткізу керек екен. Сондықтан осы күнге дейін Латынгүл болып жүргеніме ешқандай да өкініп отырған жоқпын. Себебі, біз ұлт болып, тәуелсіз Қазақстан азаматы, тәуелсіз Қазақстан қоғамы болып қалыптасып жатқанда, біз ұлтымыздың тағдырына қатысты мәселелерге бүкіл қоғам болып араласуымыз керек. Сонда ғана біз піседі екенбіз. |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑негізі йекі мың жыйырма бесінші жылға дейін / ылатын әліпбійіне көшірүудің бірінші кезеңі айақталады деген/ уо ͡б̊астан солай айтылған болатұғын↓/// ↑йенді жоспар ͡б̊ойұнша йекі мың жыйырма ͡б̊ірінші жылы/ йең алғашқ̊ы жоспар ͡б̊ойынша жыйырма ͡б̊ірінші жылы /йағный быйылғы жылдан бастап бірінші сыныпқа ͡б̊арған бүлдіршіндер / әліппені ылатын әліпбійінде қолұна алады деген↓/// ↑бірақ уөздеріңіз ͡б̊ілесіздер/ sup>уон тоғызыншы жылы мына ͡б̊екітілген акұут әліпбійге ͡б̊айланысты сынйескертпелер/ қоғам тарапынан наразылық көп болғанын йескеріп/ презійдентіміз тап̊сырма ͡б̊ерді ғой/ мын'әліпбійді де жетілдірейік деп↓/// ↑йенді уоған байланысты да жұмыстар атқарылды↓/// ↑әлі күнге дейін/ соның бір/ соған байланысты шаралар жүріп жатыр↓/// ↑бірақ йенді/ жетілдірілген әліпбійді ͡б̊із ұсындық/ уол біз деп уотырғаным / қазақ̊стан іреспүублійкасы үкүметі жанынан құрылған ұлттық камійсійаның төрт жұмыс тоб̊ы б̊ар/ соның ішіндегі арфаграфійалық жұмыс тоб̊ы/ әсіресе белсенді қатысып / және қалған үш жұмыс тоб̊ының мамандарымен бірлесе уотұрып/ ахмет байтұрсынұл'атындағы тіл білім'ійнстійтұуты ғалымдарының мақұлдауынан уөтіп ұсұнылған/ жетілдірілген әліпбійдің жоб̊асы ͡б̊ар↓/// |
↑негізі йекі мың жыйырма бесінші жылға дейін / ылатын әліпбійіне ͡гөшүрүудүң бірінші ͡гезең'айақталады деген/ уо ͡б̊астан солай айтылғам болатұғұн↓/// ↑йенді жоспар ͡б̊ойұнша йекі мың жыйырма ͡б̊ірінші жылы/ йең алғашқ̊ы жоспар ͡б̊ойұнша жыйырма ͡б̊ірінші жылы /йағный быйылғы жылдам бастап ͡пірінші сыныпқа ͡б̊арғам бүлдүршүндер / әліппені ылатын әліпбійінде қолұн'алады деген↓/// ↑бірақ уөздөрүңіз ͡б̊ілесіздер/ уон тоғұзұншы жылы мына ͡б̊екітілген акұут әліпбійге ͡б̊айланысты сынйескертпелер/ қоғам тарапынан наразылық көп ͡полғанын йескеріп/ презійдентіміз тап̊сырма ͡б̊ерді ғой/ мын'әліпбійдіде жетілдірейік деп↓/// ↑йенді уоғам байланыстыда жұмұстар атқарылды↓/// ↑әлі ͡гүңгө дейін/ сонұң бір/ соғам байланысты шаралар жүрүб̊ жатыр↓/// ↑бірақ йенді/ жетілдірілген әліпбійді ͡б̊із ұсұндұқ/ уол біз деп уотұрғаным// қазақ̊стан іреспүублійкасы үкүмөті жанынаң ͡ ғұрұлған ұлттұқ камыйсыйаның төрт ͡шұмұс тоб̊ұ ͡б̊ар/ сонұң ішіндегі арфаграфыйалығ жұмұс тоб̊ұ/ әсіресе белсенді ͡ғатысыб̊ / және қалған үш ͡шұмұс тоб̊ұнұң мамандарымем бірлесе уотұрұп/ ахмет ͡пайтұрсұнұл'атындағы тіл білім'ыйнстыйтұутұ ғалымдарының мақұлдауұнан уөтүп ұсұнұлған/ жетілдірілген әліпбійдің жоб̊асы ͡б̊ар↓/// |
Негізі, 2025 жылға дейін латын әліпбиіне көшірудің бірінші кезеңі аяқталады деген, о бастан солай айтылған болатұғын. Енді, жоспар бойынша 2021 жылы, ең алғашқы жоспар бойынша 21 жылы, яғни, биылғы жылдан бастап бірінші сыныпқа барған бүлдіршіндер әліппені латын әліпбиінде қолына алады деген. Бірақ өздеріңіз білесіздер, 2019 жылы мына бекітілген акут әліпбиге байланысты сын-ескертпелер, қоғам тарапынан наразылық көп болғанын ескеріп, Президентіміз тапсырма берді ғой, мына әліпбиді де жетілдірейік деп. Енді, оған байланысты да жұмыстар атқарылды. Әлі күнге дейін соның бір, соған байланысты шаралар жүріп жатыр. Бірақ енді, жетілдірілген әліпбиді біз ұсындық, ол, біз деп отырғаным - ҚР үкіметі жанынан құрылған ұлттық коммисияның 4 жұмыс тобы бар, соның ішіндегі орфографиялық жұмыс тобы, әсіресе, белсенді қатысып және қалған 3 жұмыс тобының мамандарымен бірлесе отырып, Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты ғалымдарының мақұлдауынан өтіп, ұсынылған, жетілдірілген әліпбидің жобасы бар. |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑шетелдерге ͡б̊арған іссапарым болды↓/// ↑мына түркійаға ͡б̊арғанда/ әсіресе әзірб̊айжанға ͡б̊арғанда/ со жердің ғалымдарымен кездескенде/ мынандай нәрсені түсүніп таңқалдым↓/// ↑түркійа ғалымдар'айтты // біз ылатын әліпбійіне көшкенде / ͡б̊іздің түркійа уосман іймперійасының мұрагері іретінде / құлдыраған іймперійаның қалдықтарын ғана ійеленген йел болып йеді↓/// ↑біздің әйел затымыздың білім деңгейі со кезде нашар ͡б̊олған/ жаппай сауатčыздық болған↓/// ↑ал йенді/ сол әліпбійге көшкен кезде/ біз сол әліпбійді ұлтымыздың жаңғырұуының/ ұлттық жаңарұудың сыймволы іретінде қарадық деді↓/// ↑мен соған таңқалдым↓/// ↑сосын ыстамбұул мәденійет үунійверсійтетінде/ кұултұур үунійверсійтеті дейд/ прафесыр йертем ірейкій мырза ͡б̊ар/ үлкен ғалым↓/// |
↑шетелдерге ͡б̊арған іссапарым болдұ↓/// ↑мына түркүйәға ͡б̊арғанда/ әсіресе әзірб̊айжаңға ͡б̊арғанда/ со жердің ғалымдарымең ͡ гездескенде/ мынандай нәрсені түсүнүп таңқалдым↓/// ↑түркүйә ғалымдар'айтты // біз ылатын әліпбійіне ͡гөшкөндө / ͡б̊іздің түркүйә уосман іймперійәсының мұрагері іретінде / құлдұраған іймперійәның ͡ғалдықтарын ған'ійелеңген йел болұп йеді↓/// ↑біздің әйел затымыздың білім деңгейі со кезде нашар ͡б̊олған/ жаппай сауатčыздық ͡полған↓/// ↑ал йенді/ сол әліпбійге ͡гөшкөң ͡ гезде/ біс сол әліпбійд'ұлтұмұздың жаңғырұуұнұң/ ұлттұғ жаңарұудұң сыймволұ іретінде қарадық деді↓/// ↑мен соған таңқалдым↓/// ↑сосұн ыстамбұул мәденійет үунійверсійтетінде/ кұултұур үунійверсійтеті дейді/ прафесор йертем ірейкій мырза ͡б̊ар/ үлкөн ғалым↓/// |
Шетелдерге барған іссапарым болды. Мына Түркияға барғанда, әсіресе, Әзірбайжанға барғанда, со жердің ғалымдарымен кездескенде, мынандай нәрсені түсініп, таңқалдым. Түркия ғалымдары айтты: «Біз Латын әліпбиіне көшкенде біздің Түркия Осман империясының мұрагері ретінде құлдыраған империяның қалдықтарын ғана иеленген ел болып еді. Біздің әйел затымыздың білім деңгейі со кезде нашар болған, жаппай сауатсыздық болған. Ал, енді, сол әліпбиге көшкен кезде, біз сол әліпбиді ұлтымыздың жаңғыруының, ұлттық жаңарудың символы ретінде қарадық»,- деді. Мен соған таңқалдым. Сосын, Стамбул мәдениет университетінде, культур университеті дейді, профессор Эртем Рейки мырза бар, үлкен ғалым. |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑сол кісінің зерттеулерін бұрыннан білетінбіз// со кісімен кездесүуге б̊арғанда// уол кісі ͡б̊ізге әб̊ден сарғайып кеткен// жыйырма сегізінші жылы ыстамбұул мешіттерінің мұнарасына жаб̊ыстырған// үндеу хаттарды көрсетті↓/// ↑сонда мешіттің жаңағы/ қызметкерлері ͡б̊үгінгі жұма намазының ұуағызы// жаңа әліпбій тұуралы ͡б̊олады деп жазылған↓/// ↑ійслам канондарына арқа сүйеді ғой// сонда ͡б̊ұл мешіттерінің қызметкерлері/ іймамдары/ керісінше ылатынға түб̊егейлі қарсы ͡б̊олұуы керек йеді ғой// ал бірақ уолар кәдімгідей уосы іреформаға ат салысып// үгіт насійхат жұмыстарын жүргізген йекен↓/// ↑сонда ͡б̊арып мен әліпбій деген// бұл тек қана ͡б̊із уойлағандай// тіл танұушылар уөзі уойлағандай// тілдің ғана ішкі бір мәселесі йемес// бұл жалпы халықтың санасын уөзгертетін// бұл жалпы мемлекеттің бағдарын уөзгертетін// бұл керек десеңіз/ уөркенійеттің бағытын уөзгертетін// мықты құрал йекенін түсіндім↓/// ↑сондықтан барып/ біз қоғамның қандай уөкүлі ͡б̊олмасын// бізге ұсұныс айтып келсе// біз уоған үлкен құрметпен қараймыз↓/// |
↑сол гісінің зерттеулөрүм бұрұннам білетімбіз// со кісімең ͡ гездесүугө ͡б̊арғанда// уол ͡гісі ͡б̊ізг'әб̊ден сарғайып кеткен// жыйырма сегізінші жылы стамбұул мешіттерінің мұнарасына жаб̊ыстырған// үндөу хаттарды ͡гөрсөттү↓/// ↑сонда мешіттің жаңағы/ қызметкерлері ͡б̊үгүңгү жұма намазының ұуағызы// жаң'әліпбій тұуралы ͡б̊олады деб̊ жазылған↓/// ↑ыйслам ͡ганондарын'арқа сүйөдү ғой// сонда ͡б̊ұл мешіттерінің ͡ғызметкерлері/ ыймамдары/ керісінше ылатыңға түб̊өгөйлі ͡ғарсы ͡б̊олұуұ ͡герек йеді ғой// ал бірақ уолар ͡гәдімгідей уосұ іреформағ'ат салысып// үгүт насыйхат ͡шұмұстарын жүргүзгөн йекен↓/// ↑сонда ͡б̊арып мен әліпбій деген// бұл тек қана ͡б̊із уойлағандай// тіл танұушұлар уөзү уойлағандай// тілдің ған'ішкі бір мәселесі йемес// бұл жалпы халықтың санасын уөзгөртөтін// бұл жалпы мемлекеттің бағдарын уөзгөртөтін// бұл керек десеңіз/ уөркөнүйеттің бағытын уөзгөртөтін// мықты құрал йекенін түсүндүм ↓/// ↑сондұқтам барып/ біз ͡ ғоғамның ͡ғандай уөкүлү ͡б̊олмасым// бізг'ұсұнұс айтып келсе// біз уоған үлкөң ͡ ғұрметпең ͡ ғараймыз ↓/// |
Сол кісінің зерттеулерін бұрыннан білетінбіз, со кісімен кездесуге барғанда, ол кісі бізге әбден сарғайып кеткен жиырма сегізінші жылы Стамбул мешіттерінің мұнарасына жабыстырған үндеу хаттарды көрсетті. Сонда мешіттің, жаңағы, қызметкерлері бүгінгі жұма намазының уағызы жаңа әліпби туралы болады деп жазылған. Ислам канондарына арқа сүйеді ғой, сонда бұл мешіттерінің қызметкерлері, имамдары, керісінше, латынға түбегейлі қарсы болуы керек еді ғой, ал бірақ, олар кәдімгідей осы реформаға ат салысып, үгіт-насихат жұмыстарын жүргізген екен. Сонда барып мен әліпби деген – бұл, тек қана біз ойлағандай, тіл танушылар өзі ойлағандай тілдің ғана ішкі бір мәселесі емес, бұл - жалпы халықтың санасын өзгертетін, бұл - жалпы мемлекеттің бағдарын өзгертетін, бұл, керек десеңіз, өркениеттің бағытын өзгертетін мықты құрал екенін түсіндім. Сондықтан барып, біз қоғамның қандай өкілі болмасын бізге ұсыныс айтып келсе, біз оған үлкен құрметпен қараймыз. |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑ылатын әліпбійіне уөтпесек// күнделікті тіршілігімізде/ дәл қазір/ дәл бүгін/ йертең/ бүрсігүні ұтұлатын йештеңе жоқ↓/// ↑бірақ болашақта жақ̊сылап тұрып ұтұламыз↓/// ↑уөйткені кійрійл әліпбійі ͡б̊іздің тілімізге йенгізілгенде// уол біздің тіліміздің ұлттық қасійетін сақтайтындай болып йенген жоқ↓/// ↑кійрійл әліпбійі ͡б̊ізге йенгізілгенде// қырық йекі әріппен келіп бекіді↓/// ↑бұл қырық йек'әріптің жыйырма сегізі ͡б̊іздің уөзүміздің төл/ қазақ дыб̊ыстарын'арналған таңбалар↓/// ↑ал қалған уон төрті// уорыс тілінен йенген сөздерді йешқ̊андай уөзгертпей// жазып̊ сызұуғ'арналған таңбалар↓/// ↑уорыс тілінде қазақ тіліндегі қазы деген сөзде/ уорыс тілінде жоқ қы дыб̊ыс'айтылады↓/// ↑сондықтам біз әліпбійге уосы дыб̊ысқ'арналған таңба йенгізейік деген уойда жоқ/ түсүнікте жоқ// ағылшын тілінде де солай↓/// ↑ал бізде/ бізде уорыс тіліндегі әріп/ дыб̊ыстарды таңбалайтын әріптерд'әліпбійге йеңгізіп қойғанбыз↓/// ↑мысалы сс / мысалы шш құйрықты/ йеканомійка дегендегі ее / жіңішкелік белгісі/ жұуандық белгісі/ йешбір уөзін сыйлайтын ұлтта мұндай үрдіс жоқ↓/// ↑мұндай үрдіс тек уотар ͡б̊олған/ калонійа ͡б̊олған тілдерде ͡б̊ар↓/// |
↑ылатын әліпбійіне уөтпөсөк// күндөлүкті тіршілігімізде/ дәл ͡ғазір/ дәл бүгүн/ йертең/ бүрсүгүн'ұтұлатын йештеңе жоқ↓/// ↑бірақ болашақта жақ̊сылап тұрұб̊ ͡ұтұламыз↓/// ↑уөйткөнү кійрійл әліпбійі ͡б̊іздің тілімізге йеңгізілгенде/ уол біздің тіліміздің ұлттұқ қасыйетін сақтайтындай болұп йеңген жоқ↓/// ↑кійрійл әліпбійі ͡б̊ізге йеңгізілгенде қырық йек'әріппен келіп пекіді↓/// ↑бұл ͡ғырық йек'әріптің жыйырма сегізі б̊іздің уөзүмүздің төл/ қазағ ͡дыб̊ыстарын'арналған таңбалар↓/// ↑ал қалған уон төртү уорұс тілінен йеңген сөздөрдү йешқ̊андай уөзгөртпөй/ жазып̊// сызұуғ'арналған таңбалар↓/// ↑ уорұс тілінде қазақ тіліндегі қазы деген сөздө/ уорұс тілінде жоқ қ дыб̊ыс'айтылады↓/// ↑сондұқтам біз әліпбійге уосұ дыб̊ысқ'арналған таңба йеңгізейік деген уойда жоқ/ түсүнүкте жоқ// ағылшын тіліндеде солай↓/// ↑ал бізде/ бізде уорұс тіліндег'әріп / дыб̊ыстарды таңбалайтын әріптерд'әліпбійге йеңгізіп қойғамбыз↓/// ↑мысалы сс / мысалы шш құйрұқтұ/ йекономұйка дегендегі ее / жіңішкелік белгісі/ жұуандық ͡пелгісі/ йешбір уөзүн сыйлайтын ұлтта мұндай үрдүш ͡ шоқ↓/// ↑мұндай үрдүс тек уотар ͡б̊олған/ калонұйа ͡б̊олған тілдерде ͡б̊ар↓/// |
Латын әліпбиіне өтпесек, күнделікті тіршілігімізде, дәл қазір, дәл бүгін, ертең, бүрсігүні ұтылатын ештеңе жоқ. Бірақ, болашақта жақсылап тұрып ұтыламыз! Өйткені, кирил әліпбиі біздің тілімізге енгізілгенде, ол біздің тіліміздің ұлттық қасиетін сақтайтындай болып енген жоқ. Кирилл әліпбиі бізге енгізілгенде 42 әріппен келіп бекіді. Бұл 42 әріптің 28-і біздің өзіміздің төл, қазақ дыбыстарына арналған таңбалар. Ал, қалған 14-і орыс тілінен енген сөздерді ешқандай өзгертпей, жазып-сызуға арналған таңбалар. Орыс тілінде қазақ тіліндегі «қазы» деген сөзде, орыс тілінде жоқ «қ» дыбысы айтылады. Сондықтан біз әліпбиге осы дыбысқа арналған таңба енгізейік деген ой да жоқ, түсінік те жоқ, ағылшын тілінде де солай. Ал бізде, бізде орыс тіліндегі әріп, дыбыстарды таңбалайтын әріптерді әліпбиге енгізіп қойғанбыз. Мысалы, «ц», мысалы, «щ» құйрықты, экономика дегендегі «э», жіңішкелік белгісі, жуандық белгісі, ешбір өзін сыйлайтын ұлтта мұндай үрдіс жоқ. Мұндай үрдіс тек отар болған, колония болған тілдерде бар. |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑ зерттеуші ͡б̊олұуыма уотбасым әсер йетті↓/// ↑әкем фазылжанов мұрат ақ̊сұу ауданының білім саласын ұйымдастырұушысы// тарыйх пәнінің мұғалімі↓/// ↑анам математыйка пәнінің мұғалімі// уөмір ͡б̊ойы мектепте саб̊ақ берді↓/// ↑сөйтіп әкемнің қалауымен// тіл және тарыйх мамандығына уоқұуға түстім↓/// ↑жаңағы мамандық уөзі йекі мамандық// тілді де/ тарыйхты д'үйретед↓/// ↑бес жыл уоқыдық біз// ал басқа мамандық ійелері төрт жыл уоқыды↓/// ↑содан бітіргеннен кейін// жақ̊сы уоқыдың қызым// йенді сен бұны жалғастырұуың керек// мектепте мұғалім болұуды// йенді сен сыйақты дійпломы ͡б̊арлардың бәрінің қолұнан келед деп// әкем аспійрантұураға түскенің дұрыс болар деді↓/// ↑содан аспійрантұураға уосы ахмет байтұрсынұлы атындағы/ тіл білім'ійнстійтұутына түсүуді маған бұйырды↓/// |
↑зерттеушү ͡б̊олұуұма уотпасым әсер йетті↓/// ↑әкем фазылжанов мұрат ақ̊сұу ауданының білім саласын ұйұмдастырұушұсұ// тарыйх пәнінің мұғалімі↓/// ↑анам математыйка пәнінің мұғалімі// уөмүр ͡б̊ойұ мектепте саб̊ақ ͡перді↓/// ↑сөйтүп әкемнің ͡ғалауұмөн тіл және тарыйх мамандығына уоқұуға түстүм↓/// ↑жаңағы мамандық уөзү йекі мамандық/ тілді де/ тарыйхтыд'үйрөтөді↓/// ↑беш ͡ шыл уоқұдұқ ͡піз// ал басқа мамандығ ійелері төрт ͡шыл уоқұдұ↓/// ↑содам бітіргеннең ͡ гейін// жақ̊сы уоқұдұң қызым// йенді сем бұнұ жалғастырұуұң ͡ герек// мектепте мұғалім болұудұ/ йенді сен сыйақты/ дійпломұ ͡б̊арлардың бәрінің ͡ғолұнаң ͡ геледі деп// әкем аспыйрантұураға түскөнүң дұрұс ͡полар деді↓/// ↑содан аспыйрантұураға уос'ахмет байтұрсұнұл'атындағы / тіл білім'ыйнстыйтұутұна түсүудү мағам бұйұрдұ↓/// |
Зерттеуші болуыма отбасым әсер етті. Әкем - Фазылжанов Мұрат Ақсу ауданының білім саласын ұйымдастырушысы, тарих пәнінің мұғалімі. Анам – математика пәнінің мұғалімі, өмір бойы мектепте сабақ берді. Сөйтіп, әкемнің қалауымен тіл және тарих мамандығына оқуға түстім. Жаңағы мамандық өзі екі мамандық, тілді де, тарихты да үйретеді. Бес жыл оқыдық біз, ал, басқа мамандық иелері төрт жыл оқыды. Содан бітіргеннен кейін: «Жақсы оқыдың, қызым, енді сен бұны жалғастыруың керек, мектепте мұғалім болуды, енді, сен сияқты дипломы барлардың бәрінің қолынан келеді» деп әкем, «аспирантураға түскенің дұрыс болар» деді. Содан, аспирантураға осы Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтына түсуді маған бұйырды. |
Анар Фазылжанова
|
▶
|
↑со кезде сол ійнстійтұуттың дійректыры/ прафесыр көб̊ей шахметұлы хұсайын мені жылы қаб̊ылдады↓/// ↑йемтійханды тап̊сырдым/ уоқұуға түстім↓/// ↑содан бері/ мен тоқ̊сан алтыншы жылдан бері/ уөзімнің тұуған ійнстійтұутымнан таб̊ан аудармай// қызмет йетіп келе жатырмын ↓/// ↑уөзімнің уойға алған дітім бар// уол дітім жеке ͡б̊асыма қатысты йемес↓/// ↑уөзімнің уосы атқарып жатқан ісіме ͡б̊айланысты↓/// ↑мен уөз ісімді қатты жақ̊сы көрем↓/// ↑әрійне/ бірінші мені жаратқан алланы жақ̊сы көрем// сонан кейін әке шешем// сосын бір ͡б̊алаларым/ сосын бір ісім бар уөзім уойлаған/ істерім/ жоспарым бар↓/// ↑білмеймін йенді мен уоны айталмаймын↓/// ↑бір іште/ іште сол нәрсе/ менің уосы жер ͡б̊етінд'атқарып кететін мійсійам сыйақты көрүнеді↓/// ↑соны дұрыс және дұрыс уорындай алмай қалұудан /немесе мүлдем уорындай алмай жер ͡б̊етінен кетіп қалұудан қорқам↓/// ↑кәсіб̊ім ана тілін зерттеу↓/// ↑йегер ұлы уотанымыздың әрб̊ір азаматы мемлекеттік тілдің құдіретін түсінсе/ сезінсе/ білсе/// бұл менің кәсіб̊ій арманымның уорындалғаны↓/// ↑менің келб̊етім уосы↓/// |
↑со кезде сол ыйнстыйтұуттұң дійректорұ/ прафесор ͡гөб̊өй шахметұлұ хұсайын мені жылы қаб̊ылдады↓/// ↑йемтійханды тап̊сырдым/ уоқұуға түстүм↓/// ↑содам бері/ мен тоқ̊сан алтыншы жылдам бері/ уөзүмнүң тұуған ыйнстыйтұутұмнан таб̊ан аудармай// ͡ғызмет йетіп келе жатырмын↓/// ↑уөзүмнүң уойғ'алған дітім бар// уол дітім жеке ͡б̊асыма ͡ғатысты йемес↓/// ↑уөзүмнүң уос'атқарып жатқан ісіме ͡б̊айланысты↓/// ↑мен уөз ісімді ͡ғатты жақ̊сы ͡гөрөмүн↓/// ↑әрійне/ бірінші мені жаратқан алланы жақ̊сы ͡гөрөмүн// содаң ͡ гейін әке шешем/ сосұм бір ͡б̊алаларым/ сосұм бір ісім бар уөзүм уойлаған// істерім/ жоспарым бар↓/// ↑білмеймін йенді мен уон'айталмаймын↓/// ↑бір іште/ іште сол нәрсе/ менің уосұ жер ͡б̊етінд'атқарып кететін мійссыйам сыйақты ͡гөрүнөді↓/// ↑сонұ дұрұш ͡ шәне дұрұс уорұндай алмай ͡ғалұудан//немесе мүлдөм уорұндай алмай жер ͡б̊етінең ͡ гетіп қалұудаң ͡ ғорқамын↓/// ↑кәсіб̊ім ана тілін зерттеу↓/// ↑йегер ұлұ уотанымыздың әрб̊ір азаматы мемлекеттік тілдің ͡ғұдіретін түсүнсө/ сезінсе/ білсе// бұл менің ͡гәсіб̊ій арманымның уорұндалғаны↓/// ↑менің ͡гелб̊етім уосұ↓/// |
Со кезде сол институттың директоры, профессор Көбей Шахметұлы Хұсайын мені жылы қабылдады. Емтиханды тапсырдым, оқуға түстім. Содан бері, мен 96-шы жылдан бері, өзімнің туған институтымнан табан аудармай қызмет етіп келе жатырмын. Өзімнің ойға алған дітім бар, ол дітім жеке басыма қатысты емес. Өзімнің осы атқарып жатқан ісіме байланысты. Мен өз ісімді қатты жақсы көремін. Әрине, бірінші, мені жаратқан Алланы жақсы көремін, содан кейін, әке-шешем, сосын бір балаларым, сосын бір ісім бар өзім ойлаған, істерім, жоспарым бар. Білмеймін, енді мен оны айталмаймын. Бір іште, іште сол нәрсе менің осы жер бетінде атқарып кететін миссиям сияқты көрінеді. Соны дұрыс және дұрыс орындай алмай қалудан немесе мүлдем орындай алмай жер бетінен кетіп қалудан қорқамын. Кәсібім – ана тілін зерттеу. Егер, ұлы Отанымыздың әрбір азаматы мемлекеттік тілдің құдіретін түсінсе, сезінсе, білсе, бұл менің кәсіби арманымның орындалғаны. Менің келбетім осы. |
Арман Дүйсенов
|
▶
|
|
|
Анамнан сұраймын ғой, сол анамның ғибраты, сол кезде айта салған жауабы маған, менің қалыптасуыма үлкен себеп болған сияқты бір сөзі бар есімде, жадымда .Ол қандай сөз дейсіздер ғой? |
Арман Дүйсенов
|
▶
|
|
|
Біздер «енді жұрттың баласын қарашы, әне ,анау қандай 5-ке оқиды екен. Сен болсаң әлі жүрсің, бір этот, жаңағы пәніңнен емтихан дұрыс тапсыра алмай» деген сияқты салыстырулармен баланың кейде мысын басып отырамыз ғой. Ал менің анам керсінше, былай дейді жаңағы. «Ана, мен молда болсам, қандай болда боламын?» деп сұрадым анамнан. «Жаным, сен молда болсаң, анау орысты басқа халықтардың барлығын сен мұсылман қылып жіберетін молда болар едің»дейді. |
Арман Дүйсенов
|
▶
|
|
|
«Мен дәрігер болсам ше? – Онда, емханадағы жаңағы науқастардың барлығы тек сенің есігіңнің алдына жиылып, үйіліп тұратын дәрігер болатын едің. –Демек, сонда мен кез-келген мамандықты таңдасам алып кете аламын ба? – Сен жан-жақты дарынды баласың, саған, сен қандай жолды таңдамасаңда, сен биік асқақ шыңына жететініңе мен кәміл сенемін. Себебі сенен асқан дарынды жоқ» деп маған айтты. |
Арман Дүйсенов
|
▶
|
|
|
Ол енді қазір анау айтқандай қатты бір амбицияға айналған жоқ, «мен сондаймын» деген. Бірақ күнінде тайынбай, тайсалмай, қорқпай, батыл шешім қабылдап, көптеген істерге бел бууыма ұйытқы болған тәрбиелік мәні зор жауап болды, сол анамның айтқаны. |
Артур Давлетьяров
|
▶
|
↑қайырлы ͡күн құрметті ͡көрермендер ↑ /// ↑ бұл таб̊ұу ͡б̊ағдарламасы ↓ /// ↑ бүгін бізде қонақта талантт'әнші → // хійт әндердің уорындаушыс'артұур ↓ /// ↑ саламатčызб̊а ↑ /// - ↑ артұур / қош келдің ↑ /// - ↑ырахмет / -ырахмет ↓ /// ↑ қош көрдік ↓ /// - ↑ сені ͡көргеніме құуаныштымын ↓ ///- ↑ менде ↓ /// ↑ қатты құуанышты ↓ /// - ↑ шын жүректен ↓ /// ↑ ійә → // көңілкүй тамаша ғой↓/// ↑ уөте керемет ↓ /// - ↑ сұхбатқа дайынсыңғой ↓ /// - ↑ дайымбыз ↓ /// - ↑ барлық̊ сұраққа дайынсың ↓ /// - ↑ барлық / үлйүуб̊уой ↓ /// - ↑ әнекей / уөздеріңіз йестідіңіздер достар ↓ /// ↑ бүгін үлйүуб̊уой / сұрақтың жауаб̊ын алатын боламын бұйырса ↓ /// - ↑ йенді/ білүуімше ͡б̊ұл сенің берейін деп жатқан алғашқ̊'үлкен сұхбатың ↓ /// |
↑ қайырлы ͡гүң ғұрметті ͡гөрөрмөндер ↓ /// ↑ бұл таб̊ұу ͡б̊ағдарламасы ↓ /// ↑ бүгүм бізде қонақта талантт'әнші →// хійт әндердің уорұндаушұс'артұур ↓/// -↑ саламатčызб̊а↑ /// -↑ артұур →// қош келдің ↑ /// -↑ ырахмет/ -ырахмет ↓/// ↑ қош көрдүк ↓/// - ↑сені ͡гөргөнүме құуаныштымын ↓ /// - ↑ менде ↓ /// ↑ ғатты құуанышты ↓ /// - ↑ шын жүрөктөн ↓ /// ↑ ійә →// көңүлгүй тамашағой ↓ /// уөтө керемет ↓ /// - ↑ сұхбатқа дайынсыңғой ↓ /// - ↑ дайымбыз ↓ /// - ↑ барлық̊ сұраққа дайынсын ↓ /// - ↑ барлық →// үлйүуб̊уой ↓ /// - ↑ әнекей →// уөздөрүңіз йестідіңіздер достар ↓ /// ↑ бүгүн үлйүуб̊уой →// сұрақтың жауаб̊ын алатым боламым бұйұрса ↓ /// - ↑ йенді/ білүуүмшө ͡б̊ұл сенің берейін деб̊ жатқан алғашқ̊'үлкөн сұхбатың ↓ /// |
Қайырлы күн құрметті көрермендер! Бұл "Табу"бағдарламасы. Бүгін бізде қонақта атақты әнші, хит әндердің орындаушысы Артур! - Салеметсіз ба! - Қош келдің! Сені көргеніме қуаныштымын. - Менде. Қатты қуаныштымын. - Шын жүректен! Иә, көңіл-күй тамаша ғой. - Өте керемет! - Сұхбатқа дайынсың ғой? - Дайынбыз. - Барлық сұраққа дайынсың? - Барлық, любой. - Мінекей, өзіңіз естідіңіздер, достар. Бүгін любой сұрақтың жауабын алатын боламын бұйыртса. - Енді, білуімше бұл сенің берейін деп жатқан алғашқы үлкен сұхбатың. |
Артур Давлетьяров
|
▶
|
↑ уөтө дұрыс → // йем бірінші ↓ /// - ↑ баған'айтып қалдыңғой уөзің гріймеркада ↓ /// ↑ бір ай бұрын / уосындай уой жіверіп йедім деп вселеннайаға ↓ /// ↑уосындай бір үлкен сұхбатқа шақырсағой → // уорындалып кетті деп ↓ /// - ↑ как ыраз ͡б̊ір ай бұрын достарымызб̊ем бірг'ұмрада меккеде ͡б̊олғамбызғой ↓ /// ↑ сол ͡гезде ͡б̊ір дұғаның бір түрі ͡б̊олды сондай ій'ыраббым аллах → // йаққа → // қазақыстаңға ͡геліп/ бір ійнтервйүу б̊йерсем бекен деп↓/// ↑уөйткені деген мен үш жыл үуже творчествадан кеткенім'үш жыл болдығой ↓ /// - ↑уоралда тұрып қалдым → // үйлендім → // сүйттім → // бүйттім ↓ /// - ↑ айтарым ͡көп болды ↓/// - ↑ айтарым ͡көп болды / ійә↓ /// |
↑ уөтө дұрұс/ йем бірінші ↓ /// - ↑ баған'айтып қалдыңғой уөзүң гріймеркада ↓ /// ↑ бір ай бұрұн →// уосұндай уой жіб̊еріп йедім деп вселеннайаға↓/// ↑уосұндай бір үлкөн сұхбатқа шақырсағой/ уорұндалып кетті деп ↓ /// - ↑ как ыраз ͡б̊ір ай бұрұн достарымызб̊ем бірг'ұмрада меккеде ͡б̊олғамбызғой ↓ /// ↑ сол ͡гезде ͡б̊ір дұғаның бір түрү ͡б̊олдұ сондай ій'ыраббым аллах →// йаққа →// қазақыстаңға ͡геліп →// бір ійнтервйүу б̊йерсем бекен деп ↓ /// ↑ уөйткөнү деген мен үш шыл үужө творчесвадаң геткенім'үшшыл болдұғой ↓ /// - ↑уоралда тұрұп қалдым →// үйлөндүм →// сүйттүм →// бүйттүм ↓ /// - ↑ айтарым ͡гөп полдұ ↓ /// - ↑ айтарым ͡гөп полдұ / ійә ↓ /// |
Өте дұрыс, ең бірінші. - Бағана айтып қалдың ғой өзің гримеркада. Бір ай бұрын осындай бір ой жіберіп едім деп вселеннаяға. Осындай бір үлкен сұхбатқа шақырса ғой деп. - Как раз бір ай бұрын достарымызбен Ұмрада Меккеде болғанбыз ғой. Дұғаның бір түрі болды сондай «Я Раббым Аллах, Қазақстанға келіп бір интервью берсем екен» деп. Өйткені үш жыл уже творчестводан кеткеніме үш жыл болды ғой. Оралда тұрып қалдым, үйлендім, айтарым көп болды. |
Артур Давлетьяров
|
▶
|
↑ сені шақырған жоқпа → // әлде сен уөзің барғың ͡келген жоқ па ↓ /// - ↑ жо → // уөзім барғым ͡гелмед↓/// ↑ и кейб̊іреулөр шақырғандары да ͡б̊олды ↓ /// ↑ уондай дайын йемес ͡болдымда ↓ /// ↑ уөйткені қазыр деген андай → // вдохновенійе дейдғой / көктем ͡келді / алматыға ͡көшіп келдім / воовшшем бүкіл сұраққа дайын ↓ /// ↑ ұра ͡б̊еріңіз ↓ /// |
↑ сені шақырған жоқпа →// әлде сен уөзүң барғың ͡гелген жоқ па ↓ /// - ↑ жо →// уөзүм барғым ͡гелмед ↓ /// ↑ и кейб̊іреулөр шақырғандары да ͡б̊олдұ ↓ /// ↑ уондай дайын йемес ͡полдұмда ↓ /// ↑ уөйткөнү қазыр деген андай →// вдохновенійе дейдғой →// көктөм ͡гелді →// алматыға ͡гөшүп келдім →// воовшшем бүкүл сұраққа дайын ↓ /// ↑ ұра ͡б̊еріңіз ↓ /// |
Сені шақырған жоқ па, әлде сен өзің барғың келмеді ме? - Жо, өзім барғым келмеді. Кейбіреулер шақырғандары да болды. Дайын емес болдым да. Өйткені қаз деген андай, вдохновение дейд ғой, көктем келді, Алматыға көшіп келдім, вообщем бүкіл сұраққа дайынмын. Ұра беріңіз. |
Артур Давлетьяров
|
▶
|
↑ ұра ͡б̊еріңіз → // қойа ͡б̊еріңіз → // мен барлығына дайыммын деп → // біздің артұур ͡кәдімгідей дайын уотыр достар ↓ /// ↑ ійә → // бастайық ↓ /// ↑ артұур йенді → // сен ән әлеміне қалай келдің → // немесе → // кім әсер йетті ↓ /// ↑ әлде ͡б̊ала ͡кезден мұузыкаға ͡қызығұушылығың болдыма ↓ /// ↑ бұл деген бір ͡б̊есінш'алтыншы кыластан бастап → // уөзімнің ͡қасымдағы ͡б̊ір → // ыы → // досым болған сергей деген ↓ /// ↑ уөзім бес жасқ' үлкен уөзімнен ↓/// ↑ уөзі сонда ͡ғызығұушы йеді сондай әнге ↓ /// ↑ сонда маған келіп̊ сен андай кішкене талпынысың бар сыйақты ͡гел менімен бірг'айтайық деп → // йекеуміз доспызғой ↓ /// ↑ війдіймо просто ͡б̊әріне предлагат' йетті/ бәр'атказ берген соң маған ͡келіп → // сен кел айтčаңшы → // бірг'айтайық дегеннен кейін → // сол бір ͡көріп ↓ /// ↑ йең алғашқ̊ы тек̊ст мынандай болды → // бесінші м'алтыншы кыласта ↓ /// - ↑ алғаш көріп → // сені ғашық ͡болдым мен саған → // - шын нійетті жүрекпен бірдене ͡б̊ірдене деп кеттік қой біз кәдімгі ↓ /// |
↑ ұра ͡б̊еріңіз →// қойа ͡б̊еріңіз / мем барлығына дайыммын деп →// біздің артұур ͡гәдімгідей дайын уотұр достар ↓ /// ↑ ійә →// бастайық ↓ /// ↑ артұур йенді →// сен ән әлеміне қалай ͡гелдің/ немесе →// кім әсер йетті ↓ /// ↑ әлде ͡б̊ала ͡гезден мұузұкаға ͡ғызығұушұлұғұң болдұма ↓ /// ↑ бұл дегем бір ͡б̊есінш'алтыншы кыластам бастап / уөзүмнүң ͡ғасымдағы ͡б̊ір →// досұм болған сергей деген ↓ /// ↑уөзүм беш шасқ'үлкөн уөзүмнөн ↓ /// ↑ уөзү сонда ͡ғызығұушұ йеді сондай әңге ↓ /// ↑ сонда мағаң ͡геліп̊ сен андай гішкене талпынысың // бар сыйақты ͡гел меммем бірг'айтайық деп →// йекеумүз доспұзғой ↓ /// ↑ вұйдұймо просто ͡б̊әріне предлагат' йетті →// бәр'атказ берген соң мағаң ͡геліп/ сең гел айтčаңшы/ бірг'айтайық дегеннең гейін/ сол бір ͡гөрүп↓/// ↑йең алғашқ̊ы тек̊ст мынандай болдұ →// бесінші м'алтыншы класта ↓ /// - ↑ алғаш көрүп →// сені ғашық ͡полдұм мен саған →// - шын нійетті жүрөкпөм бірдене ͡б̊ірдене деп кеттікқой біз гәдімгі ↓ /// |
- Ұра беріңіз, қоя беріңіз деп, біздің Артур кәдімгідей дайын отыр, достар. Иә, бастайық. Артур енді, сен ән әлеміне қалай келдің немесе кім әсер етті? Әлде бала кезден музыкаға қызығушылығың болды ма? - Бұл деген бір бесінші алтыншы кластан бастап, қасымдағы бір досым болған Сергей деген. Өзімнен бес жасқа үлкен. Өзі сондай қызығушы еді сондай әнге. Сонда маған келіп сенің андай қызығушылығың бар сияқты әнге кел екеуміз бірге айтайық деп... екеуміз доспыз ғой. Видимо бәріне предлогать етті, бәрі отказ берген соң маған келіп, сен кел айтсаңшы, бірге айтайық дегеннен кейін, сол бір көріп. Ең алғашқы текст мынандай болды, бесінші ма алтыншы класта. «Алғаш көріп, ғашық болдым мен саған. Шын ниетті жүрекпен» бірдеңе-бірдеңе деп кеттік қой біз кәдімгі. |
Артур Давлетьяров
|
▶
|
↑ уөзің // шығардың ↓ /// - ↑ уол ͡гезде → // уөзүміз жаздық ↓ /// ↑ және қасымызд'ағаларымыз уөнердегі ͡көмектесті да → // қалаға ͡б̊арып̊ стүудйада жаздық ↓ /// ↑а уылда хійтčыңғо кароче ↓ /// ↑ алтыншы ͡класт'үуже бір рэб̊ айтыватčың андай ↓ /// ↑ сол ↓ /// ↑ содан бер'андай мұузыкаға талпыныс ͡болды ↓ /// ↑ бірақ / уодан кейін бір йек'үш жылдай ән айттық уосы сергей деген досұмызб̊ен ↓ /// ↑ андай → // айтадығо ұлйұуб̊ійтійлскій війдео түсірдік ↓ /// ↑ бұл вашше қандай бұл йұутұуб̊ жаңа шығыватқан кездеғой бұл ↓ /// ↑ уодан кейің қойып кетті уолда ↓ /// ↑ қаз сергей қайда ↓ /// ↑ сергей деген қазыр вахтада ↓ /// - ↑ қой тастап кеттіма уол ↓ /// ↑ сергей де тастап кетті ↓ /// ↑ негізі уөте қатты талантты ͡б̊алағой уол↓/// |
↑ уөзүң // шығардың ↓ /// - ↑ уолгезде →// уөзүмүж жаздық ↓ /// ↑ және қасымызд'ағаларымыз уөнөрдөгі ͡гөмөктөсті да →// қалаға ͡б̊арып̊ стұудйада жаздық ↓ /// ↑ ауұлда хыйтčыңғо кәроче ↓ /// ↑ алтыншы ͡гласт'үужө бір рэб̊ айтыватčың андай ↓ /// ↑ сол ↓/// ↑ содам бер'андай мұузұкаға талпыныс ͡полдұ ↓ /// ↑ бірақ →// уодаң ͡гейім бір йек'үш жылдай ән айттық уосұ сергей деген досұмұзб̊ен ↓ /// ↑ андай →// айтадығо ұлйұуб̊ұйтұйлскұй війдео түсүрдүк ↓ /// ↑ бұл вашше қандай бұл йұутұуб̊ жаңа шығыватқаң ͡гездеғой бұл ↓ /// ↑уодаң ͡гейің ғойұп кетті уолда ↓ /// ↑ қазір сергей ͡ғайда↓/// ↑сергей дегең қазір вахтада ↓ /// - ↑ қой тастап кеттіма уол ↓ /// ↑ сергей де тастап кетті ↓ /// ↑ негізі уөтө қатты талантты ͡б̊алағой уол ↓ /// |
Өзің шығардың? - Ол кезде былай ғой, өзіміз жаздық. Қасымыздағы ағаларымыз өнердегі көмектесті да, қалаға барып студияда жаздық. Ауылда хитсың ғой. Алтыншы класта уже бір рэп айтып жатсың андай. Содан бері музыкаға талпыныс болды. Бірақ одан кейін бір-екі үш жылдай ән айттық осы Сергей деген досымызбен. Андай любительский видео түсірдік. Ютуб арнасы жаңа шығып жатқан кезде ғой бұл. Одан кейін қойып кеттік. - Сергей қайда қазір? - Сергей деген қазір вахтада. - Ол да тастап кетті ме? - Сергей де тастап кетті. Негізі өте қатты талантты бала ғой ол. |
Артур Давлетьяров
|
▶
|
↑ әлде ͡б̊із артұур сергей деген мүмкін топты ͡көрер ме йедік ійә ↓ /// ↑ йегер тастап кетпесе ↓ /// ↑ мүмкін мүмкін ↓ /// ↑ бізде йекеуміз уөзүмізде звандаймыз ғой кейб̊ір ͡кезде б̊ірімізге ↓ /// ↑ уойлаш діймда / біз ͡б̊ұл жерді тастамасақ йекеуміз артұур сергей болатын кездер ͡б̊олатын йедіғо ↓ /// ↑ ійә ↓ /// ↑ сондай болды ↓// - ↑ йенді ͡б̊әр'алланың қалауы / деседе ↓ /// - ↑ бәрі солайғо ↓ /// ↑ уөкүніш жоқ ͡дейсіңғой ↓ /// ↑ уөкүніш жоқ / уөкүніш жо ↓ /// - ↑dd records камандасына ͡қашан қаб̊ылдандың ↓ /// ↑ каманда йенді/ уөт'үлкен болды ↓ /// ↑ қаншам'әріптестеріңмен бірге тмд-ны шұулатқан хійт тректер жаздыңдар ↓ /// ↑ сол тұуралы ͡б̊ізге толұрақ айтып берсең ↓ /// |
↑ әлде ͡б̊із артұур сергей деген мүмкүн топтұ ͡гөрөр ме йедіг ійә ↓ /// ↑ йегер тастап кетпесе ↓ /// ↑ мүмкүн мүмкүн ↓ /// ↑ бізде йекеумүз уөзүмүзде звандаймызғой гейб̊ір ͡гезде б̊ірімізге ↓ /// ↑ уойлаш діймда / біз ͡б̊ұл жерді тастамасақ йекеумүз артұур сергей болатың гездер ͡б̊олатын йедіғо ↓ /// ↑ ійә ↓ /// ↑ сондай болдұ ↓/// - ↑ йенді ͡б̊әр'алланың қалауұ →// деседе ↓ /// - ↑ бәрі солайғо ↓ /// ↑ уөкүнүш шоғ ͡дейсіңғой ↓ /// ↑ уөкүнүш шоқ →// уөкүнүш шо ↓/// - ↑ ddrecords камандасына ͡ғашаң ғаб̊ылдандың ↓ /// ↑ каманда йенді →// уөт'үлкөн болдұ ↓ /// ↑ қаншам'әріптестеріңмен бірге тмд ны шұулатқан хійт тректер жаздыңдар ↓ /// ↑ сол тұуралы ͡б̊ізге толұрағ айтып персең ↓ /// |
Әлде біз «Артур-Сергей» деген, мүмкін, топты көрер ме едік, иә? Егер тастап кетпесе. - Мүмкін, мүмкін. Екеуміз өзімізде звондаймыз ғой кейде бір-бірімізге. Ойлаш дим да, егер бұл жерде тастамасақ екеуміз Артур-Сергей болатын кездер болатын еді ғой деп. Сондай болды. - Енді бәрі Алланың қалауы, десе де, өкініш жоқ дейсің ғой. - Өкініш жоқ. - DD Records командасына қашан қабылдандың? Команда енді өте үлкен болды. Қаншама әріптестеріңмен бірге ТМД-ны шулатқан хит трэктер жаздыңдар. Сол туралы бізге толығырақ айтып берсең. |
Артур Давлетьяров
|
▶
|
↑ так dd recordsке / ыыы : / шатаспасам екі мың уон алт' екі мың уон бесте ͡кірген сійақтымын / уосындай кездері ↓ /// ↑ уол кезд 'үуже dd recordsта →// ырайым мүше ͡б̊олды ↓ /// ↑ алійна ͡б̊олды / женійс ͡болды / ырамазан діймаш деген адамдар ͡б̊олды ↓ /// - ↑ а : уолар ͡б̊олды сен келген гезде ↓ /// - ↑ болды / данійар сол топты құраған бастады ↓ /// ↑ уол сондай болды ↓ /// ↑ вовшшем мені женійс алып келдіғо ↓ /// ↑ бұл дійскатек'ійз девійностых деген қайырмасын айтдығо сол баламен қатты дос ͡болғамбыз мектеп кезінде ↓ /// ↑ бұлда сол кішкене мен байқап / сенде уолен айтасыңғо / келсійш стүудүйаға↓/// ↑ бірақ →// андай уой болған жоқ / стүудүйаға ͡кел сені ͡қаб̊ылдаймыз / деп↓/// ↑ бұл деген мені шақырды ͡б̊ұл ұуоказываетсйа даныйар мырзамем ͡бірге іремонт ͡жасаватқан стүудүйада↓/// ↑кеттік көмектесіп қайтш̆ы деп барғамғой↓/// |
↑ так dd recordsке →// шатаспасам екі мың уон алт' екі мың уом бесте ͡гелген сійақтымын →// уосұндай гездері ↓ /// ↑ уол гезд'үужө dd recordsта →// ырайым мүшө ͡б̊олдұ ↓ /// ↑ алійна ͡б̊олдұ →// женійс ͡полдұ →// ырамазан діймаш деген адамдар ͡б̊олдұ ↓ /// - ↑ а : уолар ͡б̊олдұ сең гелгең ͡гезде ↓ /// - ↑ болдұ данійар сол топтұ құрағам бастады↓/// ↑ уол сондай болдұ↓/// ↑ вовшшем мені женійс алып келдіғо ↓ /// ↑ бұл дійскатек'ійз девійностұх дегең ғайырмасын айтдығо сол баламең ғатты дос ͡полғамбыз мектеп кезінде ↓ /// ↑ бұлда сол ͡гішкене мем байқап →// сенде уөлең айтасыңғой →// келсеңші стүудүйаға ↓ /// ↑ бірақ →// андай уой болған жоқ // стүудүйаға ͡гел сені ͡ғаб̊ылдаймыз // деп↓/// ↑ бұл деген мені шақырды ͡б̊ұл ұуоказываесйа данійар мырзамем бірге іремонт жасаб̊ жатқан стұудүйада ↓ /// ↑ кеттік көмөктөсіп қайтш̆ы деп парғамғой↓/// |
DD Recordsке шатаспасам 2016-2015-те кірген сияқтымын. Ол кезде уже DD Recordsта Райм мүше болды. Алина болды, Жеңіс, Рамазан, Димаш деген адамдар болды. - Олар болды сен келген кезде? - Иә, олар болды, Данияр сол топты құраған бастады. Вообщем мені Жеңіс алып келді ғой. «Бұл дискотека из 90» деген қайырмасын айтты ғой сол бала. Бұл баламен дос болғанбыз мектеп кезінде. Бұлда сол кішкене мені байқап, келсейші студияға деп. Бірақ ондай ой болған жоқ «кел сені қабылдаймыз» деп. Мені шақырды, мені шақырғанда бұл оказывается Данияр мырзамен бірге ремонт жасап жатқан екен студияда. Көмектесіп қайтшы деп барғам ғой. |
Артур Давлетьяров
|
▶
|
↑ кішігірім ͡кастійнг ↓ /// - ↑ ій'үй жәй әшейін ана йахта стеналарын қаптаватқан кезде мен барғамғо ↓ /// ↑ сөйтіп жазып бүйтіп ͡анда стеналарын көмектесіп →// содан кейін дан ійармен танысып →// йекінші ͡күн'үуже уөзім ͡келем ән айтып ͡ақ̊шаға ͡б̊ійтіп йек'үш мың теңге ͡б̊еріп →// бырат уөлең айтайын менде де деп̊ ші ↓ /// - ↑ааа : ↓/// - ↑ уол кезде ͡б̊ір уөлең жазып қойып →// тағы да ͡келдім →// сол кезд'үуже данйар айтат ͡жо жоқ ақ̊ша ͡керек йемес →// нармально вовшшем →// жазыла б̊ер мына жақта ͡б̊ола ͡б̊ер деп̊ ші ↓ /// - ↑ қойш →// аха ↓ /// |
↑ кішігірім ͡гастыйңг ↓ /// - ↑ ій'үй жәй // әншейін ана жақта стеналарың ғаптаб̊ жатқаң гезде мем барғаммын ғой. ↓/// ↑ сөйтүб̊ жазып пүйтүб̊ ͡анда стеналарың гөмөктөсіп →// содаң гейін данійармен танысып →// йекінші ͡гүн'үужө уөзүм ͡гелем ән айтыб̊ ͡ақ̊шаға ͡б̊ійтіп йек'үш мың теңге ͡б̊еріп →// бырат уөлөң айтайын менде де деп̊ ші ↓ /// - ↑ ааа ↓ /// - ↑ уолгезде ͡б̊ір уөлөң жазып қойұп →// тағыда ͡гелдім →// сол гезд'үужө данйар айтат ͡жо жоғ ақ̊ша ͡герек йемес →// нармально вовшшем →// жазылаб̊ер мына жақта ͡б̊ола ͡б̊ер деп̊ ше ↓ /// - ↑ қойшы →// аха ↓ /// |
Кішігірім кастинг… - Үй жай әншейін ана жақта стеналарын қаптап жатқан кезде мен барғанмын ғой. Сөйтіп, жазып андай стеналарын көмектесіп, содан кейін Даниярмен танысып, екінші күні өзім келем ән айтып ақшаға битіп 2-3мың теңге беріп, брат өлең айтайын менде деп ші. - Ааа… - Ол кезде бір өлең жазып қойып, тағы да келдім, сол кезде уже Данияр айтты жо жоқ ақша керек емес, нормально вообщем, жазыла бер мына жақта бола бер деп ші. - Қойш.. |
Артур Давлетьяров
|
▶
|
↑ вот čол кезде // біз қатт'араласып кетеміз ↓/// ↑ менің бір сольный уөлеңдерім бар // қазақ̊ша уорысша ↓ /// ↑ уол кезде // үуже ырайм йекеуміз // бір стүудійада ͡қалып қаламыз вообшшем ↓ /// ↑ уол ауылда тұрады // мен уөзім ауылда тұрамын. ↑ үуже кеш болды // автоб̊ус жоқ ↓ /// йекеуміз стүудійада ͡қаламыз да →//жатамыз да ͡б̊олды уонда →// стүудійада қонайық ͡деп →// стүудійада ͡қондық ↓ /// ↑ таңертең магазійнге ͡б̊арып // ұролтынымызд'әкеліп →// компьйұутердің алдында уөлеңдерді ͡қосып // ыразный мійнұусовкаларды ↓ /// ↑ жақын араласқан кездер →// ырайммем бірге ↓ /// ↑ ійә и че то ͡б̊ійтіп →// тоқта тоқта мына мійнус жақ̊сы ғо дид та ырайм // бір мійнусты тыңдап жатырмыз да →// давай йекеуміз просто көрейік // для прійкола деп ͡айтқанбыз ғой ↓ /// ↑ мәссаған ↓/// |
↑ вот čол гезде // біз ғатт'араласып кетеміз ↓/// ↑ менің бір сольнұй уөлөңдөрім бар // қазақ̊ша уорұшша ↓ /// ↑ уол ͡гезде // үужө ырайм йекеумүз// бір стұудыйада ͡ғалып қаламыз вообшшем ↓ /// ↑уол ауұлда тұрады // мен уөзүм ауұлда тұрамын. ↑ уже кеш болдұ // автоб̊ус жоқ↓/// йекеумүс стұудыйада ͡ғаламыз да//жатамыз да ͡б̊олдұ уонда // стұудыйада ͡ғонайығ ͡деп // стұудыйада ͡ғондұқ ↓ /// ↑ таңертең магазыйңге ͡б̊арып// ұролтұнұмызд'әкеліп // компьйұутөрдүң алдында уөлөңдөрді ͡ғосұп //ыразный мұйнұусовкаларды ↓ /// ↑ жақын араласқаң гездер // ырайммем бірге ↓ /// ↑ійә и че то ͡б̊ійтіп // тоқта тоқта мына минұус жақ̊сығой диді да ырайм // бір мыйнұустұ тыңдаб̊ жатырмыз да // давай йекеумүз просто көрөйүк //для прыйкола деб̊ ͡айтқамбызғой ↓ /// ↑ мәссаған ↓ /// |
Вот сол кезде біз қатты араласып кетеміз. Менің бір сольный өлеңдерім бар қазақша орысша. Ол кезде уже Райм екеуміз бір студияда қалып қаламыз вообщем. Ол ауылда тұрады мен өзім ауылда тұрамын. Уже кеш болды автобус жоқ. Екеуміз студияда қаламыз да, жатамыз да болды онда, студияда қонайық деп, студияда қондық. Таңертең магазинге барып ролтынымызды әкеліп, компьютердің алдында өлеңдерді қосып разный минусовкаларды.... - Жақын араласқан кездер, Райммен бірге. - Иә, и че то битіп, тоқта-тоқта мына минус жақсы ғо дид та Райм, бір минусты тыңдап жатырмыз да, давай екеуміз просто көрейік для прикола деп айтқанбыз ғой. - Мәссаған... |
Артур Давлетьяров
|
▶
|
↑ и сол кезде қалай уойлайсыз йең бірінші өлең қандай болды ↓ /// - ↑ самайа вышка ↓ /// - ↑ ійә / самайа вышка ͡б̊олды ғо / ұуосұлай самайа вышка жазылған йеді уол ↓ /// ↑ біздер йекеуміз йешш'андай ырайым йенді уөзі негізі таза ͡қазақ̊ша сөйлейді ғо ↓ /// ↑ так андай йен әдемі деген уорысша ͡қалай болад давай шала ͡қазақ̊ша жазайық ͡деп мен айтам самайа вышка уосы ͡б̊олды давай самайа вышка мойа малышка йең әдемі самайа вышка деп кеттіол ↓ /// ↑ біздер деген йешқ̊андай уой болған жоқ ↓ /// ↑ бұл уолен йертең бір жаққа ͡б̊ереміз →// хійт боламыз ↓ /// ↑ жәй уөзүміз үшін көрейік дегембіз да ↓ /// ↑ йең бірінші жұмысымыз ͡б̊олд ↓ /// ↑ уол кезде шығардық / болды уол бір үш төрт ай просто деген жатқан шығар ͡б̊ұл уөлең ↓ /// ↑ выкантакте желісінде ↓ /// ↑ уодан кейін былай қараймыз ͡б̊ір вайнер шығарад →// уодан кейін былай қараймыз квнда шығад спарт астана ↓ /// ↑ уодан кейін жека ͡кетті →// назым ͡кетті и / уол кезде уже: ↓ /// |
↑ и сол ͡гезде қалай уойлайсыз йем бірінші уөлең ғандай болдұ↓/// - ↑ самайа вышка ↓/// - ↑ ійә →// самайа вышка ͡б̊олдұғо →// ұуосұлай самайа вышка жазылған йеді уол ↓ /// ↑ біздер йекеумүз йешше андай ырайым йенді уөзү негізі таза ͡ғазақ̊ша сөйлөйдүғо↓/// ↑таг андай йен әдемі деген уорұшша ͡ғалай болады // давай шала ͡ғазақ̊ша // жазығ ͡деп мен айтам самайа вышка уосұ ͡б̊олдұ давай →// самайа вышка мойа малышка йен әдемі самайа вышка // деп кетті уол ↓ /// ↑ біздер деген йешқ̊андай уой болған жоқ ↓ /// ↑ бұл уолен йертем бір жаққа ͡б̊ереміз →// хійт поламыз ↓ /// ↑ жәй уөзүмүз үшүң ͡горұйк дегембіз да ↓ /// ↑ йең бірінші жұмұсұмыз ͡б̊олды ↓ /// ↑уол ͡гезде шығардық / болдұ уол бір үш төрт ай просто деген жатқан шығар ͡б̊ұл уолен ↓ /// ↑ выкантакте желісінде ↓/ // ↑ уодаң ͡гейім былай ғараймыз ͡б̊ір вайнер шығарады /уодаң ͡гейім былай ғараймыз квн-да шығады спарта астана ↓ /// ↑ уодаң ͡гейін жека ͡гетті →// назым ͡гетті →// и →// уол ͡гезде уже: ↓/// |
И сол кезде қалай ойлайсыз ең бірінші өлең қандай болды? - Самая вышка! - Иә, самая вышка, осылай самая вышка жазылған еді. Біздер екеуміз еще анда Райм енді өзі негізі таза қазақша сөйлейді ғой. «Так андай ең әдемі деген орысша қалай болады?» давай шала қазақша жазайық деп мен айтам «Самая вышка» о давай, самая вышка болсын моя малышка ең әдемі самая вышка деп кеттік. Біздер деген ешқандай ой болған жоқ. Бұл өлеңді бір жаққа береміз, хит боламыз деп. Жай өзіміз үшін көрейік деген біз да. Ең бірінші жұмысымыз ғой. Ол кезде шығардық, болды ол үш-төрт ай просто деген жатқан шығар бұл өлең. Вк желісінде. Одан кейін былай қараймыз, бір вайнда шығады, одан кейін бір қараймыз КВН-да шығады Спарта. Одан кейін Жека кетті, Назим кетті, и, ол кезде уже.. |
Артур Давлетьяров
|
▶
|
↑ бақтарың жанды ↓ /// - ↑ аха →// білә уол кезде нұртас адамбай звандайд үуже →// звандайд дегенде →// анда странійсына жазып қойған ғо →// кім уосы ͡б̊алдардың ͡кантактыларын білед ырайым артұурдың ↓ /// ↑ мен бұл көрмегем / уөзім автоб̊ұуста уотырм / бійтіп қыйналып̊ ше / званок түсет / ало / саламалейкүум деген сійахты / мен ғо нұртас адамбай деген сійахты ↓ /// ↑номер звандағамбызғо ͡б̊із ↓ /// ↑уөзім сенбеймінғо уоған уойб̊ай / кім прійкалыватčійа йетіватрма пранк шығар деп ↓ /// ↑ уол кезде нұртас адамбай бізге деген уойб̊ай көке ғой ↓ /// ↑ фійлімдері ͡б̊ар уөзінің ілійчнос қой йенді ↓ /// ↑ біз ауылдың жәй балдарымыз деген сійахты ↓ /// - ↑уодан кейін странійсынан көрдім действійтельна уол іздеватр ͡екен ↓ /// - ↑ мәәә / саған / құуанышқ̊'ішек жоқ ↓/// ↑ звандап / данйарға ырайымға ↓/// |
↑ бақтарың жанды ↓/// - ↑ аха →// білә уол ͡гезде нұртас адамбай звандайд уже →// звандайд дегенде →// анда странійсына жазып қойғаңғо →// кім уосұ ͡б̊алдардың ͡гантактыларым білед ырайым артұурдұң ↓ /// ↑ мем бұл гөрмөгөм →// уөзүм автоб̊ұуста уотұрм →// бійтіп қыйналып̊ ше →// званок түсөт →// ало →// саламалейкүум деген сыйақты →// меңғо нұртас адамбай деген сійахты ↓ /// ↑ номер звандағамбызғо ͡б̊із ↓ /// ↑ уөзүм сембейміңғо уоған уойб̊ай / кім прыйкалыват'сйа йетіб̊ жатыр ма праңк шығар деп ↓ /// ↑ уолгезде нұртас адамбай бізге деген уойб̊ай гөкөғой ↓ /// ↑ фійлімдері ͡б̊ар уөзүнүң ілійчносқой йенді ↓ /// ↑ біз ауұлдұң жәй балдарымыз деге сыйақты↓/// - ↑уодаң ͡гейін страныисасынан гөрдүм действійтельна уол іздеп жатыр йекен ↓ /// - ↑ мәәә →// саған/ құуанышқ̊'ішек жоқ ↓ /// ↑ звандап →// данйарға →// ыайымға ↓/// |
Бақтарың жанды. - *** И, бір кезде Нұртас Адамбай звондайды уже.звондайды дегенде, анда страницасына жазып қойған ғой, кім осы балардың контактілерін біледі Райм Артурдың деп. Мен бұны көрмегенмін, өзім автобуста битіп қысылып тұрмын, қиналып ше, звонок түседі «Ало, саламалейкум, мен ғой Нұртас Адамбай» деген сияқты. Өзім сенбеймін ғой оған біреу прикалываться етіп жатыр ма, пранк шығар деп. Ол кезде Нұртас Адамбай деген ойбай көке ғой. Фильмдері бар өзінің личность қой. Біз ауылдың жай балдарымыз деген сияқты. Одан кейін страницасынан көрдім действительно. Мәәә, қуанышқа шек жоқ. Звондап, Даниярға Раймға. |
Артур Давлетьяров
|
▶
|
↑ данйарда таңғалды ↓ /// - ↑ бәрі таңғалдығо ↓ /// - ↑ йағный былай қарап тұрсаң ырайм артұур дүуеті →/ күтпеген жерден құрылған / ұролтон жеп уотырған жерден құрылған топ ↓/// - ↑ дәл уөзі ↓ /// ↑ йешқ̊андай планійровка ͡б̊олмад ↓ /// ↑ міне сіз йекі ͡б̊аласыз ↓ /// ↑ йертең сізге уосындай болад сен уорысш'айтасың →// сен қазақша айтасың →// йертең жыртасыңдар деген сыйахты ↓ /// ↑ вообшше →// уой болған жоққо ↓/// - ↑ әха ↓/// - ↑ просто спантанна уөлең жазып →// спантанна ͡б̊ір жерге жетті и кетті ↓ /// ↑ былай қарасаңыз уол кезде →// таргет деген уондай қатты қолданбайтын ↓ /// ↑ уол кезде қазыргідей бійтіп ͡әншілерге жіб̊ермейсің →// қолдашы ͡б̊үйтш̆і сүйтш̆і деп ↓ /// ↑ просто выкантакте салдық ↓ /// ↑ уөзүмен уөзі қалай болып кеткенін уөзүміз ͡б̊ілмей қалдық ↓ /// |
↑ данйарда таңғалды ↓ /// - ↑ бәрі таңғалдығо ↓ /// - ↑ йағный былай ғарап тұрсаң ырайм артұур дуеті →// күтпөгөн жердең ғұрұлған/ ұролтон жеп уотұрған жердең ғұрұлған топ↓/// - ↑ дәл уөзү↓/// ↑йешқ̊андай планійровка ͡б̊олмады↓/// ↑ міне сіз йекі ͡б̊аласыз ↓ /// ↑ йертен сізге уосұндай болад сен уорұшш'айтасын →// сең ғазағша айтасың →// йертен жыртасыңдар деген сыйақты ↓ /// ↑ вообшше →// уой болған жоққой ↓ /// - ↑ аха ↓/// - ↑ просто спантанна уөлөң жазып →// спантанна ͡б̊ір жерге жетті и кетті ↓ /// ↑ былай ғарасаңыз уолгезде / таргет деген уондай ғатты қолдамбайтын ↓ /// ↑ уолгезде қазыргідей бійтіб̊ ͡әншілерге жіб̊ермейсін / қолдашы ͡б̊үйтш̆ү сүйтш̆ү деп ↓ /// ↑ просто выкантакте салдық ↓ /// ↑ уөзүмөн уөзү қалай болұп кеткенін уөзүмүз ͡б̊ілмей ғалдық↓/// |
Даниярда таң қалды? - Бәрі таң қалды ғой. - Яғни былай қарап тұрсаң, Райм, Артур дуэті күтпеген жерден құрылған, ролтон жеп отырған жерден құрылған топ. - Дәл өзі. Ешқандай планировка болмады. Міне, сіз екі баласыз. Осындай болады сен орысша айтасың, сен қазақша айтасың, ертең жыртасыңдар деген сияқты. Вообще олай болған жоқ қой. - Аха.. - Просто спантанно өлең жазды, спантанно бір жерге жетті и кетті. Былай қарасаңыз ол кезде, таргет деген ондай қатты қолданбайтын. Ол кезде қазіргідей битіп әншілерге жібермейсің, қолдашы бүйтші, сүйтші деп. Просто ВК салды. Өзімен өзі хит болып кеткенін өзіміз білмей қалдық. |
Асанәлі Әшімов
|
▶
|
↑кійно – / →йең бірінші уол уөнөр ↓ /// ↑сол кійно уөнөрін →// алға дамытуда ↑ / үлкөн үлес қосқан →// азаматтар бар↓ /// ↑баршылық↓/// ↑соған қуанам↓/// ↑бұрын / аз болатын↓// ↑бірақ мәз болатын↓ // қазақ̊ша айтқанда↓/// ↑шәкең бастаған →/ ұлы топ // біраз дүние жасады↓/// ↑солардың бәрін →/ алға ͡ ғарай / апарушы →// қазіргі жастар↓/// ↑соларға сенем↓/// ↑сұлтанмахмұт торайғыров айтпақ̊шы →// мен жастарға сенем↓/// ↑талай фестивал'ға ͡ ғатысқан →// фестивал'дардан жүлде алған //→ шығармалары бар↓//// |
↑кійно – /→йең бірінші уол уөнөр↓/// ↑сол / кійн'өнөрүн →// алға дамытұуда↑ / үлкөн ͡ үлөс ͡ қосқан→// азаматтар ͡ б̊ар↓ /// ↑баршылық↓ /// ↑соғаң ͡ ғұуанамын↓/// ↑бұрұн / аз͡ б̊олатын → бірақ / мәз ͡ б̊олатын↓ қазақ̊ш'айтқанда ↓/// ↑шәкең бастаған →/ ұлұ ͡ топ // →біраз дүнүйө ͡ жасады↓/// ↑солардың бәрін→ / алға ͡ ғарай апарұушұ – // қәзіргі жастар↓/// ↑соларға сенемін↓ /// ↑cұлтанмахмұт торайғыров айтпақ̊шы →// мен ͡ жастарға ͡ сенемін↓/// ↑талай фестійвал'ға͡ ғатысқан →фестивал'дардан жүлд'алған // →шығармалары ͡ б̊ар↓/// |
Кино – ең бірінші ол өнер. Сол кино өнерін алға дамытуда үлкен үлес қосқан азаматтар бар. Баршылық. Соған қуанам. Бұрын аз болатын, бірақ мәз болатын, қазақша айтқанда. Шәкең бастаған ұлы топ біраз дүние жасады. Солардың бәрін алға қарай апарушы – әзіргі жастар. Соларға сенем. Cұлтанмахмұт Торайғыров айтпақшы, «мен жастарға сенемін». Талай фестивальға қатысқан, фестивальдарда жүлде алған талай шығармалар бар. |
Асанәлі Әшімов
|
▶
|
қазір / мінеки бүгінгі таңда →// йевразиа фестивалі жүріватр↓/// ↑соған келген фил'мдерді ͡ гөріп // салыстырып / тіпті кейде / сондай нашар фил'мдерден // үйренуге болат↓/// ↑былай түсіруге / →болмайды ͡ екең ͡ ғой // →былай йекең ͡ ғой деп ↓ /// ↑со сійақты / біздерде ͡ де // жаңағы / жақ̊сы фил'мдер ͡ де бар //уортасы ͡ да бар // уортадан төмені ͡ де бар↓/// ↑йенді / уонсыз болмайд↓/// ↑барлығы бірдей / шедевр туу / →уөте қыйын↓/// ↑сондықтан / →сол уон шақты фил'мнің ішінен →// йекі жақ̊сы фил'м шық̊са ↑ // уол / үлкөн жетістік↓// |
↑қәзір / мінекей бүгүңгү ͡ таңда→// йевразійа ͡ фестійвалі / жүрүб̊ ͡ жатыр↓ /// ↑соғаң ͡ гелген ͡ фійлімдерді ͡ гөрүп →// салыстырып / тіпті͡ гейде / сондай нашар фійлімдерден үйрөнүугө͡ б̊олады↓ /// ↑былай түсүрүугө ͡ б̊олмайды ͡ екең ͡ ғой // →былай ͡ екең ͡ ғой деп↓/// ↑сол сыйақты /біздерде ͡ де // жаңағы / жақ̊сы фійлімдер ͡ де ͡ б̊ар →// уортасы ͡ да͡ б̊ар →// уортадан төмөнү ͡ де ͡ б̊ар ↓/// ↑йенді / уонсұз ͡ б̊олмайды↓/// ↑барлығы͡ б̊ірдей / шедевыр ͡ тұуұуұ / уөтө ͡ ғыйын↓/// ↑сондұқтан /→сол / уоншақты фійлімнің ішінен →// йекі жақ̊сы фійлім ͡ шық̊са ↑// уол / үлкөн жетістік↓/// |
Қазір, мінеки, бүгінгі таңда Евразия фестивалі жүріб атыр. Соған келген фильмдерді көріп, салыстырып, тіпті, кейде сондай нашар фильмдерден үйренуге болады. Былай түсіруге болмайды екен ғой, былай екен ғой деп. Со сияқты біздерде де жаңағы жақсы фильмдер де бар, ортасы да бар, ортадан төмені де бар. Енді онсыз болмайд. Барлығы бірдей шедевр тууы өте қиын. Сондықтан сол оншақты фильмнің ішінен екі жақсы фильм шықса, ол – үлкен жетістік. |
Асанәлі Әшімов
|
▶
|
↑рүстем әбдірашев сійақты ↓// ақан сійақты →/ йермек тұрсынов сійақты //→жақ̊сы фил'мдер түсүрген / азаматтар бар → // қайраткерлер↓/// ↑соның ішінде →/ маған уөзіме ұнайтындары бар ↓ // уоның толық фил'м болмағанмен ↑// фил'мнің ішіндегі / эпизодтарын айт↓/// → «келін» деген фил'м / көп адамға↑ / қазақтарға ұнамайт ↓// маған ұнайд↓/// уөнөр/ уөнөр жасаған ↓/// жан-жақты → /// ↑ со сійақты →/ шал / тұрсыновтың↑// уосы фил'мдер / маған ұнайд↓/// |
↑үрүстөм әб̊дірашев сыйақты ↓ // ақан сыйақты /→ йермек тұрсұнов сыйақты →/жақ̊сы фійлімдер түсүргөн / азаматтар͡ б̊ар →// қайраткерлер↓/// ↑сонұң ішінде→/ маған уөзүм'ұнайтындары ͡ б̊ар ↓ // уонұң толұқ фійлім болмағаммен ↑ // фійлімнің ішіндегі /эпійзодтарын айт↓/// → келін деген фійлім / көб̊ ͡ адамға↑ қазақтарғ'ұнамайды ↓// маған ұнайды↓/// ↑уөнөр /уөнөр жасаған↓/// ↑ жан-жақты→ /// ↑сол сыйақты → шал / тұрсұновтұң↑/// ↑ уосұ фійлімдер / маған ұнайды↓/// |
Рүстем Әбдірашев сияқты, Ақан сияқты, Ермек Тұрсынов сияқты жақсы фильмдер түсірген азаматтар бар, қайраткерлер. Соның ішінде маған өзіме ұнайтындары бар, оның толық фильм болмағанмен, ішіндегі эпизодтарын айт. «Келін» деген фильм көп адамға, қазақтарға ұнамайды, маған ұнайды. Өнер. Өнер жасаған. Жан-жақты. Сол сияқты, «Шал», Тұрсыновтың. Осы фильмдер ұнайды. |
Асанәлі Әшімов
|
▶
|
уоған қазір / йелу жыл болд↓/// уолгезде мен //→ уотыздың ішінде йедім↓/// жас / бірақ сол театрдан →// уопера театрынан // құрекеңдерді ↑жандарбеков↓// ↑соларды / бекежанды көріп уөстікқой йенді↓// ↑ұнаушы йед → / құрекеңнің ↓/// ↑бірақ уойлаушем →// неге уол жағымсыз кейіпкер↑ /// ↑қызды сүйдүғой → // жүрөгі бар↓/// йелді қорғадығой → // білегі бар↓///↑ ал уол неге / жағымсыз кейіпкер↑ /// (Фил'мнен үзінді)/// |
↑уоғаң ͡ ғәзір ↑/ йелүу жыл болдұ↓/// ↑уолгезде мен /→ // уотұздұң ішінде йедім↓ /// ↑жас / бірақ̊ сол театырдан → уопера ͡ театырынан // құрекеңдерді/ ↑жандарб̊еков↓/// ↑соларды / бекежанды ͡ гөрүб ͡ уөстүк қой йенді ↓/// ↑ ұнаушұ йеді ͡ ғұрекеңнің ↓ /// ↑бірақ уойлаушұ йедім → // неге уол жағымсыз ͡ гейіпкер ↑ /// ↑ қызды сүйдүғой →// жүрөгү ͡ б̊ар↓/// ↑ йелді ͡ ғорғадығой → // білегі ͡ б̊ар↓/// ↑уол неге / жағымсыз ͡ гейіпкер↑ /// (фійлімнен үзүндү) |
Оған қазір 50 жыл болды. Ол кезде мен 30-дың ішінде едім. Жас, бірақ сол театрдан, опера театрынан Құрекеңдерді, Жандарбеков, соларды – Бекежанды көріп өстік қой енді. Ұнаушы еді Құрекеңнің. Бірақ ойлаушы едім, неге ол жағымсыз кейіпкер. Қызды сүйді ғой, жүрегі бар. Елді қорғады ғой, білегі бар. Ал ол неге жағымсыз кейіпкер. (Фильмнен үзінді). |
Асанәлі Әшімов
|
▶
|
↑сұлтан қожыков / →режиссермен келісіп ↑// мен айттым ↓// уосы жігітті мен / жағымды кейіпкер шығарғым келед уосыдан↓//↑жағымды жағын / көбірек →/ көрсеткім келеді деп↑/// ↑соған келістік↓/// ↑солай болды ͡ да ↑ /// ↑сондықтан / халықтың бекежан жағына шығатын себебі // сол ↓ /// ↑ ал йенді / уоның йеткен йеңбегі // төлөгенге қарағанда →// халыққа йеткен / сіңірген йеңбегі молдау ↓/// ↑сырлыбайдың ауылын қорғап →// сырт жаудан қорғап жүрген адам↓/// ↑сырлыбайдың сөзү бар →// үуәдесі бар →// қызымды берем деген↓/// ↑қалай йенді уол ↑ // көлденең көк аттыға →// ұстатып жібере салатын ↓/// ↑намыс деген бар↓/// ↑бола ͡ ма →/ болмай ͡ ма ↑/// ↑сондықтан мен / бекежанның адвокатымын↓/// |
↑ сұлтаң ͡ ғожұқов / →ірежійсөрмөң ͡ гелісіп → // мен айттым / уосұ жігітті мен →// жағымды͡ гейіпкер / шығарғым͡ геледі↓ /// ↑ жағымды жағын / көб̊үрөк →/ көрсөткүм ͡ геледі деп ↑ /// ↑соғаң ͡ гелістік↓ /// ↑солай ͡ б̊олдұ ͡ да ↑ /// ↑сондұқтан / халықтың бекежан жағына шығатын себ̊еб̊і // сол ↓ /// ↑ ал йенді → / уонұң йеткен йеңбегі → // төлөгөңге ͡ ғарағанда ↑// халыққа йеткен / сіңірген йеңбегі молдау ↓ /// ↑ сырлыб̊айдың ауұлұң͡ ғорғап → // сыртшаудаң ͡ ғорғаб̊ ͡ жүргөн адам ↓ /// ↑сырлыб̊айдың сөзү ͡ б̊ар → // үуәдесі ͡ б̊ар → «қызымды ͡ б̊еремін» деген ↓ /// ↑ қалай йенді уол ↑ // көлдөнөң͡ гөгаттыға →// ұстатыб̊ ͡ жіб̊ере салатын ↓ /// ↑ намыстегем ͡ бар↓/// ↑бола ͡ ма →/ болмай ͡ ма ↑ /// ↑сондұқтам ͡ мен / бекежанның адвокатымын↓ /// |
Сұлтан Қожықов режиссермен келісіп, мен айттым: - Осы жігітті мен жағымды кейіпкер шығарғым келеді, жағымды жағын көбірек көрсеткім келед, - деп. Соған келістік. Солай болды да. Сондықтан халықтың Бекежан жағына шығатын себебі сол. Ал енді оның еткен еңбегі Төлегенге қарағанда, халыққа еткен, сіңірген еңбегі молдау. Сырлыбайдың ауылын қорғап, сырт жаудан қорғап жүрген адам. Сырлыбайдың сөзі бар, уәдесі бар «қызымды беремін» деген. Қалай енді ол көлденең көк аттыға ұстатып жібере салатын. Намыс деген бар. Бола ма, болмай ма? Сондықтан мен – Бекежанның адвокатымын. |
Асанәлі Әшімов
|
▶
|
→менде / йекі балам болды→ //согезде ↓ /// ↑сол йекеуін де / жақ̊сы ͡ гөрем↓/// ↑кино ͡ да / сол театр ͡ да↓/// сол йекеуі – йекі балам ͡ ғой↓/// ↑йекеуін ͡ де / жақ̊сы көрем ͡ ғой↓/// ↑бірін-бірі толықтырад → // толықтырып тұратын дүние ͡ ғой↓/// ↑мысалы театр йенді / →күндөлікті тренаж/ лабараторыйа дейм ↓// ал кино – соның қорытындысы↓/// |
→менде / йекі ͡ б̊алам ͡ болдұ →// солгезде↓/// ↑сол йекеуүн ͡ де / жақ̊сы ͡ гөрөм↓/// ↑кійно ͡ да сол / театр ͡ да ↑ /// ↑ сол йекеуү / йекі ͡ б̊аламғой↓/// ↑йекеуүн ͡ де / жақ̊сы ͡ гөрөмғой↓ /// ↑бірім ͡ бірі толұқтұрады →// толұқтұрұп тұратын дүнүйөғой ↓/// ↑ мысалы / театр →/ күндөлүктү тренаж / ылаб̊ораторійа деймін →// ал / кійно / уонұң ͡ ғорұтұндұсұ↓ |
Менде екі балам болды сол кезде. Сол екеуін де жақсы көрем. Кино да, сол театр да. Сол екеуі – екі балам ғой. Екеуін де жақсы көрем ғой. Бірін-бірі толықтырады, толықтырып тұратын дүние ғой. Мысалы, театр күнделікті тренаж, лаборатория дейм, ал кино – соның қорытындысы. |
Асанәлі Әшімов
|
▶
|
↑кино↓/// ↑йенді / барлық ұуақытта → // адамның бір кезеңі болад ↓ /// ↑ киноның жаңағы → // бірінен кейін → // бірі кетед↓/// ↑содан кейін жаңағы / тоқтап тұратын→ // кезең болад↓/// ↑сосын / қартайған кездегі → // кезең болад ↓ /// ↑ бірақ / дегенмен анда-санда → // қазір бір фил'м шықты → // аруақ деген ↓ /// ↑ халық көретін болу ͡ герек ↑ /// ↑ көрсін ↓ /// ↑ йенді уоны бір басқаша → // көзбен қарайтын → // кино деп йесептейм↓/// ↑ ішінде философыйасы бар → // адамның тағдыры бар ↓ /// ↑ уоны / солай ͡ ғарау ͡ герек ↓ /// ↑ қазіргі түсіріліп жүрген → // сериалдарға ұқ̊самайды уол ↓ /// ↑басқа / бұрыңғы сериалдарға ұқ̊сайд ↓ /// ↑ жаңағы / сол стил'ге келед ↓ /// ↑ бұрын уөзүмізді тәрбиеледі → // йенді біз тәрбиелейміз жастарды ↓ /// ↑заман солай↓/// |
кійно ↓ /// ↑йенді / барлығ͡ ұуақытта → // адамның бір ͡ гезеңі ͡ б̊олады↓ /// ↑кійно уонұң жаңағы → // бірінеңгейін → // бірі͡ гетеді ↓ /// ↑ содаңгейін жаңағы / тоқтап тұратын→ // кезең болады↓/// ↑сосұн / қартайғаң ͡ гездегі → // кезең болады ↓ /// ↑бірақ / дегеммен анда-санда → // қәзір͡ б̊ір фійлім шықты → // арұуақ деген ↓ /// ↑ халық көрөтүн болұу ͡ герек↓ /// ↑ көрсүн↓/// ↑йенді уонұ ͡ б̊ір → // басқаша ͡ гөзб̊өң ͡ ғарайтын → // кійно ͡ деп йесептеймін ↓ /// ↑ ішінде фійлософійасы͡ б̊ар → // адамның тағдыры͡ б̊ар ↓ /// ↑уонұ / солай͡ ғарау ͡ герек ↓ /// ↑ қәзіргі түсүрүлүб̊ ͡ жүргөн→ // серійалдарға / ұқ̊самайды уол↓ /// ↑басқа / бұрұңғұ серійалдарға ͡ ұқ̊сайды ↓ /// ↑ сол істійлге͡ геледі↓ /// ↑бұрұн уөзүмүздү тәрб̊ійеледі → // йенді ͡ б̊із тәрб̊ійелейміж ͡ жастарды ↓/// ↑заман солай ↓ /// |
Кино. Енді барлық уақытта адамның бір кезеңі болады. Киноның бірінен кейін бірі кетед. Содан кейін тоқтап тұратын кезең болады. Сосын қартайған кездегі кезең болад. Бірақ дегенмен анда-санда қазір бір фильм шықты «Аруақ» деген. Халық көретін болу керек. Көрсін. Енді оны бір басқаша көзбен қарайтын кино деп есептеймін. Ішінде философиясы бар, адамның тағдыры бар. Оны солай қарау керек. Қазіргі түсіріліп жүрген сериалдарға ұқсамайды ол. Басқа, бұрынғы сериалдарға ұқсайды. Жаңағы сол стильге келеді. Бұрын өзімізді тәрбиеледі, енді біз тәрбиелейміз жастарды. Заман солай. |
Асанәлі Әшімов
|
▶
|
↑йенді уол былай қазір / бала ғой әлі↓/// ↑дегенмен / уөнөрді жақ̊сы көред↓/// ↑бірақ бір жағынан /уонша қаламаймын → /// ↑үйткені бұл / уөмір бақи /→ йеңбекті қалайды ғой↓/// ↑уөмір бақи/ мемлекеттік экзамен тап̊сырасың →// халықтың алдында→// уөл'өлгенше↓/// ↑сондықтан сол қиналмаса дейм ͡ ғой →/ баламның↓/// ↑қиналып / көп жұмыс жасамаса → // жатпай-тұрмай / йештеме шықпайт↓/// ↑болғаннан кейін болу ͡ герек↓/// ↑уодан кейін уол / бірінші болу ͡ герек↓/// ↑ал йенді →/ көптің бірі болып жүрсе ↑/ ыңғайсыз↓/// |
↑йенді /уол былай қәзір / балағой әлі↓ /// ↑дегеммен уөнөрдү → / жақ̊сы ͡ гөрөдү ↓ /// ↑бірақ біржағынан / уонша ͡ ғаламаймын→ // уөйткөнү ͡ б̊ұл уөмүрб̊ақый →// йеңбекті ͡ ғалайдығой↓/// ↑уөмүрб̊ақый / мемілекеттік ͡ экзамен тап̊сырасың →// халықтың алдында → // уөл'өлгөншө↓/// ↑сондұқтан сол͡ ғыйналмаса дейміңғой →// баламның↓/// ↑қыйналып → // көб̊жұмұш͡ шасамаса → // жатпай-тұрмай → / йештеме шықпайды↓/// ↑болғаннаңгейін →/ болу герек ↓/// ↑ одан кейін ол/ бірінші ͡ б̊олұугөрек↓/// ↑ал йенді →/ көптүң бірі ͡ б̊олұб̊ ͡ жүрсө↑ // ыңғайсыз↓/// |
Енді ол былай қазір бала ғой әлі. Дегенмен өнерді жақсы көреді. Бірақ бір жағынан, онша қаламаймын, өйткені ол өмір бақи еңбекті қалайды ғой. Өмір бақи мемлекеттік экзамен тапсырасың халықтың алдында. Өле-өлгенше. Сондықтан сол қиналмаса деймін ғой баламның. Қиналып, көп жұмыс жасамаса, жатпай-тұрмай, ештеме шықпайды. Болғаннан кейін болу керек. Одан кейін ол бірінші болу керек. Ал енді көптің бірі болып жүрсе, ыңғайсыз. |
Асанәлі Әшімов
|
▶
|
↑жастарға тілейтінім / әрұуақытта тілейтінім жақ̊сылыққой →// әрійне↓/// ↑халқымызды жан-жақты уөсірүу →// халқымызға жақ̊сылық әкелүу –// әр адамның міндеті↓/// ↑йешқандай халықтан қалмауымыз ͡ герек↓/// ↑жан-жақты↓/// ↑уол уөнөр болсын→ // әдебиет / мәдениет/ экономика / сайасат / қай саладан болмасын →// барлығы сай болу ͡ герек → // біріне-бірі↓/// ↑біреуі уозұп кетіп↑ // біреуі қалып кетуі болмайд↓/// ↑бәрі / уосы / халықтың қамы үшін →// йел болу ͡ герек→ // мәңгілік йел болу ͡ герек↓/// ↑соған жұмыс істеу ͡ герек / жастар↓// кейінгі жастар↓/// ↑намыс деген болу ͡ герек↓/// ↑йең бастысы / намыс↓/// ↑намыс / тире талант↓/// ↑талантты адам / намысты↓/// ↑намысты адам / талантты↓/// ↑сондықтан / намыс болу ͡ герек↓/// ↑ұлттық намыс болу ͡ герек →// тілдік намыс болу ͡ герек ↓ /// ↑ уөзіңнің тіліңді / ұлтыңды / әдебиет-мәдениетіңді / жақ̊сы ͡ гөру ͡ герек↓/// ↑сен бәрібір / уонсыз болалмайсың↓/// ↑қазақ йекені белгілі↓/// ↑сондықтан қазақтың уөнерін / қазақтың дәстүрін / жақ̊сы сақтап ↑ // сондай бір тәрбиелі / жастарды жақ̊сы ͡ гөрем↓/// ↑сондай жастар уөссе деймін↓/// ↑сондықтан / йел / қазаққалқы / ұлы халық↓/// ↑сол халқыңа қызмет йет / балам↓/// |
↑жастарға тілейтінім / әрұуақытта жақ̊сылыққой // әрійне↓/// ↑халқымызды жан-жақты уөсүрүу →// халқымызға жақ̊сылығ͡ әкелүу →// әр адамның міндеті ↓/// ↑ йешқ̊андай ͡ ғалықтан / қалмауұмұз ͡ герек↓/// ↑жан-жақты ↓/// ↑йол уөнөр ͡ б̊олсұн → // әдеб̊ійет / мәденійет / экономійка / сайасат →// қай саладам͡ болмасын → // барлығы сай ͡ б̊олұу ͡ герек →// біріне-͡ б̊ірі ↓ /// ↑ біреуү уозұп кетіп ↑ // біреуү қалып ͡ кетүуү ͡ б̊олмайды ↓ /// ↑ бәрі уосұ ͡ ғалықтың ͡ ғам'үшүн → // йел болұу ͡ герек →// мәңгілік йел болұу ͡ герек ↓ /// ↑ соған жұмұс істеу ͡ герек / жастар ↓/// ↑ кейіңгі жастар ↓/// ↑ намыстегем болұу͡ герек ↓/// ↑ йең бастысы / намыс ↓ /// ↑ намыс / тійре талант ↓ /// ↑ талантт'адам / намысты↓/// ↑намыст'адам / талантты↓/// ↑сондұқтан / намыс͡ полұу͡ герек↓/// ↑ұлттұқ намыс ͡ полұу ͡ герек → // тілдік намыс͡ полұу ͡ герек ↓/// ↑уөзүңнүң тіліңді / ұлтұңдұ // әдеб̊ійет- мәденійетіңді жақ̊сы͡ гөрүу ͡ герек ↓/// ↑сем͡ бәріб̊ір / ыонсұз ͡ б̊ол'алмайсың ↓/// ↑ қазақ йекенің белгілі↓/// ↑сондұқтаң ͡ ғазақтың уөнөрүн → // қазақтың дәстүрүн / жақ̊сы сақтап → // сондай ͡ б̊ір тәрб̊ійелі ͡ жастарды → // жақ̊сы ͡ гөрөмүн↓/// ↑сондай жастар уөссө деймін↓/// ↑сондұқтан /йел /қазаққалқы / ұлұ ͡ ғалық ↓/// ↑ сол ͡ ғалқыңа͡ ғызмет йет // балам↓/// |
Жастарға тілейтінім - әр уақытта жақсылық қой, әрине. Халқымызды жан-жақты өсіру, халқымызға жақсылық әкелу – әр адамның міндеті. Ешқандай халықтан қалмауымыз керек. Жан-жақты. Ол өнер болсын, әдебиет, мәдениет, экономика, саясат, қай саладан болмасын, барлығы сай болу керек. Біріне-бірі. Біреуі озып кетіп, біреуі қалып кетуі болмайды. Бәрі осы халықтың қамы үшін, ел болу керек, мәңгілік ел болу керек. Соған жұмыс істеу керек жастар. Кейінгі жастар. Намыс деген болу керек. Ең бастысы – намыс. Намыс тире талант. Талантты адам – намысты. Намысты адам – талантты. Сондықтан намыс болу керек. Ұлттық намыс болу керек, тілдік намыс болу керек. Өзіңнің тіліңді, ұлтыңды, әдебиет-мәдениетіңді жақсы көру керек. Сен бәрібір онсыз бола алмайсың. Қалай екені белгілі. Сондықтан қазақтың өнерін, қазақтың дәстүрін жақсы сақтап, сондай бір тәрбиелі жастарды жақсы көремін. Сондай жастар өссе деймін. Сондықтан ел, қазақ халқы – ұлы халық. Сол халқыңа қызмет ет, балам! |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑армысыздар ардақт'ағайын // құрметті ͡қазақ халқы↓/// ↑кезект'ұлыста / біз б̊үгін сұхбатты жүргізгелі уотырмыз↓/// ↑бүгінгі ͡б̊іздің ұлыс алаңының қонағы// депүутат/ қазір мәжіліс депүутаты// әлеуметтік ә ә мәденій дамұу камійтетінің төрағасы// уөздеріңіз жақ̊сы б̊ілетін асхат аймағамбетов↓/// ↑асхат мырза/ қош келдіңіз↓/// ↑уосыдан бір/йекі жыл бұрын/ а а мійнійстр б̊олып тұрған асхатпен сұхбат жазып йедім↓/// ↑йенді қазір/ мінекій депүутат асхат мырзамен сұқбат жазғалы уотырмыз↓/// ↑мұғалімдердің/ ұстаздардың сүйіктісін'айналған // а а біраз танымалдылығы б̊ар// а а асхат аймағамбетовтың йенді қандай мійнійстр ͡б̊олғанын біз көрдік↓/// ↑а а йенді қазір депүутат іретінде// қандай істер атқарып жатырсыздар// йенді а а жұуұрда депүутаттар/ бізде тоқ̊сан сегіз депүутат а а демалысқа шығады↓/// ↑а а сондықтан да ͡б̊із қазір/ айтпақ̊ш'айта кетейін// ұлыста ͡б̊із депүутаттардың ͡қазір ірейтійңгісін жасап жатырмыз↓/// |
↑армысыздар ардақт'ағайын // құрметті ͡ғазақ халқы↓/// ↑кезект'ұлұста / біз ͡б̊үгүн сұхбатты жүргүзгөлі уотұрмұз↓/// ↑бүгүңгү ͡б̊іздің ұлұс алаңының ͡ғонағы// депүутат/ қазір мәжіліс ͡тепүутаты// әлеумөттүк ә ә мәденій дамұу ͡гомұйтетінің төрағасы// уөздөрүңіж жақ̊сы ͡б̊ілетін асхат аймағамбетов↓/// ↑асхат мырза/ қош келдіңіз↓/// ↑уосұдам ͡бір/йекі жыл ͡бұрұн/ а а мійнійстр ͡б̊олұп тұрған асхатпен сұхбат ͡шазып йедім↓/// ↑йенді ͡ғазір/ мінекій депүутат асхат мырзамен сұқбат ͡шазғалы уотұрмұз↓/// ↑мұғалімдердің/ ұстаздардың сүйүктүсін'айналған // а а біраз танымалдылығы ͡б̊ар// а а асхат аймағамбетовтұң йенді ͡ғандай мійниійтр ͡б̊олғаным біз ͡гөрдүк↓/// ↑а а йенді ͡ғазір депүутат іретінде// қандай істер атқарыб̊ жатырсыздар// йенді а а жұуұрда депүутаттар/ бізде тоқ̊сан сегіз депүутат а а демалысқа шығады↓/// ↑а а сондұқтан да ͡б̊із ͡ғазір/ айтпақ̊ш'айта кетейін// ұлұста ͡б̊із депүутаттардың ͡ғазір ірейтійңгісін жасаб̊ жатырмыз↓/// |
- Армысыздар ардақты ағайын, құрметті қазақ халқы! Кезекті "Ұлыста" біз бүгін сұхбатты жүргізгелі отырмыз. Бүгінгі біздің "Ұлыс" алаңының қонағы, депутат қазір, мәжіліс депутаты, әлеуметтік ә-ә мәдени даму комитетінің төрағасы, өздеріңіз жақсы білетін Асхат Аймағанбетов. Асхат мырза, қош келдіңіз! Осыдан бір-екі жыл бұрын а-а министр болып тұрған Асхатпен сұхбат жазып едім. Енді қазір, мінеки, депутат Асхат мырзамен сұқбат жазғалы отырмыз. Мұғалімдердің, ұстаздардың сүйіктісіне айналған, а-а біраз танымалдылығы бар, а-а Асхат Аймағанбетовтың енді қандай министр болғанын біз көрдік. А-а енді қазір депутат ретінде қандай істер атқарып жатырсыздар, енді а-а жуырда депутаттар, бізде 98 депутат а-а демалысқа шығады. А-а сондықтан да біз қазір, айтпақшы айта кетейін, "Ұлыста" біз депутаттардың қазір рейтингісін жасап жатырмыз. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑ашықтық депүутаттық̊ сауалдар// а а депүутаттың халықпен і і жаңағы ͡кері ͡б̊айланысы сыйақты// крійтерійлары б̊ойынша депүутаттардың ірейтійңгісін жасап жатырмыз↓/// ↑йегер і і сіздердің тараптарыңыздан бір айтатын// атап уөтетін депүутаттар ͡б̊олса// немесе сынайтын депүутаттар ͡б̊олса// бізге каментарійге жаза уотұрыңыз// біз міндетті түрде ͡б̊ұны йескереміз// а а матерійалға қосамыз↓/// ↑асхат мырза/ қош келдіңіз↓/// ↑а а бүгін біз/ йенд'үлкен а а заңнамалар қолдандық// қаб̊ылданып жатыр йенді↓/// ↑біз ͡б̊үгінгі сұқбатты іресмій йемес// а а жалпы депүутат пен мійнійстрдің айырмашылығы қандай↓/// ↑депүутат болұу ͡қаншалықты уоңай↓/// ↑қаншалықты қыйын↓/// ↑мійнійстр мен депүутаттың жауапкершілігі қаншалықты деген сұрақтармен бастағым келіп уотыр↓/// ↑уосы тұрғыда/ а а мінекій йенді ͡б̊ір жылдан астам тәжірійб̊е жыйнадыңыз↓/// ↑қалай уөзіңіздің көзқарасыз↓/// |
↑ашықтығ ͡депүутаттық̊ сауалдар// а а депүутаттың халықпен і і жаңағы ͡гері ͡б̊айланысы сыйақты// крійтерійлары ͡б̊ойұнша депүутаттардың ірейтійңгісін жасаб̊ жатырмыз↓/// ↑йегер і і сіздердің тараптарыңыздам бір айтатын// атап уөтөтүн депүутаттар ͡б̊олса// немесе сынайтын депүутаттар ͡б̊олса// бізге ͡гаментарыйге жаза уотұрұңыз// біз міндетті түрдө ͡б̊ұнұ йескереміз// а а матерійалға ͡ғосамыз↓/// ↑асхат мырза/ қош келдіңіз↓/// ↑а а бүгүм біз/ йенд'үлкөн а а заңнамалар ͡ғолдандық// қаб̊ылданыб̊ жатыр йенді↓/// ↑біз ͡б̊үгүңгү сұқбатты іресмій йемес// а а жалпы депүутат пен мійнійстрдің айырмашылығы қандай↓/// ↑депүутат ͡ полұу ͡ғаншалықты уоңай/// ↑қаншалықты қыйын↓/// ↑мійнійстр мен депүутаттың жауапкершілігі ͡ғаншалықты деген сұрақтармем бастағым ͡геліп уотұр↓/// ↑уосұ тұрғұда/ а а мінекій йенді ͡б̊ір жылдан астам тәжірійб̊е жыйнадыңыз↓/// ↑қалай уөзүңүздің ͡гөзқарасыз↓/// |
- Ашықтық, депутаттық сауалдар, а-а депутаттың халықпен і-і жаңағы кері байланысы сияқты критерийлары бойынша депутаттардың рейтингісін жасап жатырмыз. Егер і-і сіздердің тараптарыңыздан бір айтатын, атап өтетін депутаттар болса немесе сынайтын депутаттар болса, бізге комментарийге жаза отырыңыз, біз міндетті түрде бұны ескереміз, а-а материалға қосамыз. Асхат мырза, қош келдіңіз! А-а бүгін біз, енді, үлкен а-а заңнамалар қолдандық, қабылданып жатыр, енді. Біз бүгінгі сұқбатты ресми емес, а-а жалпы депутат пен министрдің айырмашылығы қандай? Депутат болу қаншалықты оңай? Қаншалықты қиын? Министр мен депутаттың жауапкершілігі қаншалықты деген сұрақтармен бастағым келіп отыр. Осы тұрғыда, а-а мінеки, енді бір жылдан астам тәжірибе жинадыңыз. Қалай өзіңіздің көзқарасыз? |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑ійә ырақмет/ йенді ͡б̊ірінші ͡кезекте/ мен үшін уол үлкен жауапкершілік// және керек болатым болса// сынақ деп т'айтар йедім тіпті ͡керек↓/// ↑ал йенд'әрійне / йекеуін салыстырұуға йешқ̊андай мүмкіндік жоқ// уөйткені мійнійстр ͡б̊олұу// үкімет мүшесі ͡б̊олұу деген// уол атқарұушы ͡б̊ійлік// уол қаб̊ылдаңған заңдард'іске асырұу дегенді ͡б̊ілдіреді// ал депүутат болұу деген уол заң қаб̊ылдау// нақты нормаларды қаб̊ылдайтын// заңды қаб̊ылдайтын мәжіліс// және мақұлдайтын сенат// жалпы парламент↓/// ↑сондықтан бұл тіпті йекі б̊өлек жұмыс↓/// ↑йенді і і атқарұушы б̊ійлікте↓///
↑йенді б̊ізге/ әйтеуүр йекеуі де б̊ір б̊астықтар// бастықтың ылауазымы сыйақты ғой↓/// |
↑ійә ырақмет/ йенді ͡б̊ірінші ͡гезекте/ мен үшүн уол үлкөн жауапкершілік// және ͡герек болатым болса// сынағ ͡деп т'айтар йедім тіпті ͡герек↓/// ↑ал йенд'әрійне / йекеуүн салыстырұуға йешқ̊андай мүмкүндүг жоқ// уөйткөнү мійнійстр ͡б̊олұу// үкүмөт мүшөсү ͡б̊олұу деген// уол атқарұушұ ͡б̊ійлік// уол ͡ғаб̊ылдаңған заңдард'іске асырұу дегенді ͡б̊ілдіреді// ал депүутат ͡полұу деген уол заң ͡ғаб̊ылдау// нақты нормаларды қаб̊ылдайтын// заңды қаб̊ылдайтын мәжіліс// және мақұлдайтын сенат// жалпы парламент↓/// ↑сондұқтам бұл тіпті йекі ͡б̊өлөг жұмұс↓/// ↑йенді і і атқарұушұ ͡б̊ійлікте↓/// ͡
↑йенді ͡б̊ізге/ әйтеуүр йекеуү де ͡б̊ір ͡б̊астықтар// бастықтың ылауазымы сыйақты ғой↓/// |
- Я, рақмет, енді бірінші кезекте, мен үшін ол - үлкен жауапкершілік және керек болатын болса, сынақ деп те айтар едім, тіпті керек. Ал енді, әрине, екеуін салыстыруға ешқандай мүмкіндік жоқ, өйткені министр болу, үкімет мүшесі болу деген ол - атқарушы билік, ол қабылданған заңдарды іске асыру дегенді білдіреді, ал депутат болу деген ол заң қабылдау, нақты нормаларды қабылдайтын, заңды қабылдайтын мәжіліс және мақұлдайтын сенат, жалпы парламент. Сондықтан бұл тіпті екі бөлек жұмыс. Енді і-і атқарушы билікте.
- Енді бізге, әйтеуір екеуі де бір бастықтар, бастықтың лауазымы сияқты ғой. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
ійә/ атқарұушы ͡б̊ійлікте// йенді уонда б̊ылай қарағанда// шешім қаб̊ылдау уөзүнің қолында↓/// ↑йегер мен мысалы/ білім және ғылым мійнійстрі б̊олғанда// көп мәселеге уөзің шешім қаб̊ылдайсың// уөзің жалғыз жауап бересің// және сол шешімд'іске асырұу// уол уөзіңнің мойныңда// және уоны шешімд'іске асырұу үшін // былай қарағанда ͡б̊арлық мүмкіндіктер/ тетіктер ͡б̊ар↓/// ↑ал йенді депүутаттар болғаннан кейін// бұл атқарұу йемес// бұл заң қаб̊ылдау↓/// ↑бірақ ͡бұл жерде де негізі/ йенді мен шыны керек// бұның алдынд'үкіметте істегенде// әкімдіктерд'істегенде // маслійхатта депүутат болғанда// мен де парламенттің жалпы жұмысын/ мазмұнына деген көзқарасым басқа ͡б̊олатын↓/// ↑қазір мен көріп уотырмын// үкіметтен келген заңдардың// йенді йелүу пайыздан көб̊і деп ͡айтайық// жалпы мәтініне/ мазмұнына ͡келетім болсақ// парламенткекелгенде уөзгереді↓///
↑шійкі ͡б̊олып келеді ғой //сонда заңнамалар йе йе↓/// ↑мысалы сіздің әріптесіңіз// бақытжан базарб̊ек/ ы ы заңнамалардың ͡көб̊ісі уөте шійкі ͡б̊олып келед деді↓/// |
↑ійә/ атқарұушұ ͡б̊ійлікте// йенді уонда ͡б̊ылай ͡ ғарағанда// шешім қаб̊ылдау уөзүнүң ͡ ғолұнда↓/// ↑йегер мен мысалы/ білім және ғылым мійнійстрі ͡б̊олғанда// көп мәселеге уөзүң шешім қаб̊ылдайсың// уөзүң жалғыж жауап ͡пересің// және сол шешімд'іске асырұу// уол уөзүңнүң мойнұңда// және уонұ шешімд'іске асырұу үшүн // былай ͡ғарағанда ͡б̊арлығ мүмкүндүктер/ тетіктер ͡б̊ар↓/// ↑ал йенді депүутаттар ͡б̊олғаннаң ͡ гейін// бұл атқарұу йемес// бұл заң ͡ғаб̊ылдау↓/// ↑бірақ ͡пұл жерде де негізі/ йенді мен шыны ͡герек// бұнұң алдынд'үкүмөтте істегенде// әкімдіктерд'істегенде // маслыйхатта депүутат ͡полғанда// мен де парламенттің жалпы жұмұсұн/ мазмұнұна дегең ͡ гөзқарасым басқа ͡б̊олатын↓/// ↑қазір мең ͡ гөрүп уотұрмұн// үкүмөттең ͡ гелген заңдардың// йенді йелүу пайыздаң ͡ гөб̊ү деб̊ ͡айтайық// жалпы мәтініне/ мазмұнұна ͡гелетім болсақ// парламентке ͡гелгенде уөзгөрөді↓///
↑шійкі ͡б̊олұп келеді ғой //сонда заңнамалар йе йе↓/// ↑мысалы сіздің әріптесіңіз// бақытш̆ам базарб̊ек/ ы ы заңнамалардың ͡гөб̊үсү уөтө шійкі ͡б̊олұп келед деді↓/// |
- Я, атқарушы билікте, енді, онда былай қарағанда, шешім қабылдау өзінің қолында. Егер мен, мысалы, білім және ғылым министрі болғанда, көп мәселеге өзің шешім қабылдайсың, өзің жалғыз жауап бересің және сол шешімді іске асыру, ол өзіңнің мойныңда және оны шешімді іске асыру үшін, былай қарағанда, барлық мүмкіндіктер, тетіктер бар. Ал енді, депутаттар болғаннан кейін бұл атқару емес, бұл заң қабылдау. Бірақ бұл жерде де, негізі, енді мен шыны керек, бұның алдында үкіметте істегенде, әкімдіктерде істегенде, маслихатта депутат болғанда мен де парламенттің жалпы жұмысын, мазмұнына деген көзқарасым басқа болатын. Қазір мен көріп отырмын, үкіметтен келген заңдардың, енді 50 пайыздан көбі деп айтайық, жалпы мәтініне, мазмұнына келетін болсақ, парламентке келгенде өзгереді.
- Шикі болып келеді ғой сонда заңнамалар, е-е? Мысалы, сіздің әріптесіңіз, Бақытжан Базарбек ы-ы заңнамалардың көбісі өте шикі болып келед деді. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑уол парламентте йенді↓/// ↑сапасыз заң жоб̊алары да ͡б̊ар// уоны жасырмаймыз↓/// ↑уоны ͡б̊із ашық айтамыз↓/// ↑бірақ негізінен/ уол мемлекеттік заңды дайындағанды// көб̊үнесе уол сол бір м м тійісті і і мійнійстрліктің ͡көзқарасы ͡көп болғанды// уол көб̊үнесе сол мійнійстрліктің ͡көзқарасы// уолар уөзүнің көзқарасын// уөзүнің ұсұныстарын сол заңның кансепсійасына салып бізге жіб̊ереді↓/// ↑ал бізге мәжіліске ͡келгенде// мысалы ͡б̊ізде ͡б̊ұл жұмыс тіпті ͡б̊асқаша уө уө уөтеді// уөйткені ͡б̊ізде тоқ̊сан сегіз депүутат бар↓/// ↑уоның әрқайсыс'әртүрлі йелдімекендерден// әрқайсысының уөзүнің бөлек көзқарастары ͡б̊ар↓/// ↑уолар дәл сол жүйенің ішінде// мысалы ͡б̊ілім болса білімнің// ғылым болса ғылымның// түурійстік жүйеде сол жүйенің адамдары йемес// көб̊үнесе уолар ͡б̊асқа// сыный көзқараспен қарайды да// және де ͡б̊із жұмысты жүргізгенде// көб̊үнесе сол әр заң бойынша жұмыс тоб̊ы құрұлад↓/// |
↑уол парламентте йенді↓/// ↑сапасыз заң жоб̊алары да ͡б̊ар// уонұ жасырмаймыз↓/// ↑уонұ ͡б̊із ашығ айтамыз↓/// ↑бірақ негізінен/ уол мемлекеттік заңды дайындағанды// көб̊үнөсе уол сол бір м м тійісті і і мійнійстрліктің ͡гөзқарасы ͡гөп ͡полғанды// уол ͡гөб̊үнөсе сол мійнійстрліктің ͡гөзқарасы// уолар уөзүнүң ͡гөзқарасын// уөзүнүң ұсұнұстарын сол заңның ͡гансепсійәсына салып ͡пізге жіб̊ереді↓/// ↑ал бізге мәжіліске ͡гелгенде// мысалы ͡б̊ізде ͡б̊ұл жұмұс тіпті б̊асқаша уө уө уөтөдү// уөйткөнү ͡б̊ізде тоқ̊сан сегіз депүутат ͡пар↓/// ↑уонұң әрқайсыс'әртүрлү йелдімекендерден// әрқайсысының уөзүнүң бөлөк көзқарастары ͡б̊ар↓/// ↑уолар дәл сол жүйөнүң ішінде// мысалы ͡б̊ілім болса ͡б̊ілімнің// ғылым болса ғылымның// түурійстіг жүйөдө сол жүйөнүң адамдары йемес// көб̊үнөсе уолар ͡б̊асқа// сыный ͡гөзқараспең ͡ ғарайды да// және де ͡б̊іж жұмұстұ жүргүзгөнде// көб̊үнөсе сол әр заң бойұнша жұмұс тоб̊ұ құрұлад↓/// |
- Ол парламентте енді... Сапасыз заң жобалары да бар, оны жасырмаймыз. Оны біз ашық айтамыз. Бірақ, негізінен, ол мемлекеттік заңды дайындағанды, көбінесе ол сол бір м-м тиісті і-і министрліктің көзқарасы көп болғанды, ол көбінесе сол министрліктің көзқарасы, олар өзінің көзқарасын, өзінің ұсыныстарын сол заңның концепциясына салып бізге жібереді. Ал бізге мәжіліске келгенде, мысалы, бізде бұл жұмыс тіпті басқаша ө-ө өтеді, өйткені, бізде 98 депутат бар. Оның әрқайсысы әртүрлі елдімекендерден, әрқайсысының өзінің бөлек көзқарастары бар. Олар дәл сол жүйенің ішінде, мысалы, білім болса білімнің, ғылым болса ғылымның, туристік жүйеде сол жүйенің адамдары емес, көбінесе олар басқа, сыни көзқараспен қарайды да және де біз жұмысты жүргізгенде, көбінесе сол әр заң бойынша жұмыс тобы құрылады. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑уол жұмыс тоб̊ы құрылғаннан кейін// уоған сол саладағы ͡б̊арлық ек̊сперттер// үкіметтік йемес ұйымдар// уолар уөзүнің пікірлерін айтад↓/// ↑міне/ сонда ͡б̊ізде жұмыс тоб̊ы ͡б̊олғанда// былай йенді/ мәжілістің уотұрысын қарасаңыздар// көб̊үнесе ͡б̊ылай шешімді тез қаб̊ылдайтын сыйақты ͡б̊олып көрүнед↓/// ↑бірақ заң жоб̊асы// мәжілістің жалпы уотұрысына жетүу үшін // бізде ͡кейб̊ір ұуақыттарда йекі жылға шейін ұуақыт уөтеді↓/// ↑неге↓/// ↑уөйткен'әр бап/ мысалы жұмыс тоб̊ы ͡б̊олады ғой// жұмыс тоб̊ында/ кейб̊ір ұуақытт'үш сағат бойы тек қана ͡б̊ір пазійсійа// бір ͡б̊апты ғана талқылайды↓/// ↑уөйткені уол бапты жан жақтан/ жан жақты тійіст'ек̊сперттер айтады// мынандай уоның тәуекелдері ͡б̊ар// мынандай жақ̊сы жерлері ͡б̊ар// мынаны қаб̊ылдау керек// мынаны қаб̊ылдамау керек↓/// |
↑уол жұмұс тоб̊ұ құрұлғаннаң ͡ гейін// уоған сол саладағы ͡б̊арлығ ек̊сперттер// үкүмөттік йемес ұйұмдар// уолар уөзүнүң пікірлерін айтад↓/// ↑міне/ сонда ͡б̊ізде жұмұс тоб̊ұ ͡б̊олғанда// былай йенді/ мәжілістің уотұрұсың ͡ ғарасаңыздар// көб̊үнөсе ͡б̊ылай шешімді тез ͡ғаб̊ылдайтын сыйақты ͡б̊олұп көрүнөд↓/// ↑бірақ заң жоб̊асы// мәжілістің жалпы уотұрұсына жетүу үшүн // бізде ͡гейб̊ір ұуақыттарда йекі жылға шейін ұуақыт уөтөдү↓/// ↑неге↓/// ↑уөйткөн'әр бап/ мысалы жұмұс тоб̊ұ ͡б̊олады ғой// жұмұс тоб̊ұнда/ кейб̊ір ұуақытт'үш сағат ͡пойұ тек қана ͡б̊ір пазійсійа// бір ͡б̊апты ғана талқылайды↓/// ↑уөйткөнү уол бапты жан жақтан/ жан жақты тійіст'ек̊сперттер айтады// мынандай уонұң тәуөкөлдөрі ͡б̊ар// мынандай жақ̊сы жерлері ͡б̊ар// мынаны қаб̊ылдау ͡герек// мынаны қаб̊ылдамау ͡герек↓/// |
- Ол жұмыс тобы құрылғаннан кейін, оған сол саладағы барлық эксперттер, үкіметтік емес ұйымдар, олар өзінің пікірлерін айтад. Міне сонда бізде жұмыс тобы болғанда, былай енді, мәжілістің отырысын қарасаңыздар, көбінесе былай шешімді тез қабылдайтын сияқты болып көрінед. Бірақ заң жобасы мәжілістің жалпы отырысына жетуі үшін бізде кейбір уақыттарда 2 жылға шейін уақыт өтеді. Неге? Өйткені әр бап, мысалы, жұмыс тобы болады ғой, жұмыс тобында кейбір уақытта 3 сағат бойы тек қана бір позиция, бір бапты ғана талқылайды. Өйткені ол бапты жан-жақтан, жан-жақты тиісті эксперттер айтады, мынандай оның тәуекелдері бар, мынандай жақсы жерлері бар, мынаны қабылдау керек, мынаны қабылдамау керек. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑уоны ғылымый сараптамасы б̊ар// уоның барлығые қарап// әб̊ден тәп түштеп барлығын пісіріп// барлық депүутаттардың берген ұсұныстар'әлде қаб̊ылданып// немесе қаб̊ылдамбай// уоған аргұументтер айтылып// үкіметпен жұмыс істеп болып// йенді ͡б̊ітті// барлық̊ сұрақтар ͡б̊ітті дегенде ғана сұрақ жалпы уотұрысқа шығарылады↓/// ↑йенді уоның барлығын йекі жыл бойы талқылап// пазійсійаларыңды ͡б̊еріп/ түзетүулеріңді беріп/ уол қаб̊ылданып// әлде қаб̊ылдамбаса// уонан кейін жалпы уотұрыста шұулап уотырған// уол былай қарағанда уойға ͡қонымсыз ғой↓/// ↑сондықтан көб̊үнесе ͡б̊ізде мынау жұмыстың барлығы// ішінд'емосійа да ͡б̊олад// былай қатты сөзге келіп қалатын жағдайларды д'аз йемес↓/// ↑шыны керек/ уөйткен'әр адамның уөз көзқарасы ͡б̊ар// әр мәселеге↓/// ↑сондықтан уоның барлығы ͡б̊олатыны ͡б̊іздің жұмыс топтарында// камійтеттердің уотұрысында пісіріп// кампрамійс тауып// кансенсүусқа келгенде мәселе жалпы уотұрысқ'әкелінеді ↓/// |
↑уонұ ғылымый сараптамасы ͡б̊ар// уонұң барлығың ͡ ғарап// әб̊ден тәп түштөп ͡парлығым пісіріп// барлығ ͡депүутаттардың берген ұсұнұстар'әлде қаб̊ылданып// немесе қаб̊ылдамбай// уоған аргұумөнттөр айтылып// үкүмөтпен жұмұс істеп ͡полұп// йенді ͡б̊ітті// барлық̊ сұрақтар ͡б̊ітті дегенде ғана сұрағ жалпы уотұрұсқа шығарылады↓/// ↑йенді уонұң барлығын йекі жыл бойұ талқылап// пазійсійаларыңды ͡б̊еріп/ түзөтүулөрүңдү ͡б̊еріп/ уол ͡ғаб̊ылданып// әлде қаб̊ылдамбаса// уонаң ͡ гейін жалпы уотұрұста шұулап уотұрған// уол былай ͡ғарағанда уойға ͡ғонұмсұз ғой↓/// ↑сондұқтаң ͡гөб̊үнөсе ͡б̊ізде мынау жұмұстұң барлығы// ішінд'емосұйа да ͡б̊олад// былай ͡ғатты сөзгө келіп қалатын жағдайларды д'аз йемес↓/// ↑шыны ͡герек/ уөйткөн'әр адамның уөз ͡гөзқарасы ͡б̊ар// әр мәселеге↓/// ↑сондұқтан уонұң барлығы ͡б̊олатыны ͡б̊іздің жұмұс топтарында// камійтеттердің уотұрұсында пісіріп// кампромұйс тауұп// кансенсүусқа ͡гелгенде мәселе жалпы уотұрұсқ'әкелінеді↓/// |
- Оны ғылыми сараптамасы бар, оның барлығын қарап, әбден тәп-түштеп барлығын пісіріп, барлық депутаттардың берген ұсыныстары әлде қабылданып, немесе қабылданбай, оған аргументтер айтылып, үкіметпен жұмыс істеп болып, енді бітті, барлық сұрақтар бітті дегенде ғана сұрақ жалпы отырысқа шығарылады. Енді оның барлығын 2 жыл бойы талқылап, позицияларыңды беріп, түзетулеріңді беріп, ол қабылданып, әлде қабылданбаса, онан кейін жалпы отырыста шулап отырған, ол былай қарағанда ойға қонымсыз ғой. Сондықтан көбінесе бізде мынау жұмыстың барлығы, ішінде эмоция да болад, былай қатты сөзге келіп қалатын жағдайларды да аз емес. Шыны керек, өйткені әр адамның өз көзқарасы бар әр мәселеге. Сондықтан оның барлығы болатыны біздің жұмыс топтарында, комитеттердің отырысында пісіріп, компромис тауып, конценцусқа келгенде мәселе жалпы отырысқа әкелінеді. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑сондықтае былай қарағанда// бұл мысалы мен үшін// біріншіден/ шын мәнінде көп нәрсені б̊ұл жерден д'үйренүуге болад// уөйткен'адам әрқашанд'үйренүу керек↓/// ↑йекіншіден/ бұ жерде йегер мен бұнын алдында// тек қана б̊ылай ғылым мем білім саласында жұмыс істеп// әкімдіктерде жұмыс істесем// уонда ͡б̊ұл жерде а а былай тек қана// біздің камійтеттің уөзінд'алты мійнійстрлік// алты мійнійстрліктің жұмысы// алты мійнійстрліктің бйүуджеті// алты мійнійстрліктің заңдары// заң жоб̊алары және депүутат болғаннан кейін// тек қан'алты мійнійстрлік йемес// бйүуджетте де ͡б̊ар// мемлекеттік̊ сатып ͡алұу да ͡б̊ар// салық та ͡б̊ар// барлық мәселемен айналысұу керек̊сің↓/// ↑сондықтан бұ жерде сондай бір әмбеб̊ап// жан жақты қарайтын// сондай бір мүмкіндік// және де қазір уосы мүмкіндікті пайдаланып// біраз заңдарды жетілдірүуге/ уөзіміздің септігімізді тійгізүуге мүмкіндік бар деп айтқым келеді↓/// |
↑сондұқтам былай ͡ғарағанда// бұл мысалы мен үшүн// біріншіден/ шын мәнінде ͡гөп нәрсені ͡б̊ұл жерден д'үйрөнүугө болад// уөйткөн'адам әрқашанд'үйрөнүу керек↓/// ↑йекіншіден/ бұ жерде йегер мем бұнұң алдында// тек қана ͡б̊ылай ғылым мем білім саласында жұмұс істеп// әкімдіктерде жұмұс істесем// уонда ͡б̊ұл жерде а а былай тек қана// біздің ͡гамійтеттің уөзүнд'алты мійнійстрлік// алты мійнійстрліктің жұмұсұ// алты мійнійстрліктің бйүуджөтү// алты мійнійстрліктің заңдары// заң жоб̊алары және депүутат ͡полғаннаң ͡ гейін// тек қан'алты мійнійстрлік йемес// бйүуджөттө де ͡б̊ар// мемлекеттік̊ сатыб̊ ͡алұу да ͡б̊ар// салық та ͡б̊ар// барлығ мәселемен айналысұу ͡герек̊сің↓/// ↑сондұқтам бұ жерде сондай бір әмбеб̊ап// жан жақты қарайтын// сондай бір мүмкүндүк// және де қазір уосұ мүмкүндүкті пайдаланып// біраз заңдарды жетілдірүугө/ уөзүмүздің септігімізді тійгізүугө мүмкүндүк бар деб̊ ͡айтқым ͡геледі↓/// |
- Сондықтан былай қарағанда, бұл мысалы мен үшін, біріншіден, шын мәнінде көп нәрсені бұл жерден де үйренуге болад, өйткені адам әрқашанда үйрену керек. Екіншіден бұ жерде, егер мен бұның алдында тек қана былай ғылым мен білім саласында жұмыс істеп, әкімдіктерде жұмыс істесем, онда бұл жерде а-а былай тек қана біздің комитеттің өзінде 6 министрлік, 6 министрліктің жұмысы, 6 министрліктің бюджеті, 6 министрліктің заңдары, заң жобалары және депутат болғаннан кейін тек қана 6 министрлік емес, бюджетте де бар, мемлекеттік сатып алу да бар, салық та бар, барлық мәселемен айналысу керексің. Сондықтан бұ жерде сондай бір әмбебап, жан-жақты қарайтын, сондай бір мүмкіндік және де қазір осы мүмкіндікті пайдаланып, біраз заңдарды жетілдіруге өзіміздің септігімізді тигізуге мүмкіндік бар деп айтқым келеді. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑ал депүутаттың а а жалақысы көп па↓/// ↑әлде мійнійстрдің жалақысы көп па↓//
↑йенд'әрійне / мійнійстрдің жалақысы уол басқа деңгейде// уөйткені уол үкімет мүшесі↓///
↑і і депүутаттың жалақысы↓///
↑уол да заңмем бекітілген// бірақ йекеуі кішкене ͡б̊асқа деңгейде↓///
↑мійнійстр мен депүутатты салыстыратын болсақ// жаң'айтып уотырм ғо// бәрі халықтың бәрі ͡б̊астығы сыйақты ͡б̊олып көрүнеді ғой↓/// ↑сондықтан да ͡б̊із йенді/ әйтеуір ͡б̊ір жүрген шенеунік̊ сыйақты көрүнеді↓/// ↑қазіргі ұуақытта/ депүутаттар арасында қазір көп бійзнес уөкілдері б̊ар↓/// ↑а а депүуттардың арасында ͡б̊ізде// йенд'аса танымал йемес// бірақ т'үлкен үлкен алійгархтар да ͡б̊ар йекен↓/// ↑ал мысалы/ бізг'ұлысқа жазып жатыр// депүутаттардың арасында кәдімгідей ылаб̊ыйстік көңіл күй де ͡б̊олұуы мүмкін↓/// ↑сіз уөзіңіз/ уосұны жұмыс топтарыңның жұмысында сезесіз ͡б̊е/ жалпы↓/// ↑әлде уөзіңіз қалай уойлайсыз↓/// |
↑ал депүутаттың а а жалақысы ͡гөп па↓/// ↑әлде мійнійстрдің жалақысы ͡гөп па↓///
↑йенд'әрійне / мійнійстрдің жалақысы уол басқа деңгейде// уөйткөнү уол үкүмөт мүшөсү↓///
↑і і депүутаттың жалақысы↓///
↑уол да заңмем бекітілген// бірақ йекеуү кішкене ͡б̊асқа деңгейде↓///
↑мійнійстр мен депүутатты салыстыратын болсақ// жаң'айтып уотырм ғо// бәрі халықтың бәрі ͡б̊астығы сыйақты ͡б̊олұп көрүнөді ғой↓/// ↑сондұқтан да ͡б̊із йенді/ әйтеуүр ͡б̊ір жүргөн шенеунүк̊ сыйақты ͡гөрүнөді↓/// ↑қазіргі ұуақытта/ депүутаттар арасында ͡ғазір ͡гөп ͡пійзнес уөкүлдөрі ͡б̊ар↓/// ↑а а депүуттардың арасында ͡б̊ізде// йенд'аса танымал йемес// бірақ т'үлкөн үлкөн алійгархтар да ͡б̊ар йекен↓/// ↑ал мысалы/ бізг'ұлұсқа жазыб̊ жатыр// депүутаттардың арасында ͡гәдімгідей ылаб̊ыйстік көңүл ͡гүй де ͡б̊олұуұ мүмкүн↓/// ↑сіз уөзүңүз/ уосұнұ жұмұс топтарыңның жұмұсұнда сезесіз ͡б̊е/ жалпы↓/// ↑әлде уөзүңүз ͡ғалай уойлайсыз↓/// |
- Ал депутаттың а-а жалақысы көп па? Әлде министрдің жалақысы көп па?
- Енді, әрине, министрдің жалақысы ол басқа деңгейде, өйткені ол үкімет мүшесі
- І-і депутаттың жалақысы?
- Ол да заңмен бекітілген, бірақ екеуі кішкене басқа деңгейде.
- Министр мен депутатты салыстыратын болсақ, жаңа айтып отырм ғо, бәрі халықтың бәрі бастығы сияқты болып көрінеді ғой. Сондықтан да біз, енді, әйтеуір бір жүрген шенеунік сияқты көрінеді. Қазіргі уақытта депутаттар арасында қазір көп бизнес өкілдері бар. А-а депуттардың арасында бізде, енді, аса танымал емес, бірақ та үлкен-үлкен олигархтар да бар екен. Ал, мысалы, бізге "Ұлысқа" жазып жатыр депутаттардың арасында кәдімгідей лабистік көңіл-күй де болуы мүмкін. Сіз өзіңіз осыны жұмыс топтарыңның жұмысында сезесіз бе, жалпы? Әлде өзіңіз қалай ойлайсыз? |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑жоқ/ мен бүгін көріп уотырғаным// депүутаттар жалпы мынау халық мүддесі// жалпы уөздерінің де көзқарастарын// уөйткен'әр адамның уөзүнің ͡көзқарасы ͡б̊ар да↓/// ↑бір мәселе ͡б̊ойынша// мысалы сізге қазір мынау терезен'ашып // біз йекеуміз терезеден не қарап тұрғанымызды ͡б̊ізден сұрайтын болса// мен басқа нәрсені көрем// сіз мүлдем бөлек нәрсені көресіз↓/// ↑йек'адам тек қана ͡б̊ір терезеден ғана көретініміз↓/// ↑йегер уол тоқ̊сан сегіз адам қарайтын болса// бір мәселеге тоқ̊сан сегіз адамның// тоқ̊сан сегіз пікірі ͡б̊олады↓/// ↑уол да жақ̊сы↓/// ↑сондықтан парламент деген уосы көп пікірлерді тоғыстырып// дійскұусій'арқылы / талқылау арқылы/ ғылымый сараптам'арқылы / бір жерге тоғыстырып// бір шешімге келүу↓/// ↑бұл уоңай йемес↓/// ↑бірақ қазіргі ұуақытта// жалпы жұмыс топтарының шеңберінде// камійтеттердің уотұрысында ͡б̊ұл жұмыс// негізі ͡ қазір сәтті уөтіп жатыр деп айтқым келед↓/// |
↑жоқ/ мем бүгүң ͡гөрүп уотұрғаным// депүутаттар жалпы мынау халығ мүддөсү// жалпы уөздөрүнің де ͡гөзқарастарын// уөйткөн'әр адамның уөзүнүң ͡гөқарасы ͡б̊ар да↓/// ↑бір мәселе ͡б̊ойұнша// мысалы сізге қазір мынау терезен'ашып // біз йекеумүз терезеден не қарап тұрғанымызды ͡б̊ізден сұрайтым болса// мем басқа нәрсені ͡гөрөм// сіз мүлдөм бөлөк нәрсені ͡гөрөсүз↓/// ↑йек'адам тек қана ͡б̊ір терезеден ғана ͡гөрөтүніміз↓/// ↑йегер уол тоқ̊сан сегіз адам қарайтым ͡болса// бір мәселеге тоқ̊сан сегіз адамның// тоқ̊сан сегіз ͡пікірі ͡б̊олады↓/// ↑уолда да жақ̊сы↓/// ↑сондұқтам парламент деген уосұ ͡гөп пікірлерді тоғұстұрып// дійскұусый'арқылы / талқылау арқылы / ғылымый сараптам'арқылы / бір жерге тоғұстұрып// бір шешімге ͡гелүу↓/// ↑ бұл уоңай йемес↓/// ↑бірақ қазіргі ұуақытта// жалпы жұмұс топтарының шеңберінде// камійтеттердің уотұрұсында ͡б̊ұл жұмұс// негізі ͡ғазір сәтті уөтүб̊ жатыр деб̊ ͡айтқым ͡гелед↓/// |
- Жоқ, мен бүгін көріп отырғаным, депутаттар, жалпы, мынау халық мүддесі, жалпы, өздерінің де көзқарастарын, өйткені әр адамның өзінің көзқарасы бар да. Бір мәселе бойынша, мысалы, сізге қазір мынау терезені ашып, біз екеуміз терезеден не қарап тұрғанымызды бізден сұрайтын болса, мен басқа нәрсені көрем, сіз мүлдем бөлек нәрсені көресіз. Екі адам тек қана бір терезеден ғана көретініміз. Егер ол 98 адам қарайтын болса, бір мәселеге 98 адамның 98 пікірі болады. Ол да жақсы. Сондықтан парламент деген осы көп пікірлерді тоғыстырып, дискуссия арқылы, талқылау арқылы, ғылыми сараптама арқылы, бір жерге тоғыстырып, бір шешімге келу. Бұл оңай емес. Бірақ қазіргі уақытта, жалпы, жұмыс топтарының шеңберінде, комитеттердің отырысында бұл жұмыс, негізі, қазір сәтті өтіп жатыр деп айтқым келед. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑ал бір қатты кетіп жатқан ұуақытта// йенді көріп уотырмыз↓/// ↑қазір йенді ͡б̊ұрынғыға қарағанда// ыы жалпы йенді депүутаттардың уөткір айтып уотқанын көріп уотырмыз↓/// ↑ал содан кейін жоғарыдан// бір қысым көрсетүуі депүутаттарға уондай↓///
↑йенді қарасаңыздар ͡б̊іздің депүутаттар// мысалы менің камійтетімнің уөзіндегі депүутаттарды қарасаңыздар// уоның әрқайсысы ͡б̊ір төб̊е↓/// ↑уоларға қысым көрсетүу// йенді мүмкін йемес сыйақты↓/// ↑ійә/ әрқайсысының уөзүнің пазійсійасы ͡б̊ар// әрқайсысының уөзүнің уойлары ͡б̊ар↓/// ↑сондықтан қазір ұуақытта мен уондайды ͡б̊айқамадым↓///
↑м м асхат мырза/ йенді сол і і мійнійстр ͡б̊олып тұрғанда// і і йенді ͡б̊іраз йенді ͡б̊ілмеймін// бірақ та көп̊ сізді халық таныды// кәдімгідей жұмысыңызды б̊ағалады ы ы↓/// ↑сіз әлі де ͡б̊ір і і мынандай бастамаларды// әттең ай істеп бітірген жоқпын// жасауым керек йеді деген сыйақты б̊ір б̊ар ма уойыңызда жүрген бір↓/// |
↑ал бір ғатты ͡гетіб̊ жатқан ұуақытта// йенді ͡гөрүп уотұрмұз↓/// ↑қазір йенді ͡б̊ұрұңғұға ͡ғарағанда// ыы жалпы йенді депүутаттардың уөткүр айтып уотқаның гөрүп уотұрмұз↓/// ↑ал содаң ͡ гейін жоғарыдан// бір ͡ғысым ͡гөрсөтүуү депүутаттарға уондай↓///
↑йенді ͡ғарасаңыздар ͡б̊іздің депүутаттар// мысалы менің ͡гамійтетімнің уөзүндөгі депүутаттарды қарасаңыздар// уонұң әрқайсысы ͡б̊ір төб̊ө↓/// ↑уоларға ͡ғысым ͡гөрсөтүу// йенді мүмкүн йемес сыйақты↓/// ↑ійә/ әрқайсысының уөзүнүң пазійсійасы ͡б̊ар// әрқайсысының уөзүнүң уойлары ͡б̊ар↓/// ↑сондұқтаң ͡ғазір ұуақытта мен уондайды ͡б̊айқамадым↓///
↑м м асхат мырза/ йенді сол і і мійнійстр ͡б̊олұп тұрғанда// і і йенді ͡б̊іраз йенді ͡б̊ілмеймін// бірақ та ͡гөп̊ сізді халық таныды// кәдімгідей жұмұсұңызды ͡б̊ағалады ы ы↓/// ↑сіз әлі де ͡б̊ір і і мынандай бастамаларды// әттең ай істеп ͡пітірген жоқпұн// жасауұм ͡герек йеді деген сыйақты ͡б̊ір ͡б̊ар ма уойұңұзда жүргөм бір↓/// |
- Ал бір қатты кетіп жатқан уақытта, енді, көріп отырмыз. Қазір енді бұрынғыға қарағанда, ы-ы жалпы, енді депутаттардың өткір айтып отқанын көріп отырмыз. Ал содан кейін жоғарыдан бір қысым көрсетуі депутаттарға ондай?
- Енді қарасаңыздар біздің депутаттар, мысалы, менің комитетімнің өзіндегі депутаттарды қарасаңыздар, оның әрқайсысы бір төбе. Оларға қысым көрсету, енді, мүмкін емес сияқты. Иә, әрқайсысының өзінің позициясы бар, әрқайсысының өзінің ойлары бар. Сондықтан қазір уақытта мен ондайды байқамадым.
- М-м Асхат мырза, енді сол і-і министр болып тұрғанда, і-і енді біраз, енді білмеймін, бірақ та көп сізді халық таныды, кәдімгідей жұмысыңызды бағалады ы-ы. Сіз әлі де бір і-і мынандай бастамаларды әттең-ай істеп бітірген жоқпын, жасауым керек еді деген сияқты бір бар ма ойыңызда жүрген бір?
|
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑негізі менің уойымша/ сайасаткерге ͡б̊ір күн йерте кеткен жақ̊сы// бір жыл кеш кеткеннен көрі↓/// ↑әлде ͡б̊ір күн кеш кеткеннен көрі// мүмкін йекі жыл йерте кеткен жақ̊сы шығар↓/// ↑сондықтан ұуақытында і і әр адамның уөзүнің// әрійне жоспар ͡б̊олатын болса// әр адамның уөзүнің жоспарлары ͡б̊ар ғой↓/// ↑жоспарлар/ ұзақ мерзім жоспарлары ͡б̊ар// қысқа мерзім жоспары ͡б̊ар↓/// ↑бірақ мен әттеген ай деп ͡айтпаймын↓/// ↑уөйткені жұмыс істеуге ұуақыт болды↓/// ↑әр адамның уөзүнің жұмыс істейтін бір тійісті і і кезеңі ͡б̊ар↓/// ↑әрійне менде де жоспарларым// уодан да көп жоспарлар ͡б̊олды↓/// ↑уөйткені ͡б̊із тек қан'үш жылдық/ төрт жылдық/ бес жылдық жоспар йемес// былай жалпы сол ы ы салада көп жыл бой'істегеннен кейін// көзқарастар ͡б̊олады ғой↓/// |
↑негізі менің уойұмша/ сайасаткерге ͡б̊ір ͡гүн йерте ͡геткен жақ̊сы// бір жыл ͡геш кеткеннен ͡гөрү↓/// ↑әлде ͡б̊ір ͡гүң ͡геш кеткеннен ͡гөрү// мүмкүн йекі жыл йерте ͡геткен жақ̊сы шығар↓/// ↑сондұқтан ұуақытында і і әр адамның уөзүнүң// әрійне жоспар ͡б̊олатым болса// әр адамның уөзүнүң жоспарлары ͡б̊ар ғой↓/// ↑жоспарлар/ ұзағ мерзім жоспарлары ͡б̊ар// қысқа мерзім жоспары ͡б̊ар↓/// ↑бірағ мен әттеген ай деб̊ ͡айтпаймын↓/// ↑уөйткөнү жұмұс істеугө ұуақыт ͡полдұ↓/// ↑әр адамның уөзүнүң жұмұс істейтім бір тійісті і і кезеңі ͡б̊ар↓/// ↑әрійне менде де жоспарларым// уоданда да ͡гөб̊ жоспарлар ͡б̊олдұ↓/// ↑ уөйткөнү ͡б̊із тек қан'үш жылдық/ төрт ͡шылдық/ беш ͡ шылдығ жоспар йемес// былай жалпы сол ы ы салада ͡гөб̊ жыл бой'істегеннен ͡гейін// көзқарастар ͡б̊олады ғой↓/// |
- Негізі, менің ойымша, саясаткерге бір күн ерте кеткен жақсы, бір жыл кеш кеткеннен гөрі. Әлде бір күн кеш кеткеннен гөрі, мүмкін екі жыл ерте кеткен жақсы шығар. Сондықтан уақытында і-і әр адамның өзінің, әрине, жоспар болатын болса, әр адамның өзінің жоспарлары бар ғой. Жоспарлар, ұзақ мерзім жоспарлары бар, қысқа мерзім жоспары бар. Бірақ мен әттеген-ай деп айтпаймын. Өйткені, жұмыс істеуге уақыт болды. Әр адамның өзінің жұмыс істейтін бір тиісті і-і кезеңі бар. Әрине, менде де жоспарларым, оданда да көп жоспарлар болды. Өйткені біз тек қана үш жылдық, төрт жылдық, бес жылдық жоспар емес, былай жалпы сол ы-ы салада көп жыл бойы істегеннен кейін көзқарастар болады ғой. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑бірақ дегеммен менің уойымша ы ы бійлікте уосындай// ы ы ұуақыт уөте ы ы жаң'адамдардың келүуі// уол да да ы ы дұрыс деп уойлаймын↓/// ↑сондықтан мен бір әттеген ай деген уондай уойлар жоқ↓/// ↑уөйткені қазіргі ұуақытта/ мысалы мен/ мысалы ͡б̊ілім саласында/ ғылым саласында/ басқа да салалаларда жыйнап терген тәжірійб̊емді// қазіргі ұуақытта заңдарды жетілдірүуге жұмсап жатырмын↓/// ↑мысалы ͡б̊ізде/ уосы ͡б̊ыйылғы жылы ғана// і і білім саласы ͡б̊ойынша// ғылым саласы ͡б̊ойынша йек'үлкен заңды қаб̊ылдадық↓/// ↑йек'үлкен заң// бұл заңдарды мен сонда ы ы мына'атқарұушы бійлікте жүргенде// іск'асыра алмаған жоспарларым деп т'айтұуға болады// соның ішінде↓/// ↑уөйткені ͡б̊ұл атқарұушы ͡б̊ійлік уол заңдарды дайындамайд// уол заңдарды қаб̊ылдамайд↓/// ↑кейб̊ір ͡б̊астамалар сол ұуақытта// біз мәжіліске йекі мың уон тоғыз/ йекі мың жыйырмасыншы жылы ͡б̊еріп// бірақ депүутаттар қаб̊ылдамағанда д'ішінде түзетүулер ͡б̊олды↓/// |
↑бірағ ͡дегеммен менің уойұмша ы ы бійлікте уосұндай// ы ы ұуақыт уөтө ы ы жаң'адамдардың келүуү// уол да да ы ы дұрұс ͡теп уойлаймын↓/// ↑сондұқтан мем бір әттеген ай деген уондай уойлар жоқ↓/// ↑уөйткөнү қазіргі ұуақытта/ мысалы мен/ мысалы ͡б̊ілім саласында/ ғылым саласында/ басқа да салалаларда жыйнап терген тәжірійб̊емді// қазіргі ұуақытта заңдарды жетілдірүугө жұмсаб̊ жатырмын↓/// ↑мысалы ͡б̊ізде/ уосұ ͡б̊ыйылғы жылы ғана// і і білім саласы ͡б̊ойұнша// ғылым саласы ͡б̊ойұнша йек'үлкөн заңды қаб̊ылдадық↓/// ↑йек'үлкөн заң// бұл заңдарды мен сонда ы ы мына'атқарұушұ бійлікте жүргөндө// іск'асыра алмаған жоспарларым деп т'айтұуға болады// сонұң ішінде↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊ұл атқарұушұ ͡б̊ійлік уол заңдарды дайындамайд// уол заңдарды қаб̊ылдамайд↓/// ↑кейб̊ір ͡б̊астамалар сол ұуақытта// біз мәжіліске йекі мың уон тоғұз/ йекі мың жыйырмасыншы жылы ͡б̊еріп// бірағ ͡депүутаттар ͡ғаб̊ылдамағанда д'ішінде түзөтүулөр ͡б̊олдұ↓/// |
- Бірақ, дегенмен, менің ойымша, ы-ы билікте осындай ы-ы уақыт өте ы -ы жаңа адамдардың келуі - ол да да ы-ы дұрыс деп ойлаймын. Сондықтан мен бір әттеген-ай деген ондай ойлар жоқ. Өйткені қазіргі уақытта, мысалы, мен, мысалы білім саласында, ғылым саласында, басқа да салалаларда жинап-терген тәжірибемді қазіргі уақытта заңдарды жетілдіруге жұмсап жатырмын. Мысалы, бізде осы биылғы жылы ғана і-і білім саласы бойынша, ғылым саласы бойынша екі үлкен заңды қабылдадық. Екі үлкен заң, бұл заңдарды мен сонда ы-ы мынау атқарушы билікте жүргенде іске асыра алмаған жоспарларым деп те айтуға болады, соның ішінде. Өйткені бұл атқарушы билік ол заңдарды дайындамайд, ол заңдарды қабылдамайд. Кейбір бастамалар сол уақытта біз мәжіліске 2019-2020 жылы беріп, бірақ депутаттар қабылдамағанда да ішінде түзетулер болды. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑қазіргі ұуақытта уол керек болғаннан кейін біз уол түзетүулерді/ уол нормаларды/ мысалы қазір қаб̊ылдадық↓/// ↑сондықтан мысалы/ кейб̊ір і і сол ы ы ылауазымд'істегендегі көрген праблемалар// сонда жыйнақтаған тәжірійб̊ені// қазір мысалы сол саланы жетілдірүу ͡б̊ойынша да// біраз мәселелерд'іске асырып жатырмыз↓/// ↑бұл да д'үлкен мүмкіндік↓/// ↑сондықтан бұнда да ͡б̊ір ұлогійкалық жалғасы деп те ͡б̊ілүуге ͡б̊олады↓/// ↑уөйткені депүутаттық жұмыс деген уол ұран йемес↓/// ↑ійә/ ұран деген негізі уөте жақ̊сы ғой↓/// ↑неге жақ̊сы↓/// ↑уөйткені уоған йешқ̊андай аналійтійка керек йемес// уоған бір үлкен сараптама керек йемес// уоған терең білімді де керек йемес↓/// ↑ұран айтып жүре ͡б̊ерүу// уол қатты қыйындыққа ы ы әкелмейді↓/// ↑бірақ йең қыйыны// уол ійнтелектүуалды жұмыс↓/// |
↑қазіргі ұуақытта уол ͡герек болғаннаң ͡ гейім біз уол түзөтүулөрдү/ уол нормаларды/ мысалы қазір ͡ғаб̊ылдадық↓/// ↑сондұқтан мысалы/ кейб̊ір іі сол ы ы ылауазымд'істегендегі көргөм праблемалар// сонда жыйнақтаған тәжірійб̊ені// қазір мысалы сол саланы жетілдірүу ͡б̊ойұнша да// біраз мәселелерд'іске асырыб̊ жатырмыз↓/// ↑бұл да д'үлкөн мүмкүндүк↓/// ↑сондұқтам бұнда да ͡б̊ір ұлогұйкалығ жалғасы деп те ͡б̊ілүугө ͡б̊олады↓/// ↑уөйткөнү депүутаттығ жұмұс теген уол ұран йемес↓/// ↑ійә/ ұран деген негізі уөтө жақ̊сы ғой↓/// ↑неге жақ̊сы↓/// ↑уөйткөнү уоған йешқ̊андай аналыйтыйка ͡герек йемес// уоғам бір үлкөн сараптама ͡герек йемес// уоған терең білімді де ͡герек йемес↓/// ↑ұран айтыб̊ жүрө ͡б̊ерүу// уол ͡ғатты қыйындыққа ы ы әкелмейді↓/// ↑бірақ йең ͡ғыйыны// уол ійнтелектүуалды жұмұс↓/// |
- Қазіргі уақытта ол керек болғаннан кейін біз ол түзетулерді, ол нормаларды, мысалы, қазір қабылдадық. Сондықтан, мысалы, кейбір і-і сол ы-ы лауазымда істегендегі көрген проблемалар, сонда жинақтаған тәжірибені қазір, мысалы, сол саланы жетілдіру бойынша да біраз мәселелерді іске асырып жатырмыз. Бұл да да үлкен мүмкіндік. Сондықтан бұнда да бір логикалық жалғасы деп те білуге болады. Өйткені депутаттық жұмыс деген ол ұран емес. Иә, ұран деген негізі өте жақсы ғой. Неге жақсы? Өйткені оған ешқандай аналитика керек емес, оған бір үлкен сараптама керек емес, оған терең білімді де керек емес. Ұран айтып жүре беру ол - қатты қиындыққа ы-ы әкелмейді. Бірақ ең қиыны - ол интеллектуалды жұмыс. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑уол мысалы/ йегер сен депүутат болсаң// заңдарды уоқұу/ анау салыстырмалы кестені уоқұу/ білүу// уоны түсүне ͡б̊ілүу// уоның ішіндегі ұлогійкасын түсүне ͡б̊ілүу// уоған дұрыс түзетүулерді ͡б̊ере ͡б̊ілүу// уол түзетүулерді мынау йұур технійкамен дұрыс уотырғыза ͡б̊ілүу// уоны тек қана ͡б̊ере салып йемес// уоны тійісті уөкілдермен талқылау// үкіметпен керек болатын болса// уол жұмысты талқылап// мәресіне жеткізүу↓/// ↑міне/ депүутаттың жұмысы// көрінбейтін жұмысы уосы↓/// ↑уөйткені жай ғана і і бір тійіст'ұсұнысты айтып// ұран айтұу уол ы ы/ уол да да ͡б̊ір үлкен шеб̊ерлік↓/// ↑бірақ уол жеткілік̊сіз// депүутат болұу үшін ↓/// ↑уөйткені депүутаттардың жұмысы// уол нақты заңмен кәсіб̊ій жұмыс істеу↓/// ↑ал заңмен кәсіб̊ій жұмыс істеу деген// уол уоңай мәселе йемес↓/// ↑уол үлкен ійнтелектүуалды жұмыс↓/// ↑уоның уол әр ͡б̊апты сен іздеуің керек// қарауың керек// зерттеуің керек// уоны тіпті ͡б̊ергеннің уөзінде/ уоны жұмыс тоб̊ында ͡б̊арлығын сендіріп// уоған дауыс бергізүу де уоңай йемес↓/// |
↑уол мысалы/ йегер сен депүутат ͡ полсаң// заңдарды уоқұу/ анау салыстырмалы ͡гестені уоқұу/ білүу// уонұ түсүнө ͡б̊ілүу// уонұң ішіндегі ұлогұйкасын түсүнө ͡б̊ілүу// уоған дұрұс түзөтүулөрдү ͡б̊ере ͡б̊ілүу// уол түзөтүулөрдү мынау йұур технійкамен дұрұс уотұрғұза ͡б̊ілүу// уонұ тек қана ͡б̊ере салып йемес// уонұ тійісті уөкүлдөрмен талқылау// үкүмөтпең ͡ герек болатым болса// уол жұмұстұ талқылап// мәресіне жеткізүу↓/// ↑міне/ депүутаттың жұмұсұ// көрүмбөйтін жұмұсұ уосұ↓/// ↑уөйткөнү жай ғана і і бір тійіст'ұсұнұсты айтып// ұран айтұу уол ы ы/ уол да да ͡б̊ір үлкөн шеб̊ерлік↓/// ↑бірақ уол жеткілік̊сіз// депүутат ͡полұ'үшүн ↓/// ↑уөйткөнү депүутаттардың жұмұсұ// уол нақты заңмең ͡ гәсіб̊ій жұмұс істеу↓/// ↑ал заңмең ͡ гәсіб̊ій жұмұс істеу деген// уол уоңай мәселе йемес↓/// ↑уол үлкөн ійнтелектүуалды жұмұс↓/// ↑уонұң уол әр ͡б̊апты сен іздеуүң ͡ герек// қарауұң ͡ герек// зерттеуүң ͡ герек// уонұ тіпті ͡б̊ергеннің уөзүндө/ уонұ жұмұс тоб̊ұнда ͡б̊арлығын сендіріп// уоған дауұс ͡пергізүу де уоңай йемес↓/// |
- Ол, мысалы, егер сен депутат болсаң, заңдарды оқу, анау салыстырмалы кестені оқу, білу, оны түсіне білу, оның ішіндегі логикасын түсіне білу, оған дұрыс түзетулерді бере білу, ол түзетулерді мынау юр техникамен дұрыс отырғыза білу, оны тек қана бере салып емес, оны тиісті өкілдермен талқылау, үкіметпен керек болатын болса, ол жұмысты талқылап, мәресіне жеткізу. Міне, депутаттың жұмысы, көрінбейтін жұмысы - осы. Өйткені жай ғана і-і бір тиісті ұсынысты айтып, ұран айту ол ы-ы, ол да да бір үлкен шеберлік. Бірақ ол жеткіліксіз, депутат болу үшін. Өйткені депутаттардың жұмысы - ол нақты заңмен кәсіби жұмыс істеу. Ал заңмен кәсіби жұмыс істеу деген ол оңай мәселе емес. Ол - үлкен интеллектуалды жұмыс. Оның ол әр бапты сен іздеуің керек, қарауың керек, зерттеуің керек, оны тіпті бергеннің өзінде, оны жұмыс тобында барлығын сендіріп, оған дауыс бергізу де оңай емес. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑йегер дауыс ͡бергізіп// уон'үкіметтің қорытындысына жіб̊ерсең// үкіметпен жұмыс істеуде де ͡б̊олды да// біраз ұуақыт кетеді↓/// ↑сондықтан әр норма бойынша// уоны соңұна жеткізүу// уол йертең заң болып̊ шығұу// заң болып̊ шыққаннан кейін де// уоны дұрыс іск'асырұуын бақылау↓/// ↑міне менің уойымша/ уосы мәселе маңызды↓/// ↑уөйткені ͡б̊із уосындай заңдармен жұмыс істейміз// біз б̊йүуджетпен жұмыс істейміз↓/// ↑уол бйүуджетт'ашып қарағанда// мемлекеттің қарызы қандай ы ы↓/// ↑біздің тійісті ы ы/ жалп'ійнфлйасійа деңгейі қандай↓/// ↑біздің жалп'еканомійкалық шешімдер қандай↓/// ↑салық қандай↓/// ↑ уол қандай әсер береді деген мәселелер// уол да д'үлкен фүундаменталды ͡б̊ілімді қажет йетеді↓/// ↑сондықтан бұ жерде// әрійне депүутат болғаннан кейін бірінші кезекте ͡б̊ұл ійнтелектүуалды жұмыс// уол уөз уөзіңмен жасайтын күнделікті жұмыс деп айтар йедім↓/// |
↑йегер дауұс ͡пергізіп// уон'үкүмөттің қорұтұндысына жіб̊ерсең// үкүмөтпен жұмұс істеудө де ͡б̊олдұ да// біраз ұуақыт кетеді↓/// ↑сондұқтан әр норма ͡б̊ойұнша// уонұ соңұна жеткізүу// уол йертең заң болұп̊ шығұу// заң болұп̊ шыққаннаң ͡ гейінде де// уонұ дұрұс іск'асырұуұн бақылау↓/// ↑міне менің уойұмша/ уосұ мәселе маңызды↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊із уосұндай заңдармен жұмұс істейміз// біз ͡б̊йүуджөтпөн жұмұс істейміз↓/// ↑уол бйүуджөтт'ашып қарағанда// мемлекеттің ͡ғарызы қандай ы ы↓/// ↑біздің тійісті ы ы/ жалп'ійнфлйасійа деңгейі ͡ғандай↓/// ↑біздің жалп'эканомұйкалық шешімдер ͡ғандай↓/// ↑салық қандай↓/// ↑уол ͡ғандай әсер ͡б̊ереді деген мәселелер// уол да д'үлкөн фұундаменталды ͡б̊ілімді ͡ғажет йетеді↓/// ↑сондұқтам бұ жерде// әрійне депүутат ͡полғаннаң ͡ гейім бірінші ͡гезекте ͡б̊ұл ійнтелектүуалды жұмұс// уол уөз уөзүңмөн жасайтың ͡ гүндөлүкті жұмұс ͡теб̊ ͡айтар йедім↓/// |
- Егер дауыс бергізіп, оны үкіметтің қорытындысына жіберсең, үкіметпен жұмыс істеуде де... олда да... біраз уақыт кетеді. Сондықтан әр норма бойынша оны соңына жеткізу, ол ертең заң болып шығу, заң болып шыққаннан кейінде де оны дұрыс іске асыруын бақылау. Міне, менің ойымша, осы мәселе маңызды. Өйткені біз осындай заңдармен жұмыс істейміз, біз бюджетпен жұмыс істейміз. Ол бюджетті ашып қарағанда мемлекеттің қарызы қандай ы-ы? Біздің тиісті ы-ы, жалпы инфляция деңгейі қандай? Біздің жалпы экономикалық шешімдер қандай? Салық қандай? Ол қандай әсер береді деген мәселелер ол да да үлкен фундаменталды білімді қажет етеді. Сондықтан бұ жерде, әрине, депутат болғаннан кейін бірінші кезекте бұл интеллектуалды жұмыс, ол өз-өзіңмен жасайтын күнделікті жұмыс деп айтар едім. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑асхат қанатұлұ/ ы ы йенд'әлеуметтік мәселені жаң'айтып уотырсыз↓/// ↑жалпы халықтың әлеуметтік жағдайын// йенді қазір көріп уотырмыз↓/// ↑уоңай йемес↓/// ↑ ал ы ы жанағы/ йең төмеңгі жалақы дегее бар/ ійә↓/// ↑ы ы жәрдемақылар ͡б̊ар↓/// ↑уолардың йенді шынымен келгенде// уөт'аз төленед↓/// ↑сіздер депүутат іретінде і і уосы жалақыны көтерүу// і і жаңағы мійніймалды жалақыны көтерүу// жәрдемақыларды көтерүу деген ұсұныстарды депүутаттар ͡б̊ер'алады ма↓///
↑депүутаттар тек қана ͡б̊ер'алмайды // депүутаттар ͡б̊еріп те жатыр// уөзгертіп те жатыр↓/// ↑мысал'алдыңғы жылы↓///
↑уосы жалақыға/ жәрдемақыға қатысты↓/// |
↑асхат қанатұлұ/ ы ы йенд'әлеумөттүк мәселені жаң'айтып уотұрсұз↓/// ↑жалпы халықтың әлеумөттүг жағдайын// йенді ͡ғазір ͡гөрүп уотұрмұз↓/// ↑уоңай йемес↓/// ↑ ал ы ы жанағы/ йең төмөңгү жалақы дегем бар/ ійә↓/// ↑ы ы жәрдемақылар ͡б̊ар↓/// ↑уолардың йенді шынымең ͡ гелгенде// уөт'аз төлөнөд↓/// ↑сіздер депүутат іретінде і і уосұ жалақыны ͡гөтөрүу// і і жаңағы мійніймалды жалақыны ͡гөтөрүу// жәрдемақыларды ͡гөтөрүу деген ұсұнұстарды депүутаттар ͡б̊ер'алады ма↓///
↑депүутаттар тек қана ͡б̊ер'алмайды // депүутаттар ͡б̊еріп те жатыр// уөзгөртүп те жатыр↓/// ↑мысал'алдыңғы жылы↓///
↑уосұ жалақыға/ жәрдемақыға ͡ғатысты↓/// |
- Асхат Қанатұлы, ы-ы енді әлеуметтік мәселені жаңа айтып отырсыз. Жалпы халықтың әлеуметтік жағдайын, енді, қазір көріп отырмыз. Оңай емес. Ал, ы-ы жанағы, ең төменгі жалақы деген бар, иә? Ы-ы жәрдемақылар бар. Олардың енді шынымен келгенде, өте аз төленед. Сіздер депутат ретінде і-і осы жалақыны көтеру, і-і жаңағы минималды жалақыны көтеру, жәрдемақыларды көтеру деген ұсыныстарды депутаттар бере алады ма?
- Депутаттар тек қана бере алмайды, депутаттар беріп те жатыр, өзгертіп те жатыр. Мысалы, алдыңғы жылы...
- Осы жалақыға, жәрдемақыға қатысты... |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑жалақы ͡б̊олса да// басқа мәселе йенді і і мійніймалды жалақы// алдыңғы жылы і і презійденттің тап̊сырмасы ͡б̊олды↓/// ↑уөсті↓/// ↑уоған депүутаттар дауыс берді↓///
↑қазір қанша мійніймалды зарплата↓///
↑сек̊сем бес↓///
↑уөт'аз ↓///
↑йенд'әрійне / уол бірақ̊ соңғ'үш жылдың ішінде// уол былай қарағанда йекі йесеге жұуық уөсті деп т'айтұуымыз керек↓/// ↑ бірақ бұ жерде праблема// тек қана мійніймалды жалақыда йемес↓/// ↑бізде көб̊үнесе мійніймалды жалақы// мійніймалды жалақы дейді↓/// ↑мәселе ͡б̊ізде/ бдо деген бар↓///
↑уол не↓/// |
↑жалақы ͡б̊олса да// басқа мәселе йенді і і мійніймалды жалақы// алдыңғы жылы і і презійденттің тап̊сырмасы ͡б̊олдұ↓/// ↑уөстү↓/// ↑уоған депүутаттар дауұс ͡перді↓///
↑қазір ͡ғанша мійніймалды зарплата↓///
↑сек̊сем бес↓///
↑уөт'аз ↓///
↑йенд'әрійне / уол бірақ̊ соңғ'үш жылдың ішінде// уол былай ͡ғарағанда йекі йесеге жұуұқ уөстү деп т'айтұуұмұз керек↓/// ↑ бірақ ͡пұ жерде праблема// тек қана мійніймалды жалақыда йемес↓/// ↑бізде ͡гөб̊үнөсе мійніймалды жалақы// мійніймалды жалақы дейді↓/// ↑мәселе ͡б̊ізде/ бдо дегем бар↓///
↑уол не↓/// |
- Жалақы болса да, басқа мәселе, енді і-і минималды жалақы алдыңғы жылы і-і президенттің тапсырмасы болды. Өсті. Оған депутаттар дауыс берді.
- Қазір қанша минималды зарплата?
- Сексен бес.
- Өте аз.
- Енді, әрине, ол бірақ соңғы үш жылдың ішінде ол былай қарағанда екі есеге жуық өсті деп те айтуымыз керек. Бірақ бұ жерде проблема тек қана минималды жалақыда емес. Бізде көбінесе минималды жалақы, минималды жалақы дейді. Мәселе бізде БДО деген бар.
- Ол не? |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑ы ы базывый далжносной аклад дейді↓/// ↑біздің жалпы мынау/ ы ы түрлі жалақыны йесептегенде// көб̊үнесе сол бдодан йесептейді де↓/// ↑сондықтан йегер ͡б̊із мынау қаржыгерлермен сөйлесетін болсақ// уолар айтад// мына бдомен жалпы мың бір жүз тоқ̊сан үш деген// бізде жалақы төлеу жүйесі ͡б̊ар↓/// ↑сол жүйені мысалы/ ауыстырұу керек деген уой бар// уол бір↓/// ↑йекіншіден/ йекіншіден а уол жаңағы/ бізде пражійточный мійніймүум бар// күңкөріс і і деңгейі↓/// ↑міне/ күнкөріс деңгейін мысалы// сонымен жұмыс істе керек↓/// ↑сондықтан бізде б̊ылай қарайтын болсақ// негізі дійскұурсты қарайтын болсақ// біз йең төменгі жалақыны көтерүуіміз керек деп көп айтад↓/// ↑ бірақ менің уойымша/ біз ͡б̊домен жұмыс істеуүіміз керек↓/// ↑йекіншіден/ біз жаңағы мен айтқан йең төменгі/ күңкөріс деңгейімен жұмыс істеуіміз керек↓/// |
↑ы ы базывый далжносной аклад дейді↓/// ↑біздің жалпы мынау/ ы ы түрлү жалақыны йесептегенде// көб̊үнөсе сол бдодан йесептейді де↓/// ↑сондұқтан йегер ͡б̊із мынау ͡ғаржыгерлермен сөйлөсөтім болсақ// уолар айтад// мына бдомен жалпы мың бір жүз тоқ̊сан үш деген// бізде жалақы төлөу жүйөсү ͡б̊ар↓/// ↑сол жүйөнү мысалы/ ауұстұрұу ͡герек деген уой бар// уол бір↓/// ↑йекіншіден/ йекіншіден а уол жаңағы/ бізде пражыйточнұй мійніймүум бар// күңкөрүс і і деңгейі↓/// ↑міне/ күңкөрүс ͡теңгейін мысалы// сонұмен жұмұс істеу ͡герек↓/// ↑сондұқтам бізде ͡б̊ылай ͡ғарайтым болсақ// негізі дійскұурстұ қарайтым болсақ// біз йең төмөңгү жалақыны ͡гөтөрүуүмүз ͡герек деп көб̊ ͡айтад↓/// ↑бірағ менің уойұмша/ біз ͡б̊домен жұмұс істеуүмүз ͡герек↓/// ↑йекіншіден/ біж жаңағы мен айтқан йең төмөңгү/ күңкөрүс ͡теңгейімен жұмұс істеуүмүз ͡герек↓/// |
- Ы-ы базовый должностной оклад дейді. Біздің жалпы мынау ы-ы түрлі жалақыны есептегенде көбінесе сол БДО-дан есептейді де. Сондықтан егер біз мынау қаржыгерлермен сөйлесетін болсақ, олар айтад мына БДО-мен жалпы 11 93 деген бізде жалақы төлеу жүйесі бар. Сол жүйені, мысалы, ауыстыру керек деген ой бар ол - бір. Екіншіден, екіншіден, а ол, жаңағы, бізде прожиточный минимум бар - күнкөріс і-і деңгейі. Міне, күнкөріс деңгейін, мысалы, сонымен жұмыс істеу керек. Сондықтан бізде былай қарайтын болсақ, негізі дискурсты қарайтын болсақ, біз ең төменгі жалақыны көтеруіміз керек деп көп айтад. Бірақ менің ойымша, біз БДО-мен жұмыс істеуіміз керек. Екіншіден, біз жаңағы мен айтқан ең төмеңгі күнкөріс деңгейімен жұмыс істеуіміз керек. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑йенді сол йең төменгі күнкөріс деңгейін// жалпы мійніймалды жалақыны// ы ы дұрыстап̊ санау әдістемесі болсын деп// алдыңғы жылы заңғ'арнайы тетіктер йеңгізілді↓/// ↑йенді ͡б̊іздің мійнійстрлік// уосы көрсеткіштерді жаң'әдістемемен басқаша санайтын болады↓/// ↑уөйткені уол тек қана/ мійнійстрліктің уөзүнің шешімі ͡б̊олмауы керек↓/// ↑уол дұрыс// ғылымый әдістеме ͡б̊олұу керек↓/// ↑сондықтан бұ жерд'айтып уотырмын// уоны тек қана ͡б̊ылай// ал бүгін уоны ы ы жыйырма мыңға көтерейік// уон мыңға көтерейік деген уол жүйелі шешім йемес↓/// ↑бізге керегі сол// жаңағы уорташа жалақы ͡б̊олсын// йең төменгі жалақы ͡б̊олсын// күңкөріс деңгейі болсын// уоның барлығы ғылымға сәйкес дұрұс// жаңағ'ійндійкаторлармен сарапталып// дұрыс ы ы құрастырылұу керек↓/// ↑тек қана сонда ғана ͡б̊ұл жүйелі шешім болып// уонда жыл сайын уосы деңгей көтеріліп уотұратын мүмкіндік болады↓/// |
↑йенді сол йең төмөңгү күңкөрүс ͡теңгейін// жалпы мійніймалды жалақыны// ы ы дұрұстап̊ сана'әдістемесі болсұн деп// алдыңғы жылы заңғ'арнайы тетіктер йеңгізілді↓/// ↑йенді ͡б̊іздің мійнійстрлік// уосұ ͡гөрсөткүштерді жаң'әдістемемен басқаша санайтым болады↓/// ↑ уөйткөнү уол тек қана/ мійнійстрліктің уөзүнүң шешімі ͡б̊олмауұ ͡герек↓/// ↑уол дұрұс// ғылымый әдістеме ͡б̊олұу ͡герек↓/// ↑сондұқтам бұ жерд'айтып уотұрмұн// уонұ тек қана ͡б̊ылай// ал бүгүн уонұ ы ы жыйырма мыңға ͡гөтөрөйік// уон мыңға ͡гөтөрөйік деген уол жүйөлү шешім йемес↓/// ↑бізге ͡герегі сол// жаңағы уорташа жалақы ͡б̊олсұн// йең төмөңгү жалақы ͡б̊олсұн// күңкөрүс ͡теңгейі ͡б̊олсұн// уонұң барлығы ғылымға сәйкес ͡тұрұс// жаңағ'ійндійкаторлармен сарапталып// дұрұс ы ы құрастырылұу ͡герек↓/// ↑тек қана сонда ғана ͡б̊ұл жүйөлү шешім болұп// уонда жыл сайын уосұ деңгей ͡гөтөрүліп уотұратын мүмкүндүк болады↓/// |
- Енді сол ең төменгі күнкөріс деңгейін, жалпы минималды жалақыны ы-ы дұрыстап санау әдістемесі болсын деп алдыңғы жылы заңға арнайы тетіктер енгізілді. Енді біздің министрлік осы көрсеткіштерді жаңа әдістемемен басқаша санайтын болады. Өйткені ол тек қана министрліктің өзінің шешімі болмауы керек. Ол дұрыс, ғылыми әдістеме болу керек. Сондықтан бұ жерде айтып отырмын, оны тек қана былай, ал бүгін оны ы-ы 20 000 көтерейік, 10 000 көтерейік деген ол жүйелі шешім емес. Бізге керегі сол, жаңағы орташа жалақы болсын, ең төменгі жалақы болсын, күнкөріс деңгейі болсын, оның барлығы ғылымға сәйкес дұрыс, жаңағы индикаторлармен сарапталып, дұрыс ы-ы құрастырылу керек. Тек қана сонда ғана бұл жүйелі шешім болып, онда жыл сайын осы деңгей көтеріліп отыратын мүмкіндік болады. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑мысалы/ қарасаңыздар жұмыссыздық деңгейі дейд↓/// ↑бізд'үкіметтің йесеб̊ін алып қарасақ// мысалы/ алдыңғы жылғы йесепті ͡б̊із қазір қарап жатырмыз↓/// ↑бізде ͡б̊ір мійлійоңға жұуық жаңа жұмыс уорындар'ашылды дейді↓/// ↑біз уосұны көп талқыладық↓/// ↑йенді қанша ͡б̊ізде жұмыссыздық болды десек// төрт жүз йелүу мыңға жұуық дейд↓/// ↑біз айтамыз қалай сонда↓/// ↑төрт жүз йелүу мыңға жұуық жұмыс уорны ы ы жетіспесе// бірақ ͡ біз ͡б̊ір мійлійонға жұуық ы ы жұмыс уорнын ашсақ// уол математійкаға да/ былай қандай ұлогійкаға да сай келмейді↓/// ↑сондықтан міне/ уосы статійстійканы да түзеу үшін // бізге жұмыс уорн'ашылып жатқан жұмыс уорындарын санау статійстійкасы да// әдістемесі де уөзгерүу керек↓/// ↑айта б̊ерүуімізге ͡б̊олады↓/// ↑уол жыл сайын уөзгереді↓/// ↑сондықтан біздің істеп жатқанымыз// уосындай жүйелі жұмыстар↓/// |
↑мысалы/ қарасаңыздар жұмұссұздығ ͡деңгейі дейд↓/// ↑бізд'үкүмөттің йесеб̊ін алып қарасақ// мысалы/ алдыңғы жылғы йесепті ͡б̊із ͡ғазір ͡ғараб̊ жатырмыз↓/// ↑бізде ͡б̊ір мійлійоңға жұуұғ жаңа жұмұс уорұндар'ашылды дейді↓/// ↑біз уосұнұ ͡гөп талқыладық↓/// ↑йенді ͡ғанша ͡б̊ізде жұмұссұздық ͡полдұ десек// төрт ͡шүз йелүу мыңға жұуұғ ͡дейд↓/// ↑біз айтамыз ͡ғалай сонда↓/// ↑төрт ͡шүз йелүу мыңға жұуұғ жұмұс уорнұ ы ы жетіспесе// бірақ ͡піз ͡б̊ір мійлійоңға жұуұқ ы ы жұмұс уорнұн ашсақ// уол математыйкаға да/ былай ͡ғандай ұлогұйкаға да сай ͡гелмейді↓/// ↑сондұқтан міне/ уосұ статыйстыйканы да түзөу үшүн // бізге жұмұс уорн'ашылып жатқан жұмұс уорұндарын санау статыйстыйкасы да// әдістемесі де уөзгөрүу ͡герек↓/// ↑айта ͡б̊ерүуүмүзгө ͡б̊олады↓/// ↑уол жыл сайын уөзгөрөді↓/// ↑сондұқтам біздің істеб̊ жатқанымыз// уосұндай жүйөлү жұмұстар↓/// |
- Мысалы, қарасаңыздар жұмыссыздық деңгейі дейд. Бізде Үкіметтің есебін алып қарасақ, мысалы, алдыңғы жылғы есепті біз қазір қарап жатырмыз. Бізде 1 миллионға жуық жаңа жұмыс орындары ашылды дейді. Біз осыны көп талқыладық. Енді қанша бізде жұмыссыздық болды десек, 450 000 жуық дейд. Біз айтамыз қалай сонда? 450 000 жуық жұмыс орны ы-ы жетіспесе, бірақ біз 1 миллионға жуық ы-ы жұмыс орнын ашсақ, ол математикаға да, былай қандай логикаға да сай келмейді. Сондықтан, міне, осы статистиканы да түзеу үшін бізге жұмыс орны ашылып жатқан жұмыс орындарын санау статистикасы да, әдістемесі де өзгеру керек. Айта беруімізге болады. Ол жыл сайын өзгереді. Сондықтан біздің істеп жатқанымыз осындай жүйелі жұмыстар. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑уосы жаңағы/ мен айтқан күнкөріс деңгейінің санауы// несін әдістемесін уөзгертүу// жалпы статійстійканы уөзгертүу ͡б̊ойынша// уос'аптада ғана ͡б̊із жаңа заңды қаб̊ылдадық↓/// ↑уөйткені шешімді қаб̊ылдау үшін ↓/// ↑шешім қалай қаб̊ылданады↓/// ↑шешімді қаб̊ылдау үшін // сен йең бірінш'ақпаратты қарайсың↓/// ↑йегер ақпаратты қарап көрсең// а а бізде мысалы/ жұмыссыздық деңгейі тек қана төрт бүтін жеті пайыз десек// мысалы/ а а уонда ͡б̊із уойлаймыз↓/// ↑йей/ мынау жақ̊сы ғой↓/// ↑негізі жаман йемес↓/// ↑бұл дамыған мемлекеттермен салыстырғанда да// жамаң көрсеткіш йемес деп басқа шешім қаб̊ылдау ͡б̊олады↓/// ↑әлде мысалы/ жұмыс деңгейін қарайтын болсақ// мысалы үш ауысымдық мектептерді қарасақ// ы ы басқа да сұрақтарды қарасақ// йегер шешім үш ауысымды мектептерді салұу үшін // бізде тек қана ы ы уорын жетіспеушілігі йекі жүз мың десек// уонда ͡б̊із айтамыз// а уонда б̊із жыл сайын жүз мійлійард берейік// сол жетеді деп уойлаймыз↓/// |
↑уосұ жаңағы/ мен айтқаң гүңкөрүс ͡теңгейінің санауұ// несін әдістемесін уөзгөртүу// жалпы статыйстыйканы уөзгөртүу ͡б̊ойұнша// уос'аптада ғана ͡б̊іж жаңа заңды қаб̊ылдадық↓/// ↑уөйткөнү шешімді ͡ғаб̊ылдау үшүн ↓/// ↑шешім қалай ͡ғаб̊ылданады↓/// ↑шешімді ͡ғаб̊ылдау үшүн // сен йең бірінш'ақпаратты қарайсың↓/// ↑йегер ақпаратты қарап көрсөң// а а бізде мысалы/ жұмұссұздығ ͡деңгейі тек қана төрт ͡пүтүн жеті пайыз десек// мысалы/ а а уонда ͡б̊із уойлаймыз↓/// ↑йей/ мынау жақ̊сы ғой↓/// ↑негізі жаман йемес↓/// ↑бұл дамыған мемлекеттермен салыстырғанда да// жамаң ͡гөрсөткүш йемес ͡теп ͡пасқа шешім қаб̊ылдау ͡б̊олады↓/// ↑әлде мысалы/ жұмұс ͡теңгейің ͡ ғарайтым болсақ// мысалы үш ауұсұмдұғ мектептерді ͡ғарасақ// ы ы басқа да сұрақтарды қарасақ// йегер шешім үш ауұсұмдұ мектептерді салұу үшүн // бізде тек қана ы ы уорұн жетіспеушүлүгү йекі жүз мың десек// уонда ͡б̊із айтамыз// а уонда ͡б̊іж жыл сайын жүз мійлійард берейік// сол жетеді деп уойлаймыз↓/// |
- Осы, жаңағы, мен айтқан күнкөріс деңгейінің санауы, несін әдістемесін өзгерту, жалпы статистиканы өзгерту бойынша осы аптада ғана біз жаңа заңды қабылдадық. Өйткені шешімді қабылдау үшін. Шешім қалай қабылданады? Шешімді қабылдау үшін сен ең бірінші ақпаратты қарайсың. Егер ақпаратты қарап көрсең, а-а бізде, мысалы, жұмыссыздық деңгейі тек қана 4,7 пайыз десек, мысалы, а-а онда біз ойлаймыз. Ей, мынау жақсы ғой. Негізі жаман емес. Бұл дамыған мемлекеттермен салыстырғанда да жаман көрсеткіш емес деп басқа шешім қабылдау болады. Әлде мысалы, жұмыс деңгейін қарайтын болсақ, мысалы, 3 ауысымдық мектептерді қарасақ, ы-ы басқа да сұрақтарды қарасақ, егер шешім үш ауысымды мектептерді салу үшін бізде тек қана ы-ы орын жетіспеушілігі 200 000 десек, онда біз айтамыз, а онда біз жыл сайын 100 миллиард берейік, сол жетеді деп ойлаймыз. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑бірақ мысалы/ мысалы б̊із кезінде жұмыс істегенде// біз мемлекет басшысына// мысал'ақпаратты бергенде// біз уоның алдында ͡б̊еріп жүрген ақпаратты йемес// біз б̊ізге қазақ̊станға ͡б̊ір мійлійон йекі жүз мың уорын тап̊шылығы ͡б̊олад деп ͡ақпарат берілгеннен кейін// мысалы уос'ашық / дұрыс статійстійканы ͡б̊ергеннен кейін// мысалы шешімді ͡қаб̊ылдау// ы ы жайлы мектеп деген сыйақты жоб̊ан'іске қосұу б̊ойынша// мысалы презійдент ш̆ешім қаб̊ылдады↓/// ↑сондықтан шешім қаб̊ылдау үшін // бізге дұрыс статійстійка// дұрыс ақпарат керек↓/// ↑йегер дұрыс ақпарат болмай// уоның барлығы б̊із йенді ͡б̊ілеміз ғой↓/// ↑уорташа жалақы дегенде б̊арлығымыз күлеміз// статійстійка шыққанда// ы ы мійніймал жалақы дегенде б̊арлығымыз сенімсіздік танытамыз↓/// ↑уосұны жүйелі түрде шешүу үшін // арнайы жаңа заң қаб̊ылдадық↓/// ↑йенді статійстійка ͡б̊асқаша дайындалатын болады↓/// ↑жалпы статійстійка уоргандары// а а бұл әдістемені уөзгертетін болады↓/// |
↑бірағ мысалы/ мысалы б̊із ͡гезінде жұмұс істегенде// біз мемлекет ͡пашшысына// мысал'ақпаратты бергенде// біз уонұң алдында ͡б̊еріб̊ жүргөн ақпаратты йемес// біз б̊ізге қазақ̊стаңға ͡б̊ір мійлійон йекі жүз мың уорұн тап̊шылығы б̊олад деб̊ ͡ақпарат ͡перілгеннең ͡ гейін// мысалы уос'ашық / дұрұс статійстійканы ͡б̊ергеннең ͡ гейін// мысалы шешімді ͡ғаб̊ылдау// ы ы жайлы мектеп деген сыйақты жоб̊ан'іске қосұу ͡б̊ойұнша// мысалы презійдент ш̆ешім қаб̊ылдады↓/// ↑сондұқтан шешім қаб̊ылдау үшүн // бізге дұрұс статійстійка// дұрұс ақпарат керек↓/// ↑йегер дұрұс ақпарат ͡полмай// уонұң барлығы ͡б̊із йенді ͡б̊ілеміз ғой↓/// ↑уорташа жалақы дегенде б̊арлығымыз ͡гүлөмүз// статійстійка шыққанда// ы ы мійніймал жалақы дегенде б̊арлығымыс сенімсіздік танытамыз↓/// ↑уосұнұ жүйөлү түрдө шешүу үшүн // арнайы жаңа заң ͡ғаб̊ылдадық↓/// ↑йенді статійстійка ͡б̊асқаша дайындалатым болады↓/// ↑жалпы статійстійка уоргандары// а а бұл әдістемені уөзгөртөтім болады↓/// |
- Бірақ, мысалы, мысалы, біз кезінде жұмыс істегенде, біз Мемлекет басшысына, мысалы ақпаратты бергенде, біз оның алдында беріп жүрген ақпаратты емес, біз бізге Қазақстанға 1 200 000 орын тапшылығы болад деп ақпарат берілгеннен кейін, мысалы, осы ашық, дұрыс статистиканы бергеннен кейін, мысалы, шешімді қабылдау ы-ы жайлы мектеп деген сияқты жобаны іске қосу бойынша, мысалы Президент шешім қабылдады. Сондықтан шешім қабылдау үшін бізге дұрыс статистика, дұрыс ақпарат керек. Егер дұрыс ақпарат болмай, оның барлығы біз енді білеміз ғой. Орташа жалақы дегенде барлығымыз күлеміз, статистика шыққанда, ы-ы минимал жалақы дегенде барлығымыз сенімсіздік танытамыз. Осыны жүйелі түрде шешу үшін арнайы жаңа заң қабылдадық. Енді статистика басқаша дайындалатын болады. Жалпы статистика органдары а-а бұл әдістемені өзгертетін болады. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑йенді ͡б̊ұл ақпаратты зерттеушүлерге б̊іріншіден ашад↓/// ↑ йекіншіден/ альтернатійвт'ақпаратты алатын болады↓/// ↑ үшіншіден/ мынау ы ы салалық уоргандардың статійстійкасын тек қан'алып // уоны ғана сол бойынша ғана жаңағы йесептеу жасамайды// уолар уоны тек̊серетін болады↓/// ↑басқа да да ы ы тійісті ͡б̊із нормаларды йеңгіздік↓/// ↑мысалы/ бұл бірақ далаға шығып айтčаң// әлде пост жассаң// ы ы бұны йешкім қатты түсінбейді↓/// ↑уоған уой/ мынау керемет жұмұс деп түсүнетіндер аз↓/// ↑бірақ міне/ жүйелі жұмыс деген уосындай үңүліп// ішінде уосындай бір күрделі сұрақтарды шешүу деген нағыз жүйелі жұмыс↓/// ↑уөйткені ͡б̊үгін жыйырма мың ы ы көб̊ейтүу деген// уол бүгінгі/ уол ұуақытш̆а мәселе↓/// ↑бірақ бізге керегі жүйелі/ кешенді праблемалар шешүу↓/// |
↑йенді ͡б̊ұл ақпаратты зерттеушүлөргө ͡б̊іріншіден ашад↓/// ↑йекіншіден/ альтернатыйвт'ақпаратты алатым болады↓/// ↑үшүншүден/ мынау ы ы салалық уоргандардың статійстійкасын тек қан'алып // уонұ ғана сол бойұнша ғана жаңағы йесептеу жасамайды// уолар уонұ тек̊серетім болады↓/// ↑басқа да да ы ы тійісті ͡б̊із нормаларды йеңгіздік↓/// ↑мысалы/ бұл бірағ ͡далаға шығыб̊ ͡айтčаң// әлде пост ͡шассаң// ы ы бұнұ йешкім қатты түсүмбөйді↓/// ↑уоған уой/ мынау ͡геремет ͡шұмұс ͡теп түсүнөтіндер аз↓/// ↑бірағ міне/ жүйөлү жұмұс теген уосұндай үңүлүп// ішінде уосұндай бір ͡гүрдөлү сұрақтарды шешүу деген нағыж жүйөлү жұмұс↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊үгүн жыйырма мың ы ы көб̊өйтүу деген// уол бүгүңгү/ уол ұуақытш̆а мәселе↓/// ↑бірақ ͡пізге ͡герегі жүйөлү/ кешенді праблемалар шешүу↓/// |
- Енді бұл ақпаратты зерттеушілерге біріншіден ашад. Екіншіден, альтернативті ақпаратты алатын болады. Үшіншіден, мынау ы-ы салалық органдардың статистикасын тек қана алып, оны ғана сол бойынша ғана жаңағы есептеу жасамайды, олар оны тексеретін болады. Басқа да да ы-ы тиісті біз нормаларды енгіздік. Мысалы, бұл бірақ далаға шығып айтсаң, әлде пост жазсаң ы-ы бұны ешкім қатты түсінбейді. Оған ой, мынау керемет жұмыс деп түсінетіндер аз. Бірақ, міне, жүйелі жұмыс деген осындай үңіліп, ішінде осындай бір күрделі сұрақтарды шешу деген нағыз жүйелі жұмыс. Өйткені бүгін 20 000 ы-ы көбейту деген ол бүгінгі, ол уақытша мәселе. Бірақ бізге керегі жүйелі, кешенді проблемалар шешу. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑жүйелілік ы ы тұуралы/ жаңа ͡б̊ір уосы жұуырда ͡б̊ір адам айтты↓/// ↑кезінде назарб̊аев алғаш ірет čійнгапұурға ͡б̊арғанда// йенді лій кұуан йұу мен сійнгапұур/ қазақ̊станнан сійнгапұур жасаймын деп айтты ғой // назарб̊аев кезінде↓/// ↑сонда назарб̊аев ы ы бірінші ірет čійнгапұурға ͡б̊арғанда керемет// жаңағы шокта ͡б̊олып// қазақ̊станнан сійнгапұур жасайды деп лій кұуан йұуға// қазақ̊станның дійпламаттары ы ы кеңесші ͡б̊олұуға шақырған йекен↓/// ↑тоқ̊сан бірінші жылдың басында↓/// ↑ұсұныс жасапты да// қазақтар жоқ болып кетіпті↓/// ↑лій кұуан йұу уол ұсұнысты қаб̊ылдағысы келген йекен↓/// |
↑жүйөлүлік ы ы тұуралы/ жаңа ͡б̊ір уосұ жұуұрда ͡б̊ір адам айтты↓/// ↑кезінде назарб̊аев алғаш ірет čыйңгапұурға ͡б̊арғанда// йенді лій кұуан йұу мен сыйңгапұур/ қазақ̊станнан сыйңгапұур жасаймын деб̊ ͡айтты ғой // назарб̊аев кезінде↓/// ↑сонда назарб̊аев ы ы бірінші ірет čыйңгапұурға ͡б̊арғанда ͡геремет// жаңағы шокта ͡б̊олұп// қазақ̊станнан сыйңгапұур жасайды деп лій кұуан йұуға// қазақ̊станның дійпломаттары ы ы кеңешші ͡б̊олұуға шақырған йекен↓/// ↑ тоқ̊сам бірінші жылдың басында↓/// ↑ұсұнұш ͡ шасапты да// қазақтар жоқ ͡полұп кетіпті↓/// ↑лій кұуан йұу уол ұсұнұсты қаб̊ылдағысы ͡гелген йекен↓/// |
- Жүйелілік ы-ы туралы жаңа бір осы жуырда бір адам айтты. Кезінде Назарбаев алғаш рет Сингапурға барғанда, енді Ли Куан Ю мен Сингапур, Қазақстаннан Сингапур жасаймын деп айтты ғой Назарбаев кезінде. Сонда Назарбаев ы-ы бірінші рет Сингапурға барғанда керемет, жаңағы, шокта болып, Қазақстаннан Сингапур жасайды деп Ли Куан Юға Қазақстанның дипломаттары ы-ы кеңесші болуға шақырған екен. 91 жылдың басында. Ұсыныс жасапты да, қазақтар жоқ болып кетіпті. Ли Куан Ю ол ұсынысты қабылдағысы келген екен. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑бірақ та сонан кейін/ бір қазақты кездескеннен кейін бес жылдан кейін// сол назарб̊аевты келгеннен кейін ы ы қазақты көріп айтыпты// маған уосындай бес жыл бұрын уосындай ұсұныс беріп йеді// бірақ ы ы қазақ̊стан ы-ы мұнай тапты да// мен'ұмытып кетті деп айтыпты лій кұуан йұу// сөйтіп айтқан йекен↓/// ↑жалпы қазақ̊станның үлкен қателігі// уол жүйе жоқтығы деп айтқан йекен сол лій кұуан йұу↓/// ↑жүйе жоқ/ жүйесіздік і і деп// жаңағы сіздің айтып уотырған уойдан тұуындаған дүнійе да↓/// ↑мен уойлаймын// шынымен де б̊ізде жүйелік жоқ↓/// ↑бір мійнійстр келед↓/// ↑ы ы ійә/ жаңа мійнійстр келед та ͡б̊әрін уөзгерте б̊астайд↓/// ↑ал йегер де жүйе ͡б̊олса// ы уоны жүйелі түрде жалғастырұу керек деп̊ санаймын да↓/// ↑мысалы/ менің жеке уойым// сіз де келісетін шығарсыз↓/// |
↑бірақ та сонаң ͡ гейін/ бір ͡ғазақты ͡гездескеннең ͡ гейім беш ͡ шылдаң ͡ гейін// сол назарб̊аевты ͡гелгеннең ͡ гейін ы ы қазақты ͡гөрүб̊ ͡айтыпты// маған уосұндай беш ͡ шыл бұрұн уосұндай ұсұнұс ͡періп йеді// бірақ ы ы қазақ̊стан ы-ы мұнай тапты да// мен'ұмұтұп кетті деб̊ ͡айтыпты лій кұуан йұу// сөйтүб̊ ͡айтқан йекен↓/// ↑жалпы қазақ̊станның үлкөң ͡ғателігі// уол жүйө жоқтұғұ деб̊ ͡айтқан йекен сол лій кұуан йұу↓/// ↑жүйө жоқ/ жүйөсүздік і і деп// жаңағы сіздің айтып уотұрған уойдан тұуұндаған дүнүйө да↓/// ↑ мен уойлаймын// шынымен де ͡б̊ізде жүйөлүг жоқ↓/// ↑бір мійнійстр ͡гелед↓/// ↑ы ы ійә/ жаңа мійнійстр ͡гелед та ͡б̊әрін уөзгөртө ͡б̊астайд↓/// ↑ал йегер де жүйө ͡б̊олса// ы уонұ жүйөлү түрдө жалғастырұу ͡герек деп̊ санаймын да↓/// ↑мысалы/ менің жеке уойұм// сіз де ͡гелісетін шығарсыз↓/// |
- Бірақ та сонан кейін бір қазақты кездескеннен кейін бес жылдан кейін, сол Назарбаевты келгеннен кейін ы-ы қазақты көріп айтыпты: «Маған осындай бес жыл бұрын осындай ұсыныс беріп еді, бірақ ы-ы Қазақстан ы-ы мұнай тапты да, мені ұмытып кетті» деп айтыпты Ли Куан Ю, сөйтіп айтқан екен. «Жалпы, Қазақстанның үлкен қателігі - ол жүйе жоқтығы» деп айтқан екен сол Ли Куан Ю. Жүйе жоқ, жүйесіздік і-і деп, жаңағы, сіздің айтып отырған ойдан туындаған дүние да. Мен ойлаймын, шыныменде бізде жүйелік жоқ. Бір министр келед. Ы-ы, иә, жаңа министр келед та бәрін өзгерте бастайд. Ал егер де жүйе болса, ы оны жүйелі түрде жалғастыру керек деп санаймын да. Мысалы, менің жеке ойым, сіз де келісетін шығарсыз. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑мінез керек// жән'ұнамайтын шешімдерді қаб̊ылдауға да мінез керек↓/// ↑бізде уөйткені↓///
↑ійә/ және де ͡б̊ілесіз ͡б̊е/ асхат қанатұлы↓/// ↑кейде мійнійстрлерге уөзүнің амбійсійасынан бөлек// мемлекеттің мүддесін алға қойұу керек деп уойлаймын↓///
↑дәл солай↓///
↑келед та ͡б̊әрін жоққа шығарад↓/// ↑бәрін қайтадан бастайд↓/// ↑қайтадаң кім келді↓/// ↑кім кетті↓/// ↑біздің мійнійстрлер йенді йекі/ үш жыл сайын ауұсып тұрад ғой// ауысқан да дұрыс шығар↓/// ↑ійә/ бір мійнійстрдің уон жыл/ бес жыл уотырғаны да дұрыс йемес шығар↓/// ↑ бірақ жаңағы/ жауапкершілік/ жүйелілік/ сәл мемлекеттік мүдден'алға қойұу// ійә/ әртүрлі ұлагійстік/ амбійсійалық/ йенді/ йенді ͡б̊ір/ сондай бір қараб̊астың ы ы мүддесін алға қоймау керек̊ сыйақты↓/// |
↑мінез ͡ герек// жән'ұнамайтын шешімдерді ͡ғаб̊ылдауға да мінез ͡ герек↓/// ↑бізде уөйткөнү↓///
↑ійә/ және де ͡б̊ілесіз ͡б̊е/ асхат қанатұлұ↓/// ↑кейде мійнійстрлерге уөзүнүң амбыйсыйасынам бөлөк// мемлекеттің мүддөсүн алға ͡ғойұу ͡герек деп уойлаймын↓///
↑дәл солай↓///
↑келед та ͡б̊әрін жоққа шығарад↓/// ↑бәрің ͡ қайтадам бастайд↓/// ↑қайтадаң ͡ гім ͡гелді↓/// ↑кім ͡гетті↓/// ↑біздің мійнійстрлер йенді йекі/ үш ͡шыл сайын ауұсұп тұрад ғой// ауұсқан да дұрұш шығар↓/// ↑ійә/ бір мійнійстрдің уон жыл/ беш ͡ шыл уотұрғаны да дұрұс йемеш шығар↓/// ↑ бірағ жаңағы/ жауапкершілік/ жүйөлүлік/ сәл мемлекеттіг мүддөн'алға қойұу// ійә/ әртүрлү ұлагійстік/ амбыйсыйалық/ йенді/ йенді ͡б̊ір/ сондай бір ͡ғараб̊астың ы ы мүддөсүн алға ͡ғоймау ͡герек̊ сыйақты↓///
|
- Мінез керек және ұнамайтын шешімдерді қабылдауға да мінез керек. Бізде өйткені...
- Иә, және де білесіз бе, Асхат Қанатұлы! Кейде министрлерге өзінің амбициясынан бөлек, мемлекеттің мүддесін алға қою керек деп ойлаймын.
- Дәл солай.
- Келед та бәрін жоққа шығарад. Бәрін қайтадан бастайд. Қайтадан кім келді? Кім кетті? Біздің министрлер енді екі-үш жыл сайын ауысып тұрад ғой, ауысқан да дұрыс шығар. Иә, бір министрдің 10 жыл, 5 жыл отырғаны да дұрыс емес шығар. Бірақ, жаңағы, жауапкершілік, жүйелілік, сәл мемлекеттік мүддені алға қою, иә, әртүрлі логистік, амбициялық, енді, енді бір, сондай бір қарабастың ы-ы мүддесін алға қоймау керек сияқты. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑мінез уол үшін/ і і жаңағ'әлійхан бөкөйхан айтады ғой// ұлтқа қызмет йетүу/ білімнен йемес// мінезден деп↓/// ↑сондықтан мінез деген уөте маңызды↓/// ↑мінез деген/ уол тек қана жаңағындай йелг'ұнайтын шешімдер ͡б̊олад да↓/// ↑папұулійстік̊ шешімдер б̊олад↓/// ↑ұнайтын шешімдер ͡б̊олад↓/// ↑қазір ͡б̊арлығы күтіп уотқан шешімдер б̊олад↓/// ↑бірақ бастысы уол йелг'ұнайтын шешім болмау керек/ менің уойымша↓/// ↑бастысы йелге қажет ш̆ешімдер ͡б̊олұу керек↓/// ↑бірақ уол шешімдер күрделі ͡б̊олұуы мүмкін↓/// ↑уол шешімдерге мүмкін жетпіс пайыз/ алпыс пайыз қарсы ͡б̊олұуы мүмкін↓/// ↑бірақ уол шешімдерді қаб̊ылдау керек↓/// ↑қаб̊ылдау керек↓/// ↑мысалы/ мен айтып уотырмын ғой// кезінде і і біраз шешімдер қаб̊ылдағанда// уол шешімдер уөте күрделі ͡б̊олды↓/// ↑уол шешімдер қаб̊ылданбады↓/// |
↑мінез уол үшүн/ і і жаңағ'әлійхан бөкөйхан айтады ғой// ұлтқа ͡ғызмет йетүу/ білімнен йемес// мінезден деп↓/// ↑сондұқтан мінез деген уөтө маңызды↓/// ↑мінез деген/ уол тек қана жанағындай йелг'ұнайтын шешімдер ͡б̊олад да↓/// ↑папұулійстік̊ шешімдер ͡б̊олад↓/// ↑ұнайтын шешімдер ͡б̊олад↓/// ↑қазір ͡б̊арлығы ͡гүтүп уотқан шешімдер ͡б̊олад↓/// ↑бірақ ͡пастысы уол йелг'ұнайтын шешім болмау ͡герек/ менің уойұмша↓/// ↑бастысы йелге қажет ш̆ешімдер ͡б̊олұу ͡герек↓/// ↑бірақ уол шешімдер ͡гүрдөлү ͡б̊олұуұ мүмкүн↓/// ↑уол шешімдерге мүмкүн жетпіс пайыз/ алпыс пайыз ͡ ғарсы ͡б̊олұуұ мүмкүн↓/// ↑бірақ уол шешімдерді ͡ғаб̊ылдау ͡герек↓/// ↑қаб̊ылдау ͡герек↓/// ↑мысалы/ мен айтып уотұрмұн ғой// кезінде і і біраш шешімдер ͡ғаб̊ылдағанда// уол шешімдер уөтө күрдөлү ͡б̊олдұ↓/// ↑уол шешімдер ͡ғаб̊ылдамбады↓/// |
- Мінез, ол үшін, і-і жаңағы, Әлихан Бөкейхан айтады ғой: "Ұлтқа қызмет ету - білімнен емес, мінезден" деп. Сондықтан мінез деген өте маңызды. Мінез деген ол тек қана жанағындай елге ұнайтын шешімдер болад да. Популистік шешімдер болад. Ұнайтын шешімдер болад. Қазір барлығы күтіп отқан шешімдер болад. Бірақ бастысы ол елге ұнайтын шешім болмау керек, менің ойымша. Бастысы елге қажет шешімдер болу керек. Бірақ ол шешімдер күрделі болуы мүмкін. Ол шешімдерге мүмкін 70%, 60% қарсы болуы мүмкін. Бірақ ол шешімдерді қабылдау керек. Қабылдау керек. Мысалы, мен айтып отырмын ғой, кезінде і-і біраз шешімдер қабылдағанда ол шешімдер өте күрделі болды. Ол шешімдер қабылданбады. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑йесімд'асхат аймағамбетов іректорларын бәрін кетіріп жатыр// қаншама жыл уотырған↓/// ↑асхат аймағамбетов іректорлармен қырылысып жатыр деген// і і біраз әңгіме ͡б̊олды↓///
↑үунійверсійтеттерді жаптық/ мысалы↓/// ↑презійденттің тап̊сырмасы ͡б̊олды↓/// ↑презійденттің қолдауының арқасында// бұл жұмыс істеуге мүмкіндік болды↓/// ↑ уөйткен'үлкен сайасый қолдауы ͡б̊олмаса↓///
↑презійденттің қолдауы ͡б̊олмаса// мійнійстрлерге жұмыс жасау қыйын ба↓/// |
↑йесімд'асхат аймағамбетов іректорларым бәрің ͡ гетіріб̊ жатыр// қаншама жыл уотұрған↓/// ↑асхат аймағамбетов іректорлармең ͡ ғырылысыб̊ жатыр деген// і і біраз әңгіме ͡б̊олдұ↓///
↑үунійверсійтеттерді жаптық/ мысалы↓/// ↑презійденттің тап̊сырмасы ͡б̊олдұ↓/// ↑презійденттің ͡ғолдауұнұң арқасында// бұл жұмұс істеугө мүмкүндүк болдұ↓/// ↑ уөйткөн'үлкөн сайасый ͡ғолдауұ ͡б̊олмаса↓///
↑презійденттің ͡ғолдауұ ͡б̊олмаса// мійнійстрлерге жұмұш ͡ шасау ͡ғыйым ба↓/// |
- Есімде Асхат Аймағамбетов ректорларын бәрін кетіріп жатыр қаншама жыл отырған. Асхат Аймағамбетов ректорлармен қырылысып жатыр деген і-і біраз әңгіме болды.
- Университеттерді жаптық, мысалы. Президенттің тапсырмасы болды. Президенттің қолдауының арқасында бұл жұмыс істеуге мүмкіндік болды. Өйткені үлкен саяси қолдауы болмаса...
- Президенттің қолдауы болмаса министрлерге жұмыс жасау қиын ба? |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑мійнійстрлерге жұмыс жасау қыйын↓/// ↑мен айтып уотырмын// мысалы мен мійнійстр ͡б̊олғанда// кейб̊ір іреформалард'істеуге мүмкіндік болса// уол презійденттің қолдауының арқасында↓/// ↑мен уон'ашық айтамын↓/// ↑уөйткені сайасый қолдауды сен сезінсең// білсең және уоны сен тек қана сен білмейсің// басқалар да ͡б̊ілед↓/// ↑сонда ғана ͡б̊ұл мүмкін болад↓/// ↑мысалы/ үунійверсійтеттерді жаб̊амын дегенде// йенді жасыратыны жоқ// түрлі деңгейдегі ылауазым тұлғаларды да// әр үунійверсійтет бойынша уөздерінің ұсұныстарын айтты↓/// ↑бірақ уол мәселе презійденттің бақылауында б̊олғанына ͡б̊айланысты// нақты мінез көрсетіп// мысалы уол шешімді қаб̊ылдауға мүмкін болды↓/// ↑жалғыз уөзім болсам// презійдент қолдамаса// бұны менің қолымнан келер ме// келмейді ме деген үлкен мәселе↓/// ↑уол бір↓/// ↑йекіншіден/ мысалы ͡б̊із дійректорлардың ұратасыйасын йеңгіздік↓/// ↑ уол біздегі қазақ̊стандағы// і і жыйырма мыңға жұуық түрл'ұйымдар бар↓/// |
↑мійнійстрлерге жұмұш ͡ шасау ͡ғыйын↓/// ↑мен айтып уотұрмұн// мысалы мен мійнійстр ͡б̊олғанда// кейб̊ір іреформалард'істеугө мүмкүндүк болса// уол презійденттің ͡ғолдауұнұң арқасында↓/// ↑мен уон'ашық айтамын↓/// ↑уөйткөнү сайасый ͡ғолдаудұ сен сезінсең// білсең және уонұ сен тек қана сем білмейсің// басқалар да ͡б̊ілед↓/// ↑сонда ғана ͡б̊ұл мүмкүм болад↓/// ↑мысалы/ үунійверсійтеттерді жаб̊амын дегенде// йенді жасыратыны жоқ// түрлү деңгейдегі ылауазым тұлғаларды да// әр үунійверсійтет ͡пойұнша уөздөрүнің ұсұнұстарын айтты↓/// ↑бірақ уол мәселе презійденттің бақылауұнда б̊олғанына ͡б̊айланысты// нақты мінез ͡гөрсөтүп// мысалы уол шешімді ͡ғаб̊ылдауға мүмкүм болдұ↓/// ↑жалғыз уөзүм болсам// презійдент қолдамаса// бұнұ менің ͡ғолұмнаң ͡ гелер ме// келмейді ме деген үлкөн мәселе↓/// ↑ уол бір↓/// ↑йекіншіден/ мысалы ͡б̊із дійректорлардың ұратасыйасын йеңгіздік↓/// ↑ уол біздегі ͡ғазақ̊стандағы// і і жыйырма мыңға жұуұқ түрл'ұйұмдар бар↓/// |
- Министрлерге жұмыс жасау қиын. Мен айтып отырмын, мысалы, мен министр болғанда кейбір реформаларды істеуге мүмкіндік болса, ол Президенттің қолдауының арқасында. Мен оны ашық айтамын. Өйткені саяси қолдауды сен сезінсең, білсең және оны сен тек қана сен білмейсің, басқалар да білед. Сонда ғана бұл мүмкін болад. Мысалы, университеттерді жабамын дегенде, енді жасыратыны жоқ, түрлі деңгейдегі лауазым тұлғаларды да әр университет бойынша өздерінің ұсыныстарын айтты. Бірақ ол мәселе Президенттің бақылауында болғанына байланысты нақты мінез көрсетіп, мысалы, ол шешімді қабылдауға мүмкін болды. Жалғыз өзім болсам, Президент қолдамаса, бұны менің қолымнан келер ме, келмейді ме деген үлкен мәселе. Ол - бір. Екіншіден, мысалы, біз директорлардың ротациясын енгіздік. Ол біздегі Қазақстандағы і-і 20 мыңға жуық түрлі ұйымдар бар. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑уоның барлығ'үшін үлкен соққы// үлкен қыйындық↓/// ↑мен уоны түсүнемін↓/// ↑менде де мүмкін дійректор ͡б̊олсам// маған да да ͡б̊ұл мійнійстрдің шешім'ұнамаушы йеді↓/// ↑әлде б̊із мұғалімдерге/ і і үунійверсійтеттерге/ педагогійкалық үунійверсійтеттерге сен і і педагогійкалық білімд'алып // дійпломд'алғаннан кейін// міндетті түрде уөз пәнің бойынша тест тап̊сырұу керек дедік↓/// ↑сонда ͡б̊ірінші жылы// бізге қырық мыңға жұуық̊ стүуденттер// педагогійкалық білім алып̊ шығып// дійпломдарын алып̊ шықты↓/// ↑біз уоларды уөз пәні ͡б̊ойынша тестілеуден уөткіздік↓/// ↑сонда тоқ̊сан пайыздан көб̊іі уөз пәні б̊ойынша// төрт жыл математійканы уоқысаң// сол төрт жыл бойы уоқыған математійка ͡б̊ойынша// мектептің бағдарламасы ͡б̊ойынша ͡б̊ерілген сұрақтарға жауап бер'алған жоқ↓/// ↑сондықтан біз уоны жүйелі іретінде кіргіздік↓/// ↑біз айттық// йенді мектепке мұғалім болып тұрұу үшін // тек қана дійплом жеткілік̊сіз↓/// |
↑уонұң барлығ'үшүн үлкөн соққұ// үлкөң ͡ ғыйындық↓/// ↑мен уонұ түсүнөмін↓/// ↑менде де мүмкүн дійректор ͡б̊олсам// маған да да ͡б̊ұл мійнійстрдің шешім'ұнамаушұ йеді↓/// ↑әлде ͡б̊із мұғалімдерге/ і і үунійверсійтеттерге/ педагогұйкалығ үунійверсійтеттерге сен і і педагогұйкалық ͡пілімд'алып // дійпломд'алғаннан кейін// міндетті түрдө уөз пәнің бойұнша тест тап̊сырұу ͡герек дедік↓/// ↑сонда ͡б̊ірінші жылы// бізге қырығ мыңға жұуұқ̊ стүудөнттөр// педагогұйкалық ͡пілім алып̊ шығып// дійпломдарын алып̊ шықты↓/// ↑біз уоларды уөз пәні ͡б̊ойұнша тестілеудөн уөткүздүк↓/// ↑сонда тоқ̊сам пайыздаң ͡ гөб̊ү уөз пәні ͡б̊ойұнша// төрт ͡шыл математыйканы уоқұсаң// сол төрт ͡шыл бойұ уоқұған математыйка ͡б̊ойұнша// мектептің бағдарламасы ͡б̊ойұнша ͡б̊ерілген сұрақтарға жауап ͡пер'алған жоқ↓/// ↑сондұқтам біз уонұ жүйөлү іретінде ͡гіргіздік↓/// ↑біз айттық// йенді мектепке мұғалім болұп тұрұу үшүн // тек қана дійплом жеткілік̊сіз↓/// |
- Оның барлығы үшін үлкен соққы, үлкен қиындық. Мен оны түсінемін. Менде де мүмкін директор болсам, маған да да бұл министрдің шешімі ұнамаушы еді. Әлде біз мұғалімдерге, і-і университеттерге, педагогикалық университеттерге: "Сен і-і педагогикалық білімді алып, дипломды алғаннан кейін, міндетті түрде өз пәнің бойынша тест тапсыру керек" дедік. Сонда бірінші жылы бізге 40 мыңға жуық студенттер педагогикалық білім алып шығып, дипломдарын алып шықты. Біз оларды өз пәні бойынша тестілеуден өткіздік. Сонда 90 пайыздан көбі өз пәні бойынша, 4 жыл математиканы оқысаң, сол 4 жыл бойы оқыған математика бойынша, мектептің бағдарламасы бойынша берілген сұрақтарға жауап бере алған жоқ. Сондықтан біз оны жүйелі ретінде кіргіздік. Біз айттық: "Енді мектепке мұғалім болып тұру үшін тек қана диплом жеткіліксіз". |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑саған қосымша ͡б̊іліктілігіңді дәлелдейтін// шын мәнінде/ сен сол пәнді б̊ілетін ақпарат берүуің керек↓/// ↑міне/ сонда мен көргенім// жаңағы қырық мыңға жұуық бала тап̊сырып// соны тек қана жаңағындай уон пайызға жетпейтіні ғана// уөз пәні ͡б̊ойынша йемтійхан тап̊сыр'алды ↓/// ↑соған байланысты сек̊сен алт'үунійверсійтет // педагогті дайындап жатčа// мен уотыз алт'үунійверсійтеттің ілійсензійасын бір дегенде қайтып алдым↓/// ↑уөйткені педагогтер дайындау деген уөт'үлкен // мысалы маңызды мәселе↓/// ↑әлде мысалы ͡б̊із ы ы көб̊үнесе маған қатты қатты сөздер айтатын// бұл уоқұу жылын ұзартұу дедік↓/// ↑ата'аналар үшін бұл уөт'үлкен // қыйын мәселе↓/// ↑балалар үшін де де/ мен уөз үйімдегі де жаңағы ы ы уотбасымдағы ы ы кісілер де// маған солай айтты↓/// ↑мысалы/ бұл йешкімг'ұнамайтын сұрақ↓/// ↑ійә/ уөйткені б̊ұл қыйын сұрақ↓/// |
↑сағаң ͡ ғосұмша ͡б̊іліктілігіңді дәлелдейтін// шын мәнінде/ сен сол пәнді ͡б̊ілетін ақпарат ͡перүуүң ͡герек↓/// ↑міне/ сонда мең ͡ гөргөнүм// жаңағы қырығ мыңға жұуұқ ͡пала тап̊сырып// сонұ тек қана жаңағындай уом пайызға жетпейтіні ғана// уөз пәні ͡б̊ойұнша йемтійхан тап̊сыр'алды ↓/// ↑соғам байланысты сек̊сен алт'үунійверсійтет // педагогті дайындаб̊ жатčа// мен уотұз алт'үунійверсійтеттің ілійсензійәсым бір дегенде қайтыб̊ ͡алдым↓/// ↑уөйткөнү педагогтер дайындау деген уөт'үлкөн // мысалы маңызды мәселе↓/// ↑әлде мысалы ͡б̊із ы ы көб̊үнөсе мағаң ͡ ғатты қатты сөздөр айтатын// бұл уоқұу жылын ұзартұу дедік↓/// ↑ата'аналар үшүм бұл уөт'үлкөн // қыйын мәселе↓/// ↑балалар үшүн де де/ мен уөз үйүмдөгі де жаңағы ы ы уотпасымдағы ы ы кісілер де// маған солай айтты↓/// ↑мысалы/ бұл йешкімг'ұнамайтын сұрақ↓/// ↑ійә/ уөйткөнү б̊ұл ͡ғыйын сұрақ↓/// |
- Саған қосымша біліктілігіңді дәлелдейтін, шын мәнінде сен сол пәнді білетін ақпарат беруің керек. Міне, сонда мен көргенім жаңағы 40 мыңға жуық бала тапсырып, соны тек қана жаңағындай 10 пайызға жетпейтіні ғана өз пәні бойынша емтихан тапсыра алды. Соған байланысты 86 университет педагогті дайындап жатса, мен 36 университеттің лицензиясын бір дегенде қайтып алдым. Өйткені педагогтер дайындау деген өте үлкен, мысалы, маңызды мәселе. Әлде, мысалы, біз ы-ы көбінесе маған қатты-қатты сөздер айтатын - бұл оқу жылын ұзарту дедік. Ата-аналар үшін бұл өте үлкен, қиын мәселе. Балалар үшін де де, мен өз үйімдегі де, жаңағы ы-ы отбасымдағы ы-ы кісілер де маған солай айтты. Мысалы, бұл ешкімге ұнамайтын сұрақ. Иә, өйткені бұл қиын сұрақ. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑кійно ͡б̊ар↓/// ↑сол кійнод'айтад // біреу сенде ͡б̊арлық мүмкіндіктер ͡б̊ар// сен құдай сыйақтысың// н'істегің келед// сон'істеуіңе болад дейді↓/// ↑бірақ бір мәселен'істеме дейд// балалардың демалысына тійіспе дейд↓/// ↑сол сыйақт'әрійне / йегер б̊із қазақ йелі// қазақ̊стан йегер ͡б̊ілімді ы ы йел болад десек// білімд'ұлт болад десек// ғылым біздің ы ы жаңағындай басты сұрағымыз// басты мәселеміз ͡б̊олатын болса// уонда ͡б̊із ͡б̊асқа шешім қаб̊ылдаймыз да↓/// ↑уонда жарайды// уонда ͡б̊із тіпті саб̊ақты уонд'үш ай йемес// уонда ͡б̊із ͡б̊ес ай демалайық// алт'ай демалайық↓/// ↑бізде қазіргі ұуақытта// мысалы ͡б̊із йекі жүз жұуық күн демаламыз да// тек қана жүз алпыс күннен астам ғана саб̊ақ уоқыймыз↓/// ↑йегер уолай болатын болса// қандай сапа ͡б̊олады↓/// ↑әрійне/ ұнамайтын/ түсінбейтін/ бүгін түсінбейтін сұрақтар// іреформалар ͡б̊олса да// уондай іреформаларды қаб̊ылдаған↓/// |
↑кійно ͡б̊ар↓/// ↑сол ͡ гұйнод'айтад // біреу сенде ͡б̊арлығ мүмкүндүктер ͡б̊ар// сең ͡ ғұдай сыйақтысың// н'істегің келед// сон'істеуүңө болад дейді↓/// ↑бірақ ͡пір мәселен'істеме дейд// балалардың демалысына тійіспе дейд↓/// ↑сол сыйақт'әрійне / йегер ͡б̊із ͡ғазақ йелі// қазақ̊стан йегер б̊ілімді ы ы йел болад десек// білімд'ұлт болад десек// ғылым біздің ы ы жаңағындай басты сұрағымыз// басты мәселеміз б̊олатым болса// уонда б̊із б̊асқа шешім қаб̊ылдаймыз да↓/// ↑уонда жарайды// уонда б̊із тіпті саб̊ақты уонд'үш ай йемес// уонда б̊із б̊ес ай демалайық// алт'ай демалайық↓/// ↑бізде қазіргі ұуақытта// мысалы б̊із йекі жүж жұуұқ күн демаламыз да// тек қана жүз алпыс күннөн астам ғана саб̊ақ уоқұймұз↓/// ↑йегер уолай болатым болса// қандай сапа б̊олады↓/// ↑әрійне/ ұнамайтын/ түсүмбөйтін/ бүгүн түсүмбөйтін сұрақтар// іреформалар ͡б̊олса да// уондай іреформаларды қаб̊ылдаған↓/// |
- Кино бар. Сол кинода айтад, біреу сенде барлық мүмкіндіктер бар, сен құдай сияқтысың, не істегің келед, соны істеуіңе болад дейді. Бірақ бір мәселені істеме дейд, балалардың демалысына тиіспе дейд. Сол сияқты, әрине, егер біз қазақ елі, Қазақстан егер білімді, ы-ы ел болад десек, білімді ұлт болад десек, ғылым біздің ы-ы жаңағындай басты сұрағымыз, басты мәселеміз болатын болса, онда біз басқа шешім қабылдаймыз да. Онда жарайды, онда біз тіпті сабақты онда 3 ай емес, онда біз 5 ай демалайық, 6 ай демалайық. Бізде қазіргі уақытта, мысалы, біз 200 жуық күн демаламыз да, тек қана 160 күннен астам ғана сабақ оқимыз. Егер олай болатын болса, қандай сапа болады? Әрине, ұнамайтын, түсінбейтін, бүгін түсінбейтін сұрақтар, реформалар болса да, ондай реформаларды қабылдаған... |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑бірақ̊ сіз кеткеннен кейін// қайттан ы ы уоқұу жылын қайттан уөзгертті ғой↓///
↑йенді уөз аргұументтері ͡б̊ар ғой↓/// ↑мен уоо уол мәселеге/ уол шешімдерге йешқ̊андай каментарій бер'алмайм // уөйткен'әр адамның уөз ұуақытында шешім қаб̊ылдағаны// ы ы маңызды деп уойлаймын↓/// ↑уөйткені сен сол шешімді қаб̊ылдадың// уоған сен жауап берүуің керек↓/// ↑әр қаб̊ылдаңған шешіміне// әр қол қойған бұйрығына// і і йесеп берүуге і і мүмкіндігің болұу керек↓///
↑ал қазіргі ͡б̊ілім/ ғылым/ жаңағы уоқұу ағартұу бағытында қарап// жасаб̊ жатқан жұмыстарды қарап// бір қарныңыз ашатын кездер ͡б̊олады ма↓///
|
↑бірақ̊ сіз ͡геткеннең ͡ гейін// қайттан ы ы уоқұу жылың ͡ ғайттан уөзгөрттү ғой↓///
↑йенді уөз аргұумөнттөрү ͡б̊ар ғой↓/// ↑мен уоо уол мәселеге/ уол шешімдерге йешқ̊андай ͡гаментарый бер'алмайм // уөйткөн'әр адамның уөз ұуақытында шешім қаб̊ылдағаны// ы ы маңызды деп уойлаймын↓/// ↑уөйткөнү сен сол шешімді ͡ғаб̊ылдадың// уоған сен жауап ͡перүуүң ͡герек↓/// ↑әр ͡ғаб̊ылдаңған шешіміне// әр ͡ғол ͡ғойғам бұйрұғұна// і і йесеп ͡перүугө і і мүмкүндүгің болұу ͡герек↓///
↑ал ͡ ғазіргі ͡б̊ілім/ ғылым/ жаңағы уоқұу ағартұу бағытында ͡ғарап// жасаб̊ жатқан жұмұстарды қарап// бір ͡ ғарныңыз ашатың ͡ гездер ͡б̊олады ма↓///
|
- Бірақ сіз кеткеннен кейін қайттан, ы-ы оқу жылын қайттан өзгертті ғой.
- Енді өз аргументтері бар ғой. Мен о-о ол мәселеге, ол шешімдерге ешқандай комментарий бере алмайм, өйткені әр адамның өз уақытында шешім қабылдағаны ы-ы маңызды деп ойлаймын. Өйткені сен сол шешімді қабылдадың, оған сен жауап беруің керек. Әр қабылданған шешіміне, әр қол қойған бұйрығына і-і есеп беруге і-і мүмкіндігің болу керек.
- Ал қазіргі білім, ғылым, жаңағы оқу-ағарту бағытында қарап, жасап жатқан жұмыстарды қарап, бір қарныңыз ашатын кездер болады ма?
|
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑мен әріптестерім ғой↓/// ↑мен уоларға б̊ағаб̊ергім келмейді↓/// ↑уөйткен'этійкалық тұрғыда↓///
↑сіз депүутатčыз ғой↓///
↑жоқ/ уол депүутат болұу// уол бір↓/// ↑йекіншіден/ і і үкімет мүшелері/ біздің әріптестеріміз↓/// ↑уолардың жұмысына// йенді уол барлығы көріп уотыр ғой↓/// ↑уоған халық уөзүнің бағасын береді деп уойлаймын↓/// ↑ уол уол қыйын йемес↓/// ↑уоған тійісті сараптама жасап// керек адам уөзі түсүніп// қарап алад деп уойлаймын↓/// ↑йенд'әріптестеріміз / і і күні түні жұмыс істеп жатыр ғой↓///
|
↑мен әріптестерім ғой↓/// ↑мен уоларға ͡б̊аға б̊ергім ͡гелмейді↓/// ↑уөйткөн'этійкалық тұрғұда↓///
↑сіз депүутатčыз ғой↓///
↑жоқ/ уол депүутат ͡полұу// уол бір↓/// ↑йекіншіден/ і і үкүмөт мүшөлөрі/ біздің әріптестеріміз↓/// ↑уолардың жұмұсұна// йенді уол барлығы ͡гөрүп уотұр ғой↓/// ↑уоған халық уөзүнүң бағасым береді деп уойлаймын↓/// ↑ уол уол ͡ ғыйын йемес↓/// ↑уоған тійісті сараптама жасап// керег адам уөзү түсүнүп// қараб̊ ͡алад деп уойлаймын↓/// ↑йенд'әріптестеріміз / і і күнү түнү жұмұс істеб̊ жатыр ғой↓///
|
- Мен әріптестерім ғой. Мен оларға баға бергім келмейді. Өйткені, этикалық тұрғыда...
- Сіз депутатсыз ғой.
- Жоқ, ол депутат болу, ол - бір. Екіншіден, і-і үкімет мүшелері, біздің әріптестеріміз. Олардың жұмысына, енді ол барлығы көріп отыр ғой. Оған халық өзінің бағасын береді деп ойлаймын. Ол ол қиын емес. Оған тиісті сараптама жасап, керек адам өзі түсініп, қарап алад деп ойлаймын. Енді әріптестеріміз і-і күні-түні жұмыс істеп жатыр ғой. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑ал ы ы дегеммен/ і і жаңа ͡б̊ілім/ ғылым саласындағы ͡б̊ір айқай шұулар ͡б̊асылар йемес↓/// ↑ы ы уосы жұуырда б̊олашақ бағдарламасы ͡б̊ойынша// ы ы шұу б̊олды ͡б̊ір↓/// ↑жалпы йенді тап тамаша/ керемет бағдарлама↓/// ↑мен айтам жұурналійстерге// неге ͡б̊олашақтың негатійв тұсын жаза ͡б̊еред// давайте ͡б̊асқа жағын жазайық// жақ̊сы тұсын жазайық// ы ы мықты мықты түлектер б̊ар ғой// соларды жазайық деп уосы жұуырда тап̊сырма ͡б̊ергем↓/// ↑йекі/үш күннен кейін жұурналійс айтад// самал таппадық йешкімді дейді↓/// ↑қалай↓/// ↑қалай таппадық↓/// ↑мықтылардың бәрі/ көб̊ісі і і ылауазымнан кетіп қалған// шетелге кетіп қалған↓/// ↑уолардың уөсүуіне↓/// |
↑ал ы ы дегеммен/ і і жаңа ͡б̊ілім/ ғылым саласындағы ͡б̊ір айқай шұулар ͡б̊асылар йемес↓/// ↑ы ы уосұ жұуұрда ͡б̊олашақ ͡пағдарламасы ͡б̊ойұнша// ы ы шұу б̊олдұ б̊ір↓/// ↑жалпы йенді тап тамаша/ керемет бағдарлама↓/// ↑мен айтам жұурналійстерге// неге б̊олашақтың негатыйв тұсын жаза б̊еред// давайте б̊асқа жағын жазайық// жақ̊сы тұсұн жазайық// ы ы мықты мықты түлөктөр ͡б̊ар ғой// соларды жазайығ ͡деп уосұ жұуұрда тап̊сырма б̊ергем↓/// ↑йекі/үш күннөң ͡ гейін жұурналыйс айтад// самал таппадық йешкімді дейді↓/// ↑қалай↓/// ↑қалай таппадық↓/// ↑мықтылардың бәрі/ көб̊үсү і і ылауазымнаң ͡ гетіп қалған// шетелге ͡гетіп қалған↓/// ↑уолардың уөсүуүнө↓/// |
- Ал, ы-ы дегенмен, і-і жаңа білім, ғылым саласындағы бір айқай-шулар басылар емес. Ы-ы осы жуырда "Болашақ" бағдарламасы бойынша ы-ы шу болды бір. Жалпы енді тап-тамаша, керемет бағдарлама. Мен айтам журналистерге неге "Болашақтың" негатив тұсын жаза беред, давайте басқа жағын жазайық, жақсы тұсын жазайық, ы-ы мықты-мықты түлектер бар ғой соларды жазайық деп осы жуырда тапсырма бергем. Екі-үш күннен кейін журналист айтад: «Самал таппадық ешкімді» дейді. Қалай? Қалай таппадық? Мықтылардың бәрі, көбісі і-і лауазымнан кетіп қалған, шетелге кетіп қалған. Олардың өсуіне... |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑уолай йемес↓/// ↑уолай йемес↓/// ↑бізде тек қана мен бірнеш'адамдарды // сіздерге керек болатын болса б̊еріп көрсет'алам ↓/// ↑мысалы кәдімгідей уота жасап жатқан// бізде ͡б̊алалар хійрүургі ͡б̊ар↓/// ↑уота жасайды↓/// ↑а сосын берем ақпарат↓/// ↑уондай хійрұургтар көп↓/// ↑уолардың әрқайсысынан// мысалы ͡б̊із йегер сол уота жасау үшін // шетелден шақыратын болсақ// уөте қыйын уота жасау↓/// ↑уонда ͡б̊із әрқайсысына мыңдаған/ уон мыңдаған доллар бер>үуші йедік// әрб̊ір уот'үшін ↓/// ↑ал қазір сол азаматтар// мыңдаған балалардың уөмүрін сақтап қалып жатыр↓/// ↑бізде ғылымда д'істеп жатқан// үлкен үлкен жаңалықтар әкеліп жатқан// біздің ы ы уотандастарымыз ͡б̊ар// бізде медійсійна саласында мұғалім болып↓/// ↑мен алдыңғы жылы ͡б̊ір ауданға ͡б̊ардым↓/// ↑сонда пост жазғам↓/// ↑барлығы каментарыйй жазып// сонда жоқ↓/// ↑бұл жалған// бұл шындық йемес↓/// ↑сіз ͡б̊арғаннан кейін біреуді қойа салған ғой деп↓/// ↑сонда ͡б̊ір ауылға ͡б̊ардым↓/// |
↑уолай йемес↓/// ↑уолай йемес↓/// ↑бізде тек қана мем бірнеш'адамдарды // сіздерге ͡герек болатым болса б̊еріп көрсөт'алам ↓/// ↑мысалы ͡гәдімгідей уота жасаб̊ жатқан// бізде ͡б̊алалар хійрүургү ͡б̊ар↓/// ↑уота жасайды↓/// ↑а сосұм берем ақпарат↓/// ↑уондай хыйрұургтар ͡гөп↓/// ↑уолардың әрқайсысынан// мысалы б̊із йегер сол уота жасау үшүн // шетелден шақыратым болсақ// уөтө қыйын уота жасау↓/// ↑уонда ͡б̊із әрқайсысына мыңдаған/ уон мыңдаған доллар ͡б̊ерүушү йедік// әрб̊ір уот'үшүн ↓/// ↑ал ͡ғазір сол азаматтар// мыңдағам балалардың уөмүрүн сақтап қалыб̊ жатыр↓/// ↑бізде ғылымда д'істеп жатқан// үлкөн үлкөн жаңалықтар әкеліб̊ жатқан// біздің ы ы уотандастарымыз ͡б̊ар// бізде медійсійна саласында мұғалім болұп↓/// ↑мен алдыңғы жылы б̊ір аудаңға ͡б̊ардым↓/// ↑сонда пост ͡шазғам↓/// ↑барлығы ͡гаментарый жазып// сонда жоқ↓/// ↑бұл жалған// бұл шындық йемес↓/// ↑сіз ͡б̊арғаннаң ͡ гейім біреудү қойа салған ғой деп↓/// ↑сонда ͡б̊ір ауұлға б̊ардым↓/// |
- Олай емес. Олай емес. Бізде тек қана мен бірнеше адамдарды сіздерге керек болатын болса беріп көрсете алам. Мысалы, кәдімгідей ота жасап жатқан бізде балалар хирургі бар. Ота жасайды. А сосын берем ақпарат. Ондай хирургтар көп. Олардың әрқайсысынан, мысалы, біз егер сол ота жасау үшін шетелден шақыратын болсақ, өте қиын ота жасау. Онда біз әрқайсысына мыңдаған, он мыңдаған доллар беруші едік, әрбір ота үшін. Ал қазір сол азаматтар мыңдаған балалардың өмірін сақтап қалып жатыр. Бізде ғылымда да істеп жатқан, үлкен-үлкен жаңалықтар әкеліп жатқан біздің ы-ы отандастарымыз бар бізде медицина саласында мұғалім болып. Мен алдыңғы жылы бір ауданға бардым. Сонда пост жазғам. Барлығы комментарий жазып, сонда: «Жоқ. Бұл жалған, бұл шындық емес. Сіз барғаннан кейін біреуді қоя салған ғой» деп. Сонда бір ауылға бардым. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑ауылға ͡б̊арсам// бір мұғалімді кездестірдім↓/// ↑кездейсоқ↓/// ↑сонда сол мұғалім ағылшын тілінің мұғалімі йекен↓/// ↑сельта/ дельта/ бүкіл сертійфійкаттары ͡б̊ар↓/// ↑болашақты уоқып келген// ағылшыны сұудай// керемет ауылда жұмыс істеп жатыр↓/// ↑уөйткені сол ауылдық квотамен түсіп// соған барып// уөз йеліне қайтып келген↓/// ↑сондай азаматтар// мыңдаған азаматтар б̊ізде қазақ̊станда ͡б̊ар↓/// ↑жалпы ͡б̊олашақ бағдарламасы деген// уол бір менің уойымша/ керемет бағдарлама↓/// ↑мыңдаған қазақтың балалары/ ауылдың балалары/ жалп'аз қамтылған уотбасының балалары уөздерінің ы ы армандарын уорындады// уосы б̊ағдарлам'арқылы ↓/// ↑уолар шетел көрді↓/// ↑уолар йең сондай керемет үунійверсійтеттерде ͡б̊ілім алды↓/// ↑уол әлеуметтік̊ сондай үлкен лійфт↓/// ↑және уол ы ы жалпы ͡б̊іздің эканомійкамыздың дамұуына да// уөзүнің септігін беріп келе жатыр// әлі де ͡б̊еред↓/// ↑әрійне/ бұл үлкен бағдарлама ͡б̊олғаннан кейін// тійісті ͡б̊ір ͡б̊ірең сараң/ уондай праблемалар ͡б̊олұуы мүмкін// бар да↓/// ↑бірақ уондағы сол праблемаларды шешейік біз↓/// |
↑ауұлға ͡б̊арсам// бір мұғалімді ͡гездестірдім↓/// ↑кездейсоқ↓/// ↑сонда сол мұғалім ағылшын тілінің мұғалімі йекен↓/// ↑сельта/ дельта/ бүкүл сертійфійкаттары ͡б̊ар↓/// ↑болашақты уоқұп келген// ағылшыны сұудай// керемет ауұлда жұмұс істеб̊ жатыр↓/// ↑уөйткөнү сол ауұлдұқ квотамен түсүп// соғам барып// уөз йеліне қайтып келген↓/// ↑сондай азаматтар// мыңдаған азаматтар ͡б̊ізде қазақ̊станда ͡б̊ар↓/// ↑жалпы ͡б̊олашақ ͡пағдарламасы деген// уол бір менің уойұмша/ керемет ͡пағдарлама↓/// ↑мыңдағаң ͡ ғазақтың балалары/ ауұлдұң балалары/ жалп'аз қамтылған уотпасының балалары уөздөрүнің ы ы армандарын уорұндады// уосұ б̊ағдарлам'арқылы ↓/// ↑уолар шетел ͡гөрдү↓/// ↑уолар йең сондай ͡геремет үунійверсійтеттерде ͡б̊ілім алды↓/// ↑уол әлеумөттүк̊ сондай үлкөн лійфт↓/// ↑және уол ы ы жалпы ͡б̊іздің эканомұйкамыздың дамұуұна да// уөзүнүң септігім беріп келе жатыр// әлі де ͡б̊еред↓/// ↑әрійне/ бұл үлкөм бағдарлама ͡б̊олғаннаң ͡ гейін// тійісті ͡б̊ір ͡б̊ірең сараң/ уондай праблемалар ͡б̊олұуұ мүмкүн// бар да↓/// ↑бірақ уондағы сол праблемаларды шешейік біз↓/// |
- Ауылға барсам, бір мұғалімді кездестірдім. Кездейсоқ. Сонда сол мұғалім ағылшын тілінің мұғалімі екен. Сельта, дельта, бүкіл сертификаттары бар. "Болашақты" оқып келген, ағылшыны судай, керемет, ауылда жұмыс істеп жатыр. Өйткені сол ауылдық квотамен түсіп, соған барып, өз еліне қайтып келген. Сондай азаматтар, мыңдаған азаматтар бізде Қазақстанда бар. Жалпы "Болашақ" бағдарламасы деген ол бір, менің ойымша, керемет бағдарлама. Мыңдаған қазақтың балалары, ауылдың балалары, жалпы аз қамтылған отбасының балалары өздерінің ы-ы армандарын орындады осы бағдарлама арқылы. Олар шетел көрді. Олар ең сондай керемет университеттерде білім алды. Ол әлеуметтік сондай үлкен лифт. Және ол ы-ы жалпы біздің экономикамыздың дамуына да өзінің септігін беріп келе жатыр, әлі де беред. Әрине, бұл үлкен бағдарлама болғаннан кейін тиісті бір бірең-сараң, ондай проблемалар болуы мүмкін, бар да. Бірақ ондағы сол проблемаларды шешейік біз. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑ал болашақ бағдарламасы/ жаб̊ылып қалұуы мүмкін бе↓///
↑менің уойымша/ қазіргі ұуақытта уоны жаб̊амыз деген// күн тәртіб̊інде уондай сұрақ тұрған жоқ↓/// ↑уол тек қана↓///
↑йенді мындай айқай шұу б̊ітпесе// ақыр айағы↓///
↑жоқ↓/// ↑йенді ͡б̊ұл нақты кейсті қарау керек↓/// ↑ы ы жаңағы йенді/ қ қыйын жағдайда қалған біздің азаматш̆аларымызды// менің уойымша қолдап// уолардың мүддесін біз йенді мемлекет болып қорғауымыз керек// уөйткені йенді уолар уөздер'алған жоқ қой↓/// ↑әрійне/ уол қол қойды// басқа да мәселелер б̊ар// бірақ нақты солар уөздер'алған жоқ↓/// ↑сондықтан әрійне/ біз уоларды қолдауымыз↓/// ↑мен негізі/ уолардың жағдайын уөте жақ̊сы түсүнемін↓/// ↑і і хаб̊арласып т'алдым↓/// ↑жалпы пазійсійаларын түсүнем// бірақ ы ы уол барлық болашақ бағдарламасына көлеңк'әкелмеу керек↓/// |
↑ал болашақ ͡пағдарламасы/ жаб̊ылып қалұуұ мүмкүм бе↓///
↑менің уойұмша/ қазіргі ұуақытта уонұ жаб̊амыз деген// күн тәртіб̊інде уондай сұрақ тұрған жоқ↓/// ↑уол тек қана↓///
↑йенді мындай айқай шұу б̊ітпесе// ақыр айағы↓///
↑жоқ↓/// ↑йенді ͡б̊ұл нақты ͡гейсті ͡ғарау ͡герек↓/// ↑ы ы жаңағы йенді/ қ қыйын жағдайда ͡ғалғам біздің азаматш̆аларымызды// менің уойұмша ͡ғолдап// уолардың мүддөсүм біз йенді мемлекет ͡полұп қорғауұмұз герек// уөйткөнү йенді уолар уөздөр'алған жоқ қой↓/// ↑әрійне/ уол ғол ғойдұ// басқа да мәселелер ͡б̊ар// бірақ нақты солар уөздөр'алған жоқ↓/// ↑сондұқтан әрійне/ біз уоларды қолдауұмұз↓/// ↑мен негізі/ уолардың жағдайын уөтө жақ̊сы түсүнөмін↓/// ↑і і хаб̊арласып т'алдым ↓/// ↑жалпы пазыйсыйаларын түсүнөм// бірақ ы ы уол барлық ͡полашақ ͡пағдарламасына ͡гөлөңк'әкелмеу керек↓/// |
- Ал "Болашақ" бағдарламасы жабылып қалуы мүмкін бе?
- Менің ойымша, қазіргі уақытта оны жабамыз деген күн тәртібінде ондай сұрақ тұрған жоқ. Ол тек қана...
- Енді мындай айқай-шу бітпесе ақыр аяғы...
- Жоқ. Енді бұл нақты кейсті қарау керек. Ы-ы жаңағы енді қ-қиын жағдайда қалған біздің азаматшаларымызды, менің ойымша қолдап, олардың мүддесін біз енді мемлекет болып қорғауымыз керек, өйткені енді олар өздері алған жоқ қой. Әрине, ол қол қойды, басқа да мәселелер бар, бірақ нақты солар өздері алған жоқ. Сондықтан, әрине, біз оларды қолдауымыз. Мен, негізі, олардың жағдайын өте жақсы түсінемін. І-і хабарласып та алдым. Жалпы позицияларын түсінем, бірақ ы-ы ол барлық «Болашақ» бағдарламасына көлеңке әкелмеу керек.
|
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑жалпы уол бағдарламаны жаб̊ұуұна// йешқ̊андай ы ы ықпалы ͡б̊олмайды деп мен сенемін↓/// ↑уөйткені ͡б̊ұл қазақ̊стан үшін// қазақ̊стандық азаматтар үшін// біздің қарапайым азаматтарымыз үшін керек↓/// ↑уөйткен'ауқатты азаматтар// уоларға ͡б̊олашақ қатты керек йемес↓/// ↑уолар жол таб̊ад// жол тауып алад↓/// ↑ы ы ақ̊шалары ͡б̊ар// мүмкіндіктері ͡б̊ар// барад/ уоқыйд/ сол жақта қалады// керек болатым болса↓/// ↑бірақ бұл бағдарламаның үунійкалдығы/ кереметі↓/// ↑уөйткені уол ауыылдың қара домалақ балалары// біздің кәдімгідей қарапайым// аз қамтылған уотбасыдан шыққан азаматтардың// мыңдаған азаматтар уөз армандарын уорындады↓/// ↑ міне/ басқа ͡б̊ұндай керемет бағдарлама жоқ↓///
↑бірақ йенді ͡б̊ійшімбаев та ͡б̊олашақпен уоқыды деген сыйақты// дүнійелер ғой үлкен йенді↓///
↑бір уотбасының уөзінде түрлі ͡б̊алалар ͡б̊олад↓/// ↑бізде ͡б̊алаларымыз ͡б̊ар ғой↓/// ↑уөзіміз ͡б̊ілеміз ғой↓/// |
↑жалпы уол бағдарламаны жаб̊ұуұна// йешқ̊андай ы ы ықпалы ͡б̊олмайды деп мен сенемін↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊ұл ғазақ̊стан үшүн// қазақ̊стандығ азаматтар үшүн// біздің ͡ғарапайым азаматтарымыз үшүң ͡ герек↓/// ↑уөйткөн'ауқатты азаматтар// уоларға ͡б̊олашақ қатты ͡герек йемес↓/// ↑уолар жол таб̊ад// жол тауұб̊ ͡алад↓/// ↑ы ы ақ̊шалары ͡б̊ар// мүмкүндүктері ͡б̊ар// барад/ уоқұйд/ сол жақта ͡ғалады// керек болатым болса↓/// ↑бірақ ͡пұл бағдарламаның ұуныйкалдығы/ кереметі↓/// ↑уөйткөнү уол ауұлдұң ͡ғара домалақ ͡палалары// біздің ͡гәдімгідей ғарапайым// аз ғамтылған уотпасыдан шыққан азаматтардың// мыңдаған азаматтар уөз армандарын уорұндады↓/// ↑міне/ басқа ͡б̊ұндай ͡ геремет ͡пағдарлама жоқ↓///
↑бірақ йенді ͡б̊ійшімбаев та ͡б̊олашақпен уоқұдұ деген сыйақты// дүнүйөлөр ғой үлкөн йенді↓///
↑бір уотпасының уөзүндө түрлү ͡б̊алалар ͡б̊олад↓/// ↑бізде ͡б̊алаларымыз ͡б̊ар ғой↓/// ↑уөзүмүз ͡б̊ілеміз ғой↓/// |
- Жалпы ол бағдарламаны жабуына ешқандай ы-ы ықпалы болмайды деп мен сенемін. Өйткені бұл Қазақстан үшін, қазақстандық азаматтар үшін, біздің қарапайым азаматтарымыз үшін керек. Өйткені ауқатты азаматтар оларға «Болашақ» қатты керек емес. Олар жол табад, жол тауып алад. Ы-ы ақшалары бар, мүмкіндіктері бар, барад, оқид, сол жақта қалады керек болатын болса. Бірақ бұл - бағдарламаның уникалдығы, кереметі. Өйткені ол ауылдың қара домалақ балалары біздің кәдімгідей қарапайым, аз қамтылған отбасыдан шыққан азаматтардың мыңдаған азаматтар өз армандарын орындады. Міне, басқа бұндай керемет бағдарлама жоқ.
- Бірақ енді Бишімбаев та «Болашақпен» оқыды деген сияқты дүниелер ғой үлкен енді?
- Бір отбасының өзінде түрлі балалар болад. Бізде балаларымыз бар ғой. Өзіміз білеміз ғой.
|
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑мен сізб̊ен келісемін↓/// ↑болашақ бағдарламасы керек// і і жалпы қазақ халқының// ы ы жаңағы қарапайым уотбасылардан шықққан ы ы балаларға// уоқұуға/ білім алұуға/ ійә↓/// ↑бірақ та мен уосындай бір і і жекелеген і-і жағдайлар// фейсбүуг желісінде де ͡б̊ілмеймін// неліктен бір кәдімгідей ы ы сондай бір шұу тұуғызады да↓///
уорай// бізде көб̊үнесе ы ы ғылым тұуралы/ білім тұуралы/ үлкен кансепсійалық̊ сұрақтар тұуралы ы-ы әңгімелесүу// дійскұусійа жасау қыйын ғой↓/// ↑йегер уосындай уөте жеңіл желпі сұрақтар ͡б̊олса// уонда уоған жазып// уоған пікірін айтұу да уоңай↓/// ↑сондықтан әрійне/ бұл да түсүнікті↓/// ↑уол біздің қоғамымыздың қазіргі ұуақыттағы// бір сондай ы ы кезеңі шығар↓/// ↑йенді жаңа ͡б̊ійшімбаев дейсіз// басқа дейсіз↓/// ↑йенді қазағ дейтін болсақ// қазақта міржақып та ͡б̊ар// аб̊ай да ͡б̊ар// шәкәрім де ͡б̊ар// ахмет байтұрсынұлы да ͡б̊ар// уосындай ұлы тұлғалар ͡б̊ар↓/// |
↑мен сізб̊ең ͡ гелісемін↓/// ↑болашақ ͡пағдарламасы ͡герек// і і жалпы қазақ халқының// ы ы жаңағы қарапайым уотпасылардан шықққан ы ы балаларға// уоқұуға/ білім алұуға/ ійә↓/// ↑бірақ та мен уосұндай бір і і жекелеген і-і жағдайлар// фейсбүуг желісінде де ͡б̊ілмеймін// неліктем бір ͡гәдімгідей ы ы сондай бір шұу тұуғұзады да↓///
↑йенді уөкүнүшке уорай// бізде ͡гөб̊үнөсе ы ы ғылым тұуралы/ білім тұуралы/ үлкөң гансепсійәлық̊ сұрақтар тұуралы ы-ы әңгімелесүу// дійскұусыйа жасау ͡ғыйын ғой↓/// ↑йегер уосұндай уөтө жеңіл желпі сұрақтар ͡б̊олса// уонда уоған жазып// уоғам пікірін айтұу да уоңай↓/// ↑сондұқтан әрійне/ бұл да түсүнүкті↓/// ↑уол біздің ͡ғоғамымыздың ͡ғазіргі ұуақыттағы// бір сондай ы ы кезеңі шығар↓/// ↑йенді жаңа ͡б̊ійшімбаев дейсіз// басқа дейсіз↓/// ↑йенді ͡ғазағ ͡дейтім болсақ// қазақта міржақып та ͡б̊ар// аб̊ай да ͡б̊ар// шәкәрім де ͡б̊ар// ахмет пайтұрсұнұлұ да ͡б̊ар// уосұндай ұлұ тұлғалар ͡б̊ар↓/// |
- Мен сізбен келісемін. Болашақ бағдарламасы керек, і-і жалпы қазақ халқының ы-ы жаңағы қарапайым отбасылардан шықққан ы-ы балаларға оқуға, білім алуға, иә. Бірақ та мен осындай бір і-і жекелеген і-і жағдайлар Фейсбук желісінде де білмеймін, неліктен бір кәдімгідей ы-ы сондай бір шу туғызады да?
- Енді өкінішке орай, бізде көбінесе ы-ы ғылым туралы, білім туралы, үлкен концепциялық сұрақтар туралы ы-ы әңгімелесу, дискуссия жасау қиын ғой. Егер осындай өте жеңіл-желпі сұрақтар болса, онда оған жазып, оған пікірін айту да оңай. Сондықтан, әрине, бұл да түсінікті. Ол біздің қоғамымыздың қазіргі уақыттағы бір сондай ы-ы кезеңі шығар. Енді жаңа Бишімбаев дейсіз, басқа дейсіз. Енді қазақ дейтін болсақ, қазақта Міржақып та бар, Абай да бар, Шәкәрім де бар, Ахмет Байтұрсынұлы да бар, осындай ұлы тұлғалар бар. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑бірақ̊ соның ішінде/ жаңа сіз айтқан бійшімбаев та ͡б̊ар↓/// ↑сонда ͡б̊із қазақтарды жалп'этнос іретінде// ұлт іретінде уосұлай көрүуіміз керек пе↓/// ↑жоқ↓/// ↑уондай йенді жағдайлар ͡б̊олады↓/// ↑бірақ ы ы сондықтам болашақ бағдарламасына да түрл'ішінен шыққан// йенді ͡б̊ірең сараң жаңағы/ сіз айтқандай азаматтар ͡б̊ар шығар↓/// ↑бірақ йенд'адам баласы ͡б̊олғаннан кейін// түрлі жағдайлар ͡б̊олады↓/// ↑бірақ негізінен бұл бағдарлама// менің уойымша/ қазақ̊стан үшін/ қазақтар үшін уөте қажет↓/// ↑назарб̊аев мектептері/ назарб̊аев үунійверсійтеті сыйақты/ мысалы↓///
↑назарб̊аев мектептеріне қатысты қазір шұу ͡б̊асылар йемес// ақ̊шасын кесіп тастаған// бйүуджетін ы ы кесіп тастады деген әңгімелері ͡б̊ар↓/// ↑бұл тұрғыда н'айтасыз ↓/// |
↑бірақ̊ сонұң ішінде/ жаңа сіз айтқам бійшімбаев та ͡б̊ар↓/// ↑сонда ͡б̊із ͡ғазақтарды жалп'этнос іретінде// ұлт іретінде уосұлай ͡ гөрүуүмүз ͡ герек пе↓/// ↑жоқ↓/// ↑уондай йенді жағдайлар ͡б̊олады↓/// ↑бірақ ы ы сондұқтам болашақ ͡пағдарламасына да түрл'ішінен шыққан// йенді ͡б̊ірең сараң жаңағы/ сіз айтқандай азаматтар ͡б̊ар шығар↓/// ↑бірақ йенд'адам баласы ͡б̊олғаннаң ͡ гейін// түрлү жағдайлар ͡б̊олады↓/// ↑бірақ негізінем бұл бағдарлама// менің уойұмша/ қазақ̊стан үшүн/ қазақтар үшүн уөтө қажет↓/// ↑назарб̊аев мектептері/ назарб̊аев үунійверсійтеті сыйақты/ мысалы↓///
↑назарб̊аев мектептеріне қатысты қазір шұу ͡б̊асылар йемес// ақ̊шасың ͡ гесіп тастаған// бйүуджөтүн ы ы кесіп тастады деген әңгімелері ͡б̊ар↓/// ↑бұл тұрғұда н'айтасыз ↓/// |
- Бірақ соның ішінде жаңа сіз айтқан Бишімбаев та бар. Сонда біз қазақтарды жалпы этнос ретінде, ұлт ретінде осылай көруіміз керек пе? Жоқ. Ондай енді жағдайлар болады. Бірақ ы-ы сондықтан «Болашақ» бағдарламасына да түрлі ішінен шыққан, енді бірең-сараң, жаңағы сіз айтқандай азаматтар бар шығар. Бірақ енді адам баласы болғаннан кейін түрлі жағдайлар болады. Бірақ негізінен бұл бағдарлама, менің ойымша, Қазақстан үшін, қазақтар үшін өте қажет. Назарбаев мектептері, Назарбаев Университеті сияқты, мысалы.
- Назарбаев мектептеріне қатысты қазір шу басылар емес, ақшасын кесіп тастаған бюджетін ы-ы кесіп тастады деген әңгімелері бар. Бұл тұрғыда не айтасыз? |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑йенді мен түсүнемін/ негізі↓/// ↑қазіргі ұуақытта/ уол да ͡б̊ір қалай йеді↓/// ↑кейб̊ір азаматтар үшін// сондай бір мүмкіндік болды↓/// ↑бұл мектептерді жаб̊айық деген ұрандар болды↓/// ↑бұл мектептердің қаражатын қысқартайық деген ұсұныстар ͡б̊олды↓/// ↑бірақ менің уойымша/ біз ͡б̊ұл мектептердің// мысалы қаражатына ͡б̊асқа мектептердің деңгейін жеткізүуіміз керек↓/// ↑кім айтты↓/// ↑бізде уорта мектептердің і і беріп ͡алып жатқан қаражаты жеткілікті деп↓/// ↑біз сол назарб̊аев зійаткерлік мектептердің деңгейіне// уосы мектептердің деңгейін жеткізейік деп айтұуұмұз керекпіз↓/// ↑мына мына мектептердің ақ̊шасын азайтұу керек йемес↓/// |
↑йенді мен түсүнөмін/ негізі↓/// ↑қазіргі ұуақытта/ уол да ͡б̊ір ͡ ғалай йеді↓/// ↑кейб̊ір азаматтар үшүн// сондай бір мүмкүндүк болдұ↓/// ↑бұл мектептерді жаб̊айығ ͡деген ұрандар ͡б̊олдұ↓/// ↑ бұл мектептердің ͡ғаражатың ͡ ғысқартайығ ͡деген ұсұнұстар ͡б̊олдұ↓/// ↑бірағ менің уойұмша/ біз ͡б̊ұл мектептердің// мысалы қаражатына ͡б̊асқа мектептердің деңгейін жеткізүуүмүз ͡ герек↓/// ↑кім айтты↓/// ↑бізде уорта мектептердің і і беріб̊ ͡алыб̊ жатқаң ͡ ғаражаты жеткілікті деп↓/// ↑біс сол назарб̊аев зійәткерліг мектептердің деңгейіне// уосұ мектептердің деңгейін жеткізейік деб̊ ͡айтұуұмұз ͡герекпіз↓/// ↑мына мына мектептердің ақ̊шасын азайтұу ͡герек йемес↓/// |
- Енді мен түсінемін, негізі. Қазіргі уақытта ол да бір қалай еді? Кейбір азаматтар үшін сондай бір мүмкіндік болды. Бұл мектептерді жабайық деген ұрандар болды. Бұл мектептердің қаражатын қысқартайық деген ұсыныстар болды. Бірақ менің ойымша, біз бұл мектептердің, мысалы қаражатына басқа мектептердің деңгейін жеткізуіміз керек. Кім айтты? Бізде орта мектептердің і-і беріп алып жатқан қаражаты жеткілікті деп. Біз сол Назарбаев зияткерлік мектептердің деңгейіне осы мектептердің деңгейін жеткізейік деп айтуымыз керекпіз. Мына мына мектептердің ақшасын азайту керек емес. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑сондықтан бұл мектептер// менің уойымша/ уөте қазақ̊стан үшін уөте маңызды↓/// ↑ы ы қаншам'азаматтар сонда мысалы уоқып жатыр↓/// ↑қаншам'азаматтар бітірді↓/// ↑уоның барлығы ͡б̊іздің йеліміздің болашағы↓/// ↑сондықтан назарб̊аев зійаткерлік мектеб̊інің қазақ̊стаңға ͡б̊ерері көп// бергені де көп↓/// ↑сондықтан менің уойымша/ біз уоны сақтауымыз керек↓/// ↑керісінеше/ басқа мектептерді уосы деңгейге көтерүуіміз керек↓/// ↑сол үшін мынау жайлы мектепті// біз іск'асырып жатырмыз// сол үшін жалпы жұмыс істеп жатыр↓/// ↑бұл бағытта жұмыс шүрүб̊ жатыр// қазірдің уөзінде↓/// |
↑сондұқтам бұл мектептер// менің уойұмша/ уөтө қазақ̊стан үшүн уөтө маңызды↓/// ↑ы ы қаншам'азаматтар сонда мысалы уоқұб̊ жатыр↓/// ↑қаншам'азаматтар бітірді↓/// ↑уонұң барлығы ͡б̊іздің йеліміздің болашағы↓/// ↑сондұқтан назарб̊аев зійәткерліг мектеб̊інің ͡ғазақ̊стаңға ͡ б̊ерері ͡гөп// бергені де ͡гөп↓/// ↑сондұқтан менің уойұмша/ біз уонұ сақтауұмұз ͡ герек↓/// ↑керісінеше/ басқа мектептерді уосұ деңгейге ͡гөтөрүуүмүз ͡ герек↓/// ↑сол үшүн мынау жайлы мектепті// біз іск'асырып жатырмыз// сол үшүн жалпы жұмұс істеб̊ жатыр↓/// ↑бұл бағытта жұмұш ͡ шүрүб̊ жатыр// қазірдің уөзүндө↓/// |
- Сондықтан бұл мектептер, менің ойымша, өте Қазақстан үшін өте маңызды. Ы-ы қаншама азаматтар сонда мысалы оқып жатыр? Қаншама азаматтар бітірді? Оның барлығы біздің еліміздің болашағы. Сондықтан Назарбаев зияткерлік мектебінің Қазақстанға берері көп, бергені де көп. Сондықтан, менің ойымша, біз оны сақтауымыз керек. Керісінеше, басқа мектептерді осы деңгейге көтеруіміз керек. Сол үшін мынау жайлы мектепті біз іске асырып жатырмыз, сол үшін жалпы жұмыс істеп жатыр. Бұл бағытта жұмыс жүріп жатыр қазірдің өзінде. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑ал назарб̊аев мектептерінде// йағній қаражат/ бйүуджет қысқарған жоқ↓///
↑а а бйүуджет/ і і бір тійісті і і уөзүнің бағытына толығымен келмейтін// і і кейб̊ір ͡б̊ағыттары б̊ойынша// йенд'азын аулақ ы ы түзетүулер ͡б̊олды↓/// ↑бірақ негізінен/ уол уол мектепт'ұстап тұрұу үшін // уоны дамытұу үшін // қаражатты бйүуджеттен қазір мемлекет бөліп жатыр// уоны қолдап жатыр// уоны жаб̊амыз деп жатқан ақпаратты// іресмій мен йестіген жоқпын↓/// ↑күн тәртіб̊інде// бұл мәселе жоқ̊ сыйақты↓/// ↑бұл тек алып қашпа сыйақты↓///
↑ақ̊шасын қысқартұу деген болды// сосын атауын уөзгертүу деген і і↓/// ↑йешқ̊андай ы ы қарсылығыңыз жоқ па↓///
↑жоқ↓/// ↑мен йенд'атауына / йешқ̊андай/ ы ы йешқ̊андай сұрақ қоймаймын↓/// ↑уөйткені маған керегі// уоның атауы йемес// уоның маған керегі// уол мазмұны/ сапасы↓/// ↑қалай атаса да солай атау керек↓/// ↑бірақ керегі ͡б̊ізге ͡б̊ұндай// і і жақ̊сы мектептер қазақ̊стан үшін қажет↓/// |
↑ал назарб̊аев мектептерінде// йағній қаражат/ бйүуджөт қысқарған жоқ↓///
↑а а бйүуджөт/ і і бір тійісті і і уөзүнүң бағытына толұғұмең ͡ гелмейтін// і і кейб̊ір ͡б̊ағыттары ͡б̊ойұнша// йенд'азын аулақ ы ы түзөтүулөр ͡б̊олдұ↓/// ↑бірақ негізінен/ уол уол мектепт'ұстап тұрұу үшүн // уонұ дамытұу үшүн // қаражатты бйүуджөттөң ͡ ғазір мемлекет ͡пөлүб̊ жатыр// уонұ қолдаб̊ жатыр// уонұ жаб̊амыз деб̊ жатқан ақпаратты// іресмій мен йестіген жоқпұн↓/// ↑күн тәртіб̊інде// бұл мәселе жоқ̊ сыйақты↓/// ↑бұл тег алып қашпа сыйақты↓///
↑ақ̊шасың ͡ ғысқартұу дегем болдұ// сосұн атауұн уөзгөртүу деген і і↓/// ↑йешқ̊андай ы ы қарсылығыңыж жоқ па↓///
↑жоқ↓/// ↑мен йенд'атауұна / йешқ̊андай/ ы ы йешқ̊андай сұрақ қоймаймын↓/// ↑уөйткөнү мағаң ͡ герегі// уонұң атауұ йемес// уонұң мағаң ͡ герегі// уол мазмұнұ/ сапасы↓/// ↑қалай атаса да солай атау ͡герек↓/// ↑бірақ керегі ͡б̊ізге ͡б̊ұндай// і і жақ̊сы мектептер ͡ғазақ̊стан үшүң ͡ ғажет↓/// |
- Ал Назарбаев мектептерінде, яғни, қаражат, бюджет қысқарған жоқ?
- А-а бюджет і-і бір тиісті і-і өзінің бағытына толығымен келмейтін і-і кейбір бағыттары бойынша енді азын-аулақ ы-ы түзетулер болды. Бірақ, негізінен, ол-ол мектепті ұстап тұру үшін, оны дамыту үшін қаражатты бюджеттен қазір мемлекет бөліп жатыр, оны қолдап жатыр, оны жабамыз деп жатқан ақпаратты ресми мен естіген жоқпын. Күн тәртібінде бұл мәселе жоқ сияқты. Бұл тек алып-қашпа сияқты.
- Ақшасын қысқарту деген болды, сосын атауын өзгерту деген і-і. Ешқандай ы-ы қарсылығыңыз жоқ па?
- Жоқ. Мен енді атауына ешқандай ы-ы ешқандай сұрақ қоймаймын. Өйткені маған керегі - оның атауы емес, оның маған керегі - ол мазмұны, сапасы. Қалай атаса да солай атау керек. Бірақ керегі бізге бұндай і-і жақсы мектептер Қазақстан үшін қажет. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑болұу керек↓/// ↑ійә↓/// ↑ал йенді қараңыз// ы ы йенді ͡б̊ізде қанша жаңа ͡б̊ір мійлійон йекі жүз ͡б̊ала// мектеп мүлдем сапалы йемес// мүлдем мектепке і і/ ійә ы ы жанағы уорын жоқ// тап̊шылығы ͡б̊олып уотыр↓/// ↑ы ы мектептердің/ мемлекеттік мектептердің білім сапасының деңгейі// йенді уойдан шықпайды↓/// ↑уоны кеше ғана/ мен бір ат'аналармен талқыладым↓/// ↑ал ы ы жаңа жайлы мектептерді деп айтып жатырсыз↓/// ↑уосы ͡б̊ізде ͡б̊ілім саласында жүрген// ғаб̊ійт бекахмет деген ы ы сарап̊шы ͡б̊ар↓/// ↑таныйтын шығарсыз↓/// ↑ уол айтады// мен маған мүмкіндік берсе// мен әр мектептен// қарапайым мектептен нійш жасар йедім дейд↓/// ↑сондай уөте ͡б̊ілімді// уөте сондай бір ы ы мықты ͡б̊ала↓/// ↑бірақ мен мемлекеттің ақ̊шасына// мемлекеттің құрұлұмына тақалғым келмейді/// уөйткені сондай бйұуракратыйа// сондай андай бір мүлдем мемлекеттік мүддесі мүддесі жоқ адамдар уотыр// уөкүнішке уорай деп уол кіс'айтып уотыр↓/// |
↑болұу ͡герек↓/// ↑ійә↓/// ↑ал йенді ͡ғараңыз// ы ы йенді ͡б̊ізде қанша жаңа ͡б̊ір мійлійон йекі жүз ͡б̊ала// мектеп мүлдөм сапалы йемес// мүлдөм мектепке і і/ ійә ы ы жанағы уорұн жоқ// тап̊шылығы ͡б̊олұп уотұр↓/// ↑ы ы мектептердің/ мемлекеттіг мектептердің білім сапасының деңгейі// йенді уойдан шықпайды↓/// ↑уонұ ͡геше ғана/ мем бір ат'аналармен талқыладым↓/// ↑ал ы ы жаңа жайлы мектептерді деб̊ ͡айтыб̊ жатырсыз↓/// ↑уосұ ͡б̊ізде ͡б̊ілім саласында жүргөн// ғаб̊ыйт ͡пекахмет деген ы ы сарап̊шы ͡б̊ар↓/// ↑таныйтын шығарсыз↓/// ↑ уол айтады// мен маған мүмкүндүк берсе// мен әр мектептен// қарапайым мектептен нійш ͡шасар йедім дейд↓/// ↑сондай уөтө ͡б̊ілімді// уөтө сондай бір ы ы мықты ͡б̊ала↓/// ↑бірағ мен мемлекеттің ақ̊шасына// мемлекеттің ͡ғұрұлұмына тақалғым ͡гелмейді/// уөйткөнү сондай бйұуракратыйа// сондай андай бір мүлдөм мемлекеттіг мүддөсү мүддөсү жоғ адамдар уотұр// уөкүнүшке уорай деп уол ͡гіс'айтып уотұр↓/// |
- Болу керек. Иә. Ал енді қараңыз, ы-ы енді бізде қанша жаңа 1200 000 бала, мектеп мүлдем сапалы емес, мүлдем мектепке і-і, иә, ы-ы жанағы орын жоқ, тапшылығы болып отыр. Ы-ы мектептердің, мемлекеттік мектептердің білім сапасының деңгейі енді ойдан шықпайды. Оны кеше ғана мен бір ата-аналармен талқыладым. Ал ы-ы жаңа жайлы мектептерді деп айтып жатырсыз. Осы бізде білім саласында жүрген Ғабит Бекахмет деген ы-ы сарапшы бар. Танитын шығарсыз. Ол айтады: «Мен маған мүмкіндік берсе, мен әр мектептен, қарапайым мектептен НИШ жасар едім» дейд. Сондай өте білімді, өте сондай бір ы-ы мықты бала. «Бірақ мен мемлекеттің ақшасына, мемлекеттің құрылымына тақалғым келмейді, өйткені сондай бюрократия, сондай-андай бір мүлдем мемлекеттік мүддесі-мүддесі жоқ адамдар отыр, өкінішке орай» деп ол кісі айтып отыр. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑а бірақ ы ы бүкүл мектептен// кез келген мектеп нійштің деңгейінде ͡б̊олұу керек// және уолай жасау мүмкін деп уотыр↓/// ↑жаңа мысалы/ трійлійондар ы ы қаражат бөлінген// і і жайлы мектептер салынып атыр// ійә/ жаңа ͡б̊ірнеше ірет айттыңыз// бірақ та менде ͡б̊ар// бір ақпаратта жайлы мектепте// йенді і і сондай бір і і біз күткендей і і нәтійже ͡б̊олмайды↓/// ↑әртүрлі сол бір келісілген кампаныйалар// уол мектептерді салып жатыр↓/// ↑уол мектептердің әрі қарай і і жарайд/ салынады↓/// ↑ал уол мектепте кімдер мұғалім болады↓/// ↑бізде мұғалімдер де тап̊шы↓/// ↑уо жерде қалай бағдарлама қандай болады↓/// ↑мысалы сол жайлы мектептерді б̊арлығына// нійш-тің бағдарламасы ͡б̊ойынша жасауға ͡б̊олұушы йед деген де пікір ͡б̊ар↓/// ↑бұл тұуралы/ қалай айтасыз↓/// |
↑а бірақ ы ы бүкүл мектептен// кез ͡гелген мектеп нійштің деңгейінде ͡б̊олұу ͡герек// және уолай жасау мүмкүн деп уотұр↓/// ↑жаңа мысалы/ трыйлыйондар ы ы қаражат ͡пөлүңгөн// і і жайлы мектептер салыныб̊ ͡атыр// ійә/ жаңа ͡б̊ірнеше ірет айттыңыз// бірақ та менде ͡б̊ар// бір ақпаратта жайлы мектепте// йенді і і сондай бір і і біз ͡гүткөндөй і і нәтійже ͡б̊олмайды↓/// ↑әртүрлү сол бір ͡гелісілгең ͡гампаныйалар// уол мектептерді салыб̊ жатыр↓/// ↑уол мектептердің әрі ͡ғарай і і жарайд/ салынады↓/// ↑ал уол мектепте ͡гімдер мұғалім болады↓/// ↑бізде мұғалімдер де тап̊шы↓/// ↑уо жерде қалай бағдарлама ͡ғандай болады↓/// ↑мысалы сол жайлы мектептерді ͡б̊арлығына// нійш-тің бағдарламасы ͡б̊ойұнша жасауға ͡б̊олұушұ йед деген де пікір ͡б̊ар↓/// ↑бұл тұуралы/ қалай айтасыз↓/// |
- А бірақ ы-ы «бүкіл мектептен кез келген мектеп НИШ-тің деңгейінде болу керек және олай жасау мүмкін» деп отыр. Жаңа, мысалы, триллиондар ы-ы қаражат бөлінген і-і жайлы мектептер салынып атыр, иә, жаңа бірнеше рет айттыңыз, бірақ та менде бар бір ақпаратта жайлы мектепте, енді і-і сондай бір і-і біз күткендей і-і нәтиже болмайды. Әртүрлі сол бір келісілген компаниялар ол мектептерді салып жатыр. Ол мектептердің әрі қарай і-і жарайд, салынады. Ал ол мектепте кімдер мұғалім болады? Бізде мұғалімдер де тапшы. О жерде қалай бағдарлама қандай болады? Мысалы, сол жайлы мектептерді барлығына НИШ-тің бағдарламасы бойынша жасауға болушы ед деген де пікір бар. Бұл туралы қалай айтасыз? |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑йенді қараңыздар// і і сіз айтқан і і тұлғаны мен уөте қатты сыйлаймын↓/// ↑шын мәнінде/ уөте мықт'азамат ↓/// ↑қазіргі ұуақытта/ жақ̊сы жоспарлар жоб̊аларын іск'асырып жатыр// уосы ͡б̊ілім саласы ͡б̊ойынша↓/// ↑кәдімгідей аз қамтылған уотбасыларды қолдап// сондай кішігірім мектептер ұйымдастырып жатыр// уөз үлесін қосып жатыр↓/// ↑уөте ͡б̊ілімд'азамат ↓/// ↑бірақ дегеммен/ йегер жайлы мектепке келетін болсақ// бұл презійденттің мега жоб̊асы↓/// ↑йекі де төрт трійлійон теңге// білім саласына мынандай жағдайда ͡б̊өлүу деген// бұл уөт'үлкен / батыл/ керемет ш̆ешім болды↓/// ↑уөйткені ͡б̊ізде ͡б̊ұның алдында йестеріңізде ғой↓/// ↑астана ͡б̊ійномдар салынғанда// барлығы ͡б̊ійномға ͡б̊арғысы келді↓/// ↑неге↓/// ↑бірінші кезекте/ уөйткені ͡б̊ійномның матерійалды технійкалық базасын көрді↓/// ↑уоның зәулім жаңағы ғыймаратын көрді// уоның мүмкіндіктерін көрді↓/// |
↑йенді ͡ғараңыздар// і і сіз айтқан і і тұлғаны мен уөтө қатты сыйлаймын↓/// ↑шын мәнінде/ уөтө мықт'азамат ↓/// ↑қазіргі ұуақытта/ жақ̊сы жоспарлар жоб̊аларын іск'асырып жатыр// уосұ ͡б̊ілім саласы ͡б̊ойұнша↓/// ↑кәдімгідей аз ғамтылған уотпасыларды қолдап// сондай ͡гішігірім мектептер ұйұмдастырыб̊ жатыр// уөз үлөсүң ͡ғосұб̊ жатыр↓/// ↑уөтө ͡б̊ілімд'азамат ↓/// ↑бірағ ͡дегеммен/ йегер жайлы мектепке ͡гелетім болсақ// бұл презійденттің мега жоб̊асы↓/// ↑йекі де төрт трыйлыйон теңге// білім саласына мынандай жағдайда ͡б̊өлүу деген// бұл уөт'үлкөн / батыл/ керемет ш̆ешім болдұ↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊ізде ͡б̊ұнұң алдында йестеріңізде ғой↓/// ↑астана ͡б̊ыйномдар салыңғанда// барлығы ͡б̊ыйномға ͡б̊арғысы ͡гелді↓/// ↑неге↓/// ↑бірінші ͡гезекте/ уөйткөнү ͡б̊ұйномнұң матерійалды технійкалық ͡пазасың ͡ гөрдү↓/// ↑уонұң зәулүм жаңағы ғыймаратың ͡гөрдү// уонұң мүмкүндүктерің ͡ гөрдү↓/// |
- Енді қараңыздар, і-і сіз айтқан і-і тұлғаны мен өте қатты сыйлаймын. Шын мәнінде, өте мықты азамат. Қазіргі уақытта жақсы жоспарлар жобаларын іске асырып жатыр осы білім саласы бойынша. Кәдімгідей аз қамтылған отбасыларды қолдап, сондай кішігірім мектептер ұйымдастырып жатыр, өз үлесін қосып жатыр. Өте білімді азамат. Бірақ, дегенмен, егер жайлы мектепке келетін болсақ, бұл - Президенттің мега жобасы. Екі де төрт триллион теңге білім саласына мынандай жағдайда бөлу деген - бұл өте үлкен, батыл, керемет шешім болды. Өйткені бізде бұның алдында естеріңізде ғой. Астана-Биномдар салынғанда барлығы Биномға барғысы келді. Неге? Бірінші кезекте, өйткені Биномның материалды-техникалық базасын көрді. Оның зәулім жаңағы ғимаратын көрді, оның мүмкіндіктерін көрді. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑бәр' жылтырап тұр// бәр'әдемі / бәрі керемет/ ылаб̊араторійа↓/// ↑не қалайсың↓/// ↑бәрі ͡б̊ар↓/// ↑әрійне/ бәрі сонда уоқығысы келеді↓/// ↑сондықтан мысалы/ назарб̊аев зійаткерліктер мектептеріне// уол бостан босқа ͡б̊әрі ͡б̊арғысы келеді↓/// ↑йенді уосындай үш жүз жетпіске жұуық мектептер// астанада ғана йемес// алматыда йемес// шымкентте йемес// ауылдардың уөздерінде соғұлатын болад↓/// ↑жай матерійалдық технійкалық базасын қарағанда// сапасын қарағанда// ішіндегі жалпы мынау шпаклевкасын уөзін алғанда// құрұлыс матерійалдарын уөзін алғанда// жалпы ͡б̊астауыш сыныптар мен ана'үлкен сыныптар// уолар ͡б̊өлек йесіктен кіріп// бөлек бөлек уоқыйтын↓/// ↑уоның әрқайсысының уөзүнің дәретқанасы ͡б̊олады// әрқайсысының уөзүнің спортзалдары ͡б̊олады↓/// ↑йегер ͡б̊ізде мың йекі жүз мектепк'арналған үлкен мектептер// былай сонда ͡б̊ір ақ қана спорт зал болып// балалар ͡б̊ір саб̊ақтың үстінде// жаңағы төрт čынып бірге уоқып жатčа// жаңағы дене шынықтырұуды уөтіп жатčа// йенді б̊ұндай мектептерд'үш / төрт спортзал болад// бір дегенде↓/// |
↑бәр' жылтырап тұр// бәр'әдемі / бәрі ͡геремет/ ылаб̊араторұйа↓/// ↑не қалайсың↓/// ↑бәрі ͡б̊ар↓/// ↑әрійне/ бәрі сонда уоқұғұсы ͡геледі↓/// ↑сондұқтан мысалы/ назарб̊аев зійәткерліктер мектептеріне// уол бостам босқа ͡б̊әрі ͡б̊арғысы ͡геледі↓/// ↑йенді уосұндай үш ͡шүж жетпіске жұуұғ мектептер// астанада ғана йемес// алматыда йемес// шымкентте йемес// ауұлдардың уөздөрүнде соғұлатым болад↓/// ↑жай матерійалдық технійкалық ͡пазасың ͡ ғарағанда// сапасың ͡ ғарағанда// ішіндегі жалпы мынау шпаклевкасын уөзүн алғанда// құрұлұс матерійалдарын уөзүн алғанда// жалпы ͡б̊астауұш сыныптар мен ана'үлкөн сыныптар// уолар ͡б̊өлөк йесіктең ͡ гіріп// бөлөк бөлөк уоқұйтұн↓/// ↑уонұң әрқайсысының уөзүнүң дәретқанасы ͡б̊олады// әрқайсысының уөзүнүң спортзалдары ͡б̊олады↓/// ↑йегер ͡б̊ізде мың йекі жүз мектепк'арналған үлкөн мектептер// былай сонда ͡б̊ір ақ қана спорт зал болұп// балалар ͡б̊ір саб̊ақтың үстүндө// жаңағы төрт čынып ͡пірге уоқұб̊ жатčа// жаңағы дене шынықтырұудұ уөтүб̊ жатčа// йенді ͡б̊ұндай мектептерд'үш / төрт спортзал болад// бір дегенде↓/// |
- Бәрі жылтырап тұр, бәрі әдемі, бәрі керемет, лаборатория. Не қалайсың? Бәрі бар. Әрине, бәрі сонда оқығысы келеді. Сондықтан, мысалы, Назарбаев зияткерліктер мектептеріне ол бостан босқа бәрі барғысы келеді. Енді осындай 370 жуық мектептер Астанада ғана емес, Алматыда емес, Шымкентте емес, ауылдардың өздерінде соғылатын болад. Жай материалдық-техникалық базасын қарағанда, сапасын қарағанда, ішіндегі жалпы мынау шпаклевкасын өзін алғанда, құрылыс материалдарын өзін алғанда, жалпы бастауыш сыныптар мен анау үлкен сыныптар, олар бөлек есіктен кіріп, бөлек-бөлек оқитын. Оның әрқайсысының өзінің дәретханасы болады, әрқайсысының өзінің спортзалдары болады. Егер бізде 1200 мектепке арналған үлкен мектептер, былай, сонда бір-ақ қана спорт зал болып, балалар бір сабақтың үстінде жаңағы төрт сынып бірге оқып жатса, жаңағы дене шынықтыруды өтіп жатса, енді бұндай мектептерде үш-төрт спортзал болад, бір дегенде. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑а а бөлек асханалары ͡б̊олад↓/// ↑сонда ы ы йең сұу жаңа// ы ы жаңағы тійісті құрал жаб̊дықтары ͡б̊олад// ылаб̊араторійа ͡б̊олад↓/// ↑йағній матерійалдық технійкалық базасын қарағанда// сондай әдемі/ зәулім↓/// ↑балалар уөздер'ауылдың уөзінде келіп// міне мынандай керемет мектеп бар↓/// ↑міне/ мынандай болұу керек деген// ы ы уосындай мектептер менің уойымша салынады↓/// ↑негізі б̊астағанда ͡б̊асында// мен уөзім мійнійстр ͡б̊олдым↓/// ↑презійденттің бұл мега жоб̊асын бастағанда// бұл уөте керемет жоб̊а// тарыйхый жоб̊а↓/// ↑бірақ йенд'алдымызда тұрған мәселе// уоны сапал'іске асырұу↓/// ↑міне/ міне уосы жерде праблема ͡б̊олмаса йекен деп біз тілейміз↓///
↑жоқ/ біз неге ͡б̊ақыламаймыз↓///
↑бақылау жұмысымен д'айналысып жатырмыз қазір↓/// |
↑а а бөлөг асханалары ͡б̊олад↓/// ↑сонда ы ы йең сұу жаңа// ы ы жаңағы тійісті ͡ғұрал жаб̊дықтары ͡б̊олад// ылаб̊араторұйа ͡б̊олад↓/// ↑йағній матерійалдық технійкалық ͡пазасың ͡ ғарағанда// сондай әдемі/ зәулүм↓/// ↑балалар уөздөр'ауұлдұң уөзүндө келіп// міне мынандай ͡геремет мектеп ͡пар↓/// ↑міне/ мынандай болұу ͡герек деген// ы ы уосұндай мектептер менің уойұмша салынады↓/// ↑негізі ͡б̊астағанда ͡б̊асында// мен уөзүм мійнійстр ͡б̊олдұм↓/// ↑презійденттің бұл мега жоб̊асым бастағанда// бұл уөтө керемет ͡шоб̊а// тарыйхый жоб̊а↓/// ↑бірақ йенд'алдымызда тұрған мәселе// уонұ сапал'іске асырұу↓/// ↑міне/ міне уосұ жерде праблема ͡б̊олмаса йекен деп ͡піз тілейміз↓///
↑жоқ/ біз неге ͡б̊ақыламаймыз↓///
↑бақылау жұмұсұмен д'айналысып жатырмыз ͡ғазір↓/// |
- А-а бөлек асханалары болад. Сонда ы-ы ең су жаңа ы-ы жаңағы тиісті құрал-жабдықтары болад, лаборатория болад. Яғни материалдық-техникалық базасын қарағанда сондай әдемі, зәулім. Балалар өздері ауылдың өзінде келіп, міне, мынандай керемет мектеп бар. Міне, мынандай болу керек деген ы-ы осындай мектептер менің ойымша салынады. Негізі бастағанда басында мен өзім министр болдым. Президенттің бұл мега жобасын бастағанда бұл өте керемет жоба, тарихи жоба. Бірақ енді алдымызда тұрған мәселе оны сапалы іске асыру. Міне-міне, осы жерде проблема болмаса екен деп біз тілейміз.
- Жоқ, біз неге бақыламаймыз?
- Бақылау жұмысымен де айналысып жатырмыз қазір. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑уөйткен'асхат мырза ͡б̊ылай ғой↓/// ↑йертең ұуақыт уөтед↓/// ↑антійкор жаңағы йекі трійлійон ақ̊шадан// йенді теаретійческій айтып уотырғаным// йекі трійлійоннан қанш'ақ̊ша ұрланды// бүйтті сүйтті деп іс қозғалад↓/// ↑анау ͡б̊ір адамды соттайды↓/// ↑і і уол йенд'үуже уөтіп кеткеннен кейін↓/// ↑ал былай қарағанда// бұл мықты мега жоб̊ада// и әр тыйынның йешкімнің қалтасына кетпей// сапалы і і салынғанын і і қалаймын да↓/// ↑сондықтан да ͡б̊ұл тұрғыдан қазір не жасауға↓///
↑ійә ͡б̊астысы/ уол бақылау↓/// ↑мысалы ͡б̊із уосы жоб̊аны дайындағанда// презійдентке ͡б̊айандағанда тап̊сырма ͡б̊олды↓/// ↑уол тап̊сырманы/ сонда ͡б̊із йенгізгенбіз жоб̊аның ішіне↓/// ↑ бұл уоны ͡б̊ақылау↓/// ↑ қазір уоны війртұуалды ірежіймда// азаматтар ͡б̊ақылай алады↓/// ↑уоған қанша қаражат бөлінді↓/// ↑уоны кім жеңіп алды↓/// ↑уол қанша пайыз жұмыс іск'асырылды ↓/// ↑қалай жұмыс істеп жатыр↓/// ↑мәселе тек қана уосы ͡б̊іздің↓/ |
↑уөйткөн'асхат мырза ͡б̊ылай ғой↓/// ↑йертең ұуақыт уөтөд↓/// ↑антыйкор жаңағы йекі трыйлыйон ақ̊шадан// йенді теаретійческійй айтып уотұрғаным// йекі трыйлыйоннаң ͡ ғанш'ақ̊ша ұрланды// бүйттү сүйттү деб̊ ͡іс қозғалад↓/// ↑анау ͡б̊ір адамды соттайды↓/// ↑і і уол йенд'үужө уөтүп кеткеннең ͡ гейін↓/// ↑ал былай ͡ғарағанда// бұл мықты мега жоб̊ада// и әр тыйынның йешкімнің ͡ғалтасына ͡гетпей// сапалы і і салыңғанын і і қалаймын да↓/// ↑сондұқтан да ͡б̊ұл тұрғұдаң ͡ ғазір не жасауға↓///
↑ійә ͡б̊астысы/ уол бақылау↓/// ↑мысалы ͡б̊із уосұ жоб̊аны дайындағанда// презійдентке ͡б̊айандағанда тап̊сырма ͡б̊олдұ↓/// ↑уол тап̊сырманы/ сонда ͡б̊із йеңгізгембіж жоб̊аның ішіне↓/// ↑ бұл уонұ ͡б̊ақылау↓/// ↑ қазір уонұ выйртұуалды ірежіймда// азаматтар ͡б̊ақылай алады↓/// ↑уоғаң ͡ ғанша ͡ғаражат ͡пөлүндү↓/// ↑уонұ ͡гім жеңіб̊ ͡алды↓/// ↑уол ͡ғанша пайыж жұмұс іск'асырылды ↓/// ↑қалай жұмұс істеб̊ жатыр↓/// ↑мәселе тек қана уосұ ͡б̊іздің↓/// |
- Өйткені, Асхат мырза былай ғой. Ертең уақыт өтед. Антикор жаңағы екі триллион ақшадан, енді теоретический айтып отырғаным, екі триллионнан қанша ақша ұрланды, бүйтті-сүйтті деп іс қозғалад. Анау бір адамды соттайды. І-і ол енді уже өтіп кеткеннен кейін. Ал былай қарағанда, бұл мықты мега жобада и әр тиынның ешкімнің қалтасына кетпей, сапалы і-і салынғанын і-і қалаймын да. Сондықтан да бұл тұрғыдан қазір не жасауға?
- Иә, бастысы ол - бақылау. Мысалы, біз осы жобаны дайындағанда, Президентке баяндағанда тапсырма болды. Ол тапсырманы сонда біз енгізгенбіз жобаның ішіне. Бұл - оны бақылау. Қазір оны виртуалды режимда азаматтар бақылай алады. Оған қанша қаражат бөлінді? Оны кім жеңіп алды? Ол қанша пайыз жұмыс іске асырылды? Қалай жұмыс істеп жатыр? Мәселе тек қана осы біздің... |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑камійсійа жоқ па// уоны қарап уотұратын↓///
↑камійсійа да ͡б̊ар↓/// ↑мен айтайын деп уотырғаным// бізге жетпейтіні қоғамдық бақылау↓/// ↑қоғамдық бақылау тұуралы// біз заң да қаб̊ылдадық// тійісті мүмкіндіктерді ͡б̊ердік↓/// ↑бірақ біздің азаматтарымызға/ қосымш'ата аналарға// әрійне мемлекетке сенүу керек↓/// ↑бірақ уоларға да уосындай белсенділік танытып// қайта қайта тінтіп// қарап/ тек̊серіп/ бақылап уотырұу керек↓/// ↑ міне/ бұлда да керек↓/// ↑қоғамның бақылауы да керек↓/// ↑парламенттің бақылауы да керек↓/// ↑і і үкіметтің бақылауы да керек↓/// ↑сондықтан міне/ уосы ͡б̊арлық үш жақтан да ͡б̊ақылау ͡б̊олса// бұл жоб̊аны сапалы/ сәтт'іске асырұуға ͡б̊олад деп уойлаймын↓/// |
↑камійсійа жоқ па// ууонұ қарап ууотұыратын↓///
↑камійсійа да ͡б̊ар↓/// ↑мен айтайын деп ууотұрғаным// бізге жетпейтіні ͡ғоғамдық ͡пақыылау↓/// ↑қоғамдық ͡пақыылау тұуралы// біз заң да ͡ғаб̊̊ылдадық// тійісті мүмкүндүктерді ͡б̊йердік↓/// ↑бірақ ͡піздің азаматтарымызға/ қосұмш'ат'аналарға // әрійне мемлекетке сенүу ͡герек↓/// ↑бірақ ууоларға да ууосұндай белсенділік танытып// қайта ͡ғайта тінтіп// қарап/ тек̊серіп/ бақыылап ууотұрұу ͡герек↓/// ↑ міне/ бұл да ͡герек↓/// ↑қоғамның бақыылауұ да ͡герек↓/// ↑парламенттің бақыылауұ да ͡герек↓/// ↑і і үкүмөттің бақыылауұ да ͡герек↓/// ↑сондұқтан міне/ ууосұ ͡б̊арлығ үш ͡шақтан да ͡б̊ақыылау ͡б̊уолса// бұл жоб̊̊аны сапалы/ сәтт'іск'асырұуға ͡б̊уолад деп ууойлаймын↓/// |
- Комиссия жоқ па оны қарап отыратын?
- Комиссия да бар. Мен айтайын деп отырғаным, бізге жетпейтіні қоғамдық бақылау. Қоғамдық бақылау туралы біз заң да қабылдадық, тиісті мүмкіндіктерді бердік. Бірақ біздің азаматтарымызға, қосымша ата-аналарға, әрине, мемлекетке сену керек. Бірақ оларға да осындай белсенділік танытып, қайта-қайта тінтіп, қарап, тексеріп, бақылап отыру керек. Міне, бұлда да керек. Қоғамның бақылауы да керек. Парламенттің бақылауы да керек. І-і үкіметтің бақылауы да керек. Сондықтан, міне, осы барлық үш жақтан да бақылау болса, бұл жобаны сапалы, сәтті іске асыруға болад деп ойлаймын. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑бірақ уосы жұуырда// бізге жоғар'аудійторлық палата// алдыңғы жылғы бйүуджеттің атқарылұуы тұуралы йесеп бергенде// сол йесеб̊інде уосы жоб̊а ͡б̊ойынша да// біраз әттеген айлард'айтыпты ↓/// ↑біраз ы ы тійісті кемшіліктер ͡б̊ар йекенін айтты↓/// ↑сондықтан бұл мәселе ͡б̊ойынша// аманат партійасы да уөз б̊ақылауын алып// тійісті уотұрыстар уөткізді↓/// ↑і і премьер мійнійстр д'үлкен кеңес уөткізіп// тійісті тап̊сырмалар ͡б̊еріп// уөзі кеше ғана б̊арып// қадағалап қарап жүр↓/// ↑сондықтан үмітčіз шайтан дейді ғой// үміттенеміз↓/// ↑бұл үлкен мегажоб̊аны// сәтт'іске асырады деп↓/// ↑ і і үміттене ғана қоймай// уөзіміз де б̊ақылауғ'араласатын боламыз↓///
↑әйтпесе уөкүнішті ͡б̊олатын йеді↓/// ↑жаңа сіз айтып уотырсыз// ы ы қоғамдық кеңес/ қоғамдық бақылау деп↓/// ↑бірақ та ͡б̊ізде уөкүнішке уорай// былай да тренд акійматтар/ мійнійстрліктер жанағы// самрұқ қазына/ самрұқ канстрак̊шндар ы ы// уөздерін'ыңғайлы адамдарды қоғамдық кеңестеріне/ қоғамдық бақылауларына қосұп қойады да↓/// |
↑бірақ уосұ жұуұрда// бізге жоғар'аудыйторлұқ палата// алдыңғы жылғы бйүуджөттүң атқарылұуұ тұуралы йесеп ͡пергенде// сол йесеб̊інде уосұ жоб̊а ͡б̊ойұнша да// біраз әттеген айлард'айтыпты ↓/// ↑біраз ы ы тійісті ͡гемшіліктер ͡б̊ар йекенін айтты↓/// ↑сондұқтам бұл мәселе ͡б̊ойұнша// аманат партыйасы да уөз ͡б̊ақылауұн алып// тійісті уотұрұстар уөткүздү↓/// ↑і і премьер мійнійстр д'үлкөн кеңес уөткүзүп// тійісті тап̊сырмалар ͡б̊еріп// уөзү кеше ғана ͡б̊арып// қадағалап қараб̊ жүр↓/// ↑сондұқтан үмүтčүш шайтан дейді ғой// үмүттөнеміз↓/// ↑бұл үлкөн мегажоб̊аны// сәтт'іске асырады деп↓/// ↑ і і үмүттөне ғана ͡ғоймай// уөзүмүз де ͡б̊ақылауғ'араласатын боламыз↓///
↑әйтпесе уөкүнүшті ͡б̊олатын йеді↓/// ↑жаңа сіз айтып уотұрсұз// ы ы қоғамдық кеңес/ қоғамдық ͡пақылау деп↓/// ↑бірақ та ͡б̊ізде уөкүнүшке уорай// былай да тренд акыйматтар/ мійнійстрліктер жанағы// самрұқ қазына/ самрұқ канстрак̊шндар ы ы// уөздөрүн'ыңғайлы адамдарды қоғамдық кеңестеріне/ қоғамдық ͡пақылауларына ͡ғосұп қойады да↓/// |
- Бірақ осы жуырда бізге Жоғары аудиторлық палата алдыңғы жылғы бюджеттің атқарылуы туралы есеп бергенде сол есебінде осы жоба бойынша да біраз әттеген-айларды айтыпты. Біраз ы-ы тиісті кемшіліктер бар екенін айтты. Сондықтан бұл мәселе бойынша "Аманат" партиясы да өз бақылауын алып, тиісті отырыстар өткізді. І-і премьер-министр де үлкен кеңес өткізіп, тиісті тапсырмалар беріп, өзі кеше ғана барып, қадағалап қарап жүр. Сондықтан үмітсіз шайтан дейді ғой, үміттенеміз. Бұл үлкен мегажобаны сәтті іске асырады деп. І-і үміттене ғана қоймай, өзіміз де бақылауға араласатын боламыз.
- Әйтпесе өкінішті болатын еді. Жаңа сіз айтып отырсыз, ы-ы қоғамдық кеңес, қоғамдық бақылау деп. Бірақ та бізде өкінішке орай, былай да тренд: акиматтар, министрліктер жанағы, Самрұқ Қазына, Самрұқ Констракшндар ы-ы өздеріне ыңғайлы адамдарды қоғамдық кеңестеріне, қоғамдық бақылауларына қосып қояды да. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑жоқ/ уол былай ғой↓/// ↑уол қоғамдық бақылау деген// уол ійнстійтұусійоналды// жаңағы тійісті кеңестер↓/// ↑бірақ бізде қоғамдық бақылау тұуралы заңда// әр уосы мәселе ͡б̊ойынш'азаматтардың кез келген адам тійісті хат жазып// тійісті тек̊серіс жүргізіп// уол ақпаратт'алып // уоны зерттеп// уоны қадағалауға мүмкіндік берілді↓/// ↑уол да презійденттің үлкен іреформасы↓/// ↑қазір петійсійа деген бар// үлкен іреформа↓/// ↑әлі де ͡б̊арлығы түсінген жоқ↓/// ↑және уосы қоғамдық бақылау деген// үлкен іреформа ͡б̊ар↓/// ↑бұл қоғамдық бақылау тетігін// біз әлі де дұрыс деңгейде қолданып уотқан жоқпыз↓/// ↑уөйткені уоны қолданұуда д'үлкен құзұреттілікті қажет йетеді да// уөйткені уоның сметасын уоқый аласың ба сен↓/// ↑ іресүурснайа смета дейді↓/// |
↑жоқ/ уол былай ғой↓/// ↑уол ͡ғоғамдық ͡пақылау деген// уол ійнстійтұусійоналды// жаңағы тійісті ͡геңестер↓/// ↑бірақ ͡пізде қоғамдық ͡пақылау тұуралы заңда// әр уосұ мәселе ͡б̊ойұнш'азаматтардың кез ͡гелген адам тійісті хат ͡шазып// тійісті тек̊серіш ͡ шүргүзүп// уол ақпаратт'алып // уонұ зерттеп// уонұ қадағалауға мүмкүндүк берілді↓/// ↑уол да презійденттің үлкөн іреформасы↓/// ↑қазір петійсійә дегем бар// үлкөн іреформа↓/// ↑әлі де ͡б̊арлығы түсүңгөн жоқ↓/// ↑және уосұ қоғамдық ͡пақылау деген// үлкөн іреформа ͡б̊ар↓/// ↑бұл ͡ғоғамдық ͡пақылау тетігін// біз әліде де дұрұс ͡теңгейде қолданып уотқан жоқпұз↓/// ↑уөйткөнү уонұ қолданұуда д'үлкөн құзұреттілікті ͡ғажет йетеді да// уөйткөнү уонұң сметасын уоқұй аласың ба сен↓/// ↑ іресүурснайа смета дейді↓/// |
- Жоқ, ол былай ғой. Ол қоғамдық бақылау деген ол институционалды, жаңағы, тиісті кеңестер. Бірақ бізде қоғамдық бақылау туралы заңда әр осы мәселе бойынша азаматтардың кез келген адам тиісті хат жазып, тиісті тексеріс жүргізіп, ол ақпаратты алып, оны зерттеп, оны қадағалауға мүмкіндік берілді. Ол да Президенттің үлкен реформасы. Қазір петиция деген бар, үлкен реформа. Әлі де барлығы түсінген жоқ. Және осы қоғамдық бақылау деген үлкен реформа бар. Бұл қоғамдық бақылау тетігін біз әліде де дұрыс деңгейде қолданып отқан жоқпыз. Өйткені оны қолдануда да үлкен құзыреттілікті қажет етеді да, өйткені оның сметасын оқи аласың ба сен? Ресурсная смета дейді. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑жалпы сметасын уоқұу/ білүу/ уоның каефійсійенттерін түсүне ͡б̊ілүу// анау ы ы істеп жатқан// ы ы жұмыскерлердің жұмысына б̊аға ͡б̊ерүу/ білүу↓/// ↑уоған жай ған'ұран жетпейді↓/// ↑уоған да ͡б̊іліктілік керек↓/// ↑уоған да ͡б̊ілім керек↓/// ↑уоған да ы тійісті таб̊андылық керек↓/// ↑сондықтан мәселе уосында↓/// ↑біз тек қана мемлекетті ғана// әрқашанда жаңағы ͡күйе жаға ͡б̊ермеуіміз керек↓/// ↑уол жалпы ͡б̊іздің қоғамымыздың мәселе↓/// ↑біз қоғам іретінде қаншалықты уөзімізге жауапкершілікт'алып // уөзіміз ғана уөзіміз де уосы жұмыстарға қатысұуға дайынбыз↓/// ↑тек қана сөзб̊ен йемес↓/// ↑фейсбүукте пост жазұу ы ы болады↓/// ↑анда санда қыйын// анда санда көб̊үнесе қыйын йемес↓/// ↑бірақ ана жерге б̊арып қадағалап// айақпен барып/ көріп// таб̊андылық танытып// артында жүріп// уоны ы ы айағына жеткізүу уол басқа↓/// |
↑жалпы сметасын уоқұу/ білүу/ уонұң ͡гаефійсійенттерін түсүнө ͡б̊ілүу// анау ы ы істеб̊ жатқан// ы ы жұмұскерлердің жұмұсұна ͡б̊аға ͡б̊ерүу/ білүу↓/// ↑уоған жай ған'ұран жетпейді↓/// ↑уоған да ͡б̊іліктілік керек↓/// ↑уоған да ͡б̊ілім ͡герек↓/// ↑уоған да ы тійісті таб̊андылық керек↓/// ↑сондұқтан мәселе уосұнда↓/// ↑біз тек қана мемлекетті ғана// әрқашанда жаңағы ͡гүйө жаға ͡б̊ермеуүмүз ͡герек↓/// ↑уол жалпы ͡б̊іздің ͡ғоғамымыздың мәселе↓/// ↑біз ғоғам іретінде қаншалықты уөзүмүзге жауапкершілікт'алып // уөзүмүз ғана уөзүмүз де уосұ жұмұстарға ͡ғатысұуға дайымбыз↓/// ↑тек қана сөзб̊өн йемес↓/// ↑фейсбүуктө пост ͡шазұу ы ы болады↓/// ↑анда санда ͡ғыйын// анда санда ͡гөб̊үнөсе қыйын йемес↓/// ↑бірағ ана жерге ͡б̊арып қадағалап// айақпем барып/ көрүп// таб̊андылық танытып// артында жүрүп// уонұ ы ы айағына жеткізүу уол басқа↓/// |
- Жалпы сметасын оқу, білу, оның коэффициенттерін түсіне білу, анау ы-ы істеп жатқан ы-ы жұмыскерлердің жұмысына баға беру, білу. Оған жай ғана ұран жетпейді. Оған да біліктілік керек. Оған да білім керек. Оған да ы тиісті табандылық керек. Сондықтан мәселе осында. Біз тек қана мемлекетті ғана әрқашанда жаңағы күйе жаға бермеуіміз керек. Ол жалпы біздің қоғамымыздың мәселе. Біз қоғам ретінде қаншалықты өзімізге жауапкершілікті алып, өзіміз ғана өзіміз де осы жұмыстарға қатысуға дайынбыз. Тек қана сөзбен емес. Фейсбукте пост жазу ы-ы болады. Анда-санда қиын, анда-санда көбінесе қиын емес. Бірақ ана жерге барып қадағалап, аяқпен барып, көріп, табандылық танытып, артында жүріп, оны ы-ы аяғына жеткізу - ол басқа. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑бірақ мен бір нәрсен'айтайын // сол ы ы мысалы жайлы мектептер салып жатқан// самрұқ канстрак̊шн сондай үндеу/ сондай месседж қоғамға ͡б̊еріп жатқан жоқ↓/// ↑мен мысалы/ сізден бірінші ірет йестіп тұрмын уоны↓/// ↑негізінде/ жайлы мектептер қалай салынып жатыр// кімдер салып жатыр↓/// ↑бір сайттарына кішкентай бір шрійфтпен қойып қойады↓/// ↑уон'ақпараттандырұу керек↓/// ↑ақпараттандырұу жоқ деп̊ санаймын мен қазір↓/// ↑жаңа сіз петійсійа тұурал'айттыңыз ↓/// ↑жалпы ͡б̊іздің ы ы қоғам// менің байқағаным/ әлі уондай бір ашық ы ы петійсійа жәрійалауға дайын йемес сыйақты↓/// ↑менің уойымша/ бұл петійсійа түб̊інде ͡б̊ір үлкен ы ы кландардың/ ылаб̊ійстердің/ ақ̊шасы ͡б̊ар топтардың// ақпараттық бір ы ы соғыста қолданатын жаңағы манійпұулйасійалық бір ійнстрүументі ͡б̊олып// тетігі ͡б̊олып кететін сыйақты↓/// |
↑бірағ мем бір нәрсен'айтайын // сол ы ы мысалы жайлы мектептер салыб̊ жатқан// самрұқ канстрак̊шн сондай үндөу/ сондай месседж қоғамға ͡б̊еріб̊ жатқан жоқ↓/// ↑мен мысалы/ сіздем бірінші ірет йестіп тұрмұн уонұ↓/// ↑негізінде/ жайлы мектептер ͡ғалай салыныб̊ жатыр// кімдер салыб̊ жатыр↓/// ↑бір сайттарына ͡гішкентай бір шрійфтпең ͡ғойұп қойады↓/// ↑уон'ақпараттандырұу керек↓/// ↑ақпараттандырұу жоғ ͡деп̊ санаймын мең ͡ғазір↓/// ↑жаңа сіз петійсійә тұурал'айттыңыз ↓/// ↑жалпы ͡б̊іздің ы ы қоғам// менің байқағаным/ әлі уондай бір ашық ы ы петійсійә жәрыйалауға дайын йемес сыйақты↓/// ↑менің уойұмша/ бұл петійсійә түб̊үндө ͡б̊ір үлкөн ы ы кландардың/ ылаб̊ыйстердің/ ақ̊шасы ͡б̊ар топтардың// ақпараттық ͡пір ы ы соғұста ͡ғолданатын жаңағы маныйпұулйасыйалық ͡пір ійнстрүумөнтү ͡б̊олұп// тетігі ͡б̊олұп кететін сыйақты↓/// |
- Бірақ мен бір нәрсені айтайын, сол ы-ы мысалы жайлы мектептер салып жатқан Самрұқ Констракшн сондай үндеу, сондай месседж қоғамға беріп жатқан жоқ. Мен, мысалы, сізден бірінші рет естіп тұрмын оны. Негізінде, жайлы мектептер қалай салынып жатыр, кімдер салып жатыр? Бір сайттарына кішкентай бір шрифтпен қойып қояды. Оны ақпараттандыру керек. Ақпараттандыру жоқ деп санаймын мен қазір. Жаңа сіз петиция туралы айттыңыз. Жалпы біздің ы-ы қоғам, менің байқағаным, әлі ондай бір ашық ы-ы петиция жариялауға дайын емес сияқты. Менің ойымша, бұл петиция түбінде бір үлкен ы-ы кландардың, лабисттердің, ақшасы бар топтардың ақпараттық бір ы-ы соғыста қолданатын жаңағы манипуляциялық бір инструменті болып, тетігі болып кететін сияқты. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑жоқ↓/// ↑бұл негізі тетік қой↓/// ↑бұл жалпы құрал↓/// ↑уол құрал петійсійа ͡б̊олып// мысалы йелүу мың дауыс жыйнағанның уөзінде// уоны уорындау міндет деген жоқ↓/// ↑уоны қарау міндетті↓/// ↑сондықтан і і негізі/ сіздің жаңағ'аргұументтеріңізді алатын болсақ// уонда ͡б̊ізде дауыс берүу// жалпы сайлауға қатысұуда да сондай ы ы құрал болұуы мүмкін↓/// ↑сондықтан мәселе құралдың уөзінде йемес↓/// ↑мысалы ы ы мына тұрған// ы ы шаммен мысалы/ ы ы жарық берүуге ͡б̊олад// әлде ͡б̊іреудің басын жарұуға ͡б̊олады↓/// ↑сондықтан бұл да↓///
↑боттар ͡б̊ар қазір? |
↑жоқ↓/// ↑бұл негізі тетік қой↓/// ↑бұл жалпы құрал↓/// ↑уол ͡ғұрал петійсійә ͡б̊олұп// мысалы йелүу мың дауұш ͡ шыйнағанның уөзүндө// уонұ уорұндау міндет деген жоқ↓/// ↑уонұ қарау міндетті↓/// ↑сондұқтан і і негізі/ сіздің жаңағ'аргұумөнттөрүңізді алатым болсақ// уонда ͡б̊ізде дауұс ͡перүу// жалпы сайлауға ͡ғатысұуда да сондай ы ы құрал болұуұ мүмкүн↓/// ↑сондұқтан мәселе құралдың уөзүндө йемес↓/// ↑мысалы ы ы мына тұрған// ы ы шаммен мысалы/ ы ы жарық ͡перүугө ͡б̊олад// әлде ͡б̊іреудүң басын жарұуға ͡б̊олады↓/// ↑сондұқтам бұл да↓///
↑боттар ͡б̊ар ғазір? |
- Жоқ. Бұл негізі тетік қой. Бұл жалпы құрал. Ол құрал петиция болып, мысалы, 50 мың дауыс жинағанның өзінде, оны орындау міндет деген жоқ. Оны қарау міндетті. Сондықтан і-і, негізі, сіздің жаңағы аргументтеріңізді алатын болсақ, онда бізде дауыс беру, жалпы сайлауға қатысуда да сондай ы-ы құрал болуы мүмкін. Сондықтан мәселе құралдың өзінде емес. Мысалы, ы-ы мына тұрған ы-ы шаммен, мысалы, ы-ы жарық беруге болад, әлде біреудің басын жаруға болады. Сондықтан бұл да...
- Боттар бар қазір? |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑жоқ↓/// ↑уол жерде тійісті қол қойұу ірәсімі ͡б̊ар// тійіст'автарійзасійа мүмкіндігі ͡б̊ар↓/// ↑сондықтан бұл тараптан// негізі уондай тәуекелдер йеск'алынды ↓/// ↑бірақ негізінен/ бұл құрал ы ы біз презійдент айтып уотырмын ғой// үлкен іреформасы↓/// ↑әлі ͡б̊ірақ біз/ уоны ы ы дұрыстап қолданып жатқан жоқпыз↓/// ↑жаңағы қоғамдық ы ы бақылауды да қолданып жатқан жоқпыз↓/// ↑бірақ бұл үлкен демакратыйаландырұу жолындағ'үлкен қадамдар↓/// ↑біз көб̊үнес'айтамыз ғой// түк істеліп жатқан жоқ// йештеңе жоқ// йештеңе жоқ↓/// ↑бірақ біз/ тек қана мемлекеттің істегенін ғана күтіп уотырмауымыз керек↓/// |
↑жоқ↓/// ↑уол жерде тійісті ͡ғол ͡ғойұу ірәсімі ͡б̊ар// тійіст'автарыйзасыйа мүмкүндүгі ͡б̊ар↓/// ↑сондұқтам бұл тараптан// негізі уондай тәуөкөлдөр йеск'алынды ↓/// ↑бірақ негізінен/ бұл ͡ғұрал ы ы біз презійдент айтып уотұрмұн ғой// үлкөн іреформасы↓/// ↑әлі ͡б̊ірақ ͡піз/ уонұ ы ы дұрұстап қолданыб̊ жатқан жоқпұз↓/// ↑жаңағы қоғамдық ы ы бақылаудұ да ͡ғолданыб̊ жатқан жоқпұз↓/// ↑бірақ ͡пұл үлкөн демакратыйаландырұу жолұндағ'үлкөн қадамдар↓/// ↑біз ͡гөб̊үнөс'айтамыз ғой// түг істеліб̊ жатқан жоқ// йештеңе жоқ// йештеңе жоқ↓/// ↑бірақ ͡піз/ тек қана мемлекеттің істегенін ғана ͡гүтүп уотұрмауұмұз ͡герек↓/// |
- Жоқ. Ол жерде тиісті қол қою рәсімі бар, тиісті авторизация мүмкіндігі бар. Сондықтан бұл тараптан негізі ондай тәуекелдер еске алынды. Бірақ, негізінен, бұл құрал ы-ы біз Президент айтып отырмын ғой, үлкен реформасы. Әлі бірақ біз оны ы-ы дұрыстап қолданып жатқан жоқпыз. Жаңағы қоғамдық ы-ы бақылауды да қолданып жатқан жоқпыз. Бірақ бұл үлкен демократияландыру жолындағы үлкен қадамдар. Біз көбінесе айтамыз ғой, түк істеліп жатқан жоқ, ештеңе жоқ, ештеңе жоқ. Бірақ біз тек қана мемлекеттің істегенін ғана күтіп отырмауымыз керек. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑бізд'азаматтық сондай бір і і белсенділік те маңызды↓/// ↑бізде ͡б̊ірақ уондай белсенділерді де көп// уолар жоқ деп т'айтұуға болмайд↓/// ↑ы ы біздің жеке қаб̊ылдауымыз ы ы болғанда// мысалы/ кейб̊ір азаматтар анда санда таңғаласың↓/// ↑кәдімгідей үлкен таб̊андылықпен// бір мәселен'алып алып// соңұна дейін жеткізетін азаматтар да көп↓/// ↑уолар да ͡б̊ар↓/// ↑бірақ қоғамый бір үлкен// сондай бір і і қозғалыс іретінде// әлі де уосындай бір деңгейге жеткен жоқ̊ шығар↓/// ↑бұған үлкен жұмыс керек↓/// |
↑бізд'азаматтық сондай бір і і белсенділік те маңызды↓/// ↑бізде ͡б̊ірақ уондай белсенділерді де ͡гөп// уолар жоғ ͡деп т'айтұуға болмайд↓/// ↑ы ы біздің жеке қаб̊ылдауұмұз ы ы болғанда// мысалы/ кейб̊ір азаматтар анда санда таңғаласың↓/// ↑кәдімгідей үлкөн таб̊андылықпен// бір мәселен'алып алып// соңұна дейін жеткізетін азаматтар да ͡гөп↓/// ↑уолар да ͡б̊ар↓/// ↑бірақ қоғамый бір үлкөн// сондай бір і і қозғалыс іретінде// әлі де уосұндай бір деңгейге жеткен жоқ̊ шығар↓/// ↑бұған үлкөн жұмұс керек↓/// |
- Бізде азаматтық сондай бір і-і белсенділік те маңызды. Бізде бірақ ондай белсенділерді де көп, олар жоқ деп те айтуға болмайд. Ы-ы біздің жеке қабылдауымыз ы-ы болғанда, мысалы, кейбір азаматтар анда-санда таңғаласың. Кәдімгідей үлкен табандылықпен бір мәселені алып алып, соңына дейін жеткізетін азаматтар да көп. Олар да бар. Бірақ қоғами бір үлкен, сондай бір і-і қозғалыс ретінде әліде де осындай бір деңгейге жеткен жоқ шығар. Бұған үлкен жұмыс керек. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑ійә/ мен бұл жерде сізб̊ен келісем↓/// ↑сайлаудың кезінде де/ йекі мың жыйырм'үшінші жылы// уосы депүутат мәжілісінің депүутаттары ы-ы болды ғой// уөз уөзін ұсынған кандійдаттар↓/// ↑ійә/ сонда ͡б̊із сайлауға йенді қатысыңыздар деп// үлкен жұмыс жүргіздік↓/// ↑бірақ та көрдіңіз ғой йенді// сайлауға сембейді// адамдар сайлауға ͡б̊армайды↓/// ↑маған қазір келеді// көп адамдар әділдік іздеп↓/// ↑біз ͡б̊үйтіп қалдық// сөйтіп қалдық↓/// ↑мен уол кісіден сұраймын// сіз сайлауға ͡б̊ардыңыз ͡б̊а↓/// ↑сіз кімге дауыс бердіңіз деп̊ сұраймын да↓/// ↑әр адам жаңа мен депүутаттарды д'айтып жатамын↓/// ↑ійә/ кейб̊ір депүутаттарды қатты сынап жатамын да↓/// ↑әр адам жаңа сіз айтып уотырғандай// уөзүнің депутатын білүу керек// дауыс берүу керек↓/// ↑ійә/ уолардан сұрау керек міндетті түрде↓/// |
↑ійә/ мем бұл жерде сізб̊ең ͡ гелісем↓/// ↑сайлаудұң ͡гезінде де/ йекі мың жыйырм'үшүншү жылы// уосұ депүутат мәжілісінің депүутаттары ы-ы болдұ ғой// уөз уөзүн ұсұңғаң ͡ гандыйдаттар↓/// ↑ійә/ сонда ͡б̊іс сайлауға йенді ͡ғатысыңыздар деп// үлкөн жұмұш ͡ шүргүздүк↓/// ↑бірақ та ͡гөрдүңүз ғой йенді// сайлауға сембейді// адамдар сайлауға ͡б̊армайды↓/// ↑мағаң ͡ ғазір ͡геледі// көб̊ ͡адамдар әділдіг іздеп↓/// ↑біз ͡б̊үйтүп қалдық// сөйтүп қалдық↓/// ↑мен уол ͡гісіден сұраймын// сіс сайлауға ͡б̊ардыңыз ͡б̊а↓/// ↑сіз ͡гімге дауұс ͡пердіңіз деп̊ сұраймын да↓/// ↑әр адам жаңа мен депүутаттарды д'айтып жатамын↓/// ↑ійә/ кейб̊ір депүутаттарды қатты сынаб̊ жатамын да↓/// ↑әр адам жаңа сіз айтып уотұрғандай// уөзүнүң депүутатым білүу ͡герек// дауұс ͡перүу ͡герек↓/// ↑ійә/ уолардан сұрау ͡герег міндетті түрдө↓/// |
- Иә, мен бұл жерде сізбен келісем. Сайлаудың кезінде де 2023 жылы осы депутат мәжілісінің депутаттары ы-ы болды ғой өз-өзін ұсынған кандидаттар. Иә, сонда біз сайлауға енді қатысыңыздар деп үлкен жұмыс жүргіздік. Бірақ та көрдіңіз ғой енді, сайлауға сенбейді, адамдар сайлауға бармайды. Маған қазір келеді көп адамдар әділдік іздеп. Біз бүйтіп қалдық, сөйтіп қалдық. Мен ол кісіден сұраймын: Сіз сайлауға бардыңыз ба? Сіз кімге дауыс бердіңіз? деп сұраймын да. Әр адам жаңа мен депутаттарды да айтып жатамын. Иә, кейбір депутаттарды қатты сынап жатамын да. Әр адам жаңа сіз айтып отырғандай, өзінің депутатын білу керек, дауыс беру керек. Иә, олардан сұрау керек міндетті түрде. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑менің стүуденттерім бар ғой↓/// ↑қазір мен үунійверсійтетте саб̊ақ беремін ғой↓/// ↑сонда мен стүуденттеріме д'әрқашан айтамын да↓/// ↑йенді ͡б̊ұлар зет пакаленійесі дейді// жаңа толқын↓/// ↑бұл тіпті мүлдем басқа толқын да↓/// ↑бірақ̊ соның уөзінде уоларғ'айтамын // уөзгеріс йеңгізүу/ уол тек қана мемлекеттің қолында йемес// уөзгеріс йеңгізүу// уол әр адамның қолында↓/// ↑әр ͡б̊іздің стүудент болсын// жай қарапайым азамат болсын// белсенділігіне де көп мәселе ͡б̊айланысты↓/// ↑әрійне/ мемлекет болғаннан кейін// мемлекет/ мемлекеттік уоргандар/ парламент бар↓/// ↑бізде уосы ы ы жұмыс істейтін// істеу үшін жалақ'алып уотқан азаматтар ͡б̊ар// уолар ͡б̊ірінші кезекте уосы жұмыспен айналысұу керек↓/// ↑бірақ қоғамда да шетте қалмай// әр ͡б̊іздің азаматымыз// азаматтарымыз уөзүнің шын мәнінде// уосы қоғамды/ уосы мемлекетті жақ̊сы жаққа ы ы уөзгерт'алатынын түсінсе// және тек қана түсүніп қоймай// нақт'іс әрекет қылса// уөзгерістер тек қана сонда ͡б̊олады↓/// |
↑менің стүудөнттөрүм бар ғой↓/// ↑қазір мен үунійверсійтетте саб̊ақ ͡перемін ғой↓/// ↑сонда мен стүудөнттөрүме д'әрқашан айтамын да↓/// ↑йенді ͡б̊ұлар зет пакаленійесі дейді// жаңа толқұн↓/// ↑бұл тіпті мүлдөм басқа толқұн да↓/// ↑бірақ̊ сонұң уөзүндө уоларғ'айтамын // уөзгөрүс йеңгізүу/ уол тек қана мемлекеттің ͡ғолұнда йемес// уөзгөрүс йеңгізүу// уол әр адамның ͡ғолұнда↓/// ↑әр ͡б̊іздің стүудөнт ͡полсұн// жай ͡ғарапайым азамат ͡полсұн// белсенділігіне де ͡гөп мәселе ͡б̊айланысты↓/// ↑әрійне/ мемлекет ͡полғаннаң ͡ гейін// мемлекет/ мемлекеттік уоргандар/ парламент ͡пар↓/// ↑бізде уосұ ы ы жұмұс істейтін// істе'үшүн жалақ'алып уотқан азаматтар ͡б̊ар// уолар ͡б̊ірінші ͡гезекте уосұ жұмұспен айналысұу ͡герек↓/// ↑бірақ қоғамда да шетте қалмай// әр ͡б̊іздің азаматымыз// азаматтарымыз уөзүнүң шын мәнінде// уосұ қоғамды/ уосұ мемлекетті жақ̊сы жаққа ы ы уөзгөрт'алатынын түсүнсө// және тек қана түсүнүп қоймай// нақт'іс әрекет қылса// уөзгөрүстер тек қана сонда ͡б̊олады↓/// |
- Менің студенттерім бар ғой. Қазір мен университетте сабақ беремін ғой. Сонда мен студенттеріме де әрқашан айтамын да. Енді бұлар зет поколениесі дейді, жаңа толқын. Бұл тіпті мүлдем басқа толқын да. Бірақ соның өзінде оларға айтамын, өзгеріс енгізу ол тек қана мемлекеттің қолында емес, өзгеріс енгізу - ол әр адамның қолында. Әр біздің студент болсын, жай қарапайым азамат болсын, белсенділігіне де көп мәселе байланысты. Әрине, мемлекет болғаннан кейін мемлекет, мемлекеттік органдар, парламент бар. Бізде осы ы-ы жұмыс істейтін, істеу үшін жалақы алып отқан азаматтар бар, олар бірінші кезекте осы жұмыспен айналысу керек. Бірақ қоғамда да шетте қалмай, әр біздің азаматымыз, азаматтарымыз өзінің шын мәнінде осы қоғамды, осы мемлекетті жақсы жаққа ы-ы өзгерте алатынын түсінсе және тек қана түсініп қоймай, нақты іс-әрекет қылса, өзгерістер тек қана сонда болады. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑ійә/ мен сізб̊ен келісемін// асхат мырза/ бұл жерде↓/// ↑бірақ та сіз ͡б̊айқамайсыз ͡б̊а// бізде ͡б̊әлкім менталійтет па↓/// ↑ы ы менде йесіме түсіп уотыр↓/// ↑бізде жалпы тәрб̊ійелегенде// аталарымыз/ әжелеріміз уондай үлкенге сөйлеме// ұйат болад// бір сын айтып қалсаң// андай даукес деген сыйақты// сондай сөздер і і шығарып// қазақтарда ͡б̊ір ͡б̊асып тастау ма сондай бар с с сол бар ма↓/// ↑содан кейін ба// біздің мысал'ата аналарымыз// ійә/ үлкен і і уорта топ// уорт'адамдар мүлдем уондайға ͡б̊армайды↓/// ↑жалобқа жасауға// уойб̊ай әкімге қатты сөз айтұуға ͡б̊олмайды↓/// ↑йештеңег'ұйат болады↓/// ↑біреулер келіп жатырса сырттан// йе йе депүутаттарға тек қана жаңағы// уөзі ͡б̊әр' жақ̊сы// бәрі керемет деп көп адамдар сөйтіп↓/// |
↑ійә/ мен сізб̊ең ͡ гелісемін// асхат мырза/ бұл жерде↓/// ↑бірақ та сіз ͡б̊айқамайсыз ͡б̊а// бізде ͡б̊әлкім менталыйтет па↓/// ↑ы ы менде йесіме түсүп уотұр↓/// ↑бізде жалпы тәрб̊ійелегенде// аталарымыз/ әжелеріміз уондай үлкөңгө сөйлөмө// ұйат ͡полад// бір сын айтып қалсаң// андай даукөс теген сыйақты// сондай сөздөр і і шығарып// қазақтарда ͡б̊ір ͡б̊асып тастау ма сондай бар с с сол бар ма↓/// ↑содаң ͡ гейім ба// біздің мысал'ата аналарымыз// ійә/ үлкөн і і уорта топ// уорт'адамдар мүлдөм уондайға ͡б̊армайды↓/// ↑жалобқа жасауға// уойб̊ай әкімге қатты сөз айтұуға ͡б̊олмайды↓/// ↑йештеңег'ұйат болады↓/// ↑біреулөр ͡геліб̊ жатырса сырттан// йе йе депүутаттарға тек қана жаңағы// уөзү ͡б̊әр' жақ̊сы// бәрі ͡геремет деп көб̊ ͡адамдар сөйтүп↓/// |
- Иә, мен сізбен келісемін, Асхат мырза, бұл жерде. Бірақ та сіз байқамайсыз ба, бізде бәлкім менталитет па? Ы-ы менде есіме түсіп отыр. Бізде жалпы тәрбиелегенде аталарымыз, әжелеріміз ондай «үлкенге сөйлеме, ұят болад», бір сын айтып қалсаң, андай даукес деген сияқты, сондай сөздер і-і шығарып, қазақтарда бір басып тастау ма сондай бар с-с сол бар ма? Содан кейін ба біздің, мысалы, ата-аналарымыз, иә, үлкен і-і орта топ, орта адамдар мүлдем ондайға бармайды. Жалобқа жасауға, ойбай, әкімге қатты сөз айтуға болмайды. Ештеңеге ұят болады. Біреулер келіп жатырса сырттан е-е, депутаттарға тек қана, жаңағы, өзі бәрі жақсы, бәрі керемет деп көп адамдар, сөйтіп. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑білмеймін/ қазір уол қатты уөзгерген сыйақты↓/// ↑біз де сайлаушылармен кездесеміз ғой↓/// ↑қазір уондай/ қазір кәдімгідей нақты// қатты талап йетіп// уөте уөткір сұрақ қойатын азаматтарымыз уөте көп↓/// ↑сол біздің і і мынау кейіңгі толқын болсын// біздің ағаларымыз ͡б̊олсын↓/// ↑жалпы ͡б̊ұл көзқарас қатты уөзгерген сыйақты↓/// ↑уөйткені ͡б̊із йенді уөңірлерге ͡б̊арамыз ғой↓/// ↑байағыда қалай болды↓/// ↑қазіргі ұуақытта/ кәдімгідей нақты талап йететін↓/// |
↑білмеймін/ қазір уол ͡ғатты уөзгөргөн сыйақты↓/// ↑біз де сайлаушұлармең ͡ гездесеміз ғой↓/// ↑қазір уондай/ қазір ͡гәдімгідей нақты// қатты талап йетіп// уөтө уөткүр сұрақ қойатын азаматтарымыз уөтө көп↓/// ↑сол біздің і і мынау ͡гейіңгі толқұм болсұн// біздің ағаларымыз ͡б̊олсұн↓/// ↑жалпы ͡б̊ұл ͡гөзқарас қатты уөзгөргөн сыйақты↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊із йенді уөңүрлөрге ͡б̊арамыз ғой↓/// ↑байағыда ͡ғалай болдұ↓/// ↑қазіргі ұуақытта/ кәдімгідей нақты талап йететін↓/// |
- Білмеймін, қазір ол қатты өзгерген сияқты. Біз де сайлаушылармен кездесеміз ғой. Қазір ондай, қазір кәдімгідей нақты, қатты талап етіп, өте өткір сұрақ қоятын азаматтарымыз өте көп. Сол біздің і-і мынау кейінгі толқын болсын, біздің ағаларымыз болсын. Жалпы бұл көзқарас қатты өзгерген сияқты. Өйткені біз енді өңірлерге барамыз ғой. Баяғыда қалай болды? Қазіргі уақытта кәдімгідей нақты талап ететін. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑мысалы/ батыстың адамдары талап йетед↓/// ↑ал біздің ы ы қарағанд жақтағы// мысалы ͡б̊іздің ы ы ауылдастарда ͡б̊әр' жақ̊сы// сондай қарапайым/ қанағат тұтатын/ сондай адамдар да// йешқ̊ашан/ йешқ̊айда жаңағы шықпайтын// йештеңе талап йетпейтін↓/// ↑таңғаламын/ біздің ауылға жол жол жоқ// жол↓/// ↑мен айтамың қалай↓/// ↑біздің ауыл қарағанды уоблысының әкімі ͡б̊үлікпаев// біздің ауылдан шыққан адам йекен↓/// ↑соны нег'айтпайсыздар десем// сондай қарапайым адамдар да// ійә ͡б̊іздің жақтың адамдары↓/// ↑ал батыстікілер/ мысалы қалай↓/// ↑ійә/ талап йетіп уөз дегенін і і↓/// ↑уол менталыйтетке де ͡б̊айланысты шығар деп уойлаймын↓///
↑йенді қазір жас толқын// тіпті мүлдем бөлек// уөт'алғыр / уөте дарынды↓/// ↑мең кездесемін ғой↓/// ↑йенді кәдімгідей мақтанатындай жастарымыз// ы ы уөсіп келе жатыр деп̊ санаймын↓/// |
↑мысалы/ батыстың адамдары талап йетед↓/// ↑ал біздің ы ы қарағанд жақтағы// мысалы ͡б̊іздің ы ы ауұлдастарда ͡б̊әр' жақ̊сы// сондай ͡ғарапайым/ қанағат тұтатын/ сондай адамдар да// йешқ̊ашан/ йешқ̊айда жаңағы шықпайтын// йештеңе талап йетпейтін↓/// ↑таңғаламын/ біздің ауұлға жол жол жоқ// жол↓/// ↑мен айтамың ͡ғалай↓/// ↑біздің ауұл ͡ғарағанды уоблұсұның әкімі ͡б̊үлүкпаев// біздің ауұлдан шыққан адам йекен↓/// ↑сонұ нег'айтпайсыздар десем// сондай ͡ғарапайым адамдар да// ійә ͡б̊іздің жақтың адамдары↓/// ↑ал батыстікілер/ мысалы қалай↓/// ↑ійә/ талап йетіп уөз дегенін і і↓/// ↑уол менталыйтетке де ͡б̊айланысты шығар деп уойлаймын↓///
↑йенді ͡ғазір жас толқұн// тіпті мүлдөм бөлөк// уөт'алғыр / уөтө дарынды↓/// ↑мең ͡гездесемін ғой↓/// ↑йенді ͡гәдімгідей мақтанатындай жастарымыз// ы ы уөсүп келе жатыр деп̊ санаймын↓/// |
- Мысалы, батыстың адамдары талап етед. Ал біздің ы-ы Қарағанд жақтағы, мысалы, біздің ы-ы ауылдастарда бәрі жақсы, сондай қарапайым, қанағат тұтатын, сондай адамдар да, ешқашан, ешқайда жаңағы шықпайтын, ештеңе талап етпейтін. Таңғаламын, біздің ауылға жол жол жоқ, жол. Мен айтамын қалай? Біздің ауыл Қарағанды облысының әкімі Бүлікбаев біздің ауылдан шыққан адам екен. Соны неге айтпайсыздар десем, сондай қарапайым адамдар да, иә, біздің жақтың адамдары. Ал батыстікілер, мысалы, қалай? Иә, талап етіп, өз дегенін і-і. Ол менталитетке де байланысты шығар деп ойлаймын.
- Енді қазір жас толқын, тіпті мүлдем бөлек, өте алғыр, өте дарынды. Мен кездесемін ғой. Енді кәдімгідей мақтанатындай жастарымыз ы-ы өсіп келе жатыр деп санаймын. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑йенді ͡б̊ұл жастардың/ менің уойымша/ қазір тағы да ͡б̊ір і і жастарға қатысты ͡б̊олған бір заңнама уол↓/// ↑сосын жақында ы ы қаб̊ылдаңған// тұрмыстық зорлық зомбылыққа қатысты заңнама↓/// ↑менің уойымша/ жастарды жаңағы көп// і і жаңағы йенді сайасатпен араласпайтын адамдардың барлығ'араласып // қатысып кетті↓/// ↑і і үлкен заңнама/ ійә↓/// ↑уөзіңіз і і уосы заңнаманың бас қасында ͡б̊олдыңыз↓/// ↑ бірақ і і мысалы/ менің бір халықаралық і і тәжірійб̊едег'әріптестерім // сарап̊шылар/ жалпы і і кез келген і і дамыған йелде// заңның көп болғаны дұрыс йемес↓/// ↑ы ы мысалы/ біздің қылмыстық кодек̊с// уөте мықты жазылғаң кезінде деп айтты маған↓/// ↑уөте мықты жазылған// барлығы қарастырылған↓/// ↑тек қана ͡б̊ізде жаңағы/ жемқорлық іі уөкүнішке уорай// палійсійа жүйесіндег'ійә і і жемқорлық і і↓/// |
↑йенді ͡б̊ұл жастардың/ менің уойұмша/ қазір тағы да ͡б̊ір і і жастарға ͡ғатысты ͡б̊олғам бір заңнама уол↓/// ↑сосұн жақында ы ы қаб̊ылдаңған// тұрмұстұқ зорлұқ зомбұлұққа ͡ғатысты заңнама↓/// ↑менің уойұмша/ жастарды жаңағы ͡гөп// і і жаңағы йенді сайасатпен араласпайтын адамдардың барлығ'араласып // қатысып кетті↓/// ↑і і үлкөн заңнама/ ійә↓/// ↑уөзүңүз і і уосұ заңнаманың бас қасында ͡б̊олдұңұз↓/// ↑бірақ і і мысалы/ менің бір халықаралық і і тәжірійб̊едег'әріптестерім // сарап̊шылар/ жалпы і і кез ͡гелген і і дамыған йелде// заңның ͡гөп ͡полғаны дұрұс йемес↓/// ↑ы ы мысалы/ біздің ͡ғылмыстық кодек̊с// уөтө мықты жазылғаң ͡ гезінде деб̊ ͡айтты маған↓/// ↑уөтө мықты жазылған// барлығы қарастырылған↓/// ↑тек қана ͡б̊ізде жаңағы/ жемқорлұғ іі уөкүнүшке уорай// палыйсыйа жүйөсүндег'ійә і і жемқорлұқ і і↓/// |
- Енді бұл жастардың, менің ойымша, қазір тағы да бір і-і жастарға қатысты болған бір заңнама ол. Сосын жақында ы-ы қабылданған тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қатысты заңнама. Менің ойымша, жастарды, жаңағы көп, і-і жаңағы, енді саясатпен араласпайтын адамдардың барлығы араласып, қатысып кетті. І-і үлкен заңнама, иә. Өзіңіз і-і осы заңнаманың бас-қасында болдыңыз. Бірақ, і-і мысалы, менің бір халықаралық і-і тәжірибедегі әріптестерім, сарапшылар, жалпы і-і кез келген і-і дамыған елде заңның көп болғаны дұрыс емес. Ы-ы мысалы, біздің қылмыстық кодекс өте мықты жазылған кезінде деп айтты маған. Өте мықты жазылған, барлығы қарастырылған. Тек қана бізде, жаңағы жемқорлық і-і, өкінішке орай, полиция жүйесіндегі, иә і-і жемқорлық і-і. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑уөкүнішке уорай менталыйтет і і бар і і↓/// ↑бірақ та ͡б̊ұл сан і і біздегі жанағы праблеманың түпкілікті себ̊еб̊ін шешпейді↓/// ↑бұл тек қана і і жаңағы/ йенді салдарымен күресүу ғана↓/// ↑кез келген дамыған мемлекетте// түрмед'адамдар аз ͡б̊олұу керек↓/// ↑жаңағы балалар үйінде ͡б̊алалар аз ͡б̊олұу керек// жалпы ͡кріймійнал аз ͡б̊олұу керек деп айтып жатыр↓/// ↑ал бізде і і заң/ палійсійа мемлекеті сыйақты// тек қана ͡б̊арлығын адамдарды/ жаңағы жазалау/ ы ы уотырғызұу// ыы ͡б̊алан'алып қойұу деген сыйақты↓/// ↑ал уол қалай жүзег'асады ↓/// ↑ы ы уол йекіталай деген сыйақты↓/// ↑мағам бір сондай альтернатійвті пікір айтты↓/// ↑бұл тұрғыда н'айтасыз ↓/// |
↑уөкүнүшке уорай менталыйтет і і бар і і↓/// ↑бірақ та ͡б̊ұл сан і і біздегі жанағы праблеманың түпкүлүкті себ̊еб̊ін шешпейді↓/// ↑бұл тек қана і і жаңағы/ йенді салдарымең ͡гүрөсүу ғана↓/// ↑кез ͡гелген дамыған мемлекетте// түрмөд'адамдар аз ͡б̊олұу ͡герек↓/// ↑жаңағы ͡б̊алалар үйүндө ͡б̊алалар аз ͡б̊олұу ͡герек// жалпы ͡гріймійнал аз ͡б̊олұу ͡герек деб̊ ͡айтыб̊ жатыр↓/// ↑ал бізде і і заң/ палыйсыйа мемлекеті сыйақты// тек қана ͡б̊арлығын адамдарды/ жаңағы жазалау/ ы ы уотұрғұзұу// ыы ͡б̊алан'алып қойұу деген сыйақты↓/// ↑ал уол ͡ғалай жүзөг'асады ↓/// ↑ы ы уол йекіталай деген сыйақты↓/// ↑мағам бір сондай альтернатыйвті пікір айтты↓/// ↑бұл тұрғұда н'айтасыз ↓/// |
- Өкінішке орай менталитет і-і бар і-і. Бірақ та бұл сан і-і біздегі жанағы проблеманың түпкілікті себебін шешпейді. Бұл тек қана і-і жаңағы енді салдарымен күресу ғана. Кез келген дамыған мемлекетте түрмеде адамдар аз болу керек. Жаңағы балалар үйінде балалар аз болу керек, жалпы криминал аз болу керек деп айтып жатыр. Ал бізде і-і заң, полиция мемлекеті сияқты тек қана барлығын, адамдарды, жаңағы, жазалау, ы-ы отырғызу, ы-ы баланы алып қою деген сияқты. Ал ол қалай жүзеге асады? Ы-ы ол екіталай деген сияқты. Маған бір сондай альтернативті пікір айтты. Бұл тұрғыда не айтасыз? |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑мен бір мәселемен келісем↓/// ↑праблеманы тек қана жауапкершілікті қатаңдатұумен шешүу мүмкін йемес↓/// ↑тек қана жауапкершілік// сені уөмір ͡б̊ойы қамаймыз// уон жылға қамаймыз дегенмен праблема толығымен шешілмейд↓/// ↑сондықтан праблемаға кешенді қарау керек те// бір жағынан↓/// ↑әрійне/ жауапкершілікті де қатаңдатұу керек↓/// ↑бірақ уол тек қана ͡б̊ір ғана шешім болмауы керек↓/// ↑жауапкершілікті қатаңдатұумен бірге// уоның салдарын/ уоның себ̊ептерін алұу ͡б̊ойынша жұмыс жүрүу керек↓/// ↑сондықтан менің көзқарасым/ йекеуі де керек↓/// ↑біз жалпы жүйелі/ кешенді ͡б̊ұл мәселеге қарауымыз керек// уөйткені неге уол пайда ͡б̊олды// уоған ы ы себ̊еп болып уотырған не деген сұрақтарға жауап берүуіміз керек↓/// ↑сондықтан менің уойымша// мен йенді уосы заң заңның авторының бірі іретінде ы ы бұл заңды уөте қажет деп уойлайм↓/// |
↑мем бір мәселемең гелісем↓/// ↑проблеманы тек қана жауапкершілікті ͡ғатаңдатұумөн шешүу мүмкүн йемес↓/// ↑тек қана жауапкершілік// сені уөмүр ͡б̊ойұ қамаймыз// уон жылға ͡ғамаймыз дегеммем проблема толұғұмен шешілмейд↓/// ↑сондұқтам проблемаға ͡гешенді ͡ғарау ͡герек те// бір жағынан↓/// ↑әрійне/ жауапкершілікті де қатаңдатұу ͡герек↓/// ↑бірақ уол тек қана ͡б̊ір ғана шешім болмауұ ͡герек↓/// ↑жауапкершілікті ͡ғатаңдатұумөм бірге// уонұң салдарын/ уонұң себ̊ептерін алұу ͡б̊ойұнша жұмұш шүрүу ͡герек↓/// ↑сондұқтан менің ͡гөзқарасым/ йекеуү де ͡герек↓/// ↑біж жалпы жүйөлү/ кешенді ͡б̊ұл мәселеге қарауұмұз герек// уөйткөнү неге уол пайда ͡б̊олдұ// уоған ы ы себ̊еп полұп уотұрған не деген сұрақтарға жауап перүуүмүз герек↓/// ↑сондұқтан менің уойұмша// мен йенді уосұ заң заңның авторұнұң бірі іретінде ы ы бұл заңды уөтө қажет деп уойлайм↓/// |
- Мен бір мәселемен келісем. Проблеманы тек қана жауапкершілікті қатаңдатумен шешу мүмкін емес. Тек қана жауапкершілік сені өмір бойы қамаймыз, он жылға қамаймыз дегенмен проблема толығымен шешілмейд. Сондықтан проблемаға кешенді қарау керек те, бір жағынан. Әрине, жауапкершілікті де қатаңдату керек. Бірақ ол тек қана бір ғана шешім болмауы керек. Жауапкершілікті қатаңдатумен бірге, оның салдарын, оның себептерін алу бойынша жұмыс жүру керек. Сондықтан, менің көзқарасым, екеуі де керек. Біз жалпы жүйелі, кешенді бұл мәселеге қарауымыз керек, өйткені неге ол пайда болды, оған ы-ы себеп болып отырған не деген сұрақтарға жауап беруіміз керек. Сондықтан, менің ойымша, мен енді осы заң заңның авторының бірі ретінде ы-ы бұл заңды өте қажет деп ойлайм. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑йең қызықтысы/ біз ͡б̊ұл заңд'алдыңғы жылы ͡б̊ір жыл бұрын// ы ы сәуір айында ͡б̊астадық↓/// ↑сәуір айында ͡б̊астағанда// қоғамд'үлкен қызығұушылық бұл заңға ͡б̊олған жоқ↓/// ↑тіпті ͡б̊із уон'үкіметке жіб̊ердік деп// мен пост жаздым↓/// ↑қатты қызығұушылық болған жоқ↓/// ↑тіпті б̊із і і қыркүйек айында// үкіметте ы ы жаңа қорытындыда ͡б̊олып// анау мвк деген бар// ведомствоаралық камійсійаның уөзінде мен сөз сөйлеп// бұқаралық ақпарат құралдары келгенде// уолар ͡б̊асқа заң жоб̊алары ͡б̊олды ғой// сол заң жоб̊алары тұуралы көп ақпарат берді де// біздің заң жоб̊амызд'үлкен көңіл бөлген жоқ↓/// ↑ійә/ бірақ біз ͡б̊ұл жұмысты жаңағы сіз айтқан// ы ы уөте уөкүнішті трагедійаға дейін бастап кеткен жұмыс болд да// уол уоған жауап йемес↓/// |
↑йең ͡ғызықтысы/ біз ͡б̊ұл заңд'алдыңғы жылы ͡б̊ір жыл бұрұн// ы ы сәуүр айында ͡б̊астадық↓/// ↑сәуүр айында ͡б̊астағанда// қоғамд'үлкөн қызығұушұлұқ ͡пұл заңға ͡б̊олған жоқ↓/// ↑тіпті ͡б̊із уон'үкүмөтке жіб̊ердік деп// мем пост ͡шаздым↓/// ↑қатты қызығұушұлұқ ͡полған жоқ↓/// ↑тіпті ͡б̊із і і қыркүйөг айында// үкүмөтте ы ы жаңа ͡ғорұтұндыда ͡б̊олұп// анау мвк дегем бар// ведомствоаралық камыйсыйаның уөзүндө мен сөс сөйлөп// бұқаралығ ақпарат құралдары ͡гелгенде// уолар ͡б̊асқа заң жоб̊алары ͡б̊олдұ ғой// сол заң жоб̊алары тұуралы ͡гөб̊ ͡ақпарат ͡перді де// біздің заң жоб̊амызд'үлкөн көңүл бөлгөн жоқ↓/// ↑ійә/ бірақ ͡піз ͡б̊ұл жұмұстұ жаңағы сіз айтқан// ы ы уөтө уөкүнүшті трагедійәға дейім бастап кеткен жұмұс ͡полд да// уол уоған жауап йемес↓/// |
- Ең қызықтысы, біз бұл заңды алдыңғы жылы бір жыл бұрын ы-ы сәуір айында бастадық. Сәуір айында бастағанда қоғамда үлкен қызығушылық бұл заңға болған жоқ. Тіпті біз оны Үкіметке жібердік деп мен пост жаздым. Қатты қызығушылық болған жоқ. Тіпті біз і-і қыркүйек айында Үкіметте ы-ы жаңа қорытындыда болып, анау МВК деген бар, ведомствоаралық комиссияның өзінде мен сөз сөйлеп, бұқаралық ақпарат құралдары келгенде, олар басқа заң жобалары болды ғой, сол заң жобалары туралы көп ақпарат берді де, біздің заң жобамызда үлкен көңіл бөлген жоқ. Иә, бірақ біз бұл жұмысты жаңағы сіз айтқан ы-ы өте өкінішті трагедияға дейін бастап кеткен жұмыс болд да, ол оған жауап емес. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑уол содан кейін қаб̊ылданған шешім йемес↓/// ↑уол дакұументалды// бізде ͡б̊арлық ақпарат бар↓/// ↑бірақ уоған дейін/ тіпті ͡б̊ақ-тар да/ қоғамда д'үлкен қызығұушылық болған жоқ↓/// ↑бірақ жаңағы кейс болғаннан кейін// біздің заңымызғ'үлкен қызығұушылық болып// ы ы біз ы ы сол жұмысты жалғастырдық↓/// ↑бірақ бұл заңда// бір ійә/ жақ̊сы мәселелер ͡б̊ар ішінде↓/// ↑біріншіден/ педафійлдерді уөмыр ͡б̊ойы ͡б̊ас бостандығынан айырұу↓/// ↑әрійне/ қазір ͡б̊іздің көрермендер көріп уотыр ғой// уолар қазір ͡б̊ір дегенде каментарій жазады↓/// ↑жоқ/ уоларды уөлтірүу керек// уөлім жазасына// уөлім жазасын берүу керек деген сыйақты↓/// ↑бірақ бізде ͡б̊үгін йең қатаң жауапкершілік// уөмір ͡б̊ойы ͡б̊ас бостандығынан айырұу// бұған дейін уон бес/ жыйырма жыл деген мысал болды ғой↓/// |
↑уол содаң ͡ гейің ͡ ғаб̊ылдаңған шешім йемес↓/// ↑уол дакұумөнталды// бізде ͡б̊арлығ ақпарат ͡пар↓/// ↑бірақ уоған дейін/ тіпті ͡б̊ақ-тар да/ қоғамда д'үлкөн қызығұушұлұқ ͡полған жоқ↓/// ↑бірағ жаңағы ͡гейс ͡полғаннаң ͡ гейін// біздің заңымызғ'үлкөн қызығұушұлұқ ͡полұп// ы ы біз ы ы сол жұмұстұ жалғастырдық↓/// ↑бірақ ͡пұл заңда// бір ійә/ жақ̊сы мәселелер ͡б̊ар ішінде↓/// ↑біріншіден/ педафыйлдерді уөмүр ͡б̊ойұ ͡б̊ас ͡постандығынан айырұу↓/// ↑әрійне/ қазір ͡б̊іздің ͡гөрөрмөндер ͡гөрүп уотұр ғой// уолар ͡ғазір ͡б̊ір дегенде ͡гаментарый жазады↓/// ↑жоқ/ уоларды уөлтүрүу ͡герек// уөлүм жазасына// уөлүм жазасым берүу ͡герек деген сыйақты↓/// ↑бірақ ͡пізде ͡б̊үгүн йең ͡ғатаң жауапкершілік// уөмүр ͡б̊ойұ ͡б̊ас ͡постандығынан айырұу// бұған дейін уом бес/ жыйырма жыл деген мысал болдұ ғой↓/// |
- Ол содан кейін қабылданған шешім емес. Ол документалды бізде барлық ақпарат бар. Бірақ оған дейін тіпті БАҚ-тар да, қоғамда да үлкен қызығушылық болған жоқ. Бірақ жаңағы кейс болғаннан кейін біздің заңымызға үлкен қызығушылық болып, ы-ы біз ы-ы сол жұмысты жалғастырдық. Бірақ бұл заңда бір иә, жақсы мәселелер бар ішінде. Біріншіден, педофилдерді өмір бойы бас бостандығынан айыру. Әрине, қазір біздің көрермендер көріп отыр ғой, олар қазір бір дегенде комментарий жазады. Жоқ, оларды өлтіру керек, өлім жазасына, өлім жазасын беру керек деген сияқты. Бірақ бізде бүгін ең қатаң жауапкершілік өмір бойы бас бостандығынан айыру бұған дейін 15-20 жыл деген мысал болды ғой. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑бірақ біз ͡б̊ұны/ уөмір ͡б̊ойғ'ауыстырып уотырмыз↓/// ↑йенді і і қалай айтұушы йеді↓/// ↑і і басқа да ͡б̊із ұсұныстар ͡б̊ергембіз↓/// ↑жаңағы кастрасыйа хыйрұургыйалық керек болатын болса// уоны да ͡б̊із ͡б̊ердік↓/// ↑бірақ бұл ұсұныстар қолдау таппады↓/// ↑йекінші/ кішкентай сәб̊ійлерді уөлтірген'үшін // уөмір ͡б̊ойы ͡б̊ас бостандығынан айырұуд'ұсындық ↓/// ↑бұның алдында/ бізд'анау сійнй кійт деген сыйақты түрлі йестіген шығарсыздар↓/// ↑балаларғ'әртүрлі челендж беретін// уөз уөзүне қол соғұуға кәдімгідей ійтермелейтін// тійісті ͡б̊ізде і і қылмыскерлер ͡б̊олған↓/// ↑бірақ уоларды ͡б̊із жауапкершілікке тарт'алмайтымбыз ↓/// ↑йенді уосы сұуійсійдқ'ійтермелеу деген// уоған прапаганда жасау деген нормаларды// қылмыстық кодек̊ске йеңгіздік↓/// ↑уол да керек жақ̊сы дүнійе↓///
|
↑бірақ ͡піз ͡б̊ұнұ/ уөмүр ͡б̊ойғ'ауұстұрұп уотұрмұз↓/// ↑йенді і і қалай айтұушұ йеді↓/// ↑і і басқа да ͡б̊із ұсұнұстар ͡б̊ергембіз↓/// ↑жаңағы ͡гастрасыйа хыйрұургыйалық керек болатым болса// уонұ да ͡б̊із ͡б̊ердік↓/// ↑бірақ ͡пұл ұсұнұстар ͡ғолдау таппады↓/// ↑йекінші/ кішкентай сәб̊ійлерді уөлтүргөн'үшүн // уөмүр ͡б̊ойұ ͡б̊ас ͡постандығынан айырұуд'ұсұндұқ ↓/// ↑бұнұң алдында/ бізд'анау сыйнй ͡гійт деген сыйақты түрлү йестіген шығарсыздар↓/// ↑балаларғ'әртүрлү челендж беретін// уөз уөзүнө қол соғұуға ͡гәдімгідей ійтермелейтін// тійісті ͡б̊ізде і і қылмыскерлер ͡б̊олған↓/// ↑бірақ уоларды ͡б̊іж жауапкершілікке тарт'алмайтымбыз ↓/// ↑йенді уосұ сұуыйсыйдқ'ійтермелеу деген// уоғам прапаганда жасау деген нормаларды// қылмыстық кодек̊ске йеңгіздік↓/// ↑уол да ͡герег жақ̊сы дүнүйө↓///
|
- Бірақ біз бұны өмір бойға ауыстырып отырмыз. Енді і-і қалай айтушы еді? І-і басқа да біз ұсыныстар бергенбіз. Жаңағы кастрация хирургиялық керек болатын болса, оны да біз бердік. Бірақ бұл ұсыныстар қолдау таппады. Екінші, кішкентай сәбилерді өлтіргені үшін өмір бойы бас бостандығынан айыруды ұсындық. Бұның алдында бізде анау синий кит деген сияқты түрлі естіген шығарсыздар? Балаларға әртүрлі челлендж беретін, өз-өзіне қол соғуға кәдімгідей итермелейтін тиісті, бізде і-і қылмыскерлер болған. Бірақ оларды біз жауапкершілікке тарта алмайтынбыз. Енді осы суицидқа итермелеу деген, оған пропаганда жасау деген нормаларды Қылмыстық кодекске енгіздік. Ол да керек жақсы дүние. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑мысалы/ ы ы уоған қоса жаңағы ͡б̊алаларды/ автоб̊ұустан жалғыз уөзі келе жатčа// алты жасар/ жеті жасар ͡б̊аланы шығарып жіб̊ермеу керек деген// сыйақты нормаларды кіргіздік↓/// ↑басқа да уөте керемет жақ̊сы нормалар ͡б̊ар↓/// ↑бірақ жаңа сіз айтқан і і әйелдер ͡б̊олсын// йеркектер ͡б̊олсын// жалпы йек'азамат бір ͡б̊ірімен жанжал шығарып// бір азамат йекінш'азаматтың і бір жерін сындырып тастаса// әлд'ұрып тастаса// уонда йенді б̊ұл жауапкершілік/ қылмыстық кодек̊с шеңберінде ͡б̊олад деген↓/// ↑бұл заң тек қан'әйелдердің құқығын қорғайтын заң йемес↓/// ↑йегер әйел азамат/ басқ'әйел азаматт'ұрып тастаса// дәл уосы норма/ сол әйел азаматқа да жұмыс істейтін болады↓///
↑бұл заңның айасында ма↓/// ↑мысалға/ бұл заң йеркектердің құқығын шектейді дейді↓/// |
↑мысалы/ ы ы уоғаң ͡ ғоса жаңағы ͡б̊алаларды/ автоб̊ұустан жалғыз уөзү келе жатčа// алты жасар/ жеті жасар ͡б̊аланы шығарыб̊ жіб̊ермеу ͡герек деген// сыйақты нормаларды ͡гіргіздік↓/// ↑басқа да уөтө керемет ͡шақ̊сы нормалар ͡б̊ар↓/// ↑бірағ жаңа сіз айтқан і і әйелдер ͡б̊олсұн// йеркектер ͡б̊олсұн// жалпы йек'азамат бір ͡б̊ірімен жанжал шығарып// бір азамат йекінш'азаматтың і бір жерін сындырып тастаса// әлд'ұрұп тастаса// уонда йенді ͡б̊ұл жауапкершілік/ қылмыстық кодек̊с шеңберінде ͡б̊олад деген↓/// ↑бұл заң тек қан'әйелдердің құқұғұң ͡ ғорғайтын заң йемес↓/// ↑ йегер әйел азамат/ басқ'әйел азаматт'ұрұп тастаса// дәл уосұ норма/ сол әйел азаматқа да жұмұс істейтім болады↓///
↑бұл заңның айасында ма↓/// ↑мысалға/ бұл заң йеркектердің ͡ғұқұғұн шектейді дейді↓/// |
- Мысалы, ы-ы оған қоса жаңағы балаларды автобустан жалғыз өзі келе жатса, алты жасар, жеті жасар баланы шығарып жібермеу керек деген сияқты нормаларды кіргіздік. Басқа да өте керемет жақсы нормалар бар. Бірақ жаңа сіз айтқан і-і әйелдер болсын, еркектер болсын, жалпы екі азамат бір-бірімен жанжал шығарып, бір азамат екінші азаматтың і бір жерін сындырып тастаса, әлде ұрып тастаса, онда енді бұл жауапкершілік Қылмыстық кодекс шеңберінде болад деген. Бұл заң тек қана әйелдердің құқығын қорғайтын заң емес. Егер әйел азамат басқа әйел азаматты ұрып тастаса, дәл осы норма сол әйел азаматқа да жұмыс істейтін болады.
- Бұл заңның аясында ма? Мысалға, бұл заң еркектердің құқығын шектейді дейді. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑жоқ/ бұл заңда йегер йер азамат/ әйел азаматт'ұрып тастаса// сонда ғана қылмыстық ы жауапкершілік болады деген жоқ↓/// ↑бұл жерде жазылып тұр↓/// ↑бір азамат йекінш'азаматты // мысалы/ йекі йер азамат бір ͡б̊ірімен төб̊елессе// әлде ͡б̊ір азамат йекінші йеркек азаматт'ұрып тастаса// соққыға жық̊са// уонда уоның жауапкершілігі ͡б̊асқа ͡б̊олады↓/// ↑йегер йекі қыз ͡б̊ала ͡б̊ір ͡б̊ірімен төб̊елесіп// әлде ͡б̊ір қыз ͡б̊ала/ йекінші қыз ͡б̊алан'ұрып тастайтын болса// дәл уосы норма уоған да жұмыс істейтін болады↓/// ↑бірақ бізге/ біздің қоғамда уөкүнішке уорай// көб̊үнесе йер азаматтар ͡б̊іздің і і жаңағындай// і і жолдастарын соққыға жығатын фактілер// уөкүнішке уорай көп↓/// ↑уоның і і нәтійжесі нег'алып келе жатқанын да// біз көріп жатырмыз↓/// |
↑жоқ/ бұл заңда йегер йер азамат/ әйел азаматт'ұрұп тастаса// сонда ғана ͡ғылмыстық ы жауапкершілік болады деген жоқ↓/// ↑бұл жерде жазылып тұр↓/// ↑бір азамат йекінш'азаматты // мысалы/ йекі йер азамат ͡пір ͡б̊ірімен төб̊өлөссе// әлде ͡б̊ір азамат йекінші йеркег азаматт'ұрұп тастаса// соққұға жық̊са// уонда уонұң жауапкершілігі ͡б̊асқа ͡б̊олады↓/// ↑йегер йекі ͡ғыз ͡б̊ала ͡б̊ір ͡б̊ірімен төб̊өлөсіп// әлде ͡б̊ір ғыз ͡б̊ала/ йекінші ͡ғыз ͡б̊алан'ұрұп тастайтым болса// дәл уосұ норма уоған да жұмұс істейтім болады↓/// ↑бірақ ͡пізге/ біздің ͡ғоғамда уөкүнүшке уорай// көб̊үнөсе йер азаматтар ͡б̊іздің і і жаңағындай// і і жолдастарын соққұға жығатын фактілер// уөкүнүшке уорай ͡гөп↓/// ↑уонұң і і нәтійжесі нег'алып келе жатқанын да// біз ͡гөрүб̊ жатырмыз↓/// |
- Жоқ, бұл заңда егер ер азамат әйел азаматты ұрып тастаса, сонда ғана қылмыстық ы жауапкершілік болады деген жоқ. Бұл жерде жазылып тұр. Бір азамат екінші азаматты, мысалы, екі ер азамат бір-бірімен төбелессе, әлде бір азамат екінші еркек азаматты ұрып тастаса, соққыға жықса, онда оның жауапкершілігі басқа болады. Егер екі қыз бала бір-бірімен төбелесіп, әлде бір қыз бала екінші қыз баланы ұрып тастайтын болса, дәл осы норма оған да жұмыс істейтін болады. Бірақ бізге, біздің қоғамда, өкінішке орай, көбінесе ер азаматтар біздің і-і жаңағындай, і-і жолдастарын соққыға жығатын фактілер, өкінішке орай көп. Оның і-і нәтижесі неге алып келе жатқанын да біз көріп жатырмыз. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑сондықтан бұның бір жағынан// прафійлактійкалық кәдімгідей үрөл'үлкен ↓/// ↑йекінші жағынан/ біз тек қана уосы қылмыстық кодек̊ске жатқызұу арқылы ғана// праблеманы шешіп жатқан жоқпыз↓/// ↑ішінде ͡б̊асқа да нормалар ͡б̊ар↓/// ↑мысалы/ уотбасын қолдау уорталықтарын құрұу// бір норма↓/// ↑йекінші норма/ бізде мынау қыйын жағдайдағы ͡б̊алаларды// девійанттық мінез құлқы ͡б̊ар ͡б̊алаларды// бірінші кезекте тійісті мынау сексійалармен/ үйірмелермен қамтұу↓/// ↑уолардың ат'аналары қашан келіп жазылады дегенді күтіп уотырмай↓/// ↑мысалы/ бұған ы ы қосымшасы/ асп бергенде// басқа да мемлекеттік көмек бергенде// уос'азаматтарды уол қашан келеді деп күтіп уотырмай// праактійвті фарматта// йағній уөзін мынау уотбасының сійфрлық картас'арқылы белгілеп// уоларғ'алдын ала праблемалық мәселелерді шешүу↓/// ↑мүмкін жанжал неге ͡б̊олып жатыр↓/// |
↑сондұқтам бұнұң бір жағынан// прафыйлактыйкалық кәдімгідей үрөл'үлкөн ↓/// ↑йекінші жағынан/ біз тек қана уосұ қылмыстық кодек̊ске жатқызұу арқылы ғана// праблеманы шешіб̊ жатқан жоқпұз↓/// ↑ішінде ͡б̊асқа да нормалар ͡б̊ар↓/// ↑мысалы/ уотпасың ͡ ғолдау уорталықтарың ͡ ғұрұу// бір норма↓/// ↑йекінші норма/ бізде мынау ͡ғыйын жағдайдағы ͡б̊алаларды// девійанттығ мінез ͡ғұлқұ ͡б̊ар ͡б̊алаларды// бірінші ͡гезекте тійісті мынау сексійәлармен/ үйүрмөлермең ͡ғамтұу↓/// ↑уолардың ат'аналары қашаң ͡ геліб̊ жазылады дегенді ͡гүтүп уотұрмай↓/// ↑мысалы/ бұған ы ы қосұмшасы/ асп ͡пергенде// басқа да мемлекеттік көмөк бергенде// уос'азаматтарды уол ͡ғашаң ͡ геледі деп күтүп уотұрмай// праактыйвті форматта// йағній уөзүн мынау уотпасының сыйфрлық картас'арқылы белгілеп// уоларғ'алдын ала праблемалығ мәселелерді шешүу↓/// ↑мүмкүн жанжал неге ͡б̊олұб̊ жатыр↓/// |
- Сондықтан бұның, бір жағынан, профилактикалық кәдімгідей рөлі үлкен. Екінші жағынан, біз тек қана осы Қылмыстық кодекске жатқызу арқылы ғана проблеманы шешіп жатқан жоқпыз. Ішінде басқа да нормалар бар. Мысалы, отбасын қолдау орталықтарын құру - бір норма. Екінші норма - бізде мынау қиын жағдайдағы балаларды, девианттық мінез-құлқы бар балаларды бірінші кезекте тиісті мынау секциялармен, үйірмелермен қамту. Олардың ата-аналары қашан келіп жазылады дегенді күтіп отырмай. Мысалы, бұған ы-ы қосымшасы, АСП бергенде, басқа да мемлекеттік көмек бергенде осы азаматтарды ол қашан келеді деп күтіп отырмай, проактивті форматта, яғни өзін мынау отбасының цифрлық картасы арқылы белгілеп, оларға алдын ала проблемалық мәселелерді шешу. Мүмкін, жанжал неге болып жатыр? |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑мүмкін ақ̊шасы жетіспейд шығар↓/// ↑мүмкін жаңағындай маскүнемдік бар шығар↓/// ↑мүмкін нашақорлық праблемасы ͡б̊ар шығар↓/// ↑уосы праблеманы ͡б̊із алдын ал'алұуымыз керек деген// арнайы нормаларды да кіргіздік↓/// ↑уотбасы уорталықтарын құрып// уоларға д'алдын ала көмөк көрсетүу керек деген// норманы да кіргіздік↓/// ↑сондықтан бұл жерде/ бұл заң тек қана жаңағы// сіз айтқан бір ақ қана нормадан тұрмайды↓/// ↑кріймійналійзасійа деген уоның ішінде ͡б̊ар педофійлдерді// уөмір ͡б̊ойы ͡б̊ас бостандығынан айырұу// уоның ішінде жаңағы сұуійсійдқ'ійтермелеуді болдырмау// уоның ішінде ͡б̊алалардың құқығын қорғау// уоның ішінде б̊асқа да/ уодан керемет нормалар қаптап жатыр↓/// ↑бірақ жаңағы ͡б̊ір уоқыйғаға ͡б̊айланысты// көб̊үнесе ͡б̊іздің і і фокұус// назарымыз тек қана уосы нормағ'ауысып кетті↓/// |
↑мүмкүн ақ̊шасы жетіспейд шығар↓/// ↑мүмкүн жаңағындай маскүнөмдүк бар шығар↓/// ↑мүмкүн нашақорлұқ праблемасы ͡б̊ар шығар↓/// ↑уосұ праблеманы ͡б̊із алдын ал'алұуұмұз керек деген// арнайы нормаларды да ͡гіргіздік↓/// ↑уотпасы уорталықтарың ғұрұп// уоларға д'алдын ала ͡гөмөк көрсөтүу ͡герек деген// норманы да ͡гіргіздік↓/// ↑сондұқтам бұл жерде/ бұл заң тек қана жаңағы// сіз айтқам бір ақ қана нормадан тұрмайды↓/// ↑крыймыйналыйзасыйа деген уонұң ішінде ͡б̊ар педофұйлдерді// уөмүр ͡б̊ойұ ͡б̊ас ͡постандығынан айырұу// уонұң ішінде жаңағы сұуыйсыйдқ'ійтермелеудү болдұрмау// уонұң ішінде ͡б̊алалардың ͡ғұқұғұң ͡ғорғау// уонұң ішінде ͡б̊асқа да/ уодаң ͡ геремет нормалар ͡ғаптаб̊ жатыр↓/// ↑бірағ жаңағы ͡б̊ір уоқұйғаға ͡б̊айланысты// көб̊үнөсе ͡б̊іздің і і фокұус// назарымыз тек қана уосұ нормағ'ауұсұп кетті↓/// |
- Мүмкін ақшасы жетіспейд шығар? Мүмкін жаңағындай маскүнемдік бар шығар? Мүмкін нашақорлық проблемасы бар шығар? Осы проблеманы біз алдын ала алуымыз керек деген арнайы нормаларды да кіргіздік. Отбасы орталықтарын құрып, оларға да алдын ала көмек көрсету керек деген норманы да кіргіздік. Сондықтан бұл жерде, бұл заң тек қана, жаңағы, сіз айтқан бір-ақ қана нормадан тұрмайды. Криминализация деген оның ішінде бар педофилдерді өмір бойы бас бостандығынан айыру, оның ішінде жаңағы суицидқа итермелеуді болдырмау, оның ішінде балалардың құқығын қорғау, оның ішінде басқа да ,одан керемет нормалар қаптап жатыр. Бірақ жаңағы бір оқиғаға байланысты көбінесе біздің і-і фокус, назарымыз тек қана осы нормаға ауысып кетті. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑зерттелді ме↓/// ↑бізде мысалы/ неге ͡б̊ізде педафійлдер көб̊̊ейіп кетті↓/// ↑неліктен ы ы балалардың жаңағы мінез құлқы// девійантты ͡б̊олып кетті деген сыйақты↓///
↑уөте дұрыс бізде↓/// ↑мысалы/ қазір ͡б̊із і і мійнійстрлікке// білім және ғылым және жоғары ͡б̊ілім мійнійстрлігіне тійіст'ұсұныс айтып// уолар қазір уосы зерттеу жүргіземіз деді↓/// ↑ылұудамандар тұурал'айтып жатырмыз// бірақ бірінші кезекте б̊із уоны зерттеуіміз керек↓/// ↑педафійлдер тұурал'айтамыз // біз уоны зерттеуіміз керек↓/// ↑заң бұзұушылықтард'айтамыз // уоны ͡б̊із зерттеуіміз керек↓/// ↑сол сыйақт'үлкен зерттеулер уөткізіліп те жатыр// қазір ͡б̊із уоған тап̊сырма ͡б̊еріп↓/// ↑және де зерттеулері/ нәтійжелері де ͡б̊ар↓/// |
↑зерттелді ме↓/// ↑ бізде мысалы/ неге ͡б̊ізде педафыйлдер ͡гөб̊̊өйүп кетті↓/// ↑неліктен ы ы балалардың жаңағы мінез ғұлқұ// девійантты ͡б̊олұп кетті деген сыйақты↓///
↑уөтө дұрұс ͡пізде↓/// ↑мысалы/ қазір ͡б̊із і і мійнійстрлікке// білім және ғылым және жоғары ͡б̊ілім мійнійстрлігіне тійіст'ұсұныс айтып// уолар ͡ғазір уосұ зерттеу жүргүзөміз деді↓/// ↑ылұудамандар тұурал'айтып жатырмыз// бірақ ͡пірінші ͡гезекте ͡б̊із уонұ зерттеуүмүз ͡герек↓/// ↑педафыйлдер тұурал'айтамыз // біз уонұ зерттеуүмүз ͡герек↓/// ↑заң бұзұушұлұқтард'айтамыз // уонұ ͡б̊із зерттеуүмүз ͡герек↓/// ↑сол сыйақт'үлкөн зерттеулөр уөткүзүліп те жатыр// қазір ͡б̊із уоған тап̊сырма ͡б̊еріп↓/// ↑ және де зерттеулөрү/ нәтійжелері де ͡б̊ар↓/// |
- Зерттелді ме? Бізде, мысалы, неге бізде педофилдер көбейіп кетті? Неліктен ы-ы балалардың жаңағы мінез-құлқы девиантты болып кетті деген сияқты?
- Өте дұрыс бізде. Мысалы, қазір біз і-і министрлікке, Білім және ғылым және жоғары білім министрлігіне тиісті ұсыныс айтып, олар қазір осы зерттеу жүргіземіз деді. Лудамандар туралы айтып жатырмыз, бірақ бірінші кезекте біз оны зерттеуіміз керек. Педофилдер туралы айтамыз, біз оны зерттеуіміз керек. Заң бұзушылықтарды айтамыз, оны біз зерттеуіміз керек. Сол сияқты үлкен зерттеулер өткізіліп те жатыр, қазір біз оған тапсырма беріп. Және де зерттеулері, нәтижелері де бар. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑ійә ͡б̊із/ уөйткені шешім қаб̊ылдағанда// біз зерттеулерге/ дәлелдемелерге негізделіп̊ шешім қаб̊ылдауымыз керек↓/// ↑сондықтан йекі мың уон жетінші жылы ма// уоған дейін мысалы/ уосы ͡кріймійналійзасійа ͡б̊олды↓/// ↑уодан кейін бұл нормалар келді де// а а мынау ы ы қылмыстық кодек̊стен// жаңағы не кодек̊ске/ әкімшілік кодек̊ск'ауыстырылды ↓/// ↑бірақ̊ содан біз не көрдік↓/// ↑мыңдаған ы ы адамдардың қайтыс болғанын көрдіүк↓/// ↑сондықтан әр адамның уөмүрі// йең үлкен құндылық деген бізде қағыйда ͡б̊олатын болсақ// біз уонда уол азаматтардың құқығын қорғауымыз керек↓///
↑м м асхат мырза/ ы ы жаң'айтып кеттіңіз// уосы кәсіб̊ій уотбасы деген ұғым бар ма уосы заңда↓///
↑жоқ↓/// ↑уол басқа заңда/ басқа заң жоб̊асында ͡б̊ұл қаралып жатыр↓///
↑уол қандай заң жоб̊асы↓/// |
↑ійә ͡б̊із/ уөйткөнү шешім қаб̊ылдағанда// біз зерттеулөргө/ дәлелдемелерге негізделіп̊ шешім қаб̊ылдауұмұз ͡герек↓/// ↑сондұқтан йекі мың уон жетінші жылы ма// уоған дейін мысалы/ уосұ ͡грыймыйналыйзасыйа ͡б̊олдұ↓/// ↑уодаң ͡гейім бұл нормалар ͡гелді де// а а мынау ы ы қылмыстық кодек̊стен// жаңағы не ͡годек̊ске/ әкімшілік кодек̊ск'ауұстұрұлды ↓/// ↑бірақ̊ содам біз не ͡гөрдүк↓/// ↑мыңдаған ы ы адамдардың ͡ғайтыс ͡полғаның ͡гөрдүк↓/// ↑сондұқтан әр адамның уөмүрү// йең үлкөң ͡ғұндұлұғ ͡дегем бізде қағыйда ͡б̊олатым болсақ// біз уонда уол азаматтардың ͡ғұқұғұң ͡ғорғауұмұз ͡герек↓///
↑м м асхат мырза/ ы ы жаң'айтып кеттіңіз// уосұ ͡гәсіб̊ій уотпасы деген ұғұм бар ма уосұ заңда↓///
↑жоқ↓/// ↑уол басқа заңда/ басқа заң жоб̊асында ͡б̊ұл ͡ ғаралыб̊ жатыр↓///
↑уол ͡ғандай заң жоб̊асы↓/// |
- Иә, біз, өйткені, шешім қабылдағанда, біз зерттеулерге, дәлелдемелерге негізделіп шешім қабылдауымыз керек. Сондықтан 2017 жылы ма, оған дейін, мысалы, осы криминализация болды. Одан кейін бұл нормалар келді де, а-а, мынау ы-ы Қылмыстық кодекстен, жаңағы, не кодекске, әкімшілік кодекске ауыстырылды. Бірақ содан біз не көрдік? Мыңдаған ы-ы адамдардың қайтыс болғанын көрдік. Сондықтан әр адамның өмірі ең үлкен құндылық деген бізде қағида болатын болсақ, біз онда ол азаматтардың құқығын қорғауымыз керек.
- М-м Асхат мырза, ы-ы жаңа айтып кеттіңіз, осы кәсіби отбасы деген ұғым бар ма осы заңда?
- Жоқ. Ол басқа заңда, басқа заң жобасында бұл қаралып жатыр.
- Ол қандай заң жобасы? |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑бұл уол балалардың құқығын қорғау тұуралы заң жоб̊асы// бізде парламентте қаралып жатыр↓/// ↑уол заң жоб̊асы ͡б̊ойынша да фейктер/ фейктер кәдімгідей жалған ақпарат уөте көп↓/// ↑не деп айтып жатыр↓/// ↑ уоған айтады// ійә уоған ы ы тарап жатқан фейктер мынандай айтады// бұл кәсіб̊ій уотбасын құрады дейді↓/// ↑м м жалған ақпарат// және і і әдейі ͡б̊іздің балаларымызды тартып алұу үшін дейді↓/// ↑мемлекетке йешкімнің баласын тартып алұу керек йемес↓/// ↑керісінше/ мемлекет н'істеп жатыр↓/// ↑уосы соңғы уон жылда// бізде йеселеп балалар үйүнің сан'азайды // және ͡б̊іздің алдымызда тұрған мақ̊сат// барлық балалар уөздерінің уотбасыларында тұрұуы керек↓/// |
↑бұл уол балалардың ͡ғұқұғұң ͡ғорғау тұуралы заң жоб̊асы// бізде парламентте қаралыб̊ жатыр↓/// ↑уол заң жоб̊асы ͡б̊ойұнша да фейктер/ фейктер ͡гәдімгідей жалған ақпарат уөтө көп↓/// ↑не деб̊ ͡айтыб̊ жатыр↓/// ↑ уоған айтады// ійә уоған ы ы тараб̊ жатқан фейктер мынандай айтады// бұл ͡гәсіб̊ій уотпасың ͡ ғұрады дейді↓/// ↑м м жалған ақпарат// және і і әдейі ͡б̊іздің балаларымызды тартыб̊ ͡алұу үшүн дейді↓/// ↑мемлекетке йешкімнің баласын тартыб̊ ͡алұу ͡герек йемес↓/// ↑керісінше/ мемлекет н'істеп жатыр↓/// ↑уосұ соңғұ уон жылда// бізде йеселеп ͡ палалар үйүнүң сан'азайды // және ͡б̊іздің алдымызда тұрған мақ̊сат// барлық ͡палалар уөздөрүнің уотпасыларында тұрұуұ ͡герек↓/// |
- Бұл - ол балалардың құқығын қорғау туралы заң жобасы бізде парламентте қаралып жатыр. Ол заң жобасы бойынша да фейктер, фейктер, кәдімгідей жалған ақпарат өте көп. Не деп айтып жатыр? Оған айтады, иә, оған ы-ы тарап жатқан фейктер мынандай айтады: «Бұл кәсіби отбасын құрады» дейді. М-м жалған ақпарат және і-і «әдейі біздің балаларымызды тартып алу үшін» дейді. Мемлекетке ешкімнің баласын тартып алу керек емес. Керісінше, мемлекет не істеп жатыр? Осы соңғы он жылда бізде еселеп балалар үйінің саны азайды және біздің алдымызда тұрған мақсат - барлық балалар өздерінің отбасыларында тұруы керек. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑балалар/ балалар үйүнің саны йеселеп азайып жатыр↓/// ↑балалар үйінде тұратын жетімдердің саны йеселеп азайып жатыр↓/// ↑бізде қазір уөт'аз балалар ғана// балалар үйінде қалды↓/// ↑мынау ы ы жаңағ'ійнстійтұут / уол мүлдем басқа↓/// ↑уол дегеніміз ͡б̊ізде ы ы балалар/ тек қана ы ы мынау сан сан дейді// сентр адаптасій несавершеннолетнійх дейді// йегер ͡б̊алаларды ͡б̊ір і і келеңсіз жағдайда// әке шешесі қайтыс болғанда// бір сондай қыйын жағдай болғанда// уол балалард'ійнтернаттарға берүу йемес// уол балаларды кәсіб̊ій/ жаңағындай уотбасыларға ͡б̊еріп↓///
↑ал кәсіб̊ій уотбасы кімдер уолар↓///
↑кәсіб̊ій уотбасылар/ уолар тійісті уоның ы ы талаптары ͡б̊ар↓/// ↑уолар йешқ̊андай сотталмаған// ы ы дұрыс уоқытұудан уөткізілген// басқа да талаптарға сай келетін↓/// |
↑балалар/ балалар үйүнүң саны йеселеб̊ ͡азайыб̊ жатыр↓/// ↑балалар үйүндө тұратын жетімдердің саны йеселеб̊ ͡азайыб̊ жатыр↓/// ↑бізде қазір уөт'аз балалар ғана// балалар үйүндө қалды↓/// ↑мынау ы ы жаңағ'ійнстійтұут / уол мүлдөм басқа↓/// ↑уол дегеніміз ͡б̊ізде ы ы балалар/ тек қана ы ы мынау сан сан дейді// сентр адаптасый несавершеннолетнійх дейді// йегер ͡б̊алаларды ͡б̊ір і і келеңсіж жағдайда// әке шешесі ͡ғайтыс ͡полғанда// бір сондай ͡ғыйын жағдай болғанда// уол балалард'ійнтернаттарға берүу йемес// уол балаларды ͡гәсіб̊ій/ жаңағындай уотпасыларға ͡б̊еріп↓///
↑ал ͡гәсіб̊ій уотпасы ͡гімдер уолар↓///
↑кәсіб̊ій уотпасылар/ уолар тійісті уонұң ы ы талаптары ͡б̊ар↓/// ↑уолар йешқ̊андай сотталмаған// ы ы дұрұс уоқұтұудан уөткүзүлген// басқа да талаптарға сай ͡гелетін↓/// |
Балалар, балалар үйінің саны еселеп азайып жатыр. Балалар үйінде тұратын жетімдердің саны еселеп азайып жатыр. Бізде қазір өте аз балалар ғана балалар үйінде қалды. Мынау, ы-ы жаңағы институт, ол мүлдем басқа. Ол дегеніміз - бізде ы-ы балалар тек қана ы-ы, мынау ЦАН ЦАН дейді, центр адаптации несовершеннолетних дейді, егер балаларды бір і-і келеңсіз жағдайда, әке-шешесі қайтыс болғанда, бір сондай қиын жағдай болғанда, ол балаларды интернаттарға беру емес, ол балаларды кәсіби, жаңағындай, отбасыларға беріп...
- Ал кәсіби отбасы кімдер олар?
- Кәсіби отбасылар - олар, тиісті оның ы-ы талаптары бар. Олар ешқандай сотталмаған, ы-ы дұрыс оқытудан өткізілген, басқа да талаптарға сай келетін... |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑некедег'адамдар ма↓/// ↑некеде тұрұу керек ба уол адамдар↓///
↑ійә/ ійә / сол жаңағыдай/ зорлық зомбылыққа ͡б̊армаған// басқа уөте көп талаптар ͡б̊ар↓/// ↑сол талаптар да қаралып уотыр↓/// ↑соған сәйкес келетін азаматтар// ұуақытш̆а/ ұуақытш̆а жаңағы/ баланың қыйын жағдайында ͡б̊олған// тек қана ͡б̊ір қысқа ұуақыттың ішінде// сол балалармен жұмыс істейді↓/// ↑сонда сен уоны ͡б̊ір ійнтернатқа/ сан-ға ͡б̊ермейсің↓/// ↑уоны қазір де сондай жағдайда// сан-ға ͡б̊еріп жатыр↓/// ↑уоны йенді сан-ға йемес// жаңағы уотбасыларға ұуақытш̆а ͡б̊ереді↓/// ↑уол уотбасылардың мақ̊саты// жаңағы ͡б̊алаларды уотбасын'ұйымдастырұу ↓/// ↑әлд'әрі қарай керек/ керек болатын болса// апекаға ͡б̊ерүу// әлде патронатқа ͡б̊ерүу// басқ'ійнстійтұуттарға берүу↓/// ↑сондықтан уоның мазмұнын толығымен түсүніп алмай// ы ы жаңағындай фейк таратұу деген// менің уойымша/ уол дұрыс йемес↓/// |
↑некедег'адамдар ма↓/// ↑некеде тұрұу ͡герек ба уол адамдар↓///
↑ійә/ ійә / сол жаңағыдай/ зорлұқ зомбұлұққа ͡б̊армаған// басқа уөтө көп талаптар ͡б̊ар↓/// ↑сол талаптар да ͡ғаралып уотұр↓/// ↑соған сәйкес келетін азаматтар// ұуақытш̆а/ ұуақытш̆а жаңағы/ баланың ͡ғыйын жағдайында ͡б̊олған// тек қана ͡б̊ір ͡ғысқа ұуақыттың ішінде// сол балалармен жұмұс істейді↓/// ↑сонда сен уонұ ͡б̊ір ійнтернатқа/ сан-ға ͡б̊ермейсің↓/// ↑уонұ қазір де сондай жағдайда// сан-ға ͡б̊еріб̊ жатыр↓/// ↑уонұ йенді сан-ға йемес// жаңағы уотпасыларға ұуақытш̆а ͡б̊ереді↓/// ↑уол уотпасылардың мақ̊саты// жаңағы ͡б̊алаларды уотпасын'ұйұмдастырұу ↓/// ↑әлд'әрі қарай ͡герек/ керек болатым болса// апекаға ͡б̊ерүу// әлде патронатқа ͡б̊ерүу// басқ'ыйнстыйтұуттарға берүу↓/// ↑сондұқтан уонұң мазмұнұн толұғұмен түсүнүб̊ ͡алмай// ы ы жаңағындай фейк таратұу деген// менің уойұмша/ уол дұрұс йемес↓/// |
- Некедегі адамдар ма? Некеде тұру керек ба ол адамдар?
- Иә, иә, сол, жаңағыдай, зорлық-зомбылыққа бармаған, басқа өте көп талаптар бар. Сол талаптар да қаралып отыр. Соған сәйкес келетін азаматтар уақытша уақытша, жаңағы, баланың қиын жағдайында болған, тек қана бір қысқа уақыттың ішінде сол балалармен жұмыс істейді. Сонда сен оны бір интернатқа, ЦАН-ға бермейсің. Оны қазір де сондай жағдайда ЦАН-ға беріп жатыр. Оны енді ЦАН-ға емес, жаңағы, отбасыларға уақытша береді. Ол отбасылардың мақсаты -жаңағы, балаларды отбасына ұйымдастыру. Әлде әрі қарай керек, керек болатын болса, опекаға беру, әлде патронатқа беру, басқа институттарға беру. Сондықтан оның мазмұнын толығымен түсініп алмай, ы-ы жаңағындай, фейк тарату деген, менің ойымша, ол дұрыс емес. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑біз сол заңға/ тағы да ͡б̊ір маңызды мәселені жазып жатырмыз↓/// ↑біздің айтұуымыз ͡б̊ойынша /презүумсійа даб̊расовестностій ұрадійтелей деп айтып жатырмыз↓/// ↑уөйткен'ата аналардың бірінші кезекте// уөз ͡б̊алаларымен жұмыс істеуі↓/// ↑бізге не керек↓/// ↑бізге керегі/ ат'ана қандай болса да// әрійне ͡б̊ірінші кезекте/ балалар ат'аналардың қолында тәрб̊ій'алұу керек↓/// ↑уөйткені қандай керемет/ зәулім/ әдемі ͡б̊алалар үйі ͡б̊олса да// қандай керемет кәсіб̊ій уотбасы ͡б̊олса да// уол ат'ананың беретін махаббатын// ат'ананың беретін ы ы тәрб̊ійесінің// ы ы жылұуым бер'алмайды йешқ̊ашан↓/// ↑сондықтан мемлекетке не керек↓/// ↑мемлекетке ͡б̊аланың уөзүнің тұуған уотбасында ͡б̊олғаны керек↓/// ↑міне сол үшін де/ арнайы нормалар ͡б̊ар↓///
↑ал йенді қараңыз/ менде ͡б̊ір ақпарат болды↓/// ↑кәсіб̊ій уотбасы дегеніміз// бұл ы келешекте↓/// ↑лгбт уөкілдерінен құралған// уотбасы ͡б̊олұуы мүмкін деген ақпарат↓/// |
↑біс сол заңға/ тағы да ͡б̊ір маңызды мәселені жазыб̊ жатырмыз↓/// ↑біздің айтұуұмұз ͡б̊ойұнша /презүумсійә даб̊расовестностұй ұрадыйтелей деб̊ ͡айтыб̊ жатырмыз↓/// ↑уөйткөн'ата аналардың бірінші ͡гезекте// уөз ͡б̊алаларымен жұмұс істеуү↓/// ↑бізге не ͡герек↓/// ↑ бізге ͡герегі/ ат'ана қандай болса да// әрійне ͡б̊ірінші ͡гезекте/ балалар ат'аналардың қолұнда тәрб̊ій'алұу керек↓/// ↑уөйткөнү қандай ͡геремет/ зәулүм/ әдемі ͡б̊алалар үйү ͡б̊олса да// қандай ͡геремет кәсіб̊ій уотпасы ͡б̊олса да// уол ат'ананың беретін махаббатын// ат'ананың беретін ы ы тәрб̊ійесінің// ы ы жылұуұм бер'алмайды йешқ̊ашан↓/// ↑сондұқтан мемлекетке не ͡герек↓/// ↑мемлекетке ͡б̊аланың уөзүнүң тұуған уотпасында ͡б̊олғаны ͡герек↓/// ↑міне сол үшүн де/ арнайы нормалар ͡б̊ар↓///
↑ал йенді ͡ғараңыз/ менде ͡б̊ір ақпарат ͡полдұ↓/// ↑кәсіб̊ій уотпасы дегеніміз// бұл ы келешекте↓/// ↑лгбт уөкүлдөрінең ͡ ғұралған// уотпасы ͡б̊олұуұ мүмкүн деген ақпарат↓/// |
Біз сол заңға тағы да бір маңызды мәселені жазып жатырмыз. Біздің айтуымыз бойынша, презумция добросовестности родителей деп айтып жатырмыз. Өйткені ата-аналардың бірінші кезекте өз балаларымен жұмыс істеуі. Бізге не керек? Бізге керегі - ата-ана қандай болса да, әрине, бірінші кезекте балалар ата-аналардың қолында тәрбие алу керек. Өйткені қандай керемет, зәулім, әдемі балалар үйі болса да, қандай керемет кәсіби отбасы болса да, ол ата-ананың беретін махаббатын, ата-ананың беретін ы-ы тәрбиесінің ы-ы жылуын бере алмайды ешқашан. Сондықтан мемлекетке не керек? Мемлекетке баланың өзінің туған отбасында болғаны керек. Міне, сол үшін де арнайы нормалар бар.
- Ал енді қараңыз, менде бір ақпарат болды. Кәсіби отбасы дегеніміз - бұл ы келешекте. ЛГБТ өкілдерінен құралған отбасы болуы мүмкін деген ақпарат. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑уондай уотбасылардың/ балалард'асырап ал'алмайтыны тұуралы// арнайы норма бар↓///
↑бірақ ͡бізде лгбт уөкілдері// уотбасы құрай алмайды ғой// іресмій ійә↓///
↑жоқ↓/// ↑бізде ы ы жаңағы/ уотбасы тұуралы ы ы жаң'арнайы кодек̊с ͡пар↓/// ↑сонда ͡б̊арлығы жазылған↓/// ↑сондұқтан уол жалған ақпарат↓/// ↑тағы да жалған ақпарат↓///
↑ійә/ уоны іресмій сіз айтып алғаныңыз дұрыс↓/// ↑мен йенді сұрауға міндеттімін↓/// ↑уөйткені маған келіп жатқан ақпарат та уосы↓/// ↑ тұрмыстық зорлық зомбылық заңы ͡б̊ойынша да// лгбт уөкілдері// әртүрлі трансгендер ы ы уөкілдерінің і і мүдделері қорғалып кетті↓/// ↑әлі келешекте/ бұның бәр'алда бізге шығады↓/// ↑уөте сондай ұлтқа// ы ы біздің йелге// ы ы дәстүрге қарсы тұстар ͡б̊ар дегендер↓/// |
↑уондай уотпасылардың/ балалард'асырап ал'алмайтыны тұуралы// арнайы норма ͡б̊ар↓///
↑бірақ ͡пізде лгбт уөкүлдөрі// уотпасы құрай алмайды ғой// іресмій ійә↓///
↑жоқ↓/// ↑бізде ы ы жаңағы/ уотпасы тұуралы ы ы жаң'арнайы кодек̊с ͡пар↓/// ↑сонда ͡б̊арлығы жазылған↓/// ↑сондұқтан уол жалған ақпарат↓/// ↑тағы да жалған ақпарат↓///
↑ійә/ уонұ іресмій сіз айтыб̊ ͡алғаныңыз дұрұс↓/// ↑мен йенді сұрауға міндеттімін↓/// ↑уөйткөнү мағаң ͡геліб̊ жатқан ақпарат та уосұ↓/// ↑тұрмұстұқ зорлұқ зомбұлұқ заңы ͡б̊ойұнша да// лгбт уөкүлдөрі// әртүрлү трансгендер ы ы уөкүлдөрінің і і мүддөлөрі ͡ғорғалып кетті↓/// ↑әлі ͡гелешекте/ бұнұң бәр'алда бізге шығады↓/// ↑уөтө сондай ұлтқа// ы ы біздің йелге// ы ы дәстүргө қарсы тұстар ͡б̊ар дегендер↓///
|
- Ондай отбасылардың балаларды асырап ала алмайтыны туралы арнайы норма бар.
- Бірақ бізде ЛГБТ өкілдері отбасы құрай алмайды ғой, ресми иә?
- Жоқ. Бізде ы-ы, жаңағы, отбасы туралы ы-ы жаңа арнайы кодекс бар. Сонда барлығы жазылған. Сондықтан ол жалған ақпарат. Тағы да жалған ақпарат.
- Иә, оны ресми сіз айтып алғаныңыз дұрыс. Мен енді сұрауға міндеттімін. Өйткені маған келіп жатқан ақпарат та осы. Тұрмыстық зорлық-зомбылық заңы бойынша да ЛГБТ өкілдері, әртүрлі трансгендер ы-ы өкілдерінің і-і мүдделері қорғалып кетті. Әлі, келешекте, бұның бәрі алда бізге шығады. Өте сондай ұлтқа, ы-ы біздің елге, ы-ы дәстүрге қарсы тұстар бар дегендер. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑сол ғой/ мен айтып уотқаным↓/// ↑уөйткені неге↓/// ↑уөйткені уондай мәселен'айтčаң // сенде ылайктерің көп болады↓/// ↑уоған йешқ̊андай сараптама керек жоқ// йешқ̊андай дәлел керек жоқ↓/// ↑уоны тез қарайд↓/// ↑ уойб̊ай/ мынау ͡б̊ірдеңені құртайын деп жатыр ғой деп↓/// ↑көрүлім болад// қаралым болад↓///
↑жүз пайыз/ асхат қанатұлы кепіл бересіз ійә↓/// ↑жүз пайыз кепіл бересіз↓///
↑йенді ͡б̊ізде заңды/ мен сіздің қолыңызға ͡б̊ер'аламын ↓/// ↑сол заңның/ заң жоб̊ас'ішінде жазылып жатыр↓///
↑йенді ͡б̊із депүутат йемеспіз↓/// ↑біз үстірт уоқый саламыз да// қарапайым адамдар түсінбейді ғой↓///
↑құдайға шүкүр/ бізде қоғамд'азаматтар бар// уоқый алатын↓/// ↑уолар ашық бар↓/// ↑жаңа мен айтқан мәселеге// әрійне мен толық/ толығымен жаңағы/ мәселені сендіріп айт'аламын ↓///
↑йенд'асхат қанатұлы// йел сізге сенеді↓/// ↑сонда сіз жүз пайыз кепіл бересіз ғой↓/// ↑бұл заңның артында йешқ̊андай/ йешкімнің↓/// |
↑сол ғой/ мен айтып уотқаным↓/// ↑уөйткөнү неге↓/// ↑уөйткөнү уондай мәселен'айтčаң // сенде ылайктерің ͡гөп ͡полады↓/// ↑уоған йешқ̊андай сараптама ͡герег жоқ// йешқ̊андай дәлел ͡герег жоқ↓/// ↑уонұ тез ͡ғарайд↓/// ↑уойб̊ай/ мынау ͡б̊ірдеңені ͡ғұртайын деб̊ жатыр ғой деп↓/// ↑көрүлүм болад// қаралым болад↓///
↑жүз пайыз/ асхат қанатұлы кепіл бересіз ійә↓/// ↑жүз пайыз кепіл бересіз↓///
↑йенді ͡б̊ізде заңды/ мен сіздің ͡ғолұңұзға ͡б̊ер'аламын ↓/// ↑сол заңның/ заң жоб̊ас'ішінде жазылыб̊ жатыр↓///
↑йенді ͡б̊із депүутат йемеспіз↓/// ↑біз үстүрт уоқұй саламыз да// қарапайым адамдар түсүмбөйді ғой↓///
↑құдайға шүкүр/ бізде қоғамд'азаматтар бар// уоқұй алатын↓/// ↑уолар ашық ͡пар↓/// ↑жаңа мен айтқан мәселеге// әрійне мен толұқ/ толұғұмен жаңағы/ мәселені сендіріб̊ ͡айт'аламын ↓///
↑йенд'асхат қанатұлұ// йел сізге сенеді↓/// ↑сонда сіж жүз пайыз ͡гепіл бересіз ғой↓/// ↑ бұл заңның артында йешқ̊андай/ йешкімнің↓/// |
- Сол ғой, мен айтып отқаным. Өйткені неге? Өйткені ондай мәселені айтсаң, сенде лайктерің көп болады. Оған ешқандай сараптама керек жоқ, ешқандай дәлел керек жоқ. Оны тез қарайд. Ойбай, мынау бірдеңені құртайын деп жатыр ғой деп. Көрілім болад, қаралым болад.
- Жүз пайыз Асхат Қанатұлы кепіл бересіз иә? Жүз пайыз кепіл бересіз?
- Енді бізде заңды мен сіздің қолыңызға бере аламын. Сол заңның, заң жобасы ішінде жазылып жатыр.
- Енді біз депутат емеспіз. Біз үстірт оқи саламыз да, қарапайым адамдар түсінбейді ғой.
- Құдайға шүкір, бізде қоғамда азаматтар бар, оқи алатын. Олар ашық бар. Жаңа мен айтқан мәселеге, әрине, мен толық, толығымен, жаңағы, мәселені сендіріп айта аламын.
- Енді Асхат Қанатұлы, ел сізге сенеді. Сонда сіз жүз пайыз кепіл бересіз ғой? Бұл заңның артында ешқандай, ешкімнің... |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑әрійне/ әрійне/ әрійне ͡б̊ұл заңның артында тұрған// тек қана ͡б̊алалардың/ уотбасылардың мүддесі// мемлекеттің мүддесі ͡б̊олды↓/// ↑біз уон'әлі де де қазір пісіріп/ дайындап// ы ы сосын ғана қаб̊ылдайтын боламыз↓/// ↑сондықтан уоған асығыс болып жатқан жоқ↓/// ↑бірақ тійісті жаңағындай/ ы ы фейктердің таралұуы да да уол да заңдылық↓/// ↑қазір йенді/ ақпараттық қоғам ғой↓/// ↑мынау жасанд'ійнтелект болғаннан кейін// қазір ͡б̊ізде фейктер көп болатын болад↓/// ↑сондықтан бізге медійасауаттылық та да уөте маңызды↓/// ↑ал жаңағ'ақпаратты берүу// уол әрійне/ ійнстаграмда уотұрып// әлде тійк токта уотұрып// көб̊үрек қаралым болсын десең// жаңағындай аттан деген бір ы ы фейк ақпарат жіб̊ерсең// і і көрүлімдерің де көп болады↓/// ↑йенді уол түсүнікті↓/// ↑бір сондай/ бір үлкен мүддені қорғап жүрген сыйақты// іймійджді і і жасап ͡алұуға ͡б̊олады↓/// ↑бірақ керегі/ сол заңдарды қарап// уоқып/ сауатты жұмыс істеу↓/// ↑міне/ уосыған біз келүуіміз керек̊ сыйақты↓/// |
↑әрійне/ әрійне/ әрійне ͡б̊ұл заңның артында тұрған// тек қана ͡б̊алалардың/ уотпасылардың мүддөсү// мемлекеттің мүддөсү ͡б̊олдұ↓/// ↑біз уон'әлі де де қазір пісіріп/ дайындап// ы ы сосұн ғана ͡ғаб̊ылдайтым боламыз↓/// ↑сондұқтан уоған асығыс ͡полұб̊ жатқан жоқ↓/// ↑ бірақ тійісті жаңағындай/ ы ы фейктердің таралұуұ да да уол да заңдылық↓/// ↑қазір йенді/ ақпараттық қоғам ғой↓/// ↑мынау жасанд'ійнтелект болғаннаң ͡ гейін// қазір ͡б̊ізде фейктер ͡гөп ͡полатым болад↓/// ↑сондұқтам бізге медійасауаттылық та да уөтө маңызды↓/// ↑ал жаңағ'ақпаратты берүу// уол әрійне/ ыйнстаграмда уотұрұп// әлде тійк токта уотұрұп// көб̊үрөк қаралым болсұн десең// жаңағындай аттан дегем бір ы ы фейк ақпарат ͡шіб̊ерсең// і і көрүлүмдерің де ͡гөп ͡полады↓/// ↑йенді уол түсүнүкті↓/// ↑ бір сондай/ бір үлкөн мүддөнү қорғаб̊ жүргөн сыйақты// іймійджді і і жасаб̊ ͡алұуға ͡б̊олады↓/// ↑бірақ керегі/ сол заңдарды қарап// уоқұп/ сауатты жұмұс істеу↓/// ↑міне/ уосұғам біз ͡гелүуүмүз ͡герек̊ сыйақты↓/// |
- Әрине, әрине, әрине бұл заңның артында тұрған тек қана балалардың, отбасылардың мүддесі, мемлекеттің мүддесі болды. Біз оны әлі де де қазір пісіріп, дайындап, ы-ы сосын ғана қабылдайтын боламыз. Сондықтан оған асығыс болып жатқан жоқ. Бірақ тиісті, жаңағындай, ы-ы фейктердің таралуы да да ол да заңдылық. Қазір, енді, ақпараттық қоғам ғой. Мынау жасанды интеллект болғаннан кейін қазір бізде фейктер көп болатын болад. Сондықтан бізге медиасауаттылық та да өте маңызды. Ал жаңағы ақпаратты беру, ол, әрине, инстаграмда отырып, әлде тик-токта отырып, көбірек қаралым болсын десең, жаңағындай аттан деген бір ы-ы фейк ақпарат жіберсең, і-і көрілімдерің де көп болады. Енді ол түсінікті. Бір сондай, бір үлкен мүддені қорғап жүрген сияқты имиджді і-і жасап алуға болады. Бірақ керегі - сол заңдарды қарап, оқып, сауатты жұмыс істеу. Міне, осыған біз келуіміз керек сияқты. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑ійә/ нұу ͡б̊ірақ та/ йенді ͡б̊ір тағы ͡б̊ір мәселе/ жаңағы заңның ы ы қарамағында көп нәрселер// йенді жасалынып жатыр↓/// ↑бірақ та ұлұудоманыйамен күрес// ійә педафійлдерді уөмір ͡б̊ақый// йенді уөмір ͡б̊ақый уолар бйүуджеттен// мысалы тамақ ішіп уөмір сүред'ійә // жаңағы педафійль↓/// ↑заңды қаталдаттық дейік/ ійә жаңағы ͡б̊әрін уотырғыздық↓///
↑жоқ/ таңдау мында ғой// уолар уөмір ͡б̊ақый сонда ͡б̊ола ма// әлде ͡б̊остандықта ͡б̊ола ма↓/// ↑біздің таңдағанымыз// уолар ͡б̊остандықта ͡б̊олмайд↓/// ↑уөйткені педафійльдер йешқ̊ашан уөзгермейді↓/// ↑уөйткені уолар адам йемес↓/// ↑уолар әб̊ден сондай бір құб̊ыжық болып кеткен↓/// |
↑ійә/ нұу ͡б̊ірақ та/ йенді ͡б̊ір тағы ͡б̊ір мәселе/ жаңағы заңның ы ы қарамағында ͡гөп нәрселер// йенді жасалыныб̊ жатыр↓/// ↑бірақ та ұлұудоманыйамең ͡ гүрөс// ійә педафыйлдерді уөмүр ͡б̊ақый// йенді уөмүр ͡б̊ақый уолар бйүуджөттөн// мысалы тамағ ішіп уөмүр сүрөд'ійә // жаңағы педафыйль↓/// ↑заңды қаталдаттығ ͡дейік/ ійә жаңағы ͡б̊әрін уотұрғұздық↓///
↑жоқ/ таңдау мында ғой// уолар уөмүр ͡б̊ақый сонда ͡б̊ола ма// әлде ͡б̊остандықта ͡б̊ола ма↓/// ↑біздің таңдағанымыз// уолар ͡б̊остандықта ͡б̊олмайд↓/// ↑уөйткөнү педафыйльдер йешқ̊ашан уөзгөрмөйді↓/// ↑уөйткөнү уолар адам йемес↓/// ↑уолар әб̊ден сондай бір ͡ғұб̊ұжұқ ͡полұп кеткен↓/// |
- Иә, ну, бірақ та, енді, бір тағы бір мәселе, жаңағы заңның ы-ы қарамағында көп нәрселер, енді, жасалынып жатыр. Бірақ та лудоманиямен күрес, иә, педофилдерді өмір бақи, енді, өмір бақи олар бюджеттен, мысалы, тамақ ішіп өмір сүреді иә, жаңағы педофиль. Заңды қаталдаттық дейік, иә, жаңағы бәрін отырғыздық.
- Жоқ, таңдау мында ғой, олар өмір бақи сонда бола ма, әлде бостандықта бола ма? Біздің таңдағанымыз - олар бостандықта болмайд. Өйткені педофильдер ешқашан өзгермейді. Өйткені олар адам емес. Олар әбден сондай бір құбыжық болып кеткен. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑ійә/ асхат мырза/ мен былай уойлаймын да// біз тегі/ бұл бір қоғамның дағдарысын көрсетеді ғой// біздің йенді↓/// ↑уөйткені шек̊сіз педафійлдер// шек̊сіз ылұудамандар↓/// ↑менің уөзімнің ы ы жаңағы/ таныстарым қаншама ͡б̊ар↓/// ↑қанш'ақ̊ша сұрайд↓/// ↑қарызға ͡б̊атып кеткен// жана уойнап кеткен↓/// ↑қаншама йер адамдар әйел адамдарға қол көтеріп жатыр// уөлтіріп жатыр↓/// ↑мен былай қарағанда// бұндай ы ы уөзі жыйырм'ақ мійлійонға жетерлік ы ы халықпыз/ ійә↓/// ↑бұндай ұрұуханій/ маральдық ы ы дағдарысқ'ұшұрауымыздың і і себ̊еб̊і// неде деп уойлайсыз↓/// ↑уосы себ̊еппен күрессек і і деймін да↓/// ↑біз ͡б̊әлкім і і/ білмеймім біз/ бәлкім↓/// ↑бірақ та ͡б̊іздің ана сонау ͡б̊аб̊а қазағымыз// йешқ̊ашан әйел адамға қол көтермеген/ ійә↓/// |
↑ійә/ асхат мырза/ мем былай уойлаймын да// біз тегі/ бұл бір ͡ғоғамның дағдарысың ͡гөрсөтөді ғой// біздің йенді↓/// ↑уөйткөнү шек̊сіз педафыйлдер// шек̊сіз ылұудамандар↓/// ↑менің уөзүмнүң ы ы жаңағы/ таныстарым қаншама ͡б̊ар↓/// ↑қанш'ақ̊ша сұрайд↓/// ↑қарызға ͡б̊атып кеткен// жана уойнап кеткен↓/// ↑қаншама йер адамдар әйел адамдарға ͡ғол ͡гөтөрүб̊ жатыр// уөлтүрүб̊ жатыр↓/// ↑мем былай ͡ғарағанда// бұндай ы ы уөзү жыйырм'ақ мыйлыйоңға жетерлік ы ы халықпыз/ ійә↓/// ↑бұндай ұрұуханый/ маральдық ы ы дағдарысқ'ұшұрауұмұздұң і і себ̊еб̊і// неде деп уойлайсыз↓/// ↑уосұ себ̊еппең ͡ гүрөссөк і і деймін да↓/// ↑біз ͡б̊әлкім і і/ білмеймім біз/ бәлкім↓/// ↑бірақ та ͡б̊іздің ана сонау ͡б̊аб̊а ͡ғазағымыз// йешқ̊ашан әйел адамға ͡ғол ͡гөтөрмөген/ ійә↓/// |
- Иә, Асхат мырза, мен былай ойлаймын да, біз тегі, бұл бір қоғамның дағдарысын көрсетеді ғой, біздің енді. Өйткені шексіз педофилдер, шексіз лудамандар. Менің өзімнің, ы-ы жаңағы, таныстарым қаншама бар. Қанша ақша сұрайд? Қарызға батып кеткен, жана ойнап кеткен. Қаншама ер адамдар әйел адамдарға қол көтеріп жатыр, өлтіріп жатыр. Мен, былай қарағанда, бұндай ы-ы өзі 20-ақ миллионға жетерлік ы-ы халықпыз, иә. Бұндай рухани, моральдық ы-ы дағдарысқа ұшырауымыздың і-і себебі неде деп ойлайсыз? Осы себеппен күрессек і-і деймін да. Біз, бәлкім і-і, білмеймін, біз, бәлкім. Бірақ та біздің ана сонау баба қазағымыз ешқашан әйел адамға қол көтермеген, иә. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑қыз ͡б̊аланы і і төрге уотырғызылған↓/// ↑біз мысалы/ кезінд'ауылда уөстік↓/// ↑біз де йешқ̊ашан таң атқаннан кеш батқанға дейін далада жүреміз/ ійә↓/// ↑айдалада қой аралап// та'аралап // ы ы йешқ̊ашан бір андай педафыйл деген шықпаған біздің ауылда↓/// ↑мүлдем жоқ уондай ы ы↓/// ↑бірақ та қазіргі соның барлық уоқыйғалары// йенді қазір ͡б̊әрі// йелдің бәрі қорқып қалған// үркіп қалған↓/// ↑бірақ ͡бәріб̊ір йештең'азайып жатқан жоқ↓/// ↑сол йенді/ бұндай бір ұрұуханій/ маральдық дағдарыстың себ̊еб̊і неде↓/// ↑бәлкім/ біз уосұны түпкілікті і і зерттеуіміз керек пе йеді↓/// ↑содан кейін барып// заңдар қаб̊ылдау керек пе йеді↓/// ↑содан кейін барып// ы ы шешімдер қаб̊ылдау керек↓/// |
↑қыз ͡б̊аланы і і төргө уотұрғұзылған↓/// ↑біз мысалы/ кезінд'ауұлда уөстүк↓/// ↑біз де йешқ̊ашан таң атқаннаң ͡ геш батқаңға дейін далада жүрөмүз/ ійә↓/// ↑айдалада ͡ғой аралап// та'аралап // ы ы йешқ̊ашам бір андай педафыйл деген шықпағам біздің ауұлда↓/// ↑мүлдөм жоқ уондай ы ы↓/// ↑бірақ та ͡ғазіргі сонұң барлық уоқұйғалары// йенді ͡ғазір ͡б̊әрі// йелдің бәрі ͡ғорқұп қалған// үркүп қалған↓/// ↑бірақ ͡пәріб̊ір йештең'азайып жатқан жоқ↓/// ↑сол йенді/ бұндай бір ұрұуханый/ маральдығ ͡дағдарыстың себ̊еб̊і неде↓/// ↑бәлкім/ біз уосұнұ түпкүлүкті і і зерттеуүмүз ͡герек пе йеді↓/// ↑содаң ͡ гейім барып// заңдар ͡ғаб̊ылдау ͡герек пе йеді↓/// ↑содаң ͡ гейім барып// ы ы шешімдер ͡ғаб̊ылдау ͡герек↓/// |
Қыз баланы і-і төрге отырғызылған. Біз, мысалы, кезінде ауылда өстік. Біз де ешқашан таң атқаннан кеш батқанға дейін далада жүреміз, иә. Айдалада қой аралап, тау аралап, ы-ы ешқашан бір андай педафил деген шықпаған біздің ауылда. Мүлдем жоқ ондай ы-ы. Бірақ та қазіргі соның барлық оқиғалары, енді қазір бәрі, елдің бәрі қорқып қалған, үркіп қалған. Бірақ бәрібір ештеңе азайып жатқан жоқ. Сол енді, бұндай бір рухани, моральдық дағдарыстың себебі неде? Бәлкім, біз осыны түпкілікті і-і зерттеуіміз керек пе еді? Содан кейін барып, заңдар қабылдау керек пе еді? Содан кейін барып, ы-ы шешімдер қабылдау керек. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑жоқ йенді/ әрійне зерттеу керек↓/// ↑бірақ ы ы зерттеу керек// уоған дейін педафійлдер// уон бес жылмен құтұлып уотырсын деген де дұрыс йемес↓/// ↑сондықтан біз айттық// педафійлдерді уон бес жыл деген болмайды↓///
↑қылмыстық кодек̊с айасында// уоларға уөмірб̊ақый берілген жоқ па↓///
↑уөмірб̊ақый болған жоқ қой↓/// ↑қазір ͡б̊із ͡б̊еріп уотырмыз↓/// ↑тек қана уөмірб̊ақый дегенді ͡б̊еріп уотырмыз↓/// ↑құтұлып кетпейтіндей ы ы↓/// ↑біз керек болатын болса// хійрұургійалық кастрасыйаның уөзін йенгізгіміз келген↓///
↑ал уоның себ̊еб̊і неде↓/// ↑уол бәлкім/ түб̊і тәрб̊ійеде ғой бәрі сонда↓/// |
↑жоқ йенді/ әрійне зерттеу ͡герек↓/// ↑бірақ ы ы зерттеу ͡герек// уоған дейім педафыйлдер// уом беш ͡ шылмең ͡ ғұтұлұп уотұрсұн деген де дұрұс йемес↓/// ↑сондұқтам біз айттық// педыфыйлдерді уом беш ͡ шыл дегем болмайды↓///
↑қылмыстық кодек̊с айасында// уоларға уөмірб̊ақый берілген жоқ па↓///
↑уөмүрб̊ақый болған жоқ қой↓/// ↑қазір ͡б̊із ͡б̊еріп уотұрмұз↓/// ↑тек қана уөмүрб̊ақый дегенді ͡б̊еріп уотұрмұз↓/// ↑құтұлұп кетпейтіндей ы ы↓/// ↑біз ͡герек болатым болса// хыйрұургыйалық кастрасыйаның уөзүн йеңгізгіміз ͡гелген↓///
↑ал уонұң себ̊еб̊і неде↓/// ↑уол бәлкім/ түб̊ү тәрб̊ійеде ғой бәрі сонда↓/// |
- Жоқ енді, әрине, зерттеу керек. Бірақ ы-ы зерттеу керек, оған дейін педофилдер он бес жылмен құтылып отырсын деген де дұрыс емес. Сондықтан біз айттық: педофилдерді он бес жыл деген болмайды.
- Қылмыстық кодекс аясында оларға өмірбақи берілген жоқ па?
- Өмірбақи болған жоқ қой. Қазір біз беріп отырмыз. Тек қана өмірбақи дегенді беріп отырмыз. Құтылып кетпейтіндей ы-ы. Біз керек болатын болса, хирургиялық кастрацияның өзін енгізгіміз келген.
- Ал оның себебі неде? Ол, бәлкім, түбі тәрбиеде ғой бәрі сонда.
|
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑бірақ қараңышшы/ мен мен уос'аптада // ы ы фарійд закарыйаның йейдж уофф іревалйұушн деген кітаб̊ын уоқып жатырмын↓/// ↑уол құрама штаттарындағы сол қоғамның уөзгерүуі тұуралы да// бір уөте көп ақпарат айтад↓/// ↑сонда уоның айтұуы ͡б̊ойынша// мысалы тек қана жетпіс/ сек̊сенінші жылдары құрама штаттарынд'айырылысұу деңгейі// йекі йесе уөскен дейді↓/// ↑басқа да да сондай/ бір жаңа сіз айтқандай ақпаратты ͡б̊еред↓/// ↑әлде йеуропалық мемлекеттерде// дәл уосындай мәселенің болғанын көрсетед// уос'алпыс / жетпісінші жылдарда↓/// ↑бұл деген сол қоғамның тіпті құлдырап// жоқ болып кеткенін көрсетпейді ғой↓/// |
↑бірақ қараңышшы/ мен мен уос'аптада // ы ы фарыйд закарыйаның йейдж уофф іревалйұушн дегең ͡ гітаб̊ын уоқұб̊ жатырмын↓/// ↑уол ͡ғұрама штаттарындағы сол ͡ғоғамның уөзгөрүуү тұуралы да// бір уөтө көб̊ ͡ақпарат айтад↓/// ↑сонда уонұң айтұуұ ͡б̊ойұнша// мысалы тек қана жетпіс/ сек̊сенінші жылдары құрама штаттарынд'айырылысұу деңгейі// йекі йесе уөскөн дейді↓/// ↑басқа да да сондай/ бір жаңа сіз айтқандай ақпаратты ͡б̊еред↓/// ↑әлде йеуропалығ мемлекеттерде// дәл уосұндай мәселенің болғаның ͡гөрсөтөд// уос'алпыс / жетпісінші жылдарда↓/// ↑ бұл деген сол ͡ғоғамның тіпті ͡ғұлдұрап// жоқ ͡полұп кеткенің ͡гөрсөтпөйді ғой↓/// |
- Бірақ қараңызшы, мен мен осы аптада ы-ы Фарид Закарияның "Ейдж офф Революшн" деген кітабын оқып жатырмын. Ол Құрама Штаттарындағы сол қоғамның өзгеруі туралы да бір өте көп ақпарат айтад. Сонда оның айтуы бойынша, мысалы, тек қана 70-80 жылдары Құрама Штаттарында айырылысу деңгейі екі есе өскен дейді. Басқа да да сондай бір жаңа сіз айтқандай ақпаратты беред. Әлде еуропалық мемлекеттерде дәл осындай мәселенің болғанын көрсетед, осы 60-70 жылдарда. Бұл деген сол қоғамның тіпті құлдырап, жоқ болып кеткенін көрсетпейді ғой. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑уол да да ͡б̊ір/ сол қоғамның і і болып жатқан ійнс әлеуметтік ійнстійтұуттарының уөзгерүуіне ͡б̊айланысты// бір жауаб̊ы шығар б̊іріншіден↓/// ↑йекіншіден/ біз ͡б̊ұны қалай қарауымыз керек↓/// ↑ы ы жалпы ы ы қазіргі ұуақытта/ йегер мынау ы ы әлімжеттікт'алатын болсақ// әлде мысалы кеше ғана жыйырма ͡б̊есінші мамыр ͡б̊олды// қаншама ͡б̊ірнеше төб̊елестер тұурал'ақпарат тарады ͡б̊үкіл жерде↓/// ↑ бұл деген/ бізд'ақпаратты тұтынұу мәденійетіміз// жалпы жән'ақпараттық қоғамға ͡б̊айланысты↓/// ↑менің йесімде// біз мектепте ͡б̊олғанда/ бізде төб̊елессіз уөтетін күн болмайтын↓/// ↑үлкен/ үлкен төб̊елестер ͡б̊олады↓///
↑жоқ/ уондай төб̊елес йемес шығар// пышақпен жүгүретін↓///
↑әр йенді мен ауылда ͡б̊олдым↓/// ↑шын айтайын/ ауылда тұрдық↓/// ↑бізд'әр тойда/ бір той төб̊елессіз ͡б̊ітпейтін↓/// |
↑уол да да ͡б̊ір/ сол ͡ғоғамның і і болұб̊ жатқан ійнс әлеумөттүг ыйнстыйтұуттарының уөзгөрүуүнө ͡б̊айланысты// бір жауаб̊ы шығар ͡б̊іріншіден↓/// ↑йекіншіден/ біз ͡б̊ұнұ қалай ͡ғарауұмұз герек↓/// ↑ы ы жалпы ы ы қазіргі ұуақытта/ йегер мынау ы ы әлімжеттікт'алатын болсақ// әлде мысалы ͡геше ғана жыйырма ͡б̊есінші мамыр ͡б̊олдұ// қаншама ͡б̊ірнеше төб̊өлөстер тұурал'ақпарат тарады ͡б̊үкүл жерде↓/// ↑ бұл деген/ бізд'ақпаратты тұтұнұу мәденійетіміз// жалпы жән'ақпараттық қоғамға ͡б̊айланысты↓/// ↑менің йесімде// біз мектепте ͡б̊олғанда/ бізде төб̊өлөссіз уөтөтүң ͡ гүм болмайтын↓/// ↑үлкөн/ үлкөн төб̊өлөстер ͡б̊олады↓///
↑жоқ/ уондай төб̊өлөс йемеш шығар// пышақпен жүгүрөтін↓///
↑әр йенді мен ауұлда ͡б̊олдұм↓/// ↑шын айтайын/ ауұлда тұрдұқ↓/// ↑бізд'әр тойда/ бір той төб̊өлөссіз ͡б̊ітпейтін↓/// |
- Ол да да бір сол қоғамның і-і болып жатқан инс әлеуметтік институттарының өзгеруіне байланысты бір жауабы шығар, біріншіден. Екіншіден, біз бұны қалай қарауымыз керек? Ы-ы, жалпы ы-ы қазіргі уақытта, егер мынау ы-ы әлімжеттікті алатын болсақ, әлде, мысалы, кеше ғана 25 мамыр болды, қаншама бірнеше төбелестер туралы ақпарат тарады бүкіл жерде. Бұл деген бізде ақпаратты тұтыну мәдениетіміз жалпы және ақпараттық қоғамға байланысты. Менің есімде, біз мектепте болғанда, бізде төбелессіз өтетін күн болмайтын. Үлкен-үлкен төбелестер болады.
- Жоқ, ондай төбелес емес шығар, пышақпен жүгіретін?
- Әр, енді мен ауылда болдым. Шын айтайын, ауылда тұрдық. Бізде әр тойда, бір той төбелессіз бітпейтін. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑бірақ уол жақта/ жаңағы пышақтау уөлтірүу деген↓///
↑пышақтау да ͡б̊олды// уөлтірүу де ͡б̊олды// әлімжеттік те ͡б̊олды↓/// ↑біздің жаңағы ͡б̊аратын// ыы жаңағы мектептегі жағдайды көретін болсақ// мектепте ͡б̊олып жатқан төб̊елестерді/ шійеленістерді/ әлімжеттікт'айтатын болсақ// қазіргі жағдаймен/ менің уойымша салыстырұуға келмейді↓/// ↑ уоны статійстійкада көрсетеді↓/// ↑жалпы қазір ы ы қылмыстың деңгейі// уосыдан мысалы уон жыл қалай болды// жыйырма жыл қалай болды// уодан әлдеқайда төмендеді↓/// ↑әрійне праблемалар ͡б̊ар↓/// ↑бірақ біз уоны ͡б̊үгін басқаша көреміз↓/// ↑медій'арқылы басқаша↓/// ↑бізде сол ауылымызда ͡б̊олып жатқан мәселені// уонда ͡б̊ірде ͡б̊ір газет// бірде ͡б̊ір ійнстаграм// бірде ͡б̊ір фейсбүук болған жоқ↓/// ↑уолар көрсетпейтін// және уол йешкімге көзге көрінген жоқ↓/// |
↑бірақ уол жақта/ жаңағы пышақтау уөлтүрүу деген↓///
↑пышақтау да ͡б̊олдұ// уөлтүрүу де ͡б̊олдұ// әлімжеттік те ͡б̊олдұ↓/// ↑біздің жаңағы ͡б̊аратын// ыы жаңағы мектептегі жағдайды ͡гөрөтүм болсақ// мектепте ͡б̊олұб̊ жатқан төб̊өлөстерді/ шійеленістерді/ әлімжеттікт'айтатын болсақ// қазіргі жағдаймен/ менің уойұмша салыстырұуға ͡гелмейді↓/// ↑уонұ статыйстыйкада ͡гөрсөтөді↓/// ↑жалпы қазір ы ы қылмыстың деңгейі// уосұдан мысалы уон жыл ͡ғалай болдұ// жыйырма жыл ͡ғалай болдұ// уодан әлдеқайда төмөндөді↓/// ↑әрійне праблемалар ͡б̊ар↓/// ↑бірақ ͡піз уонұ ͡б̊үгүм басқаша ͡гөрөмүз↓/// ↑медій'арқылы басқаша↓/// ↑бізде сол ауұлұмұзда ͡б̊олұб̊ жатқан мәселені// уонда ͡б̊ірде ͡б̊ір газет// бірде ͡б̊ір ыйнстаграм// бірде ͡б̊ір фейсбүук болған жоқ↓/// ↑уолар ͡гөрсөтпөйтін// және уол йешкімге ͡гөзгө көрүңгөн жоқ↓/// |
- Бірақ ол жақта жаңағы пышақтау өлтіру деген...
- Пышақтау да болды, өлтіру де болды, әлімжеттік те болды. Біздің жаңағы баратын ы-ы жаңағы мектептегі жағдайды көретін болсақ, мектепте болып жатқан төбелестерді, шиеленістерді, әлімжеттікті айтатын болсақ, қазіргі жағдаймен, менің ойымша салыстыруға келмейді. Оны статистикада көрсетеді. Жалпы қазір ы-ы қылмыстың деңгейі осыдан, мысалы, 10 жыл қалай болды, 20 жыл қалай болды, одан әлдеқайда төмендеді. Әрине, проблемалар бар. Бірақ біз оны бүгін басқаша көреміз. Медиа арқылы басқаша. Бізде сол ауылымызда болып жатқан мәселені, онда бірде-бір газет, бірде-бір инстаграм, бірде-бір фейсбук болған жоқ. Олар көрсетпейтін және ол ешкімге көзге көрінген жоқ. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑менің уойымша/ әрійне праблемалар ͡б̊ар// әрійн'әлімжеттік бар// әрійне педафійлійа праблемасы ͡б̊ар// әрійн'әлеуметтік түрлі шійеленістер// праблемалары ͡б̊ар↓/// ↑бірақ уоны/ бүгін біз соншалықт'үлкен деңгейде көріп жатқанымыз// уол біздің мынау медійаның дамұуына да ͡б̊айланысты↓/// ↑біздің де/ жалпы уос'ақпаратты тұтынұуымызға да ͡б̊айланысты↓/// ↑сондықтан менің уойымша/ уосы соңғы ͡б̊ілмеймін// уотыз/ қырық жылда і і үлкен бір/ сондай бір/ қалай йеді// әлімжеттіктің қатты дамып кеткені// әлде жаңағындай/ і і қылмыстың қатты дамып кеткені тұуралы статійстійканы қарап// зерттеулерді қарайтын болсақ// уондай ақпарат бізде жоқ↓/// ↑бірақ ақпараттық ͡біздің і і кеңістікте// уоның пайда ͡б̊олұуын қарайтын болсақ// бұнд'ійә / ақпарат көб̊үрек пайда ͡б̊олады↓///
↑жоқ/ жаңағ'амерійкалық автор да уосұлай тұжұрым жасай ма↓/// |
↑менің уойұмша/ әрійне праблемалар ͡б̊ар// әрійн'әлімжеттік бар// әрійне педафійлійа праблемасы ͡б̊ар// әрійн'әлеумөттүк түрлү шійеленістер// праблемалары ͡б̊ар↓/// ↑бірақ уонұ/ бүгүм біс соншалықт'үлкөн деңгейде ͡гөрүб̊ жатқанымыз// уол біздің мынау медійаның дамұуұна да ͡б̊айланысты↓/// ↑біздің де/ жалпы уос'ақпаратты тұтұнұуұмұзға да ͡б̊айланысты↓/// ↑сондұқтан менің уойұмша/ уосұ соңғұ ͡б̊ілмеймін// уотұз/ қырығ жылда і і үлкөм бір/ сондай бір/ қалай йеді// әлімжеттіктің ͡ғатты дамып кеткені// әлде жаңағындай/ і і қылмыстың ͡ғатты дамып кеткені тұуралы статыйстыйканы қарап// зерттеулөрдү қарайтым болсақ// уондай ақпарат ͡ пізде жоқ↓/// ↑бірағ ақпараттық ͡піздің і і кеңістікте// уонұң пайда ͡б̊олұуұң ͡ғарайтым болсақ// бұнд'ійә / ақпарат көб̊үрөк пайда ͡б̊олады↓///
↑жоқ/ жаңағ'амерійкалық автор да уосұлай тұжұрұм жасай ма↓/// |
- Менің ойымша, әрине, проблемалар бар, әрине, әлімжеттік бар, әрине, педофилия проблемасы бар, әрине, әлеуметтік түрлі шиеленістер, проблемалары бар. Бірақ оны бүгін біз соншалықты үлкен деңгейде көріп жатқанымыз - ол біздің мынау медианың дамуына да байланысты. Біздің де жалпы осы ақпаратты тұтынуымызға да байланысты. Сондықтан, менің ойымша, осы соңғы білмеймін, 30-40 жылда і-і үлкен бір, сондай бір, қалай еді, әлімжеттіктің қатты дамып кеткені, әлде жаңағындай, і-і қылмыстың қатты дамып кеткені туралы статистиканы қарап, зерттеулерді қарайтын болсақ, ондай ақпарат бізде жоқ. Бірақ ақпараттық біздің і-і кеңістікте оның пайда болуын қарайтын болсақ, бұнда иә, ақпарат көбірек пайда болады.
- Жоқ жаңағы америкалық автор да осылай тұжырым жасай ма? |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑амерійкалық автор/ жалпы уоның айтұуы ͡б̊ойынша// ійә/ біріншіден уол ақпараттың ы ы көб̊ейүуі ͡б̊ойынша// йекіншіден/ уол қоғамның дамұу тетіктері↓/// ↑біздің қоғам/ қазіргі ұуақытта құндылықтардың дағдарысына ͡б̊айланысты// жалпы ы ы фемійнійзм// қазір ійдеалогійа ͡б̊ойынша// неолійб̊ералійзм ійдеалогійасы ͡б̊ойынша// жалп'үлкен құлдырау үстінде ↓/// ↑біздің қоғамымыз/ уөте тез дамұудың үстінде↓/// ↑қазір йенді жасанд'ійнтелект болады↓/// ↑тіпті ͡б̊ізде/ үлкен жаңағындай уөзгерістер пайда ͡б̊олады↓/// ↑әлеуметтік/ біздің әлеуметтік ійнстійтұуттар// ы ы жалпы техналогійалардың дамұуына// ы ы сонымен ілес'алмай // үлкен күйзелісте қазіргі ұуақытта↓/// ↑бізге уөте қаншам'үлкен ақпараттар келіп түсіп жатыр↓/// ↑сол ақпаратты қорыта ͡б̊ілүу// ы ы уол сондықтан/ мысалы қарайтын болсақ// ы ы біз уосыдан бір апта ͡б̊ұрын ғана// балалардың уоңалтұу уорталығында ͡б̊олдық↓/// ↑уоңалтұу уорталығында// сол балалардың балаларды уоңалтұу уорталығының ақпаратын қарайтын болсақ// жалпы іреспүублійка ͡б̊ойынша// ы ы мынау тұуа ͡б̊іткен// ы ы тійіст'ауытқұулар / басқа д'аурұулар бойынша// бізде ͡б̊іраз төмендеу б̊ар↓/// |
↑амерійкалығ автор/ жалпы уонұң айтұуұ ͡б̊ойұнша// ійә/ біріншіден уол ақпараттың ы ы көб̊өйүуү ͡б̊ойұнша// йекіншіден/ уол ͡ғоғамның дамұу тетіктері↓/// ↑біздің ͡ғоғам/ қазіргі ұуақытта ͡ғұндұлұқтардың дағдарысына ͡б̊айланысты// жалпы ы ы фемійнійзм// қазір ійдеалогұйа ͡б̊ойұнша// неолұйб̊ералыйзм ійдеалогұйасы ͡б̊ойұнша// жалп'үлкөн құлдұра'үстүндө ↓/// ↑біздің ͡ғоғамымыз/ уөтө тез дамұудұң үстүндө↓/// ↑қазір йенді жасанд'ійнтелект болады↓/// ↑тіпті ͡б̊ізде/ үлкөн жаңағындай уөзгөрүстер пайда ͡б̊олады↓/// ↑әлеумөттүк/ біздің әлеумөттүг ійнстійтұуттар// ы ы жалпы техналогұйалардың дамұуұна// ы ы сонұмен ілес'алмай // үлкөң ͡ гүйзөлүсте қазіргі ұуақытта↓/// ↑бізге уөтө қаншам'үлкөн ақпараттар ͡геліп түсүб̊ жатыр↓/// ↑сол ақпаратты қорұта ͡б̊ілүу// ы ы уол сондұқтан/ мысалы қарайтым болсақ// ы ы біз уосұдам бір апта ͡б̊ұрұн ғана// балалардың уоңалтұу уорталығында ͡б̊олдұқ↓/// ↑уоңалтұу уорталығында// сол балалардың балаларды уоңалтұу уорталығының ақпаратың ͡ ғарайтым болсақ// жалпы іреспүублійка ͡б̊ойұнша// ы ы мынау тұуа ͡б̊іткен// ы ы тійіст'ауұтқұулар / басқа д'аурұулар бойұнша// бізде ͡б̊іраз төмөндөу ͡б̊ар↓/// |
- Америкалық автор жалпы оның айтуы бойынша иә, біріншіден, ол ақпараттың ы-ы көбеюі бойынша, екіншіден, ол қоғамның даму тетіктері. Біздің қоғам қазіргі уақытта құндылықтардың дағдарысына байланысты, жалпы ы-ы феминизм, қазір идеология бойынша, неолиберализм идеологиясы бойынша, жалпы, үлкен құлдырау үстінде. Біздің қоғамымыз өте тез дамудың үстінде. Қазір енді жасанды интеллект болады. Тіпті бізде үлкен жаңағындай өзгерістер пайда болады. Әлеуметтік, біздің әлеуметтік институттар ы-ы жалпы технологиялардың дамуына, ы-ы сонымен ілесе алмай үлкен күйзелісте қазіргі уақытта. Бізге өте қаншама үлкен ақпараттар келіп түсіп жатыр. Сол ақпаратты қорыта білу, ы-ы ол сондықтан, мысалы, қарайтын болсақ, ы-ы біз осыдан бір апта бұрын ғана балалардың оңалту орталығында болдық. Оңалту орталығында, сол балалардың балаларды оңалту орталығының ақпаратын қарайтын болсақ, жалпы республика бойынша, ы-ы мынау туа біткен, ы-ы тиісті ауытқулар басқа да аурулар бойынша бізде біраз төмендеу бар. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑ал бірақ псійхалогійалық/ псійхійкалық ауытқұулар ͡б̊ойынша// балалардың ішінде күрт уөсүу ͡б̊із көріп уотырмыз// байқап уотырмыз↓/// ↑сондықтан бұл мәселеде/ жалпы ͡б̊іздің екалогійамызға б̊айланысты// қоғамымыздың қатты дамұуұна ͡б̊айланысты// кешегі ͡б̊олған пандемійаға ͡б̊айланысты// келіп жатқан қаншам'ақпаратқа байланысты↓/// ↑жалпы мынау телефондардың әлеуметтік желілерінде де// біздің псійхологійамызға/ псійхійкаға ͡қалай әсер йететін тоб̊ы ͡б̊ойынша да// қазір уөте көп↓/// ↑тійісті зерттеулер шығып жатыр// мысалы қарайтын болсақ// уосыдан ы ы уосы ͡б̊ыйылғы жылы ғана// ұрон де сантеійс деген ы -ы құрама штаттарында// фларійданың гүуб̊ернаторы уол уөз штатында/ мына'әлеуметтік желілерді// мысалы тоқтатұу ͡б̊ойынша// уон алты жасқа шейін// тійісті уон төрт жасқа шейін ы ы қолданбау тетіктерін бойынша// арнайы заң қаб̊ылдады↓/// ↑қазір құрама штаттарында// жалпы уосы заң тұуралы// үлкен дійскұусійа ͡б̊олып жатыр↓/// ↑мысал'ұлыб̊рійтанійада мектептерінде// жалпы мынау маб̊ійльді телефондарды// мектептерг'алып келмеу тұуралы заң қаб̊ылдады↓/// |
↑ал бірақ псійхалогійалық/ псійхійкалығ ауұтқұулар ͡б̊ойұнша// балалардың ішінде ͡гүрт уөсүу ͡б̊із ͡гөрүп уотұрмұз// байқап уотұрмұз↓/// ↑сондұқтам бұл мәселеде/ жалпы ͡б̊іздің экалогұйамызға ͡б̊айланысты// қоғамымыздың ͡ғатты дамұуұна ͡б̊айланысты// кешегі ͡б̊олғам пандемійәға ͡б̊айланысты// келіб̊ жатқаң ͡ ғаншам'ақпаратқа байланысты↓/// ↑жалпы мынау телефондардың әлеумөттүг желілерінде де// біздің псійхалогұйамызға/ псійхійкаға ͡ғалай әсер йететін тоб̊ұ ͡б̊ойұнша да// қазір уөтө көп↓/// ↑тійісті зерттеулөр шығыб̊ жатыр// мысалы қарайтым болсақ// уосұдан ы ы уосұ ͡б̊ыйылғы жылы ғана// ұрон де сантеійс ͡теген ы -ы құрама штаттарында// фларыйданың ͡гүуб̊өрнаторұ уол уөш штатында/ мына'әлеумөттүк желілерді// мысалы тоқтатұу ͡б̊ойұнша// уон алты жасқа шейін// тійісті уон төрт ͡шасқа шейін ы ы қолдамбау тетіктерім бойұнша// арнайы заң ͡ғаб̊ылдады↓/// ↑қазір ͡ғұрама штаттарында// жалпы уосұ заң тұуралы// үлкөн дійскұусыйа ͡б̊олұб̊ жатыр↓/// ↑мысал'ұлұб̊рұйтаныйада мектептерінде// жалпы мынау моб̊ұйльді телефондарды// мектептерг'алып келмеу тұуралы заң ͡ғаб̊ылдады↓/// |
- Ал бірақ психологиялық, психикалық ауытқулар бойынша балалардың ішінде күрт өсу біз көріп отырмыз, байқап отырмыз. Сондықтан бұл мәселеде, жалпы, біздің экологиямызға байланысты, қоғамымыздың қатты дамуына байланысты, кешегі болған пандемияға байланысты, келіп жатқан қаншама ақпаратқа байланысты. Жалпы мынау телефондардың әлеуметтік желілерінде де біздің психологиямызға, психикаға қалай әсер ететін тобы бойынша да қазір өте көп. Тиісті зерттеулер шығып жатыр, мысалы, қарайтын болсақ, осыдан, ы-ы осы биылғы жылы ғана Рон де Сантеис деген ы-ы Құрама Штаттарында, Флориданың губернаторы, ол өз штатында мынау әлеуметтік желілерді, мысалы тоқтату бойынша, он алты жасқа шейін, тиісті он төрт жасқа шейін ы-ы қолданбау тетіктерін бойынша арнайы заң қабылдады. Қазір Құрама Штаттарында жалпы осы заң туралы үлкен дискуссия болып жатыр. Мысалы, Ұлыбританияда мектептерінде, жалпы мынау мобильді телефондарды мектептерге алып келмеу туралы заң қабылдады. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑йенді рійшій сұунактың/ қазір премьер мійнійстрдің заң жоб̊асының бірі// уол айтады// жалпы ͡б̊алаларға уон алты жасқа шейін// әлеуметтік желіде тіркеуге тосқауыл қойайық дейді↓/// ↑міне/ уосы сыйақты көптеген мемлекеттерде// әлеуметтік желінің балалардың псійхійкасын'әсері // тұура ͡б̊алалардың йемес// үлкен кісілердің псійхійкасына қалай әсер йетіп жатыр↓/// ↑жалпы қоғамда ͡б̊олған уөзгерістер// қалай әсер йетіп жатыр↓/// ↑уол үлкен әлі зерттейтін мәселе↓/// ↑айтып уотырмын ғой// йенді жасанд'ійнтелекттің қазір пайда ͡б̊олұуына ͡б̊айланысты// бұл уөзгерістер уодан да да уөте жылдам болад↓/// ↑уол біздің қоғамымызды// уодан да да ͡б̊ір үлкен уөзгерістерг'алып келетін болады↓/// ↑сондықтан бізге керегі// уөзіміздің ұлттық мына'адамый құндылықтарды сақтай уотұрып// дәріптей уотұрып// дамыта уотұрып// жаңа техналогійалармен жақын болып// сондай білімг'ұмтылған // ғылымғ'ұмтылған ұлт болұуымыз керек↓/// ↑ал уол үшін/ біз күнделікті мына'айтып уотырмын ғой// сөз құумай// нақт'іспен айналысұуымыз керек деп уойлаймын↓/// |
↑йенді рійшій сұунактың/ қазір премьер мійнійстрдің заң жоб̊асының бірі// уол айтады// жалпы ͡б̊алаларға уон алты жасқа шейін// әлеумөттүг желіде тіркеугө тосқауұл ͡ғойайығ ͡дейді↓/// ↑міне/ уосұ сыйақты ͡гөптөгөн мемлекеттерде// әлеумөттүг желінің балалардың псійхійкасын'әсері // тұура ͡б̊алалардың йемес// үлкөң ͡ гісілердің псійхійкасына ͡ғалай әсер йетіб̊ жатыр↓/// ↑жалпы қоғамда ͡б̊олған уөзгөрүстер// қалай әсер йетіб̊ жатыр↓/// ↑уол үлкөн әлі зерттейтін мәселе↓/// ↑айтып уотұрмұн ғой// йенді жасанд'ійнтелекттің қазір пайда ͡б̊олұуұна ͡б̊айланысты// бұл уөзгөрүстер уодан да да уөтө жылдам болад↓/// ↑уол біздің ͡ғоғамымызды// уодан да да ͡б̊ір үлкөн уөзгөрүстерг'алып келетім болады↓/// ↑сондұқтам бізге ͡герегі// уөзүмүздің ұлттұғ мына'адамый құндұлұқтарды сақтай уотұрұп// дәріптей уотұрұп// дамыта уотұрұп// жаңа техналогұйалармен жақым болұп// сондай білімг'ұмтұлған // ғылымғ'ұмтұлған ұлт ͡полұуұмұз ͡герек↓/// ↑ал уол үшүн/ біз ͡гүндөлүкті мына'айтып уотұрмұн ғой// сөз ͡ғұумай// нақт'іспен айналысұуұмұз ͡герек деп уойлаймын↓/// |
- Енді Риши Сунактың, қазір премьер-министрдің заң жобасының бірі, ол айтады: «Жалпы, балаларға он алты жасқа шейін әлеуметтік желіде тіркеуге тосқауыл қояйық» дейді. Міне, осы сияқты көптеген мемлекеттерде әлеуметтік желінің балалардың психикасына әсері тура балалардың емес, үлкен кісілердің психикасына қалай әсер етіп жатыр? Жалпы қоғамда болған өзгерістер қалай әсер етіп жатыр? Ол үлкен, әлі зерттейтін мәселе. Айтып отырмын ғой, енді жасанды интеллекттің қазір пайда болуына байланысты бұл өзгерістер одан да да өте жылдам болад. Ол біздің қоғамымызды одан да да бір үлкен өзгерістерге алып келетін болады. Сондықтан бізге керегі - өзіміздің ұлттық мынау адами құндылықтарды сақтай отырып, дәріптей отырып, дамыта отырып, жаңа технологиялармен жақын болып, сондай білімге ұмтылған, ғылымға ұмтылған ұлт болуымыз керек. Ал ол үшін біз күнделікті мынау айтып отырмын ғой, сөз қумай, нақты іспен айналысуымыз керек деп ойлаймын. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑тағы да ͡б̊ір себ̊еб̊і// уол жалпы ͡б̊іздің сайасаттағы// жаңағ'ійдеалогійаның болмауы// сәл дағдарысқ'әкетті деп уойлаймын↓/// ↑бізде тез ͡б̊айұу// кұульт болып кетті↓/// ↑тез ақ̊ша жасау// сондай бір йеңбектенүу// і і йенді сондай сенімсіздік// сондай бір і і адамдард'агресійаға әкелетін// бір сайасый жүйеде↓/// |
↑тағы да ͡б̊ір себ̊еб̊і// уол жалпы ͡б̊іздің сайасаттағы// жаңағ'ійдеалогұйаның болмауұ// сәл дағдарысқ'әкетті деп уойлаймын↓/// ↑бізде тез ͡б̊айұу// кұульт ͡полұп кетті↓/// ↑тез ақ̊ша жасау// сондай бір йеңбектенүу// і і йенді сондай сенімсіздік// сондай бір і і адамдард'агрессійәға әкелетін// бір сайасый жүйөдө↓/// |
- Тағы да бір себебі - ол жалпы, біздің саясаттағы, жаңағы, идеологияның болмауы сәл дағдарысқа әкетті деп ойлаймын. Бізде тез баю культ болып кетті. Тез ақша жасау, сондай бір еңбектену, і-і енді, сондай сенімсіздік, сондай бір і-і адамдарды агрессияға әкелетін бір саяси жүйеде... |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑уол бар↓/// ↑жалпы сенімсіздік праблемасы ͡б̊ар↓/// ↑бізде ұроб̊ерт патнэм деген// ы ы боулійнг элонд ы ы гольфті жалғыз уөзің уойлау деген/ уойнау деген// уоның жақ̊сы ͡б̊ір і і кітаб̊ы ͡б̊ар↓/// ↑уол сол кезінде/ амерійкалық қоғамды зерттеген↓/// ↑уол амерійкалық қоғамда// мысалы қалай қоғамы дағдарысқ'ұшұрады // қалай уөздерінің байағыдағы құндылықтарын жоғалтты деген// үлкен зерттеу жүргізген↓/// ↑соның зерттеуіне ͡б̊айланысты// уол сол тұжұрымдамаға келед↓/// ↑уол айтады// йегер ͡б̊ұған дейін/ амерійкандықтардың жалпы түрлі// а а уөздерінің ͡камйұунійтійларының жұмыстарына қатысұу// мынау шіркеулеріне ͡б̊арып// ы ы жалпы құдайға сенүу сыйақты// әртүрлі мына'үкіметтік йемес ұйымдардың жұмысына қатысұу і і// жалпы сайлауға да қатысұу деңгейі жоғары ͡б̊олса// қазіргі ұуақытт'атомійзасійа болып// уолар әрқайсысы уөзі б̊өлек бөлек болып// бір ͡б̊іріне сенімсіздік те пайда ͡б̊олд дійд↓/// |
↑уол бар↓/// ↑жалпы сенімсіздік праблемасы ͡б̊ар↓/// ↑бізде ұроб̊ерт патнэм деген// ы ы боулұйңг элонд ы ы гольфті жалғыз уөзүң уойлау деген/ уойнау деген// уонұң жақ̊сы ͡б̊ір і і кітаб̊ы ͡б̊ар↓/// ↑уол сол ͡гезінде/ амерійкалық қоғамды зерттеген↓/// ↑уол амерійкалық қоғамда// мысалы қалай ͡ғоғамы дағдарысқ'ұшұрады // қалай уөздөрүнің байағыдағы құндұлұқтарын жоғалтты деген// үлкөн зерттеу жүргүзгөн↓/// ↑сонұң зерттеуүнө ͡б̊айланысты// уол сол тұжұрұмдамаға ͡гелед↓/// ↑уол айтады// йегер ͡б̊ұған дейін/ амерійкандықтардың жалпы түрлү// а а уөздөрүнің ͡гамйұунұйтұйларының жұмұстарына ͡ғатысұу// мынау шіркеулөрүнө ͡б̊арып// ы ы жалпы құдайға сенүу сыйақты// әртүрлү мына'үкүмөттік йемес ұйұмдардың жұмұсұна ͡ғатысұу і і// жалпы сайлауға да ͡ғатысұу деңгейі жоғары ͡б̊олса// қазіргі ұуақытт'атомұйзасыйа болұп// уолар әрқайсысы уөзү ͡б̊өлөк бөлөк болұп// бір ͡б̊іріне сенімсіздік те пайда ͡б̊олд дійд↓/// |
- Ол бар. Жалпы сенімсіздік проблемасы бар. Бізде Роберт Патнэм деген ы-ы «Боулинг элонд ы-ы Гольфті жалғыз өзің ойлау деген ойнау» деген оның жақсы бір і-і кітабы бар. Ол сол кезінде америкалық қоғамды зерттеген. Ол америкалық қоғамда, мысалы, қалай қоғамы дағдарысқа ұшырады, қалай өздерінің баяғыдағы құндылықтарын жоғалтты деген үлкен зерттеу жүргізген. Соның зерттеуіне байланысты ол сол тұжырымдамаға келед. Ол айтады: «Егер бұған дейін американдықтардың жалпы түрлі а-а өздерінің комьюнитиларының жұмыстарына қатысу, мынау шіркеулеріне барып, ы-ы жалпы, құдайға сену сияқты, әртүрлі, мынау үкіметтік емес ұйымдардың жұмысына қатысу і-і, жалпы, сайлауға да қатысу деңгейі жоғары болса, қазіргі уақытта атомизация болып, олар әрқайсысы өзі бөлек-бөлек болып, бір-біріне сенімсіздік те пайда болд» дид. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑уолар айтад// йегер ͡б̊із тійісті мынау кскмыздың// уөзіміздің жұмысымызға қатыссақ// йегер ͡б̊із уөзіміздің камйұунійтійіміздағы/ камйұунійтій уорталықтарға ͡б̊арып// сол жұмысқа қатыссақ// уонд'адамдардың бір ͡б̊іріне деген сенімі көб̊ейеді дейді↓/// ↑уонда ͡б̊із көреміз// уо уо самал бар йекен// апта сайын көреміз↓/// ↑сондықтан мен самалға да// басқа д'азамат сенімім көп болады// мемлекетке де сол арқылы ͡б̊іздің сеніміміз көб̊үрек болад та↓/// ↑сондықтан уос'әлеуметтік ійнстійтұуттар// мемлекеттік ійнстійтұуттарда да ͡б̊асқаша жұмыс істейд дейді↓/// ↑сол сыйақт'әрійне / бұ жерд'үлкен зерттеулер керек↓/// ↑ы ы сенім бойынша// мемлекеттің ійдеалогійасы ͡б̊ойынша// құндылықтар ͡б̊ойынша// ы ы бұл бірінші кезекте/ біздің уотбасыларымызда тәрб̊ійеленүу керек// және де мектептерде/ балаб̊ақ̊шада б̊ерілетін і і тәрб̊ійе/ әрійне↓/// |
↑уолар айтад// йегер ͡б̊із тійісті мынау ͡гск-мыздың// уөзүмүздің жұмұсұмызға ͡ғатыссақ// йегер ͡б̊із уөзүмүздің ͡гомьйұунұйтұйіміздағы/ комьйұунұйтұй уорталықтарға ͡б̊арып// сол жұмұсқа ͡ғатыссақ// уонд'адамдардың бір ͡б̊іріне деген сенімі ͡гөб̊өйөді дейді↓/// ↑уонда ͡б̊із гөрөмүз// уо уо самал бар йекен// апта сайың гөрөмүз↓/// ↑сондұқтан мен самалға да// басқа д'азамат сенімім ͡гөп полады// мемлекетке де сол арқылы ͡б̊іздің сеніміміз гөб̊үрөк болад та↓/// ↑сондұқтан уос'әлеумөттүк ыйнстыйтұуттар// мемлекеттіг ыйнстыйтұуттарда да ͡б̊асқаша жұмұс істейд дейді↓/// ↑сол сыййақт'әрійне / бұ жерд'үлкөн зерттеулөр ͡герек↓/// ↑ы ы сенім бойұнша// мемлекеттің ійдеологұйасы ͡б̊ойұнша// құндұлұқтар ͡б̊ойұнша// ы ы бұл бірінші ͡гезекте/ біздің уотпасыларымызда тәрб̊ійеленүу ͡герек// және де мектептерде/ балаб̊ақ̊шада ͡б̊ерілетін і і тәрб̊ійе/ әрійне↓/// |
- Олар айтад: «Егер біз, тиісті, мынау КСК-мыздың, өзіміздің жұмысымызға қатыссақ, егер біз, өзіміздің комьюнитиіміздағы комьюнити орталықтарға барып, сол жұмысқа қатыссақ, онда адамдардың бір-біріне деген сенімі көбейеді» дейді. Онда біз көреміз, о-о Самал бар екен, апта сайын көреміз. Сондықтан мен Самалға да, басқа да азамат сенімім көп болады, мемлекетке де сол арқылы біздің сеніміміз көбірек болад та. Сондықтан осы әлеуметтік институттар, мемлекеттік институттарда да басқаша жұмыс істейд дейді. Сол сияқты, әрине, бұ жерде үлкен зерттеулер керек. Ы-ы сенім бойынша, мемлекеттің идеологиясы бойынша, құндылықтар бойынша ы-ы бұл, бірінші кезекте, біздің отбасыларымызда тәрбиелену керек және де мектептерде, балабақшада берілетін і-і тәрбие, әрине. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑сенімсіздік/ сенім тұрғысында уосы жақында// йенді соңғы ͡б̊олған кез// құлсарыда сұ'астында қалған ы ы халықтың// мысалы ͡б̊ізг'ақ̊шаны қолымызға б̊еріңдер дегені// менің түсүнігімше/ уолардың жаңағы ͡б̊ійлікке сембеуі↓/// ↑акыймат айтад// біз салып береміз// сапалы салып береміз// күшті қылып̊ салып береміз дейд↓/// ↑бірақ ы ы халық бійлікке сембейд↓/// ↑ал бійлік// мысалы сұ'астында қалған адамдардың сөзүне сембейд та// уоларға дәлелдеме дейд// чег әкел// қанша мал болды// қанша технійка ͡б̊олды↓/// ↑йағній уолар да сембейд↓/// ↑мысалы/ йелдің бәрі чег ала ͡б̊ермейді ғой↓/// ↑уол кісілер да сембейд// халыққа давайте/ бәрін көрсетіңдер// дәлелдеңдер дейд↓/// ↑сонда/ сондай бір і і менің уойымша/ бір үлкен дійскамұунійкасыйа ͡б̊олды да// і і сенімсіздіктен тұуындаған↓/// ↑йағній көп нәрседе// йағній сенім ійнстійтұуты// йенді ірепүутасый'ійнстійтұутын // біз йенді ған'айта бастадық қой// уоған дейін уондай нәрсені ͡б̊із йестіген жоқпыз↓/// |
↑сенімсіздік/ сенім тұрғұсұнда уосұ жақында// йенді соңғұ ͡б̊олғаң гез// құлсарыда сұ'астында қалған ы ы халықтың// мысалы ͡б̊ізг'ақ̊шаны қолұмұзға ͡б̊еріңдер дегені// менің түсүнүгімше/ уолардың жаңағы ͡б̊ійлікке сембеуү↓/// ↑акыймат айтад// біс салып переміз// сапалы салып переміз// күштү қылып̊ салып переміз дейд↓/// ↑бірақ ы ы халық ͡пійлікке сембейд↓/// ↑ал бійлік// мысалы сұ'астында қалған адамдардың сөзүнө сембейд та// уоларға дәлелдеме дейд// чег әкел// қанша мал болдұ// қанша технійка ͡б̊олдұ↓/// ↑яғни уолар да сембейд↓/// ↑мысалы/ йелдің бәрі чег ала ͡б̊ермейді ғой↓/// ↑уол гісілер да сембейд// халыққа давайте/ бәрің гөрсөтүңдер// дәлелдеңдер дейд↓/// ↑сонда/ сондай бір і і менің уойұмша/ бір үлкөн дұйскоммұунұйкасыйа ͡б̊олдұ да// і і сенімсіздіктен тұуұндаған↓/// ↑яғни көп нәрседе// яғни сенім ыйнстыйтұутұ// йенді ірепүутасый'ыйнстыйтұутұн // біз йенді ған'айта бастадық қой// уоған дейін уондай нәрсені ͡б̊із йестіген жоқпұз↓/// |
- Сенімсіздік, сенім тұрғысында осы жақында, енді, соңғы болған кез, Құлсарыда су астында қалған ы-ы халықтың, мысалы, бізге ақшаны қолымызға беріңдер дегені, менің түсінігімше, олардың, жаңағы, билікке сенбеуі. Акимат айтад: «Біз салып береміз, сапалы салып береміз, күшті қылып салып береміз» дейд. Бірақ ы-ы халық билікке сенбейд. Ал билік, мысалы, су астында қалған адамдардың сөзіне сенбейд та, оларға дәлелдеме дейд: «Чек әкел, қанша мал болды, қанша техника болды». Яғни олар да сенбейд. Мысалы, елдің бәрі чек ала бермейді ғой. Ол кісілер да сенбейд, халыққа «давайте, бәрін көрсетіңдер, дәлелдеңдер» дейд. Сонда, сондай бір, і-і менің ойымша, бір үлкен дискоммуникация болды да, і-і сенімсіздіктен туындаған. Яғни көп нәрседе, яғни сенім институты, енді репутация институтын біз енді ғана айта бастадық қой, оған дейін ондай нәрсені біз естіген жоқпыз. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑бұл назар салатын дүнійе↓/// ↑әйтпесе/ біз солай бір салдармен күресіп// уөңкей сөйтіп жүре ͡б̊еретін сыйақтымыз да↓/// ↑і і асхат қанатұлы/ йенді тағы да ͡б̊ір сұрақты қойа салайыншы↓/// ↑алда і і бірыңғай ұлттық тестілеу келе жатыр↓/// ↑менде/ уос'ұлттық тестілеуге қатысты да ͡б̊іраз і і сұрақтар тұуындады↓/// ↑уосы ͡б̊ірыңғай ұлттық тестілеуге// қанш'ақ̊ша бөлүнеді↓/// ↑і і бұл қаражатты/ ұлттық і і бірыңғай тестілеуды уөткізетін// і і мендег'ақпарат бойынша// бір ыдырысов деген алійгарх бар йекен// сол кісінің кампаныйасының қол астына йекен// кетіп қалған деген ақпараттар↓/// ↑уосы тұрғыд'айтыңдаршы // бірыңғай і і ұлттық тестілеуді қанш'ақ̊ша бөлүнеді↓/// ↑ кімнің құзұретінде↓/// ↑кімнің қолында↓/// ↑қандай кампанійа↓/// ↑мемлекеттік↓/// ↑жеке меншік↓/// ↑і і қаншалықты і і бәр'ашық // таза уөтеді↓/// ↑қазіргі йенді мектеп бітіріп жатқан түлектерге↓/// |
↑бұл назар салатын дүнүйө↓/// ↑әйтпесе/ біс солай бір салдармең ͡ гүрөсүп// ууөңкөй сөйтүб̊ жүрө ͡б̊йеретін сыйақтымыз да↓/// ↑і і асхат қанатұлұ/ ййенді тағы да ͡б̊ір сұрақты қойа салайыншы↓/// ↑алда і і бірыңғай ұлттұқ тестілеу ͡геле жатыр↓/// ↑менде/ ууос'ұлттұқ тестілеугө қатысты да ͡б̊іраз і і сұрақтар тұуұндады↓/// ↑ууосұ ͡б̊ірыңғай ұлттұқ тестілеугө// қанш'ақ̊ша ͡б̊өлүнеді↓/// ↑і і бұл ͡ғаражатты/ ұлттұқ і і бірыңғай тестілеудұ ууөткүзөтін// і і мендег'ақпарат ͡пойұнша// бір ыдыырысов деген алійгарх бар ййекен// сол ͡гісінің ͡гампаныйасының ͡ғол астына ййекен// кетіп қалған деген ақпараттар↓/// ↑ууосұ тұрғұд'айтыңдаршы // бірыңғай і і ұлттұқ тестілеудү қанш'ақ̊ша ͡б̊өлүнеді↓/// ↑кімнің ͡ғұзұіретінде↓/// ↑кімнің ͡ғолұнда↓/// ↑қандай ͡гампанійа↓/// ↑мемлекеттік↓/// ↑жеке меншік↓/// ↑і і қаншалықты і і бәр'ашық // таза ууөтөдү↓/// ↑қазіргі ййенді мектеп ͡пітііріб̊ жатқан түлөктөрге↓/// |
- Бұл назар салатын дүние. Әйтпесе, біз солай бір салдармен күресіп, өңкей сөйтіп жүре беретін сияқтымыз да. І-і Асхат Қанатұлы, енді тағы да бір сұрақты қоя салайыншы? Алда і-і бірыңғай ұлттық тестілеу келе жатыр. Менде осы ұлттық тестілеуге қатысты да біраз і-і сұрақтар туындады. Осы бірыңғай ұлттық тестілеуге қанша ақша бөлінеді? І-і бұл қаражатты Ұлттық і-і бірыңғай тестілеуді өткізетін, і-і мендегі ақпарат бойынша, бір Ыдырысов деген олигарх бар екен, сол кісінің компаниясының қол астына екен кетіп қалған деген ақпараттар. Осы тұрғыда айтыңдаршы, бірыңғай і-і ұлттық тестілеуді қанша ақша бөлінеді? Кімнің құзыретінде? Кімнің қолында? Қандай компания?Мемлекеттік? Жеке меншік? І-і қаншалықты і-і бәрі ашық, таза өтеді? Қазіргі енді мектеп бітіріп жатқан түлектерге. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑уол былай ғой↓/// ↑ұлттық бірыңғай тестілеу// і і уоған жауапты ғылым және жоғары ͡б̊ілім мійнійстрлігі↓/// ↑уол мійнійстрліктің// ұлттық бірыңғай тестілеуді уөткізетін// арнайы і і ұйымы б̊ар↓///
↑уол мемлекеттік↓/// ↑уорталық мемлекеттік пе↓///
↑уорталық/ ійә уорталық бар↓/// ↑уол мемлекеттік↓/// ↑сол уорталық// уол немен айналысады↓/// ↑уол уосы/ ұбт-ның ұйымдастырұуымен айналысады↓/// ↑уол бір↓/// ↑йекіншіден/ нақты уол тійісті сұрақтарын дайындайды↓/// ↑уөйткені сұрақтар жыл сайын ауысып уотұрады ғой↓/// ↑сол сұрақты дайындайды// жалп'ұйымдастырад ↓/// ↑ал бірақ̊ сол сұрақтарды дайындайтын// уөткізетін жаңағ'ұлттық ы ы тестілеу уорталығы↓/// ↑ал бірақ/ уолар уөздері уоны уөткізб̊ейді↓/// ↑уолар қазір кампйұутер арқылы уөтеді ғой↓/// ↑кампйұутерлар және де сол ійнфрақұрылым↓/// ↑уөткізілетін ійнфрақұрылым// уол жекеменшік ұйымдікі↓/// |
↑уол былай ғой↓/// ↑ұлттұқ ͡пірыңғай тестілеу// і і уоған жауапты ғылым және жоғары ͡б̊ілім мійнійстрлігі↓/// ↑уол мійнійстрліктің// ұлттұқ ͡пірыңғай тестілеудү уөткүзөтін// арнайы і і ұйұмұ ͡б̊ар↓///
↑уол мемлекеттік↓/// ↑уорталығ мемлекеттік пе↓///
↑уорталық/ ійә уорталық ͡пар↓/// ↑уол мемлекеттік↓/// ↑сол уорталық// уол немен айналысады↓/// ↑уол уосұ/ ұбт-ның ұйұмдастырұуұмөн айналысады↓/// ↑уол бір↓/// ↑йекіншіден/ нақты уол тійісті сұрақтарын дайындайды↓/// ↑уөйткөнү сұрақтар жыл сайын ауұсұп уотұрады ғой↓/// ↑сол сұрақты дайындайды// жалп'ұйұмдастырад ↓/// ↑ал бірақ̊ сол сұрақтарды дайындайтын// уөткүзөтін жаңағ'ұлттұқ ы ы тестілеу уорталығы↓/// ↑ал бірақ/ уолар уөздөрү уонұ уөткүзб̊өйді↓/// ↑уолар ͡ғазір ͡гампйұутөр арқылы уөтөдү ғой↓/// ↑кампйұутөрлар және де сол ыйнфрақұрұлұм↓/// ↑уөткүзүлетін ыйнфрақұрұлұм// уол жекеменшіг ұйұмдұкі↓/// |
- Ол былай ғой. Ұлттық бірыңғай тестілеу, і-і оған жауапты Ғылым және жоғары білім министрлігі. Ол министрліктің Ұлттық бірыңғай тестілеуді өткізетін арнайы і-і ұйымы бар.
- Ол мемлекеттік? Орталық мемлекеттік пе?
- Орталық, я орталық бар. Ол – мемлекеттік. Сол орталық, ол немен айналысады? Ол осы ҰБТ-ның ұйымдастыруымен айналысады. Ол - бір. Екіншіден, нақты, ол тиісті сұрақтарын дайындайды. Өйткені, сұрақтар жыл сайын ауысып отырады ғой. Сол сұрақты дайындайды, жалпы ұйымдастырад. Ал бірақ сол сұрақтарды дайындайтын, өткізетін, жаңағы, ұлттық ы-ы тестілеу орталығы. Ал, бірақ олар өздері оны өткізбейді. Олар қазір компьютер арқылы өтеді ғой. Компьютерлар және де сол инфрақұрылым. Өткізілетін инфрақұрылым, ол -жекеменшік ұйымдыкі. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑жаңағ'ійдрійсовтың кампанійасы↓///
↑жоқ/ уол ійдрійсов йемес// басқа тұлғалар↓/// ↑сол кампанійанікі// йағній уол жекеменшік↓/// ↑мемлекеттік/ жекеменшік әріптестік↓/// ↑уолар уөздерінің кампйұутерлерін беред↓///
↑аблазыймовтың кампанійасы йе йе↓/// ↑а а/ аблазыймовтың кампанійасы↓///
↑ійә/ ійә↓/// ↑уолар уөздерінің/ жаңағ'ійнфрақұрылымын беред↓/// ↑ал мемлекеттік/ жаңағ'ұлттық ы ы білім берүу// ы ы жаңағ'ұбт уорталығы// уолар жаңағы жұмыст'ұйымдастырад ↓/// ↑сондықтан бұ жерде// жаңағы жеке меншік кампанійаның беріп уотқаны// тек қан'ійнфрақұрылым ↓/// ↑ал ұйымдастырұу жұмысы// сұрақтары/ бақылау уоның барлығы// мемлекеттің жауапкершілігінде ͡б̊үгін↓///
↑ійнфоқұрылымды мемлекет жасай алмай ма↓/// ↑мемлекеттің жауапкершілігінде↓/// ↑мемлекеттік қызметкерлер дайындайд сонда↓/// |
↑жаңағ'ійдрійсовтың кампаныйасы↓///
↑жоқ/ уол ійдрійсов йемес// басқа тұлғалар↓/// ↑сол ͡гампаныйанікі// йағній уол жекеменшік↓/// ↑мемлекеттік/ жекеменшіг әріптестік↓/// ↑уолар уөздөрүнің ͡гампйұутөрлөрүм беред↓///
↑аблазыймовтұң ͡гампаныйасы йе йе↓/// ↑а а/ аблазыймовтұң ͡гампаныйасы↓///
↑ійә/ ійә↓/// ↑уолар уөздөрүнің/ жаңағ'ыйнфрақұрұлұмын беред↓/// ↑ал мемлекеттік/ жаңағ'ұлттұқ ы ы білім берүу// ы ы жаңағ'ұбт уорталығы// уолар жаңағы жұмұст'ұйұмдастырад ↓/// ↑сондұқтам бұ жерде// жаңағы жеке меншік кампаныйаның беріп уотқаны// тек қан'ыйнфрақұрұлұм ↓/// ↑ал ұйұмдастырұу жұмұсұ// сұрақтары/ бақылау уонұң барлығы// мемлекеттің жауапкершілігінде ͡б̊үгүн↓///
↑ійнфоқұрұлұмды мемлекет ͡шасай алмай ма↓/// ↑мемлекеттің жауапкершілігінде↓/// ↑мемлекеттік қызметкерлер дайындайд сонда↓///
|
- Жаңағы Идрисовтың компаниясы?
- Жоқ, ол Идрисов емес, басқа тұлғалар. Сол компаниянікі, яғни ол жекеменшік. Мемлекеттік-жекеменшік әріптестік. Олар өздерінің компьютерлерін беред.
- Аблазимовтың компаниясы е-е? А-а, Аблазимовтың компаниясы.
- Иә-иә. Олар өздерінің, жаңағы, инфрақұрылымын беред. Ал мемлекеттік, жаңағы, ұлттық ы-ы білім беру, ы-ы жаңағы, ҰБТ орталығы – олар, жаңағы, жұмысты ұйымдастырад. Сондықтан бұ жерде, жаңағы, жеке меншік компанияның беріп отқаны - тек қана инфрақұрылым. Ал ұйымдастыру жұмысы, сұрақтары, бақылау, оның барлығы - мемлекеттің жауапкершілігінде бүгін.
- Инфоқұрылымды мемлекет жасай алмай ма? Мемлекеттің жауапкершілігінде? Мемлекеттік қызметкерлер дайындайд сонда?
|
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑мемлекеттің жауапкершілігінде↓/// ↑мемлекеттік қызметкерлердің↓/// ↑бірақ әрійне/ бұл жерде негізі/ біз ͡б̊ір мәселен'айтұуымыз керек↓/// ↑бізд'ұлттық бірыңғай тестілеу// қағаз жүзінде ͡б̊олғанда// әрійне уоның тәуекелдері де көб̊үрек болды↓/// ↑ уоның тәуекелдері де көб̊үрек болды↓/// ↑жалпы ͡б̊ірақ уол жерде сол тәуекелдерд'анықтау // тіпті ͡б̊олғанда/ қатты мүмкін де ͡б̊олмады↓/// ↑сонда ͡б̊ілесіздер ғой// ұлттық бірыңғай// сол ана'астында ы ы мектептің// әлд'үунійверсійтеттің падвалдарында уотұратын бүункерлері ͡б̊олды↓/// ↑анау түрл'ұстап алатын// ы ы жаңағындай фактілер ͡б̊олды↓/// ↑басқа кіретін азаматтардың фактілері уөте көп болды↓/// ↑тіпті келгенде уол жерде// бірақ̊ сен уоны таб̊'алмайсың↓/// ↑кейб̊ірлер' жаңағындай ы ы йенд'ақпаратты беріп// тійісті ы ы жаңағы/ черноавійктерді ͡б̊еріп жіб̊еретіндер// уол бір↓/// ↑бірақ йекіншіден/ йең і і үлкен тәуекелі қайда б̊олды↓/// ↑сен мысалы/ кейб̊ір жаңағындай/ азаматтар тіпті түкті таратпайды↓/// |
↑мемлекеттің жауапкершілігінде↓/// ↑ мемлекеттік қызметкерлердің↓/// ↑бірағ әрійне/ бұл жерде негізі/ біз ͡б̊ір мәселен'айтұуұмұз керек↓/// ↑бізд'ұлттұқ бірыңғай тестілеу// қағаж жүзүндө ͡б̊олғанда// әрійне уонұң тәуөкөлдөрі де ͡гөб̊үрөк болдұ↓/// ↑уонұң тәуөкөлдөрі де ͡гөб̊үрөк болдұ↓/// ↑жалпы ͡б̊ірақ уол жерде сол тәуөкөлдөрд'анықтау // тіпті ͡б̊олғанда/ қатты мүмкүн де ͡б̊олмады↓/// ↑сонда ͡б̊ілесіздер ғой// ұлттұқ ͡пірыңғай// сол ана'астында ы ы мектептің// әлд'үунійверсійтеттің падвалдарында уотұратым бүуңкөрлөрү ͡б̊олдұ↓/// ↑анау түрл'ұстап алатын// ы ы жаңағындай фактілер ͡б̊олдұ↓/// ↑басқа ͡гіретін азаматтардың фактілері уөтө көп ͡полдұ↓/// ↑тіпті ͡гелгенде уол жерде// бірақ̊ сен уонұ таб̊'алмайсың ↓/// ↑кейб̊ірлер' жаңағындай ы ы йенд'ақпаратты беріп// тійісті ы ы жаңағы/ чернавійктерді ͡б̊еріб̊ жіб̊еретіндер// уол бір↓/// ↑бірақ йекіншіден/ йең і і үлкөн тәуөкөлү қайда ͡б̊олдұ↓/// ↑сен мысалы/ кейб̊ір жаңағындай/ азаматтар тіпті түктү таратпайды↓/// |
- Мемлекеттің жауапкершілігінде. Мемлекеттік қызметкерлердің... Бірақ, әрине, бұл жерде, негізі, біз бір мәселені айтуымыз керек. Бізде Ұлттық бірыңғай тестілеу қағаз жүзінде болғанда, әрине, оның тәуекелдері де көбірек болды. Оның тәуекелдері де көбірек болды. Жалпы, бірақ ол жерде сол тәуекелдерді анықтау - тіпті болғанда, қатты мүмкін де болмады. Сонда білесіздер ғой, ұлттық бірыңғай, сол анау астында, ы-ы мектептің, әлде университеттің подвалдарында отыратын бункерлері болды. Анау түрлі ұстап алатын, ы-ы жаңағындай, фактілер болды. Басқа кіретін азаматтардың фактілері өте көп болды. Тіпті келгенде ол жерде, бірақ сен оны таба алмайсың. Кейбірлері, жаңағындай, ы-ы енді ақпаратты беріп, тиісті ы-ы жаңағы, черновиктерді беріп жіберетіндер, ол – бір. Бірақ, екіншіден, ең і-і үлкен тәуекелі қайда болды? Сен, мысалы, кейбір, жаңағындай, азаматтар тіпті түкті таратпайды. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑түкті жаңағындай/ ілійстеріне уөзі уойұна келгенін бойай салады// сосын беред↓/// ↑бірақ уоны сосын жыйнап алып// уоны сканнан уөткізгенде// басқа лійст уөткізе салұуға мүмкіндік бар ғой↓/// ↑кім білед↓/// ↑уөйткені уоған сен қолыңды қоймайсың↓/// ↑әрқайсысына уөзің жаңағындай// саусағыңның несін қойып тастамайсың// йешқ̊андай мөр жоқ// йештеңе жоқ↓/// ↑сондықтан сондай да тәуекел болды↓/// ↑уол түкті жазб̊айд↓/// ↑анау келеді д'алдын ала ͡б̊ойалып қойған нені// сканнан уөткізе салып// біреудің атынан сол кете ͡б̊еретін// уондай да тәуекелдер ͡б̊олды↓/// ↑бірақ̊ сол қағаз жүзінде уөткен ұбт-ның// уоны қолұнан ұстап алұу// уон'анықтау // уол тәуекелдерді көрүуге тіпті мүмкіндік болмады↓/// ↑тәуекелдер уөте көп болды↓/// ↑мыңдаған азаматтарды ͡б̊ілеміз ғой↓/// ↑йенді кім н'істеп жүргенін біз ͡б̊ілдік↓/// ↑қазіргі ұуақытта/ қазіргі ұуақытта↓///
|
↑түктү жаңағындай/ ілійстеріне уөзү уойұна ͡гелгенім бойай салады// сосұм беред↓/// ↑бірақ уонұ сосұн жыйнаб̊ ͡алып// уонұ сканнан уөткүзгөнде// басқа лійст уөткүзө салұуға мүмкүндүк бар ғой↓/// ↑кім білед↓/// ↑уөйткөнү уоған сең ͡ ғолұңдұ қоймайсың↓/// ↑әрқайсысына уөзүң жаңағындай// саусағыңның несің ͡ ғойұп тастамайсың// йешқ̊андай мөр жоқ// йештеңе жоқ↓/// ↑сондұқтан сондай да тәуөкөл болдұ↓/// ↑уол түктү жазб̊айд↓/// ↑анау ͡геледі д'алдын ала ͡б̊ойалып қойған нені// сканнан уөткүзө салып// біреудүң атынан сол ͡гете ͡б̊еретін// уондай да тәуөкөлдөр ͡б̊олдұ↓/// ↑бірақ̊ сол ͡ғағаж жүзүндө уөткөн ұбт-ның// уонұ қолұнан ұстаб̊ ͡алұу// уон'анықтау // уол тәуөкөлдөрді ͡гөрүугө тіпті мүмкүндүк болмады↓/// ↑тәуөкөлдөр уөтө көп ͡полдұ↓/// ↑мыңдаған азаматтарды ͡б̊ілеміз ғой↓/// ↑йенді ͡гім н'істеп жүргөнүм біз ͡б̊ілдік↓/// ↑қазіргі ұуақытта/ қазіргі ұуақытта↓///
|
- Түкті, жаңағындай, листеріне өзі ойына келгенін бояй салады, сосын беред. Бірақ оны сосын жинап алып, оны сканнан өткізгенде, басқа лист өткізе салуға мүмкіндік бар ғой. Кім білед? Өйткені оған сен қолыңды қоймайсың. Әрқайсысына өзің, жаңағындай, саусағыңның несін қойып тастамайсың, ешқандай мөр жоқ, ештеңе жоқ. Сондықтан сондай да тәуекел болды. Ол түкті жазбайд. Анау келеді де алдын ала боялып қойған нені сканнан өткізе салып, біреудің атынан сол кете беретін, ондай да тәуекелдер болды. Бірақ сол қағаз жүзінде өткен ҰБТ-ның оны қолынан ұстап алу, оны анықтау, ол тәуекелдерді көруге тіпті мүмкіндік болмады. Тәуекелдер өте көп болды. Мыңдаған азаматтарды білеміз ғой. Енді кім не істеп жүргенін біз білдік. Қазіргі уақытта, қазіргі уақытта... |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑ійә/ көрдік қой/ тұрсымбек қаб̊атовтың↓///
↑жоқ↓/// ↑уол уол кейст'айтайын мен↓/// ↑уол кейсте/ бізде дійдар смағұлов болды// мен болдым↓/// ↑уонда ͡б̊із жұмыс істедік// уоны ͡б̊із анықтадық↓/// ↑сол жүйеге ͡б̊айланысты// жүйенің арқасында кір'алмады ↓/// ↑уол қайдан шықты↓/// ↑кір'алмады ↓/// ↑ біріншіден↓/// ↑ йекіншіден/ і і уоны тез анықтауға мүмкіндік болды↓/// ↑йегер йескі жүйе ͡б̊олғанда// фейс айдій дейді ғой// мынау телефондарда қазір ͡б̊із↓///
↑уол уөтіп кетүуші йеді/ ійә↓/// |
↑ійә/ көрдүк қой/ тұрсұмбек қаб̊атовтұң↓///
↑жоқ↓/// ↑уол уол ͡гейст'айтайын мен↓/// ↑уол ͡гейсте/ бізде дійдар смағұлов болдұ// мем болдұм↓/// ↑уонда ͡б̊іж жұмұс істедік// уонұ ͡б̊із анықтадық↓/// ↑сол жүйөгө ͡б̊айланысты// жүйөнүң арқасында ͡гір'алмады ↓/// ↑уол ͡ғайдан шықты↓/// ↑кір'алмады ↓/// ↑ біріншіден↓/// ↑ йекіншіден/ і і уонұ тез анықтауға мүмкүндүк болдұ↓/// ↑йегер йескі жүйө ͡б̊олғанда// фейс айдый дейді ғой// мынау телефондарда ͡ғазір ͡б̊із↓///
↑уол уөтүп кетүушү йеді/ ійә↓///
|
- Иә, көрдік қой, Тұрсынбек Қабатовтың...
- Жоқ. Ол ол кейсті айтайын мен. Ол кейсте бізде Дидар Смағұлов болды, мен болдым. Онда біз жұмыс істедік, оны біз анықтадық. Сол жүйеге байланысты, жүйенің арқасында кіре алмады. Ол қайдан шықты? Кіре алмады? Біріншіден. Екіншіден, і-і оны тез анықтауға мүмкіндік болды. Егер ескі жүйе болғанда, фейс Айди дейді ғой, мынау телефондарда қазір біз...
- Ол өтіп кетуші еді, иә? |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑уонда кім білед// қалай болатынын↓/// ↑ бірақ қазіргі жүйеде/ фейс айдій болғаннан кейін↓/// ↑тек қана мынау жеке күуәлігіңді қарап// байағыда уөткізе ͡б̊еред↓/// ↑ал қазір жеке күуәлік жеткілік̊сіз↓/// ↑гбд фейлға қосылған// жаңағы ы ы уөз түріңд'анықтайтын құрылғы ͡б̊ар↓/// ↑содан да уөтүуің керек↓/// ↑йегер уол/ сенің анау мемлекеттік жүйеде сақталған фотоңмен бірдей болмаса// уонда уол көрсетед// уонда жеке күуәлігің шын йемес йекені ырасталып↓/// ↑әрі қарай/ ы ы көп̊ сондай фактілер тіркелді↓/// |
↑уонда ͡гім білед// қалай болатынын↓/// ↑ бірақ қазіргі жүйөдө/ фейс айдый болғаннаң ͡ гейін↓/// ↑тек қана мынау жеке ͡гүуәлігіңді ͡ғарап// байағыда уөткүзө ͡б̊еред↓/// ↑ал ͡ғазір жеке ͡гүуәліг жеткілік̊сіз↓/// ↑гбд фейлға ͡ғосұлған// жаңағы ы ы уөз түрүңд'анықтайтын құрұлғұ ͡б̊ар↓/// ↑содан да уөтүуүң ͡герек↓/// ↑ йегер уол/ сенің анау мемлекеттіг жүйөдө сақталған фотоңмем бірдей болмаса// уонда уол ͡гөрсөтөд// уонда жеке ͡гүуәлігің шын йемес йекені ырасталып↓/// ↑әрі ͡ғарай/ ы ы көп̊ сондай фактілер тіркелді↓/// |
- Онда кім білед, қалай болатынын? Бірақ қазіргі жүйеде Фейс Айди болғаннан кейін. Тек қана мынау жеке куәлігіңді қарап, баяғыда өткізе беред. Ал қазір жеке куәлік жеткіліксіз. ГБД Фейлға қосылған, жаңағы, ы-ы өз түріңді анықтайтын құрылғы бар. Содан да өтуің керек. Егер ол сенің анау мемлекеттік жүйеде сақталған фотоңмен бірдей болмаса, онда ол көрсетед, онда жеке куәлігің шын емес екені расталып. Әрі қарай ы-ы көп сондай фактілер тіркелді. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑соған байланысты/ қаншама фактілер анықталды/ мысалы↓/// ↑және де йенді кампйұутерлік форматта б̊олған// барлық ақаулар алақанда тұрғандай көрүнед↓/// ↑уөйткені қандай// н'істеймін десең де де// бірдеңен'істейтін болсаң да// уоның ізі қалад↓/// ↑айтій дегеннің бір жақ̊сы жағы да// жаман жағы да// уоның ізсіз йештеңе уөтпейді↓/// ↑сондықтан мысалы/ бірінші жылы ͡б̊із уоны йеңгізгенде// бірінші жылдың уөзінде// біз ͡б̊ес жүз уосындай азаматтард'анықтадық ↓/// ↑сол бес жүз азаматтардың йемтійхандарына жаңағындай// тіпті жойып тастадық нәтійжелерін↓///
↑бірақ ы ы йенді/ кампйұутер ͡б̊олса да// сұрақтарды дайындайтын адамдар ғой↓/// |
↑соғам байланысты/ қаншама фактілер анықталды/ мысалы↓/// ↑және де йенді ͡гампйұутөрлүк форматта ͡б̊олған// барлығ ақаулар алақанда тұрғандай ͡гөрүнөд↓/// ↑уөйткөнү қандай// н'істеймін десең де де// бірдеңен'істейтін болсаң да// уонұң ізі ͡ғалад↓/// ↑айтій дегеннің бір жақ̊сы жағы да// жаман жағы да// уонұң іссіз йештеңе уөтпөйдү↓/// ↑сондұқтан мысалы/ бірінші жылы ͡б̊із уонұ йеңгізгенде// бірінші жылдың уөзүндө// біз ͡б̊еш ͡ шүз уосұндай азаматтард'анықтадық ↓/// ↑сол беш ͡ шүз азаматтардың йемтійхандарына жаңағындай// тіпті жойұп тастадық нәтійжелерін↓///
↑бірақ ы ы йенді/ кампйұутөр ͡б̊олса да// сұрақтарды дайындайтын адамдар ғой↓/// |
- Соған байланысты қаншама фактілер анықталды, мысалы. Және де енді компьютерлік форматта болған барлық ақаулар алақанда тұрғандай көрінед. Өйткені қандай, не істеймін десең де де, бірдеңені істейтін болсаң да, оның ізі қалад. Айти дегеннің бір жақсы жағы да, жаман жағы да, оның ізсіз ештеңе өтпейді. Сондықтан, мысалы, бірінші жылы біз оны енгізгенде, бірінші жылдың өзінде, біз бес жүз осындай азаматтарды анықтадық. Сол бес жүз азаматтардың емтихандарына, жаңағындай, тіпті жойып тастадық нәтижелерін.
- Бірақ, ы-ы енді, компьютер болса да, сұрақтарды дайындайтын адамдар ғой. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑ійә/ сұрақтарды дайындайтын адамдар↓/// ↑бірақ қазіргі ұуақытта сұрақтар ͡б̊ойынша да// мійфтар көп// аңыздар көп↓/// ↑ сол жаңағы/ ан'атында неше тісі ͡б̊олған// мына ханда неше тісі б̊олған деген сыйақты// сұрақтар ͡б̊ар дейді↓/// ↑уондай сұрақтар ͡б̊айағыдан жоқ↓/// ↑қазіргі ұуақытта уондай сұрақтар жоқ↓/// ↑тіпті даталарды да ͡б̊із азайтып қойдық↓/// ↑мен кезінде мійнійстр ͡б̊олғанда// біз айттық// балалардың басын даталармең қатыра б̊ерүуге ͡б̊олмайд// мысалы қазақ̊стан тарыйхы ͡б̊ойынша↓/// ↑қазақ̊стан тарыйхы деген// уол тек қана жаңағындай ы ы жылдар йемес// уол соның ішіндегі мазмұны↓///
|
↑ійә/ сұрақтарды дайындайтын адамдар↓/// ↑бірақ қазіргі ұуақытта сұрақтар ͡б̊ойұнша да// мійфтар ͡гөп// аңыздар ͡гөп↓/// ↑ сол жаңағы/ ан'атында неше тісі ͡б̊олған// мына ханда неше тісі ͡б̊олған деген сыйақты// сұрақтар ͡б̊ар дейді↓/// ↑уондай сұрақтар ͡б̊айағыдан жоқ↓/// ↑қазіргі ұуақытта уондай сұрақтар жоқ↓/// ↑тіпті даталарды да ͡б̊із азайтып қойдұқ↓/// ↑мең ͡ гезінде мійнійстр ͡б̊олғанда// біз айттық// балалардың басын даталармең ͡ ғатыра ͡б̊ерүугө ͡б̊олмайд// мысалы қазақ̊стан тарыйхы ͡б̊ойұнша↓/// ↑қазақ̊стан тарыйхы деген// уол тек қана жаңағындай ы ы жылдар йемес// уол сонұң ішіндегі мазмұнұ↓///
|
-Иә, сұрақтарды дайындайтын адамдар. Бірақ қазіргі уақытта сұрақтар бойынша да мифтар көп, аңыздар көп. Сол, жаңағы, ана атында неше тісі болған, мына ханда неше тісі болған деген сияқты сұрақтар бар дейді. Ондай сұрақтар баяғыдан жоқ. Қазіргі уақытта ондай сұрақтар жоқ. Тіпті даталарды да біз азайтып қойдық. Мен кезінде министр болғанда, біз айттық, балалардың басын даталармен қатыра беруге болмайд, мысалы, Қазақстан тарихы бойынша. Қазақстан тарихы деген ол тек қана, жаңағындай, ы-ы жылдар емес, ол соның ішіндегі - мазмұны. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑сондықтан біз айттық// жалпы қазақ̊стан тарыйхы ͡б̊ойынша// жалпы ͡б̊ір жүз йең айшықты уоқыйғаларды ͡б̊ілсе// соның даталарын// мысалы қай жылы ͡б̊із йегемендік алдық деген сыйақты// сондайларды ͡б̊ілсе/ бітті↓/// ↑ал нақты ͡б̊ір адам басына келетін уондай мәселелелер// бізде қазір тіпті кездеспейді деп айтұуға ͡б̊олад↓/// ↑көб̊үнесе сұрақтар/ ы ы бізде қазір ашық̊ сұрақтар көп↓/// ↑сондай күрделі сұрақтар көп↓/// ↑сондықтан көб̊үнесе/ фұунксійоналдық̊ сауаттылыққа і і негізделген сұрақтарға ͡б̊із көшүуді// көшүуге тырысып йедік↓///
↑ал сол ійнфрақұрылым жасауға// қанш'ақ̊ша бөлүнеді жылына// жаңағы уолійгарх аблазыймов і і↓///
↑уоған мемлекеттен ақ̊ша ͡б̊ерілмейді↓///
↑қайдам беріледі↓/// |
↑сондұқтам біз айттық// жалпы қазақ̊стан тарыйхы ͡б̊ойұнша// жалпы ͡б̊ір жүз йең айшықты уоқұйғаларды ͡б̊ілсе// сонұң даталарын// мысалы қай жылы ͡б̊із йегемендіг алдығ ͡деген сыйақты// сондайларды ͡б̊ілсе/ бітті↓/// ↑ал нақты ͡б̊ір адам басына ͡гелетін уондай мәселелелер// бізде қазір тіпті ͡гездеспейді деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олад↓/// ↑көб̊үнөсе сұрақтар/ ы ы бізде қазір ашық̊ сұрақтар ͡гөп↓/// ↑сондай ͡гүрдөлү сұрақтар ͡гөп↓/// ↑сондұқтаң ͡гөб̊үнөсе/ фұуңксұйоналдық̊ сауаттылыққа і і негізделген сұрақтарға ͡б̊із ͡ гөшүудү// көшүугө тырысып йедік↓///
↑ал сол ыйнфрақұрұлұм жасауға// қанш'ақ̊ша бөлүнөді жылына// жаңағы уолұйгарх аблазыймов і і↓///
↑уоған мемлекеттен ақ̊ша ͡б̊ерілмейді↓///
↑қайдам беріледі↓///
|
- Сондықтан біз айттық, жалпы, Қазақстан тарихы бойынша, жалпы, бір жүз ең айшықты оқиғаларды білсе, соның даталарын, мысалы қай жылы біз егемендік алдық деген сияқты, сондайларды білсе, бітті. Ал нақты бір адам басына келетін ондай мәселелелер бізде қазір тіпті кездеспейді деп айтуға болад. Көбінесе сұрақтар, ы-ы бізде қазір ашық сұрақтар көп. Сондай күрделі сұрақтар көп. Сондықтан көбінесе функционалдық сауаттылыққа і-і негізделген сұрақтарға біз көшуді, көшуге тырысып едік.
- Ал сол инфрақұрылым жасауға қанша ақша бөлінеді жылына, жаңағы, олигарх Аблазимов і-і?
- Оған мемлекеттен ақша берілмейді.
- Қайдан беріледі? |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑уоған мемлекеттен ақ̊ша ͡б̊ерілмейді↓/// ↑уол жүйе// алдын ала тап̊сыратын бізде тійісті тестілеу б̊ар↓/// ↑уол грант алұуға йешқ̊андай/ уондай үрөлі жоқ↓///
↑содан түскен ақ̊ша↓///
↑ійә/ содан уөздірі і і жаңағындай/ пробный тест дейді// сол тесттер ͡б̊ойынша// уоған і і жаңағындай мүмкіндік алды↓/// ↑құқық алды↓/// ↑соған байланысты/ і і мемлекеттен уоларғ'ақ̊ша берілмейді↓///
↑ал уол кампаный'ауысып уотырұуға ͡б̊олмай ма↓/// ↑ашық і і конкұурс уөткізіп// әлде манополійалық ы ы йемес пе↓///
↑йенді қазіргі ұуақытта// уол қазіргі/ уол кезінде конкұурс болған↓/// ↑конкұурс арқылы/ бір тійісті ұуақытқа// келісімшартқа қол қойылды↓///
↑йенді уол мәңгілік↓/// ↑қанша ұуақытқа↓/// |
↑уоған мемлекеттен ақ̊ша ͡б̊ерілмейді↓/// ↑уол жүйө// алдын ала тап̊сыратым бізде тійісті тестілеу ͡б̊ар↓/// ↑уол грант алұуға йешқ̊андай/ уондай үрөлү жоқ↓///
↑содан түскөн ақ̊ша↓///
↑ійә/ содан уөздөрү і і жаңағындай/ пробнұй тест дейді// сол тесттер ͡б̊ойұнша// уоған і і жаңағындай мүмкүндүг алды↓/// ↑құқұғ алды↓/// ↑соғам байланысты/ і і мемлекеттен уоларғ'ақ̊ша берілмейді↓///
↑ал уол кампаный'ауұсұп уотұрұуға ͡б̊олмай ма↓/// ↑ашық і і коңкұурс уөткүзүп// әлде манополұйалық ы ы йемес пе↓///
↑йенді ͡ғазіргі ұуақытта// уол ͡ғазіргі/ уол ͡гезінде ͡гоңкұурс ͡полған↓/// ↑коңкұурс арқылы/ бір тійісті ұуақытқа// келісімшартқа ͡ғол ͡ғойұлдұ↓///
↑йенді уол мәңгілік↓/// ↑қанша ұуақытқа↓/// |
- Оған мемлекеттен ақша берілмейді. Ол жүйе алдын ала тапсыратын бізде тиісті тестілеу бар. Ол грант алуға ешқандай, ондай рөлі жоқ.
- Содан түскен ақша?
- Иә, содан өздері, і -і жаңағындай, пробный тест дейді, сол тесттер бойынша оған, і-і жаңағындай, мүмкіндік алды. Құқық алды. Соған байланысты, і-і мемлекеттен оларға ақша берілмейді.
- Ал ол компания ауысып отыруға болмай ма? Ашық і-і конкурс өткізіп, әлде монополиялық ы-ы емес пе?
- Енді, қазіргі уақытта ол, қазіргі ол кезінде конкурс болған. Конкурс арқылы бір тиісті уақытқа келісімшартқа қол қойылды.
- Енді ол мәңгілік? Қанша уақытқа? |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑уол ұуақыт уөткеннен кейін жоқ↓/// ↑уол мәңгі йемес↓/// ↑уол ұуақыт уөткеннен кейін↓/// ↑мен білмеймін уоны↓/// ↑уоны тійісті мійнійстрліктен сұрау керек↓/// ↑қазіргі ұуақытта/ сайасаттың барлығы тійісті мійнійстрлікте↓/// ↑бірақ мен айтайын дегенім// электронды ы ы тестілеу уөткізүу деген// уөте қатты тійісті тәуекелдердің алдын алұуға мүмкіндік берді↓/// ↑йекіншіден/ йенді тійісті ͡б̊ір сондай уосы тестілеуг'араласамын деген азаматтар ͡б̊олғанның уөзінде// ізі қалад↓/// ↑уол іздері ͡б̊ойынш'анықтауға болад↓/// ↑және тағы да ͡б̊ір талап бар// йенді ͡б̊арлық війдеолар сақталад↓/// ↑сол війдеоларды қарап та да// керек болса// таб̊ұуға ͡б̊олад↓/// ↑және соған байланысты/ міне соңғы жылдары ͡б̊ірнеше қылмыстық істер ͡б̊олды↓/// ↑уоны да жасырып керек йемес↓/// ↑сол іск'араласқан бірнеше уорталықтың қызметкерлері ы ы сотталып// жаңағы кампанійаның да/ қызметкер соған да тійесілі қызметкерлер ͡б̊олды жұмыс істеген↓/// |
↑уол ұуақыт уөткөннөң ͡ гейін жоқ↓/// ↑уол мәңгі йемес↓/// ↑уол ұуақыт уөткөннөң ͡ гейін↓/// ↑мем білмеймін уонұ↓/// ↑уонұ тійісті мійнійстрліктен сұрау ͡герек↓/// ↑қазіргі ұуақытта/ сайасаттың барлығы тійісті мійнійстрлікте↓/// ↑бірағ мен айтайын дегенім// электрондұ ы ы тестілеу уөткүзүу деген// уөтө қатты тійісті тәуөкөлдөрдің алдын алұуға мүмкүндүк берді↓/// ↑йекіншіден/ йенді тійісті ͡б̊ір сондай уосұ тестілеуг'араласамын деген азаматтар ͡б̊олғанның уөзүндө// ізі ͡ғалад↓/// ↑уол іздері ͡б̊ойұнш'анықтауға болад↓/// ↑және тағы да ͡б̊ір талап ͡пар// йенді ͡б̊арлық війдеолар сақталад↓/// ↑сол війдеоларды қарап та да// керек болса// таб̊ұға ͡б̊олад↓/// ↑және соғам байланысты/ міне соңғұ жылдары ͡б̊ірнеше қылмыстығ істер ͡б̊олдұ↓/// ↑уонұ да жасырып керек йемес↓/// ↑сол іск'араласқан бірнеше уорталықтың ͡ғызметкерлері ы ы сотталып// жаңағы ͡гампаныйаның да/ қызметкер соған да тійесілі ͡ғызметкерлер ͡б̊олдұ жұмұс істеген↓/// |
- Ол уақыт өткеннен кейін жоқ. Ол мәңгі емес. Ол уақыт өткеннен кейін. Мен білмеймін оны. Оны тиісті министрліктен сұрау керек. Қазіргі уақытта саясаттың барлығы тиісті министрлікте. Бірақ мен айтайын дегенім, электронды ы-ы тестілеу өткізу деген өте қатты тиісті тәуекелдердің алдын алуға мүмкіндік берді. Екіншіден, енді, тиісті бір сондай осы тестілеуге араласамын деген азаматтар болғанның өзінде ізі қалад. Ол іздері бойынша анықтауға болад. Және тағы да бір талап бар -енді барлық видеолар сақталад. Сол видеоларды қарап та да, керек болса, табуға болад. Және соған байланысты, міне, соңғы жылдары бірнеше қылмыстық істер болды. Оны да жасырып керек емес. Сол іске араласқан бірнеше орталықтың қызметкерлері ы-ы сотталып, жаңағы компанияның да, қызметкер, соған да тиесілі қызметкерлер болды жұмыс істеген. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑уолар сотталып// кәдімгідей уөз жазаларын алды↓/// ↑бұған дейіңгі қағаз жүзіндегі жүйеге ͡б̊айланысты// уоның ізі қалмайды ғой↓/// ↑уон дәлелдеу қыйын↓/// ↑тіпті мүмкін йемес↓/// ↑уөйткені сен таңертең ұбт-ны тап̊сырасың↓/// ↑түстен кейін сағат йекіде/ үште ͡б̊арлық̊ сенің жауап берген// жаңағы парақтарың/ барлық жаңағы сұрақтар// барлығы уөртеніп кететін↓/// ↑уөртеніп кеткеннен кейін// уондай йешқ̊андай із қалмайды↓/// ↑ал мына жерде// бүкіл ақпарат čақталад// және де йегер ͡б̊ір тійісті уоған і і ақаулар ͡б̊олып қалатын болса// уоның барлығын тауып алұуға мүмкін↓/// ↑соған байланысты/ соңғы жылдары і і біраз і і қылмыстық і і істер қозғалып// уолар уөз жазаларын алды↓/// ↑бұған дейін бұндай мүмкін болмаған↓/// ↑сондықтан із қалад мұнда↓/// ↑бірақ әрійне/ тәуекелдері ͡б̊ар↓/// ↑бұл тәуекелдермен әрі қарай жұмыс істеу керек деп̊ санаймын↓/// |
↑уолар сотталып// кәдімгідей уөж жазаларын алды↓/// ↑бұған дейіңгі ͡ғағаж жүзүндөгі жүйөгө ͡б̊айланысты// уонұң ізі ͡ғалмайды ғой↓/// ↑уонұ дәлелдеу ͡ғыйын↓/// ↑тіпті мүмкүн йемес↓/// ↑уөйткөнү сен таңертең ұбт-ны тап̊сырасың↓/// ↑түстөң ͡ гейін сағат йекіде/ үштө ͡б̊арлық̊ сенің жауап ͡перген// жаңағы парақтарың/ барлығ жаңағы сұрақтар// барлығы уөртөнүп кететін↓/// ↑уөртөнүп кеткеннең ͡ гейін// уондай йешқ̊андай із ͡ғалмайды↓/// ↑ал мына жерде// бүкүл ақпарат čақталад// және де йегер ͡б̊ір тійісті уоған і і ақаулар ͡б̊олұп қалатым болса// уонұң барлығын тауұб̊ ͡алұуға мүмкүн↓/// ↑соғам байланысты/ соңғұ жылдары і і біраз і і қылмыстық і і істер ͡ғозғалып// уолар уөж жазаларын алды↓/// ↑бұған дейім бұндай мүмкүм болмаған↓/// ↑сондұқтан із ͡ғалад мұнда↓/// ↑бірағ әрійне/ тәуөкөлдөрі ͡б̊ар↓/// ↑бұл тәуөкөлдөрмен әрі ͡ғарай жұмұс істеу ͡герек деп̊ санаймын↓/// |
- Олар сотталып, кәдімгідей өз жазаларын алды. Бұған дейінгі қағаз жүзіндегі жүйеге байланысты, оның ізі қалмайды ғой. Оны дәлелдеу қиын. Тіпті мүмкін емес. Өйткені сен таңертең ҰБТ-ны тапсырасың. Түстен кейін сағат екіде, үште барлық сенің жауап берген, жаңағы, парақтарың, барлық, жаңағы, сұрақтар, барлығы өртеніп кететін. Өртеніп кеткеннен кейін ондай, ешқандай із қалмайды. Ал мына жерде бүкіл ақпарат сақталад және де егер бір тиісті оған і-і ақаулар болып қалатын болса, оның барлығын тауып алуға мүмкін. Соған байланысты соңғы жылдары і-і, біраз і-і қылмыстық і-і істер қозғалып, олар өз жазаларын алды. Бұған дейін бұндай мүмкін болмаған. Сондықтан із қалад мұнда. Бірақ, әрине, тәуекелдері бар. Бұл тәуекелдермен әрі қарай жұмыс істеу керек деп санаймын. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑м м асхат мырза/ йенді соңғы сұрақ↓/// ↑әр ұуақытта қойып жүремін↓/// ↑жақында уөзб̊ек̊станда ͡б̊олып келдім↓/// ↑таңғалдым/ ыы ͡б̊арлығы уөзб̊ек̊ше/ ағылшынша ы ы↓/// ↑мен бұл сұрақты сізге қойғанмын↓/// ↑уосыдан йекі жыл бұрын// ійә/ жалпы жаңағы йент// жаңағы ͡б̊ірыңғай ұлттық тестілеу тап̊сырарда// нійш-қа тап̊сырарда// кез келген йемтійхан тап̊сырарда// қазақ тілін бітірген балаларға уорыс тілінен йемтійхан тап̊сырмаса↓/// ↑неліктен біз уорыс тілінен йемтійхан тап̊сырамыз↓///
↑біз қай жерде йемтійхан тап̊сырамыз↓///
↑уорыс тіліне тап̊сырады ғой↓///
↑жоқ/ жоқ↓/// ↑біз мектептің уөзінде/ байағыда переводной йемтійхан деген болатын↓/// ↑бір сыныптан йекінші сыныпқа көшетін↓/// ↑бізде/ бізде қазір↓/// |
↑м м асхат мырза/ йенді соңғұ сұрақ↓/// ↑әр ұуақытта ͡ғойұб̊ жүрөмүн↓/// ↑жақында уөзб̊өк̊станда ͡б̊олұп келдім↓/// ↑таңғалдым/ ыы ͡б̊арлығы уөзб̊өк̊шө/ ағылшынша ы ы↓/// ↑мем бұл сұрақты сізге қойғаммын↓/// ↑уосұдан йекі жыл бұрұн// ійә/ жалпы жаңағы йент// жаңағы ͡б̊ірыңғай ұлттұқ тестілеу тап̊сырарда// нійш-қа тап̊сырарда// кез ͡гелген йемтійхан тап̊сырарда// қазақ тілім бітіргем балаларға уорұс тілінен йемтійхан тап̊сырмаса↓/// ↑неліктем біз уорұс тілінен йемтійхан тап̊сырамыз↓///
↑біз ͡ғай жерде йемтійхан тап̊сырамыз↓///
↑уорұс тіліне тап̊сырады ғой↓///
↑жоқ/ жоқ↓/// ↑біз мектептің уөзүндө/ байағыда переводной йемтійхан дегем болатын↓/// ↑бір сыныптан йекінші сыныпқа ͡гөшөтүн↓/// ↑бізде/ бізде қазір↓/// |
- М-м Асхат мырза, енді соңғы сұрақ. Әр уақытта қойып жүремін. Жақында Өзбекстанда болып келдім. Таңғалдым, ы-ы барлығы өзбекше, ағылшынша ы-ы. Мен бұл сұрақты сізге қойғанмын. Осыдан екі жыл бұрын, иә, Жалпы, жаңағы, ЕНТ, жаңағы, Бірыңғай ұлттық тестілеу тапсырарда, НИШ-қа тапсырарда, кез келген емтихан тапсырарда қазақ тілін бітірген балаларға орыс тілінен емтихан тапсырмаса? Неліктен біз орыс тілінен емтихан тапсырамыз?
- Біз қай жерде емтихан тапсырамыз?
- Орыс тіліне тапсырады ғой.
- Жоқ, жоқ. Біз мектептің өзінде баяғыда переводной емтихан деген болатын. Бір сыныптан екінші сыныпқа көшетін. Бізде, бізде қазір... |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑жоқ↓/// ↑қазір нійшке тап̊сырарда тап̊сырды ғой/ уорыс тілінен↓///
↑жоқ↓/// ↑уол нійштікі↓/// ↑уол бөлек↓/// ↑біз айтып уотқанымыз// уоқұуға түсүуге ғой// үунійверсійтетке түсүуге і і↓/// ↑біздің айтып уотқанымыз// іі мысалы/ қазір мемлекетте/ і і і мектепте/ мемлекеттік/ жалпы мектептерде ͡б̊ір сыныптан йекінші сыныпқа уөтүу үшін // бір ақ қана йемтійхан бар↓/// ↑уол қазақ тілінен йемтійхан↓/// ↑і і негізі қазақ тілі↓///
↑бірақ та деңгейі/ уөткізүу деңгейі уөте төмен болды↓/// ↑быйыл бірінші ірет уөтті↓/// ↑уөте қалай болса солай тап̊сырды↓///
|
↑жоқ↓/// ↑қазір нійшке тап̊сырарда тап̊сырды ғой/ уорұс тілінен↓///
↑жоқ↓/// ↑уол нійштікі↓/// ↑уол бөлөк↓/// ↑біз айтып уотқанымыз// уоқұуға түсүугө ғой// үунійверсійтетке түсүугө і і↓/// ↑біздің айтып уотқанымыз// іі мысалы/ қазір мемлекетте/ і і і мектепте/ мемлекеттік/ жалпы мектептерде ͡б̊ір сыныптан йекінші сыныпқа уөтүу үшүн // бір ақ қана йемтійхам бар↓/// ↑уол ͡ғазақ тілінен йемтійхан↓/// ↑і і негізі ͡ғазақ тілі↓///
↑бірақ та деңгейі/ уөткүзүу деңгейі уөтө төмөм болдұ↓/// ↑быйыл бірінші ірет уөттү↓/// ↑уөтө қалай болса солай тап̊сырды↓///
|
- Жоқ. Қазір НИШ-ке тапсырарда тапсырды ғой орыс тілінен?
- Жоқ. Ол НИШ-тікі? Ол бөлек. Біз айтып отқанымыз оқуға түсуге ғой, университетке түсуге і-і. Біздің айтып отқанымыз, і-і мысалы, қазір мемлекетте, і-і-і мектепте, мемлекеттік, жалпы мектептерде бір сыныптан екінші сыныпқа өту үшін бір-ақ қана емтихан бар. Ол қазақ тілінен емтихан. І-і негізі қазақ тілі...
- Бірақ та деңгейі, өткізу деңгейі өте төмен болды. Биыл бірінші рет өтті. Өте қалай болса солай тапсырды. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑йенді ͡б̊ұл быйыл бірінші ірет уөтті↓/// ↑уонымен келісемін↓/// ↑кезінде/ бұл қазақ тілі ͡б̊ойынша йемтійханды уөткізүу ͡б̊ойынша шешімді// мен қаб̊ылдағанмын// мійнійстр б̊олғанда↓/// ↑бірақ уонда ͡б̊ізде ͡б̊ірнеш'ұстаным болған↓/// ↑біз айтқамбыз// бұл йемтійхан жалпы ͡б̊аланың тоқ̊сандық// әлде жылдық йемтійханына// і і жаңағы ͡б̊ағаларына йешқ̊андай әсер йетпейд дегембіз↓/// ↑йекіншіден/ бұл і і мұғалімдерге д'үлкен жүктеме ͡б̊олмау керек↓/// ↑йағній ͡б̊із уонй кампйұутер арқылы уорталықтандырылған// і і жаңағы тест тап̊сырмалар арқылы// уоны уөткіземіз дегембіз↓/// ↑сонда ͡б̊із нақты сапасын да көрүуші йедік↓/// ↑сол сыйақты ͡б̊ізде ͡б̊ір тійісті уөзіміздің ұстанымымыз ͡б̊олған↓/// ↑бірақ уодан кейін мен уосы жұмыстан ауыстым да// ы ы уол ы ы бұл шешімд'әріптестеріміз әрі қарай іск'асырды ↓/// ↑іске уосұн'асырғанына үлкен ырахмет↓/// ↑уөйткені ͡б̊ұл уөте маңызды шешім↓/// ↑таб̊андылықты да көрсетіп уотыр↓/// |
↑йенді ͡б̊ұл быйыл бірінші ірет уөттү↓/// ↑уонұмең ͡ гелісемін↓/// ↑кезінде/ бұл ͡ғазақ тілі ͡б̊ойұнша йемтійханды уөткүзүу ͡б̊ойұнша шешімді// мең ͡ ғаб̊ылдағаммын// мійнійстр ͡б̊олғанда↓/// ↑бірақ уонда ͡б̊ізде ͡б̊ірнеш'ұстаным болған↓/// ↑біз айтқамбыз// бұл йемтійхан жалпы ͡б̊аланың тоқ̊сандық// әлде жылдық йемтійханына// і і жаңағы ͡б̊ағаларына йешқ̊андай әсер йетпейд дегембіз↓/// ↑йекіншіден/ бұл і і мұғалімдерге д'үлкөн жүктөмө ͡б̊олмау ͡герек↓/// ↑йағній ͡б̊із уонұ ͡гампйұутөр арқылы уорталықтандырылған// і і жаңағы тест тап̊сырмалар арқылы// уонұ уөткүзөміз дегембіз↓/// ↑сонда ͡б̊із нақты сапасын да ͡гөрүушү йедік↓/// ↑сол сыйақты ͡б̊ізде ͡б̊ір тійісті уөзүмүздің ұстанымымыз ͡б̊олған↓/// ↑бірақ уодаң ͡ гейін мен уосұ жұмұстан ауұстұм да// ы ы уол ы ы бұл шешімд'әріптестеріміз әрі ͡ғарай іск'асырды ↓/// ↑іске уосұн'асырғанына үлкөн ырахмет↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊ұл уөтө маңызды шешім↓/// ↑таб̊андылықты да ͡гөрсөтүп уотұр↓/// |
- Енді бұл биыл бірінші рет өтті. Онымен келісемін. Кезінде бұл қазақ тілі бойынша емтиханды өткізу бойынша шешімді мен қабылдағанмын, министр болғанда. Бірақ онда бізде бірнеше ұстаным болған. Біз айтқанбыз, бұл емтихан, жалпы баланың тоқсандық, әлде жылдық емтиханына, і-і жаңағы, бағаларына ешқандай әсер етпейд дегенбіз. Екіншіден, бұл і-і мұғалімдерге де үлкен жүктеме болмау керек. Яғни, біз оны компьютер арқылы орталықтандырылған, і-і жаңағы, тест тапсырмалар арқылы оны өткіземіз дегенбіз. Сонда біз нақты сапасын да көруші едік. Сол сияқты, бізде бір тиісті өзіміздің ұстанымымыз болған. Бірақ одан кейін мен осы жұмыстан ауыстым да, ы-ы ол ы-ы бұл шешімді әріптестеріміз әрі қарай іске асырды. Іске осыны асырғанына үлкен рахмет! Өйткені бұл өте маңызды шешім. Табандылықты да көрсетіп отыр. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑бірақ ы ы сапасы ͡б̊ойынша// бірнеше сұрақтар пайда ͡б̊олды↓/// ↑уонымен біз қазір а а әріптестерімнем бірінші ірет болғаннан кейін// йенді ͡б̊ұған да түсүністікпен қарау керек деп мен санаймын↓/// ↑бірақ біз уоған уөзіміздің ұсұныстарымызды// кеше ғана кездесіп айттық↓/// ↑әріптестеріміз ͡б̊ұны ы ы тыңдап// ійә/ келесіде ͡б̊ұл мәселелерді ͡б̊із йескереміз де айтып уотыр↓/// ↑сондықтан мемлекеттік тіл бойынша// бұл йемтійханның болұуы да дұрыс↓/// ↑негіз'айтып уотырмын ғой// мемлекеттік тіл бойынша↓/// ↑уоған да да көб̊үнесе/ біз тек қан'ұрандармен йемес// нақт'іспен дәлелдеуіміз керек те↓/// ↑sup>уөйткені мемлекеттік тіл ғылым тілі ͡б̊оламыз десек// болұу керек десек// уол бізге ғылым тілі ͡б̊олұуы керек// уол бізге ͡б̊ійзнес тілі ͡б̊олұу керек// уол бізг'ійнавасыйа тілі ͡б̊олұу керек↓/// ↑солай ғой↓/// ↑ал уол үшін не керек↓/// ↑уол үшін жай ған'ұрандармен // біз түк уөзгерт'алмаймыз ↓/// |
↑бірақ ы ы сапасы ͡б̊ойұнша// бірнеше сұрақтар пайда ͡б̊олдұ↓/// ↑уонұмем біз ғазір а а әріптестерімнем бірінші ірет полғаннаң гейін// йенді ͡б̊ұған да түсүнүстікпең ғарау ͡герек деп мен санаймын↓/// ↑бірақ ͡піз уоған уөзүмүздің ұсұнұстарымызды// кеше ғана ͡гездесіб̊ ͡айттық↓/// ↑әріптестеріміз ͡б̊ұнұ ы ы тыңдап// ійә/ келесіде ͡б̊ұл мәселелерді ͡б̊із йескереміз деб̊ ͡айтып уотұр↓/// ↑сондұқтан мемлекеттік тіл бойұнша// бұл йемтійханның болұуұ да дұрұс↓/// ↑негіз'айтып уотұрмұн ғой// мемлекеттік тіл бойұнша↓/// ↑уоған да да ͡гөб̊үнөсе/ біз тек қан'ұрандармен йемес// нақт'іспен дәлелдеуүмүз герек те↓/// ↑ уөйткөнү мемлекеттік тіл ғылым тілі ͡б̊оламыз десек// болұу ͡герек десек// уол бізге ғылым тілі ͡б̊олұуұ ͡герек// уол бізге ͡б̊ійзнес тілі ͡б̊олұу ͡герек// уол бізг'ұйнновасыйа тілі ͡б̊олұу ͡герек↓/// ↑солай ғой↓/// ↑ал уол үшүн не ͡герек↓/// ↑уол үшүн жай ған'ұрандармен // біз түк уөзгөрт'алмаймыз ↓/// |
- Бірақ ы-ы сапасы бойынша бірнеше сұрақтар пайда болды. Онымен біз қазір а-а әріптестерімнен бірінші рет болғаннан кейін, енді бұғанда да түсіністікпен қарау керек деп мен санаймын. Бірақ біз оған өзіміздің ұсыныстарымызды кеше ғана кездесіп айттық. Әріптестеріміз бұны ы-ы тыңдап, «иә, келесіде бұл мәселелерді біз ескереміз» деп айтып отыр. Сондықтан мемлекеттік тіл бойынша бұл емтиханның болуы да дұрыс. Негізі, айтып отырмын ғой, мемлекеттік тіл бойынша. оған да да көбінесе, біз тек қана ұрандармен емес, нақты іспен дәлелдеуіміз керек те. Өйткені, мемлекеттік тіл ғылым тілі боламыз десек, болу керек десек, ол бізге ғылым тілі болуы керек, ол бізге бизнес тілі болу керек, ол бізге инновация тілі болу керек. Солай ғой. Ал ол үшін не керек? Ол үшін жай ғана ұрандармен біз түк өзгерте алмаймыз. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑уол үшің бізге/ қазір жасанд'ійнтеллект тілі б̊олатын десек// уонда ͡б̊ізге қазақ тілінің корпұусы керек↓/// ↑қазақ тілінің корпұусын жасау деген// уол әрб̊ір қазақ тілінде ͡б̊ар сөзді// жүздеген/ мыңдаған контек̊стке уотырғызып// уөйткені сол бойынша уол алгорійтм ғой// уол жасанд'ійнтелект ↓/// ↑уоны түсінүу үшін // жаңағ'алма деген// әлде жат деген сөзді қаншама контек̊стке уотырғызып// соны ͡б̊із жасанд'ійнтелектке берүуіміз керек↓/// ↑міне/ уосы жұмыс// қазір ͡б̊ізде жұмыс/ жұмыс істеліп жатыр↓/// ↑үш жылдай тійісті қаражат беріліп// уосы жұмыс істеліп жатыр↓/// ↑уол бір↓/// ↑йекіншіден/ бізде термійнологійа ͡б̊ойынша// біз жұмысты дұрыстауымыз керек↓/// ↑қазақ тіліндег'аударылатын термійнологійа↓/// ↑үшінші ͡б̊ізде жалпы қазақ тілінің// тіл іретінд'үлкен іреформас'іске асырылұуы керек↓/// ↑сол сыйақты жалпы ͡б̊асқа да жұмыстар ͡б̊олұу керек↓/// ↑қазақ тілінде дійсертасыйалар қорғалұу керек↓/// |
↑уол үшүм бізге/ қазір жасанд'ійнтелект тілі ͡б̊олатын десек// уонда ͡б̊ізге қазақ тілінің ͡горпұусұ ͡герек↓/// ↑қазақ тілінің ͡горпұусұн жасау деген// уол әрб̊ір ͡ғазақ тілінде ͡б̊ар сөздү// жүздөгөн/ мыңдағаң ͡ гонтек̊стке уотұрғұзып// уөйткөнү сол бойұнша уол алгорұйтм ғой// уол жасанд'ійнтелект ↓/// ↑уонұ түсүнүу үшүн // жаңағ'алма деген// әлде жат деген сөздү қаншама ͡гантек̊стке уотұрғұзып// сонұ ͡б̊іж жасанд'ійнтелектке берүуүмүз ͡герек↓/// ↑міне/ уосұ жұмұс// қазір ͡б̊ізде жұмұс/ жұмұс істеліб̊ жатыр↓/// ↑үш ͡шылдай тійісті ͡ғаражат ͡періліп// уосұ жұмұс істеліб̊ жатыр↓/// ↑уол бір↓/// ↑йекіншіден/ бізде термійнологұйа ͡б̊ойұнша// біж жұмұстұ дұрұстауұмұз ͡герек↓/// ↑қазақ тіліндег'аударылатын термійнологұйа↓/// ↑үшүншү ͡б̊ізде жалпы қазақ тілінің// тіл іретінд'үлкөн іреформас'іске асырылұуұ ͡герек↓/// ↑сол сыйақты жалпы ͡б̊асқа да жұмұстар ͡б̊олұу ͡герек↓/// ↑қазақ тілінде дійсертасыйалар ͡ғорғалұу ͡герек↓/// |
Ол үшін бізге, қазір жасанды интеллект тілі болатын десек, онда бізге қазақ тілінің корпусы керек. Қазақ тілінің корпусын жасау деген - ол әрбір қазақ тілінде бар сөзді жүздеген, мыңдаған контекстке отырғызып, өйткені сол бойынша ол алгоритм ғой, ол жасанды интеллект. Оны түсіну үшін, жаңағы, алма деген, әлде жат деген сөзді қаншама контекстке отырғызып, соны біз жасанды интеллектке беруіміз керек. Міне, осы жұмыс, қазір бізде жұмыс, жұмыс істеліп жатыр. Үш жылдай тиісті қаражат беріліп, осы жұмыс істеліп жатыр. Ол - бір. Екіншіден, бізде терминология бойынша, біз жұмысты дұрыстауымыз керек. Қазақ тіліндегі аударылатын терминология. Үшінші, бізде жалпы қазақ тілінің тіл ретінде үлкен реформасы іске асырылуы керек. Сол сияқты жалпы басқа да жұмыстар болу керек. Қазақ тілінде диссертациялар қорғалу керек. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑қашан уолар ͡б̊әрі ͡б̊олады↓///
↑уол жұмыс/ қазірдің уөзінд'іске асып жатыр↓/// ↑мысалы кезінде көп талап қойды// бастауышта неге б̊ізд'алты жаста мектепке келген балалардың басын қатырып// үш тілд'үш әліппесі ͡б̊олад деп↓/// ↑бізде мемлекет уол шешімді қаб̊ылдады↓/// ↑сонда мен мійнійстр б̊олғанда// мысалы ͡б̊із шешімді қаб̊ылдадық↓/// ↑біз айттық// бірінші сыныпқа ͡б̊ала келгенде// тек қана қазақ̊ша ͡б̊ір ған'әліппесі болад↓/// ↑қазір уол солай↓/// ↑уол бірінші сыныпқа келед↓/// ↑байағыд'үш әліппесі ͡б̊олатын↓/// ↑үш тілді ͡б̊ір дегенд'алып жүред↓/// ↑ уол ана'алты жаста// байағыда жеті жаста келетін// қазір алты жаста келген балаға// уол уөте қыйын болатын↓/// ↑уол түсінбейді// уөйткені уоған әлі қыйын↓/// |
↑қашан уолар ͡б̊әрі ͡б̊олады↓///
↑уол жұмұс/ қазірдің уөзүнд'іске асыб̊ жатыр↓/// ↑мысалы ͡гезінде ͡гөп талап қойдұ// бастауұшта неге ͡б̊ізд'алты жаста мектепке ͡гелгем балалардың басың ͡ ғатырып// үш тілд'үш әліппесі ͡б̊олад деп↓/// ↑бізде мемлекет уол шешімді ͡ғаб̊ылдады↓/// ↑сонда мен мійнійстр ͡б̊олғанда// мысалы ͡б̊іш шешімді ͡ғаб̊ылдадық↓/// ↑біз айттық// бірінші сыныпқа ͡б̊ала ͡гелгенде// тек қана ͡ғазақ̊ша ͡б̊ір ған'әліппесі болад↓/// ↑қазір уол солай↓/// ↑уол бірінші сыныпқа ͡гелед↓/// ↑байағыд'үш әліппесі ͡б̊олатын↓/// ↑үш тілді ͡б̊ір дегенд'алып жүрөд↓/// ↑ уол ана'алты жаста// байағыда жеті жаста ͡гелетін// қазір алты жаста ͡гелгем балаға// уол уөтө қыйым болатын↓/// ↑уол түсүмбөйді// уөйткөнү уоған әлі ͡ғыйын↓/// |
- Қашан олар бәрі болады?
- Ол жұмыс қазірдің өзінде іске асып жатыр. Мысалы, кезінде көп талап қойды: «Бастауышта неге бізде алты жаста мектепке келген балалардың басын қатырып, үш тілде үш әліппесі болад» деп. Бізде мемлекет ол шешімді қабылдады. Сонда мен министр болғанда, мысалы, біз шешімді қабылдадық. Біз айттық: «Бірінші сыныпқа бала келгенде, тек қана қазақша бір ғана әліппесі болад». Қазір ол солай. Ол бірінші сыныпқа келед. Баяғыда үш әліппесі болатын. Үш тілді бір дегенде алып жүред. Ол анау алты жаста, баяғыда жеті жаста келетін, қазір алты жаста келген балаға ол өте қиын болатын. Ол түсінбейді, өйткені оған әлі қиын. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑уол жаңа ғана а/ ә деп// і і әріптерді танып жүрген балаға// мына жерде ы ы уорыс тілі// мына жерде қазақ тілі// мына жерд'ағылшын тілі// уөте күрделі ͡б̊олатын↓/// ↑қазір уол бірінші сыныпта// толығымен уөз ана тілінде сөйлеп// жазып үйренед// дағды дағдыланады↓/// ↑йекінші сыныпта/ уол жалпы сөйлеп/ жазып// уөз тілінд'үйреніп алғаннан кейін// йекінші тілді де/ йекінші тілд'алып кетүу қыйын йемес↓/// ↑үшінші сыныпта/ үшінші тіл қосұлад↓/// ↑уол ы уоңайырақ та↓/// ↑бізге уөйткен'ағылшын тіл де ы-ы тіл де керек↓/// ↑ бірақ̊ сонда сынаған азаматтар көп болды// бізг'ағылшын тілі керек↓/// ↑нег'ағылшын тілі// йенді ͡б̊ізг'үшінші сыныптан болады деп↓/// ↑бірақ мен уоларғ'айтамын // біз мынау ͡б̊ірінші/ йекінші сыныпт'аз қалған сағаттарын// керісінше уоны уон бірінші/ уон йекінші/ уоныншы/ уон бірінші сыныптарға көб̊ейтүуіміз керекпін↓/// |
↑уол жаңа ғана а/ ә деп// і і әріптерді таныб̊ жүргөм балаға// мына жерде ы ы уорұс тілі// мына жерде қазақ тілі// мына жерд'ағылшын тілі// уөтө күрдөлү ͡б̊олатын↓/// ↑қазір уол бірінші сыныпта// толұғұмен уөз ана тілінде сөйлөп// жазыб̊ ͡үйрөнөд// дағды дағдыланады↓/// ↑йекінші сыныпта/ уол жалпы сөйлөп/ жазып// уөз тілінд'үйрөнүп алғаннаң ͡ гейін// йекінші тілді де/ йекінші тілд'алып кетүу ͡ғыйын йемес↓/// ↑үшүншү сыныпта/ үшүншү тіл ͡ғосұлад↓/// ↑уол ы уоңайырақ та↓/// ↑бізге уөйткөн'ағылшын тіл де ы-ы тіл де ͡герек↓/// ↑ бірақ̊ сонда сынаған азаматтар ͡гөп ͡полдұ// бізг'ағылшын тілі ͡герек↓/// ↑нег'ағылшын тілі// йенді ͡б̊ізг'үшүншү сыныптам болады деп↓/// ↑бірағ мен уоларғ'айтамын // біз мынау ͡б̊ірінші/ йекінші сыныпт'аз қалған сағаттарын// керісінше уонұ уом бірінші/ уон йекінші/ уонұншұ/ уом бірінші сыныптарға ͡гөб̊өйтүуүмүз ͡герекпін↓/// |
- Ол жаңа ғана а, ә деп, і-і әріптерді танып жүрген балаға мына жерде ы-ы орыс тілі, мына жерде қазақ тілі, мына жерде ағылшын тілі - өте күрделі болатын. Қазір ол бірінші сыныпта толығымен өз ана тілінде сөйлеп, жазып үйренед, дағды дағдыланады. Екінші сыныпта ол жалпы сөйлеп, жазып, өз тілінде үйреніп алғаннан кейін, екінші тілді де, екінші тілді алып кету қиын емес. Үшінші сыныпта үшінші тіл қосылад. Ол ы оңайырақ та. Бізге, өйткені ағылшын тіл де ы-ы тіл де керек. Бірақ сонда сынаған азаматтар көп болды: «Бізге ағылшын тілі керек. Неге ағылшын тілі енді бізге үшінші сыныптан болады?» деп. Бірақ мен оларға айтамын: «Біз мынау бірінші, екінші сыныпта аз қалған сағаттарын, керісінше, оны он бірінші, он екінші, оныншы, он бірінші сыныптарға көбейтуіміз керекпін». |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑қазір йенді мійнійстрлік// соны жалғастырады деп уойлаймын↓/// ↑уөйткені презійденттің деңгейінде/ тійісті тап̊сырмалары ͡б̊ар↓/// ↑сонда ͡б̊ізг'ағылшын тілін уоқұу ͡б̊ойынша// біз йештеңені жоғалтпаймыз↓/// ↑тіпті ͡б̊ізд'ағылшын тілі// уөте жоғары деңгейде ͡б̊олұу керек↓/// ↑біз мысалы/ бірінші сыныпта йеңбек йеңбек пәнін ы ы қайтардық/ қайтардық↓/// ↑ уөйткені ͡б̊алалар қолымен жұмыс істей білүу керек// шеге қағұу ͡б̊ілүу керек↓/// ↑ійә/ кәдімгідей қолымен/ мынау ма маторійкасы дейміз↓/// ↑уоны да д'істей білүу керек↓/// ↑сондықтан йеңбек пәнінде де қайтардық↓/// ↑уосы сыйақты түк істелмей жатқан жоқ деген// ы ы мен уосындай сөздерді йестігенде// уоны шыны керек// қаб̊ылдай алмайм↓/// ↑бізд'айтұу керек// міне/ мынандай праблемалар ͡б̊ар↓/// ↑мына'істелген жоқ↓/// ↑канстрұуктійвті↓/// ↑ал мына мәселелер істелді// бірақ кемшіліктері б̊ар деп↓/// ↑мүмкін уосұлай айтұуға ͡б̊олад↓/// ↑бірақ ақ пен қара деп айтұу уөте қыйын↓/// |
↑қазір йенді мійнійстрлік// сонұ жалғастырады деп уойлаймын↓/// ↑уөйткөнү презійденттің деңгейінде/ тійісті тап̊сырмалары ͡б̊ар↓/// ↑сонда ͡б̊ізг'ағылшын тілін уоқұу ͡б̊ойұнша// біз йештеңені жоғалтпаймыз↓/// ↑тіпті ͡б̊ізд'ағылшын тілі// уөтө жоғары деңгейде ͡б̊олұу ͡герек↓/// ↑біз мысалы/ бірінші сыныпта йеңбек йеңбек пәнін ы ы қайтардық/ қайтардық↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊алалар ͡ғолұмен жұмұс істей білүу ͡герек// шеге қағұу ͡б̊ілүу ͡герек↓/// ↑ійә/ кәдімгідей ͡ғолұмен/ мынау ма маторұйкасы дейміз↓/// ↑уонұ да д'істей білүу ͡герек↓/// ↑сондұқтан йеңбек пәнінде де қайтардық↓/// ↑уосұ сыйақты түг істелмей жатқан жоғ ͡деген// ы ы мен уосұндай сөздөрдү йестігенде// уонұ шыны ͡герек// қаб̊ылдай алмайм↓/// ↑бізд'айтұу керек// міне/ мынандай праблемалар ͡б̊ар↓/// ↑мына'істелген жоқ↓/// ↑канстрұуктұйвті↓/// ↑ал мына мәселелер істелді// бірақ кемшіліктері ͡б̊ар деп↓/// ↑мүмкүн уосұлай айтұуға ͡б̊олад↓/// ↑бірағ ақ пең ғара деб̊ ͡айтұу уөтө қыйын↓/// |
- Қазір енді министрлік соны жалғастырады деп ойлаймын. Өйткені Президенттің деңгейінде тиісті тапсырмалары бар. Сонда бізге ағылшын тілін оқу бойынша, біз ештеңені жоғалтпаймыз. Тіпті бізде ағылшын тілі өте жоғары деңгейде болу керек. Біз, мысалы, бірінші сыныпта еңбек еңбек пәнін ы-ы қайтардық, қайтардық. Өйткені балалар қолымен жұмыс істей білу керек, шеге қағу білу керек. Иә, кәдімгідей қолымен мынау мо моторикасы дейміз. Оны да да істей білу керек. Сондықтан еңбек пәнінде де қайтардық. Осы сияқты «түк істелмей жатқан жоқ» деген, ы-ы мен осындай сөздерді естігенде, оны шыны керек, қабылдай алмайм. Бізде айту керек: «Міне, мынандай проблемалар бар. Мынау істелген жоқ. Конструктивті. Ал мына мәселелер істелді, бірақ кемшіліктері бар» деп. Мүмкін осылай айтуға болад. Бірақ ақ пен қара деп айту өте қиын. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑келісемін↓/// ↑ал сіз йенді жаңағы/ тіл тұуралы іреформа керек дп айтып қалдыңыз↓/// ↑жалпы депүутат іретінде// уосы қазақ тіліне қатысты// сіз і і бір сауаал жолдау// немесе ͡б̊ір ͡б̊астама көтөрүу ͡б̊ар ма/ жоспарда↓///
↑і і біз нақты і і жұмыспен айналысып жатырмыз↓/// ↑мысалы/ бізде і і уосы қазақ тілі ͡б̊ойынша// арнайы қазақ тілінің жасанд'ійнтелектілі болұу үшін // ллм деген бар// ыларч/ іленгүуійч модұуль деген↓/// ↑міне соны ͡б̊екітүу↓/// ↑жоқ↓/// ↑уол уөте маңызды↓/// ↑уөйткені↓/// ↑бізде мынау телефондарымыз// қазақ̊ша сөйлеу керек↓/// ↑біздің ютұуб̊ та қазақ̊ша ͡б̊олұу керек↓/// ↑бізде мынау ы ы гұугл/ жасанд'ійнтелект / чат чійпійтій қазақ̊ша жақ̊сы сөйлеу керек↓/// ↑ біз ы ы міне/ сол бізге қазір керек болып тұрғаны↓/// ↑йегер қазақ тілін болашағы десек// қазақ тілінің болашағы/ техналогійада↓/// ↑йегер қазақ тілі техналогійада ͡б̊олмаса// жасанд'ійнтелект те болмаса// уонда уөте күрделі ͡б̊олады↓/// ↑сондықтан біз істеб̊ жатқанымыз// жаңағы ллм дегенді заңмен бекітіп жатырмыз↓/// |
↑келісемін↓/// ↑ал сіз йенді жаңағы/ тіл тұуралы іреформа ͡герек деб̊ ͡айтып қалдыңыз↓/// ↑жалпы депүутат іретінде// уосұ қазақ тіліне қатысты// сіз і і бір сауаал жолдау// немесе ͡б̊ір ͡б̊астама ͡гөтөрүу ͡б̊ар ма/ жоспарда↓///
↑і і біз нақты і і жұмұспен айналысыб̊ жатырмыз↓/// ↑мысалы/ бізде і і уосұ қазақ тілі ͡б̊ойұнша// арнайы қазақ тілінің жасанд'ійнтелектілі болұу үшүн // ллм дегем бар// ыларч/ ілеңгүуійч модұуль деген↓/// ↑міне сонұ ͡б̊екітүу↓/// ↑жоқ↓/// ↑уол уөтө маңызды↓/// ↑уөйткөнү↓/// ↑бізде мынау телефондарымыз// қазақ̊ша сөйлөу ͡герек↓/// ↑біздің ютұуб̊ та ͡ғазақ̊ша ͡б̊олұу ͡герек↓/// ↑бізде мынау ы ы гұугл/ жасанд'ійнтелект / чат чійпійтій ͡ғазақ̊ша жақ̊сы сөйлөу ͡герек↓/// ↑ біз ы ы міне/ сол бізге қазір ͡герек болұп тұрғаны↓/// ↑йегер ͡ғазақ тілің болашағы десек// қазақ тілінің болашағы/ техналогұйада↓/// ↑йегер ͡ғазақ тілі техналогұйада ͡б̊олмаса// жасанд'ійнтелектте болмаса// уонда уөтө күрдөлү ͡б̊олады↓/// ↑сондұқтам біз істеб̊ жатқанымыз// жаңағы ллм дегенді заңмем бекітіб̊ жатырмыз↓/// |
- Келісемін. Ал сіз енді, жаңағы, тіл туралы реформа керек деп айтып қалдыңыз. Жалпы депутат ретінде осы қазақ тіліне қатысты, сіз і-і бір сауал жолдау немесе бір бастама көтеру бар ма жоспарда?
- І-і біз нақты і-і жұмыспен айналысып жатырмыз. Мысалы, бізде і-і осы қазақ тілі бойынша, арнайы қазақ тілінің жасанды интеллектілі болу үшін ЛЛМ деген бар, ларч, ленгуич модуль деген. Міне соны бекіту. Жоқ. Ол өте маңызды. Өйткені. бізде мынау телефондарымыз қазақша сөйлеу керек. Біздің ютуб та қазақша болу керек. Бізде мынау ы-ы Гугл, жасанды интеллект, Чат ЧиПиТи қазақша жақсы сөйлеу керек. Біз, ы-ы міне, сол бізге қазір керек болып тұрғаны. Егер қазақ тілің болашағы десек, қазақ тілінің болашағы - технологияда. Егер қазақ тілі технологияда болмаса, жасанды интеллект те болмаса, онда өте күрделі болады. Сондықтан біз істеп жатқанымыз, жаңағы, ЛЛМ дегенді заңмен бекітіп жатырмыз. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑мемлекеттік/ мынау арфаграфійалық̊ сөздіктерді// і і жалпы ͡б̊іздің мынау мемлекеттік і і қорды// сөздік қорын бекітүу ͡б̊ойынша// арнайы нормалармен бекітіп жатырмыз↓/// ↑әдістеме ͡б̊ойынша// жаңағы іреформа ͡б̊ойынша// тійісті құзұреттіліктерді ͡б̊еріп жатырмыз↓/// ↑жалпы уосы қазақ тілін жаңағы тек̊серүу мүмкіндіктері ͡б̊ойінша// кәсіпкерлік кодек̊ске уөзгерістер йеңгізіп// бұл мүмкіндіктерді ͡б̊еріп жатырмыз// тетіктерін/ іск'асырұу тетіктерін↓/// ↑сондықтан біздің жұмысымыз// бұндай уөте сезімтал мәселе б̊ойынша// мүмкін біз көп айтпайтын шығармыз↓/// ↑бірақ біз ͡б̊ұны/ кейб̊ір нәрсен'ымдап // кейб̊ір нәрсені қатт'айтпай істеу керек↓/// ↑әсіресе/ уосындай сезімтал мәселелерді↓/// ↑бірақ бұл жұмысты ͡б̊із істеп жатырмыз↓/// ↑әлі де де уосы мәселе ͡б̊ойынша// ы ы йесеп берүуге дайын боламыз↓///
↑жақ̊сы тіл мәселесі// йенді сіздің ͡камійтеттегі ы ы мәселе ғой↓/// ↑бәлкім↓/// |
↑мемлекеттік/ мынау арфаграфыйалық̊ сөздүктөрді// і і жалпы ͡б̊іздің мынау мемлекеттік і і қордұ// сөздүк қорұм бекітүу ͡б̊ойұнша// арнайы нормалармем бекітіб̊ жатырмыз↓/// ↑әдістеме ͡б̊ойұнша// жаңағы іреформа ͡б̊ойұнша// тійісті ͡ғұзұреттіліктерді ͡б̊еріб̊ жатырмыз↓/// ↑жалпы уосұ қазақ тілін жаңағы тек̊серүу мүмкүндүктері ͡б̊ойұнша// кәсіпкерлік кодек̊ске уөзгөрүстер йеңгізіп// бұл мүмкүндүктерді ͡б̊еріб̊ жатырмыз// тетіктерін/ іск'асырұу тетіктерін↓/// ↑сондұқтам біздің жұмұсұмыз// бұндай уөтө сезімтал мәселе ͡б̊ойұнша// мүмкүм біз гөб̊ ͡айтпайтын шығармыз↓/// ↑бірақ ͡піз ͡б̊ұнұ/ кейб̊ір нәрсен'ымдап // кейб̊ір нәрсені ͡ғатт'айтпай істеу ͡герек↓/// ↑әсіресе/ уосұндай сезімтал мәселелерді↓/// ↑бірақ ͡пұл жұмұстұ ͡б̊із істеб̊ жатырмыз↓/// ↑әлі де де уосұ мәселе ͡б̊ойұнша// ы ы йесеп ͡перүугө дайым боламыз↓///
↑жақ̊сы тіл мәселесі// йенді сіздің ͡гамійтеттегі ы ы мәселе ғой↓/// ↑бәлкім↓/// |
- Мемлекеттік, мынау орфографиялық сөздіктерді, і-і жалпы, біздің мынау мемлекеттік і-і қорды, сөздік қорын бекіту бойынша арнайы нормалармен бекітіп жатырмыз. Әдістеме бойынша, жаңағы, реформа бойынша, тиісті құзыреттіліктерді беріп жатырмыз. Жалпы осы қазақ тілін жаңағы тексеру мүмкіндіктері бойынша Кәсіпкерлік кодекске өзгерістер енгізіп, бұл мүмкіндіктерді беріп жатырмыз, тетіктерін, іске асыру тетіктерін. Сондықтан біздің жұмысымыз бұндай өте сезімтал мәселе бойынша, мүмкін біз көп айтпайтын шығармыз. Бірақ біз бұны, кейбір нәрсені ымдап, кейбір нәрсені қатты айтпай істеу керек. Әсіресе, осындай сезімтал мәселелерді. Бірақ бұл жұмысты біз істеп жатырмыз. Әлі де де осы мәселе бойынша ы-ы есеп беруге дайын боламыз.
- Жақсы тіл мәселесі, енді, сіздің комитеттегі ы-ы мәселе ғой. Бәлкім... |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑йенді ͡б̊ізде/ біздің камійтеттегі қазб̊ек жарылқасынұлы/ ійса ͡б̊олсын// нартай аралб̊айұлы ͡б̊олсын// ырійнат ырійфатұлы заійтов болсын// басқа да б̊іздің а а әріптестеріміз жанарб̊ек̊ садықанұлы ͡б̊олсын// йелнұр саб̊ыржанұлы ͡б̊олсын// барлық әріптестеріміз дәулет төлеутайұлы ͡б̊олсын// йенді уөздеріңіз йестіп уотырсыздар ғой// сондай/ кәдімгідей уосы тіл мәселесіне уөте жақын↓/// ↑уосы тақырыпты жақ̊сы ͡б̊ілетін// уөздері уосы праблемамен айналысып жүрген// нағыз мамандары ͡б̊іздің камійтетте↓/// ↑сондықтан біз і і кәдімгідей/ мазмұнды/ заңнамалық тұрғыда уосы мәселені жүйелі і шешіп// тійісті қолдау көрсетүу үшін // нақты жұмыспен айналысып жатырмыз↓/// ↑бірақ уол жұмысты тек қан'ұранмен // тек қана посттармен// тек қана ͡б̊ір әдем'ійнтервьйүу берүумен// біз і і уоған барып жатқан жоқпыз↓/// |
↑йенді ͡б̊ізде/ біздің ͡гамійтеттегі ͡ғазб̊ег жарылқасынұлұ/ ыйса ͡б̊олсұн// нартай аралб̊айұлұ ͡б̊олсұн// ырыйнат ырыйфатұлұ заійтов болсұн// басқа да ͡б̊іздің а а әріптестеріміж жанарб̊ек̊ садықанұлұ ͡б̊олсұн// йелнұр саб̊ыржанұлұ ͡б̊олсұн// барлығ әріптестеріміз дәулөт төлөутайұлұ ͡б̊олсұн// йенді уөздөрүңіз йестіп уотұрсұздар ғой// сондай/ кәдімгідей уосұ тіл мәселесіне уөтө жақын↓/// ↑уосұ тақырыпты жақ̊сы ͡б̊ілетін// уөздөрү уосұ праблемамен айналысыб̊ жүргөн// нағыз мамандары ͡б̊іздің ͡гамійтетте↓/// ↑сондұқтам біз і і кәдімгідей/ мазмұндұ/ заңнамалық тұрғұда уосұ мәселені жүйөлү і шешіп// тійісті ͡ғолдау ͡гөрсөтүу үшүн // нақты жұмұспен айналысыб̊ жатырмыз↓/// ↑бірақ уол жұмұстұ тек қан'ұраммен // тек қана посттармен// тек қана ͡б̊ір әдем'ійнтервьйүу берүумөн// біз і і уоғам барыб̊ жатқан жоқпұз↓/// |
- Енді бізде, біздің комитеттегі Қазбек Жарылқасынұлы Иса болсын, Нартай Аралбайұлы болсын, Ринат Рифатұлы Заитов болсын, басқа да біздің а-а әріптестеріміз Жанарбек Садықанұлы болсын, Елнұр Сабыржанұлы болсын, барлық әріптестеріміз Дәулет Төлеутайұлы болсын енді өздеріңіз естіп отырсыздар ғой, сондай, кәдімгідей осы тіл мәселесіне өте жақын. Осы тақырыпты жақсы білетін, өздері осы проблемамен айналысып жүрген нағыз мамандары біздің комитетте. Сондықтан біз, і-і кәдімгідей, мазмұнды, заңнамалық тұрғыда осы мәселені жүйелі і шешіп, тиісті қолдау көрсету үшін нақты жұмыспен айналысып жатырмыз. Бірақ ол жұмысты тек қана ұранмен, тек қана посттармен, тек қана бір әдемі интервью берумен, біз і-і оған барып жатқан жоқпыз. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑толығымен сізб̊ен келісемін// асхат мырза/ і і ұран йемес// нақт'іс болса деймін↓/// ↑ әсіресе/ қазақ тіліне қатысты↓/// ↑бірақ мен/ йенді уөзімнің жеке пікірім ы ы↓/// ↑менің уойымша/ бір ақ̊ шешім↓/// ↑уол ы ы канстійтұусійада// ы ы ата заңымызда мемлекеттік тіл/ тек қана қазақ тілі деп// уорыс тілінің статұусын ы ы ата заңнан алып тастау// менің уойымша↓/// ↑бірақ та уол а а жаңағы/ уорыс тіліндегі мектептерді жаб̊ұу деген сөз йемес↓/// ↑ійә/ барлығы йекі тілде ͡б̊олса да// бірақ ата заңмен уол тек қана шешілетін дүнійе сыйақты да/ йенді↓/// ↑көреміз/ ұуақыт көрсетөеді уоның бәрін↓///
↑жоқ/ негізі геосайасый жағдайды// әртүрлі мәселелерді ͡б̊із йескерүуіміз керек↓/// ↑уөйткені↓///
↑бұл геосайасый жағдай йемес қой// уол ішкі дүнійе ғой біздің↓/// ↑біздің ішкі дүнійе ғой↓/// |
↑толұғұмен сізб̊ең ͡ гелісемін// асхат мырза/ і і ұран йемес// нақт'іс болса деймін↓/// ↑ әсіресе/ қазақ тіліне қатысты↓/// ↑бірағ мен/ йенді уөзүмнүң жеке пікірім ы ы↓/// ↑менің уойұмша/ бір ақ̊ шешім↓/// ↑уол ы ы канстыйтұусыйада// ы ы ата заңымызда мемлекеттік тіл/ тек қана ͡ғазақ тілі деп// уорұс тілінің статұусұн ы ы ата заңнан алып тастау// менің уойұмша↓/// ↑бірақ та уол а а жаңағы/ уорұс тіліндегі мектептерді жаб̊ұу деген сөз йемес↓/// ↑ ійә/ барлығы йекі тілде ͡б̊олса да// бірағ ата заңмен уол тек қана шешілетін дүнүйө сыйақты да/ йенді↓/// ↑көрөмүз/ ұуақыт көрсөтөді уонұң бәрін↓///
↑жоқ/ негізі геосайасый жағдайды// әртүрлү мәселелерді ͡б̊із йескерүуүмүз ͡герек↓/// ↑уөйткөнү↓///
↑бұл геосайасый жағдай йемес қой// уол ішкі дүнүйө ғой біздің↓/// ↑біздің ішкі дүнүйө ғой↓/// |
- Толығымен сізбен келісемін, Асхат мырза, і-і ұран емес, нақты іс болса деймін. Әсіресе, қазақ тіліне қатысты. Бірақ мен, енді өзімнің жеке пікірім, ы-ы. Менің ойымша, бір-ақ шешім. Ол ы-ы Конституцияда, ы-ы Ата Заңымызда мемлекеттік тіл - тек қана қазақ тілі деп, орыс тілінің статусын ы-ы Ата Заңнан алып тастау, менің ойымша. Бірақ та ол, а-а жаңағы, орыс тіліндегі мектептерді жабу деген сөз емес. Иә, барлығы екі тілде болса да, бірақ Ата Заңмен ол тек қана шешілетін дүние сияқты да, енді. Көреміз, уақыт көрсетеді оның бәрін.
- Жоқ, негізі геосаяси жағдайды, әртүрлі мәселелерді біз ескеруіміз керек. Өйткені...
- Бұл геосаяси жағдай емес қой, ол ішкі дүние ғой біздің. Біздің ішкі дүние ғой |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑жоқ/ ішкі дүнійе↓/// ↑мен айтып уотырмын ғой// мемлекеттік тілді дамытұу деген// уол ағылшын тілін/ басқа тілін жойұу дегенді йешқ̊ашан білдірмейді ғой↓/// ↑ біз ͡б̊ірінші кезекте// жүйелі ы ы біздің қазақтар үшін// қазақ̊стан үшін қандай шешім керек↓/// ↑біздің пайдамыз қандай↓/// ↑қазақ йелі ͡б̊ойынша// біздің қандай/ пайдамыз қандай↓/// ↑йегер ͡б̊іздің пайдамыз асықпай қадам /қадаммен// сондай бір ы ы алдын ала ͡б̊олатын мәселелерді ͡б̊іле уотұрұп// ы ы шешім қаб̊ылдайтын болсақ// йегер қазақ̊стан үшін бұл тійімді ͡б̊олса// біс солай жүрүуіміз керек↓/// ↑сондықтан бізге керегі// біздің эканомійкамыздың дамұуы// біздің құндылық// ұлттық құндылықтарымыздың дамұуы// біздің қазақ тілінің дамұуы// біздің йеліміздің дамұуы ғой↓/// ↑бірақ уоны қалай дамытамыз дегенде// біз сондай уөте ы ы прагматыйкалық̊ шешімдерді қаб̊ылдауымыз керек те↓/// |
↑жоқ/ ішкі дүнүйө↓/// ↑мен айтып уотұрмұн ғой// мемлекеттік тілді дамытұу деген// уол ағылшын тілін/ басқа тілін жойұу дегенді йешқ̊ашам білдірмейді ғой↓/// ↑ біз ͡б̊ірінші ͡гезекте// жүйөлү ы ы біздің ͡ғазақтар үшүн// қазақ̊стан үшүң ͡ ғандай шешім ͡герек↓/// ↑біздің пайдамыз ͡ғандай↓/// ↑қазақ йелі ͡б̊ойұнша// біздің ͡ғандай/ пайдамыз ͡ғандай↓/// ↑йегер ͡б̊іздің пайдамыз асықпай ͡ғадам /қадаммен// сондай бір ы ы алдын ала ͡б̊олатын мәселелерді ͡б̊іле уотұрұп// ы ы шешім қаб̊ылдайтым болсақ// йегер ͡ғазақ̊стан үшүм бұл тійімді ͡б̊олса// біс солай жүрүуүмүз ͡герек↓/// ↑сондұқтам бізге ͡герегі// біздің эканомұйкамыздың дамұуұ// біздің ͡ғұндұлұқ// ұлттұқ құндұлұқтарымыздың дамұуұ// біздің ͡ғазақ тілінің дамұуұ// біздің йеліміздің дамұуұ ғой↓/// ↑бірақ уонұ қалай дамытамыз дегенде// біс сондай уөтө ы ы прагматыйкалық̊ шешімдерді ͡ғаб̊ылдауұмұз ͡герек те↓/// |
- Жоқ, ішкі дүние. Мен айтып отырмын ғой, мемлекеттік тілді дамыту деген - ол ағылшын тілін, басқа тілін жою дегенді ешқашан білдірмейді ғой. Біз бірінші кезекте жүйелі, ы-ы біздің қазақтар үшін, Қазақстан үшін қандай шешім керек? Біздің пайдамыз қандай? Қазақ елі бойынша, біздің қандай, пайдамыз қандай? Егер біздің пайдамыз асықпай қадам-қадаммен, сондай бір ы-ы алдын ала болатын мәселелерді біле отырып, ы-ы шешім қабылдайтын болсақ, егер Қазақстан үшін бұл тиімді болса, біз солай жүруіміз керек. Сондықтан бізге керегі - біздің экономикамыздың дамуы, біздің құндылық, ұлттық құндылықтарымыздың дамуы, біздің қазақ тілінің дамуы, біздің еліміздің дамуы ғой. Бірақ оны қалай дамытамыз дегенде, біз сондай өте ы-ы прагматикалық шешімдерді қабылдауымыз керек те. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑құдайға шүкір/ қазір қазақ тілінің жағдайы жақ̊сарып келе жатыр↓/// ↑ уол уодан да да жақ̊сы жақ̊сы/ жаңа жаңа↓/// ↑аллаға да шүкір/ біздің халқымызға да ырахмет айтамыз↓/// ↑і і жалпы ͡б̊ійлікті де/ уосы мәселе ͡б̊ойынш'істеп жатқан жұмысы ͡б̊ар↓/// ↑барлығымыздың уортақ// ы ы бұл ы ы таб̊ысымыз деп айтұуға ͡б̊олад↓/// ↑бірақ әлі де көп жұмыс істеу керек↓/// ↑бірақ уоны прагматыйкалық тұрғыда// біз уөте дұрыс шешімдер қаб̊ылдап// баланс/ тепе теңдік ұстап// іск'асырұуымыз керек↓/// ↑бізге керегі нәтійже/ соңғы түпкілікті нәтійже↓/// ↑түпкілікті нәтійжеде// мемлекеттік тіл дұрыс деңгейде ͡б̊олад деп мен сенемін↓/// ↑біздің жас балаларымыз// қазір көб̊үнесе қазақ̊ша сөйлейді↓/// ↑йенді і і кішкентай балаларымыз// і і тілі қазақ̊ша дұрыс шығып// уоларды қолдау үшін // әрі қарай бірге жұмыс істейтін боламыз↓/// |
↑құдайға шүкүр/ қазір ͡ғазақ тілінің жағдайы жақ̊сарып келе жатыр↓/// ↑ уол уодан да да жақ̊сы жақ̊сы/ жаңа жаңа↓/// ↑аллаға да шүкүр/ біздің халқымызға да ырахмет айтамыз↓/// ↑і і жалпы ͡б̊ійліктіде де/ уосұ мәселе ͡б̊ойұнш'істеп жатқан жұмұсұ ͡б̊ар↓/// ↑барлығымыздың уортақ// ы ы бұл ы ы таб̊ысымыз деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олад↓/// ↑бірағ әлі де ͡гөб̊ жұмұс істеу ͡герек↓/// ↑бірақ уонұ прагматыйкалық тұрғұда// біз уөтө дұрұш шешімдер ͡ғаб̊ылдап// баланс/ тепе теңдіг ұстап// іск'асырұуұмұз керек↓/// ↑бізге ͡герегі нәтійже/ соңғұ түпкүлүкті нәтійже↓/// ↑түпкүлүкті нәтійжеде// мемлекеттік тіл дұрұс ͡теңгейде ͡б̊олад деп мен сенемін↓/// ↑біздің жас ͡палаларымыз// қазір ͡гөб̊үнөсе қазақ̊ша сөйлөйдү↓/// ↑йенді і і кішкентай балаларымыз// і і тілі ͡ғазақ̊ша дұрұш шығып// уоларды қолдау үшүн // әрі ͡ғарай бірге жұмұс істейтім боламыз↓/// |
- Құдайға шүкір, қазір қазақ тілінің жағдайы жақсарып келе жатыр. Ол одан да да жақсы-жақсы жаңа-жаңа... Аллаға да шүкір, біздің халқымызға да рахмет айтамыз. І-і жалпы биліктіде де осы мәселе бойынша істеп жатқан жұмысы бар. Барлығымыздың ортақ ы-ы бұл ы-ы табысымыз деп айтуға болад. Бірақ әлі де көп жұмыс істеу керек. Бірақ оны прагматикалық тұрғыда, біз өте дұрыс шешімдер қабылдап, баланс, тепе-теңдік ұстап, іске асыруымыз керек. Бізге керегі нәтиже, соңғы түпкілікті нәтиже. Түпкілікті нәтижеде мемлекеттік тіл дұрыс деңгейде болад деп мен сенемін. Біздің жас балаларымыз қазір көбінесе қазақша сөйлейді. Енді, і-і кішкентай балаларымыз і-і тілі қазақша дұрыс шығып, оларды қолдау үшін әрі қарай бірге жұмыс істейтін боламыз. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑ійә/ менің уойымша/ біздің бүгінгі і і бүкіл әңгімеміздің і-і тамыры// і і сол тәрб̊ійе// тәрб̊ійе сыйақты// ійә/ барлық құндылықтар// айтылып жатқан дүнійелер↓/// ↑қазақ тіліне қатыст'айтқанда // мен уойлаймын// йенді йең құрмағанда/ мійнійстрлер қазақ тілінде сөйлеу керек↓/// ↑ійә/ йенді йекі сөздің басын қос'алмай // ұйатқ'ұшұрап тұрса// әрійне/ уол халықтың ашұуын тұуғызад↓/// ↑ і і йенді сондай бір і і көрүнетін дүнійелердің уөзү// шенеуніктер/ депүутаттар/ мысалы сіз сыйақты// ашық/ қазақ̊ша сөйлеп// сұрақтарға жауап беріп// ақпарат таратčа// уоның уөзі ͡б̊ір кішкентай жеңіс// былай қарағанда↓/// ↑сондықтан да йенді/ бүгінгі і і әңгімеміздің і і тоқ̊сан ауыз сөзін тоб̊ықтай түйіндететін болсақ// біраз мәселені ͡б̊үгін і і сізб̊ен талқыладық↓/// ↑түпкі тамыры уосі тәрб̊ійеде шығар↓/// |
↑ійә/ менің уойұмша/ біздің бүгүңгү і і бүкүл әңгімеміздің і-і тамыры// і і сол тәрб̊ійе// тәрб̊ійе сыйақты// ійә/ барлық құндұлұқтар// айтылыб̊ жатқан дүнүйөлөр↓/// ↑қазақ тіліне қатыст'айтқанда // мен уойлаймын// йенді йең ͡ғұрмағанда/ мійнійстрлер ͡ғазақ тілінде сөйлөу ͡герек↓/// ↑ійә/ йенді йекі сөздүң басың ͡ ғос'алмай // ұйатқ'ұшұрап тұрса// әрійне/ уол халықтың ашұуұн тұуғұзад↓/// ↑ і і йенді сондай бір і і көрүнөтін дүнүйөлөрдің уөзү// шенеунүктөр/ депүутаттар/ мысалы сіс сыйақты// ашық/ қазақ̊ша сөйлөп// сұрақтарға жауап ͡періп// ақпарат таратčа// уонұң уөзү ͡б̊ір ͡гішкентай жеңіс// былай ͡ғарағанда↓/// ↑сондұқтан да йенді/ бүгүңгү і і әңгімеміздің і і тоқ̊сан ауұс сөзүн тоб̊ұқтай түйүндөтетім болсақ// біраз мәселені ͡б̊үгүн і і сізб̊ен талқыладық↓/// ↑түпкү тамыры уосұ тәрб̊ійеде шығар↓/// |
- Иә, менің ойымша, біздің бүгінгі і-і бүкіл әңгімеміздің і-і тамыры іі - сол тәрбие, тәрбие сияқты, иә, барлық құндылықтар, айтылып жатқан дүниелер. Қазақ тіліне қатысты айтқанда, мен ойлаймын, енді, ең құрмағанда, министрлер қазақ тілінде сөйлеу керек. Иә, енді, екі сөздің басын қоса алмай, ұятқа ұшырап тұрса, әрине, ол халықтың ашуын туғызад. І-і енді сондай бір і-і көрінетін дүниелердің өзі шенеуніктер, депутаттар, мысалы, сіз сияқты, ашық, қазақша сөйлеп, сұрақтарға жауап беріп, ақпарат таратса, оның өзі бір кішкентай жеңіс, былай қарағанда. Сондықтан да, енді, бүгінгі і-і әңгімеміздің і-і тоқсан ауыз сөзін тобықтай түйіндететін болсақ, біраз мәселені бүгін і-і сізбен талқыладық. Түпкі тамыры осы тәрбиеде шығар. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑негізінде тіл болсын// сайасат болсын// і і жаңағы/ і і әртүрлі қылмыстың алдын алұу ͡б̊олсын// кез келген мәселеде тәлім тәрб̊ійе// уөзіміздің ұлттық құндылықтарымызды жоғалтпауымыз керекпіз// тілімізді жоғалтпауымыз керекпіз// дәстүрімізді дәріптеуіміз керек деген сыйақты↓/// ↑былай қарағанда// бәріне ͡б̊ір ͡б̊елгілі дүнійелер/ і і сөздер↓/// ↑бірақ і і соңғы ұуақытта// мен уосы сөздерді ͡б̊ірнеше ірет айтып жүрмін↓/// ↑уөйткені ͡б̊із кейде уосындай бір і і қарапайым дүнійелерді/ ұмытып кетіп бара жатқан сыйақтымыз↓/// ↑анд'амерійкаға қараймыз// йеуропаға қараймыз// і і жан жағымызға қараймыз↓/// ↑бірақ бәрі ͡б̊іздің уөзіміздің дәстүрімізде// тарыйхымызд'айтылған // жазылған дүнійелер↓/// ↑асхат қанатұлы/ бүгінгі сұхбатыңызға і і ырахмет↓/// ↑і і йенді ͡б̊іраз/ і і заңнамалық жоб̊алард'атап уөттіңіз// біраз дүнійелерд'айтып і і көрсеттіңіз↓/// ↑йенді ͡б̊ұның барлығ'әрі қарай// йенді жүзег'асса йекен деймін↓/// |
↑негізінде тіл болсұн// сайасат ͡полсұн// і і жаңағы/ і і әртүрлү қылмыстың алдын алұу ͡б̊олсұн// кез ͡гелген мәселеде тәлім тәрб̊ійе// уөзүмүздің ұлттұқ құндұлұқтарымызды жоғалтпауұмұз ͡герекпіз// тілімізді жоғалтпауұмұз ͡герекпіз// дәстүрүмүзді дәріптеуүмүз ͡герек деген сыйақты↓/// ↑былай ͡ғарағанда// бәріне ͡б̊ір ͡б̊елгілі дүнүйөлөр/ і і сөздөр↓/// ↑бірақ і і соңғұ ұуақытта// мен уосұ сөздөрдү ͡б̊ірнеше ірет айтыб̊ жүрмүн↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊із ͡гейде уосұндай бір і і қарапайым дүнүйөлөрді/ ұмұтұп кетіп ͡пара жатқан сыйақтымыз↓/// ↑анд'амерійкаға қараймыз// йеуропаға ͡ғараймыз// і і жан жағымызға ͡ғараймыз↓/// ↑бірақ ͡пәрі ͡б̊іздің уөзүмүздің дәстүрүмүзде// тарыйхымызд'айтылған // жазылған дүнүйөлөр↓/// ↑асхат қанатұлұ/ бүгүңгү сұхбатыңызға і і ырахмет↓/// ↑і і йенді ͡б̊іраз/ і і заңнамалығ жоб̊алард'атап уөттүңүз// біраз дүнүйөлөрд'айтып і і көрсөттүңіз↓/// ↑йенді ͡б̊ұнұң барлығ'әрі қарай// йенді жүзөг'асса йекен деймін↓/// |
Негізінде, тіл болсын, саясат болсын, і-і жаңағы, і-і әртүрлі қылмыстың алдын алу болсын, кез келген мәселеде тәлім-тәрбие, өзіміздің ұлттық құндылықтарымызды жоғалтпауымыз керекпіз, тілімізді жоғалтпауымыз керекпіз, дәстүрімізді дәріптеуіміз керек деген сияқты. Былай қарағанда, бәріне бір белгілі дүниелер, і-і сөздер. Бірақ і-і соңғы уақытта, мен осы сөздерді бірнеше рет айтып жүрмін. Өйткені біз кейде осындай бір і-і қарапайым дүниелерді ұмытып кетіп бара жатқан сияқтымыз. Анда Америкаға қараймыз, Еуропаға қараймыз, і-і жан-жағымызға қараймыз. Бірақ бәрі біздің өзіміздің дәстүрімізде, тарихымызда айтылған, жазылған дүниелер. Асхат Қанатұлы, бүгінгі сұхбатыңызға і-і рахмет! І-і енді біраз і-і заңнамалық жобаларды атап өттіңіз, біраз дүниелерді айтып і-і көрсеттіңіз. Енді бұның барлығы әрі қарай, енді, жүзеге асса екен деймін. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑айтып жатқан дүнійеңіз// йенді і і йертең і і қап деп уөкінбейтіндей// йертең ұйалмайтындай заңнама ͡б̊олса йекен// і і бастамалар ͡б̊олса йекен деймін↓/// ↑і і әрійне/ і і мен і і біздің депүутаттардың жалғыз асхат аймағамбетовтің// жалғыз і і йермұрат бәпійдің// жалғыз ͡б̊ақытжан базарб̊ектің// і і белсенді ͡б̊олғанын йемес// жалпы ͡б̊үкүл тоқ̊сан сегіз депүутаттың белсенді ͡б̊олғанын қалаймын↓/// ↑і і бүкүл тоқ̊сан сегіз депүутаттан сұрау ͡б̊олады↓/// ↑ұуақыт тез уөтеді// сайлау келеді↓/// ↑ал сондықтан да йертең і і йелдің алдына// і і қарай алатындай болып// ұйалмайтындай болатындай бір йесеп болұу керек// іс болұу керек// нәтійже ͡б̊олұу керек↓/// |
↑айтыб̊ жатқан дүнүйөңіз// йенді і і йертең і і қап деп уөкүмбөйтіндей// йертең ұйалмайтындай заңнама ͡б̊олса йекен// і і бастамалар ͡б̊олса йекен деймін↓/// ↑і і әрійне/ і і мен і і біздің депүутаттардың жалғыз асхат аймағамбетовтің// жалғыз і і йермұрат ͡пәпійдің// жалғыз ͡б̊ақытжам базарб̊ектің// і і белсенді ͡б̊олғанын йемес// жалпы ͡б̊үкүл тоқ̊сан сегіз депүутаттың белсенді ͡б̊олғаның ͡ғалаймын↓/// ↑і і бүкүл тоқ̊сан сегіз депүутаттан сұрау ͡б̊олады↓/// ↑ұуақыт тез уөтөдү// сайлау ͡геледі↓/// ↑ал сондұқтан да йертең і і йелдің алдына// і і қарай алатындай болұп// ұйалмайтындай болатындай бір йесеп ͡полұу ͡герек// іс ͡полұу ͡герек// нәтійже ͡б̊олұу ͡герек↓/// |
Айтып жатқан дүниеңіз, енді, і-і ертең і-і қап деп өкінбейтіндей, ертең ұялмайтындай заңнама болса екен, і-і бастамалар болса екен деймін. І-і әрине, і-і мен і-і біздің депутаттардың жалғыз Асхат Аймағамбетовтің, жалғыз і-і Ермұрат Бәпидің, жалғыз Бақытжан Базарбектің і-і белсенді болғанын емес, жалпы бүкіл 98 депутаттың белсенді болғанын қалаймын. І-і бүкіл 98 депутаттан сұрау болады. Уақыт тез өтеді, сайлау келеді. Ал сондықтан да ертең і-і елдің алдына і-і қарай алатындай болып, ұялмайтындай болатындай бір есеп болу керек, іс болу керек, нәтиже болу керек. |
Асхат Аймағамбетов
|
▶
|
↑сол құрметті көрермен// бүгінгі сұхбатқа қатыст'айтатын уойларыңыз/ пікіріңіз ͡б̊олса// жазыңыздар/ сұрақтарыңыз ͡б̊олса// қойыңыздар↓/// ↑і і бүгінгі ͡б̊іздің сұхбатымыз// мінекей/ уосындай і і бүгін қазақ қоғамында талқылап жатқан мәселелер/ білім/ ғылым/ і і йенті/ назарб̊аев мектеп/ і і жемқорлық/ неше түрлі ͡б̊іраз мәселелерд'айттық ↓/// ↑і і тағы да ͡б̊ір ұсұныстарыңыз ͡б̊олса// жаза уотұрыңыздар// арнамызға жазылыңыздар↓/// ↑і і бізг'әр қазақтың уойы// әр қазақтың пікірі маңызды↓/// ↑асхат қанатұлы/ сізге сәттілік↓///
↑ырахмет↓/// |
↑сол ͡ғұрметті ͡гөрөрмөн// бүгүңгү сұхбатқа ͡ғатыст'айтатын уойларыңыз/ пікіріңіз ͡б̊олса// жазыңыздар/ сұрақтарыңыз ͡б̊олса// қойұңұздар↓/// ↑і і бүгүңгү ͡б̊іздің сұхбатымыз// мінекей/ уосұндай і і бүгүң ͡ ғазақ қоғамында талқылаб̊ жатқан мәселелер/ білім/ ғылым/ і і йенті/ назарб̊аев мектеп/ і і жемқорлұқ/ неше түрлү ͡б̊іраз мәселелерд'айттық ↓/// ↑і і тағы да ͡б̊ір ұсұнұстарыңыз ͡б̊олса// жаза уотұрұңыздар// арнамызға жазылыңыздар↓/// ↑і і бізг'әр қазақтың уойұ// әр ͡ғазақтың пікірі маңызды↓/// ↑асхат қанатұлұ/ сізге сәттілік↓///
↑ырахмет↓/// |
Сол, құрметті көрермен, бүгінгі сұхбатқа қатысты айтатын ойларыңыз, пікіріңіз болса, жазыңыздар, сұрақтарыңыз болса, қойыңыздар. І-і бүгінгі біздің сұхбатымыз, мінекей, осындай: і-і бүгін қазақ қоғамында талқылап жатқан мәселелер, білім, ғылым, і-і ЕНТ-і, Назарбаев мектеп, і-і жемқорлық, неше түрлі біраз мәселелерді айттық. І-і тағы да бір ұсыныстарыңыз болса, жаза отырыңыздар, арнамызға жазылыңыздар. І-і бізге әр қазақтың ойы, әр қазақтың пікірі маңызды. Асхат Қанатұлы, сізге сәттілік!
- Рахмет! |
Әбіш Кекілбаев
|
▶
|
хәп →/ дегеннен бастап →//
уоның сөздері →// менім
жүрегіме →// қона͡ гетті ↓///
уөйткені →/ сөз саптасы →//
атымен бөлек ↓/// уол͡ гезде
→/ кітабій →/ пайезійаға ұқсамайт ↓/// і...
уоның ішінде →/ жастардың
аузынан шықпайтын →// і... әжелеріміздің →/ кебежелерінің →/ бұрышында͡ ғалған
→// соғымның құрышы сыйақты →//
уөт'ескі →/
уөт'ежелгі →/
уөтө͡ дәмді →/ сөздер͡ айтат
↓/// әуезді / бөлек →// ым... көптен →/ қаптан шықпай кележатқан →// қара͡
домбыраның →/ тійегі қайта͡ қондырылғандай ↓ /// |
↑
хәп дегеннем͡ бастап→ // уонұң
͡ сөздөрү → / менің жүрөгүме / қона ͡ гетті↓ /// ↑ уөйткөнү→
/ сөс͡ саптасы атымен бөлөк↓ /// ↑уол͡
гезде / кітәб̊ій пойезійаға͡ ұқ̊самайды ↓ /// ↑і... уонұң
͡ ішінде → / жастардың аузұнан шықпайтын → // і... әжелеріміздің / кеб̊ежелерінің͡
бұрұшұнда ͡ ғалған // соғұмнұң ͡ ғұрұшұ сыйақты / уөтө
͡ ескі→ // уөтө
͡ ежелгі→ // уөтө ͡ дәмді
сөздөр айтады↓ /// ↑ әуөздү / бөлөк → / ым... көптөн / қаптан ͡ шықпай͡ геле͡ жатқан → // қара ͡ домбұраның тійегі / қайта
͡ ғондұрұлғандай↓ /// |
Хәп дегеннен бастап, оның сөздері менің
жүрегіме қона кетті. Өйткені сөз саптасы атымен бөлек. Ол кезде кітаби поэзияға
ұқсамайды. Іі оның ішінде жастардың аузынан шықпайтын і-і-і әжелеріміздің кебежелерінің
бұрышында қалған соғымның құрышы сияқты өте ескі, өте ежелгі, өте дәмді сөздер
айтады. Әуезді бөлек м-м-м көптен қаптан шықпай келе жатқан қара домбыраның
тиегі қайта қондырылғандай. |
Әбіш Кекілбаев
|
▶
|
сондықтан / тұуған адамның арманшыл болмауы
→// қыйалшыл болмауы // мүмкін
йемес сійақты көрінет↓/// үйткені
уонда / жайқалып тұрған жасыл
бағ ͡
жоқ↓/// шалқып жатқан / теңіз болғанымен
→// мөлдіреп жатқан / бұлағ ͡ жоқ↓///
барлығы / қат // барлығы / тапшы →// барлығы зә:рүу↓/// соның бәрі /
болс'екен дейтін адам ↑//
уол алыстарға →// ы-ы қыйандарға
/ қыйалын жұмсап уотырат↓///
мен уөз басым↑ // маған /
сөздің ͡
де ͡ дертін //
уөмірдің ͡ де ͡ дәмін // уөнердің де ͡ қадырын ұқтырған // сол уөзімнің
// тұуған топырғым шығар→ // деп
уойлайм↓/// мен йегер
/ маңғыстауда тұумасам↑ // бәлкім / басқа адам болұуым да мүмкін ͡ ед↓/// қарыма қалам
ұстап →// қанша жерден / жазұушы болсам ͡ да ↑// атым / басқа жазұушы болұуы / мүмкін ͡ ед↓/// алып жүретін / тақырыбын да // суреттейтін
/ ы-ы көріністерін ͡ де → // ым көңіліме
ұнайтын / мінез-құлықтар ͡ да //
басқаша болұуы мүмкін ͡ ед деп
уойлайм↓/// сондықтан мен /
азды-гөпті уөзімнің→ //
уөнерім үшін ͡ де ↑// тағдырым үшін ͡ де↑ // тұуған жерге / қарыздармын деп →//
йесептейм↓/// |
сондұқтан / тұуған
͡ адамның / арманшыл ͡ болмауұ
// қыйалшыл ͡ болмауұ // мүмкүн͡ емес ͡ сыйақты ͡ гөрүнөді↓///
уөйткөнү / уонда
͡ жайқалып ͡ тұрған // жасыл ͡ бағ ͡ жоқ↓///
шалқыб̊ ͡ жатқан / теңіз ͡ б̊олғанымен //
мөлдүрөб̊ ͡ жатқан / бұлағ ͡ жоқ↓///
барлығы / қат // барлығы ͡ тап̊шы // барлығы ͡ зәрүу↓/// сонұң ͡ бәрі / болс'екен
/ дейтін ͡ адам↑ // уол
алыстарға // ы... қыйандарға / қыйалын ͡ жұмсап
͡ отұрады↓/// мен уөз
͡ б̊асым↑ / маған сөздүң ͡ де ͡ дертін
// уөмүрдүң ͡ де ͡
дәмін // уөнөрдүң ͡ де / қәдірін ͡ ұқтұрған // сол уөзүмнүң
// тұуған ͡ топұрғым͡ шығар деп уойлаймын↓///
мен йегер / маңғыстауда
тұумасам ↑// бәлкім / басқ'адам болұуұм ͡ да / мүмкүн
йеді↓/// қарыма / қалам ұстап
// қанша жерден жазұушұ ͡ б̊олсам ͡ да ↑// атым / басқа жазұушұ ͡ б̊олұуұ / мүмкүн͡ еді↓/// алыб̊ ͡ жүрөтүн / тақырыб̊ын
͡ да // сүурөттөйтүң ͡ гөрүнүстерін ͡ де
// көңүлүме / ұнайтын ͡ мінез-ғұлұқтар ͡ да // басқаша ͡ б̊олұуұ / мүмкүн ͡ еді ͡ деп ͡
ойлаймын↓/// сондұқтан мен / азды͡ гөптү уөзүмнүң
/ уөнөрүм ͡үшүн͡ де↑ //
тағдырым͡ үшүн͡ де↑ // тұуған жерге / қарыздармын͡ деб ͡ есептеймін↓/// |
Сондықтан туған
адамның арманшыл болмауы, қиялшыл болмауы мүмкін емес сияқты көрінеді. Өйткені
онда жайқалып тұрған жасыл бақ жоқ. Шалқып жатқан теңіз болғанымен, мөлдіреп
жатқан бұлақ жоқ. Барлығы қат, барлығы тапшы, барлығы зәру. Соның бәрі болса
екен дейтін адам ол алыстарға, ы қияндарға қиялын жұмсап отырады. Мен өз
басым маған сөздің де дертін, өмірдің де дәмін, өнердің
де қадірін ұқтырған сол өзімнің туған топырғым шығар деп ойлаймын. Мен егер Маңғыстауда тумасам, бәлкім
басқа адам болуым да мүмкін еді. |
Әбіш Кекілбаев
|
▶
|
уақыттың
уөтетіні ыра:с↓///
көп нәрсенің →//
ұмытылатыны да ырас↓/// бырас
/ уөмір бір-ақ рет берілет
деген →//
бәріміз білетін қағійда бар↓///
уол қандай заманда / қандай
жағдайда уөтсе де →/ бәрібір
қымбат↓ /// сондықтан / уөз
басым уөткенге //
уөкпе жүрмейт деп
уойлайм↓ ///
уөткенге тек / тәубә ғана →// жүрет
деп уойлайм↓/// мәселен / біз
тұумай тұрғанда →//
неше түрлі зобалаң басталды↓ /// аталарымыздың алды / сібірге айдалып кетті↓
/// қалғандары / көрші йелдерге
босып кетті↓ /// мәселен / мен тұуған шаңырақ →// сонау иран шекарасынан // түркі:мен
/ әзірба:йжан / дағы:стан жерлерін / түгел айналып келіп →//
соғыстың алдында ғана йелге
уоралд↓ /// |
ұуақыттың уөтөтүні ырас↓ /// көп нәрсенің / ұмұтұлатыны ͡ да ырас↓ /// бірақ / уөмүр ͡ б̊ір-ақ ірет періледі деген → // бәріміз ͡ б̊ілетін →/ қағыйда ͡ б̊ар↓ /// уол ғандай заманда → // қандай жағдайда уөтčө ͡ де // бәріб̊ір ͡ ғымбат↓ /// сондұқтан / уөз ͡ б̊асым // уөткөңге уөкпө жүрмөйдү // деп уойлаймын↓ /// уөткөңге тек / тәуб̊е ғана жүрөдү →// деп уойлаймын↓ /// мәселен / біз тұумай тұрғанда // нешетүрлү зоб̊алаң басталды↓ /// аталарымыздың алды // сіб̊ірг'айдалып кетті↓ /// қалғандары / көршү йелдерге →// босұп кетті↓ /// мәселен / мен тұуған шаңырақ // сонау / ыйран шегарасынан // түрүкүмен / әзірб̊айжан / дағыстан жерлерін→ // түгөл айналып келіп // соғұстұң ͡ алдында ͡ ғана →// йелге уоралды↓ /// |
Уақыттың өтетіні рас. Көп нәрсенің ұмытылатыны да рас. Бірақ өмір бір-ақ рет беріледі деген
бәріміз білетін қағида бар. Ол қандай заманда, қандай жағдайда өтсе де бәрібір
қымбат. Сондықтан өз басым өткенге өкпе жүрмейді деп ойлаймын. Өткенге тек
тәубә ғана жүреді деп ойлаймын. Мәселен, біз тумай тұрғанда неше түрлі зобалаң
басталды. Аталарымыздың алды Сібірге айдалып кетті. Қалғандары көрші елдерге
босып кетті. Мәселен, мен туған шаңырақ сонау Иран шекарасынан түркімен,
әзірбайжан, Дағыстан жерлерін түгел айналып келіп, соғыстың алдында ғана елге оралды. |
Әбіш Кекілбаев
|
▶
|
мен сонда ғана
тұуыппын↓ /// ал / біз көзімізді ашпай жатып →// соғысқа ұрындық↓ /// әкеден
айрылдық↓ /// бомбылауды ͡ гөрдік↓
/// жоқтықты / жалаңаштықты түгел таттық↓ /// сол тұстағы қыйындықтардан →// сонда
жабысқан ы... ауру-сырқа:удан // жоқ-жіктіліктен →// сосын
йер жеткесін де↑ / қоғамдық қолдау
// әлеуметтік әділет болмағандықтан→
// менің / талай-талай талантты достарым→ // ы-ы білікті замандастарым // мына
дүнійеден йерте гетті↓ ///
йегер соларды
уойлайтын болсақ↑ //
уосы ͡ гезге дейін / аман
жеткенімізге // және уосы
замаңға жеткенімізге // қайтып тәубе демейміз↑ /// ал қалықты алатын болсақ ↑ // біздің қалқымыз
уөзі әуелден // тұзы ауыр
халық↓ /// бұл ͡ ғонысқа қондырған // ата-бабам
уоңбасын // таңда сійрат -
басына деп // махамбет тегін айтпаған↓ /// |
мен / сонда ͡ ғана
тұуұппұн↓ /// ал ͡ б̊із / көзүмүзді / ашпай
жатып // соғұсқ'ұрұндұқ ↓ /// әкеден айырылдық↓
/// бомбалаудұ ͡ гөрдүк↓ /// жоқтұқтұ / жалаңаштықты / түгөл ͡ таттық↓ /// сол ͡ тұстағы
͡
ғыйындықтардан // сонда жаб̊ысқан ы... аурұу-сырқаудан / жоғ-жіктіліктен /
сосұн йер жеткесін ͡ де →// қоғамдық қолдау / әлеумөттүг ͡ әділет ͡ полмағандықтан→
// менің / талай-талай талантты достарым // ы... білікті замандастарым // мына
дүнүйөден / йерте ͡ гетті↓ /// йегер
/ соларды уойлайтым ͡ болсақ
// уосұ ͡ гезге ͡ дейін
→// аман жеткенімізге // және
уосұ замаңға жеткенімізге //
қәйтіп тәуб̊е демейміз↑ ал / халықт'алатын болсақ↑ // біздің халқымыз /
уөзү / әуөлдөн / тұз'ауұр
халық↓ /// бұл ͡ ғонұсқа ͡ ғондұрған / ата-͡ б̊аб̊ам
уоңбасын // таңда сыйрат ͡ пасына
деп →// махамбет тегін айтпаған↓ /// |
Мен сонда ғана туыппын. Ал біз көзімізді ашпай жатып соғысқа ұрындық.
Әкеден айырылдық. Бомбалауды көрдік. Жоқтықты, жалаңаштықты түгел таттық. Сол
тұстағы қиындықтардан, сонда жабысқан ы ауру-сырқаудан, жоқ-жіктіліктен,
сосын ер жеткесін де қоғамдық қолдау, әлеуметтік әділет болмағандықтан менің
талай-талай талантты достарым, ы... білікті замандастарым мына дүниеден ерте
кетті. Егер соларды ойлайтын болсақ, осы кезге дейін аман жеткенімізге және осы
заманға жеткенімізге қайтіп тәубе демейміз?! Ал халықты алатын болсақ, біздің халқымыз
өзі әуелден тұзы ауыр халық. «Бұл қонысқа қондырған ата-бабам оңбасын, таңда
сират - басына»,- деп Махамбет тегін айтпаған. |
Әбіш Кекілбаев
|
▶
|
біз /
уөзіміздің жер сұуымызға //
уөзімізге ійе бола алмай
қалған да // тұстарымыз бар↓ ///
уөз дәулетіміздің ійгілігін //
уөзіміз көре алмаған да→ // тұстарымыз
бар↓ /// жұрт / уөзгенің
қолына тап болып // уөзгенің
жеріне тап болып // кіріптар болып
уотырса↑ //
уөз
уөлөң төсегімізде
уотырып /
уөзіміз кіріптар болған да //
тұстарымыз да бар↓ /// қысқасы / қазақ қалқының жыйырмасыншы ғасырда→ //
адамзат көрген қыйындықтан // құр алақан қалған →// құр ауыз қалған // жері жоқ↓ ///
алайда / құрыған жоқпыз // құрдұмға
кеткен жоқпыз↓ /// уорнымызда
уотырмыз↓ ///
уоңаламыз деген // үлкен
үмітпен уотырмыз↓ /// сондықтан
/ бұған біз қалай // тәубе демейміс↓/// болашақ дейтіннің
уөзі алдымен //
уосы тәубеден басталатынын //
білүу герек↓ /// сондықтан /
уосы тәубені ↑ //
уосы үлкен руханій қанағатты↑ //
йендігі жерде / тәуекелге
айналдырсақ ↑ // үлкен
жауапкершілікке айналдырсақ // сол нағыз / ақылға сыйымды ұлттық сана→ // ұлттық
парасат болар йет // деп
йесептейм↓ /// |
біз
уөзүмүздің / жер-сұуұмұзға /
уөзүмүзге →// ійе
͡ б̊ол'алмай ͡ ғалған ͡ да
↑// тұстарымыз ͡ б̊ар↓ ///уөз
͡
дәулөтүмүздің ійгілігін //уөзүмүз
гөр'алмаған ͡ да // тұстарымыз ͡ б̊ар↓ /// жұрт
уөзгөнүң ͡ ғолұна тап ͡ полұп
// уөзгөнүң жеріне / тап ͡ полұп
→// кіріптәр ͡ б̊олұп уотұрса↑
// уөз
уөлөң төсөгүмізде
уотұрұп→ //уөзүмүз
͡
гіріптәр ͡ б̊олған ͡ да // тұстарымыз ͡ да ͡ б̊ар↓
/// қысқасы / қазаққалқының жыйырма ғасырда →// адамзат көргөң ͡ ғыйындықтан
// құр алақаң ͡ ғалған→ // құр ауұз ͡ ғалған
жері жоқ↓ /// алайда / құрұған ͡ жоқпұз // құрдұмға ͡ геткен ͡ жоқпұз↓ ///
уорнұмұзда
уотұрмұз↓ ///
уоңаламыз деген / үлкөн үмүтпен
уотұрмұз↓ /// сондұқтан /
бұғам ͡ біз / қалай тәуб̊е демейміз↑/// болашағ ͡
дейтіннің уөзү →// алдымен /
уосұ / тәуб̊едем ͡ басталатынын
// білүу ͡ герек↓ /// сондұқтан /
уосұ тәуб̊ені →//
уос'үлкөн /
ұрұуханій ͡ ғанағатты // йендігі
жерде / тәуөкелг'айналдырсақ // үлкөн жауапкершілікк'айналдырсақ
// сол нағыз ақылға сыйымды // ұлттұқ̊ ͡ сана / ұлттұқ ͡ парасат
͡ полар йеді
// деп йесептеймін↓ /// |
Біз өзіміздің
жер-суымызға, өзімізге ие бола алмай қалған да тұстарымыз бар. Өз дәулетіміздің
игілігін өзіміз көре алмаған да тұстарымыз бар. Жұрт өзгенің қолына тап болып,
өзгенің жеріне тап болып кіріптар болып отырса, өз өлең төсегімізде отырып
өзіміз кіріптар болған да тұстарымыз да бар. Қысқасы, қазақ қалқының 20-ғасырда
адамзат көрген қиындықтан құр алақан қалған құр ауыз қалған жері жоқ. Алайда
құрыған жоқпыз, құрдымға кеткен жоқпыз. Орнымызда отырмыз. Оңаламыз деген үлкен
үмітпен отырмыз. Сондықтан бұған біз қалай тәубе демейміз?! Болашақ дейтіннің
өзі алдымен осы тәубеден басталатынын білу керек. Сондықтан осы тәубені, осы
үлкен рухани қанағатты ендігі жерде тәуекелге айналдырсақ, үлкен жауапкершілікке
айналдырсақ, сол нағыз ақылға сиымды ұлттық сана, ұлттық парасат болар еді деп
есептеймін. |
Әбіш Кекілбаев
|
▶
|
мен /
уөз басым // әдебійеттен ішқайда
кеткен жоқпын // деп уойлайм↓
/// үйткені / қолымнан әлі // қаламым түскен жоқ↓ /// ал / сайасатқа келетін
болсақ ↑ // сайасат
маған йешқашан // жат болып
көрген жоқ↓ /// менің / сол жазған бүкіл шығармаларымның // негізгі тақырыбы
біреу-ақ↓ /// уол / қалықтың
тағдыры болатын↓ /// көп ғасырлық тағдыры↓ /// біздің қалқымыз / қайткенде //
уөзінің
йелдігін →//
йесен сақтап қала алат↓///
келешекке біс / адамзаттың қатарында / бар болып // қадам баса аламыз ба↑ // деген мәселе болатын↓ /// ал сол мәселелер
йенді→ // тек
қана / шығарманың уөзегі
йемес // күндегі тіршіліктің
/ бірден бір шешіліп жатқан //
уөзегіне айналған тұста↑ // маған қаламмен қоса //
уосы күреске / қолма-қол
араласуға // жағдай тұуып тұр↓ ///
уондай мүмкіндіктен / зайа
жіберуге менің // қақым жоқ деп
йесептейм↓ /// ал / әлемге
танылұу мәселесіне келетін болсақ //
уол ы... әдебійетпен де↑ // ат шығарұуға болат ↓// әдебійетпен де↑ ы... танылұуға болат↓ /// бірақ / қалқың
санатқа қосылмай тұрғанда↑ //
уөзің санатқа қосылғаның // бәрібір
ұшпаққа шықпайсын↓ /// уондай
уөмірде // талай жағдайлар
бар↓ /// бірақ қалық / сол уорында
қалып қойса↑ //
уоның самғап ұшқан қырандар
да↑ // бәрі сол халықпен бірге // зардап шегет↓
/// сондықтан біз алдымен уосы
// үлкен тарійхій мүмкіндікті пайдаланып //
йелімізді
йел қатарына қосып алұуға→ //
қам-қарекет жасауымыз ͡ герек↓ ///
сол жолда / қолымыздан не ͡ гелсе↑ // соның бәрінен →// айамауға тырысұуымыз керек // деп
уойлайм↓ /// |
мен /
уөз ͡ б̊асым // әдеб̊ійеттен йешқ̊айда
͡ геткен ͡ жоқпұн →// деп уойлаймын↓
/// уөйткөнү / қолұмнан әлі
→// қаламым түскөн жоқ↓ /// ал сайасатқа ͡ гелетім ͡ болсақ // сайасат маған / йешқ̊ашан
жат ͡ полұп // көргөн ͡ жоқ↓
/// менің сол жазған // бүкүл шығармаларымның // негізгі тақырыб̊ы ͡ б̊іреу-ақ-↓
/// уол / халықтың тағдыры ͡ б̊олатын↓
/// көп ғасырлық тағдыры↓ /// біздің ͡ ғалқымыз / қәйткенде //
уөзүнүң йелдігін
йесен сақтап →// қал'алады
↑ // келешекке ͡ б̊із / адамзаттың ͡ ғатарында ͡ б̊ар ͡ б̊олұп // қадам бас'аламыз ͡ ба
// деген мәселе ͡ б̊олатын↓ /// ал сол мәселелер // йенді
текқана / шығарманың уөзөгү йемес
→// күндөгү тіршіліктің / бірдем ͡ бір шешіліб̊
͡ жатқан //уөзөгүн'айналған
тұста →// мағаң ͡ ғаламмең ͡ ғоса
// уосұ ͡ гүрөске / қолма ͡ ғол
араласұуға // жағдай ͡ тұуұп ͡ тұр↓ ///
уондай мүмкүндүктен // зайа ͡
жіб̊ерүуге / менің ͡ ғақым ͡ жоғ ͡ деп йесептеймін↓
/// ал әлемге танылұу ͡ мәселесіне // келетім ͡ болсақ //уол
әдеб̊ійетпен ͡ де / ат ͡ ш̆ығарұуға ͡
б̊олады // әдеб̊ійетпен ͡ де ы...
танылұуға ͡ б̊олады↓ /// бірақ / халқың
санатқа ͡ ғосұлмай ͡ тұрғанда //
уөзүң санатқа ͡ ғосұлғаның
→// бәріб̊ір ұшпаққа шықпайсың↓ ///
уондай
уөмүрде / талай жағдайлар ͡ б̊ар↓
/// бірақ / халық̊ ͡ сол уорұнда
͡ ғалып ͡ қойса // уонұң
самғаб̊ ͡ ұшқ̊ан // қырандар ͡ да /
бәрі сол халықпем ͡ бірге →// зардап̊ ͡ шегеді↓ /// сондұқтан / біз алдымен
уосұ / үлкөн тарійхій
мүмкүндүкті пайдаланып // йелімізді
йел ͡ ғатарына
͡ ғосұб̊ ͡ алұуға→ // қам-қарекет ͡ шасауұмұз ͡ герек↓
/// сол жолда / қолұмұздан не ͡ гелсе // сонұң бәрінен / айамауға тырысұуұмұз ͡ герек // деп
уойлаймын↓ /// |
Мен өз басым
әдебиеттен ешқайда кеткен жоқпын деп ойлаймын. Өйткені қолымнан әлі қаламым
түскен жоқ. Ал саясатқа келетін болсақ, саясат маған ешқашан жат болып көрген
жоқ. Менің сол жазған бүкіл шығармаларымның негізгі тақырыбы біреу-ақ. Ол халықтың
тағдыры болатын. Көп ғасырлық тағдыры. Біздің қалқымыз қайткенде өзінің елдігін
есен сақтап қала алады? Келешекке біз адамзаттың қатарында бар болып қадам баса
аламыз ба деген мәселе болатын. Ал сол мәселелер енді тек қана шығарманың өзегі
емес, күндегі тіршіліктің бірден бір шешіліп жатқан өзегіне айналған тұста,
маған қаламмен қоса осы күреске қолма-қол араласуға жағдай туып тұр. Ондай
мүмкіндіктен зая жіберуге менің қақым жоқ деп есептеймін. Ал әлемге танылу
мәселесіне келетін болсақ, ол әдебиетпен де ат шығаруға болады, әдебиетпен де ы...
танылуға болады. Бірақ қалқың санатқа қосылмай тұрғанда, өзің санатқа қосылғаның
бәрібір ұшпаққа шықпайсың. Ондай өмірде талай жағдайлар бар. Бірақ халық сол
орында қалып қойса, оның самғап ұшқан қырандар да бәрі сол халықпен бірге
зардап шегеді. Сондықтан біз алдымен осы үлкен тарихи мүмкіндікті пайдаланып,
елімізді ел қатарына қосып алуға қам-қарекет жасауымыз керек. Сол жолда
қолымыздан не келсе, соның бәрінен аямауға тырысуымыз керек деп ойлаймын. |
Әбіш Кекілбаев
|
▶
|
бұл
йенді мен / басы ашық мәселе
деп санайм↓ /// біргезде / уөзіміз
уөмір сүріп жатқан қоғамның //
көрер көзге / қалып бара жатқанын→ // қалған жұрттан / соңында ͡ ғалып //
йесесі кетіп бара жатқанын
уойлап →// сол қоғамды
уөзгертеміз // түлетеміз деп
жүрген гезде↑ // біз / мынау
йекономійканы //
уөрістетүуіміз ͡ герек
йекен дедік↓ ///
уол реформаға кірісіп
йедік↑ //
уонда
уол бүкіл сол қоғамның //
мемлекеттік құрылысын уөзгертпей
тұрып →// йекономійканың
уөзгермейтінін түсіндік↓ ///
ал / уол қоғамды
уөзгертеміз деп
уойлағанда↑ //
мемлекеттің имперійалық сыйпатынан→ // айрылұу герек йекендігін
түсіндік↓ /// сөйтіп біз / тәуелсіздікке жеттік↓ /// ы... тәуелсіз
йел болғаннаң ͡ гейін↑ // қолымызға
түскен бұл тәуелсіздікті // қайда пайдаланамыз↑ // біздің
тәуелсіз мемлекетіміз // қандай болұу герек дейтін мәселені де →// бүкіл қалық болып //
йекі рет талқыладық↓ /// сол
жан-жақты талқылаудың нәтижесінде //
йекі рет канституційа // ата
заңымызды ғабылдадық↓ /// кәзір / бүкіл біздің мемлекеттік сайасатымыз // сол
ата заңнан уөрбейт↓ /// |
бұл йенді
/ мен / бас'ашық мәселе / деп̊ санаймын↓ /// біргезде /
уөзүмүз
уөмүр ͡ сүрүб̊ ͡ жатқаң ͡ ғоғамның
// көрөр ͡ гөзгө / қалып ͡ пара
͡
жатқанын // қалған жұрттұң соңұнда ͡ ғалып // йесесі
͡ гетіп ͡ пара ͡ жатқанын уойлап→
// сол ͡ ғоғамды уөзгөртөміз
// түлөтөміз деп / жүргөң ͡ гезде // біз мына /
йекономыйканы //
уөрүстөтүуүмүз ͡ герек йекен
дедік↓ /// уол іреформаға
͡ гірісіп йедік //
уонда
уол / бүкүл сол ͡ ғоғамның // мемілекеттік
құрұлұсын
уөзгөртпей тұрұп →// йекономыйканың
уөзгөрмөйтінін түсүндүк↓ ///
ал уол / қоғамды
уөзгөртеміз деп
уойлағанда // мемілекеттің
іймперійалық̊ сыйпатынан→ // айырылұу
͡ герек йекендігін түсүндүк↓
/// сөйтүп ͡ піз / тәуөлсүздүкке жеттік↓
/// тәуөлсүз йел болғаннаң ͡ гейін→
// қолұмұзға түскөн / бұл тәуөлсүздүкті // қайда пайдаланамыз // біздің тәуөлсүз
мемілекетіміз →// қандай
болұу ͡ герек дейтін мәселені ͡ де //
бүкүл ͡ ғалық ͡ полұп //
йекі ірет
талқыладық↓ /// сол жан-жақты талқылаудұң ͡ нәтійжесінде
→// йекі ірет
констыйтұусыйа / атазаңымызды ͡ ғаб̊ылдадық↓
/// қәзір / бүкүл біздің мемілекеттік̊
сайасатымыз // сол атазаңнан
уөрб̊үйді↓ /// |
Бұл енді мен басы
ашық мәселе деп санаймын. Бір кезде өзіміз өмір сүріп жатқан қоғамның көрер
көзге қалып бара жатқанын, қалған жұрттың соңында қалып, есесі кетіп бара
жатқанын ойлап, сол қоғамды өзгертеміз, түлетеміз деп жүрген кезде, біз мынау
экономиканы өрістетуіміз керек екен дедік. Ол
реформаға кірісіп едік, онда ол бүкіл сол қоғамның мемлекеттік құрылысы
өзгертпей тұрып, экономиканың өзгермейтінін түсіндік. Ал ол қоғамды өзгертеміз
деп ойлағанда, мемлекеттің империялық сипатынан айырылу керек екендігін
түсіндік. Сөйтіп, біз тәуелсіздікке жеттік. Тәуелсіз ел болғаннан кейін
қолымызға түскен бұл тәуелсіздікті қайда пайдаланамыз? Біздің тәуелсіз
мемлекетіміз қандай болу керек дейтін мәселені де бүкіл халық болып екі рет
талқыладық. Сол жан-жақты талқылаудың нәтижесінде екі рет Конституция – Ата
заңымызды қабылдадық. Қазір бүкіл біздің мемлекеттік саясатымыз сол Ата заңнан
өрбиді. |
Әбіш Кекілбаев
|
▶
|
біздің келген
пәтуамыз↑ // бүкіл адамзаттың басым көпшілігі ↑
// қандай жолмен кетіп бара жатса↑ // біз де сондай жолға түсеміз↓ ///
уөйткен себебі біс // бүкіл
адамзат →// бір ғана
қисынның айтқанымен жүрет / дейтін // идеологійалық абсалүутизмнің // неге
жеткізетінін көрдік↓ /// сол сійақты / бір
йемес бірнеше абсалүттік идейалардың
// әрғайсымыз / әрғайсының / шашбауын ͡ гөтеріп →//
бір-бірімізбен жағаласып уөмір
сүрген // идеалогійалық тай таластың→ // теке тірестің
де // неге әкелетінін көрдік↓ /// сондықтан біз↑
/ әркімнің // әр жеке пенденің↑
// әрбір қалықтың↑
// әрбір ұлттың↑
// әрбір мемлекеттің↑
//
уөз мүддесін / жолында↑
// не істеуге де құқысы бар↓ /// бірақ /
уөз мүддеме жетемін деп жүріп↑
//
уөзгенің мүддесіне де //
зақым салмауы ͡ герек↓ /// |
біздің ͡ гелгем ͡ бәтүуамыз
// бүкүл адамзаттың басым ͡ гөп̊шүлүгі
// қандай жолмең ͡ гетіп ͡
пара ͡ жатčа
// біз де сондай жолға түсөмүз↓ ///уөйткөнү
/ себ̊еб̊і ͡ б̊із / бүкүл адамзат // бір
ғана ͡ ғыйсынның айтқанымен // жүрөдү
дейтін // ійдеологыйалығ ͡ абсолыйутійзмнің
→// неге жеткізетінің ͡ гөрдүк↓ /// сол сыйақты / бір
йемес / бірнеше / абсолыйұуттүк
͡ ійдейалардың →// әрғайсысымыз әрғайсысының / шәшпауұң ͡ гөтөрүп //
бір-͡б̊ірімізб̊ен / жағаласып
уөмүр сүргөн // ійдеологыйалық
тайталастың // текетірестің ͡ де →// нег'әкелетінің ͡ гөрдүк↓ /// сондұқтам ͡ біз
/ әркімнің / әр жеке пенденің / әрб̊ір ͡ ғалықтың / әрб̊ір ұлттұң / әрб̊ір мемілекеттің
/ уөз мүддөсүнің жолұнда →//
не'стеугө ͡ де / құқұсұ ͡ б̊ар↓ /// бірақ /
уөз мүддөме / жетемін ͡ деб̊ ͡ жүрүп→
//уөзгөнүң мүддөсүне ͡ де
// зақым салмауұ ͡ герек↓ /// |
Біздің келген
пәтуамыз бүкіл адамзаттың басым көпшілігі қандай жолмен кетіп бара жатса, біз
де сондай жолға түсеміз. Өйткен себебі біз бүкіл адамзат бір ғана қисынның
айтқанымен жүреді дейтін идеологиялық абсолютизмнің неге жеткізетінін көрдік.
Сол сияқты бір емес бірнеше абсолюттік идеялардың әр қайсысымыз әр қайсысының
шаш бауын көтеріп, бір-бірімізбен жағаласып өмір сүрген идеологиялық
тай-таластың теке-тірестің де неге әкелетінін көрдік. Сондықтан біз әркімнің,
әр жеке пенденің, әрбір халықтың, әрбір ұлттың, әрбір мемлекеттің өз мүддесінің
жолында не істеуге де құқысы бар. Бірақ өз мүддеме жетемін деп жүріп, өзгенің
мүддесіне де зақым салмауы керек. |
Әбіш Кекілбаев
|
▶
|
↑ уосындай
→/ негізге сүйене уотырып→
// пікір алуандығына→ // уой
бостандығына→/ кез͡ гелген адамның тең құқұлығына→// қатаң қадағалайтын→//
флйуратійвті демакратійа жолына→// кележатырмыз↓ /// ↑ уөйткен
себебі→ // қәзіргі қалыптасып атқан уөркенійет→//
уоы қағыйдаға сүйеніп
жасалынған→// уөркенійет ↓
/// ↑ бұндай жағдайда→/ мына басым
көпшіліктің ұстанып уотырған→//
уойын йережесін
сақтамай→ // уөз
алдыма уойын жолын табам→
// уөз
алдыма тұу көтерем→ // уөз
алдыма қағыйда көтерем→ // жұрт нестесе уо істесін→ // уөз
істейтінімді уөзім͡ білем
дейтін жағдайда→// бүгінгі таңда бірде͡ бір→// адам→ // бірде͡ бір қалық→ // бірде͡ бір мемлекет→// уөз
дегеніне жет'алмайт↓ /// ↑ сондықтан→
/ уендігі
жерде→/ тәуелсіз қазақ жұрты → //
тәуелсіз қазақ мемлекеті→// қалған адамзаттың→/ басына бақ→ // маңдайына абырой алып перген→// жолмен
жүрүуге→// қам жасағаны жөн→// деп уойлаймын
↓ /// ↑ біздің мемлекеттің сайасатымыз уосы
бағытта уөрбү͡у герек ↓ /// ↑
бұл бағытта жүргізіп жатқан мемлекеттік сайасатымызға→// мынау жалпы→/ қәзіргі
адамзаттық ауқымнан қарайтын болсақ→ //
көбіне қолдаулы боп жатырмыз↓ /// |
↑ уосұндай
негізге сүйөне уотұрұп→ //
пікір алұуандығына→ // уой
бостандығына → // кез͡ гелген адамның тең ͡ғұқұлұғына → // қатаң ͡ғадағалайтын
→ // філійуратійвті ͡ демократыйа ͡ жолұна ͡ геле͡ жатырмыз↓ /// ↑ уөйткөн
͡
себ̊еб̊і→ // қәзіргі ͡ ғалыптасыб̊ ͡ жатқан уөркөнүйет
→ // уосұ ͡ ғағыйдаға / сүйөнүб̊ ͡ жасалыңған ͡ өркөнүйет↓ /// ↑ бұндай жағдайда → // мына
͡б̊асым ͡гөп̊шүлүктің → // ұстаныб уотұрған
уойұн ͡ ережесін
сақтамай→ // уөз алдыма / уойұн
жолұн таб̊амын→ // уөз алдыма
/ тұу ͡гөтөрөмін→ // уөз
алдыма / қағыйда ͡гөтөрөмін→ // жұрт не'стесе уо
істесін → // уөз істейтінімді
→ // уөзүм͡ білемін дейтін жағдайда → // бүгүңгү ͡ таңда / бірде ͡б̊ір адам→ // бірде ͡б̊ір͡ ғалық→
// бірде ͡б̊ір мемілекет → //
көздөгөніне жет'алмайды ↓ /// ↑ сондұқтан→ // йендігі͡
жерде → // тәуөлсүз͡ ғазағ͡ жұртұ→ // тәуөлсүз͡ ғазағ͡ мемілекеті
→ // қалған адамзаттың басына ͡ б̊ақ→ //
маңдайына → / аб̊ырой алып͡ перген
жолмен жүрүугө → // қам жасағаны / жөн ͡ деп ͡ ойлаймын↓ /// ↑ біздің мемілекеттің
сайасатымыз → // уосұ
͡б̊ағытта жүрүуү͡ герек↓ /// ↑бұл бағытта / жүргүзүб̊͡ жатқан мемілекеттік̊͡
сайасатымызға → // мынау жалпы → // қәзіргі адамзаттық ауқұмнаң͡ ғарайтым͡ болсақ→
// көб̊үнө ͡ғолдау ͡б̊олұб̊ жатырмыз↓ /// |
Осындай негізге
сүйене отырып, пікір алуандығына, ой бостандығына кез келген адамның тең құқылығына
қатаң қадағалайтын флюративті демократия жолына келе жатырмыз. Өйткен себебі,
қазіргі қалыптасып атқан өркениет осы қағидаға сүйеніп жасалынған өркениет.
Бұндай жағдайда мына басым көпшіліктің ұстанып отырған ойын ережесін сақтамай,
өз алдыма ойын жолын табамын, өз алдыма ту көтеремін, өз алдыма қағида
көтеремін, жұрт не істесе о істесін, өз істейтінімді өзім білемін дейтін
жағдайда бүгінгі таңда бірде-бір адам, бірде-бір халық, бірде-бір мемлекет
көздегеніне жете алмайды. Сондықтан, ендігі жерде тәуелсіз қазақ жұрты,
тәуелсіз қазақ мемлекеті қалған адамзаттың басына бақ, маңдайына абырой алып
берген жолмен жүруге қам жасағаны жөн деп ойлаймын. Біздің мемлекеттің
саясатымыз осы бағытта жүруі керек. Бұл бағытта жүргізіп жатқан мемлекеттік саясатымызға
мынау жалпы қазіргі адамзаттық ауқымнан қарайтын болсақ, көбіне қолдау болып
жатырмыз. |
Әбіш Кекілбаев
|
▶
|
↑ үйткені→/ біз уосы
соңғы→// қайта құрұудың уон
жылының ішінде→ // тәуелсіздік алған беш͡ шылдың ішінде→// уөзіміз→//
уөмір сүрүп уотқан
кеңістікте→//нешетүрлі келеңсіздіктерді көріп жатырмыз↓ /// ↑ біз соның бірде͡
біріне→// әлі ұрынған жоқпыз↓ /// ↑ біс͡ шынымен͡ де→/ сол қоғамдардың ішінде
// йең күрделі қоғамбыз↓ /// ↑
бізде жүздүн астам ұлттың уөкілдері
тұрат↓ /// ↑ і... біз бір͡ гездегі→/ кесірлі ұлттұқ сайасаттың→// барлық
кесапатын сынағын'анайналған аймақпыз↓ /// ↑ і... жыйырмасыншы ғасырда
барлық йадролық→ // йекалогійалық→
// тағысын тағы көптеген→// зардапты
сынаулардың бәрі→// бізд'өткен жағдай↓ /// ↑йегер
кез͡ гелген→// жаңағы айтатын қопарылыс қозғалыстардың бәрі→// бізде уөршүп
кетуү мүмкүн͡ ет↓ /// ↑ қажет десеңіз→/ біргезде уосы
кеңістікті ұлтсыздандыру сайасаты→// ійнтернаційанализім атыменен біздің
жерімізде жүргізілген болса→ // қайта құрудың тұсұнда→// жалпы қалған
ұлттұқтан͡ да айрылұу жолындағы→//йең
бірінші сайасый авантйура͡ да→// біздің
йелімізде жүргізіліп͡ ет↓ ///
↑ бірақ→/ біз / дер уақытында сабырға͡ геліп→ // ашудың йемес→//
ақылдың жолымен жүріп→ // уосындай
тыныштықты→// уосы͡ гезге
дейін сақтап уотырмыз↓ /// ↑
уосындай күрделі қоғамда→//
кісі кісінің жағасынан алатын→ // кісі кісінің айағынан шалатын→// жағдайға
жібермей→ // уос'үлкен
тыныштығымызбен→// бүкіл адамзатқа бағынып уотырмыз↓
/// |
↑ уөйткөнү
͡б̊із → // уосұ соңғұ / қайта
͡ғұрұудұң уон жылының ішінде→
// тәуөлсүздүг͡ алғам͡ бешшылдың ішінде → // уөзүмүз
/ уөмүр сүрүб ͡ отұрғаң͡ геңістікте
→ // нешетүрлү / келеңсіздіктерді ͡ гөрүб̊ ͡жатырмыз↓ /// ↑ біс ͡ сонұң / бірде
͡б̊іріне → // әл'ұрұңған жоқпұз↓ /// ↑ біш͡ шынымен͡ де → // сол͡ ғоғамдардың
ішінде / йең ͡гүрдөлү ͡ғоғамбыз↓
/// ↑ бізде / жүздөн астам ұлттұң / уөкүлдөрі
тұрады↓ /// ↑ і... біз / бір ͡ гездегі / кесірлі͡ ұлттұқ̊͡ сайасаттың → //
барлық кесапатын сынаған аймақпыз↓ /// ↑ і... жыйырмасыншы ͡ ғасырда / барлығ͡ йадролұқ→ // йекологұйалық→
// тағысын тағы / көптөгөн ͡зардапты сынаулаудұң ͡бәрі → // бізде уөткөн
жағдай↓ /// ↑ йегер / кезгелген
жаңағ'айтатын қопарылыс
қозғалыстардың ͡ бәрі → // бізде / уөршүп͡
кетүуү ͡мүмкүн ͡ еді↓ /// ↑ қажет ͡тесеңіз
→ // біргезде уосұ ͡геңістікті
ұлтčұздандырұу͡ сайасаты → // ійнтернасыйоналыйзым атыменен / біздің жерімізде
жүргүзүлгем͡ болса→ // қайта ͡ғұрұудұң ͡тұсұнда → // жалпы / қалған ұлттұқтан ͡
да / айырылұу ͡ жолұндағы →
// йең бірінші / сайасый
авантйұура͡ да → // біздің йелімізде
жүргүзүліб͡ еді↓ /// ↑ бірәқ ͡ піз → // дер ұуақытында / саб̊ырға ͡геліп→ //
ашұудұң͡ емес → // ақылдың ͡ жолұмен ͡ жүрүп→
// уосұндай тыныштықты → // уосұ
͡гезге ͡ дейін сақтаб ͡ отұрмұз↓ /// ↑ уосұндай͡
гүрдөлү ͡ғоғамда → // кісі͡ гісінің
жағасынан алатын→ // кісі͡ гісінің / айағынан шалатын / жағдайға жіб̊ермей→ // уос'үлкөн
тыныштығымызб̊ен → // бүкүладамзатқа / бағынып ͡ отұрмұз↓ /// |
Өйткені біз осы
соңғы қайта құрудың он жылының ішінде, тәуелсіздік алған бес жылдың ішінде өзіміз
өмір сүріп отқан кеңістікте неше түрлі келеңсіздіктерді көріп жатырмыз. Біз
соның бірде-біріне әлі ұрынған жоқпыз. Біз шынымен де сол қоғамдардың ішінде ең
күрделі қоғамбыз. Бізде жүзден астам ұлттың өкілдері тұрады. І-і біз бір
кездегі кесірлі ұлттық саясаттың барлық кесапатын сынаған аймақпыз. І-і жиырмасыншы
ғасырда барлық ядролық, экологиялық, тағысын тағы көптеген зардапты сынаулаудың
бәрі бізде өткен жағдай. Егер кез келген жаңағы айтатын қопарылыс
қозғалыстардың бәрі бізде өршіп кетуі мүмкін еді. Қажет десеңіз бір кезде осы
кеңістікті ұлтсыздандыру саясаты интернационализм атыменен біздің жерімізде
жүргізілген болса, қайта құрудың тұсында жалпы қалған ұлттықтан да айырылу
жолындағы ең бірінші саяси авантюра да біздің елімізде жүргізіліп еді. Бірақ
біз дер уақытында сабырға келіп, ашудың емес ақылдың жолымен жүріп, осындай
тыныштықты осы кезге дейін сақтап отырмыз. Осындай күрделі қоғамда кісі-кісінің
жағасынан алатын, кісі-кісінің аяғынан шалатын жағдайға жібермей, осы үлкен
тыныштығымызбен бүкіл адамзатқа бағынып отырмыз. |
Әбіш Кекілбаев
|
▶
|
↑уөзіңнен
басқа адам туралы→// тек͡ қана ақтап сөйлеу→ // тек͡ қана қаралап сөйлеу→// бұл ақылға
сыймайтын қасійет↓ /// ↑ уөткенге
біс тас лақтырып→ // топырақ шашып→//
бүгінгінің мерейін асыр'алмаймыз↓ /// ↑ йегер
йертеңгі ұрпақ͡ та→// бізге
тас͡ лақтырып→ // топырақ шашқаннан→// уоның͡
да абыройы→// асып кетпейт бізден↓ /// ↑ сондықтан біс→// уөткенді
йең͡ алдымен→// жан-жақты
талдап→ // уондағы
боған кез͡ гелген құбылыстың→// неге болғанын→ // уоның
болмайтын мүмкіндігі→// бар м'ет→ //
жоқ п'ет дейтін→// мәселеге үлкен байыппен→/ қарауымыз͡ герек↓
/// ↑ барлық нәрсенің→/ байыбына барұуымыз͡ герек↓ /// ↑ тек сонда͡ ғана біз→//
ілгері бас'аламыз↓ /// ↑ ал→/ уосындайлық
тұрғыдан келгенде→// жаңағы сіз айтып уотқан
көсемдеріміздің→// уөткенде уөтіп
кеткен уолардың ақтайтын͡ да→
// даттайтын͡ да→ // даулы͡ да→// жерлері көп полуұ͡ герек↓ /// ↑ ал→/ уоның
ақталатын жері→/ ақталар↓ /// датталатын жері→/ датталар↓ /// ↑ бірақ→/ көзге
көрүнүп тұрған→// үлкен қыйанаттарды тек уөткен͡
екен→ // уөзіміздің йеліміздік'екен→
// уөзіміздің
көсеміміздік'екен деп→// жасырып қал'алмаймыз↓ /// |
↑уөзүңнөм
͡ басқа / адам тұуралы → // текқана / ақтап̊ ͡ сөйлөу→ // текқана ͡ ғаралап̊ ͡ сөйлөу
→ // бұл ақылға сыймайтың͡ ғәсійет↓ /// ↑ уөткөңгө
͡ б̊із / тас ылақтырып→ // топұрақ̊ ͡ шашып
/ бүгүңгүнің / мерейін асыр'алмаймыз ↓ /// ↑ йегер
/ йертеңгі͡ ұрпақ͡ та → //
бізге / тас ͡ лақтырып→ // топұрақ̊ ͡ шашқ̊аннан / уонұң͡
да аб̊ыройұ / асып кетпейді ͡ б̊ізден↓ /// ↑ сондұқтан → біз / уөткөндү
/ йең͡ алдымен жан-жақты
талдап→ // уондағы ͡ б̊олған
→ / кезгелгең͡ ғұб̊ұлұстың / неге ͡ б̊олғанын→ // уонұң
болмайтын мүмкүндүгі ͡б̊ар͡ ма йеді→
// жоқ͡ па йеді дейтін
мәселеге → // үлкөм͡ байыппең͡ ғарауұмұз͡ герек↓ /// ↑ барлық нәрсенің
байыб̊ына ͡б̊арұуұмұз͡ герек↓ /// ↑ тек̊ сонда͡ ғана → / біз ілгері ͡б̊ас'аламыз
↓ /// ↑ ал уосұндайлық
тұрғұдаң͡ гелгенде → // жаңағы сіз айтып уотұрғаң͡
гөсөмдөріміздің → // уөткөнде
уөтүп
кеткен / уолардың ақтайтын͡ да→
// даттайтын͡ да→ // даулұ͡ да жерлері ͡гөп полұуұ ͡герек↓ /// ↑ ал уонұң
ақталатын жері ақталар ↓ /// ↑ датталатын жері датталар↓ /// ↑ бірақ көзгө͡ гөрүнүп͡
тұрған / үлкөң͡ ғыйанаттарды тек уөткөн
йекен→ // уөзүмүздің
йеліміздікі йекен→
// уөзүмүздің ͡гөсөмүміздікі йекен͡
деп → // жасырып қал'алмаймыз ↓ /// |
Өзіңнен басқа адам
туралы тек қана ақтап сөйлеу, тек қана қаралап сөйлеу бұл ақылға сыймайтын
қасиет. Өткенге біз тас лақтырып, топырақ шашып бүгінгінің мерейін асыра
алмаймыз. Егер ертеңгі ұрпақ та бізге тас лақтырып, топырақ шашқаннан оның да
абыройы асып кетпейді бізден. Сондықтан біз өткенді ең алдымен жан-жақты
талдап, ондағы боған кез-келген құбылыстың неге болғанын, оның болмайтын
мүмкіндігі бар ма еді, жоқ па еді дейтін мәселеге үлкен байыппен қарауымыз
керек. Барлық нәрсенің байыбына баруымыз керек. Тек сонда ғана біз ілгері баса
аламыз. Ал осындайлық тұрғыдан келгенде жаңағы сіз айтып отқан көсемдеріміздің
өткенде өтіп кеткен олардың ақтайтын да, даттайтын да, даулы да жерлері көп
болуы керек. Ал оның ақталатын жері ақталар. Датталатын жері датталар. Бірақ
көзге көрініп тұрған үлкен қиянаттарды тек өткен екен, өзіміздің еліміздікі
екен, өзіміздің көсеміміздікі екен деп жасырып қала алмаймыз. |
Әбіш Кекілбаев
|
▶
|
↑ біз жасырғанымен→ // уоны
қалған адамзат→// бәрібір жасырмайт↓ /// ↑ мысалы→ // күні кешеге дейін→
// тіпті күні бүгүнге дейін→// әлі зардабынан түгел айрылып болмаған→//
уотаршылдықпенен
таталитарійзмді қайтіп ақтай аламыз ↓ /// ↑
уоны→/ ақтай алмаймыз↓
/// йегер
уоны ақтайтын болсақ→ // уосынша
уөзгеріс жасап→ // йелді
дүрліктірүудің→// қанша қажеті бар͡ еді ↓ /// ↑ сондықтан→/ жұуырда болып уөткен→//
тәуелсіздіктің мерекесінде→// елбасымыз нұрсұлтан әбішұлы назарбаев→// уосы
тұуар жылды→// қәзір тұуып уотырған
жаңа͡ жылымызды→// таталитаризм құрбандарын еск'алу→// және ұлттық
жарастықты нығайтұу жылын уөткізүу
тұуралы→// ұсыныс жасады↓ /// ↑ уөйтетін
себебіміз→ // біз уөткеннің→//
қателіктерін қәйталағымыз келмейт↓ /// ↑ уөткенде→/
уөзгелер жіберген
кемшілікті→// йенді уөзіміз→/
жібергіміз келмейт↓ /// ↑ ал уөткенгө→/
уөкпелейміз͡ деп͡ жүріп→ // уөштестікті
қайтадан→ // ашкөздікті→/ жең'алмай жүріп→ // алауыздықты қайтадан тұтып
алғымыз келмейді↓ /// ↑ уөйткені→/
біз жаңа жолға→ // тәуелсіз мемлекеттің→// тағдырына жауап берер қалықпыз→ //
ұрпақпыз↓ /// ↑ уол жолда
бізді→// болашақ ұрпақ→// тек͡ қана түсінетін жағдайда→ // рійзашылықпен
еск'алатын жағдайда→// еңбек етүуге тійістіміз↓ ///
|
↑ біж͡ жасырғанымен→ // уонұ͡
ғалған адамзат / бәріб̊ір жасырмайды↓ /// ↑ мысалы→ // күнү͡ гешеге͡ дейін→ // күнү ͡ б̊үгүңгө͡ дейін → // әлі зардаб̊ынан / түгөл
айырылып͡ полмаған → // уотаршылдықпенен
тоталыйтарыйзімді / қәйтіб̊ ͡ ақтай ͡ аламыз↑ /// ↑уонұ
ақтай ͡ алмаймыз↓ /// ↑ йегер
уонұ ақтайтын ͡ болсақ→ // уосұнша
уөзгөрүш͡ шасап→ // йелді
дүрлүктүрүудүң / қанша ͡ ғажеті ͡б̊ар ͡ еді↑
/// ↑сондұқтан → / жұуұрда / болұп ͡ өткөн
тәуөлсүздүктің мерекесінде → // йелб̊асымыз
/ нұрсұлтан әб̊ішұлұ назарб̊аев → // уосұ
тұуар жылды → // қәзір тұуұп ͡ отұрған /
жаңа жылымызды → // тоталыйтарыйзім͡ құрб̊андарын ͡ йеск'алұу → // және ұлттұқ жарастықты /
нығайтұу жылын → // уөткүзүу
тұуралы / ұсұнұс жасады↓ /// ↑уөйтөтүн
͡ себ̊еб̊іміз→ // біз / уөткөннүң
͡ғателіктерін // қайталағымыз͡ гелмейді↓ /// ↑ уөткөнде
/ уөзгөлөр ͡ жіб̊ергең͡ гемшілікті → // йенді
/ уөзүмүж͡ жіб̊ергіміз͡ гелмейді↓
/// ↑ал / уөткөңгө уөкпөлөйміз
͡ деб̊ ͡ жүрүп→ // уөштөстүкті
/ қайтадан→ // ашкөздүктү жең'алмай ͡ жүрүп→ // алауұздұқтұ͡ ғайтадан / тұтұб̊
͡алғымыз͡ гелмейді↓ /// ↑уөйткөнү
→ / біж͡ жаңа ͡ жолға→ // тәуөлсүз мемілекеттің
тағдырына → // жауап͡ перетің͡ ғалықпыз→ // ұрпақпыз↓ /// ↑уол
жолда / бізді ͡ б̊олашағ ͡ ұрпақ → // текқана түсүнөтін жағдайда→ //
ырыйзашылықпен йеск'алатын
жағдайда → // йеңбег ͡ етүуге ͡ тійістіміз↓ /// |
Біз жасырғанымен,
оны қалған адамзат бәрібір жасырмайды. Мысалы, күні кешеге дейін, күні бүгінге
дейін әлі зардабынан түгел айырылып болмаған отаршылдықпенен тоталитаризмді
қайтіп ақтай аламыз? Оны ақтай алмаймыз. Егер оны ақтайтын болсақ, осынша
өзгеріс жасап, елді дүрліктірудің қанша қажеті бар еді? Сондықтан жуырда болып
өткен тәуелсіздіктің мерекесінде елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев осы туар
жылды қазір туып отырған жаңа жылымызды тоталитаризм құрбандарын еске алу және
ұлттық жарастықты нығайту жылын өткізу туралы ұсыныс жасады. Өйтетін себебіміз,
біз өткеннің қателіктерін қайталағымыз келмейді. Өткенде өзгелер жіберген
кемшілікті енді өзіміз жібергіміз келмейді. Ал өткенге өкпелейміз деп жүріп,
өштестікті қайтадан, ашкөздікті жеңе алмай жүріп, алауыздықты қайтадан тұтып алғымыз
келмейді. Өйткені біз жаңа жолға, тәуелсіз мемлекеттің тағдырына жауап берер халықпыз,
ұрпақпыз. Ол жолда бізді болашақ ұрпақ тек қана түсінетін жағдайда,
ризашылықпен еске алатын жағдайда еңбек етуге тиістіміз. |
Әбіш Кекілбаев
|
▶
|
бір біріне→/ қарама қарсы͡ ғойып→ // йекеуінің қайсы жақсы дейтін→// йежелден бері кележатқан→// жағдай↓ /// ↑ ал бірақ→/ мен уөз басым→// жаңағы сіз айтып уотқан→// рұуханій байлыққа иілуінің жолында→// уосы тәуелсіздік алғаннан бері→// жүріп жатқан жұмыс↓ /// ↑ әлдеғайда жемісті→ // әлдеғайда уөнікті деп йесептер͡ едім↓ /// қаншалықты біз→// қыйындық көріб атырмыз→ // тапшылық көріб атырмыз дегенмен→// біз→/ уөзіміздің тарійхій мұрамызды жыйнауда→ // тарійхій тұлғаларымызды тірілтүуде→// қай͡ гездегіден͡ де→// біз / көб͡ еңбек йеттік деп йесептейм→// уосы санаулы беш͡ шылдың ішінде↓ /// тәуелсіздік алғалы→// талай әруақтың аты тірілді↓ /// ↑ басы͡ ғарайды↓ /// мұралары жыйнастырылды↓ /// ↑ йенді→/ кейде тіпті→// уөзіміздің уосы→// ұлыларымызды ұлықтап→ // әруағымыздың тіріле бастағанын→// уөзгелер йемес→// уөзіміз көпсінетінді шығардық↓ /// қойдың санының азайып кеткені→ // тойдың санының көбейіп кеткенінен болды→// дейтіндер бар↓ /// ↑ йегер ата-бабаны→// ауызға алмайтыннан мемлекет→ // қалық дамып кететін болса→→// кеңес үкіметі→// мынандай жағдайға ұшырамаған боларйеді↓ /// |
бір-б̊іріне ͡ ғарама-͡ғарсы͡ ғойұп→ // йекеуүнүң
͡ ғайсысы͡ жақ̊сы дейтін → // йежелдем͡
бері ͡геле ͡ жатқан жағдай↓ /// ал бірақ / мен уөз
͡ б̊асым → // жаңағы / сіз айтып уотұрған
/ ұрұуханый байлыққа → // ійілүуүнүң ͡ жолұнда
→ // уосұ / тәуөлсүздүг͡ алғаннам͡
бері → // жүрүб̊ ͡ жатқан жұмұс↓ /// ↑ әлдеғайда жемісті→ // әлдеғайда уөнүктү
/ деп йесептеледі↓ /// ↑
қаншалықты / біз͡ ғыйындық көрүп уотұрмұз→
// тап̊шылық көрүп уотұрмұз →
// дегеммем͡ біз / уөзүмүздің
тарыйхый мұрамызды жыйнауда→ // тарыйхый тұлғаларымызды тірілтүуде → // қай͡ гездегіден͡
де / біз / көп йеңбек ͡ еттік деп йесептеймін
→ // уосұ санаулұ ͡ б̊ешшылдың ішінде↓ /// ↑ тәуөлсүздүг͡ алғалы
→ / талай әрүуақтың аты тірілді↓ /// ↑ басы͡ ғарайды↓ /// ↑ мұралары
жыйнастырылды↓ /// ↑ йенді
͡гейде → / тіпті / уөзүмүздің
уосұ ұлұларымызды ұлұқтап→ //
әрүуағымыздың тіріле ͡ б̊астағанын → // уөзгөлөр
͡ емес → / уөзүмүз/
көп̊сүнөтінді ͡ шығардық↓ /// ↑ қойдұң
санының азайып кеткені→ // тойдұң санының → // көб̊өйүп кеткенінем ͡ болдұ
дейтіндер ͡ б̊ар↓ /// ↑ йегер
/ ата-͡б̊аб̊аны → / ауұзғ'алмайтыннан мемілекет→
// халық / дамып͡ кететім͡ болса→ //
кеңес үкүмөті / мынандай жағдайға → // ұшұрамағам͡ болар ͡ еді↓ /// |
Бір біріне
қарама-қарсы қойып, екеуінің қайсы жақсы дейтін ежелден бері келе жатқан
жағдай. Ал бірақ мен өз басым жаңағы сіз айтып отқан рухани байлыққа иілуінің
жолында осы тәуелсіздік алғаннан бері жүріп жатқан жұмыс. Әлдеқайда жемісті,
әлдеқайда өнікті деп есептеледі. Қаншалықты біз қиындық көріп отырмыз, тапшылық
көріп отырмыз дегенмен біз өзіміздің тарихи мұрамызды жинауда, тарихи
тұлғаларымызды тірілтуде қай кездегіден де біз көп еңбек еттік деп есептеймін
осы санаулы бес жылдың ішінде. Тәуелсіздік алғалы талай әруақтың аты тірілді.
Басы қарайды. Мұралары жинастырылды. Енді кейде тіпті өзіміздің осы
ұлыларымызды ұлықтап, әруағымыздың тіріле бастағанын өзгелер емес өзіміз
көпсінетінді шығардық. Қойдың санының азайып кеткені, тойдың санының көбейіп
кеткенінен болды дейтіндер бар. Егер ата-бабаны ауызға алмайтыннан мемлекет, халық
дамып кететін болса, Кеңес үкіметі мынандай жағдайға ұшырамаған болар еді. |
Әбіш Кекілбаев
|
▶
|
сондықтан біз→// уосылай
уоңға басталған істі→//
қәзір→/ қолымыз таршылық бар͡ екен→ //
қолымыз қысқа болып отыр͡ екен͡ деп→// құмға кетіп бара͡ жатқан
көшімізді→// жол͡ жөнекей доғарып қой'лмаймыз↓ /// ↑ бірақ бұл істе͡
де→// дарақылыққа ұрынбауымыз͡ герек↓ /// ↑ бәрін пәтүуалы→ // парасатты
жүргізүуіміз͡ герек↓ /// ↑ әйтпесе→ // біздің атақты жібек жолымыз→// қашаннан
бері→// қалықаралық маршрұутқа қосылып→ //
бүкіл адамзаттың аузынан түспейтін болды ↓ /// ↑ не͡ болмаса→ // йежелгі
түркістан→// қашаннан бері→// қалықаралық дәрежеде→// қайтадан қалпына
келтірілетін→// шара болып қолға алынды ↓ /// ↑ болмаса→/ анау қорқыттан
бермең͡ ғарай→// абайдың→ // махамбеттің→ // құрманғазының→ // баба түкті шашты
әзіздің→ // бұқардың→ // сұлтанмахмұттың→ // ықыластың→// басы жерден көктен бір күнде→/ қашан зәулім көкке айналып шыға͡ гелді /// болмаса→/ біздің байтағымыздың төрінде→// қашаннан бері көкпен таласқан→// тәуелсіздіктің сынтасы͡ ғойылды ↓ ///↑ уосының бәрі→// біздің көз͡ алдымызда→// болып жатқан жоқ͡ па ↑ /// ↑ сондықтан→/ бұл салада қыйындық бар↓
/// ↑ мәселе әлі көп↓ /// ↑ бірақ→/ ауызды құу шөппен сүртүуге болмайт͡ теп→//йесептеймін↓
///
|
↑сондұқтан → / біз уосұлай
/ уоңға ͡б̊асталған ͡ істі →
// қәзір / қолұмұз таршылық ͡ пар ͡ екен→ // қолұмұз / қысқа ͡ б̊олұп ͡ отұр йекен
͡ деп → // құмға ͡ гетіп͡ пара ͡ жатқаң͡
гөшүмүзді → // жол жөнөкөй доғарып қой'алмаймыз ↓ /// ↑бірақ / бұл ͡ істе͡
де → // дарақылыққа ұрұмбауұмұз͡ герек↓ /// ↑бәрін пәтүуалы→ // парасатты
жүргүзүуүмүз͡ герек↓ /// ↑әйтпесе→ // біздің атақты жіб̊ег͡ жолұмұз͡ ғашаннам ͡
бері→ // халықаралығ͡ маршрұутқа ͡ғосұлұп→ // бүкүладамзаттың / аузұнан
түспөйтүм͡ болдұ↑ /// ↑ не ͡ б̊олмаса→ // йежелгі
түркүстан → // қашаннам͡ бері халықаралығ ͡дәрежеде → // қайтадаң͡ ғалпына
͡гелтірілетін → // шара ͡б̊олұп / қолғ'алынды ↑ /// ↑ болмаса → / анау /
қорқұттам ͡ бермең͡ ғарай / аб̊айдың→ // махамбеттің→ // құрмаңғазының→ //
баб̊а ͡ түктү͡ шашт'әзійздің → //
бұқардың→ // сұлтаммахмұттұң→ // ықыластың / басы жерден → // көктөн / бір ͡ гүндө
/ қашан / зәулүм͡ гөкк'айналып шыға ͡ гелді ↑ /// ↑болмаса→ / біздің
байтағымыздың ͡ төрүнде → // қашаннам͡ бері → // көкпөн ͡ таласқан
тәуөлсүздүктің сынтасы͡ ғойұлдұ ↑ /// ↑уосұнұң͡
бәрі → / біздің͡ гөз ͡ алдымызда / болұб̊͡ жатқан ͡ жоқ͡ па ↑///↑сондұқтан→ /
бұл салада / қыйындық ͡ пар↓ /// ↑ мәселе
әлі͡ гөп↓ /// ↑бірақ → / ауұздұ ͡ құу ͡ шөппөн / сүртүугө ͡ б̊олмайды ͡ деп →
// йесептеймін↓ |
Сондықтан біз
осылай оңға басталған істі қазір қолымыз таршылық бар екен, қолымыз қысқа болып
отыр екен деп құмға кетіп бара жатқан көшімізді жол жөнекей доғарып қоя
алмаймыз. Бірақ бұл істе де дарақылыққа ұрынбауымыз керек. Бәрін пәтуалы,
парасатты жүргізуіміз керек. Әйтпесе, біздің атақты Жібек жолымыз қашаннан бері
халықаралық маршрутқа қосылып, бүкіл адамзаттың аузынан түспейтін болды? Не
болмаса, ежелгі Түркістан қашаннан бері халықаралық дәрежеде қайтадан қалпына
келтірілетін шара болып қолға алынды? Болмаса анау Қорқыттан бермен қарай
Абайдың, Махамбеттің, Құрманғазының, Баба түкті Шашты Азиздің, Бұқардың,
Сұлтанмахмұттың, Ықыластың басы жерден көктен бір күнде қашан зәулім көкке айналып
шыға келді? Болмаса біздің байтағымыздың төрінде қашаннан бері көкпен таласқан
тәуелсіздіктің сынтасы қойылды? Осының бәрі біздің көз алдымызда болып жатқан
жоқ па?! Сондықтан бұл салада қиындық бар. Мәселе әлі көп. Бірақ ауызды қу
шөппен сүртуге болмайды деп есептеймін. |
Әбіш Кекілбаев
|
▶
|
↑біз→/ тарійқта→/ біз білетін→/ соңғы бес ғасырлық тарійқтың ішінде→// бүкіл адамзат білетін→// қазақтың тәуелсіз мемлекетінің→// іргетасын қалап͡ жатқан→// тұңғыш ұрпақпыз↓ /// ↑ біз үшін йең басты уайым→// уосы абыройдан айырылып қалмау↓ /// ↑ уосұ йертеңгі ұрпақ→ // бірнеше ғасырдаң͡ гейінгі ұрпақтың бізден сұрайтыны͡ да→// тек уосы→/ қолымызға түскен тәуелсіздіктің тұуын→// қалай ұстадық /// содан→/ біреуіне тақ жетпей→ // біреуіне нан жетпей→// уоңай айрылып қалған жоқсың͡ ба /// таққа→ // нанға сатып кеткен жоқсың͡ ба→// деген қатал сұрақ тұуатын→// төрде уотырсақ͡ та→ // жерде уотырсақ͡ та→// ұмытпауұмыз͡ герек→// деп͡ есептеймін↓ /// ↑ мен қалықтан сұрайтын→// бірінші нәрсем уосы↓ /// ↑йекіншіден→/ бес ғасырдың ішінде→// жыйнақталып қордаланып қалған мәселенің бірі→// беш͡ шылда шешіле қойылат͡ теп→// уөкпелеуіміз уөтө͡ дұрыс͡ емес↓ /// ↑ бұл тәуелсіздікті сақтап қалу үшін→// тағы д'айтам→ // адамзаттың басым көпшілігі→// не'степ атса→ // соны істеуіміз͡ герек↓ /// |
// біз → / тарыйхта / біз ͡ б̊ілетін → // соңғұ / бесқасырлық тарыйхтың ͡ ішінде→ // бүкүладамзат͡ пілетін → // қазақтың тәуөлсүз мемілекетінің іргетасың͡ ғалаб̊ ͡ жатқан → // тұңғұш ұрпақпыз↓ /// ↑біз үшүн / йең ͡ басты ͡ ұуайым → // уосұ аб̊ыройдан / айырылып ͡ қалмау↓ /// ↑уосұ / йертеңг'ұрпақ → // бірнеше ғасырдаң͡ гейіңг'ұрпақтың → // бізден сұрайтыны͡ да / тек уосұ → // қолұмұзға түскөн / тәуөлсүздүктің тұуұң͡ ғалай ұстадық ↑ /// ↑содам͡ біреуүне / тағ͡ жетпей→ // біреуүне / нан͡ жетпей → // уоңай айырылып қалған ͡ жоқ̊сұң͡ ба ↑ /// ↑таққа→ // наңға сатып кеткен жоқ̊сұң͡ ба деген→ // қатал сұрақ тұуатын төрдө ͡ отұрсақ͡ та→ // жерде ͡ отұрсақ͡ та → // ұмұтпауұмұз͡ герек͡ деп ͡ есептеймін↓ /// ↑менің / халықтан сұрайтын / бірінші ͡ нәрсем → // уосұ↓ /// ↑йекіншіден→ / бес͡ қасырдың ͡ ішінде жыйнақталып → // қордаланып ͡ қалған мәселенің бірі → // бешшылда шешіле қойұлады деп / уөкпөлеңіз → // уөтө͡ дұрұс͡ емес↓ /// ↑ бұл / тәуөлсүздүкті / сақтап͡ қалұу͡ үшүн → // тағы д'айтамын → // адамзаттың / басым ͡ гөп̊шүлүгі → // не'степ жатčа→ // сонұ / істеуүмүз͡ герек↓ /// |
Біз тарихта біз білетін соңғы бес
ғасырлық тарихтың ішінде бүкіл адамзат білетін қазақтың тәуелсіз мемлекетінің
іргетасын қалап жатқан түңғыш ұрпақпыз. Біз үшін ең басты уайым осы абыройдан
айырылып қалмау. Осы ертеңгі ұрпақ, бірнеше ғасырдан кейінгі ұрпақтың бізден
сұрайтыны да тек осы қолымызға түскен тәуелсіздіктің туын қалай ұстадық? Содан
біреуіне тақ жетпей, біреуіне нан жетпей оңай айырылып қалған жоқсың ба? Таққа,
нанға сатып кеткен жоқсың ба деген қатал сұрақ туатын төрде отырсақ та, жерде
отырсақ та ұмытпауымыз керек деп есептеймін. Менің халықтан сұрайтын бірінші
нәрсем осы. Екіншіден бес ғасырдың ішінде жинақталып қордаланып қалған
мәселенің бірі бес жылда шешіле қойылады деп өкпелеңіз өте дұрыс емес. Бұл
тәуелсіздікті сақтап қалу үшін тағы да айтамын, адамзаттың басым көпшілігі не
істеп атса, соны істеуіміз керек. |
Әбіш Кекілбайұлы
|
▶
|
↑ мен → / маңғыстау түбегінде тұудым ↓ /// ↑ мырзайыр деген жерд'еді ↓ /// ↑ бір жасымда → // бесіктегі кезімде → / әкем сол жергілікті жерден шахт'ашылып → // соған көшіп кетіпті ↓ /// ↑ соған байланысты → / менің алғаш йесімді білген жерім → / шахтерлар паселкасы болды ↓ /// ↑ уол кезде → / менің әкем → / майданға кетіп қалған ↓ /// ↑ жетінші нойабрь күні йеді ↓ /// ↑ сол мерекеге қатысұушылар → / ілек-ілегімен таңертең уөтті ↓ /// ↑ уолар уөтіп болғаннан кейін → / біздің паселоктың төбесін бұлт басты ↓ /// ↑ біз → / кішкентай балалар → / үйдің ығында уойнап уотырғанбыз ↓ /// ↑ кенет → / дүни'әлем тапырақ болып кетті ↓ /// ↑ не болғанын біз қапелімде түсінбей қалдық ↓ /// ↑ қыйсайып- қыйсайып → / бет бетімізбен құлап қалғанымызды білеміз ↓ /// ↑ бір ұуақта → / біздерд'үлкендер кеп → / тұрғызып алып жатыр йекен ↓ /// ↑ бұл → / сол кезде сталійнградқа келген немістердің барлаушы самолеттері йекен ↓ /// ↑ уол уот теңіздің үстімен уөткен кезде → / шығыс бетінде → / кішкентай теміржолды көріпті да → // теміржолдың бойында → / әлденеше жерлерде бомба тастапты ↓ /// ↑ сөйтіп → / уойламаған жерден → / шахтерлар паселкасының үстінен шыққан ↓ /// ↑ шахтерлар паселкасына келгенде → / йең соңғы бомбасы қалған йекен → // соны шахтаға тастаймыз деп жүрген кезде → / шахтадан ауып кетіп → // кірпіш зауытының үстіне кеп түскен ↓ /// ↑ біздің үйіміз → // біз сол жылы → // сол заводтан жарты километрдей жерде тұратынбыз ↓ /// ↑ сөйтіп → / мен бомбалауды көрген қазақ балаларының азғантай біреуі мен боп шығам ↓ /// |
↑ мен → / маңғыстау түб̊өгүнде тұудұм ↓ /// ↑ мырзайыр деген жерд'еді ↓ /// ↑ бір жасымда → // бесіктегі ͡ гезімде → / әкем → / сол жергілікті ͡ жерден шахт'ашылып → // соғаң ͡ гөшүп кетіпті ↓ /// ↑ соғам ͡ байланысты → // менің алғаш йесімді ͡ білген жерім → // шахтерлар пасйолкасы ͡ болдұ ↓ /// ↑ уол ͡ гезде → / менің әкем → / майдаңға ͡ гетіп қалған ↓ /// ↑ жетінші нойаб̊рь ͡ гүнү йеді ↓ /// ↑ сол мерекеге қатысұушұлар → / ілек ілегімен таңертең уөттү ↓ /// ↑ уолар уөтүп ͡ полғаннаң ͡ гейін → / біздің пасйолыктың төб̊өсүн бұлт ͡ пасты ↓ /// ↑ біз → / кішкентай балалар → / үйдүң ығында уойнап уотұрғамбыз ↓ /// ↑ кенет → / дүнүй'әлем тапырақ болұп ͡ кетті ↓ /// ↑ не ͡ болғанын біз қапелімде түсүмбөй ͡ ғалдық ↓ /// ↑ қыйсайып ͡ қыйсайып → / бет ͡ петімізб̊ен ͡ ғұлап қалғанымызды ͡ б̊ілеміз ↓ /// ↑ бір ͡ уақытта → / біздерд'үлкөндөр ͡ геп → / тұрғұзұб ͡ алыб̊ ͡ жатыр йекен ↓ /// ↑ бұл → / сол ͡ гезде сталыйңградқа ͡ гелген немістердің барлаушұ самалйоттері йекен ↓ /// ↑ уол уот теңіздің үстүмөн уөткөң ͡ гезде → / шығыс ͡ петінде → / кішкентай теміржолдұ ͡ гөрүптү ͡ да → // теміржолдұң бойұнда → / әлденеше жерлерде бомба тастапты ↓ /// ↑ сөйтүп → / уойламаған жерден → / шахтйорлар пасйолкасының үстүнөн шыққан ↓ /// ↑ шахтйорлар пасйолкасына ͡ гелгенде → / йең соңғұ ͡ б̊омбасы → / қалған йекен → // сонұ шахтаға тастаймыз деб̊ ͡ жүргөң ͡ гезде → / шахтадан ауұп кетіп → // кірпіш зауұтұнұң үстүнө ͡ геп түскөн ↓ /// ↑ біздің үйүмүз → // біс сол жылы → // сол заводтан жарты ͡ гыйлометрдей жерде тұратымбыз ↓ /// ↑ сөйтүп → / мен бомбалаудұ ͡ гөргөң ғазақ ͡ палаларының азғантай біреуү мем ͡ боп̊ ͡ шығамын ↓ /// |
Мен Маңғыстау түбегінде тудым. Мырзайыр деген жерде еді. Бір жасымда, бесіктегі кезімде әкем сол жергілікті жерден шахты ашылып, соған көшіп кетіпті. Соған байланысты менің алғаш есімді білген жерім шахтерлар поселкасы болды. Ол кезде менің әкем майданға кетіп қалған. 7 ноябрь күні еді. Сол мерекеге қатысушылар лек-легімен таңертең өтті. Олар өтіп болғаннан кейін біздің поселоктың төбесін бұлт басты. Біз кішкентай балалар үйдің ығында ойнап отырғанбыз. Кенет дүние әлем-тапырақ болып кетті. Не болғанын біз қапелімде түсінбей қалдық. Қисайып-қисайып бет-бетімізбен құлап қалғанымызды білеміз. Бір уақытта біздерді үлкендер кеп тұрғызып алып жатыр екен. Бұл сол кезде Сталинградқа келген немістердің барлаушы самолеттері екен. Ол от теңіздің үстімен өткен кезде шығыс бетінде кішкентай теміржолды көріпті да, теміржолдың бойында әлденеше жерлерде бомба тастапты. Сөйтіп, ойламаған жерден шахтерлар поселкасының үстінен шыққан. Шахтерлар поселкасына келгенде ең соңғы бомбасы қалған екен, соны шахтаға тастаймыз деп жүрген кезде шахтадан ауып кетіп, кірпіш зауытының үстіне кеп түскен. Біздің үйіміз, біз сол жылы, сол заводтан жарты километрдей жерде тұратынбыз. Сөйтіп, мен бомбалауды көрген қазақ балаларының азғантай біреуі мен боп шығам. |
Әбіш Кекілбайұлы
|
▶
|
↑ мен → / қыйалшыл бала болдым ↓ /// ↑ жалғыз қыйалшыл бала → / әр нәрсені уойлағаннан басқа → / йештеңе бітірмейдіғой ↓ /// ↑ сол уөзі → / жән'ауылдағы үлкен кісілердің → // уөткен кеткендердің → // ұшып бара жатқан газеттердің бәрін құуалап жүріп уоқыйтынмын → // солай сауатымды аштым ↓ /// ↑ мен → / мектепке бармай тұрып → / сауат аштым ↓ /// ↑ қысқасы → // менің негізінде жазу сызұуға д'әуестенүуіме → / сол уоңаша уөскен балалық шағым әсер йетті деп → // бұйығы уөскен балалық шағым әсер йетті деп йесептеймін ↓ /// ↑ қыздарға уонша көп қырындаған жоқпын ↓ /// ↑ уөйткені → / керек йекенін ұққан жоқпын уол кезде ↓ /// ↑ бірақ кейін → / бұл мәселелерге қалай болса → / солай қарамайтын гезде → / мына қазіргі жүрген клара деген кісі тап болды да → // шығармай қойды ↓ ///
|
↑ мен → / қыйалшыл бала ͡ б̊олдұм ↓ /// ↑ жалғыз ͡ ғыйалшыл бала → / әрнәрсені уойлағаннам ͡ б̊асқа → / йештеңе ͡б̊ітірмейді ͡ ғой ↓ /// ↑ сол уөзү → / жән'ауұлдағы үлкөң ͡ гісілердің → // уөткөң ͡ геткендердің → // ұшұп ͡ пара жатқан гәзеттердің бәрің ͡ ғұуалаб̊ ͡ жүрүп уоқұйтұммұн → // солай сауатымд'аштым ↓ /// ↑ мен → / мектепке ͡ б̊армай тұрұп → / сауат аштым ↓ /// ↑ қысқасы → // менің негізінде жазұу сызұуға д'әуөстөнүуүме → / сол уоңаша уөскөм ͡ балалық̊ шағым әсер йетті ͡ деп → // бұйұғұ уөскөм ͡ балалық̊ шағым әсер йетті деп йесептеймін ↓ /// ↑ қыздарға уонша ͡ гөп қырындаған жоқпұн ↓ /// ↑ уөйткөнү → / керек йекенін ұққан жоқпұн уол ͡ гезде ↓ /// ↑ бірақ кейін → / бұл мәселелерге ғалай болса солай ғарамайтың ͡ гезде → / мына ͡ ғәзіргі жүргөң ͡ глара дегең ͡ гісі тап ͡ полдұ ͡ да → // шығармай ͡ ғойдұ ↓ ///
|
Мен қиялшыл бала болдым. Жалғыз қиялшыл бала әр нәрсені ойлағаннан басқа ештеңе бітірмейді ғой. Сол өзі және ауылдағы үлкен кісілердің, өткен-кеткендердің, ұшып бара жатқан газеттердің бәрін қуалап жүріп оқитынмын, солай сауатымды аштым. Мен мектепке бармай тұрып сауат аштым. Қысқасы, менің негізінде жазу-сызуға да әуестенуіме сол оңаша өскен балалық шағым әсер етті деп, бұйығы өскен балалық шағым әсер етті деп есептеймін. Қыздарға онша көп қырындаған жоқпын. Өйткені керек екенін ұққан жоқпын ол кезде. Бірақ кейін бұл мәселелерге қалай болса солай қарамайтын кезде мына қазіргі жүрген Клара деген кісі тап болды да, шығармай қойды. |
Әбіш Кекілбайұлы
|
▶
|
↑ бұл йенді → / сегізінші класта → / мен аудан уорталығы → // шахта уорта мектебіне барып уоқып жатқанмын ↓ /// ↑ сол кезде → / аудандық фестійваль болатын жыл сайын → // жазғытұрғы канійкулда байқау болатын → // мектеп уоқұушыларының ↓ /// ↑ сол байқауға → / қызықтау үшін барғаммын бірде ↓ /// ↑ барсам → / бір үлпілдеген → / ақ көйлек киген бір қыз ән салып тұр йекен ↓ /// ↑ сосын → / мен айттым ↓ /// ↑ мына қызға салқын тійіп қалад → // көрерсің деп → // бірақ → / назарым түскен болұу керек ↓ /// ↑ сол жылы → / күздігүні дүкенге кірсем → // кітәп → // анау мынау сатып алұуға кірдік бір → // йекі → / үш жігіт боп кіргенбіз ↓ /// ↑ кірсек → // менің алдымда сол байағы кішкентай қыз тұр ↓ /// ↑ бұрымы ұзын → // айағына дейін → // тобығына дейін төгіліп жетіп тұр ↓ /// ↑ сосын → / уой мынау → // байағы қызғой деп қарадым ↓ /// ↑ жалт бұрылып қарады ↓ /// ↑ айтқаным дәл боп шықты ↓ /// ↑ уол → / клара жұмабаева деген → / қазіргі қыз йекен ↓ /// |
↑ бұл йенді → / сегізінші ͡ гласта → / мен аудан уорталығы → // шахта уорта мектеб̊іне ͡ б̊арып уоқұб̊ ͡ жатқаммын ↓ /// ↑ сол ͡ гезде → / аудандық фестійваль болатын → / жыл сайын → // жазғытұрғұ ͡ ганыйкұулда ͡ б̊айқау ͡б̊олатын → // мектеп уоқұушұларының ↓ /// ↑ сол байқауға → / қызықтау үшүн барғаммым бірде ↓ /// ↑ барсам → / бір үлпүлдөген → / ақ көйлөк кійген бір ͡ ғыз ән салып тұр йекен ↓ /// ↑ сосұн → / мен айттым ↓ /// ↑ мына ͡ ғызға салқын тійіп қалад → // көрөрсүң деп → // бірақ → / назарым түскөм ͡ болұу ͡ герек ↓ /// ↑ сол жылы → / күздүгүнү дүкөңгө ͡ гірсем → // кітәп → // анау ͡ мынау сатыб̊ ͡ алұуға ͡ гірдік бір → // йек'үш ͡ шігіт ͡ поп кіргембіз ↓ /// ↑ кірсек → // менің алдымда сол байағы ͡ гішкентай ͡ ғыз тұр ↓ /// ↑ бұрұм'ұзұн → // айағына дейін → // тоб̊ұғұна дейін төгүлүб̊ ͡ жетіп тұр ↓ /// ↑ сосұн → / уой мынау → // байағы ͡ ғыз ͡ ғой деп қарадым ↓ /// ↑ жалт / бұрұлұп қарады ↓ /// ↑ айтқаным дәл боп̊ шықты ↓ /// ↑ уол → / клара жұмаб̊аева деген → / қазіргі ͡ ғыз йекен ↓ /// |
Бұл енді 8-класта мен аудан орталығы – Шахта орта мектебіне барып оқып жатқанмын. Сол кезде аудандық фестиваль болатын жыл сайын, жазғытұрғы каникулда байқау болатын, мектеп оқушыларының. Сол байқауға қызықтау үшін барғанмын бірде. Барсам бір үлпілдеген ақ көйлек киген бір қыз ән салып тұр екен. Сосын мен айттым. Мына қызға салқын тиіп қалад, көрерсің деп, бірақ... Назарым түскен болу керек. Сол жылы күздігүні дүкенге кірсем, кітап, анау-мынау сатып алуға кірдік бір 2-3 үш жігіт боп кіргенбіз. Кірсек, менің алдымда сол баяғы кішкентай қыз тұр. Бұрымы ұзын, аяғына дейін, тобығына дейін төгіліп жетіп тұр. Сосын ой мынау баяғы қыз ғой деп қарадым. Жалт бұрылып қарады. Айтқаным дәл боп шықты. Ол Клара Жұмабаева деген қазіргі қыз екен. |
Әбіш Кекілбайұлы
|
▶
|
↑ төрт балам бар ↓ /// ↑ төртінші баламыз → // кенже баламыз театралдық ійнстійтутты бітірді ↓ /// ↑ уол да мәған тартқан болса керек ↓ /// ↑ қазір уол да бірақ → / маңғыстауда жай қызмет істейді ↓ /// ↑ бійзнесмен боламын деп → / бол'алмай жүр ↓ /// |
↑ төрт ͡ палам бар ↓ /// ↑ төртүншү ͡ б̊аламыз → // кенже ͡ б̊аламыз театралдығ ͡ ійнстійтұуттұ ͡ б̊ітірді ↓ /// ↑ уол ͡ да маған тартқам ͡ болса ͡ герек ↓ /// ↑ қәзір уол ͡ да бірағ маңғыстауда жәй ͡ ғызмет істейді ↓ /// ↑ бійзнесмем ͡ боламын ͡ деп → / бол'алмай жүр ↓ /// |
Төрт балам бар.... Төртінші баламыз, кенже баламыз театралдық институтты бітірді. Ол да маған тартқан болса керек. Қазір ол да бірақ Маңғыстауда жай қызмет істейді. Бизнесмен боламын деп бола алмай жүр. |
Әбіш Кекілбайұлы
|
▶
|
↑ жалпы → / біздің ұрпақты уөмірбайан тәрбійеледіғой ↓ /// ↑ біз уөмірбайанды жасаған жоқпыз ↓ /// ↑ бізді уөмірбайан тәрбійеледі ↓ /// ↑ біз тұумай тұрып → // соғысқа ұрындық ↓ /// ↑ әкеміз келмей қалды ↓ /// ↑ уодан кейін → / уоқыдық ↓ /// ↑ уодан кейін → / тійген жерден жұмыс жасадық ↓ /// ↑ йосылай йосылай уөтіп келе жатқан уөмір ғой ↓ /// ↑ сондықтан → / біздің уөміріміздің көпшілігі → / былай барлауға барған барлаушының уөмірі сійақты уөмір болып кетті ↓ /// ↑ бізден кейінгілер уөзінің мынау уөзінің көргенінен түйгенінен қорытынды шығарып → // йенді уосыған байланысты → / үлкен дәстүрлі семйалар басталады ғой деп жүргенбіз ↓ /// ↑ қазір йенді → / заман уөзгеріп кетті ↓ /// ↑ аман болса → // уосы йенді уөзгерген заманға ыңғайланған ұрпақтар → / біртіндеп уосы біз қолымыз жет'алмай кетіп бара жатқан жағдайда жарасады деп йесептеймін ↓ /// ↑ йенд'әркім уөзінің дійнастійасын қалыптастырса ↓ /// ↑ біреу іскер болсын → // біреу басқа салада болсын → // әркім уөзінің бійзнеске ылайықталған → // нарық жағдайына ылайықталған → // әркім уөзінің ісінің жалғастыратын уөз ұрпағын уөсірсе деп армандаймын ↓ /// |
↑ жалпы → / б̊іздің ұрпақты уөмүрб̊айан тәрб̊ійеледі ͡ ғой ↓ /// ↑ біз уөмүрб̊айанды жасаған жоқпұз ↓ /// ↑ бізді уөмүрб̊айан тәрб̊ійеледі ↓ /// ↑ біз тұумай тұрұп → // соғұсқ'ұрұндұқ ↓ /// ↑ әкеміз гелмей ͡ ғалды ↓ /// ↑ уодаң ͡ гейін → / уоқұдұқ ↓ /// ↑ уодаң ͡ гейін → / тійген жерден жұмұш ͡ шасадық ↓ /// ↑ уосұлай уосұлай уөтүп келе жатқан уөмүр ͡ ғой ↓ /// ↑ сондұқтан → / біздің уөмүрүміздің ͡ гөп̊шүлүгі → / былай барлауға ͡ б̊арғам барлаушұнұң уөмүрү сыйақты уөмүр ͡ б̊олұп кетті ↓ /// ↑ біздең ͡ гейіңгілер уөзүнүң мынау уөзүнүң ͡ гөргөнүнен түйгөнүнен қорұтұнды шығарып → // йенді уосұғам байланысты → / үлкөн дәстүрлү семйалар басталады ͡ ғой деб̊ жүргөмбүз ↓ /// ↑ қәзір йенді → / заман уөзгөрүп кетті ↓ /// ↑ амам ͡ болса → // уосұ йенді уөзгөргөн замаңғ'ыңғайлаңған ұрпақтар → / біртіндеп уосұ ͡ б̊із ғолұмұж ͡ жет'алмай кетіп ͡ пара жатқан жағдайда жарасады деп йесептеймін ↓ /// ↑ йенд'әркім ууөзүнүң дійнастійасын ғалыптастырса ↓ /// ↑ біреу іскер болсұн → // біреу ͡ б̊асқа салада ͡ б̊олсұн → // әркім уөзүнүң бійзнеске ылайықталған → // нарығ ͡ жағдайына ылайықталған → // әркім уөзүнүң ісінің жалғастыратын уөз ұрпағын уөсүрсө деб̊ ͡армандаймын ↓ /// |
Жалпы біздің ұрпақты өмірбаян тәрбиеледі ғой. Біз өмірбаянды жасаған жоқпыз. Бізді өмірбаян тәрбиеледі. Біз тумай тұрып, соғысқа ұрындық. Әкеміз келмей қалды. Одан кейін оқыдық. Одан кейін тиген жерден жұмыс жасадық. Осылай-осылай өтіп келе жатқан өмір ғой. Сондықтан біздің өміріміздің көпшілігі былай барлауға барған барлаушының өмірі сияқты өмір болып кетті. Бізден кейінгілер өзінің мынау өзінің көргенінен-түйгенінен қорытынды шығарып, енді осыған байланысты үлкен дәстүрлі семьялар басталады ғой деп жүргенбіз. Қазір енді заман өзгеріп кетті. Аман болса, осы енді өзгерген заманға ыңғайланған ұрпақтар біртіндеп осы біз қолымыз жете алмай кетіп бара жатқан жағдайда жарасады деп есептеймін. Енді әркім өзінің династиясын қалыптастырса. Біреу іскер болсын, біреу басқа салада болсын, әркім өзінің бизнеске лайықталған, нарық жағдайына лайықталған, әркім өзінің ісінің жалғастыратын өз ұрпағын өсірсе деп армандаймын. |
Әбіш Кекілбайұлы
|
▶
|
↑ көріп уотсыңдар → // білмеймін → // қайда жататынымды ↓ /// ↑ адамдардың қатарына жататын шығармын деп уойлаймын ↓ /// ↑ бай адамдарды білмеймін ↓ /// ↑ батыс уөңіріндегі мұнай бійзнесіне қатысы бар дей ме ↑ /// ↑ уондай халықтан айналайын ↓ /// ↑ мені сондай затты уойлайтын үлкен қабілетті йекен деп ↓ /// ↑ батыс мұнайында → / менің бірде бір сыңар тыйын бійзнесім жоқ ↓ /// ↑ уон жеті жасымда кеттім ↓ /// ↑ уон жеті жасында кеткен баланың артынан йештеңе де қалған жоқ қой ↓ /// ↑ сол гезде → / немен кеттім ↑ /// ↑ сол күйі әлі жүрмін ↓ /// ↑ батыстың бизнесінде → / мұнайына йешқандай қатынасым жоқ ↓ /// ↑ уол маңғыстаудың топырағынан кеткенімде → // қалай кетсем → // сол маңғыстаудың топырағындай әлі сондай таза → // аманмын ↓ /// |
↑ көрүб̊ ͡ уотčұңдар → // білмеймін → // қайда жататынымды ↓ /// ↑ адамдардың ͡ ғатарына жататын шығармын ͡ деп уойлаймын ↓ /// ↑ бай адамдарды ͡ б̊ілмеймін ↓ ///
↑ батыс уөңүрүндегі → // мұнай бійзнесіне қатысы → // бар дей ͡ ме ↑ /// ↑ уондай халықтан айналайын ↓ /// ↑ мені сондай затты уойлайтын үлкөң ͡ ғаб̊ілетті йекен деп ↓ /// ↑ батыс мұнайында → / менің бірде ͡ б̊ір сыңар тыйым ͡ бійзнесім жоқ ↓ /// ↑ уон жеті жасымда ͡ геттім ↓ /// ↑ уон жеті жасында ͡ геткем баланың артынан йештеңе ͡ де ғалған жоқ ͡ қой ↓ /// ↑ сол ͡ гезде → / немең ͡ геттім ↑ /// ↑ сол ͡ гүй әлі жүрмүн ↓ /// ↑ батыстың бійзнесінде → / мұнайына йешқ̊андай ғатынасым жоқ ↓ /// ↑ уол маңғыстаудұң топұрағынаң ͡ геткенімде → // қалай ͡ гетčем → // сол маңғыстаудұң топұрағындай әлі сондай таза → // амаммын ↓ /// |
Көріп отсыңдар, білмеймін, қайда жататынымды. Адамдардың қатарына жататын шығармын деп ойлаймын. Бай адамдарды білмеймін. Батыс өңіріндегі мұнай бизнесіне қатысы бар дей ме? Ондай халықтан айналайын. Мені сондай затты ойлайтын үлкен қабілетті екен деп. Батыс мұнайында менің бірде-бір сыңар тиын бизнесім жоқ. Он жеті жасымда кеттім. Он жеті жасында кеткен баланың артынан ештеңе де қалған жоқ қой. Сол кезде немен кеттім? Сол күйі әлі жүрмін. Батыстың бизнесінде мұнайына ешқандай қатынасым жоқ. Ол Маңғыстаудың топырағынан кеткенімде, қалай кетсем, сол Маңғыстаудың топырағындай әлі сондай таза, аманмын. |
Әбіш Кекілбайұлы
|
▶
|
↑ жалпы → / мақтауды жек көрмейдіғой ↓ /// ↑ ішкім де жек көрмейді ↓ /// ↑ бірақ → / мен әулійе деген жай қошемет іретінд'айтылған шығар деп қана уойладым ↓ /// ↑ уөйткені → / әулійенің жөні бөлек ↓ /// ↑ әулійені → / мен ішімнен жақсы мойындайтын → // әулійеге табынатын адаммын → // шын мәнінде ↓ /// ↑ табійғатта кійе бар ↓ /// ↑ адамда кійе бар ↓ /// ↑ ондай кійел'адамдар болады ↓ /// ↑ сондықтан → / уол кісілер туралы уойнап айтұуға болмайды ↓ /// ↑ уол кісілер тұуралы тек шын сезіммен жүрүу керек ↓ /// ↑ шын құрметпен ↓ /// ↑ мен → // мысалы → // маңғыстауда → / бекет атаға сыйынбайтын қазақ жоқ ↓ /// ↑ соның біреуі менмін ↓ /// ↑ бекет ата туралы → / жай кісі сійақты жазұуға болады → // жай кісі сійақты → / уол туралы айтұуға болады ↓ /// ↑ уоны қыдыртып → // батыр сійақты ғып → / суреттеуге болады дегенге мен сенбеймін уөз басым ↓ /// ↑ уоған табынұуға болады ↓ /// ↑ уоған дұға оқұуға болады ↓ /// ↑ уоның құрметіне үлкен басқа тілмен → // йескі тілмен айтқанда → // гіймн саломон арнауға болады ↓ /// ↑ бірақ → / біз сійақты кісі йеді деп айтұуға болмайды ↓ /// |
↑ жалпы → / мақтаудұ жек көрмөйдү ͡ ғой ↓ /// ↑ ешкім ͡ де жек көрмөйдү ↓ /// ↑ бірақ → / мен әулійе деген жай ͡ ғөшөмет іретінд'айтылған шығар деп қана уойладым ↓ /// ↑ уөйткөнү → / әулійенің жөнү ͡б̊өлөк ↓ /// ↑ әулійені → / мен ішімнен жақ̊сы мойұндайтын → // әулійеге таб̊ынатын адаммын → // шын мәнінде ↓ /// ↑ таб̊ійғатта ͡ гійе ͡ б̊ар ↓ /// ↑ адамда ͡ гійе ͡б̊ар ↓ /// ↑ уондай гійел'адамдар болады ↓ /// ↑ сондұқтан → / уол ͡ гісілер тұуралы уойнаб̊ ͡ айтұуға ͡б̊олмайды ↓ /// ↑ уол ͡ гісілер тұуралы тек̊ шын сезіммен жүрүу ͡ герек ↓ /// ↑ шың ͡ ғүрмөтпөн ↓ /// ↑ мен → // мысалы → // маңғыстауда → / бекет атаға сыйымбайтың ͡ ғазағ жоқ ↓ /// ↑ сонұң біреуү меммін ↓ /// ↑ бекет ата тұуралы → / жай ͡ гісі сыйақты жазұуға ͡б̊олады → // жай ͡ гісі сыйақты → / уол тұурал'айтұуға болады ↓ /// ↑ уонұ ͡ ғыдыртып → // батыр сыйақты ͡ ғып сүурөттөугө ͡ б̊олады дегеңге мен сембеймін уөз ͡б̊асым ↓ /// ↑ уоған таб̊ынұуға ͡б̊олады ↓ /// ↑ уоған дұға уоқұуға ͡б̊олады ↓ /// ↑ уонұң ͡ ғүрмөтүне үлкөм басқа тілмен → // йескі тілмен айтқанда → // гіймн саломон арнауға ͡б̊олады ↓ /// ↑ бірақ → / біс ͡ сыйақты ͡ гісі йеді деб̊ ͡ айтұуға ͡б̊олмайды ↓ /// |
Жалпы мақтауды жек көрмейді ғой. Ешкім де жек көрмейді. Бірақ мен әулие деген жай қошемет ретінде айтылған шығар деп қана ойладым. Өйткені әулиенің жөні бөлек. Әулиені мен ішімнен жақсы мойындайтын, табынатын адаммын, шын мәнінде. Табиғатта кие бар. Адамда кие бар. Ондай киелі адамдар болады. Сондықтан ол кісілер туралы ойнап айтуға болмайды. Ол кісілер туралы тек шын сезіммен жүру керек. Шын құрметпен. Мен, мысалы, Маңғыстауда Бекет атаға сыйынбайтын қазақ жоқ. Соның біреуі менмін. Бекет ата туралы жай кісі сияқты жазуға болады, жай кісі сияқты ол туралы айтуға болады. Оны қыдыртып, батыр сияқты ғып суреттеуге болады дегенге мен сенбеймін өз басым. Оған табынуға болады. Оған дұға оқуға болады. Оның құрметіне үлкен басқа тілмен, ескі тілмен айтқанда, Гимн Соломон арнауға болады. Бірақ біз сияқты кісі еді деп айтуға болмайды. |
Әбіш Кекілбайұлы
|
▶
|
↑ негізінде → / жазұушылықтың жүг'ауыр ↓ /// ↑ жазұушылық → / жалпы бүкіл тіршіліктің → // уөзіңнің уөмір сүріп жүрген уортаңмен тілдесуғой → // соның бүкіл ауыр мұңын → // сонда уойға түйгендеріңді → / барлығын жазатын сала → // уол жазұушылық ↓ /// ↑ ал бірақ → / сайасаттың жолы → / уодан гөрі қыйынырақ ↓ /// ↑ негізінде → / заман түзүу болса → // мынау ұлттың басындағы жағдай → // халықтың басындағы жағдайдың бәрі түзелгеннен кейін → // келешек қоғамдарда жалпы сайасатшылардың да шаруас'азайадығой ↓ /// ↑ біраздан кейін → / сайасат бұл қалпында уөмір бақый тұра бермейді ↓ /// ↑ йертең → / көбі азайады ↓ /// ↑ әркім уөзінің ісімен кетеді ↓ /// ↑ сол кезде біздің уөнердің → // жазұушылықтың жолы тіптен жақсырақ болады деп йесептеймін ↓ /// ↑ қазіргі кезде → / бізге герек ↓ /// ↑ уөйткені → / мемлекеттің уорнықты болұуы үшін → // біз йегемендік деген йелге құлағымыз әлі дұрыс үйрене де қойған жоқ → // уон бірақ жыл уөмір сүріп келе жатырмыз → // әлі қайсының дұрыс → // қайсының теріс йекендігін → / қашан біліп кеткенге дейін уосылай жүре тұрұуға → // күн кешуге тұура келеді ↓ /// |
↑ негізінде → / жазұушұлұқтың жүг'ауұр ↓ /// ↑ жазұушұлұқ → / жалпы ͡б̊үкүл тіршіліктің → // уөзүңнүң уөмүр сүрүб̊ ͡ жүргөн уортаңмен тілдесүу ͡ ғой → // сонұң бүкүл ауұр мұңұн → // сонда уойға түйгөндөріңді → / б̊арлығын жазатын сала → // уол жазұушұлұқ ↓ /// ↑ ал бірақ → / сайасаттың жолұ → / уодаң ͡ гөрү ғыйынырақ ↓ /// ↑ негізінде → / заман түзүу ͡ б̊олса → // мынау ұлттұң басындағы жағдай → // халықтың басындағы жағдайдың бәрі түзөлгөннең ͡ гейін → // келешек қоғамдарда жалпы сайасатш̆ылардың ͡ да шарұуас'азайады ͡ ғой ↓ /// ↑ біраздаң ͡ гейін → / сайасат пұл ͡ ғалпында уөмүр ͡ б̊ақый тұра ͡б̊ермейді ↓ /// ↑ йертең → / көб̊'азайады ↓ /// ↑ әркім уөзүнүң ісімең ͡ гетеді ↓ /// ↑ сол ͡ гезде ͡ б̊іздің уөнөрдүң → // жазұушұлұқтың жолұ тіптен жақ̊сырақ ͡полады деп йесептеймін ↓ /// ↑ қәзіргі ͡ гезде → / бізге ͡ герек ↓ /// ↑ уөйткөнү → / мемлекеттің уорнұқтұ ͡б̊олұу'үшүн → // біз йегемендік деген йелге құлағымыз әлі дұрұс үйрөнө ͡ де ғойған жоқ → // уом бірағ жыл уөмүр сүрүп келе жатырмыз → // әлі ͡ ғайсының дұрұс → // қайсының теріс йекендігін → / қашам біліп кеткеңге дейін уосұлай жүрө тұрұуға → // күң ͡ гешүугө тұура ͡ геледі ↓ /// |
Негізінде жазушылықтың жүгі ауыр. Жазушылық жалпы бүкіл тіршіліктің, өзіңнің өмір сүріп жүрген ортаңмен тілдесу ғой, соның бүкіл ауыр мұңын, сонда ойға түйгендеріңді барлығын жазатын сала – ол жазушылық. Ал бірақ саясаттың жолы одан гөрі қиынырақ. Негізінде заман түзу болса, мынау ұлттың басындағы жағдай, халықтың басындағы жағдайдың бәрі түзелгеннен кейін, келешек қоғамдарда жалпы саясатшылардың да шаруасы азаяды ғой. Біраздан кейін саясат бұл қалпында өмір бақи тұра бермейді. Ертең көбі азаяды. Әркім өзінің ісімен кетеді. Сол кезде біздің өнердің, жазушылықтың жолы тіптен жақсырақ болады деп есептеймін. Қазіргі кезде бізге керек. Өйткені мемлекеттің орнықты болуы үшін, біз егемендік деген елге құлағымыз әлі дұрыс үйрене де қойған жоқ, он бір ақ жыл өмір сүріп келе жатырмыз, әлі қайсының дұрыс, қайсының теріс екендігін қашан біліп кеткенге дейін осылай жүре тұруға, күн кешуге тура келеді. |
Әбіш Кекілбайұлы
|
▶
|
↑ негізінде менің уөмірімнің йең ашшысы да → // тұшшысы да → / уосы йегемендік алұуға байланысты болатын ↓ /// ↑ йегемендіктің тұсында → / біз көрместің бәрін көрдік ↓ /// ↑ кәзір ғана түзеліп келе жатыр → / жанжақтың бәрі ↓ /// ↑ жұрт таласа бастады ↓ /// ↑ анда баратын болды → // мында баратын болды ↓ /// ↑ біз де уоған дейін → / ашшысын да → // тұшшысын да таттық ↓ /// ↑ уоған уөкінбейміз ↓ /// ↑ йендіг'ісіміз → / йел боп кетсек ↓ /// ↑ сол жарайды бізге ↓ /// ↑ баршаға тап болған жақсылық → / біздің уөміріміздің уөтемі болады ↓ /// |
↑ негізінде менің уөмүрүмнің йең ашшысы ͡ да → // тұшшұсұ ͡ да → / уосұ йегемендіг ͡ алұуға ͡б̊айланысты ͡ б̊олатын ↓ /// ↑ йегемендіктің тұсұнда → / біз гөрмөстүң бәрің ͡ гөрдүк ↓ /// ↑ қәзір ͡ ғана түзөлүп келе ͡ жатыр → / жанжақтың бәрі ↓ /// ↑ жұрт таласа ͡ б̊астады ↓ /// ↑ анда ͡ б̊аратым ͡ болдұ → // мында ͡ б̊аратым ͡ болдұ ↓ /// ↑ біз ͡ де уоған дейін → / ашшысын ͡ да → // тұшшұсұн ͡ да таттық ↓ /// ↑ уоған уөкүмбөйміз ↓ /// ↑ й ендіг'ісіміз → / йел боп кетčек ↓ /// ↑ сол жарайды ͡ б̊ізге ↓ /// ↑ баршаға тап ͡ полған жақ̊сылық → / біздің уөмүрүміздің уөтөмү ͡б̊олады ↓ /// |
Негізінде менің өмірімнің ең ащысы да, тұщысы да осы егемендік алуға байланысты болатын. Егемендіктің тұсында біз көрместің бәрін көрдік. Қазір ғана түзеліп келе жатыр жан-жақтың бәрі. Жұрт таласа бастады. Анда баратын болды, мында баратын болды. Біз де оған дейін ащысын да, тұщысын да таттық. Оған өкінбейміз. Ендігі ісіміз ел боп кетсек. Сол жарайды бізге. Баршаға тап болған жақсылық біздің өміріміздің өтемі болады. |
Әбіш Кекілбайұлы
|
▶
|
↑ арман ↓ /// ↑ арман ↓ /// ↑ уол айтұуға болады ↓ /// ↑ арманға жетүуге болады → // жетпеуге болады ↓ /// ↑ мен уөзім турал'армандаған йемеспін ↓ /// ↑ уөзіңді қанша жерге барам деп армандасаң → // йештеңе бітірмегендей болар йедің ↓ /// ↑ ал → / йел турал'армандаған кезде → / мен қазақстанның үлкен алып террійторійасына ылайық уөзінің халқы болғанын жақсы көремін ↓ /// ↑ үлкен бабамыздан қалған кең байтақ жерді толтырып жататындай халық болғанын жақсы көремін ↓ /// ↑ менің йең үлкен арманым → // сол ↓ /// ↑ қазір қазақтың статистикасын уорта йесеппен алғанда → // қазақтың саны қазақстан теоррійторійасынан бес йесе кіші боп тұр ↓ /// ↑ сол менің жаныма батады ↓ /// ↑ арасында жатқанның бәр'асыл → // астында жатқанның бәр'алтын → // үстінде кішкентай сәбій бала тастап кеткен жердің → // алтын жәшіктің → // алтын салған сандықтың үстіндегі сәбій баладай көрінеді қазақ халқы ↓ /// |
↑ арман ↓ /// ↑ арман ↓ /// ↑ уол айтұуға ͡ б̊олады ↓ /// ↑ арманға жетүугө ͡ б̊олады → // жетпеугө ͡ б̊олады ↓ /// ↑ мен уөзүм тұурал'армандаған йемеспін ↓ /// ↑ уөзүңдү ғанша жерге ͡ б̊арам деб̊ ͡ армандасаң → // йештеңе ͡ б̊ітірмегендей болар йедің ↓ /// ↑ ал → / йел тұурал'армандағаң ͡ гезде → / мең ғазақ̊станның үлкөн алып террійторұйасына ылайық уөзүнүң халқы ͡ б̊олғанын жақ̊сы ͡ гөрөмүн ↓ /// ↑ үлкөм ͡ баб̊амыздаң ͡ ғалғаң гең байтағ ͡ жерді толтұрұб̊ ͡ жататындай халық ͡ полғанын жақ̊сы ͡ гөрөмүн ↓ /// ↑ менің йең үлкөн арманым → // сол ↓ /// ↑ қәзір ғазақтың статыйстыйкасын уорта йесеппен алғанда → // қазақтың саны ғазақ̊стан террійторұйасынан бес йесе ͡ гіші ͡ б̊оп тұр ↓ /// ↑ сол менің жаныма ͡ б̊атады ↓ /// ↑ арасында жатқанның бәр'асыл → // астында жатқанның бәр'алтын → // үстүндө гішкентай сәб̊ій бала тастап кеткен жердің → // алтын жәшіктің → // алтын салған сандықтың үстүндөгі сәб̊ій баладай ͡ гөрүнөді ͡ ғазақ халқы ↓ /// |
Арман... Арман... Ол айтуға болады. Арманға жетуге болады, жетпеуге болады. Мен өзім туралы армандаған емеспін. Өзіңді қанша жерге барам деп армандасаң, ештеңе бітірмегендей болар едің. Ал ел туралы армандаған кезде мен Қазақстанның үлкен алып территориясына лайық өзінің халқы болғанын жақсы көремін. Үлкен бабамыздан қалған кең байтақ жерді толтырып жататындай халық болғанын жақсы көремін. Менің ең үлкен арманым – сол. Қазір қазақтың статистикасын орта есеппен алғанда, қазақтың саны Қазақстан теорриториясынан бес есе кіші боп тұр. Сол менің жаныма батады. Арасында жатқанның бәрі асыл, астында жатқанның бәрі алтын, үстінде кішкентай сәби бала тастап кеткен жердің, алтын жәшіктің, алтын салған сандықтың үстіндегі сәби баладай көрінеді қазақ халқы. |
Әбіш Кекілбайұлы
|
▶
|
↑ мен кәзір уос'ұлт тұуралы жазғым кеп жүр ↓ /// ↑ жыйнаған көптеген материалдарым босқа қалып бара жатыр ↓ /// ↑ мынау қазір → / көз кетіп бара жатыр ↓ /// ↑ бірдеңелер жазып → / үлгеріп кетсем деймін ↓ /// ↑ бұрынғыдай беллетрійстійкағ'айналдырұу қазір қажет йемес ↓ /// ↑ көрген білгенімді жазып кетсем болар йед деп уойлаймын ↓ /// |
↑ мең ͡ гәзір уос'ұлт тұуралы жазғым ͡ геб̊ ͡ жүр ↓ /// ↑ жыйнағаң гөптөгөн матерійалдарым босқа ͡ ғалып ͡ пара жатыр ↓ /// ↑ мынау ͡ ғәзір → / көз ͡ гетіп ͡ пара ͡ жатыр ↓ /// ↑ бірдеңелер жазып → / үлгөрүп кетčем деймін ↓ /// ↑ бұрұңғұдай беллетрійстійкағ'айналдырұу ғәзір ғажет йемес ↓ /// ↑ көргөм ͡ білгенімді жазып кетčем болар йед деп уойлаймын ↓ /// |
Мен қазір осы ұлт туралы жазғым кеп жүр. Жинаған көптеген материалдарым босқа қалып бара жатыр. Мынау қазір көз кетіп бара жатыр. Бірдеңелер жазып үлгеріп кетсем деймін. Бұрынғыдай беллетристикаға айналдыру қазір қажет емес. Көрген-білгенімді жазып кетсем болар ед деп ойлаймын. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
↑ менен кейін әкемнің інісі → // әкемнің аты нұршайық → // әкемнің інісі ныйғат деген кісі → // әскерге алынды ↓ /// ↑ бір үйдөн үшөуміс → / аттандық ↓ /// ↑ йерекше йесте қалғаным → // шешем ауұрұп жатыр йед ↓ /// ↑ біз → / шана-шана болып → // пар-пар аттың ұшұн шегіп ауұлұмыздан шыға берген ұуақытта → // алғашында ауұлдың ішін аралап → // әр үйге кіріп-шығып қоштасып → // сүйтіп йенді мектептің жанынан жолға ы: аудан уорталығына қарай шыға бергең ͡ гезде жәңәғы үйде ауұрып жатқан шешем алдымыздан шықты ↓ /// |
↑менеңгейін әкемнің͡ інісі → // әкемнің͡ аты͡ нұршайық → // әкемнің͡ інісі ныйғат ͡ тегең͡ гісі → // әскерг'алынды ↓ /// ↑ бір үйдөн үшөумүз ͡ аттандық↓/// й ерек̊ше й есте͡ ғалғаным → // шешем ауұрұб̊ ͡ жатыр ͡ еді ↓ /// ↑ біз → / шана-шана ͡ б̊олұп → // парпар аттың ұшұн ͡ жегіб̊ // ауұлұмұздан шыға ͡ б̊ерген ұуақытта → // алғашынд 'ауұлдұң ͡ ішін аралап → // әр үйгө ͡ гіріп̊͡ шығып → / қоштасып → // сөйтүп йенді / мектептің ͡ жанынан жолға / аудан уорталығына ͡ ғарай шыға͡ б̊ергеңгезде → // жаңағ'үйдө / ауұрұп ͡ жатқан шешем алдымыздан шықты ↓ /// |
Менен кейін әкемнің інісі, әкемнің аты Нұршайық, әкемнің інісі Ниғат деген кісі, әскерге алынды. Бір үйден үшеуміз аттандық. Ерекше есте қалғаным, шешем ауырып жатыр еді. Біз, шана-шана болып, пар-пар аттың ұшын шегіп ауылымыздан шыға берген уақытта, алғашында ауылдың ішін аралап, әр үйге кіріп-шығып қоштасып, сөйтіп енді мектептің жанынан жолға ы-ы-ы аудан орталығына қарай шыға берген кезде, жаңағы, үйде ауырып жатқан шешем алдымыздан шықты. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
↑ алдымыздан шыққанда зымырап кележатқан йекі парат → // ы: үлкен йенді мықты параттар͡ ғой → // йекеуі де ауұзымен қыстеп тұрған парат → // зымыратып кележатқаң ͡ гезде ана кісі алдан шыға келд ↓ /// сол ͡ гезде мен қорықтым // ойпырмай шешемді таптап кетеді͡ ау мына аттар деп↓/// |
↑ алдымыздан шыққанда / зымырап кележатқан йекі пар ͡ ат → // үлкөн / йенді мықты пар ͡ аттарғой → // йекеуү͡ де ауұзұмең ͡ ғыстеп тұрғам͡ пар ͡ ат → // зымыратып кележатқаң͡ гезде / анагісі алданын шыға͡ гелді↓ /// ↑солгезде / мең͡ ғорұқтұм↓/// ↑уойпырмай / шешемді таптап кетед'ау / мын'аттар деп↓ /// |
Алдымыздан шыққанда зымырап келе жатқан екі пар ат, ы-ы-ы үлкен енді мықты пар аттар ғой, екеуі де аузымен қыстеп тұрған пар ат, зымыратып келе жатқан кезде ана кісі алдан шыға келді. Сол кезде мен қорықтым: - Ойпырмай, шешемді таптап кетеді-ау, мына аттар, - деп. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
↑ неге йекенін білмеймін шешем йекі қолұн жайып → // жаңағы аттардың алдына тұра қалған ұуақытта → // аттар йекеуі бірдей лоқ йетіп тоқтай ͡ ғалт ↓ /// ↑ сүйтіп шешемді баспай аман қалд ↓ /// ↑ шешемнің айтқаны / қалқам сен → // соғыстан аман келесің → // бірәқ → / әкең келеме / әғәң келе ͡ ме уоны білмеймін → // сен келесің жолұң болсұн → // қалқам деді ↓ /// ↑ мінекій → / күні бүгүнше көзалдыма уосы сурет келет ͡ те ͡ тұрат ↓ /// ↑ жыйн:л дейтін каманда болад → // уол тоқтаңдар у ос'арада демаласыңдар деген сөз ↓ /// ↑ сол жайау-жалпылы жүрүп келе жатқан → // шәршәп келе жатқан адамдар жата-жата қалат → // ал мен уотырағалып // немне / зат қап̊шығымнан аб̊айды сұурұп алып → // аб̊айды уоқұй бастаушы йедім ↓ /// |
↑ нег'екенім͡ білмеймін / шешем йекі ͡ ғолұн ͡ жайып → // жаңағ'аттардың алдына тұра͡ ғалған ұуақытта → // аттар йекеуү͡ б̊ірдей ұлоқ йетіп / тоқтай͡ ғалды↓/// ↑сөйтүп̊ ͡ шешемді͡ б̊аспай / амаң͡ ғалды ↓ /// ↑ шешемнің айтқаны → / қалқам сен → / соғұстан амаң͡ гелесің → // бірақ → / әкең ͡ геле͡ ме → / ағаң ͡ геле͡ ме / уонұ͡ б̊ілмеймін → // сең͡ гелесің / жолұң͡ болсұн → // қалқам деді↓/// ↑мінекей → // күнү͡ б̊үгүншө͡ гөзалдыма / уосұ сүурөт келеді͡ де тұрады ↓ /// ↑ жыйна:л дейтін команда͡ б̊олады → // уол тоқтаңдар / уос'арада демаласыңдар деген сөз ↓ /// ↑ сол жайау͡ жалпылы жүрүп кележатқан → // шаршап кележатқан адамдар / жата͡ жата͡ ғалады → // ал мен уотұра ͡ ғалыб̊ / немене / зат қап̊шығымнан // аб̊айды сұуұрұб̊͡ алып → // аб̊айды уоқұй ͡ бастауш'едім↓ // |
Неге екенін білмеймін шешем екі қолын жайып, жаңағы аттардың алдына тұра қалған уақытта, аттар екеуі бірдей лоқ етіп тоқтай қалды. Сөйтіп шешемді баспай аман қалды. Шешемнің айтқаны: «- Қалқам сен, соғыстан аман келесің, бірақ, әкең келе ме, ағаң келе ме оны білмеймін, сен келесің жолың болсын, қалқам», - деді. Мінеки, күні бүгінше көз алдыма осы сурет келеді де тұрады. "Жинал" дейтін команда болады, ол тоқтаңдар осы арада демаласыңдар деген сөз. Сол жаяу-жалпылы жүріп келе жатқан, шаршап келе жатқан адамдар жата-жата қалады, ал мен отыра қалып, немене, зат қапшығымнан Абайды суырып алып, Абайды оқи бастаушы едім. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
жігіттерге → / әй жігіттер / бергеңдерші / мынау тоғжанның суретін тыңдаңдаршы дейтін йедім ↓ /// ↑ сонда тоғжанды жазушының суреттеген жері / йекі құлағында шолпысы сылдырлап → // йекі құлағында сырғасы бар деп керемет айтатын жері баредіғой → // соны айтқан ұуақытта жігіттер осы жанданып → // рахаттанып кететін ↓ /// ↑ уой шіркін-әй → // уой тоғжан-ай десетін йед ↓ /// ↑ сүйтіп уолар шаршағандарын ұмұтып кететін йед ↓ /// соғыстан келгеннен кейін мен уосұ сол аб̊айдың кітәбын жоғалтпай алып келіп мен үунійверсійтетке түсем ↓ /// |
↑ жігіттерге → // әй жігіттер / бері͡ геліңдерші → // мынау тоғжанның сұурөтүн тыңдаңдаршы дейтін͡ едім ↓ /// ↑ сонда тоғжанды / жазұушұнұң сүурөттөгөн жері / йекі͡ ғұлағында шолпұсұ сылдырлап → // йекі͡ ғұлағында сырғасы͡ б̊ар деп / керемет айтатын жері͡ б̊ар͡ едіғой → // сон'айтқан ұуақытта жігіттер жанданып → // ырақаттанып кететін↓/// ↑уой шіркін͡ ай↑// уой тоғжан͡ ай десетін йеді↓/// ↑ сөйтүп уолар / шаршағандарын ұмұтұп кететін йеді↓/// ↑соғұстаң͡ гелгеннең ͡ гейін мен / уосұ / сол аб̊айдың͡ гітәб̊ын жоғалтпай / алып͡ келіп / мен унійверсійтетке түсөмін↓/// |
- Жігіттерге, әй жігіттер, бері келіңдерші, мынау Тоғжанның суретін тыңдаңдаршы, - дейтін едім. Сонда Тоғжанды жазушының суреттеген жері, екі құлағында шолпысы сылдырлап, екі құлағында сырғасы бар деп керемет айтатын жері бар еді ғой, соны айтқан уақытта жігіттер осы жанданып, рахаттанып кететін: - Ой шіркін-ай, ой Тоғжан-ай, - десетін еді. Сөйтіп олар шаршағандарын да ұмытып кететін еді. Соғыстан келгеннен кейін мен осы сол Абайдың кітабын жоғалтпай алып келіп, мен университетке түсемін. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
↑ мұқтар әуезов үунійверсійтетте сабақ береді йекен ↓ /// ↑ бір сабақтан мұқаңа сол кітәпты көрсеттім → // кітәпты көрсеткеннен кейін кітәп ә: кім қатты тебіренді → // мұқаң марқұм → // қатты тебіреніп / өй / қарағым әзілқан / біздің үйдөн соғысқа ішкім барған жоқ деп жүрсем → // мен барғам жоқ → // басқа мылтық арқалап майданға ішкім барған жоқ ед→ // тегі біздің үйдөн барған адамдар бар йекеңғой // уол кім аб̊ай й екеңғой → // тоғжан йекеңғой деп сүйдеді ↓ /// ↑ атамыз жамбыл ақынға деген // уөлең жаздым ↓ /// |
мұхтар әуөзов / унійверсійтетте саб̊ақ͡ переді йекен ↓ /// ↑ бір саб̊ақтан мұқаңа / сол͡ гітәпты͡ гөрсөттүм → // кітәпты͡ гөрсөткөннеңгейін / кітәп / кім ͡ ғатты теб̊іренді ↓ /// ↑ мұқаң марқұм → // қатты теб̊іреніп → // ↑ өй ͡ ғарағым ͡ әзілхан / біздің үйдөн соғұсқа / йешкім ͡ барған жоғ ͡ деб̊ жүрсөм → // мем͡ барғам͡ жоқ → // басқа мылтығ͡ арқалап / ймайдаңға͡ ешкім б̊арған ͡ жоқ ед→ // тегі͡ б̊іздің үйдөм͡ барған адамдар͡ б̊ар йекеңғой // уол͡ гім / аб̊ай йекеңғой → // тоғжан йекеңғой деп̊͡ сүйдөдү ↓ /// ↑ атамыж͡ жамбыл ақыңға деген уөлөң жаздым ↓ /// |
Мұхтар Әуезов университетте сабақ береді екен. Бір сабақтан Мұқаңа сол кітапты көрсеттім, кітапты көрсеткеннен кейін, кітап ә-ә-ә кім, қатты тебіренді, Мұқаң марқұм, қатты тебіреніп: «Өй, Қарағым Әзілхан, біздің үйден соғысқа ешкім барған жоқ деп жүрсем, мен барғам жоқ, басқа мылтық арқалап майданға ешкім барған жоқ еді, тегі біздің үйден барған адамдар бар екен ғой, ол кім - Абай екен ғой, Тоғжан екен ғой, - деп сүйдеді. «Атамыз Жамбыл ақынға» деген өлең жаздым. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
↑ ұұуа ↑ қәдірл'атажан↓/// ↑ұл'жолға'аттаңған → // ұлдарыңыз / сеніңіз↓/// ↑жауд'айаусұз / қырамыз → // ↑ таұусұлмаса деміміз → // деп жәкеңе / йең соңұнда / ант͡ перген йедік ↓ /// ↑бұл͡ ғатқа брыйгаданың жақ̊сы таңдаул'адамдары → // менем͡ бастап қол͡ ғойдұқ → // йең соңұнда брыйгаданың / коммисары сақтағам͡ бәйіш қол͡ ғойдұ↓ /// ↑уосұ͡ ғатқа жәкең жауап жіб̊ерді // жүжжасаған жүрөктөн деген↓/// ↑жәкеңнің уөлөңү͡ б̊ізге жазғаң͡ ғатында͡ б̊ылай айақталған͡ еді ↓ /// |
↑ ұуа ↑ қәдірл'атажан↓ /// ↑ұл'жолға'аттаңған → // ↑ ұлдарыңыз / сеніңіз↓ /// ↑жауд'айаусұз / қырамыз → // ↑ таусұлмаса деміміз → // деп жәкеңе / йең соңұнда / ант͡ перген йедік ↓ /// ↑ бұл͡ ғатқа брыйгаданың жақ̊сы таңдаул'адамдары → // менем͡ бастап қол͡ ғойдұқ → // йең соңұнда брыйгаданың͡ гомыйссары сақтағам͡ бәйіш қол͡ ғойдұ ↓ /// ↑ уосұ͡ ғатқа жәкең жауаб̊ жіб̊ерді // жүжжасаған жүрөктөн деген↓ /// ↑жәкеңнің уөлөңү͡ б̊ізге жазғаң͡ ғатында͡ б̊ылай айақталған͡ еді ↓ /// |
- Уа, қадірлі атажан.Ұлы жолға аттанған,Ұлдарыңыз сеніңіз. Жауды аяусыз қырамыз,Таусылмаса деміміз,- деп Жәкеңе ең соңында ант берген едік. Бұл хатқа бригаданың жақсы таңдаулы адамдары, менен бастап қол қойдық, ең соңында бригаданың коммисары Сақтаған Бәйіш қол қойды. Осы хатқа Жәкең жауап жіберді «Жүз жасаған жүректен» деген. Жәкеңнің өлеңі бізге жазған хатында былай аяқталған еді. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
↑ұұуа / қарағым балалар ↓ // ↑ йер бұлденбей не ͡ дейін → // ↑ йереуүлді майданда → ↑ үстөм болсұн мерейің ↓ // ↑ жауды жеңіп талқандап → // ↑ келгеніңде көрейін → // ↑ қәһәрманым // күнім деп → // ↑ беттеріңнен өб̊ейін ↓ // деп жамбылдың қатын біз строй-стройда тұрұп уоқып тыңдадық ↓ /// ↑ сонда жаңағы тыңдап тұрған жігіттердің бәрі жылап → // йегіліп тұрды ↓ /// ↑ уөзүнің үйүнен → / уөзінің әкесінен келген қат сыйақты болған йед ↓ /// ↑ мінекій жәкеңнің қатының әсері керемет күшті болды ↓ /// ↑ бізге күш-қуат жігер берді ↓ /// |
↑ұуа ↑ қарағым͡ балалар →// ↑йер͡ б̊ұлдембей не ͡ дейін → // ↑ йереуүлдү майданда→ // ↑үстөм͡ болсұн мерейің↓ /// ↑жаудұ жеңіп талқандап → // ↑ келгеніңде͡ гөрөйүн → // ↑ қахарманым → / күнүм деп → // ↑беттеріңнен уөб̊өйүн ↓ деп // жамбылдың͡ ғатын / біс͡ строй͡ стройда тұрұп // уоқұп тыңдадық ↓ /// ↑ сонда / жаңағы тыңдап тұрған жігіттердің бәрі жылап → // йегіліп тұрдұ↓ /// ↑уөзүнүң үйүнөн / уөзүнүң әкесінең͡ гелгең͡ ғатčыйақты ͡ б̊олған͡ еді↓ /// ↑мінекей жәкеңнің͡ ғатының әсері / керемет күштү͡ б̊олдұ ↓ /// ↑ бізге͡ гүш-құуат͡ шігер͡ б̊ерді ↓ /// |
-Уа, қарағым балалар! Ер бұлденбей не дейін? Ереуілді майданда, Үстем болсын мерейің. Жауды жеңіп талқандап, Келгеніңде көрейін. Қаһарманым, күнім деп, Беттеріңнен өбейін, - деп Жамбылдың хатын біз строй-стройда тұрып біз оқып тыңдадық.. Сонда жаңағы тыңдап тұрған жігіттердің бәрі жылап, егіліп тұрды. Өзінің үйінен, өзінің әкесінен келген хат сияқты болған еді. Мінеки Жәкеңнің хатының әсері керемет күшті болды. Бізге күш-қуат, жігер берді. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
↑ бәукең келген күні → // бәукеңе бардым ↓ /// ↑ бәукеңе барып едім ↓ /// ↑ бәукең → / былай қабағын түйүп қарсы алд ↓ /// ↑ немене → / уол мақаланы саған мен жазып беруім керек ͡ пе деп ақырды ↓ /// ↑ сосын / кругом деп айғай салды↓ /// ↑мен жалп беріп сол жаққа қарай бұрыла бергенімде → // бәуке / дәт дедім ↓ /// ↑ бұл / дәт деген сөз қазақтың бір тамаша сөзі → // йекінің бірінің аұузұнан түсе бермейтін йескі сөз → // қәдірлі сөз ↓ /// ↑ соны бәукең білгіш адамғой → // сол сөзді йестігенге көңілі жібіді ͡ ме маған → // дәтің болса айтқын деді ↓ /// ↑ жаңағыдай айғай салмай → // жұмсақ жылы дауұспен айтты ↓ /// |
↑ бәукөң ͡ гелгеңгүнү → // бәукөңө͡ б̊ардым↓ /// ↑ бәукөңө͡ б̊арып͡ едім→ // бәукөң / былай͡ ғаб̊ағын түйүп қарс'алды↓ /// ↑ немене → / уол мақаланы саған мен жазыпперүуүм͡ герек͡ пе͡ деб̊ ақырды↓ /// ↑сосұң ͡ грұугом деп / айғай͡ салды ↓ /// мен жалпперіп / сол жаққа͡ ғарай / бұрұла͡ б̊ергенімде → // бәукө → / дәт дедім ↓ /// ↑ бұл дәт ͡ теген ͡ сөз // қазақтың бір тамаша сөзү → // йекінің бірінің аузұнан түсө͡ б̊ермейтін // йескі сөз → // қәдірлі сөз ↓ /// ↑ сонұ б̊әукөң / білгіш͡ адамғой → // сол сөздү йестігеңге / көңүлү ͡ жіб̊іді͡ ме // маған → / дәтің болса / айтқын деді ↓ /// ↑ жаңағыдай айғай͡ салмай → // жұмсағ͡ жылы дауұспен айтты ↓ /// |
Баукең келген күні, Баукеңе бардым. Баукеңе барып едім, Баукең былай қабағын түйіп қарсы алды. - Немене, ол мақаланы саған мен жазып беруім керек пе? - деп ақырды. Сосын: - Кругом! - деп айғай салды. Мен жалп беріп сол жаққа қарай бұрыла бергенімде: - Бәуке, дат, - дедім. Бұл «дат» деген сөз қазақтың бір тамаша сөзі, екінің бірінің аузынан түсе бермейтін ескі сөз, қадірлі сөз. Соны Баукең, білгіш адам ғой, сол сөзді естігенге көңілі жібіді ме маған: - Датың болса айтқын, - деді. Жаңағыдай айғай салмай, жұмсақ жылы дауыспен айтты. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
↑ бәуке / мен теріс қарап тұрмғой өзіңізге қарауға ұрұқ̊сат йетіңіз бұрұлуға дедім↓ /// ↑бұрұлғын деді ↓ /// ↑ бәукең ылғый айтқын → // келгін→ / барғын → / деп сөйлейтін йед ↓ /// ↑бұрұлғын дегенге мен жалт бұрылдымдағы ы: қойнымдағы жазып әкелген төрт бет қағазымды сұуұрып алып → // айағымды сарт деп басып // бәукеңнің апарып қолына бердім ↓ /// ↑ бәукең бірінші бетін ақтарып уоқып шықты → // й екінші бетін уоқый бастаған ұуақытта әлгі салпыйған е: → // йедірейіп тұрған мұртұ уорнына түсті салпыйып → // үшінші бетін уоқып болған ұуақытта // жаңағы кірпідей тікірейіп тұрған шәш бәрі жымпиды ͡ да ͡ ғалды ↓ /// ↑ төртінші бетті уоқып болғаннан кейін уол ͡ гісі барды ͡ да ↑ // это серезна деді ↓ /// |
↑ бәукө / мен теріс қарап тұрмұңғой // уөзүңүзгө қарауға / ұрұқсат йетіңіз͡ б̊ұрұлұуға дедім → // бұрұлғұн деді ↓ /// ↑ бәукөң ылғый // айтқын → / келгін → / барғын деп // сөйлөйтүн͡ еді ↓ /// ↑бұрұлғұн // дегенге мен жалт͡ пұрұлдұмдағы // қойнұмдағы жазыб̊ ͡ әкелген төртпет қағазымды / сұуұрұп͡ алып → // айағымды сарт деп / басып →// бәукеңнің апарып қолұна͡ б̊ердім↓ /// ↑бәукөң бірінші͡ б̊етін ақтарып / уоқұп̊͡ шықты → // йекінші͡ б̊етін уоқұй ͡ б̊астаған ұуақытта // әлгі салпыйған → // йедірейіп ͡ тұрған мұртұ / уорнұна түстү төмен салпыйып → // үшүншү͡ б̊етін уоқұп болған ұуақұтта // кірпідей тікірейіп тұрған шәш / бәрі жымпыйды͡ да͡ ғалды ↓ /// ↑ төртүншү͡ б̊етті уоқұпполғаннаң ͡ гейін // уолгісі͡ тұрды͡ да↑ / это сер'езно деді ↓ /// |
- Бауке, мен теріс қарап тұрмын ғой, өзіңізге қарауға рұқсат етіңіз, бұрылуға, - дедім. - Бұрылғын, - деді. Баукең ылғи айтқын, келгін, барғын деп сөйлейтін еді. Бұрылғын дегенге мен жалт бұрылдым дағы ы-ы-ых қойнымдағы жазып әкелген төрт бет қағазымды суырып алып, аяғымды сарт деп басып, Баукеңнің апарып қолына бердім. Баукең бірінші бетін ақтарып оқып шықты, екінші бетін оқи бастаған уақытта әлгі салпиған е-е-е едірейіп тұрған мұрты орнына түсті төмен салпиып, үшінші бетін оқып болған уақытта, жаңағы, кірпідей тікірейіп тұрған шаш бәрі жымпиды да қалды. Төртінші бетті оқып болғаннан кейін ол кісі тұрды да: - Это серьезно, - деді. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
↑ мынау тұрған жомартпек → // мынау тұрған меңтай → // мынау тұрған Тана → // мынау тұрған заман → // мынау тұрған майра ↓ /// ↑ жәғдәйім келмегеннең͡ гейін → // біргүні қыздарыма айттым → // қыздарымның бәрі мені жақ̊сы ͡ гөретін → // бәрімен сырлас йедім → // дос йедім қыздарменен тегіс ↓ /// ↑ сосын қыздарға айттым // ал қыздар мен уоқуды тастап кеткім келет ↑ Неге ↑ уосылай͡ да уосылай жағдайым аұуұр → // тұрмұсұм нәшәр ↓ /// ↑ сондықтан йелге барып біржерге қызмет істесем → // деген уойдамын дедім /// |
↑ мынау тұрған жомартпек → // мынау тұрған меңтай → // мынау тұрған тана → // мынау тұрған заман → // мынау тұрған майра ↓ /// ↑ жағдайым ͡ гелмегеннең ͡ гейін → // біргүнү қыздарым'айттым → // қыздарымның бәрі мені жақ̊сы͡ гөрөтүн → // бәрімен сырлас йедім → // дос йедім қыздарменен тегіс↓ /// ↑сосұң ͡ ғыздарғ'айттым // ал͡ ғыздар / мен уоқұудұ / тастап ͡ кеткім͡ геледі ↓ /// ↑ неге ↑ /// ↑уосұлай͡ да͡ осұлай жағдайым аұуұр → // тұрмұсұм нашар↓ /// ↑сондұқтан йелге͡ б̊арыппір / жерге қызмет істесем // деген уойдамын дедім↓ /// |
Мынау тұрған Жомартбек, мынау тұрған Меңтай, мынау тұрған Тана, мынау тұрған Заман, мынау тұрған Майра. Жағдайым келмегеннен кейін, бір күні қыздарыма айттым, қыздарымның бәрі мені жақсы көретін, бәрімен сырлас едім, дос едім қыздарменен тегіс. Сосын қыздарға айттым: - Ал қыздар мен оқуды тастап кеткім келеді... Неге? - Осылай да осылай жағдайым ауыр, тұрмысым нашар. Сондықтан елге барып бір жерге қызмет істесем деген ойдамын, - дедім. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
↑ сонда қыздар баж йете түстү ↓ /// ↑уойбай аға → / уөзге кетс̆е ͡ де сіз кетпеңіз → // уөзге бітірмесе ͡ де → / үунійверсійтетті сіз бітіріңіз → // біз сізге көмектесеміз дед ↓ /// ↑ қалай көмектесесіңдер ↑ /// ↑ күнсайын біз үйүмүзге шақырамыздағы → // әрғайсымыз бір тойдырып жібереміз сізді ↓ /// ↑ қазақтың бір тойғаны шала байығаны дегені → // отыз рет тойып шыққаннан кейін → // қайтадан тағ бастаймыз → // сөйтіп барып сіз үунійверсійтетті бітіресіз → // біз көмектесеміз сізге дейді↓ /// ↑уолар айтқанын уорұндады → // сүйтіп барып мен университетті пітірдім → // университетті пітіргеннен кейін үлкен-үлкен қызметтерде болдым ↓ /// |
↑сонда ͡ ғыздар͡ б̊аж йете түстү → // ↑уойб̊ай аға → / уөзгө кетčе͡ де / сіз͡ гетпеңіз → // уөзгө͡ б̊ітірмесе͡ де → / үунійверсійтетті сіз͡ б̊ітіріңіз → // біссізге͡ гөмөктөсөмүз деді ↓ /// ↑ қалай͡ гөмөктөсөсүңдер↑ /// ↑ күн͡ сайым͡ біз үйүмүзгө шақырамыздағы → // әрғайсымыз͡ б̊ір / тойдұрұб̊ ͡ жіб̊ереміс͡ сізді ↓ /// ↑ қазақтың бір тойғаны / шала͡ б̊айығаны дегені → // уотұз͡ гісілерден тойұп̊͡ шыққаннаң ͡ гейін → // қайтадан͡ тағы͡ б̊астаймыз → // сөйтүп͡ парып̊͡ сіз үунійверсійтетті͡ б̊ітіресіз → // біз͡ гөмөктөсөмүс͡ сізге дейді ↓ /// ↑ уолар айтқанын уорұндады → // сөйтүп͡ парып мен үунійверсійтетті͡ б̊ітірдім → // үунійверсійтетті͡ б̊ітіргеннең͡ гейін / үлкөн-үлкөң͡ ғызметтерде͡ б̊олдұм ↓ /// |
Сонда қыздар баж ете түсті:
- Ойбай аға, өзге кетсе де сіз кетпеңіз, өзге бітірмесе де, университетті сіз бітіріңіз, біз сізге көмектесеміз, - деді.
- Қалай көмектесесіңдер?
- Күн сайын біз үйімізге шақырамыз дағы, әрқайсымыз бір тойдырып жібереміз сізді. Қазақтың бір тойғаны шала байығаны дегені, 30 рет тойып шыққаннан кейін, қайтадан тағы бастаймыз, сөйтіп барып сіз университетті бітіресіз, біз көмектесеміз сізге, - дейді. Олар айтқанын орындады, сөйтіп барып мен университетті бітірдім, университетті бітіргеннен кейін үлкен-үлкен қызметтерде болдым. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
↑ уосы қызметтерде жүргенде уойландым → // йегер менің қолымда дійпломым болмаса → // мен бұл қызметтердің қарасын да көрмес йедім͡ ау ↓ /// мені уосы қызметке жеткізген кешегі қыздар йеді͡ ау → // уотұз қыз йеді-ау солар ы: жартысын жарып → // бүтінін бөліп беріп деген сыйақты сүйтүп мені асырап шығып йед ↓ /// ↑ сол қыздарға алғысымды қалай білдірем деп жүрүп→ // уойланып-уойланып / мәхәббат қызық мол жылдар деген раман жаздым ↓ /// |
↑ уосұ қызметтерде жүргөндө / уойландым → // йегер менің͡ ғолұмда дыйпыломұм болмаса → // мен / бұл͡ ғызметтердің͡ ғарасын͡ да͡ гөрмөс йедім͡ ау ↓ /// ↑ мені /у осұ ͡ ғызметке жеткізген // кешегі ͡ ғыздар йеді͡ ау → // уотұз ͡ ғыз йеді͡ ау // солар жартысын жарып → // бүтүнүм͡ бөлүп беріп деген сыйақты // сөйтүп мені / асырап̊͡ шығыб̊ ͡ еді ↓ /// ↑ сол͡ ғыздарға / алғысымды ͡ ғалай білдірем деп͡ жүрүп ↑ // уойланып уойланып / махаб̊ат қызығ͡ мол жылдар деген ыроман жаздым ↓ /// |
Осы қызметтерде жүргенде ойландым, егер менің қолымда дипломым болмаса, мен бұл қызметтердің қарасын да көрмес едім-ау. Мені осы қызметке жеткізген кешегі қыздар еді-ау, 30 қыз еді-ау солар ы-ы-ы жартысын жарып, бүтінін бөліп беріп деген сияқты, сөйтіп мені асырап шығып еді. Сол қыздарға алғысымды қалай білдірем деп жүріп, ойланып-ойланып «Махаббат қызық мол жылдар» деген роман жаздым. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
↑ уол раманның бас кейіпкерлері й етіп уөзіміздің қыздарды алдым → // кейбіреулерің аттарын уөзгерттім↓/// ↑сүйтіп барып раман шықты↓ /// ↑раман шыққаннан кейін → / мен уол ых: раманды үлкен атақты дүнүйе болат → // деп уойлағаным жоқ ↓ /// ↑ менің бар мақ̊сатым / текқана анау қыздардың маған деген йеңбегін қарызын уөтеу йед ↓ /// ↑ сол тұрғыда жазып шыққан раманым → // ы: атақты болып кетті↓ /// |
↑ уол ыроманның бас кейіпкерлері йетіп // уөзүмүздүң͡ ғыздард'алдым → // кейб̊іреулерінің аттарын уөзгөрттүм ↓ /// ↑ сөйтүп͡ парып ыроман шықты ↓ /// ↑ ыроман шыққаннаңгейін → / мен уол ыроманды / үлкөн атақты дүнүйе б̊олады деп // уойлағаным жоқ ↓ /// ↑ менің бар мақ̊сатым текқана / анау͡ ғыздардың маған деген йеңбегінің͡ ғарызын уөтөу йеді↓ /// ↑сол тұрғұда жазып̊͡ шыққан ыроманым → // атақты͡ б̊олұп ͡ кетті ↓ /// |
Ол романның бас кейіпкерлері етіп өзіміздің қыздарды алдым, кейбіреулерінің аттарын өзгерттім. Сөйтіп барып роман шықты. Роман шыққаннан кейін, мен ол ых-ых романды үлкен атақты дүние болады деп ойлағаным жоқ. Менің бар мақасатым, тек қана анау қыздардың маған деген еңбегін, қарызын өтеу еді. Сол тұрғыда жазып шыққан романым ы-ы-ы атақты болып кетті. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
↑ күні бүгіңге шейін сол раманды уоқығандар → // мені көшеде танымайтын адамдар амандасад /// ↑ қарағым → / сен мені қайдан білесің деймғой ↓ /// уойй ағай → // мәхәббат қызық мол жылдарды уоқыдыққой дейд ↓ /// ↑ мәхәббат қызық мол жылдар / раманының кейіпкерлерімен достық қатынасым үзілген жоқ ↓ /// ↑ ал тек қәзір йенді сол мәхәббат қызық мол жылдар кейіпкерден қәзір → // тек йекі-ақ адамғана ғалдық ↓ /// ↑ уоның біреуі Меңтай нұрғамыйла → / кентау қаласында тұрат /// ↑ йекіншісі йербол деген →/ сол йекеуіғана → // ал уөңгелері майра да қайтыс боп кетті ↓ /// Жәйкүл де қайтыс боп кетті ↓ /// ↑ жомартпек те қайтыс боп кетті ↓ /// ↑ бә:рі қайтыс боп кетті ↓ /// ↑ ә… |
↑ күнү͡ б̊үгүңгө͡ шейін сол ыроманды уоқұғандар → // мені͡ гөшөдө танымайтын адамдар амандасады ↓ /// ↑қарағым → / сен мені / қайдам͡ білесің дейміңғой ↑ /// ↑ уой: ағай → // махаб̊ат қызығ͡ мол жылдарды уоқұдұққой дейді ↓ /// ↑ махаб̊ат қызығ͡ мол жылдар ыроманының͡ гейіпкерлерімен достұқ ͡ қатынасым үзүлгөн͡ жоқ ↓ /// ↑ ал тек қәзір йенді сол махаб̊ат қызығ͡ мол жылдар кейіпкердең͡ ғәзір → // тек / ек'ақ адамғана͡ ғалдық ↓ /// уонұң біреуү меңтай нұрғамыйла → // кентау͡ ғаласында тұрады ↓ /// ↑ йекіншісі / йерб̊ол деген → // сол йекеу'ғана → // ал уөңгөлөрү / майра͡ да ͡ ғайтыс͡ поп кетті ↓ /// жәйкүл͡ де͡ ғайтыс͡ поп кетті /// ↑ жомартпек͡ те қайтыс͡ поп ͡ кетті ↓ /// ↑ бәрі͡ ғайтыс͡ поп ͡ кетті ↓ /// |
Күні бүгінге шейін сол романды оқығандар, мені көшеде танымайтын адамдар амандасад. - Қарағым, сен мені қайдан білесің,- дейм ғой? - Оой ағай: «Махаббат қызық мол жылдарды» оқыдық қой, - дейді. «Махаббат қызық мол жылдар» романының кейіпкерлерімен достық қатынасым үзілген жоқ. Ал тек қазір енді сол «Махаббат қызық мол жылдар» кейіпкерден қәзір, тек екі-ақ адам ғана қалдық. Оның біреуі Меңтай Нұрғамила, Кентау қаласында тұрады. Екіншісі Ербол деген, сол екеуі ғана, ал өңгелері Майра да қайтыс боп кетті. Жәйкүл де қайтыс боп кетті. Жомартбек те қайтыс боп кетті. Бәрі қайтыс боп кетті. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
↑ сәғынасың → / сәғынасың уойлайсың ↓ /// ↑ йескі достардан айрылу деген қыйынғой ↓/// ↑ кәртійген сайын досың азайат → // досың азайады йекен ↓ /// ... ↑ сені алдыңғы ых: кейінгі жас ұрпақтар танымайт ↓ /// ↑ сені таныйтын ұрпақтар → / кетіп қалғаннаң ͡ гейін → // сен йел көшіп айдалада көштүң у орнында айдалада жұртта жүріп қалған сыйақты болып сезінед йекенсің ↓ /// ↑ қәзіргі жұурналыйстыйканың бар жағынан уөсіп кетті → // технійка жағынан → // гәзеттердегі мазмұны жағынан → // сосын гәзеттердің мақалаларындағы уөткірлігі, өжеттігі жағынан → // бұрұннан әлдеғайда уөстү ↓ /// |
↑сағынасың → // сағынасың уойлайсың↓ /// ↑йескі достардан айырылұу дегең ͡ ғыйыңғой ↓ /// ↑ кәртійген͡ сайын / досұң азайады → // досұң азайады йекен ↓ /// ↑ сені / алдыңғы кейіңгі жас ұрпақтар танымайды ↓ /// ↑ сені таныйтын ұрпақтар →/ кетіп қалғаннаңгейін → // сен йел ͡ гөшүб̊ ͡ айдалада →// көштүң уорнұнда / жұртта қалған сыйақты болұп̊ сезінед'екенсің ↓ /// ↑ қәзіргі жұурналійстійканың / бар жағынан уөсүп кетті → // технійка жағынан → // гәзеттердегі мазмұнұ жағынан → // сосұн гәзеттердің мақалаларындағы уөткүрлүгү, өжөттүгі жағынан → // бұрұннан әлдеғайда уөстү↓ /// |
Сағынасың, сағынасың ойлайсың. Ескі достардан айрылу деген қиын ғой. Кәртейген сайын досың азаяды, досың азаяды екен ... Сені алдыңғы ых-ы-ы-ы кейінгі жас ұрпақтар танымайды. Сені танитын ұрпақтар, кетіп қалғаннан кейін, сен ел көшіп айдалада көштің орнында айдалада жұртта жүріп қалған сияқты болып сезінеді екенсің. Қазіргі журналистиканың бар жағынан өсіп кетті, техника жағынан, газеттердегі мазмұны жағынан, сосын газеттердің мақалаларындағы өткірлігі, өжеттігі жағынан, бұрыннан әлдеқайда өсті. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
↑ бұл жағынан алып қарағанда → // мен қәзіргі жұурналыйстің оның ы: / бұрұн жазушылар атақты болатын → // қазір жазұушылардың үн-түнсіз қалды ↓ /// ↑ жазұушылардың атағы төмендеп кеттідағы // жұурналыйстердің атағы қәзір аспанға шығып утұр ↓ /// ↑ үйткені → / уолар халықпенен жійі-жійі араласад ↓ /// ↑ барлық жерлерде болып / болған уоқыйғаларды газетке қолма-ғол жазып уотырад ↓ /// ↑ мінекій сондықтан кәзіргі жұурналыйстердің рөлі күшөйді ↓ /// |
↑ бұл жағынан алып қарағанда // мең ͡ ғәзіргі жұурналійстен онұң / бұрұн жазұушұлар атақты ͡ б̊олатын → // қәзір жазұушұлар үн-түнсүз͡ ғалды ↓ /// ↑ жазұушұлардың атағы төмөндөп кетті͡ дағы // жұурналійстердің атағы қәзір / аспаңға шығып утұр ↓ /// ↑ уөйткөнү → // уолар халықпенен жійі-жійі араласады ↓ /// ↑барлығ ͡ жерлерде болып / болған уоқыйғаларды → // гәзетке қолма-ғол жазып уотұрады /// ↑ мінекей сондұқтаң ͡ ғәзіргі жұурналійстердің үрөлү ͡ гүшөйдү /// |
Бұл жағынан алып қарағанда, мен қазіргі журналистің оның ы-ы-ы, бұрын жазушылар атақты болатын, қазір жазушылардың үн-түнсіз қалды. Жазушылардың атағы төмендеп кетті дағы, журналистердің атағы қазір аспанға шығып тұр. Өйткені, олар халықпенен жиі-жиі араласады. Барлық жерлерде болып, болған оқиғаларды газетке беттеріне қолма-қол жазып отырады. Мінеки сондықтан қазіргі журналистердің рөлі күшейді. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
↑ қызбаллар көбейіп кетті → // қызбаллардың барлығы → // мына қыздар қызық қалыққой → // йең ͡ алдымен → / йеркектердің → / ұлдардың шалб̊арын тартып алд ↓ ///↑уодан кейін ұлдардың қызметін тартып алд↓ /// ↑қәзір мектептерде талай барып жүрмүн → // бұрұн мектептердің дійректірлері йеркек адамдар болушы йед → // ... қәзір бә:рі қәптаған келіншектер → / әйелдер ↓ /// ↑ сол сыйақты қәзір жұурналыйстыйкада ͡ да қәптаған қыздар → // ал ұлдар уөт'аз ↓ /// ↑ мәселен / егемен қазақ̊станның ішінде шүуілдәп отырғән қыздар → // сосын бәсқә нәрселерде де солай ↓ /// ↑ мен мұны теріс демим → // бұл біздің қыздарымыздың білімінің жетілгендігін, у уөрөсінің бійіктегендігін көрсетет ↓ /// уоның үстіне қыздар деген → // әйел деген йеңбекші қалық↓ /// ↑йеркектердің көп̊шілігі → // бірсыпырасы жалқаулау болады ↓ /// ↑ ал жалқау болу кәзіргі зәманға жәрәспайды ↓ /// ↑ кәзіргі зәманға әғіп тұрғән зәманмен ілесе білетін айақты алысты бірдей басатын адамдар керек → // уол әйелдер қәуімі болып уотыр деп уойлайм ↓ /// |
↑ қызб̊алалар ͡ гөб̊өйүп кетті → // қызб̊алалардың барлығы / мына ͡ ғыздар / қызық ͡ қалыққой → // йең͡ алдымен → / йеркектердің → / ұлдардың шалб̊арын тартыб̊ ͡ алды ↓ /// ↑уодаңгейін ұлдардың ͡ ғызметін тартыб̊ ͡ алды↓ /// ↑қәзір мектептерде талай барыб̊ ͡ жүрмүн → // бұрұн мектептердің дійректорлары йеркег ͡ адамдар ͡ б̊олұуш'еді → // қәзір ͡ б̊әрі ͡ ғаптағаң ͡ геліншектер → // әйелдер ↓ /// ↑сол сыйақты қәзір жұурналыйстыйкада͡ да / қаптағаң ͡ ғыздар → // ал ұлдар уөт'аз↓ /// ↑мәселен йегемең ͡ ғазағыстанның ішінде шұуұлдап уотұрғаң ͡ ғыздар → // сосұм ͡ басқа нәрселерде͡ де ͡ солай ↓ /// ↑ мен мұнұ теріс ͡ темеймін → // бұл біздің ͡ ғыздарымыздың білімінің жетілгендігін → // уөрөсүнүң бійіктегендігің ͡ гөрсөтөдү↓ /// ↑уонұң үстүнө ͡ ғыздар деген → // әйел деген йеңбек̊ші ͡ ғалық↓ /// ↑йеркектердің ͡ гөп̊шүлүгү → // бірсыпырасы жалқаулау ͡ б̊олады ↓ /// ↑ ал жалқау ͡ б̊олұу ͡ ғәзіргі замаңға жараспайды ↓ /// ↑ қәзіргі замаңға // ағып тұрған заманмен ілесе ͡ б̊ілетін // айақт'алысты бірдей басатын адамдар͡ герек → // уол әйелдер ͡ ғауұмұ ͡ б̊олұп уотұр деп уойлаймын ↓ /// |
Қыз балалар көбейіп кетті, қызбалалардың барлығы, мына қыздар қызық халық қой, ең алдымен, еркектердің, ұлдардың шалбарын тартып алды. Одан кейін ұлдардың қызметін тартып алды. Қазір мектептерде талай барып жүрмін, бұрын мектептердің директорлері еркек адамдар болушы еді ... қазір бәрі қаптаған келіншектер, әйелдер. Сол сияқты қазір журналистикада да қаптаған қыздар, ал ұлдар өте аз. Мәселен «Егемен Қазақстанның» ішінде шуілдәп отырған қыздар, сосын басқа нәрселерде де солай. Мен мұны теріс демеймін, бұл біздің қыздарымыздың білімінің жетілгендігін, өрөсінің биіктегендігін көрсөтеді. Оның үстіне қыздар деген, әйел деген еңбекші халық. Еркектердің көпшілігі, бірсыпырасы жалқаулау болады. Ал жалқау болу қазіргі заманға жараспайды. Қазіргі заманға ағып тұрған заманмен ілесе білетін аяқты алысты бірдей басатын адамдар керек, ол әйелдер қауымы болып отыр деп ойлаймын. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
↑ қәзір мен күндөлүктү йекі ͡ гүндөлүк жүргүземін ↓ /// ↑ бірінші күндөлүгүм → // кәдүуіскү тұрмұс күндөлүгі ↓ /// ↑ тұрмұс күндөлігі дегеніміз / ә: кәдуіскі / күн͡ сайым болған уоқыйға → // әлеүуметтік маңызы ͡ б̊ар /// ↑ сонұ соң уөзүме байланысты → // әлеүуметке байланысты уоқыйғалардың тұрмұс күндөлүгі ↓ /// ↑уодан уол күндөлүктен қәзір менің жазып жүргөн жүзотұз қалың дәптер болдұ бір͡ жүз͡ отұз↓ /// ↑й екінші жазатын күндөлүгім ә... әдеб̊ій күндөлүк↓ /// ↑әдеб̊ій күндөлүкке өзүмнүң у ойларым → // пікірлерім сосұн уөзүм шығарған мақалдар → / мәтелдер → / афорыйзмдер соған тіркеледі ↓ /// |
↑ қәзір мен / күндөлүктү йекі ͡ гүндөлүг͡ жүргүзөмүн ↓ /// ↑ бірінші ͡ гүндөлүгүм → // тұрмұс күндөлүгү ↓ /// ↑тұрмұс күндөлүгү дегеніміз / кәдүуүскі күнсайым ͡ болған уоқыйға → // әлеумөттүг ͡ маңызы ͡ б̊ар /// ↑ сонысоң өзүмө ͡ б̊айланысты → // әлеуметке ͡ б̊айланысты уоқыйғалардың тұрмұс күндөлүгү ↓ /// уодан уол ͡ гүндөлүктен ͡ ғәзір менің жазыб̊ ͡ жүргөн // жүз уотұз ͡ ғалың дәптер болдұ // жүз уотұз↓ /// ↑йекінші жазатың ͡ гүндөлүгүм / әдеб̊ій ͡ гүндөлүк↓ /// ↑әдеб̊ій ͡ гүндөлүккө / уөзүмнүң уойларым → / пікірлерім сосұн уөзүм шығарған мақалдар → / мәтелдер → / афорійзмдер соған тіркеледі ↓ /// |
Қазір мен күнделікті екі күнделік жүргіземін. Бірінші күнделігім, тұрмыс күнделігі. Тұрмыс күнделігі дегеніміз, ә-ә-ә кәдуіскі, күн сайын болған оқиға, әлеуметтік маңызы бар, сонысоң өзіме байланысты, әлеуметке байланысты оқиғалардың тұрмыс күнделігі. Одан ол күнделіктен қазір менің жазып жүрген 130 қалың дәптер болды 130. Екінші жазатын күнделігім әдеби күнделік. Әдеби күнделікке өзімнің ойларым, пікірлерім сосын өзім шығарған мақалдар, мәтелдер, аффоризмдер соған тіркеледі. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
↑ бұл йекінші күндөлүгімнің бірінші томұ қырық....баспа табаққа жұуық болып басылып шықты↓/// ↑ уөлке баспасынан шықты йекі мыңыншы жылы ↓ /// ↑ ал йенді сонұң йекі томұ қәзір баспаға әзір тұр → // комп'үтөрге бастырып қойдұм → // бірақ уонұ қәзір бастырып шығарұуға көмөк беретін → // қаражат беретін демеуші жоқ ↓ /// |
↑ бұл йекінші ͡ гүндөлүгүмнүң бірінші томұ / қырық паспатабаққа жұуұқ ͡ полұп ͡ пасылып̊ ͡ шықты /// ↑ уөлкө ͡ б̊аспасынан шықты // йекімыңыншы жылы ↓ /// ↑ ал йенді сонұң йекі томұ / қәзір баспағ'әзір тұр → // компүтөрге ͡ б̊астырып ͡ қойдұм → // бірағ уонұ / әзір ͡ б̊астырып̊ ͡ шығарұуға ͡ гөмөк ͡ перетін → // қаражат ͡ перетін демеушүт ͡ жоқ ↓ /// |
Бұл екінші күнделігімнің бірінші томы қырық баспа табаққа жуық болып басылып шықты. Өлке баспасынан шықты 2000 жылы. Ал енді соның екі томы қазір баспаға әзір тұр, компьютерге бастырып қойдым,бірақ оны қазір бастырып шығаруға көмек беретін, қаражат беретін демеуші жоқ. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
↑ бірмыңыны қалыйма апаларың көзі тірісінде → / картатека жасап берген йед ↓ /// ↑ал уодан кейін кітәптарға картатека жасауға менің жағдайм жетпейд → // ұуақытым жоқ → // қолым тіймейд деген сыйақты мынау үйүліп тұрған → // мынау тұрған кітәптар уосы қолтаңбасы бар кітәптар ↓ /// ↑ сосын ана жақта бір шкаф толы кітап тұр ↓ /// ↑ мінекій кәзіргі маған жыйналған қолтаңбаның саны қәзір мың бешшүзден асты ↓ /// ↑ ал мұны мен сұрап алып жатқаным жоқ → // әргімдер уөздері сыйлаған ↓ /// ↑қәзіргі дәрежеге жетүуіме сол кісінің йерен йеңбегінің әрқәсында мен уосы дәрежеме жетіп йедім ↓ /// ↑сол адамды мен / қалай ұмытайын↓ /// |
↑ бірмыңына / қалыйма апаларың ͡ гөзү͡ тірісінде → // картотека жасап͡ перген͡ еді ↓ /// ↑ ал уодаң ͡ гейің ͡ гітәптарға ͡ гартотека жасауға менің жағдайым жетпейді → // ұуақытым жоқ → / қолұм тіймейді деген сыйақты / мынау / үйүлүп тұрған → // мынау тұрғаң ͡ гітәптар / уосұ ͡ ғолтаңбасы͡ б̊ар ͡ гітәптар /// ↑ сосұн ана ͡ жақта / б̊ір шкаф͡ толұ ͡ гітәп тұр↓ /// ↑мінекей ͡ ғәзіргі маған жыйналғаң ͡ ғолтаңбаның саны // қәзір мың бешшүздөн асты ↓ /// ↑ ал мұнұ мен / сұраб̊ ͡ алыб̊ жатқаным жоқ → // әргімдер уөздөрү сыйлаған ↓ /// ↑қәзіргі дәрежеге жетүуүмө // солгісінің йерен йеңбегінің арқасында // мен уосұ дәрежеме жетіб̊ ͡ едім ↓ /// ↑сол адамды / мең ͡ ғалай ұмұтайын↓ /// |
Бір мыңына Қалима апаларың көзі тірісінде, картатека жасап берген еді. Ал одан кейін кітаптарға картатека жасауға менің жағдайым жетпейді, уақытым жоқ, қолым тимейді деген сияқты мынау үйіліп тұрған, мынау тұрған кітаптар осы қолтаңбасы бар кітаптар. Сосын ана жақта бір шкаф толы кітап тұр. Мінеки қазіргі маған жиналған қолтаңбаның саны қазір 1500 ден асты. Ал мұны мен сұрап алып жатқаным жоқ, әркімдер өздері сыйлаған. Қазіргі дәрежеге жетуіме сол кісінің ерен еңбегінің арқасында мен осы дәрежеме жетіп едім... Сол адамды мен қалай ұмытайын. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
↑ сол адам туралы сол төрт жыл жылап уотырып жаздым↓ /// ↑ менен басқа йенді уөзүнің әйелі туралы кітәп жазғандар бар ↓ /// ↑ уол асанәлі әшім жазды / тәғы-тәғы басқалар етпеген болар → // бірақ көб йемес ↑ // уөзүнің әйелі туралы жазған↓ /// ↑қазақта мақал бар →// жаман эркек әйелін мақтайды деген ↓ /// ↑ уол йенді мақал болса бола берсін → // уөзім жаман болсам болайын → // бірәқ әйелімнің жақ̊сылығын жасырмайын деп → // ұлтқа үлгі босын → // ұрпаққа уөнөге босын деп → // сол кісінің маған деген мәхәббаты → // эркекке / йерге / йер азаматқа деген махаббаты → // йелге деген → / көршіге → / досқа деген сүйіспеншілігі / сыйластығының барлығын → // ұлттұқ қасиетке жататан жақ̊сы қасиеттерінің барлығын →// уосы кісінің бойынан таб̊ылып йеді → // тауұп йедім → // сол тапқанымды қағазға түсірүуге тырыстым ↓ /// |
сол адамды / мең ͡ ғалай ұмұтайын ↑ /// ↑ сол адам тұуралы // сол төрт жыл жылап уотұрұб̊ ͡ жаздым ↓ /// ↑ менем ͡ басқа йенді / уөзүнүң әйелі тұуралы жазғаң ͡ гітәб̊ ͡ жазғандар͡ б̊ар ↓ /// уолар асанәлі әшім жазды // тағы-тағы ͡ б̊асқалар йетпеген болар // б̊ірақ көб̊͡ емес ↓ /// ↑ уөзүнүң әйелі тұуралы жазған → // қазақта мақал͡ б̊ар → // жаман йеркек / әйелін мақтайды деген ↓ /// ↑ уол йенді мақал болса ͡ б̊ола͡ б̊ерсін → // уөзүм жамам ͡ болсам ͡ болайын → // бірақ / әйелімнің жақ̊сылығын жасырмайын деп → // ұлтқа / үлгү ͡ б̊олсұн → // ұрпаққа уөнөгө ͡ б̊олсұн деп → // солгісінің маған деген махаб̊аты // йеркекке йерге / йер азаматқа деген махаб̊аты → // йелге деген → // көршүгө → / досқа деген сүйүспөншүлүгі / сыйластығының барлығын → // ұлттұқ қәсійетке / жаттан жақ̊сы қәсійеттерінің барлығы / уосұгісінің бойұнан таб̊ылып йеді → // тауұб̊͡ едім → // сол тапқанымды қағазға түсүрүуге тырыстым↓ /// |
Сол адам туралы сол 4 жыл жылап отырып жаздым. Менен басқа енді өзінің әйелі туралы кітап жазғандар бар. Ол Асанәлі Әшім жазды, тағы-тағы басқалар етпеген болар, бірақ көп емес өзінің әйелі туралы жазған. Қазақта мақал бар: «Жаман еркек әйелін мақтайды» деген. Ол енді мақал болса бола берсін, өзім жаман болсам болайын, бірақ әйелімнің жақсылығын жасырмайын деп, ұлтқа үлгі болсын, ұрпаққа өнеге болсын деп, сол кісінің маған деген махаббаты, еркекке, ерге, ер азаматқа деген махаббаты, елге деген, көршіге, досқа деген сүйіспеншілігі, сыйластығының барлығын, ұлттық қасиетке жататын жақсы қасиеттерінің барлығын осы кісінің бойынан табылып еді, тауып едім, сол тапқанымды қағазға түсіруге тырыстым. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
↑алдыменен уойлайтыным / йелім аман болса йекен → // қәзаққалқы аман болса йекен → // қазақ ұлтұ аман болса йекен ↓ /// ↑ қәзір мінекій үлкен ы: сайасат жүрүп жатыр → // ұлттардың уөшіп кетуі мүмкін → // жойылып кетуі мүмкін → // деген үлкен сайасат әңгімелер айтылып жатырғой → // соның бәрінен қазаққалқы аман-есен уөтіп → // мәңгі сақталып қалса йекен деп тілеймін ↓/// ↑ йең үлкен арманым уосы ↓ /// ↑ уодан басқа // мына басқа тіршілік жағынан арманым жоқ ↓/// ↑бала-шағам ͡ бар → // немерелерім ͡ бар → / шөберелерім ͡ бар / сондықтан халқыма адал йеңбек йеттім // қызметім ͡ бар → // қызметім болды ↓ /// |
алдыменен уойлайтыным↑ йелім амам͡ болс'екен → // қазақ͡ халқы / амам͡ болс'екен → // қазағ͡ ұлтұ амам͡ болс'екен → /// ↑ қәзір мінекей үлкөн сайасат / жүрүб̊ ͡ жатыр → // ұлттардың уөшүп кетүуү ͡ мүмкүн → // жойұлұп кетүуү ͡ мүмкүн → // деген үлкөн сайасат / әңгімелер айтылып͡ жатырғой → // сонұң бәрінен / қазаққалқы аман-есен уөтүп → // мәңгі сақталып қалс'екен деп тілеймін /// ↑ йең͡ үлкөн арманым уосұ → /// ↑уодам ͡ басқа // мына ͡ б̊асқа тіршілік͡ жағынан арманым жоқ /// ↑ балашағам ͡ бар → // немерелерім ͡ бар → // шөб̊өрөлөрүм ͡ бар → // сондұқтаң ͡ ғалқым'адал йеңбек ͡ еттім → // қызметім ͡ бар → / қызметім ͡ болдұ ↓ /// |
Алдыменен ойлайтыным, елім аман болса екен, қазақ халқы аман болса екен, қазақ ұлты аман болса екен. Қазір мінеки үлкен ы-ы-ы саясат жүріп жатыр, ұлттардың өшіп кетуі мүмкін, жойылып кетуі мүмкін, деген үлкен саясат әңгімелер айтылып жатыр ғой, соның бәрінен қазақ халқы аман-есен өтіп, мәңгі сақталып қалса екен деп тілеймін. Ең үлкен арманым осы. Одан басқа, мына басқа тіршілік жағынан арманым жоқ. Бала-шағам бар, немерелерім бар, шөберелерім бар, сондықтан халқыма адал еңбек еттім, қызметім бар, қызметім болды. |
Әзілхан Нұршайықов
|
▶
|
↑ сосын халықтың ықыласы бар менде → // уосының бәрі мен үшін үлкен бақыт → // йең ͡ үлкен бақыт менің кеше уұл'отан соғысында жетіжүссексен алты ͡ гүн зеңбірікпен жауды жәйпап жүріп / аман йесен қәлғаным → // йекінші үлкен бақытым у өзімнің жән-жәрыма тоғұжжыл ғашық болғаң ͡ ғызыма үйленіп → // йелүутөрт жыл бірге бақытты уөмүр сүргенім → // үшінші бақытым бала-шәғаларым → // немерелерім үрүм-бұтақ уөсіріп / ұлтымның уөсүуіне үлес қосқаным → // мінекій уосылардың бәрін қорыта келгенде / мен текқана ұлтұм аман болса йекен деп / сонығана тілеймін ↓ /// |
↑ сосын / халықтың ықыласы ͡ б̊ар менде → // уосұнұң бәрі / менүшүн үлкөм ͡ бақыт → // йең үлкөм ͡ бақыт // менің кеше уұл'отан соғұсұнда / жетіжүс͡ сексеналты͡ гүн / зеңбірікпен жаудұ жайпаб̊ ͡ жүрүб̊ // аман-есең ͡ ғалғаным → // йекінші / үлкөн бақытым // уөзүмнүң жан-жарыма // тоғұжжыл ғашық ͡ полғаң͡ ғызыма / үйлөнүп → // йелүу ͡ төртшыл бірге / б̊ақытт'өмүр сүргөнүм → // үшүншү ͡ б̊ақытым ͡ балашағаларым → / немерелерім үрүм-бұтақ уөсүрүб̊ ͡ ұлтұмнұң уөсүуүнө / үлөс қосқаным → // мінекей уосұлардың бәрің ͡ ғорұта͡ гелгенде // мен текқана / ұлтұм амам ͡ болса йекен деп сонұғана тілеймін↓ /// |
Сосын халықтың ықыласы бар менде, осының бәрі мен үшін үлкен бақыт, ең үлкен бақыт менің кеше Ұлы Отан соғысында 786 күн зеңбірікпен жауды жайпап жүріп аман-есен қалғаным, екінші үлкен бақытым өзімнің жан-жарыма, 9 жыл ғашық болған қызыма үйленіп, 54 жыл бірге бақытты өмір сүргенім, үшінші бақытым бала-шағаларым, немерелерім үрім-бұтақ өсіріп, ұлтымның өсуіне үлес қосқаным, мінеки осылардың бәрін қорыта келгенде, мен тек қана ұлтым аман болса екен деп соны ғана тілеймін. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑йең біріншіден // іресей біздің үлкен / көрші мемілекет↓/// ↑біздің сауда-экономійкалық серіктес мемлекет → // сондықтан / біз бұл мемлекетпен → // ары ͡ ғарай ынтымақтастықты ұлғайтамыз↓/// ↑ііресеймен бірге → / бізде тарійхій және сауда-экономійкалық байланыстарымыз → / уөте тығыз↓/// |
↑йең біріншіден // іресей біздің үлкөң ͡ гөршү ͡ мемілекет ↓/// ↑біздің сауд'економійкалық̊ ͡ серіктес мемілекет //→ сондұқтам ͡ біз ͡ б̊ұл мемілекетпен //→ ары͡ ғарай ынтымақтастықты / ұлғайтамыз ↓/// ↑іресеймем͡ бірге →/ бізде тарійхій және сауд'економійкалық ͡ пайланыстарымыз →/ уөтө ͡ тығыз↓/// |
Ең біріншіден, Ресей біздің үлкен көрші мемлекет. Біздің сауда-экономикалық серіктес мемлекет, сондықтан біз бұл мемлекетпен ары қарай ынтымақтастықты ұлғайтамыз. Ресеймен бірге бізде тарихи және сауда-экономикалық байланыстарымыз өте тығыз. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑іресейде болған // әртүрлі жағдай // әрине → / бізге уөзінің әсерін тигізеді↓/// ↑мысалы / биылғы жылдың басында →// геосайасій уоқыйғалар уорын алды↓/// ↑бұл мәселелер / бізге // тікелей әсерін көрсетіп ватыр↓/// ↑сондықтан біз / тійісті дағдарысқа қарсы / іс-шаралар кешенін қабылдадық / жыл соңына дейін //→нақты шараларымыз бар↓// уол жүйелі және жедел шаралар↓/// ↑ мысалы/ ұлттық банкпен бірлескен шаралар шеңберінде →// біс теңгенің айырбас бағамын тұрақтандырұу бойынша →// бірғатар шешімдер қабылдадық↓/// ↑мысалы / теңгелік депозиттерді қолдау →// мемлекеттен / шетел валүутасын шығарұуға / шектеу қойұу // мәселен↓/// ↑соның арқасында / казір уөздеріңіз көріп уотырсыздар→// теңгенің айырбас бағамы →// салыстырмалы тұрақты болып атыр↓/// |
↑іресейде͡ б̊олған // әртүрлү жағдай // әрійне /→ бізге уөзүнүң әсерін тійгізеді↓/// ↑мысалы / быйыл жылдың басында →// геосайасый уоқыйғалар уорұн алды↓/// ↑бұл мәселелер / бізге // тікелей әсерің͡ гөрсөтүб̊͡ жатыр↓/// ↑сондұқтам ͡ біз / тійісті дағдарысқа ͡ ғарсы / ішшаралар ͡ гешенің ͡ ғаб̊ылдадық / жыл соңұна ͡ дейін //→нақты шараларымыз ͡ б̊ар↓// уол жүйөлү және жедел шаралар↓/// ↑мысалы / ұлттұқ͡ паңкпем ͡ бірлескен шаралар шеңберінде →// біз теңгенің айырб̊ас͡ пағамын тұрақтандырұу͡ б̊ойұнша →// бірғатар шешімдер͡ ғаб̊ылдадық↓/// ↑мысалы / теңгелік депозійттерді͡ ғолдау →// мемілекеттен / шетел валүутасын шығарұуға / шектеу͡ ғойұу// мәселен↓/// ↑сонұң арқасында / қәзір уөздөрүңіз ͡ гөрүп ͡ отұрсұздар →// теңгенің айырб̊ас ͡ пағамы// →салыстырмалы тұрақты͡ б̊олұп ͡ жатыр↓/// |
Ресейде болған әртүрлі жағдай әрине, бізге өзінің әсерін тигізеді. Мысалы, биылғы жылдың басында геосаяси оқиғалар орын алды. Бұл мәселелер бізге тікелей әсерін көрсетіп ватыр. Сондықтан біз тиісті дағдарысқа қарсы іс-шаралар кешенін қабылдадық. Жыл соңына дейін нақты шараларымыз бар, ол – жүйелі және жедел шаралар. Мысалы, Ұлттық банкпен бірлескен шаралар шеңберінде біз теңгенің айырбас бағамын тұрақтандыру бойынша бірқатар шешімдер қабылдадық. Мысалы, теңгелік депозиттерді қолдау, мемлекеттен шетел валютасын шығаруға шектеу қою мәселен. Соның арқасында қазір өздеріңіз көріп отырсыздар, теңгенің айырбас бағамы салыстырмалы тұрақты болып отыр. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑инфлійаційаға қарсы →// кешенді шаралар жоспарын қабылдадық↓/// йенді барлық жерде↑ // инфлійаційа казір уорын алыб уотыр →// бірақ дегенмен біз / күнделікті түрде маниторинг жүргізіп ↑ // тійісті шараларды қабылдап уотырмыз↓/// ↑сонымен бірге мынау → / сауда-саттыққа байланысты →//лагыйстійкалық мәселелер тұуындап ватыр↓/// ↑мысалы / соңғы бір мысал келтірейін →// мынау / ктк мұнай құбыры бойынша →// новороссийсктегі аудан соты // сол ктк-ның жұмысына шектеу ͡ ғойып →// бір айға / бесінші шілде гүні // алтыншы шілде гүні →// біз уөзіміздің жаңағы / іресейлік әріптесіміз →// үкімет төрағасымен байланысып ↑// солгүні біз бұл мәселені шештік↓/// ↑ктк құбырының жұмысы / штаттық ірежіймде жүрүуде↓// ішқандай шектеу→ / мұнайдың экспортына қойылған жоқ↓/// |
↑ійнфілатčыйаға͡ ғарсы // →кешенді шаралар жоспарың͡ ғаб̊ылдадық↓/// йенді ͡ б̊арлығ ͡ жерде↑ // ійнфілатčыйа ͡ ғәзір уорұн алып ͡ уотұр →// бірағ ͡ дегеммем ͡ біз / күндөлүктү ͡ түрдө монійторійңг жүргүзүп ↑// тійісті шараларды͡ ғаб̊ылдап уотұрмұз↓/// ↑сонұмембірге мынау →/ сауда-саттыққа ͡ б̊айланысты →// логійстійкалығ ͡ мәселелер тұуұндаб ͡ жатыр↓/// ↑мысалы / соңғұ͡ б̊ір мысал͡ гелтірейін →// мынау / ктк мұнай ғұб̊ұрұ͡ б̊ойұнша // →новороссійсктегі / аудан сотұ // сол ктк-ның жұмұсұна шектеу ͡ ғойұп →// бір айға / бесінші шілде ͡ гүнү // алтыншы шілде ͡ гүнү →// бізуөзүмүздүң жаңағы / іресейліг ͡ әріптесіміз →// үкүмет төрағасымем͡ байланысып ↑// солгүнү͡ б̊із // бұл мәселені шештік↓/// ↑ктк құб̊ұрұнұң жұмұсұ /штаттығ ірежіймде жүрүудө↓// йешқ̊андай шектеу →/ мұнайдың эк̊спортұна / ғойұлған ͡ жоқ↓/// |
Инфляцияға қарсы кешенді шаралар жоспарын қабылдадық. Енді барлық жерде инфляция қазір орын алыб отыр, бірақ дегенмен, біз күнделікті түрде мониторинг жүргізіп, тиісті шараларды қабылдап отырмыз. Сонымен бірге мынау сауда-саттыққа байланысты логистикалық мәселелер туындап ватыр. Мысалы, соңғы бір мысал келтірейін, мынау КТК мұнай құбыры бойынша Новороссийсктегі аудандық соты сол КТК-ның жұмысына шектеу қойып, бір айға 5-шілде күні, 6-шілде күні біз өзіміздің жаңағы ресейлік әріптесіміз үкімет төрағасымен байланысып, сол күні біз бұл мәселені шештік. КТК құбырының жұмысы штаттық режимде жүруде, ешқандай шектеу мұнайдың экспортына қойылған жоқ. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
уөнеркәсіп уөндірісіне келетін болсақ↑// біс / арнайы уотандық кәсіпорындарды →// және импортты алмастырұу бойынша // инвестиційалық жобаларды іске͡ асырұу→// және экспортты ұлғайтұуға // арнайы бағдарлама қабылдадық↓/// сол бағдарламаның шеңберінде →// жетіжүзден астам инвестиційалық жобалар // іске ͡ асырылады↓/// сол жобалардың негізінде →// біздің импорттың көлемі // төрт мійлард долларға дейін азайады↓// және экспорттың көлемі // тоғыз мійлард долларға уөседі деген / болжамдамыз↓/// сонымен бірге / кәсіпкерлікті дамыұту бойынша→// бірғатар нақты шаралар / іске͡ асырылұуда↓/// халықтың табысын арттыруға // арнайы бағдарлама қабылданды →// ы: сондай-сондай мәселелер // күнделікті біздің уөкіметтің // жұмысы деп айтуға болады↓/// |
уөнөргәсіпуөндүрүсүнө ͡ гелетім ͡ болсақ↑// біз / арнайы уотандық кәсіпорұндарды →// және іймпортты алмастырұу ͡ б̊ойұнша // ійнвестітčійалығ ͡ жоб̊аларды / іск'асырұу→// және эк̊спорттұ ͡ ұлғайтұуға // арнайы͡ б̊ағдарлама͡ ғаб̊ылдадық↓/// сол бағдарламаның шеңберінде →// жетіжүздөн астам ійнвестітčійалығ ͡ жоб̊алар // іск'асырылады↓/// сол жоб̊алардың негізінде//→ біздің іймпорттұң͡ гөлөмү // төрт мійллійард долларға ͡ дейін ͡ азайады↓// және эк̊спорттұң ͡ гөлөмү // тоғұз мійллійард долларға уөсөдү ͡ деген / болжамдамыз↓/// сонұмембірге/ кәсіпкерлікті дамытұу͡ б̊ойұнша→// бірғатар нақты шаралар / іск'асырылұуда↓/// халықтың таб̊ысын арттырұуға // арнайы͡ б̊ағдарлама͡ ғаб̊ылданды // сондай-сондай мәселелер // күндөлүктү͡ б̊іздің уөкүмөттүң // жұмұсұдеб̊ ͡ айтұуға ͡ б̊олады↓/// |
Өнеркәсіп өндірісіне келетін болсақ, біз арнайы отандық кәсіпорындарды және импортты алмастыру бойынша инвестициялық жобаларды іске асыру және экспортты ұлғайтуға арнайы бағдарлама қабылдадық. Сол бағдарламаның шеңберінде 700-ден астам инвестициялық жобалар іске асырылады. Сол жобалардың негізінде біздің импорттың көлемі 4 миллиард долларға дейін азаяды және экспорттың көлемі 9 миллиард долларға өседі деген болжамдамыз. Сонымен бірге кәсіпкерлікті дамыту бойынша бірқатар нақты шаралар іске асырылуда. Халықтың табысын арттыруға арнайы бағдарлама қабылданды. Сондай-сондай мәселелер күнделікті біздің өкіметтің жұмысы деп айтуға болады. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑йең біріншіден / айту герек // бұл / инфлійаційаның қарқыны →// уөсу мәселесі уол →/ дүниежүзінде болып жатқан жағдай↓/// ↑мысалы / амерійка құрама штаттарында бағаларының уөсүуі →// сегізбүтінсегіз працентті құрап уотыр↓/// йеуроодақ мемлекеттерінде инфлійаційаның деңгейі →// сегізбүтін уоннаналты працентті құрап уотыр↓/// ↑көршілес йелдерде де→/ бағаның уөсүуі уорын алып уотыр↓/// |
↑йең біріншіден / айтұу ͡ герек // бұл / ійнфілатčыйаның ͡ ғарқыны// →уөсүу мәселесі уол / →дүнүйөжүзүндө͡ б̊олұб̊ жатқан жағдай↓/// ↑мысалы / амерійка͡ ғұрама штаттарында ͡ б̊ағаларының уөсүуү→// сегізб̊үтүнсегіз процентті͡ ғұрап͡ уотұр↓/// йеур'одағ ͡ мемілекеттерінде ійнфілатčыйаның деңгейі →// сегізб̊үтүн уоннаналты процентті ͡ ғұрап уотұр↓/// ↑көршүлөс йелдерде ͡ де→/ бағаның уөсүуү уорұн алып уотұр↓/// |
Ең біріншіден, айту керек, бұл инфляцияның қарқынды, өсу мәселесі ол дүниежүзінде болып жатқан жағдай. Мысалы, Америка Құрама Штаттарында бағаларының өсуі 8,8 процентті құрап отыр. Еуроодақ мемлекеттерінде инфляцияның деңгейі 8,6 процентті құрап отыр. Көршілес елдерде де бағаның өсуі орын алып отыр. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
біріккен ұлттар ұйымының қасындағы→ // азық-түлүк ұйымының деректері бойынша // дүниежүзінде →/ азық-түліктердің бағалары →// бір жылдың ішінде уотыстөрт працентке уөсіп уотыр↓ /// бұл дүниежүзінде →/ болып жатқан жағдай↓// неге десеңіз / уол мынау →// пандемійадан басталды↓/// содаңгейін / міне // әртүрлі геосайаси жағдайлар болып жатыр↓/// әр мемлекет /әртүрлі шектеулер қойып жатыр // логистикалық проблемалар бар↓/// ↑уосының негізінде //дүниежүзінде бағалар уөсуде↓/// ↑бізде де инфлійаційаның деңгейі кәзір // уонтөрт жарым працентті құрады↓/// ↑бірақ дегенмен / біс // бұл бағалардың негізсіз уөсуіне жол бермеу үшін // және бағаларды арғарай төмендету үшін→ // біс арнайы / инфлійаційаға қарсы іс-қимыл жоспарын қабылдап→// жылдың басынан бері іске асырудамыз↓/// ↑уоның йең бірінші / жүйелі →шара // уол / ішкі нарықты толығымен→ ішкі азық-түлікпен //у отандық уөніммен қамтамасыз йету↓/// |
біріккен ұлттар ұйұмұнұң ͡ ғасындағы→ //азық-түлүг ͡ ұйұмұнұң деректері ͡ б̊ойұнша// дүнүйөжүзүндө/→ азық-түлүктөрдүң бағалары →// бір жылдың ішінде уотұзтөрт процентке уөсүп ͡ отұр↓ /// бұл дүнүйөжүзүндө / →болұб̊ ͡ жатқан ͡ жағдай↓// неге ͡ десеңіз / уол мынау →// пандемійадам͡ басталды↓/// содаңгейін / міне // әртүрлү геосайасый жағдайлар // болұб̊ ͡ жатыр↓/// әр мемілекет / әртүрлү шектеулер ғойұб̊͡ жатыр // логійстійкалық проблемалар ͡ б̊ар↓/// ↑уосұнұң негізінде // дүнүйөжүзүндө б̊ағалар уөсүудө↓/// ↑бізде ͡ де / ійнфілатčыйаның деңгейі ͡ ғәзір // уонтөрт ͡ шарым процентті͡ ғұрады↓/// ↑бірақ / дегеммен біз // бұл бағалардың негіссіз уөсүуүнө / жолбермеу͡ үшүн // және б̊ағаларды / ары ͡ ғарай төмөндөтүу͡ үшүн → // біз арнайы / ійнфілатčыйаға͡ ғарсы / іс-қыймыл жоспарың͡ ғаб̊ылдап→// жылдың басынам͡ бері / іск'асырұудамыз↓/// ↑уонұң йең бірінші / жүйөлү ͡ шара // уол / ішкі нарықты толұғұмен→ ішкі / азық-түлүкпөн // уотандық уөнүммөн // қамтамасыз ͡ йетүу↓/// |
Біріккен Ұлттар Ұйымының қасындағы азық-түлік ұйымының ы-ы деректері бойынша, дүние жүзінде азық-түліктердің бағалары бір жылдың ішінде 34 процентке өсіп отыр. Бұл дүние жүзінде болып жатқан жағдай, неге десеңіз, ол мынау пандемиядан басталды. Содан кейін, міне, әртүрлі геосаяси жағдайлар болып жатыр. Әр мемлекет әртүрлі шектеулер қойып жатыр. Логистикалық проблемалар бар, осының негізінде дүниежүзінде бағалар өсуде. Бізде де инфляцияның деңгейі қазір 14 жарым процентті құрады, бірақ дегенмен біз бұл бағалардың негізсіз өсуіне жол бермеу үшін және бағаларды ары қарай төмендету үшін біз арнайы инфляцияға қарсы іс-қимыл жоспарын қабылдап, жылдың басынан бері іске асырудамыз. Оның ең бірінші жүйелі шара ол ішкі нарықты толығымен ішкі азық-түлікпен қамтамасыз ету. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑уол үшін біз / жыл басынан бері→// мына ауыл шаруашылығына көрсететін →// қаржылай көмекті / йекі йесе ұлғайтып↑ / мысалы / мына көктемдегі йегіс пен→ / мынау күздегі / жинау жұмыстарына ↑// біс / қаржыны жетпіс милардтан жүзқырық милардқа дейін жеткіздік↓/// ↑форвардтық сатып алу шараларына→// уоған да й< /small>екі йесе→ / қырық милардтан сексен милардқа дейін ұлғайттық↓/// |
↑уол үшүм біз / жыл басынам͡ бері→// мына / ауұлшарұуашылығына көрсөтөтүн →// қаржылай ͡ гөмөктү / йек'есе ͡ ұлғайтып ↑/ мысалы / мына ͡ гөктөмдөгү йегіс пен →/ мынау͡ гүздөгү жыйнау ͡ жұмұстарына ↑// біз / қаржыны жетпіс мійллійардтан жүзғырығ ͡ мійллійардқа дейін жеткіздік↓/// ↑форвардтық сатыб̊͡ алұу шараларына→// уоған ͡ да йек'есе→/ қырығ ͡ мійллійардтан / сек̊сен мійллійардқа ͡ дейін ұлғайттық↓/// |
Ол үшін біз жыл басынан бері мына ауыл шаруашылығына көрсететін қаржылай көмекті екі есе ұлғайтып, мысалы, мына көктемдегі егіс пен мынау күздегі жинау жұмыстарына біз қаржыны 70 миллиардтан 140 миллиардқа дейін жеткіздік. Форвардтық сатып алу шараларына оған да екі есе 40 миллиардтан 80 миллиардқа дейін ұлғайттық. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑жалпы / биыл ауыл шаруашылығына деген қаражаттың көлемі →// үшшүз мійлардтай болатын боса↑// біз бійуджетті нақтылаған кезде →// көктемде / уоны йекі йесе ұлғайттық мысалы↓/// ↑сол қаржы / уотандық уөнімді уөндіруге →// уоң ықпалын береді↓/// ↑сонымен бірге // біс / апта сайын уөкіметте селектрлік режимде→ // бұл мәселені уөңірлермен талқылаймыс↓// тағы да бірнеше → / жедел шаралар қабылдаудамыс↓/// ↑уол / біріншіден // мынау сауда-саттыққа байланысты→ / кейбір кедергілерді жойұу // йекіншіден →/ мынау тұрақтандыру қорларына→// қосымша қаражат бөліп↓// сол қорларды толығымен құрұу↑// уөңірлерде айналым схемасы деген арнайы тәсіл бар↓// соның нәтижесінде →/ уотандық уөнім шығарушылар → // біздің сауда жүйелеріне // тұрақты баға мен / тиісті азық-түлікті қамтамасыз йетеді↓/// |
↑жалпы / быйыл / ауұлшарұуашылығына дегең ͡ ғаражаттың͡ гөлөмү →// үшшүз мійллійардтай болатым͡ болса↑// біз͡ б̊үуджөттү нақтылағаң ͡ гезде →// көктөмдө / уонұ йек'есе ұлғайттық / мысалы↓/// ↑сол ͡ ғаржы / уотандық уөнүмдү уөндүрүугө →// уоң ықпалым ͡ береді↓/// ↑сонұмембірге // біз / апта ͡ сайын уөкүметте селектрліг ірежімде→ // бұл мәселені уөңүрлермен талқылаймыз↓// тағы ͡ да ͡ б̊ірнеше →/ жедел шаралар ͡ ғаб̊ылдаудамыз↓/// ↑уол / біріншіден // мынау сауда-саттыққа ͡ б̊айланысты→ / кейб̊ір ͡ гедергілерді ͡ жойұу // йекіншіден →/ мынау тұрақтандырұу͡ ғорларына→// қосұмша͡ ғаражатпөлүп↑// сол ͡ ғорларды толұғұмең ͡ ғұрұу↓// уөңүрлөрді айналым ысхемасы деген арнайы тәсіл ͡ б̊ар↓// сонұң нәтійжесінде →/ уотандық уөнүм ͡ шығарұушұлар →// біздің сауда жүйөлөрүне // тұрақты ͡ б̊аға мен / тійісті азық-түлүктү қамтамасыз йетеді↓/// |
Жалпы, биыл ауыл шаруашылығына деген қаражаттың көлемі 300 миллиардтай болатын болса, біз бюджетті нақтылаған кезде, көктемде, оны екі есе ұлғайттық, мысалы. Сол қаржы отандық өнімді өндіруге оң ықпалын береді. Сонымен бірге, біз апта сайын өкіметте селектрлік режимде бұл мәселені өңірлермен талқылаймыз. Тағы да бірнеше жедел шаралар қабылдаудамыз. Ол, біріншіден, мына сауда-саттыққа байланысты кейбір кедергілерді жою. Екіншіден, мынау тұрақтандыру қорларына қосымша қаржат бөліп, сол қорларды толығымен құру өңірлерде, айналым схемасы деген арнайы тәсіл бар. Соның нәтижесінде отандық өнім шығарушылар біздің сауда жүйелеріне тұрақты баға мен тиісті азық-түлікті қамтамасыз етеді. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑сонымен бірге / монополійаға қарсы реттеу шараларын күшейтүудеміс↓/// ↑былтыр тағы да / біз // заңнамаға арнайы →/ мынау сауда үстемесі →// уомбеспраценттен аспау керек // деген норманы қабылдадық↓/// ↑сол үстеме →// әрбір сауда уорталығында / сауда жерінде↓/// ↑уол әлеуметтік маңызы бар // тауарларға қатысты шығар↓/// ↑әлеуметтік маңызы бар →/ тауарларға ғана қатысты →// солардың сауда үстемесі уомбес праценттен аспау герек↓/// ↑сол норманы →/ біс моныйторингін күшейтүудеміз↓/// ↑уосының барлығы // біз уойлаймыз →/ бағаларды тұрақтандырұуына // уөзуоң ықпалын / береді деп↓ /// |
↑сонұмембірге / монополыйаға͡ ғарсы / іреттеу шараларың ͡ гүшөйтүудөмүз↓/// ↑былтыр тағы ͡ да ͡ б̊із //заңнамаға / арнайы → / мынау сауда / үстөмөсү →// уомбес проценттен аспау͡ герек // деген норманы ͡ ғаб̊ылдадық↓/// ↑сол үстөмө →// әрб̊ір сауда уорталығында / сауда жерінде↓/// ↑уол әлеумөттүг ͡ маңызы ͡ б̊ар // тауарларға ͡ ғатысты шығар↓/// ↑әлеумөттүг ͡ маңызы͡ б̊ар →/ тауарларға ͡ ғана͡ ғатысты →// солардың сауда͡ үстөмөсү уомбес проценттен аспау ͡ герек↓/// ↑сол норманы →/ біз монійторыйңгің͡ гүшөйтүудөмүз↓/// ↑уосұнұң барлығы // біз уойлаймыз →/ бағаларды тұрақтандырұуұна // уөз уоң ықпалын / береді деп↓ /// |
Сонымен бірге монополияға қарсы реттеу шараларын күшейтудеміз. Былтыр тағы да біз заңнамаға арнайы мынау сауда үстемесі 15 проценттен аспау керек деген норманы қабылдадық. Сол үстеме әрбір сауда орталығында сауда жерінде.
Әлеуметтік маңызы бар тауарларға ғана қатысты, солардың сауда үстемесі 15 проценттен аспау керек. Сол норманы біз мониторингін күшейтудеміз. Осының барлығы, біз ойлаймыз, бағалардың тұрақтандыруына өз оң ықпалын береді деп. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑иә / индустрыйалық инноваційалау бағдарлама шеңберінде→// уол йенді йекімың уоныншы жылдан бері келе жатқан бағдарлама→// бірмыңжетіжүздей жоба іске асырылды↓/// ↑соның нәтижесінде / жүзелүу мыңнан астам →//тұрақты жұмысу орны ашылды↓/// ↑соның арқасында /уөңдеу уөнеркәсіптің үлесі→// экономикамызда уомбір праценттен /уонтөрт працентке дейін ұлғайды↓/// ↑сонымен бірге уөңдеу уөнеркәсібінің уөнімі→/ алты йесе уөсіп↑// уонжеті трійлөн теңгені құрады↓/// |
↑ійә / ійндұустрыйалдығ ͡ ійноватčійалау ͡ б̊ағдарлама шеңберінде→// уол йенді йекімың уонұншұ жылдам ͡ бері / келе ͡ жатқам ͡ бағдарлама→// бірмыңжетіжүздөй жоба / іске асырылды↓/// ↑сонұң нәтійжесінде / жүзөлүу мыңнан астам →//тұрақты жұмұс уорн'ашылды ↓/// ↑сонұң ͡ арқасында /уөңдөу уөнөргәсіптің үлөсү→// экономыйкамызда уомбір проценттен /уонтөрт процентке ͡ дейін ұлғайды↓/// ↑сонұмембірге уөңдөу уөнөргәсіб̊інің уөнүмү→/ алт'есе уөсүп↑// уонжеті тірійллійон теңгені ͡ ғұрады↓/// |
Иә, индустриалдық инновациялау бағдарлама шеңберінде, ол, енді, 2010 жылдан бері келе жатқан бағдарлама, 1700-дей жоба іске асырылды. Соның нәтижесінде 150 мыңнан астам тұрақты жұмыс орны ашылды. Соның арқасында өңдеу өнеркәсіптің үлесі экономикамызда 11 проценттен 14 процентке дейін ұлғайды. Сонымен бірге, өңдеу өнеркәсібінің өнімі 6 есе өсіп, 17 триллион теңгені құрады. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑уөңдеу уөнеркәсібінің экспорты / бірде жеті йесеге уөсіп // жиырма мійлард долларды құрады↓///уөңдеу уөнеркәсібіне салынған инвестиційаның көлемі // төрт йесе артты↓/// дәл уосы жұмысты біз / ары ғарай күшейтуіміз қажет↓/// ↑сондықтан / біс / арнайы индустрійа айасында →// бағдарламаны қабылдадық↓/// сол бағдарлама шеңберінде →// жетіжүзден астам / инвестиційалық жобалар іске асады↓/// ↑уолардың / бірінші кезегінде уол → / импыртты төмендету↓// сол / жетіжүзден астам инвестиційалық жобаны →/ іске асырудың нәтижесінде →// импорттың көлемі төрт мійлард долларға төмендейді↓// және экспортты ұлғайту↑// тоғыз мійлард долларға →/ экспорт ұлғайат деген болжамдамыз↓/// ↑уосы жұмұстың / нәтижесінде →// уөңдеу уөнеркәсібінің экономикадағы үлесі ↑//уодан бетер көтеріледі↓/ уомбес працентті құрайтын болады↓/// |
↑уөңдөу уөнөргәсіб̊̊інің эк̊спортұ /йесеге уөсүп // жыйырма мійллійард ͡ долларды құрады↓/// ↑уөңдөу уөнөргәсіб̊іне салыңған ійнвестітčійаның ͡ гөлөмү // төрт йес'артты ↓/// дәл уосұ жұмұстұ ͡ б̊із / ары ͡ ғарай ͡ гүшөйтүуүмүз ͡ ғажет↓/// ↑сондұқтам ͡ біз / арнайы ійндұустрыйа айасында //бағдарламаны ͡ ғаб̊ылдадық↓/// ↑сол бағдарлама шеңберінде →//жетіжүздөн астам / ійнвестітčійалығ ͡ жоб̊алар / іск'асады ↓/// ↑уолардың / бірінші ͡ гезегінде уол →/іймпортты ͡ төмөндөтүу↓// сол / жетіжүздөн ͡ астам / ійнвестітčійалығ ͡ жоб̊аны →/іск'асырұудұң нәтійжесінде →// іймпорттұң ͡ гөлөмү / төрт мійллійард долларға төмөндөйдү↓// және эк̊спорттұ ͡ ұлғайтұу↑// тоғұз мійллійард долларға →/ ек̊спорт ұлғайады дегем ͡ болжамдамыз↓/// ↑уосұ жұмұстұң нәтійжесінде →// уөңдөу уөнөргәсіб̊інің экономыйкадағы ͡ үлөсү ↑// уодам ͡ бетер ͡ гөтөрүлөді↓/ уомбес процентті ͡ ғұрайтым ͡ болады↓/// |
Өңдеу өнеркәсібінің экспорты 1,7 есеге өсіп, 20 миллиард долларды құрады. Өңдеу өнеркәсібіне салынған инвестицияның көлемі 4 есе артты. Дәл осы жұмысты біз ары қарай күшейтуіміз қажет, сондықтан біз арнайы индустрия аясында бағдарламаны қабылдадық. Сол бағдарлама шеңберінде 700-ден астам инвестициялық жобалар іске асады. Олардың бірінші кезегінде ол импортты төмендету, сол 700-ден астам инвестициялық жобаны іске асырудың нәтижесінде импорттың көлемі 4 миллиард долларға төмендейді және экспортты ұлғайту, 9 миллиард долларға экспорт ұлғаяды деген болжамдамыз. Осы жұмыстың нәтижесінде өңдеу өнеркәсібінің экономикадағы үлесі одан бетер көтеріледі, 15 процентті құрайтын болады. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑біс мынау / ғарыштық мониторинг тәсілі арқылы→ // жердің пайдаланылуын бақылаймыс↓/// ↑бұл норма былтыр →// уотандық заңнамаға еенгізілген↓/// ↑уосы ғарыштық маниторингтің нәтижесінде // қырық мійлон гектар →/ пайдаланбай жатыр деген ақпаратқа →// қолұмыз жетіп уотыр↓/// ↑уоның тоқ̊санбес праценті жайылым жерлер →// ал йенді / жайылым жерлерінің тап̊шылығы бар йекені бәрімізге мәлім↓// бірақ та уоларды / йенді қайтару мәселесі →// бір күнде шешілетін мәселе йемес↓/// ↑неге десеңіз/ канституційамызда жеке меншік құқықтары қорғалған↓/// сондықтан сол пайдаланбайтын жерлерді қайтару мәселесі →// тек сот тәртібімен шешіледі↓/// |
↑біз мынау / ғарыштығ ͡ монійторійңк͡ тәсілі ͡ арқылы → // жердің пайдаланылұуұм͡ бақылаймыз↓/// ↑бұл норма / б̊ылтыр //→уотандық заңнамаға йеңгізілген↓/// ↑уосұ ғарыштығ ͡ монійторійңктің нәтійжесінде // қырығмійллійоң ͡ гектар →/ пайдаламбай ͡ жатыр деген ақпаратқа // →қолұмұжжетіп уотұр↓/// ↑уонұң тоқ̊самбес проценті жайылым жерлер→// ал йенді / жайылым жерлерінің тап̊шылығы͡ б̊ар йекені ͡ б̊әрімізге мәлім↓// бірақ ͡ та уолард'енді / қайтарұу мәселесі →// біргүндө шешілетін мәселе йемес↓/// ↑неге десеңіз / констійтұусійамызда жекеменшік құқұқтары ͡ ғорғалған↓/// сондұқтан / сол пайдаламбайтын жерлерді / қайтарұу ͡ мәселесі →// тек / сот тәртіб̊імен шешіледі↓/// |
Біз мынау ғарыштық мониторинг тәсілі арқылы жердің пайдаланылуын бақылаймыз. Бұл норма былтыр отандық заңнамаға енгізілген. Осы ғарыштық мониторингтің нәтижесінде 40 миллион гектар пайдаланбай жатыр деген ақпаратқа қолымыз жетіп отыр. Оның 95 проценті жайылымдық жерлер, ал енді, жайылым жерлерінің тапшылығы бар екені бәрімізге мәлім, бірақ та оларды енді қайтару мәселесі бір күнде шешілетін мәселе емес. Неге десеңіз, Конституциямызда жеке меншік құқықтары қорғалған, сондықтан сол пайдаланбайтын жерлерді қайтару мәселесі тек сот тәртібімен шешіледі. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑біз / уосы жұмысты / арнайы бақылауда ұстап // казір арнайы камиссійаны құрұп // биыл бұл жұмысты жандандырамыз↓/// ↑былтыр мысалы / пайдаланбайтын жерлердің төртжүзмың гектары / қайтарылған болса // биыл біз бұны / бес мійлон гектарға дейін жеткіземіз↓/// ↑йағіни / уонекі йесе биыл / қайтарылатын жердің көлемі ұлғайады // және сол жерлерді нақты пайдаланатын // ауылшаруашылық уөнімін шығаратын уотандық кәсіпкерлерге беру керек↓/// ↑сондықтан бұл уөте маңызды сұрақ↓/// |
↑біз / уосұ жұмұстұ арнайы / б̊ақылауд'ұстап // қәзір арнайы ͡ гомійсійаны ͡ ғұрұп // быйыл / бұл жұмұстұ жандандырамыз↓/// ↑былтыр мысалы / пайдаламбайтын жерлердің төртжш̆үз мың гектары / қайтарылғам͡ болса // быйыл біз ͡ б̊ұнұ / бес мійллійоң ͡ гектарға ͡ дейін жеткіземіз↓/// ↑йәғіній уонекі йесе ͡ б̊ыйыл / қайтарылатын жердің͡ гөлөм'ұлғайады // және сол жерлерді нақты пайдаланатын // ауұлшарұуашылық уөнүмүн шығаратын // уотандық кәсіпкерлерге͡ б̊ерүу͡ герек↓/// ↑сондұқтан / бұл уөтө маңызды сұрақ↓/// |
Біз осы жұмысты арнайы бақылауда ұстап, қазір арнайы комиссияны құрып, биыл бұл жұмысты жандандырамыз. Былтыр, мысалы, пайдаланбайтын жерлердің 400 мың гектары қайтарылған болса, биыл біз бұны 5 миллион гектарға дейін жеткіземіз, яғни, 12 есе биыл қайтарылатын жердің көлемі ұлғаяды және сол жерлерді нақты пайдаланатын ауылшаруашылық өнімін шығаратын отандық кәсіпкерлерге беру керек. Сондықтан бұл өте маңызды сұрақ. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑жалпы / ауылшаруашылығына мемлекеттік көмек көрсету →// субсійдійа беру→// уол / дүниежүзіндегі бар тәжірибе↓/// ↑бұған себеп болатыны // уол → / сол ауылшаруашылық уөнімінің шығарылымының йерекшеліктері↓/// ↑мысалы /ауылшаруашылығына салынатын инвестиційа →// ұзақ мерзімде қайтады↓/// ↑сосын / әртүрлі тәуекелдерге байланысты→// мысалы / жаңағы уөсімдік / жануарлардың ауруларына байланысты→// ауа райына байланысты→// әртүрлі себептерге байланысты →// сондықтан / барлық мемлекеттер →/ уөздерінің ауылшаруашылығын қолдайды↓/// |
↑жалпы / ауұлшарұуашылығына мемілекеттік көмөк ͡ көрсөтүу//→ сұубсійдійа ͡ б̊ерүу→// уол / дүнүйөжүзүндөгү ͡ б̊ар тәжірійб̊е↓/// ↑бұған себ̊еп͡ полатыны // уол →/ сол ауұлшарұуашылық уөнүмүнүң шығарылымының йерек̊шеліктері↓/// ↑мысалы /ауұлшарұуашылығына салынатын ійнвестітčійа →// ұзағмерзімде қайтады↓/// ↑сосұн / әртүрлү тәуөкелдерге ͡ б̊айланысты→// мысалы / жаңағы уөсүмдүк / жанұуарлардың аурұуларына ͡ б̊айланысты→// ауарайына ͡ б̊айланысты→// әртүрлү себ̊ептерге͡ б̊айланысты →// сондұқтан / барлығ ͡ мемілекеттер →// уөздөрүнің ауұлшарұуашылығың͡ ғолдайды↓/// |
Жалпы ауыл шаруашылығына мемлекеттік көмек көрсету – субсидия беру. Ол дүниежүзіндегі бар тәжірибе. Бұған себеп болатыны ол сол ауыл шаруашылық өнімінің шығарылымының ерекшеліктері. Мысалы, ауыл шаруашылығына салынатын инвестиция ұзақ мерзімде қайтады, сосын әртүрлі тәуекелдерге байланысты. Мысалы, жаңағы өсімдік, жануарлардың ауруларына байланысты, ауа райына байланысты, әртүрлі себептерге байланысты. Сондықтан барлық мемлекеттер өздерінің ауыл шаруашылығын қолдайды. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑біріншіден / жаңағыдай инвестиційалық тартымдылықты / қамтамасыз йету үшін→// йекіншіден / ауыл шаруашылығында тұрақты жұмыс істеп→// тұрақты жалақы төлеу үшін→// мынау ауылдық жерлерде→ // қырығекі працент халық тұратынын йескеретін болсақ↑// ауылшаруашылық саласы→// әлеуметтік маңызы бар сала деп→/ айтуға болат↓/// ↑сондықтан сол / ауылшаруашылық саласының тұрақты жұмыс істеуі↑// уол / әлеуметтік маңызы бар сұрақ↓/// ↑сондықтан әрбір мемлекет→ //уөзінің ауылшаруашылығын // қаржылай көмек береді↓// және басқа да тәсілдермен →// тиісті жеңілдіктерді береді↓/// ↑біз де / сондай тәжірибені қолданудамыс↓// у оның үстіне біз казір айтылғандай↑// бұл көмекті көбейтібатырмыз↓/// |
↑біріншіден / жаңағыдай ійнвестітčійалық тартымдылықты / қамтамасыз ͡ етүу ͡ үшүн→// йекіншіден / ауұлшарұуашылығында тұрақты жұмұс істеп // тұрақты жалақы төлөу ͡ үшүн→// мына / ауұлдұқ жерлерде→ // қырығекі процент халық тұратынын йескеретім ͡ болсақ↑// ауұлшарұуашылық̊ ͡ саласы→// әлеумөттүг ͡ маңызы ͡ б̊ар сала деп→/ айтұуға ͡ б̊олады↓/// ↑сондұқтан сол / ауұлшарұуашылық̊ ͡ саласының / тұрақты жұмұс ͡ істеуү↑// уол / әлеумөттүг ͡ маңызы͡ б̊ар сұрақ↓/// ↑сондұқтан әрб̊ір мемілекет →//уөзүнүң ауұлшарұуашылығына /қаржылай / көмөк͡ переді↓// және ͡ б̊асқа ͡ да тәсілдермен→ // тійісті жеңілдіктерді ͡ б̊ереді↓/// ↑біз ͡ де / сондай тәжірійб̊ені ͡ ғолданұудамыз↓// уонұң үстүнө ͡ б̊із ͡ ғәзір айтылғандай↑// бұл ͡ гөмөктү көб̊ейтіб̊ ͡ жатырмыз↓/// |
Біріншіден, жаңағыдай инвестициялық тартымдылықты қамтамасыз ету үшін. Екіншіден, ауыл шаруашылығында тұрақты жұмыс істеп, тұрақты жалақы төлеу үшін мынау ауылдық жерлерде 42 процент халық тұратынын ескеретін болсақ, ауыл шаруашылық саласы әлеуметтік маңызы бар сала деп айтуға болады. Сондықтан сол ауыл шаруашылық саласының тұрақты жұмыс істеуі, ол әлеуметтік маңызы бар сұрақ. Сондықтан әрбір мемлекет өзінің ауыл шаруашылығына қаржылай көмек береді және басқа да тәсілдермен тиісті жеңілдіктерді береді. Біз де сондай тәжірибені қолданудамыз, оның үстіне біз қазір айтылғандай бұл көмекті көбейтіп жатырмыз. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑су мәселесі // біздің йеліміз үшүн → // әрқашан да / уөзекті мәселенің бірі болып табылады↓/// ↑сондықтан бұл мәселе бойынша // біс арнайы →/ жұмыс жүргізудеміз↓/// ↑мына / біздің көршілес йелдермен → // тиісті камиссійалар жұмыс тобы құрылған↓/// ↑біз мысалы йеврезэс па // басқа йекіжақты кездесуде ма → // әрқашанда әріптестерімізбен кездесіп // бұл мәселені бөлек талқылаймыз↓/// ↑мысалы / быйыл біз мынау // сырдарійа уөзенінің бассейні бойынша → // төрт йелдің арасындағы келісімге қол қойдық↓/// ↑уол / қазағыстан / уөзбекстан / тәжікстан және қырғызстан мемлекеттерімен бірге → / қол қойдық↓/// ↑соның нәтижесінде біз // қазір шардара →/ су қоймасына // бес мійлард текше метр // суды жинадық↓/// ↑сосын мына көктемде біс // көксарай су қоймасына →// сегізжүзелу мійлон / текше метр суды жинадық // жыл басында↓// көксарай су қоймасы // құрғақ йеді → // жалпы / былтырғымен салыстырғанда →біз /осы йекі су қоймасына → // үшжүзқырық мійлон текше метр су // артығымен жинап уотырмыз↓/// ↑йәғіній сырдәрійә уөзенінің жағдайы быйыл // былтырғыға қарағанда жақ̊сы↓/// |
↑сұу мәселесі // біздің йеліміз ͡ үшүн →// әрқашан ͡ да /уөзөктү мәселенің бірі ͡ б̊олұп ͡ таб̊ылады↓/// ↑сондұқтан / бұл мәселе ͡ б̊ойұнша // біз арнайы /→ жұмұс ͡ жүргүзүудөмүз↓/// ↑мына біздің / көршүлөс йелдермен →// тійісті ͡ гомійсійалар жұмұстоб̊ұ ͡ ғұрұлған↓/// ↑біз мысалы йевразес ͡ пе // басқа йекіжақты ͡ гездесүуде ͡ ме // →әрқашан әріптестерімізб̊ең ͡ гездесіп // бұл мәселені / б̊өлөк талқылаймыз↓/// ↑мысалы / быйыл б̊із мынау // сырдарійа уөзөнүнүң бассейіні ͡ б̊ойұнша →// төрт йелдің арасындағы / келісімге ͡ ғол ͡ ғойдұқ↓/// ↑уол / қазағыстан / уөзб̊егістан / тәжігістан және қырғызыстан мемілекеттерімем ͡ бірге →/ қол͡ ғойдұқ↓/// ↑сонұң нәтійжесінде ͡ б̊із// қәзір шардара →/ сұу͡ ғоймасына // бес мійллійард тек̊ше метір // сұудұ жыйнадық↓/// ↑сосұн мына͡ гөктөмдө͡ б̊із // көк̊сарай сұуғоймасына →// сегіжжүз йелүу мійллійон / тек̊ше метір сұудұ жыйнадық // жыл ͡ б̊асында↓// көк̊сарай сұу͡ ғоймасы // құрғақ йеді →// жалпы / былтырғымен салыстырғанда → біз /уосұ йекі сұуғоймасына →// үшшүзғырығ ͡ мійллійон тек̊ше метір сұу // артығымен жыйнап уотұрмұз↓/// ↑йәғіній сырдарійа уөзөнүнүң жағдайы ͡ б̊ыйыл // былтырғыға͡ ғарағанда жақ̊сы↓/// |
Су мәселесі біздің еліміз үшін әрқашан да өзекті мәселенің бірі болып табылады. Сондықтан бұл мәселе бойынша, біз арнайы жұмыс жүргізудеміз. Мына біздің көршілес елдермен тиісті комиссиялар жұмыс тобы құрылған. Біз, мысалы, ЕврАзЭС па, басқа екіжақты кездесуде ма, әрқашан әріптестерімізбен кездесіп, бұл мәселені бөлек талқылаймыз. Мысалы, биыл біз мынау Сырдария өзенінің бассейні бойынша, төрт елдің арасындағы келісімге қол қойдық. Ол Қазақстан, Өзбекстан, Тәжікстан және Қырғызстан мемлекеттерімен бірге қол қойдық. Соның нәтижесінде біз қазір Шардара су қоймасына бес миллиард текше метр суды жинадық. Сосын мына көктемде біз Көксарай су қоймасына 850 миллион текше метр суды жинадық. Жыл басында Көксарай су қоймасы құрғақ еді. Жалпы, былтырғымен салыстырғанда, біз осы екі су қоймасына 340 миллион текше метр су артығымен жинап отырмыз, яғни жағдай былтырғыға қарағанда жақсы. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑сонымен бірге мынау // шу және талас уөзендері бойынша да біз // көрші қырғызстан башшыларымен→// тиісті келісімге қол қойып // тиісті кестені қабылдадық↓/// ↑казір / біздің уотандық тауар уөндірушілер →// сол суды бекітілген кестемен // алыботыр↓/// ↑биылғы жылға қарағанда //→ казіргі жағдай жаман йемес↓// сонымен бірге мынау / жайық уөзені бойынша да // былтырғыдан салыстырғанда →// төртжүзотыз милон текше метр су / көп келіп уотыр→ жайық уөзенімен↓/// ↑біз ресей тарапымен де // тиісті келісім жұмыстарын жүргізіп //→ тиісті келісімге келдік↓/// ↑жалпы айтқанда // мынау биыл лидаційалық кезеңге байланысты →//сумен қамтамасыз йету жағдай →// былтырғыға қарағанда жақ̊сы↓// және бұл мәселе йерекше назарда↓/// |
↑сонұмембірге / мынау // шұу және талас уөзөндөрү͡ б̊ойұнша ͡ да ͡ б̊із / көршү ͡ ғырғысстам ͡ башшыларымен→// тійісті ͡ гелісімге ͡ ғол ͡ ғойұп // тійісті͡ гестені͡ ғаб̊̊ылдадық↓/// ↑қәзір / біздің уотандық тауар уөндүрүушүлөр →// сол сұудұ͡ б̊екітілгең ͡ гестемен // алып уотұр↓/// ↑быйылғы жылға͡ ғарағанда →// қәзіргі жағдай жаман йемес↓// сонұмембірге мынау / жайық уөзөнү͡ б̊ойұнша ͡ да // былтырғыдан салыстырғанда →// төртжш̆үзотұз мійллійон тек̊ше метір сұу / көп келіп уотұр↓/// ↑жайық уөзөнүмөн↓ // біз іресей тарапымен ͡ де // тійісті͡ гелісім жұмұстарын жүргүзүп→// тійісті͡ гелісімге ͡ гелдік↓/// ↑жалп'айтқанда // мынау ͡ б̊ыйыл ілійдасійалық ͡ кезеңге ͡ б̊айланысты →// сұумөң ͡ ғамтамасыз ͡ етүу жағдайы →// былтырғыға ͡ ғарағанда жақ̊сы↓// және б̊ұл мәселе йерек̊ше назарда↓/// |
Сонымен бірге мынау Шу және Талас өзендері бойынша да біз көрші Қырғызстан басшыларымен тиісті келісімге қол қойып, тиісті кестені қабылдадық. Қазір біздің отандық тауар өндірушілер сол суды бекітілген кестемен алып отыр. Биылғы жылға қарағанда, қазір жағдай жаман емес. Сонымен бірге мынау Жайық өзені бойынша да, былтырғыдан салыстырғанда 430 миллион текше метр су көп келіп отыр. Жайық өзенімен. Біз Ресей тарапымен де тиісті келісім жұмыстарын жүргізіп, тиісті келісімге келдік. Жалпы айтқанда, мынау биыл лидациялық кезеңге байланысты сумен қамтамасыз ету жағдайы былтырғыға қарағанда жақсы және бұл мәселе ерекше назарда. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑жұмыспен қамту мәселесі // және халықтың табысын арттыру мәселесі // йең негізгі мәселе→// біздің алдымызда тұрған↓/// сондықтан / мемлекет басшысы тап̊сырмасы бойынша→// халықтың табысын арттыру бойынша→// арнайы жиырмабесінші жылға дейінгі бағдарлама қабылданды↓/// ↑сол бағдарлама шеңберінде //→ жиырмабесінші жылға дейін біз / йекімійлон адамды →// жұмыс уорнымен қамтуымыз керек↓/// ↑соның ішінде // төртжүз мың адамды биыл біс / сонымен бірге мемлекет тарапынан субсидійаланатын →// әлеуметтік жұмыс уорындарының көлемін ұлғайттық↓/// |
↑жұмұспең͡ ғамтұу мәселесі // және халықтың ͡ таб̊ысын ͡ арттырұу мәселесі // йең негізгі мәселе →// біздің алдымызда тұрған↓/// сондұқтан / мемілекет ͡ пашшысы тап̊сырмасы ͡ б̊ойұнша→// халықтың таб̊ысын ͡ арттырұу ͡ б̊ойұнша→// арнайы жыйырмаб̊есінші͡ жылға͡ дейіңгі͡ б̊ағдарлама ͡ ғаб̊ылданды↓/// ↑сол бағдарлама шеңберінде →// жыйырмаб̊есінші жылға ͡ дейім ͡ біз / йекі мійллійон адамды →/ жұмұс уорнұмең͡ ғамтұуұмұз ͡ герек↓/// ↑сонұң ішінде // төртш̆үз мың адамды ͡ б̊ыйыл біз / сонұмембірге мемілекет тарапынан сұубсыйдыйаланатын →// әлеуметтік ͡ жұмұс ͡ орұндарының / көлөмүн ͡ ұлғайттық↓/// |
Жұмыспен қамту мәселесі және халықтың табысын арттыру мәселесі. Ең негізгі мәселе, біздің алдымызда тұрған, сондықтан мемлекет басшысы тапсырмасы бойынша, халықтың табысын арттыру бойынша, арнайы 25-ші жылға дейінгі бағдарлама қабылданды. Сол бағдарлама шеңберінде 25-ші жылға дейін біз 2 миллион адамды жұмыс орнымен қамтуымыз керек. Соның ішінде 400 мың адамды биыл, біз сонымен бірге мемлекет тарапынан субсидияланатын әлеуметтік жұмыс орындарының көлемін ұлғайттық. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑мынау айтатын болсақ // мысалы мынау → / жастар практикасы // әлеуметтік жұмыс уорындары →// қоғамдық жұмыспен қамтылұу мәселері →// біс быйыл қаржыландыруын көбейтіп уотырмыз↓/// ↑быйыл мысалы / жүзмың тійісті / жаңағы айтылғандай →// жұмыс уорнына біз // қосымша жетпішжеті мійлард теңгені бөліп уотырмыз↓/// ↑сонымен бірге / мынау алғашқы жұмыс уорны деген жастарға арналған →бағдарламаны біз ұлғайтып↑// және сол бөлетін қаражатын көбейтіп↑// және уоның шарттарын жақ̊сартып уотырмыз↓/// |
↑мына / айтатым ͡ болсақ // мысалы мынау / →жастар пырактійкасы // әлеумөттүг ͡ жұмұс ͡ орұндары →// қоғамдығ ͡ жұмұспең͡ ғамтылұу мәселері //→біз ͡ б̊ыйыл ͡ ғаржыландырұуұң ͡ гөб̊өйтүп уотұрмұз↓/// ↑быйыл мысалы / жүзмың тійісті / жаңағ'айтылғандай // →жұмұс уорнұна͡ б̊із // қосұмша жетпішшеті мійллійард теңгені ͡ б̊өлүп уотұрмұз↓/// ↑сонұмембірге / мынау / алғашқ̊ы͡ жұмұс͡ орнұ деген / жастарғ'арналған →бағдарламаны / б̊із ұлғайтып↑// және сол бөлөтүң ͡ ғаражатын ͡ гөб̊өйтүп↑// және уонұң шарттарын жақ̊сартып уотұрмұз↓/// |
Мынау айтатын болсақ, мысалы, мынау жастар практикасы әлеуметтік жұмыс орындары, қоғамдық жұмыспен қамтылу мәселері, біз биыл қаржыландыруын көбейтіп отырмыз. Биыл, мысалы, 100 мың тиісті жаңағы айтылғандай жұмыс орнына біз қосымша 77 миллиард теңгені бөліп отырмыз. Сонымен бірге, мынау «Алғашқы жұмыс орны» деген жастарға арналған бағдарламаны біз ұлғайтып және сол бөлетін қаражатын көбейтіп және оның шарттарын жақсартып отырмыз. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑сонымен бірге тағы да бір → / уөте маңызды жоба // уол мынау →/ жамбыл уобылысында біс уонтоғызыншы жылы пилоттық жоба іске асырғанбыз→// уол уөте төмен / йекіжарім працентпен берілетін несійе→ауылдық жерлерде жеке кәсіпкерлерге →// үйшаруашылықтарына берілетін несійелер↓/// уомбір ауылдық уокругте жасалынды↓// жаңағы пійлоттық жоба↑/// ↓соның нәтижесінде →// атаулы / әлеуметтік көмек алатын // адамдардың саны →// уосы / уомбір уокругте алпысбес працентке төмендеді↓/// ↑және жұмыссыздық деңгейі // уотызалты працентке төмендеді →// және табыстар / халықтың табыстары жүзалпыс працентке уөсті↓/// ↑уосы / пійлоттық жобаның нәтижесін /біз көрүп уотұрып →// казір уосы бағдарламаны→// уосы жобаны біз барлық уөңірде іске асырамыз деген / жоспарымыз бар→// және әрбір уобылысқа келесі жылы →// мысалы уоммилард теңгеден бөлеміз↓// сосын тиісті тәсілдер / механизмдер / іске асқаннаң гейін // біз бұл қаражатты ұлғайтамыз↓/// |
↑сонұмембірге / тағы ͡ да ͡ б̊ір / →уөтө ͡ маңызды жоб̊а // уол ͡ мынау / →жамбыл уоблұсұнда ͡ б̊із уонтоғұзұншы жылы / пыйлоттұғ ͡ жоба / іск'асырғамбыз→// уол / уөтө ͡ төмөн / йекіжарым процентпем ͡ берілетін несійе→ауұлдұғ ͡ жерлерде жеке͡ гәсіпкерлерге →// үйшарұуашылықтарына͡ б̊ерілетін несійелер↓// уомбір ауұлдұқ уокрұугтө жасалынды↓// жаңағы пыйлоттығ ͡ жоб̊а↑/// сонұң нәтійжесінде →// атаулұ / әлеумөттүк көмөг ͡ алатын // адамдардың саны →// уосұ / уомбір уокрұугте / алпыспес процентке төмөндөдү↓/// ↑және жұмұссұздұғ ͡ деңгейі // уотұзалты процентке төмөндөдү →// және таб̊ыстар / халықтың таб̊ыстары жүзалпыспес процентке уөстү↓/// ↑уосұ / пыйлоттығ ͡ жоб̊аның нәтійжесін / біз ͡ гөрүп уотұрұп →// қәзір уосұ ͡ б̊ағдарламаны→// уосұ жоб̊аны б̊із / б̊арлығ ͡ уөңүрде / іске ͡ асырамыз ͡ деген / жоспарымыз͡ б̊ар→// және / әрб̊ір уоблұсқа / келесі͡ жылы →// мысалы уоммійллійард теңгедем ͡ бөлөмүз↓// сосұн / тійісті тәсілдер / механійзмдер / іск'асқаннаң ͡ гейін // біз ͡ б̊ұл ͡ ғаражатт'ұлғайтамыз ↓/// |
Сонымен бірге, тағы да бір өте маңызды жоба, ол мынау Жамбыл облысында 2019 жылы пилоттық жоба іске асырғанбыз. Ол – өте төмен 2,5 процентпен берілетін несие. Ауылдық жерлерде жеке кәсіпкерлерге, үй шаруашылықтарына берілетін несиелер. 11 ауылдық округте жасалынды жаңағы пилоттық жоба. Соның нәтижесінде атаулы әлеуметтік көмек алатын адамдардың саны осы 11 округте 65 процентке төмендеді. Және жұмыссыздық деңгейі 36 процентке төмендеді және табыстар, халықтың табыстары, 165 процетке өсті. Осы пилоттық жобаның нәтижесін біз көріп отырып қазір осы бағдарламаны, осы жобаны біз барлық өңірде іске асырамыз деген жоспарымыз бар және әрбір облысқа келесі жылы, мысалы, 10 миллиард теңгеден бөлеміз. Сосын тиісті тәсілдер, механизмдер іске асқаннан кейін біз бұл қаражатты ұлғайтамыз. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑бұл бағыт бойынша // йең бастысы / жылдың басынан бері→ / йең төменгі йембекақы мөлшерлемесі // алпысмың теңгеге дейін көтерілді↓// қырықекімың бесжүз болатын алдында↓/// ↑уол бірбүтіноннан алты милон адамға // тікелей табыстарына уоң әсерін берді ↓// йекіншіден / мемлекет басшысының тап̊сырмасы бойынша→// йекіміңжиырмасыншы жылдан бастап // алтыжүзмың педагогтарға / жалақыларын жиырмабес працентке көбейтіп →келе жатырмыз↓/// ↑медициналық қызметкерлерге / уол йекіжүзелу мың адам // үш жылдың ішінде жалақылары→// йекі йесе уөсетін болады↓/// |
↑бұл бағытпойұнша // йең ͡ бастысы / жылдың басынам͡ бері→ //йең төмөңгү йеңбекақы мөлшөрлөмөсү // алпысмың теңгеге ͡ дейің ͡ гөтөрүлдү↓// қырығекі мың / бешшүз ͡ б̊олатын алдында↓/// ↑уол бірб̊үтүноннан алты мійллійон адамға // тікелей таб̊ыстарына уоң әсерім ͡ берді //↓ йекіншіден / мемілекет ͡ пашшысының тап̊сырмасы ͡ б̊ойұнша→// йекімыңжыйырмасыншы жылдам ͡ бастап // алтыжүзмың педагогтарға / жалақыларын жыйырмаб̊ес процентке ͡ гөб̊өйтүп →кележатырмыз↓/// ↑медійсійналық ͡ қызметкерлерге / уол йекіжүзөлүу мың адам // үшшылдың ішінде жалақылары→// йек'есе уөсөтүм ͡ болады↓/// |
Бұл бағыт бойынша, ең бастысы, жылдың басынан бері ең төменгі еңбекақы мөлшерлемесі 60 мың теңгеге дейін көтерілді. 42 500 болатын алдында. Ол 1,6 миллион адамға тікелей табыстарына оң әсерін берді. Екіншіден, мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша 2020 жылдан бастап, 600 мың педагогтарға жалақыларын 25 процентке көбейтіп келе жатырмыз. Медициналық қызметкерлерге, ол 250 мың адам, үш жылдың ішінде жалақылары екі есе өсетін болады. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑сонымен бірге басқа да / бійуджет саласында істейтін қызметкерлерге→// алтыжүзелу мың адамға // қосымша жыл сайын →// жыйырма працентке жалақылары индексаційаланып / көтеріліп уотұр↓// уол йәғіній / беш жылдың ішінде //йекі йесе уөсет деген сөз↓/// ↑сонымен бірге / біс бірбүтін уоннан сегіз мың жеке кәсіпорындармен →// тійісті келісімсөздерді жүргізіп↑// уолар / уөздерінің қызметкерлеріне //уорташа алғанда↑/ жыйырма уотыз працентке // жалақыларын көтереді деген шешімдеріне // қол жеткіздік↓/// |
↑сонұмембірге / б̊асқа ͡ да / бүуджөт čаласынд'істейтің ͡ ғызметкерлерге→// алтыжүзөлүу ͡ мың адамға // қосұмша жылсайын →// жыйырма процентке жалақылар ійндек̊сацыйаланып / көтөрүлүп уотұр↓// уол йәғіній / бешшылдың ішінде //йек'есе уөсөдү деген сөз↓/// ↑сонұмембірге / біз б̊ірб̊үтүн уоннан сегізмың жеке͡ гәсіпорұндармен →//тійісті ͡ гелісімсөздөрдү жүргүзүп↑// уолар уөздөрүнүң͡ ғызметкерлеріне //уорташ'алғанда↑/ жыйырма-отұз процентке // жалақыларың͡ гөтөрөдү ͡ деген шешімдеріне // қол жеткіздік↓/// |
Сонымен бірге, басқа да бюджет саласында істейтін қызметкерлерге, 650 мың адамға, қосымша жыл сайын 20 процентке жалақылары индексацияланып көтеріліп отыр. Ол, яғни, 5 жылдың ішінде екі есе өседі деген сөз. Сонымен бірге, біз 1,8 мың жеке кәсіпорындармен тиісті келісімсөздерді жүргізіп, олар өздерінің қызметкерлеріне орташа алғанда 20-30 процентке жалақыларын көтереді деген шешімдеріне қол жеткіздік. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑сонымен бірге / уосы жұмыстың нәтійжесінде →// жалпы халықтың табыстары // артады деп уойлаймыс↓/// ↑соның үстіне / жаңағы айтылғандай →// көптеген инвестиційалық жобаларды // іске асырамыс↓// барлық инвестиційалық жобалардың→ // саны үш мыңнан асады↓// бірақ соның ішінде // жетіжүзден астам ірі инвестиційалық жобалар→// сол жердегі жұмыс уорындары / ашылатын болса↑// халықтың табысына // оң әсерін береді деп уойлаймыс↓/// |
↑сонұмембірге / уосұ жұмұстұң͡ нәтійжесінде // жалпы ͡ халықтың таб̊ыстары // артады ͡ деп уойлаймыз↓/// ↑сонұң ͡ үстүнө / жаңағ'айтылғандай //→ көптөгөн ійнвестітčійалығ ͡ жоб̊аларды // іск'асырамыз↓// барлығ ͡ ійнвестітčійалығ ͡ жоб̊алардың //сан'үш мыңнан асады↓// бірақ̊ ͡ сонұң͡ ішінде // жетіжүздөн астам ірі ійнвестітčійалық͡ жоб̊алар→// сол жердегі жұмұс уорұндары / ашылатым ͡ болса↑// халықтың таб̊ысына //уоң әсерім ͡ береді деп уойлаймыз↓/// |
Сонымен бірге, осы жұмыстың нәтижесінде жалпы халықтың табыстары артады деп ойлаймыз. Соның үстіне жаңағы айтылғандай, көптеген инвестициялық жобаларды іске асырамыз. Барлық инвестициялық жобалардың саны бір үш мыңнан асады, бірақ соның ішінде 700-ден астам ірі инвестициялық жобалар, сол жердегі жұмыс орындары ашылатын болса, халықтың табысына оң әсерін береді деп ойлаймыз. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑негізін айтатын болсақ→// мемлекет жылжымайтын мүлік нарығының бағаларын / реттемейді↓// бірақ біс тиісті моныйторійнг жүргізүудеміс↓/// ↑сол нарықтың бағаларының уөсүуүне // не уөспеүуіне тікелей ықпал йететін →// мынаұу/ құрылыс материалдары →// мемлекет сол құрұлыс материалының бағаларының уөспеуүне →// тиісті шаралар қабылдау керек↓/// ↑біс // мысалы // жүжжеті инвестиційалық жобаны казір іске асырамыз↓// уолардың / бес жылдың ішінде // уолардың көлемі бір трилөн теңгеге дейін жетеді↓/// ↑сол инвестиційалық жобалар // жаңағы уотандық құрұлыс материалдарын / шығаруға бағытталған↓// соның нәтижесінде→ / біс ішкі нарықта импортқа тәуелді болмасақ↑// уөзіміздің уотандық құрылыс материлдарын →// керекті көлемде шығаратын болсақ↑// тұрғын үй бағаларының тұрақтануына→ // тікелей әсерін тигіземіс↓// біс / бұл бағыт бойынша →// арнайы жұмыс жүргізудеміс↓/// |
↑негізін айтатым ͡ болсақ→// мемілекет / жылжымайтын мүлүг ͡ нарығыным ͡ бағаларын / іреттемейді↓// бірақ ͡ піз тійісті монійторійңг жүргүзүудеміз↓/// ↑сол нарықтың бағаларының уөсүуүнө // не уөспөуүнө тікелей ықпал йететін →// мынау / құрұлұс матерійалдары →// мемілекет құрұлұс матерійалының бағаларының уөспөуүнө →// тійісті шаралар ғаб̊ылдау͡ герек↓/// ↑біз // мысалы // жүжжөті ͡ ійнвестітčійалығ ͡ жоб̊аны қәзір іск'асырамыз↓// уолардың / бешшылдың ͡ ішінде // уолардың͡ гөлөмү ͡ б̊ір трійллійон теңгеге ͡ дейін жетеді↓/// ↑сол ійнвестітčійалығ ͡ жоб̊алар // жаңағы уотандық құрұлұс матерійалдарын шығарұуға ͡ б̊ағытталған↓// сонұң нәтійжесінде →/ біз ішкі нарықты / іймпортқа тәуөлдү ͡ б̊олмасақ↑// уөзүмүздүң уотандық құрұлұс матерійалдарын →// керекті ͡ гөлөмдө шығаратым ͡ болсақ↑// тұрғұнүй ͡ б̊ағаларының тұрақтанұуұна→ // тікелей әсерін тійгіземіз // біз / бұл бағыт ͡ пойұнша // арнайы жұмұш ͡ шүргүзүудөмүз↓/// |
Негізін айтатын болсақ, мемлекет жылжымайтын мүлік нарығының бағаларын реттемейді, бірақ та біз тиісті мониторинг жүргізудеміз. Сол нарықтың бағаларының өсуіне не өспеуіне тікелей ықпал ететін мынау құрылыс материалдары. Мемлекет сол құрылыс материалының дарын бағаларының өспеуіне тиісті шаралар қабылдау керек. Біз, мысалы, 107 инвестициялық жобаны қазір іске асырамыз. Олардың 5 жылдың ішінде олардың көлемі 1 триллион теңгеге дейін жетеді. Сол инвестициялық жобалар жаңағы отандық құрылыс материалдарын шығаруға бағытталған, соның нәтижесінде біз ішкі нарықта импортқа тәуелді болмасақ, өзіміздің отандық құрылыс материлдарын керекті көлемде шығаратын болсақ, тұрғын үй бағаларының тұрақтануына тікелей әсерін тигіземіз, біз бұл бағыт бойынша арнайы жұмыс жүргізудеміз. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑мемлекет басшысының шешімі бойынша →// бізде / үш уобылыс ашылды↓// ұлытау / абай және жетісүу уобылыстары →// бірақ уолардың ұйымдастырұу жұмыстары→ // әлі де жүргізілүуде↓/// ↑уосы ұйымдастырұу жұмыстары →// толығымен біткеннең ͡ гейін барып↑// уолар арнайы кешенді / әлеүуметтік экономикалық дамұу жоспарларын дайындап↑// уөкіметте бекітетін болады↓/// ↑әрійне/ бұл уоблыстар жаңадан ашылғаннан гейін→// уоларға йерекше көңіл бөліп↑// йерекше қосымша көмек көрсетүу герек↓// сондықтан / уосындай кешенді жоспарлар қабылданады↓/// ↑уосы уоблыстарды құрұу шешімінің уөзі //уосы / уоблыстарда тұратын халыққа →// әлеуметтік-экономикалық / жағдайын жақ̊сартұуға / уоң ықпалын беріп уотыр↓// уөкіметтің тарапынан қаржы бөлүніп↑// уосы уоблыстардағы // дамұуына қосымша ықпал берүу ͡ герек↓/// |
↑мемілекет ͡ пашшысының / шешімі͡ б̊ойұнша →// бізде / үш уоблұс ашылды↓// ұлұтау / аб̊ай және жетісұу уоблұстары →// бірақ уолардың ұйұмдастырұу жұмұстары→ //әлі ͡ де жүргүзүлүудө↓/// ↑уосұ / ұйұмдастырұу жұмұстары // →толұғұмем ͡ біткеннең ͡ гейім͡ барып↑// уолар арнайы͡ гешенді / әлеумөттүг ͡ экономыйкалығ͡ дамұу жоспарларын дайындап // уөкүмөттө ͡ б̊екітетім ͡ болады↓/// ↑әрійне / бұл уоблұстар жаңадан ашылғаннаң ͡ гейін→// уоларға йерек̊ше͡ гөңүл͡ бөлүп↑// йерек̊ше ͡ ғосұмша͡ гөмөк͡ көрсөтүу ͡ герек↓// сондұқтан / уосұндай ͡ гешенді жоспарлар ͡ ғаб̊ылданады↓/// ↑уосұ уобұлұстарды ͡ ғұрұу шешімінің уөзү // уосұ / уобұлұстарда тұратың ͡ ғалыққа →// әлеумөттүг ͡ экономыйкалығ ͡ жағдайын жақ̊сартұуға / уоң ықпалым ͡ беріп уотұр↓// уөкүмөттүң тарапынан / қаржы ͡ б̊өлүнүп↑// уосұ уобұлұстардағы // дамұуұна / қосұмша / ықпал ͡ б̊ерүу ͡ герек↓/// |
Мемлекет басшысының шешімі бойынша бізде 3 облыс ашылды: Ұлытау, Абай және Жетісу облыстары, бірақ олардың ұйымдастыру жұмыстары әлі де жүргізілуде. Осы ұйымдастыру жұмыстары толығымен біткеннен кейін барып, олар арнайы кешенді әлеуметтік-экономикалық даму жоспарларын дайындап, өкіметте бекітетін болады. Әрине, бұл облыстар жаңадан ашылғаннан кейін оларға ерекше көңіл бөліп, ерекше қосымша көмек көрсету керек. Сондықтан осындай кешенді жоспарлар қабылданады. Осы облыстарды құру шешімінің өзі, осы облыстарда тұратын халыққа әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсартуға оң ықпалын беріп отыр. Өкіметтің тарапынан қаржы бөлініп, осы облыстардағы дамуына қосымша ықпал беру керек. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑ійә / бұл мәселе // қазір йембек және халықты әлеүуметтік қорғаұу мійнійстрлігі →// арнайы зерделеп жатыр↓/// ↑тійісті қоғамдық/ уөкілдерімен // бірнеше кездесүу уөткізілді↓/// ↑бұл жерде / бір айтатын мәселе →// адамдар йерте шығатын болса↑// уонда зейнетақыныңда мөлшері сәйкесінше // төмен болады↓/// ↑сондықтан бұны / йескерүу ͡ герек↓// бірақ дегеммен / уосындай қоғамда // пікір болғаннан гейін↑// уоны / әрине ↓/ жан-жақты талдап↑// зерттеу қажет↓/// ↑казір арнайы / жұмыс тобы құрылып // жаңағы айтылған йеңбек және әлеуметтік қорғау мійнійстрлігінің шеңберінде →// бұл мәселе зерттеліп жатыр↓/// ↑соның нәтижесін / салалық мійнійстрлік →// сосын тиісті ақпарат берет деп уойлаймын↓/// |
↑ійә / бұл мәселе // қәзір йеңбег ͡ және / халықты ͡ әлеумөттүк ͡ қорғау мійнійстрлігі →// арнайы зерделеб̊͡ жатыр↓/// ↑тійісті͡ ғоғамдық / уөкүлдөрімен // бірнеше ͡ гездесүу ͡ өткүзүлді↓/// ↑бұлжерде / бір айтатын мәселе →// адамдар йерте шығатын ͡ болса↑// уонда зейнетақының ͡ да мөлшөрү сәйкесінше // төмөм͡ болады↓/// ↑сондұқтам ͡ бұнұ / йескерүу ͡ герек↓// бірақ / дегеммен / уосұндай ͡ ғоғамда // пікір ͡ б̊олғаннаң ͡ гейін↑// уонұ / әрійне / жан-жақты талдап↑// зерттеу ͡ ғажет↓/// ↑қәзір арнайы / жұмұс͡ тоб̊ұ ͡ ғұрұлұп // жаңағ'айтылған йеңбек / және / әлеумөттүк ͡ қорғау мійнійстрлігінің шеңберінде →// бұл мәселе зерттеліб̊ ͡ жатыр↓/// ↑сонұң нәтійжесін / салалығ͡ мійнійстрлік →// сосұн / тійіст'ақпарат ͡ переді деп уойлаймын↓/// |
Иә, бұл мәселе қазір Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі арнайы зерделеп жатыр. Тиісті қоғамдық өкілдерімен бірнеше кездесу өткізілді. Бұл жерде бір айтатын мәселе адамдар ерте шығатын болса, онда зейнетақының да мөлшері сәйкесінше төмен болады. Сондықтан бұны ескеру керек, бірақ дегенмен осындай қоғамда пікір болғаннан кейін оны әрине, жан-жақты талдап, зерттеу қажет. Қазір арнайы жұмыс тобы құрылып, жаңағы айтылған Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігінің шеңберінде бұл мәселе зерттеліп жатыр. Соның нәтижесін салалық министрлік сосын тиісті ақпарат береді деп ойлаймын. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑казір біс / электр құуатының балансын дайындадық↓// және біс көріп уотырмыз↓// болашағымызда сол электр құуатында // тап̊шылық уорын алады деп көріп уотырмыз↓/// ↑сондықтан / атом электр станційасын құрмай↑// біз бұл мәселені шеше алмаймыз↓/// ↑электр энергійамен толығымен экономикамызды / қамытпасақ↑// ары ͡ ғарай даму /уөте қиын болады↓/// ↑сондықтан бұл мәселе бойынша / шешім қабылданды↓// уорны уөзүңіз айтқандай белгіленді↓// йенді энергетика мійнійстрлігі / тиісті технологійаларды /дүниежүзіндегі бар / уозық технологійаларды →/ қарастырып жатыр↓/// ↑америка құрама штаттары / француз →/ уоңтүстік корейа / және уорыстардың технологійаларын →/ казір зерделеп / қарап жатыр↓/// ↑жалпы бұл жоба // халықаралық жоба болады↓/// ↑йәғіній бірнеше мемлекеттерден →/ әртүрлі технологійалар тартылатын болады↓/// ↑сосын барып тійісті шешім қабылданады↓/// |
↑қәзір ͡ б̊із / электір ͡ ғұуатының балансын дайындадық↓// және біз ͡ гөрүп͡ отұрмұз↓// болашағымызда сол электір ͡ ғұуатында // тап̊шылығ ͡ орұн ͡ алады ͡ деп көрүп уотұрмұз↓/// ↑сондұқтан / атом электір ͡ ыстансасың ͡ ғұрмай↑// біз ͡ б̊ұл мәселені шеш'алмаймыз ↓/// ↑ электір энергійамен толұғұмен экономійкамызды / қамытпасақ↑// ары ͡ ғарай ͡ дамұу /уөтө ͡ ғыйым ͡ болады↓/// ↑сондұқтам ͡ бұл мәселе ͡ б̊ойұнша / шешім ͡ ғаб̊ылданды↓// уорнұ уөзүңүз айтқандай ͡ б̊елгіленді↓// йенді энергетійка мійнійстрлігі / тійісті технологійаларды // дүнүйөжүзүндөгү / б̊ар / уозұқ технологійаларды →/ қарастырыб̊ ͡ жатыр↓/// ↑амерійка͡ ғұрама ͡ штаттары / француз →/ уоңтүстүк корейа / және уорұстардың технологійаларын →/ қәзір зерделеп / қараб̊ ͡ жатыр↓/// ↑жалпы / б̊ұл жоб̊а // халықаралығ ͡ жоб̊а ͡ б̊олады↓/// йәғіній бірнеше мемілекеттерден →/ әртүрлү технологійалар тартылатым ͡ болады↓/// ↑сосұм ͡ барып тійісті шешім ͡ ғаб̊ылданады↓/// |
Қазір біз электр қуатының балансын дайындадық және біз көріп отырмыз, болашағымызда сол электр қуатының тапшылық орын алады деп көріп отырмыз. Сондықтан атом электр станциясын құрмай, біз бұл мәселені шеше алмаймыз. Электр энергиямен толығымен экономикамызды қамытпасақ, ары қарай даму өте қиын болады. Сондықтан бұл мәселе бойынша шешім қабылданды, орны өзіңіз айтқандай белгіленді. Енді Энергетика министрлігі тиісті технологияларды, дүниежүзіндегі бар озық технологияларды, қарастырып жатыр. Америка Құрама Штаттары, француз, Оңтүстік Корея және орыстардың технологияларын қазір зерделеп қарап жатыр. Жалпы, бұл жоба халықаралық жоба болады, яғни, бірнеше мемлекеттерден әртүрлі технологиялар тартылатын болады, сосын барып тиісті шешім қабылданады. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑мынау қаржылық аудійтті / алатын болсақ↑// былтыр мемлекеттік аудійтпен қамтылған→/ қаржының көлемі үш йесе уөсті↓// сонымен бірге мынау анықталған қаржылық бұзұушылықтардың көлемі →// жетпішжеті працентке төмендеді↓/// ↑йәғіній жалпы аудійттің көлемі / ұлғайғанмен→// бұзушылықтардың көлемі төмендеді деген сөз // жалпы қаржылық дисциплина жоғарылады деген сөз // мемлекеттік уоргандардағы↓/// ↑уол бірінші мәселе// йекінші мәселе →/ жаңағы ұлттық қордан алынатын қаржы мәселесі→// уол расында да / үлкен маңызды мәселе↓/// |
↑мынау͡ ғаржылығ ͡ аудійтты / алатым ͡ болсақ↑// былтыр мемілекеттіг ͡ аудійтпең͡ ғамтылған→/ қаржының͡ гөлөмү / үш йесе ͡ өстү↓// сонұмембірге мына / анықталған қаржылық͡ пұзұушұлұқтардың ͡ гөлөмү →// жетпішшеті процентке төмөндөдү↓/// ↑йәғіній / жалп'аудійттің͡ гөлөмү / ұлғайғаммен↓// бұзұушұлұқтардың͡ гөлөмү төмөндөдү деген сөз // жалпы қаржылығ͡ дійсциплійна жоғарылады деген сөз // мемілекеттік уоргандарда↓/// ↑уол бірінші мәселе / йекінші мәселе →// жаңағы / ұлттұқ ͡ қордан алынатың ͡ ғаржы мәселесі // уол ырасында ͡ да / үлкөн маңызды мәселе↓/// |
Мынау қаржылық аудитті алатын болсақ, былтыр мемлекеттік аудитпен қамтылған қаржының көлемі 3 есе өсті. Сонымен бірге, мынау анықталған қаржылық бұзушылықтардың көлемі 77 процентке төмендеді, яғни, жалпы аудиттің көлемі ұлғайғанмен, бұзушылықтардың көлемі төмендеді деген сөз. Жалпы, қаржылық дисциплина жоғарылады деген сөз мемлекеттік органдарда. Ол - бірінші мәселе. Екінші мәселе - жаңағы ұлттық қордан алынатын қаржы мәселесі. Ол, расында да, үлкен маңызды мәселе. |
Әлихан Смайылов
|
▶
|
↑біс бұл мәселені шешүу үшін →// біріншіден / кантрциклдық тәсілді заңнамаға йенгіздік↓// йәғіній / ұлттық қордан алынатын қаражат→// ұлттық қорға түсетін қаражаттан көп болмаұу герек↓// бір / йекіншіден / мемлекеттік бійуджеттің шығыстарының уөсуіне шектеүу қойұу // келесі / уол республикалық бійуджеттің жергілікті бійуджеттердің уөз түсімдерін // йәғіній салық түсімдерін ұлғайту↓/// ↑мысалы / биыл / республикалық бійуджеттің уөз түсімдері →// йәғіній ұлттық қордан алынатын қаражатты алмағанда→// қырық працентке уөсуде↓/// ↑уол біріншіден / жаңағы цыйфрландырұу →// салықтық және кедендік әкімшілендірүудің сапасын → / көтерүу сыйақты жұмыстың нәтижесінде // және эканомиканың уөсүуіне // әрійне / байланысты↓/// ↑сондықтан / быйылғы жылға қарағанда →// келесі жылы ұлттұқ қордан тартылатын кепілдірілген трансферттердің көлемі // йек'есе төмендейді↓/// |
↑біз͡ б̊ұл мәселені ͡ шешүу͡ үшүн →// біріншіден / контрційкілдік тәсілді заңнамаға йеңгіздік↓// ↑йәғіній / ұлттұқ қордан алынатың ͡ ғаражат→// ұлттұқ қорға түсөтүң ͡ ғаражаттаң ͡ гөп͡ полмау͡ герек↓// бір / йекіншіден / мемілекеттік ͡ пійуджеттің шығыстарының уөсүуүнө шектеу ͡ ғойұу // келесі / уол / іреспүублійкалық͡ пійуджеттің жергілікті͡ б̊ійуджеттердің уөз түсүмдерін // йәғіній салық түсүмдерін ͡ ұлғайтұу↓/// ↑мысалы / быйыл / іреспүублійкалық ͡ пүуджеттің уөз түсүмдері →// йәғіній ұлттұқ қордан алынатың ͡ ғаражатты ͡ алмағанда →// қырық процентке уөсүудө↓/// ↑уол біріншіден / жаңағы цыйфырландырұу →// салықтығ ͡ және͡ гедендіг ͡ әкімшілендірүудүң сапасың͡ гөтөрүу сыйақты / жұмұстұң нәтійжесінде // және / экономійканың уөсүуүнө // әрійне / байланысты↓/// ↑сондұқтан / быйылғы жылға͡ ғарағанда →// келесі жыл / ұлттұқ қордан тартылатын / кепілдірілген трансферттердің͡ гөлөмү //йек'есе төмөндейді↓/// |
Біз бұл мәселені шешу үшін, біріншіден, контрциклдық тәсілді заңнамаға енгіздік. Яғни, ұлттық қордан алынатын қаражат ұлттық қорға түсетін қаражаттан көп болмау керек, бір. Екіншіден, мемлекеттік бюджеттің шығыстарының өсуіне шектеу қою, келесі ол республикалық бюджеттің жергілікті бюджеттердің өз түсімдерін, яғни, салық түсімдерін ұлғайту. Мысалы, биыл республикалық бюджеттің өз түсімдері, яғни, ұлттық қордан алынатын қаражатты алмағанда 40 процентке өсуде. Ол, біріншіден, жаңағы цифрландыру салықтық және кедендік әкімшілендірудің сапасын көтеру сияқты жұмыстың нәтижесінде және экономиканың өсуіне, әрине, байланысты. Сондықтан биылғы жылға қарағанда келесі жылы ұлттық қордан тартылатын кепілдірілген трансферттердің көлемі 2 есе төмендейді. |
Әнипа Қабылбайқызы
|
▶
|
↑ ассалаумағалейкүм →/ ардақт'ағайын →/ бәйтеректі ͡
көрүуге шақырамыз ↓ /// ↑ не ͡қалды →/ қарай қарай қамыс қалды дейтін заман →// кімді ͡қайда бостырмады дейсіз ↓ /// ↑ қара ͡ жерді қамырша іилеп →// шаңын аспаңға ͡көтерген ↑// қара ͡қазақ қара ͡қазан ↑// сарбаланың қам' үшін ↑// қаранардың бұйдасын үш кесіп →// үш жалғап жүріп →// жан сауғалаған заман ͡болған ↓/// ↑ бұдан сырт →// азап күннің қақтарын →// қара ͡ғайыс боп кешіп уөтіп →// азат күннің ағтаңын →// аман есен көріп уотырған →// қарттарымыздан йестігеніміз ͡д' аз йемес ↓ /// |
↑ ассалаумағалейкүм →// ардақт' ағайын →// бәйтеректі ͡гөрүугө шақырамыз ↑// не ͡ғалды →//қарай-ғарай ͡ғамыс қалды // дейтін заман →// кімді ͡ғайда ͡б̊остұрмады дейсіз ↓/// ↑ қара жерді ͡ғамырш' ійлеп →// шаңын аспаңға ͡гөтөргөн →// қара ͡ғазақ қара ͡ғазан →// сарб̊аланың ͡ғам' үшүн →// қаранардың бұйдасын үш кесіп →// үшшалғаб̊ жүрүп →// жан сауғалаған замам ͡болған ↓/// ↑ бұдан сырт →// азап күннүң ͡ғақтарын →// қара ͡ғайыс ͡поп кешіп уөтүп →// азат күннүң ағтаңын →// аман-есең ͡гөрүп уотұрған →// қарттарымыздан йестігеніміз д' аз йемес ↓ /// |
Ассалаумағалейкүм, ардақты ағайын, «Бәйтеректі» көруге шақырамыз. "Не қалды, қарай-қарай қамыс қалды" дейтін заман кімді қайда бостырмады дейсіз. Қара жерді қамырша илеп, шаңын аспанға көтерген қара қазақ қара қазан, сары баланың қамы үшін қара нардың бұйдасын үш кесіп, үш жалғап жүріп жан сауғалаған заман болған. Бұдан сырт азап күннің қақтарын қара қайыс боп кешіп өтіп, азат күннің ақ таңын аман-есен көріп отырған қарттарымыздан естігеніміз де аз емес. |
Әнипа Қабылбайқызы
|
▶
|
↑ қысқасы / табанымен тауысқан ↑// тарійхт' айтып тауысудың өзі ↑// мұң әрі ауыр↓ /// ↑ ақыйқатт'аңсап көшкен ↑// халықтың табанының ізі ↑// жанарының жасы ↑// тамбаған жер жоқ ↓ /// ↑ сол ͡көштің соңын ↑// ала баркөлден ауған йелдің арасында ↑// ашамайға мініп ↑// беш жасында бетпағдаланы басып ↑// шійнхай →/ шійзаң басқан әнійпй әже ↑// быйыл сексен сегіз жаста ↓/// ↑ көргені көп қартпен ↑// тілшілеріміз →/ сұқбатта болып қайтқан йеді ↑// назарларыңыз йекранымызда болсын ↓ /// |
↑ қысқасы / таб̊анымен тауұсқан →// тарыйхт' айтып ͡тауұсұудұң уөзү →// мұң әр' ауұр ↓ /// ↑ ақыйқатт' аңсап көшкөн →// халықтың таб̊анының ізі →// жанарының жасы →// тамбаған жер ͡жоқ ↓/// ↑ сол ͡гөштүң соңұн →// ала ͡б̊аркөлдөн ауған йелдің арасында →// ашамайға мініп →// бешшасында ͡б̊етпақдаланы ͡б̊асып →// шыйнқай →// шыйзаң басқан әнійп' әже →// быйыл сек̊сен сегіжжаста ↓ /// ↓ көргөнү ͡гөп қартпен →// тілшілеріміз →//сұқпатта ͡б̊олұп қайтқан йеді →// назарларыңыз йекранымызда ͡б̊олсұн ↓/// |
Қысқасы, табанымен тауысқан тарихты айтып тауысудың өзі мұң әрі ауыр. Ақиқатты аңсап көшкен халықтың табанының ізі, жанарының жасы тамбаған жер жоқ. Сол көштің соңын ала Баркөлден ауған елдің арасында ашамайға мініп, 5 жасында Бетпақдаланы басып, Шинхай, Шизаң басқан Әнипа әже биыл 88 жаста. Көргені көп қартпен тілшілеріміз сұқбатта болып қайтқан еді, назарларыңыз экранымызда болсын. |
Әнипа Қабылбайқызы
|
▶
|
↑ әнійпа қабылбайқызы →/ мың тоғыз жүз жыйырма сегізінші жылы ↑// баркөлдің уоңтүстігіндегі →/ жасаң деген жерде ↑// дүнійеге ͡келген ↓/// ↑ балалығы бойынан→/ әл' арыла қоймаған тұста ↑// үрке ͡көшкен йелмен бірге ↑// ашамайға мінгесіп ↑// сійнхай уөңіріне барады ↓/// ↑ әскерій мійлійтарійстер →/бійлік алып ↑// йел шаңырағы шайқалып ↑// іргесі сөгілген сол заманда ↑//әнійпа әжей →/ небәрі тоғыз жасында ↑// әке шешеден бірдей айрылып ↑// шійеттей →/ бір жарым жастағы ↑// бауұрұмен ͡қалады ↓/// ↑ қара нардың бұйдасын ↑// жау кескен үркін қорқын заманда ↑// тірі ͡ғалып ↑// тірлік йетудің уөзі ↑// мұң болған йеді ↓/// |
↑ әнійпа ͡ғаб̊ылб̊айқызы →// мың тоғұжжүж ͡жыйырма сегізінші жылы →// баркөлдүң уоңтүстүгүндегі →//жасаң деген жерде →// дүнүйөгө ͡гелген ↑// балалығы ͡б̊ойұнан→// әл' арыла ͡ғоймаған тұста →// үркө ͡гөшкөн йелмем ͡бірге →// ашамайға міңгесіп →// сыйнқай уөңүрүне ͡б̊арады ↓/// ↑ әскерій мыйллыйтарыйстер →/ бійліг ͡алып →//йел шаң ырағы шәйқалып →//іргесі сөгүлгөн сол заманда →// әнійп' әжей →// неб̊әрі тоғұжжасында →// әке-шешедем бірдей айырылып →// шійеттей →// бір жарым жастағы →//бауұрұмең ͡ғалады ↓ /// ↑ қаранардың бұйдасын ↑// жау ͡гескен үркүң-ғорқұн заманда →// тірі ͡ғалып →// тірлік йетүудүң уөзү →// мұң болған йеді ↓ /// |
Әнипа Қабылбайқызы 1928 жылы Баркөлдің оңтүстігіндегі Жасаң деген жерде дүниеге келген. Балалығы бойынан әлі арыла қоймаған тұста үрке көшкен елмен бірге ашамайға міңгесіп, Синхай өңіріне барады. Әскери миллитаристер билік алып, ел шаңырағы шайқалып, іргесі сөгілген сол заманда Әнипа әжей небәрі 9 жасында әке-шешеден бірдей айрылып, шиеттей бір жарым жастағы бауырымен қалады. Қара нардың бұйдасын жау кескен үркін-қорқын заманда тірі қалып, тірлік етудің өзі мұң болған еді. |
Әнипа Қабылбайқызы
|
▶
|
↑ бір дүңген →/ бала қылып алдым ͡деп ↑// алып жүрді ↑// бір жерге апарып қойады ↑// йеңбек істетеді ↑// йеңбек істейміз ↑// күні кешке шейін ↑// сол әлгі →/ мына тың төгемін ↑// тың теремін ↑// йегістіктің →/ әлгі шөбін тереміз ↓ /// ↑ сонда →/ баурымды тастап кетсем ↑// жаудың балары байағы ↑// сабақ бар ↑// бауырым кешке келсем ↑// талықсып әрең қалады ↑// біттей йенді ↑// сонда →/ бір жарымда түсті ͡ма ↑// йекіге келді ͡ма ↑// келмеді ͡ма ↑// білмеймін йенді ↓ /// |
↑ бір дүңгөн →// бала ͡ғылыб̊ ͡алдым деп →// алыб̊ жүрдү →// бір жерг' апарып ͡қойады →// йеңбег ͡істетеді →//йеңбег ͡істейміз →//күнү ͡гешкешейін →// сол әлгі →// мына тың төгөмүн →//тың теремін →// йегістіктің →// әлгі шөб̊үн тереміз ↓ /// ↑ сонда →// бауұрұмдұ тастап кетčем →// жаудұң балары ͡б̊айағы →// саб̊ақ ͡пар →// бауұрұм ͡гешке ͡гелсем →// талық̊сыб̊ ͡әрең ͡ғалады →// біттей йенді →// сонда →// бір жарымда түстү ͡ме →// йекіге ͡гелді ͡ме →// келмеді ͡ме →// білмеймін йенді ↓ /// |
Бір дүңген бала қылып алдым деп алып жүрді, бір жерге апарып қояды, еңбек істетеді, еңбек істейміз, күні кешке шейін сол әлгі мына тың төгемін, тың теремін, егістіктің, әлгі, шөбін тереміз. Сонда бауырымды тастап кетсем, жаудың балалары баяғы, сабақ бар, бауырым кешке келсем талықсып әрең қалады, біттей енді, сонда бір жарымда түсті ма, екіге келді ма, келмеді ма білмеймін енді. |
Әнипа Қабылбайқызы
|
▶
|
↑ сақсыры қанға толып жүрсе ͡де ↑// салтын салқындатпаған ↑// йелге йеміренбей қайтесіз ↑ /// ↑ басына қатер төнген ↑// қыйын күндерде ͡де ↑// бас кіимін далаға тастамай ↑// қадырлеген әже →/ йел іргесі тынышталған тұста ↑// байырғ' үлгідегі ↑// уөзі көріп-білген ↑// бас кіиімдерді тігіп ↑// шәй-тұзын айырған көрінеді ↓ /// ↑ төрт көне ͡деп ↑// ұлттұқ құндылықтарды ↑// құрдымға жібере жаздаған ↑// мәдениет зор төңкерісі дейтін ↑// алапат дауыл толастаған тұста ↑// іреформа дабылы қағылып ↑// әр ұлт халқы ↑// түрлі жаңалықтарға ↑// күуә бола ͡бастады ↑/// ↑ йеліміздің шетелдермен болған ↑// мәденіиет және сауда-саттық қатнастарының ↑// нығайа түсүуіне ілесіп ↑// арысы гималай асып ↑// анатолійаға дейін жеткен қазақ ұрұулары ↑// уөз уотанына қайрылып ↑// тұуыстарын іздеп ↑// барыс-келіс уорнатады ↓ /// |
↑ сақ̊сыры қаңға толұб̊ жүрсө ͡де →// салтын салқындатпаған →// йелге йемрембей ͡ғайтесіз ↓ /// ↑ басына ͡ғатер төңгөн →// қыйың ͡гүндөрдө ͡де →// баскійімін далаға тастамай →// қадырлеген әже →// йел іргесі тынышталған тұста ↑// байырғ' үлгүдөгү →// уөзү көрүп-пілген →// баскійімдерді тігіп →// шәй-тұзұн айырғаң ͡гөрүнөді ↓/// ↑ төрт көнө деп →// ұлттұқ құндұлұқтарды →// құрдұмға жіб̊ере жаздаған →//мәденійет зор төңкөрүсү ͡дейтін →// алапат дауұл толастаған тұста →// іреформа даб̊ылы қағылып →// әр ұлт ͡қалқы →// түрлү жаңалықтарға →// күуә ͡б̊ола ͡б̊астады ↓/// ↑ йеліміздің шетелдермем ͡болған →//мәденійет →// және сауда-саттық қатынастарының →// нығайа түсүуүн' ілесіп →// арысы ͡гыймалай асып →// анатолұйаға дейін жеткең ͡ғазақ ұрұулары →// уөз уотанына ͡ғайырылып →// тұуұстарын іздеп →// барыс-келіс уорнатады ↓ /// |
Сақсыры қанға толып жүрсе де салтын салқындатпаған елге еміренбей қайтесіз. Басына қатер төнген қиын күндерде де бас киімін далаға тастамай қадірлеген әже ел іргесі тынышталған тұста, байырғы үлгідегі өзі көріп-білген бас киімдерді тігіп, шай-тұзын айырған көрінеді. Төрт көне деп ұлттық құндылықтарды құрдымға жібере жаздаған мәдениет зор төңкерісі дейтін алапат дауыл толастаған тұста реформа дабылы қағылып, әр ұлт халқы түрлі жаңалықтарға куә бола бастады. Еліміздің шетелдермен болған мәдениет және сауда-саттық қатынастарының нығая түсуіне ілесіп, арысы Гималай асып, Анатолияға дейін жеткен қазақ рулары өз Отанына қайырылып, туыстарын іздеп, барыс-келіс орнатады. |
Әнипа Қабылбайқызы
|
▶
|
↑ уосы тұст'әнійпа ↑// түркійа йелінен әкеліңген ↑// үлгісі жаңа →/ тігісі көркем тақыйалардан →/ шабыт алып ↑// уөз қолөнерін ұштай түседі↓/// ↑ әнійпаның шебер қолынан шыққан ↑// дәстүрі мен замана тоғысқан көрінісі ↑// көз жауын алар тақыйалар ↑// алыс-жуықтағы жұрттың назарын' ілінеді ↓ /// ↑ бұрынғы дәстүрлі шаруашылықтан // базар шаруашылығына қадам ͡ғойған ↑// жұртпен бірге сап ↑// қолдан тігілген бөгенайы ↑// бөлек тақыйалармен көже-қатығын айрып ↑// тұрмысын ͡қамдайды ↓/// ↑ сонымен ғоса →/ халқымыздың кійім-гешек мәденійетінің ↑// бір бұтағын гүлдентіп ↑// ұлттұқ уөнерімізді сақтап қалұуға ↑// бір кісілік үлесін ͡қосады ↓ /// |
↑ уосұ тұст' әнійпа →// түркүйә йелінен әкеліңген →// үлгүсү жаңа →// тігісі ͡гөркөм тақыйалардан →// шаб̊ыт алыб →//уөз ͡
ғолөнөрүн ұштай түсөдү →// әнійпаның шеб̊ер ͡ғолұнан шыққан →// дәстүрү мен замана тоғұсқаң ͡гөрүнүсі →// көжжауұн алар тақыйалар →// алыш-шұуұқтағы жұрттұң назарын' ілінеді ↓ /// ↑ бұрұңғұ дәстүрлү шарұуашылықтан →// базар шарұуашылығына ͡ғадам қойған →// жұртпем ͡
бірге сап →// қолдан тігілгем ͡бөгөнайы →// бөлөк тақыйалармең ͡
гөжө-қатығын айырып →// тұрмұсұң ͡
ғамдайды ↑ /// ↑ сонұмеңғоса →// халқымыздың ͡гійім-͡гешег мәденійетінің →// бір ͡б̊ұтағың ͡гүлдөнтүп →// ұлттұқ уөнөрүмізді сақтап ͡қалұуға →// бір ͡гісіліг үлөсүң ͡ғосады ↓ /// |
Осы тұста Әнипа Түркия елінен әкелінген үлгісі жаңа, тігісі көркем тақиялардан шабыт алып, өз қолөнерін ұштай түседі. Әнипаның шебер қолынан шыққан дәстүрі мен замана тоғысқан көрінісі көз жауын алар тақиялар алыс-жуықтағы жұрттың назарына ілінеді. Бұрынғы дәстүрлі шаруашылықтан базар шаруашылығына қадам қойған жұртпен бірге сап қолдан тігілген бөгенайы бөлек тақиялармен көже-қатығын айырып, тұрмысын қамдайды. Сонымен қоса халқымыздың киім-кешек мәдениетінің бір бұтағын гүлдентіп, ұлттық өнерімізді сақтап қалуға бір кісілік үлесін қосады. |
Әнипа Қабылбайқызы
|
▶
|
↑ кійіз байпақ ↓/// ↑ ана қонышын қыйулайды →// мәшійнеге тартады ↓/// ↑ біздің тақыйан' алады ↑// көшеде тақыйа қалың дейді →// кім ͡біледі →// уоны көргеніміз ͡жоқ →// уосы үйдің тіккені деп →// сатад'екен ↓/// ↑ бізге үкімет баға берген →// қолөнер қыйын →// мынаны жүз ійуан'ға сатыңдар ͡деп →// біз бастағанда →// уотыз-қырыққа сатқамбыз →// уол болмайды →// жүз ійуан' деп сатыңдар деп →// жүз ійуан'ға сатқамбыз →// күні бүгін →// жүз ійуан' деп сатамыз ↓ /// ↑ йенді уоған →// әзір шама ͡гетті →// көз көрмейді ↓ /// |
↑ кійіз ͡б̊айпақ ↓ /// ↑ ана ͡ғонұшұң ͡ғыйұулайды →// мәшійнеге тартады ↓ /// ↑ біздің тақыйан' алады →// көшөдө тақыйа ͡ғалың ͡дейді ↑// кім ͡
біледі →// уонұ ͡гөргөнүміжжоқ →// уос' үйдүң тіккені ͡деп →//сатады йекен ↓ /// ↑ бізг' үкүмөт баға ͡б̊ерген →// қолөнөр ͡ғыйын →// мынаны жүз ійуан'ға сатыңдар деп ↑//біз ͡б̊астағанда →// уотұз-ғырыққа сатқамбыз →// уол ͡болмайды →// жүз ійуан' деп̊ сатыңдар деп →// жүз ійуан'ға сатқамбыз →// күнү ͡б̊үгүн →// жүз ійуан' деп̊ ͡сатамыз ↓ /// ↑ йенді уоған →// әзір шама ͡гетті →// көз ͡гөрмөйдү ↓ /// |
Киіз байпақ. Ана қонышын қиюлайды, мәшинеге тартады. Біздің тақияны алады, көшеде тақия қалың дейді, кім біледі, оны көргеніміз жоқ, осы үйдің тіккені деп сатады екен. Бізге үкімет баға берген, қолөнер қиын, мынаны 100 юаньға сатыңдар деп, біз бастағанда 30-40-қа сатқанбыз, ол болмайды, 100 юань деп сатыңдар деп 100 юаньға сатқанбыз, күні бүгін 100 юань деп сатамыз. Енді оған әзір шама кетті, көз көрмейді. |
Әнипа Қабылбайқызы
|
▶
|
↑ кесте тіккен→/ уол сондай кійімдер ͡ғой ↑// соған сәнді салып ↑// соныменен тіктік ↑// мен тіктім йенді ↓ /// ↑ баларға көрсетіп ↑// бійтіп-бійтіп тігіңдер ͡деп ↑// йең айағы йелу жеті ↑// йең үлкені сол ↑// алпысүш-алпыс төртке шығып барады ↓/// ↑ сырұуын уөзім сырыйтұғым ↑// йенді көзім көрмейді ↑// кестесін әлгі келін тігеді ↓/// ↑ келін йекеуміз →/ бірімізге біріміз сүйеніп ↑// қарғам →/ уөстіп үйрендік йенді ↓ /// |
↑ кесте тіккен→/уол сондай ͡гійімдерғой →// соған сәнді салып ↑ // сонұменен тіктік →// мен тіктім йенді ↓ /// ↑ баларға ͡гөрсөтүп ↑// бійтіп-пійтіп тігіңдер ͡деп →// йең айағы йелүу жеті →// йең үлкөнү сол →// алпысүш-алпыс ͡төрткө шығып ͡парады ↓ /// ↑ сырұуұн уөзүм сырыйтұғұм →// йенді ͡гөзүм ͡гөрмөйдү →// кестесін әлгі ͡гелін тігеді ↓/// ↑ келін йекеумүз →// бірімізге ͡б̊іріміс сүйөнүп →// қарғам →//уөстүб̊ ͡үйрөндүк йенді ↓/// |
Кесте тіккен ол сондай киімдер ғой... соған сәнді салып, соныменен тіктік, мен тіктім енді. Балаларға көрсетіп битіп-битіп тігіңдер деп, ең аяғы 57, ең үлкені сол 63-64-ке шығып барады. Сыруын өзім сыритұғым, енді көзім көрмейді, кестесін әлгі келін тігеді. Келін екеуміз бірімізге-біріміз сүйеніп, қарғам, өстіп үйрендік енді. |
Әнипа Қабылбайқызы
|
▶
|
↑ халқымыз баскійімді →/ йерекше қастерлеген тіпті ↑// кінәлы болған адамдар ↑// кінәсын мойнын' алғанда ↑// бас ійгенін ↑// жүгінгенін білдіріп ↑// баскійімін жерге ͡қойған ↓ /// ↑ ал құуанғанда ↑// алақайлап →/ баскійімін аспанғ' атұу ͡да ↑// халқымызда→/ айрықша шаттанұудың белгісі санаған ↓/// ↑ әдетте →/ баскійімді →/ қашанда бійікке ілген ↑// немесе сақтаған ↓/// ↑ тақыйа →/ қазаққалқының ұлттық йерекшелігі ↑// көрнекті →/ негізгі баскійімінің бірі ↓/// |
↑ халқымыз ͡б̊аскійімді →// йерек̊ше қастерлеген тіпті →// кінәлі ͡б̊олған адамдар →// кінәсін мойнұн' алғанда ↑// бас ійгенін ↑// жүгүңгөнім ͡білдіріп →// баскійімін жерге ͡ғойған ↓/// ↑ ал ͡ғұуаңғанда →// алақайлап →// баскійімін аспаңғ' атұу ͡да →// халқымызда →// айырықша шаттанұудұң белгісі санаған ↓/// ↑ әдетте → // баскійімді → // қашанда ͡б̊ійікк' ілген →// немесе сақтаған ↓ /// ↑ тақыйа →//қазаққалқының ұлттұқ йерек̊шелігі →// көрнөктү →// негізгі ͡б̊аскійімінің бірі ↓ /// |
Халқымыз бас киімді ерекше қастерлеген тіпті, кінәлі болған адамдар кінәсін мойнына алғанда, бас игенін, жүгінгенін білдіріп, бас киімін жерге қойған. Ал қуанғанда, алақайлап бас киімін аспанға ату да халқымызда айрықша шаттанудың белгісі санаған. Әдетте, бас киімді қашанда биікке ілген немесе сақтаған. Тақия - қазақ халқының ұлттық ерекшелігі көрнекті, негізгі бас киімінің бірі. |
Әнипа Қабылбайқызы
|
▶
|
↑ әдетте →/ сырылған кійізден қабырға жасалып ↑// төбе салынады ↑// әр' әртүрлі →/ жұмсақ кездемелермен тысталады ↑// төбесіне / қабырғасына және жійегіне ↑// әдемі→/ ұлттық уойу-өрнектер түсіріліп ↑// алтын →/ күміс және басқалай реңді ↑// зер жіптермен әдіптеледі ↑// тақыйа тігудің →/ ысылған шебері әнійпа әжей ↑// төл тәжрибесі негізінде ↑//тақыйа тігу жәйында тоқталып ↑// былай деді ↓ /// |
↑ әдетте →// сырылғаң ͡гійіздең ͡ғаб̊ырға жасалып →// төб̊ө салынады →// әр' әртүрлү →// жұмсақ кездемелермен тысталады →// төб̊өсүне →// қаб̊ырғасына және жійегіне →// әдемі →// ұлттұқ уойұу уөрнөктөр түсүрүліп →// алтын →// күмүш ͡шәне ͡б̊асқалай іреңді →// зер жіптермен әдіптеледі ↓ /// ↑ тақыйа тігүудүң →// ысылған шеб̊ер' әнійпа әжей →// төл тәжірійб̊есі негізінде →// тақыйа тігүу жәйында тоқталып →// былай ͡
деді ↓ /// |
Әдетте сырылған киізден қабырға жасалып, төбе салынады әрі әртүрлі жұмсақ кездемелермен тысталады, төбесіне, қабырғасына және жиегіне әдемі ұлттық ою-өрнектер түсіріліп, алтын, күміс және басқалай реңді зер жіптермен әдіптеледі. Тақия тігудің ысылған шебері Әнипа әжей төл тәжірибесі негізінде тақия тігу жайында тоқталып былай деді. |
Әнипа Қабылбайқызы
|
▶
|
↑ уөрнегін →/ ағаштан уөстіп уойғызып ͡ап ↑// сосын →/ әлгі сызу сызатұғын бір бойау бар йекеңғой ↑// соған малып алып ↑// мынаны мөр құсап ↑// басып басып барып ↑// содансоң тігіп ↓/// ↑йенді →/ әрбір түрі бар болатұғын ↑// уоны балалар →/ сыпырмай мынау жақсы йекен ͡деп ↑// уосыны тіктіғой ↑// йенді →/ бір екі түрі бар болатұғын ↓/// ↑ йенді уоны кепеш қып тіккеннен кейін ↑// уол бір терақы болмаса →/ тағы болмайды ↑// бос не ͡біреу қаттылау ↑//былбырық болады ↓/// |
↑ уөрнөгүн → // ағаштан уөстүп уойғұзұб̊ ͡ап →// сосұн →// әлгі сызұу сызатұғұм ͡бір ͡б̊ойау ͡б̊ар йекеңғой →// соған малыб̊ ͡алып →// мынаны мөр ͡ғұсап →// басып-пасып ͡парып →// содан ͡соң тігіп ↑ /// ↑ йенді →// әрб̊ір түрү ͡б̊ар ͡б̊олатұғұн →// уонұ ͡б̊алалар →// сыпырмай мынау жақ̊сы йекен ͡деп →// уосұнұ тіктіғой →// йенді →// бір-йекі түрү ͡б̊ар ͡б̊олатұғұн ↑ /// ↑ йенді уонұ ͡гепеш ͡қып тіккеннеңгейін →// уол бір терақы ͡б̊олмаса →// тағы ͡б̊олмайды →// бос не ͡б̊іреу ͡ғаттылау →// былб̊ырық ͡полады ↓ /// |
Өрнегін ағаштан өстіп ойғызып ап, сосын әлгі сызу сызатұғын бір бояу бар екен ғой, соған малып алып, мынаны мөр құсап басып-басып барып содан соң тігіп. Енді әрбір түрі бар болатұғын, оны балалар сыпырмай мынау жақсы екен деп осыны тікті ғой, енді бір-екі түрі бар болатұғын. Енді оны кепеш қып тіккеннен кейін ол бір терақы болмаса тағы болмайды, бос не біреу қаттылау, былбырық болады. |
Әнипа Қабылбайқызы
|
▶
|
↑ соны салып ↑// уоның сыртынан қатырма сап ↑// уоның сыртынан бір кійімге ↑// астар қылатұғын андай мындай шүберек ↑// таз' ыңғай ↑// уөйткені йер адамдар кійеді йемес ͡пе басына ↑// сөйтіп барып →/мынау бес қабат бұл ↑// уөйткені арасында →/ былбырық қатырма бар ↑// басқалай ͡да шүберек бар ↑// сол таза жұуғанменен ↑// мынау неше жылға кетеді уөзі ↑// уөмірлік боп ↓ /// ↑ сосын мына йекеуі →/ кең түседі ͡де ↑// мына төбе жағы тар түседі ↓ /// ↑ мынау болады йенді ↑// уөте быжырық боп кетсе ͡де ↑// болмайдығой ↓ /// ↑ мынаның йенд' ана ↑// алдымен→/ керегесін тігіп аламыз ↑// бұны ͡гөктеп ↑// бұл ͡да сол пішкен нәрсе ↑// не ͡төбесі үлкен ↑// не ͡керегесі үлкен ͡болса ↑// келмей ͡ғалады біріне бірі ↑// сондықтан бұныдағы аңдып уотырып тікпесе ↓ /// |
↑ сонұ салып →// уонұң сыртынаң ͡ғатырма сап →// уонұң сыртынам ͡бір ͡гійімге →// астар ͡ғылатұғұн андай-мындай шүб̊өрөк →// таз' ыңғай →// уөйткөнү йер адамдар ͡гійеді йемес ͡пе ͡б̊асына →// сөйтүп парып →// мынау ͡б̊ес қаб̊ат ͡пұл →// уөйткөн' арасында →// былб̊ырық қатырма ͡б̊ар →// басқалай ͡да шүб̊өрөк ͡пар →// сол таза жұуғамменен →// мынау неше жылға ͡гетеді уөзү →// уөмүрлүк ͡поп ↓/// ↑ сосұн мына йекеуү →// кең түсөдү ͡де →// мына төб̊ө жағы тар түсөдү ↓/// ↑ мынау ͡б̊олады йенді ↑/// уөтө ͡б̊ыжырық ͡поп кетčе ͡де ↑// болмайдығой ↓/// ↑ мынаның йенд' ана →// алдымен →// керегесін тігіб̊ ͡аламыз →// бұнұ ͡гөктөп →// бұл ͡да ͡сол пішкен нәрсе →// не төб̊өс' үлкөн →// не ͡герегес' үлкөм ͡болса →// келмей ͡ғалады ͡б̊іріне ͡б̊ірі →// сондұқтам ͡бұнұдағ' аңдып уотұрұп тікпесе ↓ /// |
Соны салып оның сыртынан қатырма сап, оның сыртынан бір киімге астар қылатұғын андай-мындай шүберек, таза ыңғай, өйткені ер адамдар киеді емес пе басына, сөйтіп барып мынау бес қабат бұл, өйткені арасында былбырық қатырма бар, басқалай да шүберек бар, сол таза жуғанменен мынау неше жылға кетеді өзі өмірлік боп. Сосын мына екеуі кең түседі де, мына төбе жағы тар түседі. Мынау болады енді, өте быжырық боп кетсе де болмайды ғой. Мынаның енді ана, алдымен, керегесін тігіп аламыз, бұны көктеп, бұл да сол пішкен нәрсе, не төбесі үлкен, не керегесі үлкен болса келмей қалады біріне бірі, сондықтан бұныдағы аңдып отырып тікпесе. |
Әнипа Қабылбайқызы
|
▶
|
↑ мынау баскійімді ↑//қазақтар күтеді ↑// кейбіреу →/ ырымдап бермей қойады кісі сұраса ↑// кейбіреу ұрлап әкетеді ↑// әйтеуүр ырымдап ↓ /// ↑ таза күтпесе →/ мына баскійімді →/ болмайды қазақтар ↑// таза күтеді ↑// таза жерге ͡қойұп ↑// сақтап кійеді ↑// мыналар йенді →/ сақтаған кепештерғой ↑// тымақ болсын ↑// бәрі сол →/ баскійімді йерекше күтеді қазақ ↓/// |
↑ мынау ͡б̊аскійімді →// қазақтар ͡гүтөдү →// кейб̊іреу →// ырымдап ͡пермей ғойады ͡гісі сұраса →// кейб̊іреу ұрлап әкетеді →// әйтеуүр ырымдап ↓/// ↑ таза ͡гүтпөсө →// мына ͡б̊аскійімді →// болмайды ͡ғазақтар →// таза ͡гүтөдү →// таза жерге ͡ғойұп →// сақтап кійеді →// мыналар йенді →// сақтағаң ͡гепештерғой →// тымақ ͡полсұн →// бәрі сол →// баскійімді йерек̊ше ͡гүтөдү ͡ғазақ ↓ /// |
Мынау бас киімді қазақтар күтеді, кейбіреу ырымдап бермей қояды кісі сұраса, кейбіреу ұрлап әкетеді, әйтеуір ырымдап. Таза күтпесе мына бас киімді болмайды қазақтар, таза күтеді, таза жерге қойып, сақтап киеді, мыналар енді сақтаған кепештер ғой, тымақ болсын, бәрі сол бас киімді ерекше күтеді қазақ. |
Әнипа Қабылбайқызы
|
▶
|
↑ бүгіндері заман жаңа ↑// йел жаңа ↑//көптеген мәденійеттер тоғысқан ↑// уөркенійеттер уөріле ͡геліп ↑// уөркештеңген бұл дәуірде ↑// қазақы тақыйа →/ қазақ жұртшылығының уөмірі мен тұрмыс-тіршілігінен ↑// йешқандай бөлінбейтін йеншісіне айналды ↓/// ↑ уосының нәтійжесінде →/ ұлттық кійім-гешектеріміз ↑// дәстүр мен замана уортасына ылайық ↑// базардан уөз үлесін тапты ↑// базардағы көжжауын алатын →/ үлгісі жаңа ↑// слогы тың →/ кійім-гешектерімізді ͡көргенімізде ↑// алтынның сынығы ↑// асылдың қыйығы ↑// көненің көзі болған ↑// дәстүрлі ͡кійім-гешек мәденійетімізді жалғастырып ↑// бүгіңге жеткізген қарыйаларымызды ардақтаймыз ↓/// |
↑ бүгүндөрі заман жаңа →// йел жаңа →// көптөгөн мәденійеттер тоғұсқан →// уөркөнүйеттер уөрүлө ͡геліп →// уөркөштөңгем ͡бұл дәуүрдө →// қазақы тақыйа →// қазақ ͡жұртш̆ұлұғының уөмүрү мен тұрмұс-тіршілігінен →//йешқ̊андай бөлүмбөйтін йеншісін' айналды ↓/// ↑ уосұнұң нәтійжесінде →// ұлттұқ кійім-͡гешектеріміз →// дәстүр мен замана уортасына ылайық →// базардан уөз үлөсүн тапты →//базардағы ͡гөжжауұн алатын →// үлгүсү жаңа →// слогұ тың →// кійім-͡гешектерімізді ͡гөргөнүмізде →// алтынның сынығы →// асылдың ͡ғыйығы →//көнөнүң ͡гөзү ͡б̊олған →// дәстүрлү ͡гійім-͡гешек мәденійетімізді жалғастырып →// бүгүңгө жеткізгең ͡ғарыйаларымызд' ардақтаймыз ↓ /// |
Бүгіндері заман жаңа, ел жаңа, көптеген мәдениеттер тоғысқан, өркениеттер өріле келіп өркештенген бұл дәуірде қазақы тақия қазақ жұртшылығының өмірі мен тұрмыс-тіршілігінен ешқандай бөлінбейтін еншісіне айналды. Осының нәтижесінде ұлттық киім-кешектеріміз дәстүр мен замана ортасына лайық базардан өз үлесін тапты, базардағы көз жауын алатын үлгісі жаңа, слогы тың киім-кешектерімізді көргенімізде, алтынның сынығы, асылдың қиығы, көненің көзі болған дәстүрлі киім-кешек мәдениетімізді жалғастырып бүгінге жеткізген қарияларымызды ардақтаймыз. |
Әнипа Қабылбайқызы
|
▶
|
↑ біз→/ уосы тоқсаныншы жылдардан бастап ↑// уосы қазақтың қолөнері ↑// тақыйа және басқа кійім кешектерді жасай бастағанбыз ↑// йенді ыол ууақытта жасағаң ͡гезде ↑// біз қолменен зер жіп салып ↑// тақыйаны жасайтұғымбыз ↑ ///↓ йенді→/әзір меруерт шегетін болдық ↑// уол ͡кісілердің жасағанындай ↑// әзір біз ͡де жасадық ↑// уоған ͡да ͡гейін келе ↑// уоның түрін мына заманның ↑// уоның дамұуына байланысты мұны уөзгертіп ↑// мәшинемен ͡де ͡тіктік ↑// қолмен ͡де тіктік ↓/// |
↑ біз→/уосұ тоқ̊саныншы жылдардам ͡бастап ↓ /// уосұ ͡ғазақтың ͡ғолөнөрү ↓// тақыйа және ͡б̊асқа ͡гійім-͡гешектерді жасай бастағамбыз ↓/// ↑ йенді уол ұуақытта жасағаң ͡гезде ↑// біз ͡ғолменен зер жіп̊ салып ↑// тақыйаны жасайтұғұмбұз ↓/// ↑ йенді → / әзір мерүуөрт ͡ш̆егетім ͡болдұқ ↑// уол ͡гісілердің жасағанындай ↑// әзір ͡б̊із ͡де жасадық ↑// уоған ͡да ͡гейің ͡геле ↑// уонұң түрүн мына заманның ↑// уонұң дамұуұна ͡б̊айланысты мұнұ уөзгөртүп ↑// мәшійнемен ͡де тіктік ↑// қолмен ͡де тіктік ↓ /// |
Біз осы 90-шы жылдардан бастап осы қазақтың қолөнері тақия және басқа киім-кешектерді жасай бастағанбыз. Енді ол уақытта жасаған кезде біз қолменен зер жіп салып тақияны жасайтұғынбыз. Енді әзір меруерт шегетін болдық, ол кісілердің жасағанындай әзір біз де жасадық, оған да кейін келе оның түрін мына заманның, оның дамуына байланысты мұны өзгертіп, мәшинемен де тіктік, қолмен де тіктік. |
Әнипа Қабылбайқызы
|
▶
|
↑ қолмен тіккен түріміз мынау ↑// бұл мерүуерт шегілген ↑// йенді уодан кейін бұны ↑// қолайсыз болады ͡деп ↑// сол уөзімше→/мынандай бір бүктелетін ↑// мына тақыйаны →/ жобалап жасадым ↑// міне →/ уосындай қорапқа сала ͡салады /↑//әнійпа апай →/ йенді уосы баркөл ауданы көлемінде ↑// әзірге сексен сегізге келсе ͡де ↑// бұл ͡гісі уосы ͡қолынан ↑// уосы ійне-жібін тастамай ↑// әлі істеп келе ͡жатыр ↑// мықты ͡деп ͡білеміз ↑// йенді уол ͡кісіні ↑// йенді сол апаларымызға ↑// мол денсаулық тілейміз ↓/// |
↑ қолмен тіккен түрүмүз мынау →// бұл мерүуөрт ͡ш̆егілген ↑//йенді уодаң ͡
гейім ͡бұнұ →// қолайсыз ͡б̊олады ͡деп →// сол уөзүмшө →// мынандай бір ͡б̊үктөлөтін →// мына тақыйаны →// жоб̊алаб̊ ͡жасадым →// міне →// уосұндай ͡ғорапқа сала ͡салады ↓ /// ↑ әнійп' апай →// йенді уосұ ͡б̊аркөл ауданы ͡гөлөмүнде →// әзірге сек̊сен сегізге ͡гелсе ͡де →// бұл ͡гісі уосұ ͡ ғолұнан →// уос' ійне-жіб̊ін тастамай →// әл' істеп келе ͡жатыр →// мықты деп ͡пілеміз →// йенді уол ͡гісіні →// йенді сол апаларымызға →// мол денсаулұқ тілейміз ↓ /// |
Қолмен тіккен түріміз мынау, бұл меруерт шегілген, енді одан кейін бұны қолайсыз болады деп, сол өзімше мынандай бір бүктелетін мына тақияны жобалап жасадым, міне, осындай қорапқа сала салады. Әнипа апай енді осы Баркөл ауданы көлемінде әзірге 88-ге келсе да, бұл кісі осы қолынан ине-жібін тастамай әлі істеп келе жатыр, мықты деп білеміз енді ол кісіні, енді сол апаларымызға мол денсаулық тілейміз. |
Әнипа Қабылбайқызы
|
▶
|
↑ бұл ͡күндері баркөл →// морій қатарлы →// қазақ ͡ұлты қоныстаңған райондарда →// байырғы ұлттық қолөнер бұйымдары →// барынша қалпын бұзбай сақталып ͡келеді ↓ /// ↑ партійа үкіметтің мән ͡беріп →// уөнегел'ұрпақтың құнттауымен түрленіп →// толысып →// қаймағы бұзылмаған →// уос' ұлттық кійім кешек →// көн' үлгідегі бұйымдар →// әнійпа сынды әжелердің алақанымен жетпесе →// йешкім →// ійнтернеттен іздеп тауып алмаған болар деп уойлаймыз ↓ /// ↑ қарттардың қадыріне жетейік →// ағайын ↓/// |
↑ бұл ͡гүндөрү ͡б̊аркөл →// морұй ͡ғатарлы →// қазағ ͡ұлтұ ͡ғонұстаңған ырайондарда →// байырғ' ұлттұқ қолөнөр ͡б̊ұйұмдары →// барынша ͡ғалпым ͡бұзб̊ай сақталып ͡келеді ↓ /// ↑ партый' үкүмөттің мәм ͡беріп →//уөнөгөл' ұрпақтың құнттауұмөн түрлөнүп →// толұсұп →// қаймағы ͡б̊ұзұлмаған →// уос' ұлттұқ кійім-͡гешек →// көн' үлгүдөгі бұйұмдар →// әнійпа сынд' әжелердің алақанымен жетпесе →//йешкім →//ійнтернеттен іздеп тауұб̊ ͡алмағам ͡болар ͡деп уойлаймыз ↓/// ↑ қарттардың ͡ғадырыне жетейік →// ағайын ↓ /// |
Бұл күндері Баркөл, Мори қатарлы қазақ ұлты қоныстанған райондарда байырғы ұлттық қолөнер бұйымдары барынша қалпын бұзбай сақталып келеді. Партия үкіметтің мән беріп, өнегелі ұрпақтың құнттауымен түрленіп, толысып, қаймағы бұзылмаған осы ұлттық киім-кешек, көне үлгідегі бұйымдар Әнипа сынды әжелердің алақанымен жетпесе, ешкім интернеттен іздеп тауып алмаған болар деп ойлаймыз. Қарттардың қадіріне жетейік, ағайын. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
жүргізуші: ↑ ассаламалейкум ырахматуллах баракатух → // қадырлі көрермендер ↓ /// ↑ мінеки уөздеріңізбен сауапты сұхбат → // хабарында жүздесіп уотырмыз ↓ /// ↑ аллах тағалаға → // сансыз мақтау мадақтар ↓ /// ↑ пайғамбарымызға аллахтың игілігімен → // сәлемі болсын ↓ /// хабарымыздың бүгінгі қонағы → // алматы қаласы → // амаңқұл ата мешітінің найб имамы → // ба → // бақытнұр шәменұлы бауырымыз ↓ /// ↑ ассаламалейкум → // ырахматуллах баракатух ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ ассаламалейкум ырахматуллах баракатух ↓ /// ↑ жүргізүуші ↓ /// ↑ хійтба сөзінің тілдік және шарійғій мағынасына тоқталсаңыз ↓ /// |
жүргізуші: ↑ ассаламалейкүум ырахматұуллах баракатұух → // қәдірлі ͡ гөрөрмөндер ↓ /// ↑ мінекій уөздөрүңізб̊ен сауапты сұхбат хаб̊арында жүздөсүб̊ ͡ уотұрмұз ↓ /// ↑ аллах тағалаға сансыз мақтау мадақтар ↓ /// ↑ пайғамбарымызғ'аллахтың ійгілігі ͡ мен → // сәлемі ͡ б̊олсұн ↓ /// ↑ хаб̊арымыздың бүгүңгү ͡ ғонағы → // алматы ͡ ғаласы → // амаңқұл ата мешітінің найб ыймамы → // бақытнұр шәменұлұ ͡ б̊ауұрұмұз ↓ /// ↑ ассаламалейкүум → // ырахматұуллах баракатұух ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ ассаламалейкүум → // ырахматұуллах баракатұух ↓ /// ↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ хыйтпа сөзүнүң тілдіг және шарыйғый мағынасына тоқталсаңыз ↓ /// |
Жүргізуші: Ассаламалейкум рахматуллах баракатух қадірлі көрермендер. Мінеки, өздеріңізбен сауапты сұхбат хабарында жүздесіп отырмыз. Аллах тағалаға сансыз мақтау мадақтар. Пайғамбарымызға Аллахтың игілігімен сәлемі болсын. Хабарымыздың бүгінгі қонағы Алматы қаласы Аманқұл ата мешітінің найб имамы Бақытнұр Шәменұлы бауырымыз. Ассаламалейкум рахматуллах баракатух. Қонақ: Ассаламалейкум рахматуллах баракатух. Жүргізуші: Хитба сөзінің тілдік және шариғи мағынасына тоқталсаңыз. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
қонақ: ↑ аллах субханалла сан-санасыз мақтаулар→ сан-санасыз шүкірлер → // уосының уоның сүйікті йелшісі пайғамбарымыз мұхаммедке → // алланың ійгілігі сәлемі салауаттары болсын ↓ /// ↑ хійтбаның тілдік мағынасына тоқталатын болсақ → // арап тілінде сөз салу → // танысұу → // сөйлесүу → // қазақиш'айтқанда → // құда түсүу ↓ /// ↑ сырға тағұу → // соның барлығы жалпы уосы хійтба → // дегеннің тілдік мағынасына кіреді ↓ /// ↑ йенді шарійғаттағы мағынасына тоқталатын болсаңыз → // мысалыға үйленейін деген жігіттің уөзінің ұнатқан қызына → // тікелей болмаса жаңағы ійшарамен сөз айтұуы ↓ /// ↑ арабша сөйлейді ↓ /// |
қонақ:/ ↑ аллах сұубханалла сан-санасыз мақтаулар → // сан-санасыш ͡ шүкүрлөр → // уосұнұң уонұң сүйүкт'елшісі пайғамбарымыз мұхаммедке алланың ійгілігі → // сәлемі → // салауаттары ͡ б̊олсұн ↓ /// ↑ хыйтпаның тілдіг ͡ мағынасына тоқталатым болсақ → // араб̊ тілінде сөс ͡ салұу → // танысұу → // сөйлөсүу → // қазақыйш'айтқанда → // құда түсүу ↓ /// ↑ сырға тағұу → // сонұң барлығы жалп'осұ хыйтпа дегеннің тілдіг ͡ мағынасына ͡ гіреді ↓ /// ↑ йенді шарыйғаттағы мағынасына тоқталатын болсаңыз → // мысалығ'үйлөнөйін деген жігіттің уөзүнүң ұнатқаң ͡ ғызына → // тікелей болмаса жаңағ'ыйшарамен сөз айтұуұ ↓ /// ↑ арабша сөйлөйдү ↓ /// |
Қонақ: Аллах Субханалла сан-санасыз мақтаулар, сан-санасыз шүкірлер осының оның сүйікті елшісі пайғамбарымыз Мұхаммедке Алланың игілігі сәлемі салауаттары болсын. Хитбаның тілдік мағынасына тоқталатын болсақ, араб тілінде сөз салу, танысу, сөйлесу, қазақиша айтқанда құда түсу. Сырға тағу соның барлығы жалпы осы хитба дегеннің тілдік мағынасына кіреді. Енді шариғаттағы мағынасына тоқталатын болсаңыз мысалыға үйленейін деген жігіттің өзінің ұнатқан қызына тікелей болмаса жаңағы ишарамен сөз айтуы. (Арабша сөйлейді) |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
↑ бұл жерде айтып тұрған → // сендерге йешқандай күнә жоқ ↓ /// ↑ ажырасқан әйел болмаса → // жесір қалған әйелге жанамалай жасырын түрде → / ійшарамен сөз салуларыңа йешқандай не жоқ дейді → // күнә жоқ дейді ↓ /// ↑ хійтбаның шарійғатқа үкімі не → // шарійғатта үкімі уол → // мұстахалқ болып саналады шарійғатымызда ↓ /// ↑ хійтба жасаудағы негізгі мақсат не йекі жастың → / бір-бірін жақыннан танұуына жол ашады ↓ /// |
↑ бұл жерд'айтып тұрған сендерг'ешқ̊андай ͡ гүнә жоқ ↓ /// ↑ ажырасқан әйел болмаса → // жесір ͡ ғалған әйелге жанамалай жасырын түрдө ыйшарамен сөс ͡ салұуларың ешқ̊андай не жоғ ͡ дейді → // күнә жоғ ͡ дейді ↓ /// ↑ хыйтпаның шарыйғатқа үкүмү не → // шарыйғатта үкүмү уол → / мұстахалқ ͡ полұп̊ саналады шарыйғатымызда ↓ /// ↑ хыйтпа жасаудағы негізгі мақ̊сат не → // йекі жастың бір-͡б̊ірін жақыннан танұуұна жол ашады ↓ /// |
Бұл жерде айтып тұрған сендерге ешқандай күнә жоқ. Ажырасқан әйел болмаса жесір қалған әйелге жанамалай жасырын түрде ишарамен сөз салуларына ешқандай не жоқ дейді күнә жоқ дейді. Хитбаның шариғатқа үкімі не? Шариғатта үкімі ол мұстахалқ болып саналады шариғатымызда. Хитба жасаудағы негізгі мақсат не екі жастың бір-бірін жақыннан тануына жол ашады. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
↑ жүргізуші: ↑ хійтбаның түрлері бар ͡ ма ↑ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ бірінші түрі жігіттің уөзінің ұнатқан қыз баласына тікелей хійтба жасау → // тікелей сөз салу ↓ /// ↑ йекінші түрі бар → // олуөзінің ұнатқан қызына уәлій арқылы → / сол қыздың йет жақындары арқылы сөз салу → / хійтбаның түрлеріне жатады ↓ /// ↑ жүргізуші ↓ /// ↑ хійтбаның қандай шарттары бар ↑ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ бірінші шарты шарійғат бойынша → // йағній йет жақыны → // қан тұуысы болмау керек → / үйленетін кісі ↓ /// ↑ ал йекінші шарты → / уол хійтба салайын деген қызы → // хійтба жасайын деген қызы басқа бір мұсылман бауыр → // басқа бір жігіт хійтба жасап → // сөз салып жүрмеген болұуы керек ↓ /// |
↑ жүргүзүушү: ↑ хыйтпаның түрлөрү ͡ б̊ар ма ↑ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ бірінші түрү жігіттің уөзүнүң ұнатқаң ͡ ғыз ͡ б̊аласына тікелей хыйтпа жасау → // тікелей сөс ͡ салұу ↓ /// ↑ йекінші түрү ͡ б̊ар → // уол уөзүнүң ұнатқаң ͡ ғызына үуәлій арқылы сол ͡ ғыздың йет ͡ шақындар'арқылы сөс ͡ салұу → / хыйтпаның түрлөрүне жатады ↓ /// ↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ хыйтпаның ͡ ғандай шарттары ͡ б̊ар ↑ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ бірінші шарты шарыйғат ͡ пойұнша → // йағній ет жақыны → // қан тұуұсұ ͡ б̊олмау ͡ герек → / үйлөнөтің ͡ гісі ↓ /// ↑ ал йекінші шарты → // уол хыйтпа салайын дегең ͡ ғызы → // хыйтпа жасайын дегең ͡ ғызы ͡ б̊асқа ͡б̊ір мұсұлмам ͡ бауұр → // басқа ͡ б̊ір жігіт хыйтпа жасап → // сөс ͡ салыб̊ жүрмөгөм болұуұ ͡ герек ↓ /// |
Жүргізуші: Хитбаның түрлері бар ма? Қонақ: Бірінші түрі жігіттің өзінің ұнатқан қыз баласына тікелей хитба жасау, тікелей сөз салу. Екінші түрі бар ол өзінің ұнатқан қызына уәли арқылы сол қыздың ет жақындары арқылы сөз салу хитбаның түрлеріне жатады. Жүргізуші: Хитбаның қандай шарттары бар? Қонақ: Бірінші шарты шариғат бойынша, яғни ет жақыны қан туысы болмау керек үйленетін кісі. Ал екінші шарты ол хитба салайын деген қызы хитба жасайын деген қызы басқа бір мұсылман бауыр, басқа бір жігіт хитба жасап, сөз салып жүрмеген болуы керек. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
↑ пайғамбарымыз (с. ғ. с) хадійсінде келеді ↓ /// ↑ (арабша сөйлейді) не дійд пайғамбарымыз → // айтты → // кісі дейді уөзінің бауыры сөз салып жатқан қызға → // хійтба жасауға болмайды дейд ↓ /// ↑ жүргізуші↓ /// ↑ жаңа уөзіңіз бойжеткен басқа жігітпен хійтбада болмау керек → // дедіңіз ↓ /// ↑ сонда уол мысалы бейтаныс қыздың басқа біреумен хійтбада болғанын → / қайдан біледі ↑ /// ↑ басқа мысалы мұсылманмен ↑ /// |
↑ пайғамбарымыз (с. ғ. с) хадійсінде ͡ геледі ↓ /// ↑ арабша сөйлөйдү → // не дейді → //пайғамбарымыз айтты → // кісі дейді → // өзүнүң бауұрұ сөс ͡ салыб̊ жатқаң ͡ ғызға хыйтпа жасауға ͡ б̊олмайды дейді ↓ /// ↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ жаң'өзүңүз бойжеткем басқа жігітпен хыйтпада ͡ б̊олмау ͡ герек дедіңіз ↓ /// ↑ сонд'ол мысалы ͡ б̊ейтаныс қыздың басқа ͡ б̊іреумөн хыйтпада ͡ б̊олғанын → / қайдам біледі ↓ /// ↑ басқа мысалы мұсұлмаммен ↑ /// |
Пайғамбарымыз (с. ғ. с) хадисінде келеді. (Арабша сөйлейді) не диді пайғамбарымыз айтты кісі дейді өзінің бауыры сөз салып жатқан қызға хитба жасауға болмайды дейді. Жүргізуші: Жаңа өзіңіз бойжеткен басқа жігітпен хитбада болмау керек дедіңіз. Сонда ол мысалы бейтаныс қыздың басқа біреумен хитбада болғанын қайдан біледі? Басқа мысалы мұсылманмен? |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
қонақ: ↑ хійтба салатын жігіт → / бір кішкене уөзінің жаңағы ақылымен → // санасымен бір сондай немен келүу керек та → // сезіммен йемес жалпы ↓ /// ↑ уол үлкен нәрсе ғой → // уөмірлік нәрсе болғаннан кейін асығу → // бір жаңағындай албырттық нәрсеге сезімге бой ұрмастан → // бәлкій сабырлықпен сол кісінің жаңағы араласып жүрген достар болады ғо қыз баланың → // достарынан болмаса жақындарынан → // тіпті болмаса уәлійінен жаңағы сұрап білүу керек та йенді ↓ /// |
қонақ: ↑ хыйтпа салатын жігіт бір ͡ гішкен'өзүнүң жаңағ'ақылымен → // санасымем бір сондай немең гелүу ͡ герек та → // сезіммен йемеш ͡ шалпы ↓ /// ↑ уол үлкөн нәрсе ͡ ғой → // уөмүрлүк нәрсе ͡ б̊олғаннаң ͡ гейін асығұу → // бір жаңағындай алб̊ырттық нәрсеге → // сезімге ͡ б̊ой ұрмастан → // бәлкій саб̊ырлықпен сол ͡ гісінің жаңағ'араласып жүргөн достар ͡ б̊олады ͡ ғой қыз ͡ б̊аланың → // достарынам ͡ болмаса → // жақындарынан → // тіпті ͡ б̊олмаса үуәлійінен жаңағы сұрап ͡ пілүу ͡ герект'енді ↓ /// |
Қонақ: Хитба салатын жігіт бір кішкене өзінің жаңағы ақылымен, санасымен бір сондай немен келу керек та сезіммен емес жалпы. Ол үлкен нәрсе ғой, өмірлік нәрсе болғаннан кейін асығу, бір жаңағындай албырттық нәрсеге сезімге бой ұрмастан, бәлки, сабырлықпен сол кісінің жаңағы араласып жүрген достар болады ғо қыз баланың достарынан болмаса, жақындарынан тіпті болмаса уәлиінен жаңағы сұрап білу керек та енді. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
↑ мысалыға исламда мысалыға әрбір мұсылман адамның несі → // абыройы қорғалған ғой ↓ /// ↑ жүргізуші ↓ /// ↑ тікелей қатынас жасауға тыйым салынады → // ійә ↑ /// |
↑ мысалығ'ыйсламда → // мысалығ'әрб̊ір мұсұлман адамның несі → // аб̊ыройұ ͡ ғорғалған ͡ ғой ↓ /// ↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ тікелей ͡ ғатынаш ͡ шасауға тыйым салынады → // ійә ↑ /// |
Мысалыға исламда мысалыға әрбір мұсылман адамның несі абыройы қорғалған ғой. Жүргізуші: Тікелей қатынас жасауға тыйым салынады, иә? |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
қонақ: ↑ тыйым салынғанда сол үшін басқа айналып уөтіп → // жақындарынан уол кісінің басқа біреумен хійтба жасап жүрма → // жасамай жүрма соны біліп барып → // содан кейін хійтба жасаған абзал боладыда негізі ↓ /// ↑ пайғамбарымыз (с. ғ. с) айтты білесіздер мысалыға йер мен әйел йекеуі бір жерде → / уоңаша қалмау керек ↓ /// ↑ уоңаша қалмау керек → // йегер уоңаша қалатын болса үшіншісі шайтан дейді ↓ /// ↑ сондықтан мүмкіншілік бар → // мүмкіншілік жасау керек міндетті түрде ↓ /// ↑ уөйткені уол шарійғат болғаннан кейін уодан йешкім аттап уөтпейді ғой ↓ /// |
қонақ: ↑ тыйым салыңғанда сол үшүм басқ'айналып уөтүп → // жақындарынан уол гісінің басқа ͡ б̊іреумөн хыйтпа жасаб̊ жүр ма → // жасамай жүр ма → // сонұ ͡ б̊іліп ͡ парып → // содаң ͡ гейін хыйтпа жасаған аб̊зал болады да негізі ↓ /// ↑ пайғамбарымыз (с. ғ. с) айтты ͡ б̊ілесіздер → // мысалығ'ер мен әйел йекеуү ͡ б̊ір жерде уоңаша ͡ ғалмау ͡ герек ↓ /// ↑ уоңаша ͡ ғалмау ͡ герек → // йегер уоңаша ͡ ғалатым болса → // үшүншүсі шайтан дейді ↓ /// ↑ сондұқтан мүмкүншүлік бар → // мүмкүнүшіліг жасау ͡ герег міндетті түрдө ↓ /// ↑ уөйткөні уол шарыйғат ͡ полғаннаң ͡ гейін уодан йешкім аттаб̊ у͡өтпөйдү ғой ↓ /// |
Қонақ: Тыйым салынғанда сол үшін басқа айналып өтіп жақындарынан ол кісінің басқа біреумен хитба жасап жүр ма, жасамай жүр ма соны біліп барып, содан кейін хитба жасаған абзал болады да негізі. Пайғамбарымыз (с. ғ. с) айтты білесіздер мысалыға ер мен әйел екеуі бір жерде оңаша қалмау керек. Оңаша қалмау керек, егер оңаша қалатын болса үшіншісі шайтан дейді. Сондықтан мүмкіншілік бар, мүмкінішілік жасау керек міндетті түрде. Өйткені ол шариғат болғаннан кейін одан ешкім аттап өтпейді ғой. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
↑ хійтба жасалатын кезінде қыз балада уөзінің жақын бір досын → // ұл балада мүмкіншілік болса сондай қасына бір жаңағы жолдасын йертіп шығып → // жеке қалұудың несін → / жолын кесу керек ↓ /// ↑ уоңашаланып қалудың ↓ /// ↑ хійтба жасау деген уосы йекен деп → / мынау нелерге барып қыдырып кетүу → // түнде серуендеу деген нәрселер бар қазір астафійралла ↓ /// ↑ уол нәрселердің бәрі шарійғат бойынша → / тыйым салынадығо ↓ /// ↑ сол нәрселерге көңіл бөлу керекта ↓ /// ↑ жүргізүуші ↓ /// ↑ ал не нәрсеге ұрұқсат берілген ↓ /// |
↑ хыйтпа жасалатың ͡ гезінде ғыз ͡ б̊ала д'өзүнүң жақым ͡ бір досұн → // ұл бала да мүмкүншүлік болса → // сондай ғасына ͡ б̊ір жаңағы жолдасын йертіп̊ шығып → // жеке қалұудұң несін → // жолұң ͡ гесүу ͡ герек ↓ /// ↑ уоңашаланып қалұудұң ↓ /// ↑ хыйтпа жасау деген уос'екен → / деп мынау нелерге ͡ б̊арып қыдырып кетүу → // түндө серүуөндөу деген нәрселер ͡ б̊ар ғазір → // астафыйралла ↓ /// ↑ уол нәрселердің бәрі шарыйғат ͡ б̊ойұнша тыйым салынады ғой ↓ /// ↑ сол нәрселерге ͡ гөңүл бөлүу ͡ герек та ↓ /// ↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ ал не нәрсеге ұрұқ̊сат ͡ перілген ↓ /// |
Хитба жасалатын кезінде қыз бала да өзінің жақын бір досын ұл бала да мүмкіншілік болса сондай қасына бір жаңағы жолдасын ертіп шығып, жеке қалудың несін жолын кесу керек. Оңашаланып қалудың. Хитба жасау деген осы екен деп мынау нелерге барып қыдырып кету, түнде серуендеу деген нәрселер бар қазір Астафиралла. Ол нәрселердің бәрі шариғат бойынша тыйым салынады ғо. Сол нәрселерге көңіл бөлу керек та. Жүргізуші: Ал не нәрсеге рұқсат берілген. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
қонақ: ↑ пайғамбарымыз (с. ғ. с) бір сахабасы келіп → // бір қызға сөз салып жүргенін айтад → // сонда пайғамбарымыз айтад → // сен көрдіңба дейді көрдіңба дейді ↓ /// ↑ жоқ көрген жоқпын дейд ↓ /// ↑ сонда не дейд → / уоған қара дейді ↓ /// ↑ уөйткені қарау дейді сендердің үйленгеннен кейін → // жалпы байанды уотбасы болұуларыңа → // араларыңа йенді махабаттың уорнығұуына себепші болады дейді қарау ↓ /// ↑ сол үшін йенді хійтбада ұрұқсат йетілетін нәрсе → // мысалыға қыз баланың жүзіне қарау → // көзіне қарау → // қолына қарауғада ұрұқсат йетілген ↓ /// |
қонақ:↑ пайғамбарымыз (с. ғ. с) бір сахаб̊асы ͡ геліп → // бір ғызға сөс ͡ салыб̊ жүргөнүң айтады → // сонда пайғамбарымыз айтады → // сең гөрдүң ба дейді → // көрдүң ба дейді ↓ /// ↑ жоқ → // көргөн жоқпұн дейді ↓ /// ↑ сонда не дейді оған → // қара дейді ↓ /// ↑ уөйткөнү қарау дейді → // сендердің үйлөңгөннең ͡ гейін → / жалпы ͡ б̊айанд'отпасы болұуларыңа → // араларың'енді махабаттың уорнұғұуұна себ̊еп̊ші ͡ б̊олады дейді ͡ ғарау ↓ /// ↑ сол үшүн йенді хыйтпада ұрұқ̊сат йетілетін нәрсе → //мысалыға ͡ ғыз ͡ б̊аланың жүзүнө ͡ ғарау → // көзүнө ͡ ғарау → // қолұна ͡ғарауға да ұрұқ̊сат йетілген ↓ /// |
Қонақ: Пайғамбарымыз (с. ғ. с) бір сахабасы келіп, бір қызға сөз салып жүргенің айтады, сонда пайғамбарымыз айтады сен көрдің ба дейді, көрдің ба дейді. Жоқ көрген жоқпын дейді. Сонда не дейді оған қара дейді. Өйткені қарау дейді сендердің үйленгеннен кейін жалпы баянды отбасы болуларыңа, араларыңа енді махаббаттың орнығуына себепші болады дейді қарау. Сол үшін енді хитбада рұқсат етілетін нәрсе мысалыға қыз баланың жүзіне қарау, көзіне қарау, қолына қарауға да рұқсат етілген. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
жүргізуші: ↑ йенді хійтба деген былай қарасаң қыз бен жігіттің сол қоғамдық уортада кездесүуі болып тұрғо йағній ↓ /// ↑ жеке қалмаған ↓ /// ↑ сол уақытта қыздың әдеміленіп барұуына ұрұқсат йетіледі⁀ма ↑ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ әдеміленіп барұуына ұрұқсат йетілмейді шарійғатта ↓ /// ↑ уөйткені → / қыз бала некесінде болмаған бөтен йер кісіге → / әдемі болып көрінүу шарійғатта дұрыс йемес болып саналады ↓ /// ↑ уонсыз⁀да мұсылман адамдар → // ійншалла алланың берекесімен әдеміғо ↓ /// ↑ жүргізуші ↓ /// ↑ күйеуімен ажырасқанына көп болмаған → // немесе жесір қалғанына көп болмаған әйел адамға хійтба жасауға болады ма ↑ /// |
жүргізуші: ↑ йенді хыйтпа дегем былай ͡ ғарасаң ͡ғыз ͡ б̊ен жігіттің сол ͡ ғоғамдығ ͡ уортада ͡ гездесүуү ͡ б̊олұп тұрғой йағній ↓ /// ↑ жеке қалмаған ↓ /// ↑ сол ууақытта ͡ғыздың әдеміленіп ͡ парұуұна ұрұқ̊сат йетіледі ма ↑ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ әдеміленіп ͡ парұуұна ұрұқ̊сат йетілмейді шарыйғатта ↓ /// ↑ уөйткөнү → // қыз ͡ б̊ала некесінде ͡ б̊олмағам бөтөн йер ͡ гісіге → / әдемі ͡ б̊олұп көрүнүу шарыйғатта дұрұс йемес ͡ полұп̊ саналады ↓ /// ↑ уонсұзда мұсұлман адамдар ыйншалл'алланың берекесімен әдемі ғой ↓ /// ↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ күйөуүмөн ажырасқанына ͡ гөп ͡ полмаған → / немесе жесір ͡ ғалғанына ͡ гөп ͡ полмаған әйел адамға хыйтпа жасауға ͡ б̊олады ма ↑ /// |
Жүргізуші: Енді хитба деген былай қарасаң, қыз бен жігіттің сол қоғамдық ортада кездесуі болып тұр ғо, яғни. Жеке қалмаған. Сол уақытта қыздың әдеміленіп баруына рұқсат етіледі ма? Қонақ: Әдеміленіп баруына рұқсат етілмейді шариғатта. Өйткені қыз бала некесінде болмаған бөтен ер кісіге әдемі болып көріну шариғатта дұрыс емес болып саналады. Онсызда мұсылман адамдар Иншалла Алланың берекесімен әдемі ғо. Жүргізуші: Күйеуімен ажырасқанына көп болмаған немесе жесір қалғанына көп болмаған әйел адамға хитба жасауға болады ма? |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
қонақ:↑ күйеуі қайтыс болып кеткен кісілер болмаса → // ажырасып кеткен әйел кісілер үйленгісі келетін болса → // болмаса бір йер азамат уол кісілерге хійтба салұуға нійет қылып жүрген болса → // шарійғат күйінше әйел кісі әйдә мезгілін бітүуі керек ↓ /// ↑ уол әйдә мезгілі дегеніміз не нәрсе → // төрт ай уон күнге дейін тазарұуын күтеді ↓ /// ↑ төрт ай уон күн біткеннен кейін уодан кейін жаңағындай жанамалай → // ійшарамен хійтба жасауға ұрұқсат йетіледі деген ↓ /// |
қонақ: ↑ күйөуү ғайтыс ͡ полұп кеткең гісілер → // б̊олмас'ажырасып кеткен әйел гісілер үйлөңгүсі ͡ гелетім болса → // болмаса ͡ б̊ір йер азамат уол ͡ гісілерге хыйтпа салұуға нійет қылыб̊ жүргөм болса → // шарыйғат күйүнш'әйел кіс'әйдә мезгілім бітүуү ͡ герек ↓ /// ↑ уол әйдә мезгілі дегеніміз не нәрсе → // төрт ай уоң ͡ гүңгө дейін тазарұуұң ͡ гүтөдү ↓ /// ↑ төрт ай уоң ͡ гүн біткеннең ͡ гейін → // уодаң гейін жаңағындай жанамалай → // ыйшарамен хыйтпа жасауға ұрұқ̊сат йетіледі деген ↓ /// |
Қонақ: Күйеуі қайтыс болып кеткен кісілер болмаса, ажырасып кеткен әйел кісілер үйленгісі келетін болса, болмаса бір ер-азамат ол кісілерге хитба салуға ниет қылып жүрген болса, шариғат күйінше әйел кісі әйдә мезгілін бітуі керек. Ол әйдә мезгілі дегеніміз не нәрсе төрт ай он күнге дейін тазаруын күтеді. Төрт ай он күн біткеннен кейін одан кейін жаңағындай жанамалай, ишарамен хитба жасауға рұқсат етіледі деген. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
жүргізуші:↑ йағній → // жаңағы уөзіңіз айтқандай әйдә мерзімі белгіленген уақыт бітпеген әйел адамға хійтба жасау уол ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ басы бос әйел йемес болып саналады ↓ /// ↑ йекінші жағынан уол → // мүмкін жүкті болуы да мүмкін мысалыға ↓ /// ↑ сол фійх мәселесі үшін сол нәрселер қаралады ↓ /// ↑ жүргізуші ↓ /// ↑ бұл нәрселер йағній құранда айтылып кеткен ғой ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ құранда айтылған нәрселер ійә ↑ /// |
жүргізуші: ↑ йағній → // жаңағ'өзүңүз айтқандай әйдә мерзімі ͡б̊елгілеңген ұуақыт ͡ пітпеген әйел адамға хыйтпа жасау ол ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ басы ͡ б̊ос әйел йемес ͡ полұп̊ саналады ↓ /// ↑ йекінші жағынан уол → / мүмкүн жүктү ͡ б̊олұуұ ͡ да мүмкүн мысалыға ↓ /// ↑ сол фійх мәселес'үшүн сол нәрселер ͡ ғаралады ↓ /// ↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ бұл нәрселер йағній құранд'айтылып кеткең ͡ ғой ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ құранд'айтылған нәрселер → // ійә ↑ /// |
Жүргізуші: Яғни, жаңағы өзіңіз айтқандай әйдә мерзімі белгіленген уақыт бітпеген әйел адамға хитба жасау ол. Қонақ: Басы бос әйел емес болып саналады. Екінші жағынан ол, мүмкін, жүкті болуы да мүмкін мысалыға. Сол фих мәселесі үшін сол нәрселер қаралады. Жүргізуші: Бұл нәрселер, яғни құранда айтылып кеткен ғой. Қонақ: Құранда айтылған нәрселер, иә? |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
жүргізуші: ↑ кей бауырлар мысалыға мына үйленүу мәселесінде уондаған бойжеткенмен хійтба жасасып → // бірақта үйленбей жатады ↓ /// ↑ уосы дұрыспа негізі ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ жолға қойатын мәселе болып тұр негізі шынына келетін болсақ ↓ /// ↑ уөйткені көп бауырларымыз көрсеқызар болып → // әдемілігіне қарап → // түр-тұлғасына → // болмаса кейбірісі мал дүнійесіне қарап → // сондай шарттарын қойып алады⁀да ↓ /// ↑ әрбір қызбен танысып → // сөйлесіп → // кезігіп ұнатпағаннан кейін басқа біреумен хійтба жасап → // уол ұнамай қалса және басқа біреумен хійтба жасап → // сөйтіп хійтба жасаған қыздарының саны уон нешеден асып кетед ↓ /// |
жүргізуші: ↑ кей бауұрлар мысалыға → // мын'үйлөнүу мәселесінд'ондаған бойжеткеммен хыйтпа жасасып → // бірақ т'үйлөмбөй жатады ↓ /// ↑ уосұ дұрұс па негізі ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ жолға ͡ ғойатын мәселе ͡б̊олұп тұр негізі → // шынына ͡ гелетім болсақ ↓ /// ↑ уөйткөнү көп бауұрларымыз гөрсөғызар ͡б̊олұп → // әдемілігіне ғарап → // түр тұлғасына → // б̊олмаса ͡ гейб̊ірісі мал дүнүйөсүне ͡ ғарап → // сондай шарттарың ͡ ғойұб̊ ͡ алады да ↓ /// ↑ әрб̊ір ͡ ғызб̊ен танысып → // сөйлөсүп → // кезігіб̊ ͡ұнатпағаннаң ͡ гейім басқа ͡ б̊іреумөн хыйтпа жасап → // уол ұнамай ͡ ғалса және ͡ б̊асқа ͡ б̊іреумөн хыйтпа жасап → // сөйтүп хыйтпа жасағаң ͡ ғыздарының сан'он нешеден асып кетеді ↓ /// |
Жүргізуші: Кей бауырлар мысалыға мына үйлену мәселесінде ондаған бойжеткенмен хитба жасасып, бірақ та үйленбей жатады. Осы дұрыс па негізі. Қонақ: Жолға қоятын мәселе болып тұр, негізі шынына келетін болсақ. Өйткені көп бауырларымыз көрсеқызар болып, әдемілігіне қарап, түр-тұлғасына, болмаса кейбірісі мал-дүниесіне қарап, сондай шарттарын қойып алады да. Әрбір қызбен танысып, сөйлесіп, кезігіп ұнатпағаннан кейін басқа біреумен хитба жасап, ол ұнамай қалса және басқа біреумен хитба жасап, сөйтіп хитба жасаған қыздарының саны он нешеден асып кетеді. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
↑ хійтба уол йер азаматтың қолында болғаннан кейін бійлігі → // йер азамат уойланұу керек ↓ /// ↑ нәпсісімен йемес ійманымен уойланып → // содан кейін жаңағындай хійтба жасаған кезде жүрегіне шарт қойұу керек ↓ /// ↑ сол шарттың бірі түріне йемес йең бірінші шарт ійманына → // тақұуалылығына → // тектілігіне деген шарттарды қойып барып → // содан кейін хійтба жасаса → // ійншалла құдай қаласа уол кісінің хійтбасы берекелі болад және⁀де табысты болад деп уойлаймын ↓ /// |
↑ хыйтп'ол йер азаматтың ͡ ғолұнда ͡ б̊олғаннаң гейім бійлігі → // ер азамат уойұланұу ͡ герек ↓ /// ↑ нәп̊сісімен йемес → // ыйманымен уойланып → // содаң ͡ гейін жаңағындай хыйтпа жасағаң ͡ гезде → / жүрөгүне шарт қойұу ͡ герек ↓ /// ↑ сол шарттың бірі түрүн'емес → // йең бірінші шарт ыйманына → // тақұуалылығына → // тектілігіне деген шарттарды қойұп ͡ парып → // содаң ͡ гейін хыйтпа жасаса → // ыйншалла ͡ ғұдай ͡ ғаласа → // ол ͡ гісінің хыйтпасы ͡ б̊ерекелі ͡ б̊олады және де таб̊ысты ͡б̊олады → / деб̊ ͡уойлаймын ↓ /// |
Хитба ол ер-азаматтың қолында болғаннан кейін билігі ер-азамат ойлану керек. Нәпсісімен емес, иманымен ойланып, содан кейін жаңағындай хитба жасаған кезде жүрегіне шарт қою керек. Сол шарттың бірі түріне емес, ең бірінші шарт иманына, тақуалылығына, тектілігіне деген шарттарды қойып барып, содан кейін хитба жасаса, Иншалла Құдай қаласа ол кісінің хитбасы берекелі болады және де табысты болады деп ойлаймын. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
жүргізуші: ↑ хійтбаның санының артұуы негізінен хійтбашыға ұсыныс тастаған кезде → // уол қыз жайлы белгілі бір мәліметтерді йағній уәлійінен болсын немесе құрбыларынан сұрап білмей барып қалудан ғой йенді ↓ /// ↑ себебі ана бозбала → / бойжеткенге сұрақ қойған кезде → / оңтүстіктің жігіті болұуы мүмкін → // қыз уоңтүстікке шыққысы келмеуі мүмкін ↓ /// ↑ уолар бір бірімен алдын ала мәлімет алмағандықтан мысалыға уәлійінен ↓ /// ↑ уол бірден сол жерде белгілі болады → // йағній уөзі уоған тұрмысқа шыққысы келмейтін болып қаладыда ↓ /// ↑ сондай себептермен йағній → // көбейе бередіғо хійтба деген ↓ /// ↑ мысалыға хійтбада бойжеткен телефон нөмірін сұрап → / немесе кейін хабарластырып → // хат жазысып тұрұуға боладыма ↓ /// |
жүргізуші:↑ хыйтпаның санының артұуұ негізінен хыйтпашығ'ұсұнұс тастағаң ͡ гезде → / уол қыж ͡ жайлы ͡ б̊елгілі ͡ б̊ір мәліметтерді → // йағній үуәлійінен болсұн немесе ғұрб̊ұларынан сұрап ͡ пілмей барып қалұудаң ғой йенді ↓ /// ↑ себ̊еб̊'ана бозб̊ала → // бойжеткеңге сұрақ қойғаң ͡ гезде → / уоңтүстүктүң жігіті ͡ б̊олұуұ мүмкүн → // қыз уоңтүстүккө шыққысы ͡ гелмеуү мүмкүн ↓ /// ↑ уолар б̊ір ͡ б̊ірімен алдын ала мәлімет алмағандықтан мысалыға үуәлійінен ↓ /// ↑ уол бірден сол жерде ͡ б̊елгілі ͡ б̊олады → // йағній уөзү уоған тұрмұсқа шыққысы ͡ гелмейтім болұп қалады да ↓ /// ↑ сондай себ̊ептермен йағній → // көб̊өйө ͡ б̊ереді ғой хыйтпа деген ↓ /// ↑ мысалыға хыйтпада ͡ б̊ойжеткен телепон нөмүрүн сұрап → / немесе ͡ гейін хаб̊арластырып → // хат ͡ шазысып тұрұуға ͡ б̊олады ма ↓ /// |
Жүргізуші: Хитбаның санының артуы, негізінен, хитбашыға ұсыныс тастаған кезде, ол қыз жайлы белгілі бір мәліметтерді, яғни уәлиінен болсын немесе құрбыларынан сұрап білмей барып қалудан ғой енді. Себебі ана бозбала бойжеткенге сұрақ қойған кезде оңтүстіктің жігіті болуы мүмкін, қыз оңтүстікке шыққысы келмеуі мүмкін. Олар бір-бірімен алдын ала мәлімет алмағандықтан мысалыға уәлиінен. Ол бірден сол жерде белгілі болады, яғни қыз оған тұрмысқа шыққысы келмейтін болып қалады да. Сондай себептермен, яғни көбейе береді ғо хитба деген. Мысалыға хитбада бойжеткен телефон нөмірін сұрап немесе кейін хабарластырып, хат жазысып тұруға болады ма. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
қонақ: ↑ уосы мәселе йенді шамалы күрделі → // шамалы ауырлау мәселе негізі қазіргі қоғамымызда ↓ /// ↑ беделді ғалымдар уосы мәселеде уөзінің пікірін айтқан йекен ↓ /// ↑ бұл телефонда бір бірімен сөйлесу → // интернет арқылы сөйлесу ↓ /// ↑ әзір неше уатсап дейді → // неше түрлі нәрселер шығып кеттіғой йенді ↓ /// ↑ сонымен бір бірінің фотосын жіберіп → // несін жіберіп сөйлесүу жеке қалұу болып табылады деп айтқан йекен ↓ /// ↑ жеке қалып қойұу болып табылады ↓ /// ↑ пайғамбарымыздың хадійсі бар → // йекі адам жеке қалса үшіншісі шайтан болады деген ↓ /// |
қонақ: ↑ уосұ мәсел'енді шамалы ͡ гүрдөлү → // шамал'ауұрлау мәселе негізі ͡ ғазіргі ͡ ғоғамымызда ↓ /// ↑ беделді ғалымдар уосұ мәселед'өзүнүң пікірін айтқан йекен ↓ /// ↑ бұл телефонда ͡б̊ір-б̊ірімен сөйлөсүу → // ійнтернет арқылы сөйлөсүу ↓ /// ↑ әзір неше ұуатčап дейді → // неше түрлү нәрселер шығып кетті ғой йенді ↓ /// ↑ сонұмем бір-б̊ірінің фотосұн жіб̊еріп → // несін жіб̊еріп̊ → // сөйлөсүу → // жеке қалұу ͡ б̊олұп таб̊ылады деб̊ ͡ айтқан йекен ↓ /// ↑ жеке қалып қойұу ͡ б̊олұп таб̊ылады ↓ /// ↑ пайғамбарымыздың хадійсі ͡ б̊ар → // ек'адам жеке қалса → // үшүншүсі шайтам болады деген ↓ /// |
Қонақ: Осы мәселе енді шамалы күрделі, шамалы ауырлау мәселе негізі қазіргі қоғамымызда. Беделді ғалымдар осы мәселеде өзінің пікірін айтқан екен. Бұл телефонда бір-бірімен сөйлесу, интернет арқылы сөйлесу. Әзір неше уатсап дейді неше түрлі нәрселер шығып кетті ғой енді. Сонымен бір-бірінің фотосын жіберіп, несіп жіберіп сөйлесу жеке қалу болып табылады деп айтқан екен. Жеке қалып қою болып табылады. Пайғамбарымыздың хадисі бар екі адам жеке қалса үшіншісі шайтан болады деген. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
жүргізуші: ↑ уоның үстіне хійтба деген неке қыйу йемес қой → // сонда йегерде біреудің хійтба жасасқан кезде → / біреудің сүуретін немесе телефонын алып йегер ұнамай қалса уол баланы ↓ /// ↑ уоны басқа бауырларына таратып йертең ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ дұрыс йемес болып табылады ↓ /// ↑ жүргізуші ↓ /// ↑ хійтбаның мақсаты сол йемеспа → // басқа уақытқа сұрақ қалдырмай → // сол жерде бәрін шешіп алу ↓ /// |
жүргізуші: ↑ уонұң үстүнө хыйтпа деген неке қыйу емес қой → // сонд'егерде б̊іреудүң хыйтпа жасасқаң ͡ гезде → // біреудүң сүурөтүн → / немесе телефонұн алыб̊ ͡ йегер ұнамай ғалс'ол баланы ↓ /// ↑ уонұ ͡ б̊асқа ͡ б̊ауұрларына таратыб̊ ͡ йертең ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ дұрұс йемес ͡ полұп таб̊ылады ↓ /// ↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ хыйтпаның мақ̊саты сол йемес па → // басқа ұуақытқа сұрақ қалдырмай → // сол жерде ͡ б̊әрін шешіб̊ ͡ алұу ↓ /// |
Жүргізуші: Оның үстіне хитба деген неке қиу емес қой, сонда егерде біреудің хитба жасасқан кезде біреудің суретін немесе телефонын алып, егер ұнамай қалса ол баланы. Оны басқа бауырларына таратып ертең. Қонақ: Дұрыс емес болып табылады. Жүргізуші: Хитбаның мақсаты сол емес па, басқа уақытқа сұрақ қалдырмай, сол жерде бәрін шешіп алу. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
қонақ:↑ хійтбадан кейін сыйлық берүуге ұрұқсат ↓ /// ↑ жүргізуші ↓ /// ↑ йегерде уол шешілсе йағній ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ шешілсе йегер → // мысалыға жаңағындай йенді адам көргеннен кейін белгілі болады ғой ↓ /// ↑ көрісің сөйлескеннен кейін қазақта сөз барғой жылқы кісінескенше → // адам сөйлескенше дейді ↓ /// ↑ ғалымдар айтқан тілінің арқасына жасырынып тұрұушы дейді ↓ /// |
қонақ: ↑ хыйтпадаң ͡ гейін сыйлық ͡ перүугө ұрұқ̊сат ↓ /// ↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ егерд'ол шешілсе йағній ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ шешілс'егер → // мысалыға жаңағындай йенд'адам көргөннөң ͡ гейім белгілі ͡ б̊олады ͡ ғой ↓ /// ↑ көрүсүң сөйлөскөннең ͡ гейің ғазақта сөз ͡ б̊арғой жылқы ͡ гісінескенше → // адам сөйлөскөнше дейді ↓ /// ↑ ғалымдар айтқан → // тілінің арқасына жасырынып тұрұушұ дейді ↓ /// |
Қонақ: Хитбадан кейін сыйлық беруге рұқсат. Жүргізуші: Егерде ол шешілсе, яғни. Қонақ: Шешілсе егер, мысалыға жаңағындай енді адам көргеннен кейін белгілі болады ғой. Көрісіп сөйлескеннен кейін қазақта сөз бар ғой, жылқы кісінескенше, адам сөйлескенше дейді. Ғалымдар айтқан тілінің арқасына жасырынып тұрушы дейді. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
↑ сөйлегеннен кейін адам ақыйқаты ашылады дейді ↓ /// ↑ йенді сол хійтбаның уөзі сөйлесу тілдесу ғой ↓ /// ↑ ата-анасының ұрұқсатымен жақындарының ұрұқсатымен барып мысалыға бізде қазақій дәстүрде не сырға салу → // хійтба жасап жүрмін → // басқа біреу хійтба салып кетпесін → // ұнадың бір белгі іретінде ↓ /// |
↑ сөйлөгөннең ͡ гейін адам ақыйқат'ашылады дейді ↓ /// ↑ йенді сол хыйтпаның уөзү сөйлөсүу → // тілдесүуғой ↓ /// ↑ ат'анасыныңұрұқ̊сатымен → //жақындарының ұрұқ̊сатымем барып → // мысалыға ͡ б̊ізде қазақый дәстүрдө не сырға салұу → // хыйтпа жасаб̊ ͡ жүрмүн → // басқа ͡ б̊іреу хыйтпа салып кетпесін → // ұнадың бір ͡ б̊елгі іретінде ↓ /// |
Сөйлегеннен кейін адам ақиқаты ашылады дейді. Енді сол хитбаның өзі сөйлесу тілдесу ғой. Ата-анасының рұқсатымен, жақындарының рұқсатымен барып, мысалыға бізде қазақи дәстүрде не сырға салу хитба жасап жүрмін басқа біреу хитба салып кетпесін ұнадың бір белгі ретінде. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
жүргізуші: ↑ аллах уөзінің бір хадійсінде некені жарійа → // хійтбаны жасырын істеңдер депті бұны қалай түсінеміз ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ неке әшкерелеу болып әшкере жасаңдар деген мақсаты уөйткені йең бірінші нәрсе сол қыз баламен жігіттің басқа біреулердің сөзінде тілінде кетпеуі керек → // йағній ғайбатқа уөсекке ілінбеуі керек ↓ /// ↑ жүргізуші ↓ /// ↑ жаман уойға салынбауы қажет ↓ /// |
жүргізуші:↑ аллах уөзүнүң бір хадійсінде некені жәрійа → // хыйтпаны жасырын істеңдер депті → // б̊ұнұ қалай түсүнөміз ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ нек'әшкерелеу болұб̊ ͡ әшкере жасаңдар деген мақ̊саты → // өйткөнү йең бірінші нәрсе сол ғыз ͡ б̊ала мен жігіттің басқа ͡ б̊іреулөрдүң сөзүндө тілінде ͡ гетпеуү ͡ герек → // йағній ғайб̊атқа → // өсөккө ілімбеуү ͡ герек ↓ /// ↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ жаман уойға салымбауұ ͡ ғажет ↓ /// |
Жүргізуші: Аллах өзінің бір хадисінде некені жария, хитбаны жасырын істеңдер депті бұны қалай түсінеміз. Қонақ: Неке әшкерелеу болып әшкере жасаңдар деген мақсаты өйткені ең бірінші нәрсе сол қыз баламен жігіттің, басқа біреулердің сөзінде тілінде кетпеуі керек яғни ғайбатқа өсекке ілінбеуі керек. Жүргізуші: Жаман ойға салынбауы қажет. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
қонақ: ↑ жаман уойға салынұу → // уолар туралы сондай бір уөсек айан тарамауына йең бірінші нәрсе → // уосы нәрсе себепші болады ↓ /// ↑ уөйткені неке қыйылды халайық → // жарандар → // жақындар міне некелесті деп халыққа жар салғаннан кейін → / уол болды некелесті ↓ /// ↑ шаңырақ құрды уоларға йенді сөз келмейді → // былайша айтқанда ↓ /// ↑ сөзден қорықпайды ↓ /// ↑ хійтбаны жасырын жасаңдар дегенде → // былайша йер азаматтыңда → // әйел азаматтыңда абыройы қорғалған ійсламда ↓ /// |
↑ қонақ ↓ /// ↑ жаман уойға салынұу → // уолар тұуралы сондай бір уөсөг ͡ айан тарамауұн'ең бірінші нәрсе → // осұ нәрсе себ̊еп̊ші ͡ б̊олады ↓ /// ↑ уөйткөнү неке ғыйылды халайық → // жарандар → // жақындар міне некелесті деп халыққа жар салғаннаң ͡ гейін → // уол болдұ некелесті ↓ /// ↑ шаңырақ құрды → // оларға йенді сөз ͡ гелмейді → // былайш'айтқанда ↓ /// ↑ сөздөң ͡ ғорұқпайды ↓ /// ↑ хыйтпаны жасырын жасаңдар дегенде → // былайш'ер азаматтың да → // әйел азаматтың д'аб̊ыройұ ͡ ғорғалған ыйсламда ↓ /// |
Қонақ: Жаман ойға салыну, олар туралы сондай бір өсек-аян тарамауына ең бірінші нәрсе осы нірсе себепші болады. Өйткені неке қиылды халайық, жарандар, жақындар міне некелесті деп халыққа жар салғаннан кейін ол болды некелесті. Шаңырақ құрды оларға енді сөз келмейді былайша айтқанда. Сөзден қорықпайды. Хитбаны жасырын жасаңдар дегенде былайша ер азаматтыңда, әйел азаматтыңда абыройы қорғалған исламда. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
↑ мысалыға сен хійтба жасап жүрсің бір қызға → // ұнамай қалды нестейсің ↑ /// ↑ ұнамай қалса бійссіймійллә дінде зорлық жоққой → // басқа бір ұнатқан қызыңмен хійтба жасарсың ↓ /// ↑ бірақ сен хійтба жасадым йекен деп басқа біреуге → // досыңа міне мына қыз деген мынандай йекен → // анандай йекен деп уо хійтбаны әрбір жасаған → // айтқан сөзіңнің барлығын айтып уотырсаң уол қыз баланың абыройын төккен болып саналады ↓ /// ↑ уөйткені сен ұнатпасаң → // басқа біреу ұнатады ↓ /// ↑ сенен басқа біреу → // уоған хійтба жасайды ↓ /// ↑ сол үшін уол басқа біреулердің алдында абыройы түспеу үшін → // уоның ақысы кетпеуі үшін → // сен уоны жасырын жасауың керек ↓ /// |
↑ мысалыға сен хыйтпа жасаб̊ ͡ жүрсүң бір ͡ ғызға → // ұнамай ͡ ғалды → // нестейсің ↑ /// ↑ ұнамай ͡ ғалса → // б̊ійссіймійллә дінде зорлұғ ͡ жоқ қой → // басқа ͡ б̊ір ұнатқаң ͡ ғызыңмен хыйтпа жасарсың ↓ /// ↑ бірақ̊ сен хыйтпа жасадым йекен деп пасқа ͡ б̊іреугө → // досұңа міне мына ͡ ғыз деген мынандай йекен → // анандай йекен деп уо хыйтпан'әрб̊ір жасаған → // айтқан сөзүңнүң барлығын айтыб̊ ͡ уотұрсаң → // уол ͡ ғыз ͡ б̊аланың аб̊ыройұн төккөн болұп̊ саналады ↓ /// ↑ уөйткөнү сен ұнатпасаң → // басқа ͡ б̊іреу ұнатады ↓ /// ↑ сенем басқа ͡ б̊іреу уоған хыйтпа жасайды ↓ /// ↑ сол үшүн уол басқа ͡ б̊іреулөрдүң алдынд'аб̊ыройұ түспеу үшүн → // уонұң ақысы ͡ гетпеу'үшүн → / сен уонұ жасырын жасауұң ͡ герек ↓ /// |
Мысалыға, сен хитба жасап жүрсің бір қызға, ұнамай қалды не істейсің? Ұнамай қалса биссимиллә дінде зорлық жоқ қой, басқа бір ұнатқан қызыңмен хитба жасарсың. Бірақ сен хитба жасадым екен деп басқа біреуге досыңа, міне, мына қыз деген мынандай екен, анандай екен деп о хитбаны әрбір жасаған, айқан сөзіңнің барлығын айтып отырсаң, ол қыз баланың абыройын төккен болып саналады. Өйткені сен ұнатпасаң, басқа біреу ұнатады. Сенен басқа біреу оған хитба жасайды. Сол үшін ол басқа біреулердің алдында абыройы түспеу үшін, оның ақысы кетпеуі үшін сен оны жасырын жасауың керек. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
жүргізуші: ↑ мысалыға шарійғатта барғо йегерде қыз тұрмысқа шығайын деп жатса → // күйеу баланың мысалыға болашақ күйеу баланың мінез құлығында сен білетін болсаң → // танійтын болсаң уоны жасырмай айт дейді мысалыға ↓ /// ↑ сонда бұл қалай болады мысалыға → / сіз жаңағы хійтбада уоның құрбысы мысалы немесе досы уоған қайтадан хійтба жасайын десе мысалы ↓ /// ↑ уөзі хійтбада болған кісіге → // онда уоның жаңағы нелерін айтпау керекпа әлде ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ сонда ұрұқсат йетілген мәліметтер бар жаңағы ұрұқсат йетілмейтін мәліметтер бар ↓ /// ↑ Бір жігіт болды таныс жігіт → // жамағатымыз → // бауырымыз уол жігіт мысалыға көзі жарқырап тұр йекі көзі бірақ → // бір көзі көрмейді ↓ /// ↑ көзі жарқырап тұр → // жайнап тұр → // бірақ уол жігіт айтады мен бір қызбен хійтба жасап жүрмін кәзір ↓ ///↑ мені байқамайды дейді → // мені білмейді дейді → // й екі көзімді де көреді деп уойлайды ↓ /// ↑ бірақ менің мына көзім көрмейді дейді⁀да ↓ /// ↑ мен соны айтсам боладыма → // айтпасам бола⁀ма дейді ↓ /// ↑ осындай мәселелер бар міндетті түрде айтылұуы керек ↓ /// |
жүргізуші: ↑ мысалыға шарыйғатта ͡ б̊ар ғой → // егерде ғыз тұрмұсқа шығайын деб̊ ͡ жатčа → // күйөу ͡ б̊аланың → // мысалыға ͡ б̊олашақ күйөу ͡ б̊аланың мінез ͡ ғұлұғұнда сем ͡ білетім ͡ болсаң → // таныйтым ͡ болсаң → // уонұ жасырмай айт дейді мысалыға ↓ /// ↑ сонда ͡ б̊ұл ғалай болады → // мысалыға сіж ͡ жаңағы хыйтпад'онұң құрб̊ұсұ мысалы → // немесе дос'оғаң ͡ ғайтадан хыйтпа жасайын десе мысалы ↓ /// ↑ уөзү хыйтпада ͡ б̊олғаң ͡ гісіге → // онд'онұң жаңағы нелерін айтпау ͡герек п'әлде ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ сонда ұрұқ̊сат йетілген мәліметтер ͡ б̊ар жаңағы ұрұқ̊сат йетілмейтін мәліметтер ͡ б̊ар ↓ /// ↑ бір жігіт ͡ полдұ таныш ͡ шігіт → // жамағатымыз → // бауұрұмұз уол жігіт мысалыға → // көзү жарқырап тұр йекі ͡ гөзү → // б̊ірақ бір ͡ гөзү ͡ гөрмөйдү ↓ /// ↑ көзү жарқырап тұр → // жайнап тұр → // б̊ірағ уол жігіт айтады → // мем бір ͡ ғызб̊ен хыйтпа жасаб̊ ͡ жүрмүң ͡ кәзір ↓ /// ↑ мені ͡ б̊айқамайды дейді → // мені ͡ б̊ілмейді дейді → // йекі ͡ гөзүмдү де ͡ гөрөдү деб̊ ͡ ойлайды ↓ /// ↑ бірағ менің мына ͡гөзүм ͡ гөрмөйдү дейді да ↓ /// ↑ мен сон'айтčам болады ма → // айтпасам бола ма дейді ↓ /// ↑ уосұндай мәселелер ͡ б̊ар міндетті түрд'айтылұуұ ͡ герек ↓ /// |
Жүргізуші: Мысалыға шариғатта бар ғо егер де қыз тұрмысқа шығайын деп жатса, күйеу баланың, мысалыға, болашақ күйеу баланың мінез құлығын да сен білетін болсаң, танитын болсаң оны жасырмай айт дейді, мысалыға. Сонда бұл қалай болады, мысалыға, сіз жаңағы хитбада оның құрбысы, мысалы, немесе досы оған қайтадан хитба жасайын десе мысалы. Өзі хитбада болған кісіге онда оның жаңағы нелерін айтпау керек па әлде. Қонақ: Сонда рұқсат етілген мәліметтер бар жаңағы рұқсат етілмейтін мәліметтер бар. Бір жігіт болды таныс жігіт, жамағатымыз, бауырымыз ол жігіт мысалыға көзі жарқырап тұр екі көзі бірақ, бір көзі көрмейді. Көзі жарқырап тұр, жайнап тұр бірақ ол жігіт айтады мен бір қызбен хитба жасап жүрмін қәзір. Мені байқамайды дейді, мені білмейді дейді екі көзімді де көреді деп ойлайды. Бірақ менің мына көзім көрмейді дейді да. Мен соны айтсам болады ма айтпасам бола ма дейді. Осындай мәселелер бар міндетті түрде айтылуы керек. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
↑ болмаса бір жігіттер мысалыға псійхологійалық жаңағы ауытқұу бар мысалыға ↓ /// ↑ уондай кәдімгі айып кемшілігі бар нәрселер бар мысалыға → // мүмкін денесінде болұуы мүмкін ↓ /// ↑ кейбір нәрселерді йенді адамның уөзінің ішкі жаңағы табійғатында → // кейбір нәрселер болұуы мүмкін ↓ /// ↑ уол айып кемшіліктер хійтба деген сол бір бірімен түсінісүу → // келісүу сосын сол жерде ірійзалық білдіріп мысалыға йегер шыныменде жаңағындай ұнатып → // болды ірійзамын сол хійтбада сол шешіледі сол нәрсе ↓ /// |
↑ болмаса ͡ б̊ір жігіттер мысалыға → // псұйхологұйалығ жаңағ'ауұтқұу бар мысалыға ↓ /// ↑ уондай ͡ гәдімг'айып кемшілігі ͡ б̊ар нәрселер ͡ б̊ар мысалыға → // мүмкүн денесінде ͡ б̊олұуұ мүмкүн ↓ /// ↑ кейб̊ір нәрселерд'енді адамның уөзүнүң ішкі жаңағы таб̊ыйғатында кейб̊ір нәрселер ͡ б̊олұуұ мүмкүн ↓ /// ↑ уол айып кемшіліктер → // хыйтпа деген сол бір б̊ірімен түсүнүсүу → // келісүу → // сосұн сол жерде ырыйзалық ͡ пілдіріп → // мысалығ'егер шыныменде жаңағындай ұнатып → // болдұ ырыйзамын сол хыйтпада сол шешіледі сол нәрсе ↓ /// |
Болмаса бір жігіттер мысалыға психологиялық жаңағы ауытқу бар мысалыға. Ондай кәдімгі айып-кемшілігі бар нәрселер бар, мысалыға, мүмкін денесінде болуы мүмкін. Кейбір нәрселерді енді адамның өзінің ішкі жаңағы табиғатында кейбір нәрселер болуы мүмкін. Ол айып-кемшіліктер хитба деген сол бір-бірімен түсінісу, келісу сосын сол жерде ризалық білдіріп, мысалыға, егер шынымен де жаңағындай ұнатып, болды ризамын сол хитбада сол шешіледі сол нәрсе. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
жүргізуші: ↑ немесе ат'анасы сырқат болұуы мүмкінғой → // мысалы жігіттің ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ ата-анасы сырқат болұуы мүмкін ↓ /// ↑ соған ұқсаған кейбір жағдайлар болұуы мүмкін → // соның барлығын уосындай осындай деп хійтбада мысалыға барлығын ашып → // анықтап алғаны дұрыс болып йесептеледі ↓ /// ↑ жүргізуші ↓ /// ↑ мәселенің басын ашып алу йертеңгі күні → // үйленгеннен кейін ажырасып кетпеуін ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ ажырасып кетпеудің алғы шарты болып табыладығо ↓ /// ↑ жүргізуші ↓ /// ↑ бойжеткен бір жігітті сыртынан ұнатса → // уонысын қалай білдірүу керек ↓ /// |
жүргізуші: ↑ немес'ат'анасы сырқат ͡ полұуұ мүмкүң ͡ ғой → // мысалы жігіттің ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ ат'анасы сырқат ͡ полұуұ мүмкүн ↓ /// ↑ соған ұқ̊сағаң ͡ гейб̊ір жағдайлар ͡ б̊олұуұ мүмкүн → // сонұң барлығын уосұндай уосұндай деп хыйтпада мысалыға ͡б̊арлығын ашып → // анықтаб̊ ͡ алғаны дұрұс ͡ полұб̊ ͡ йесептеледі ↓ /// ↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ мәселенің басын ашыб̊ ͡ алұу ертеңгі ͡ гүнү → // үйлөңгөннең ͡ гейін ажырасып кетпеуүн ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ ажырасып кетпеудүң алғы шарты ͡ б̊олұп таб̊ылады ғой ↓ /// ↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ бойжеткем бір жігітті сыртынан ұнатčа → // уонұсұң ͡ ғалай білдірүу ͡ герек ↓ /// |
Жүргізуші: Немесе ата-анасы сырқат болуы мүмкін ғой мысалы жігіттің. Қонақ: Ата-анасы сырқат болуы мүмкін. Соған ұқсаған кейбір жағдайлар болуы мүмкін, соның барлығын осындай-осындай деп хитбада мысалыға барлығын ашып, анықтап алғаны дұрыс болып есептеледі. Жүргізуші: Мәселенің басын ашып алу ертеңгі күні үйленгеннен кейін ажырасып кетпеуін. Қонақ: Ажырасып кетпеудің алғы шарты болып табылады ғо. Жүргізуші: Бойжеткен бір жігітті сыртынан ұнатса, онысын қалай білдіру керек. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
қонақ: ↑ қыз бала ұнатып қалса уол уәлій арқылы → // уөзінің жаңағы бауыры арқылы → // болмаса уөзінің жаңағы ағасы арқылы → // ана жігітке жеткізсе болады ↓ /// ↑ содан кейін пайғамбарымыз (с. ғ. с) сахабаларды солай істеген ↓ /// ↑ қызы хавса роделланың күйеуі қайтыс болған кезінде уосманға барып жаңағы айтад → // недійді менің қызымды ал дейді ↓ /// ↑ жоқ уол кісімен тұрмыс құра алмайтын сыйақтымын ↓ /// |
қонақ:↑ қыз ͡ б̊ал'ұнатып қалс'ол үуәлій арқылы → // уөзүнүң жаңағы ͡ б̊ауұр'арқылы → // болмас'өзүнүң жаңағ'ағасы арқылы ана жігітке жеткіссе ͡ б̊олады ↓ /// ↑ содаң ͡ гейім пайғамбарымыз (с.ғ.с) сахаб̊аларды солай істеген ↓ /// ↑ қызы хавса ұроделланың ͡ гүйөуү ғайтыс ͡ полғаң ͡ гезінд'осмаңға барыб̊ жаңағ'айтады → // не дейді → // менің ͡ ғызымд'ал дейді ↓ /// ↑ жоқ → // уол ͡ гісімен тұрмұс құр'алмайтын сыйақтымын ↓ /// |
Қонақ: Қыз бала ұнатып қалса, ол уәли арқылы өзінің жаңағы бауыры арқылы, болмаса өзінің жаңағы ағасы арқылы ана жігітке жеткізсе болады. Содан кейін Пайғамбарымыз (с. ғ. с) сахабаларды солай істеген. Қызы Хавса Роделланың күйеуі қайтыс болған кезінде Османға барып жаңағы айтады, не диді менің қызымды ал дейді. Жоқ ол кісімен тұрмыс құра алмайтын сияқтымын. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
↑ сөйтіп жаңағы әбүу бәкірге айтады уол кісі үндемейд → // сосын пайғамбарымыз (с. ғ. с) жаңағы йестіп пайғамбарымыз (с. ғ. с) құда түсіп пайғамбарымыз (с. ғ. с) некелеседі ↓ /// ↑ жалпы бұл жерде мысалыға бір нәрсені ұстанұу керек → // неге ағаларына → // бауырларына айтып → // аға-бауырларыда дұрыс түсініп мысалыға сондай жақс'адам көрген кезде жібермеу керек ↓ /// |
↑ сөйтүб̊ жаңағ'әб̊үу бәкірг'айтады → // уол гіс'үндөмөйді → // сосұм пайғамбарымыз (с. ғ. с) жаңағ'естіп → // пайғамбарымыз (с. ғ. с) құда түсүп → // пайғамбарымыз (с. ғ. с) некелеседі ↓ /// ↑ жалпы ͡ б̊ұл жерде мысалыға ͡ б̊ір нәрсен'ұстанұу герек → // нег'ағаларына → // бауұрларын'айтып → // аға-͡б̊ауұрларыда дұрұс түсүнүп → // мысалыға сондай жақ̊с'адам көргөң ͡ гезде жіб̊ермеу ͡ герек ↓ /// |
Сөйтіп, жаңағы Әбу Бәкірге айтады ол кісі үндемейді, сосын Пайғамбарымыз (с. ғ. с) жаңағы естіп Пайғамбарымыз (с. ғ. с) құда түсіп Пайғамбарымыз (с. ғ. с) некелеседі. Жалпы бұл жерде мысалыға бір нәрсені ұстану керек, неге ағаларына, бауырларына айтып, аға-бауырлары да дұрыс түсініп мысалыға сондай жақсы адам көрген кезде жібермеу керек. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
жүргізуші: ↑ негізі аға бауырлары → // уәлійлерінің міндетіғо → // йағній уол қызды тұрмысқа берүу ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ қызды тұрмысқа берүу міндеті → // уол міндетті түрде ↓ /// ↑ жүргізуші ↓ /// ↑ бірінші хійтбадан шешім шығар'алмай жүрген қызға → // йекінші бір мұсылман хійтба ұсынса → // қыз бала нестейді ↑ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ қазақта сөз бар түн ұзарса → // түс көбейеді дейд ↓ /// ↑ бір нәрсені шешімі шығармастан → // бір нәрсені нәтійжесін көрместен → // ұзаққа созып жіберсең уоның әрбір нәрсеге ұуланып әрбір нәрсеге байланып → // арқасынан неше түрлі бір мәселелер тұуындап кетүуі мүмкін ↓ /// |
жүргізуші:↑ негіз'аға бауұрлары → // үуәлійлерінің міндеті ғой → // йағній ол қызды тұрмұсқа ͡ б̊ерүу ↓ /// ↑ қонақ ↓ ///↑ қызды тұрмұсқа ͡ б̊ерүу міндеті → // уол міндетті түрдө ↓ /// ↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ бірінші хыйтпадан шешім шығар'алмай жүргөң ͡ ғызға → // йекінші ͡б̊ір мұсұлман хыйтп'ұсұнса →қыз ͡б̊ала нестейді ↑ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ қазақта сөз ͡ б̊ар → // түн ұзарса → // түс көб̊өйөді дейді ↓ /// ↑ бір нәрсені шешімі шығармастан → // бір нәрсені нәтійжесің ͡ гөрмөстөн → // ұзаққа созұб̊ ͡ жіб̊ерсең → // уонұң әрб̊ір нәрсег'ұуланып → // әрб̊ір нәрсеге ͡б̊айланып → // арқасынан неше түрлү ͡б̊ір мәселелер тұуұндап кетүуү мүмкүн ↓ /// |
Жүргізуші: Негізі аға-бауырлары, уәлилерінің міндеті ғо, яғни ол қызды тұрмысқа беру. Қонақ: Қызды тұрмысқа беру міндеті ол міндетті түрде. Жүргізуші: Бірінші хитбадан шешім шығара алмай жүрген қызға, екінші бір мұсылман хитба ұсынса қыз бала не істейді? Қонақ: Қазақта сөз бар түн ұзарса, түс көбейеді дейді. Бір нәрсені шешімі шығармастан, бір нәрсені нәтижесін көрместен, ұзаққа созып жіберсең, оның әрбір нәрсеге уланып әрбір нәрсеге байланып, арқасынан неше түрлі бір мәселелер туындап кетуі мүмкін. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
↑ хійтба жасаған кезінде → / тәуекел деген нәрсе бар ↓ /// ↑ аллаға тәуекел йету → // аллаға тапсырұу → // сосын алладан сұрау көмек сұрау ↓ /// ↑ ійншалла ійстійхара деген намаз бар ↓ /// ↑ пайғамбарымыз (с. ғ. с) сүннет уосы мәселелердіде жаңағы кеңінен тоқталып айтып кетеміз ↓ /// ↑ сол нәрселерді жасау керек ↓ /// ↑ адам уой соқты болып → // уөзім шешем йешкімге айтпаймын деп жүре берсе уол ұзаққа созыла беред ↓ /// ↑ ал біреумен хійтба жасап жүрген қыз бала → // қалай йекінші уоны тастай салып басқа біреумен хійтба жасайды ↓ /// |
↑ хыйтпа жасағаң ͡ гезінде → / тәуөкөл деген нәрсе ͡ б̊ар ↓ /// ↑ аллаға тәуөкөл йетүу → // аллаға тап̊сырұу → // сосұн алладан сұрау → // көмөк̊ сұрау ↓ /// ↑ ыйншалл'ыйстыйхара деген намаз ͡б̊ар ↓ /// ↑ пайғамбарымыз (с. ғ. с) сүннөт уосұ мәселелерді де жаңағы ͡ геңінен тоқталыб̊ ͡ айтып кетеміз ↓ /// ↑ сол нәрселерді жасау ͡ герек ↓ /// ↑ адам уой соқтұ ͡ б̊олұп → // уөзүм шешем → // йешкімг'айтпаймын деб̊ жүрө ͡б̊ерсе → // ол ұзаққа созұла ͡ б̊ереді ↓ /// ↑ ал біреумөн хыйтпа жасаб̊ жүргөң ͡ ғыз ͡ б̊ала → / қалай йекінш'онұ тастай салып → // басқа ͡ б̊іреумөн хыйтпа жасайды ↓ /// |
Хитба жасаған кезінде тәуекел деген нәрсе бар. Аллаға тәуекел ету, Аллаға тапсыру, сосын Алладан сұрау көмек сұрау. Иншалла истихара деген намаз бар. Пайғамбарымыз (с. ғ. с) сүннет осы мәселелерді де жаңағы кеңінен тоқталып айтып кетеміз. Сол нәрселерді жасау керек. Адам ой соқты болып, өзім шешем, ешкімге айтпаймын деп жүре берсе ол ұзаққа созыла береді. Ал біреумен хитба жасап жүрген қыз бала қалай екінші оны тастай салып басқа біреумен хитба жасайды. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
жүргізуші: ↑ жаңа уөзіңіз айтып уөттіңіз → // ійстійхара намазы ↓ /// ↑ уол ійстійхара намазы қалай уоқылады ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ мысалыға бір істің ақырын → // соңын біл'алмайсыз ↓ /// ↑ уоның не қайырлы не уоның қайырсыз йекенін білмейсіз ↓ /// ↑ мысалыға бір қызбен үйленейін деп жатырсыз уол сізге кейін жақсы жар боладыма → // жоқ ажырасып кетедіма сол үшін сол үшін йекі жақтада йекі жақтада міндетті түрде хійтба жасағаннан кейін ійстійхара намазын уоқыған дұрыс ↓ /// |
жүргізуші: ↑ жаң'өзүңүз айтыб̊ у͡өттүңүз → // ыйстыйхара намазы ↓ /// ↑ уол ыйстыйхара намазы қалай уоқұлады ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ мысалыға ͡ б̊ір істің ақырын → // соңұм біл'алмайсыз ↓ /// ↑ уонұң не хайырлы → // н'онұң хайырсыз йекенім білмейсіз ↓ /// ↑ мысалыға ͡ б̊ір ғызб̊ен үйлөнөйін деб̊ ͡ жатырсыз → // уол сізге ͡ гейін жақ̊сы жар ͡ б̊ола ма → // жоқ → // ажырасып кетеді ма → // сол үшүн → // сол үшүн йекі жақта да → // екі жақта да міндетті түрдө хыйтпа жасағаннаң ͡ гейін ыйстыйхара намазын уоқұған дұрұс ↓ /// |
Жүргізуші: Жаңа өзіңіз айтып өттіңіз, истихара намазы. Ол истихара намазы қалай оқылады. Қонақ: Мысалыға, бір істің ақырын, соңын біле алмайсыз. Оның не хайырлы, не оның хайырсыз екенін білмейсіз. Мысалыға, бір қызбен үйленейін деп жатырсыз, ол сізге кейін жақсы жар болады ма, жоқ ажырасып кетеді ма сол үшін сол үшін екі жақта да, екі жақта да міндетті түрде хитба жасағаннан кейін истихара намазын оқыған дұрыс. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
↑ дәрет алып келіп → // жаңағында тыйым салынбаған ұуақыттарда тұрып йекі бас намазын уоқыйсыз → // йекі бас намазын уоқығаннан кейін намазыңызды бітіргеннен кейін қолыңызды жайып ↓ /// ↑ йе аллахым мен сенің іліміңмен сұраймын → // сенің құдыретіңе сүйенемін йегер → // уосы іс мен үшін → // дүнійем үшін → // ақыретім үшін қайырлы болса уоны маған нәсіп йет ↓ /// ↑ маған жеңіл йет уоны ↓ /// ↑ йегер уол менің уосы іс → // уосы жар → // уосы қыз бала менің ақыретім үшін → // менің дүнійем үшін қайырсыз болса уонда мені алыс йет ↓ /// ↑ маған басқа қайырлысын → // басқа жақсысын нәсіп йет деп сұрайды ↓ /// ↑ уосылайша дұға жасап → // алладан сұрау уол ійстійхара намазы ↓ /// |
↑ дәрет алып келіп → // жаңағында тыйым салымбаған ұуақыттарда тұрұп → // йекі ͡ б̊ас намазын уоқұйсұз → // йекі ͡ б̊ас намазын уоқұғаннаң ͡ гейін → // намазыңызды ͡ б̊ітіргеннең ͡ гейің ғолұңұзды жайып ↓ /// ↑ йе аллахым → // мен сенің іліміңмен сұраймын → // сенің ͡ ғұдіретіңе сүйөнөмін → // йегер → / уос'іс мен үшүн → // дүнүйөм үшүн → // ақіретім үшүн хайырлы ͡ б̊олса → // онұ маған нәсіб̊ ͡ йет ↓ /// ↑ маған жеңіл йет уонұ ↓ /// ↑ йегер уол менің уос'іс → // уосұ жар → // уосұ ғыз ͡ б̊ала менің ақіретім үшүн → // менің дүнүйөм үшүн хайырсыз ͡ б̊олса → // онда мен'алыс йет ↓ /// ↑ мағам басқа хайырлысын → // басқа жақ̊сысын нәсіб̊ ͡ йет деп̊ сұрайды ↓ /// ↑ уосұлайша дұға жасап → // алладан сұрау уол ыйстыйхара намазы ↓ /// |
Дәрет алып келіп, жаңағында тыйым салынбаған уақыттарда тұрып, екі бас намазын оқисыз, екі бас намазын оқығаннан кейін намазыңызды бітіргеннен кейін қолыңызды жайып,Е, Аллахым, мен сенің іліміңмен сұраймын, сенің құдіретіңе сүйенемін, егер осы іс мен үшін, дүнием үшін, ақіретім үшін хайырлы болса, оны маған нәсіп ет. Маған жеңіл ет оны. Егер ол менің осы іс, осы жар, осы қыз бала менің ақіретім үшін, менің дүнием үшін хайырсыз болса, онда мені алыс ет. Маған басқа хайырлысын, басқа жақсысын нәсіп ет деп сұрайды. Осылайша, дұға жасап, Алладан сұрау ол истихара намазы. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
жүргізуші: ↑ уөзіңіз айтып қалдыңыз жаңа ійстійхараның нәтійжесін күтеді ↓ /// ↑ бір біріне айтұу керек деп ↓ /// ↑ сонда нәтійжесі дегенде не түсінеміз ↑ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ нәтійжесі дегенде пайғамбарымыз (с. ғ. с) уосы намазды үйретеді ↓ /// ↑ қалай уоқыйды → // не айтады бәрін үйреткен ↓ /// ↑ сол кезде уосы намазды уоқып → // содан кейін жүрегіңнің түбіне → / үңіл деген ↓ /// ↑ сол жүрегіңнің түбінде қандай уой келді → // сол уойда қайыр бар деп айтқан пайғамбарымыз (с. ғ. с) ↓ /// ↑ жүргізуші ↓ /// ↑ уосыған үйлен деген сыйақты үйленуді қалауың ↓ /// |
жүргізуші:↑ уөзүңүз айтып қалдыңыж жаңа → // ыйстыйхараның нәтійжесің ͡ гүтөдү ↓ /// ↑ бір-͡б̊ірін'айтұу ͡ герек деп ↓ /// ↑ сонда нәтійжесі дегенде → / не түсүнөміз ↑ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ нәтійжесі дегенде пайғамбарымыз (с. ғ. с) уосұ намазд'үйрөтөді ↓ /// ↑ қалай уоқұйдұ → // н'айтады → // бәрін үйрөткөн ↓ /// ↑ сол ͡ гезд'осұ намазд'оқұп → // содаң ͡ гейін жүрөгүңнің түб̊үнө үңүл деген ↓ /// ↑ сол жүрөгүңнің түб̊үндө ғандай уой ͡ гелді → // сол уойда хайыр ͡ б̊ар деб̊ ͡айтқам пайғамбарымыз (с. ғ. с) ↓ /// ↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ уосұған үйлөн деген сыйақт'үйлөнүудү ͡ ғалауұң ↓ /// |
Жүргізуші: Өзіңіз айтып қалдыңыз жаңа истихараның нәтижесін күтеді. Бір-біріне айту керек деп. Сонда нәтижесі дегенде не түсінеміз? Қонақ: Нәтижесі дегенде Пайғамбарымыз (с. ғ. с) осы намазды үйретеді. Қалай оқиды не айтады бәрін үйреткен. Сол кезде осы намазды оқып, содан кейін жүрегіңнің түбіне үңіл деген. Сол жүрегіңнің түбінде қандай ой келді, сол ойда хайыр бар деп айтқан Пайғамбарымыз (с. ғ. с). Жүргізуші: Осыған үйлен деген сияқты үйленуді қалауың. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
қонақ: ↑ сезгім келеді ↓ /// ↑ алла саған сезім береді мүмкін ↓ /// ↑ мүмкін уондай бір сезім болмай → // бір қорқыныш болмаса жек көрүу болмаса аз маз бір ыңғайсыз сезім келүуі мүмкін ↓ /// ↑ сол жүрегіңнің түбіне үңіліп көр → // қара дейд ↓ /// ↑ уодан кейін йекінші түрі бар → // түс көруі мүмкін ↓ /// ↑ мысалыға құптан намазының жаңағы кезінде уоқыдың ↓ /// ↑ сосын бітірдің намазды → // ұйықтадың ↓ /// ↑ ұйықтап түсіңде жақсы түс көрдің соған байланысты ↓ /// ↑ уонда бійссіймійллә алланың ійшарасы ↓ /// ↑ бұл нәтійжесі негізі бір апта нәтійжесі болғанға дейін → / уоқылатын намаз ійстійхара намазы ↓ /// ↑ бір аптаға дейін созылұуы мүмкін → // йекі күнге → / болмаса үш күнге созылұуы мүмкін ↓ /// ↑ бірақта нәтійжесі болады ↓ ///↑ нәтійжесі болып → // сөйтіп ійстійхара намазымен үйленген → / талай жастар білеміз ↓ /// ↑ талай жақсылыққа жеткен → / кісілерді⁀де білеміз ↓ /// |
қонақ: ↑ сезгім ͡ геледі ↓ /// ↑ алла саған сезім береді мүмкүн ↓ /// ↑ мүмкүн уондай бір сезім болмай → // бір ͡ ғорғұнұш ͡ полмаса → // жек көрүу ͡ б̊олмаса → // аз маз ͡ б̊ір ыңғайсыс ͡ сезім ͡ гелүуү мүмкүн ↓ /// ↑ сол жүрөгүңнің түб̊үн'үңүлүп көр → // қара дейді ↓ /// ↑ уодаң ͡ гейін йекінші түрү ͡ б̊ар → // түс көрүуү мүмкүн ↓ /// ↑ мысалыға ͡ ғұптан намазының жаңағы ͡ гезінд'оқұдұң ↓ /// ↑ сосұм бітірдің намазды → // ұйұқтадың ↓ /// ↑ ұйұқтап → // түсүңдө жақ̊сы түс көрдүң соғам байланысты ↓ /// ↑ уонда ͡ б̊ійссіймійл'алланың ыйшарасы ↓ /// ↑ бұл нәтійжесі негізі ͡ б̊ір апта нәтійжесі ͡б̊олғаңға дейін уоқұлатын намаз ыйстыйхара намазы ↓ /// ↑ бір аптаға дейін созұлұуұ мүмкүн → // йекі ͡ гүңгө → // болмас'үш күңгө созұлұуұ мүмкүн ↓ /// ↑ бірақта нәтійжесі ͡ б̊олады ↓ /// ↑ нәтійжесі ͡ б̊олұп → // сөйтүб̊ ͡ ыйстыйхара намазымен үйлөңгөн талай жастар ͡ б̊ілеміз ↓ /// ↑ талай жақ̊сылыққа жеткең ͡ гісілерді де ͡ б̊ілеміз ↓ /// |
Қонақ: Сезгім келеді. Алла саған сезім береді, мүмкін. Мүмкін, ондай бір сезім болмай, бір қорқыныш болмаса, жек көру болмаса, аз-маз бір ыңғайсыз сезім келуі мүмкін. Сол жүрегіңнің түбіне үңіліп көр, қара дейді. Одан кейін екінші түрі бар түс көруі мүмкін. Мысалыға, құптан намазының жаңағы кезінде оқыдың. Сосын бітірдің намазды, ұйықтадың. Ұйықтап түсіңде жақсы түс көрдің соған байланысты. Онда биссимиллә Алланың ишарасы. Бұл нәтижесі негізі бір апта нәтижесі болғанға дейін оқылатын намаз истихара намазы. Бір аптаға дейін созылуы мүмкін, екі күнге болмаса үш күнге созылуы мүмкін. Бірақта нәтижесі болады. Нәтижесі болып, сөйтіп истихара намазымен үйленген талай жастар білеміз. Талай жақсылыққа жеткен кісілерді де білеміз. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
жүргізуші: ↑ уосы жаңа уөзіңіз айтқан ійстійхара намазын уоқұу барысында → / кеңесүуде маңызды дейді ↓ /// ↑ уосыған тоқталсаңыз ↓ /// ↑ кімдермен кеңеседі → // не мәселе жөнінде ↑ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ қазағымызда сөз барғой → // кеңесіп пішкен тон келте болмас дейд ↓ /// ↑ кеңесүу тұуралы → / арнайы сүре бар құранда ↓ /// ↑ шора деген қыз балада → // ұл балада мысалыға кеңесүу керек ↓ /// ↑ ат'анасымен кеңесүу керек → // йең бірінші ат'анасы йенді жоқ болса → // уөзінің ағасымен кеңесүу керек → // бауырымен кеңесүу керек → // әпкесімен кеңесүу керек ↓ /// ↑ болмаса сол әкешешесінің тұуысқандарымен кеңесүуі керек ↓ /// ↑ уөйткені кеңесүу уол қайыр бар уода → // уода жақсылық бар ↓ /// |
жүргізуші: ↑ осұ жаң'өзүңүз айтқан ыйстыйхара намазын уоқұу ͡б̊арысында → // кеңесүудө маңызды дейді ↓ /// ↑ уосұған тоқталсаңыз ↓ /// ↑ кімдермең ͡ геңеседі → // не мәселе жөнүндө ↑ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ қазағымызда сөз ͡ б̊ар ғой → // кеңесіп пішкен тоң ͡ гелте ͡б̊олмас тейді ↓ /// ↑ кеңесүу тұуралы арнайы сүрө ͡ б̊ар ғұранда ↓ /// ↑ шора дегең ͡ ғыз ͡б̊ала да → // ұл бала да мысалыға ͡ геңесүу ͡ герек ↓ /// ↑ ат'анасымен ͡ геңесүу ͡ герек йең бірінші → // ат'анас'енді жоқ ͡ полса → // уөзүнүң ағасымең ͡ геңесүу ͡ герек → // бауұрұмөң ͡ геңесүу ͡ герек → // әпкесімең ͡ геңесүу ͡ герек ↓ /// ↑ болмаса сол әке-шешесінің тұуұсқандарымең ͡ геңесүуү ͡ герек ↓ /// ↑ уөйткөнү кеңесүу уол → / хайыр ͡ б̊ар уода → // уода жақ̊сылық ͡ пар ↓ /// |
Жүргізуші: Осы жаңа өзіңіз айтқан истихара намазын оқу барысынды кеңесуде маңызды дейді. Осыған тоқталсаңыз. Кімдермен кеңеседі, не мәселе жөнінде? Қонақ: Қазағымызда сөз бар ғой кеңесіп пішкен тон келте болмас дейді. Кеңесу туралы арнайы сүре бар құранда. Шора деген қыз бала да, ұл балада, мысалыға, кеңесу керек. Ата-анасымен кеңесу керек, ең бірінші ата-анасы енді жоқ болса, өзінің ағасымен кеңесу керек, бауырымен кеңесу керек, әпкесімен кеңесу керек. Болмаса сол әке-шешесінің туысқандарымен кеңесуі керек. Өйткені кеңесу ол хайыр бар о да, о да жақсылық бар. |
Бақытнұр Шаменұлы
|
▶
|
↑ уосындай қыз баламен таныстым → // уосындай ұуы уосындай йекен → // уосындай жерде тұрады йекен → // уосындай уосындай кәсіп істейді йекен → // болмаса уосындай жерде уоқыйды йекен ↓ /// ↑ н'айтасыз аға → // н'айтасыз әкетай деп сол кісілер шешімін айтады ↓ /// ↑ балам уосындай уосындай деп сол кісілермен ақылдасып → // уөзім білерлікке салынбастан → // кәзір көп жастарды білеміз ат'анасын'айтпастан → // ат'анасының қарсылығына қарамастан үйленіп жатады ↓ /// ↑ жаңағы уол ақыры жақсылыққ'апармай жатады ↓ /// ↑ уол неге сол жаңағы кеңеспеуден → // ақылдаспаудан сондықтан ақылдасұу керек міндетті түрде ақылдасұу керек ↓ /// |
↑ уосұндай ͡ ғыз ͡ б̊аламен таныстым уосұндай → // ұрұуұ уосұндай йекен → // уосұндай жерде тұрады йекен → // уосұндай уосұндай ͡ гәсіб̊ ͡істейді йекен → // болмасауосұндай жерде уоқұйдұ йекен ↓ /// ↑ н'айтасыз аға → // не'айтасыз әкетай деп̊ сол ͡ гісілер шешімін айтады ↓ /// ↑ балам уосұндай уосұндай деп̊ сол ͡ гісілермен ақылдасып → // уөзүм білерлікке салымбастан → // кәзір ͡ гөб̊ жастарды ͡ б̊ілеміз → // ат'анасын'айтпастан → // ат'анасының ͡ ғарсылығына ͡ ғарамастан үйлөнүб̊ ͡ жатады ↓ /// ↑ жаңағы уол ақыры жақ̊сылыққ'апармай жатады ↓ /// ↑ уол неге → // сол жаңағы ͡ геңеспеудөн → // ақылдаспаудан → // сондұқтан ақылдасұу ͡ герег міндетті түрдө → // ақылдасұу ͡ герек ↓ /// |
Осындай қыз баламен таныстым, осындай руы осындай екен, осындай жерде тұрады екен, осындай-осындай кәсіп істейді екен, болмаса осындай жерде оқиды екен. Не айтасыз аға, не айтасыз әкетай деп сол кісілер шешімін айтады. Балам осындай-осындай деп сол кісілермен ақылдасып, өзім білерлікке салынбастан, кәзір көп жастарды білеміз ата-анасына айтпастан, ата-анасының қарсылығына қарамастан үйленіп жатады. Жаңағы ол ақыры жақсылыққа апармай жатады. Ол неге сол жаңағы кеңеспеуден, ақылдаспаудан сондықтан ақылдасу керек міндетті түрде ақылдасу керек. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑уоның себебі йенді → / мен йенді / уойлаймын / уосы / йекран арқылы мен / халыққа / ақылбай ақ̊сақал іретінде→ танылып қалдым↓/// |
↑уонұң себ̊еб̊і йенді →/ мен йенді уойлаймын /уосұ / экран арқылы мен / халыққа / ақылб̊ай ақ̊сақал іретінде → / танылып ͡ қалдым↓/// |
Оның себебі енді, мен, енді, ойлаймын, осы экран арқылы мен халыққа Ақылбай ақсақал ретінде танылып қалдым. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑уөйткені / мен сомдаған ірөлдерді → / жаңағы сіз айтып уотырған біржанды да → / болмаса шәкәрімді уоны / театрды→ / уөнерді сүйетін қауым ғана / сол / театр әлемінде жүрген адамдар ғана білуі мүмкін↓/// ↑ал жалпы қазақ → // мені ақылбай ретінде таныды ғой↓/// |
↑уөйткөнү / мен сомдаған ірөлдөрдү / жаңағы сіз айтып уотұрғам ͡ біржанды ͡ да → / болмаса шәкәрімді уонұ / театрды / уөнөрдү сүйөтүң ͡ ғауұмғана→ / сол / театр әлемінде жүргөн адамдар ͡ ғана ͡ б̊ілүуү мүмкүн↓/// ↑ал жалпы ͡ ғазақ // мені / ақылб̊ай іретінде таныды ͡ ғой↓/// |
Өйткені мен сомдаған рөлдерді, жаңағы сіз айтып отырған Біржанды да, болмаса Шәкәрімді, оны театрды, өнерді сүйетін қауым ғана, сол театр әлемінде жүрген адамдар ғана білуі, мүмкін. Ал жалпы қазақ мені Ақылбай ретінде таныды ғой. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑ауылдан көрген йелден көрген / жоқ әлде уқыған /→ қалай уосы уобразға // ы: уосы уобразбенен →/ бекжан біртұтас болып кетті↑/// ↑йенді / білмеймін →/ мен йенді уол уобразбен біртұтас болып кеттім деп айта алмаймын↓/// |
↑ауұлдаң ͡ гөргөн йелдең ͡ гөргөн / жоғ ͡ әлде уоқұған → / қалай уосұ уоб̊разға // уосұ уоб̊разб̊енен / бекжан / біртұтас ͡ полұп ͡ кетті↑/// йенді / білмеймін / мен йенді уол уоб̊разб̊ем ͡ біртұтас ͡ полұп кеттім деб̊ ͡ айт'алмаймын ↓/// |
Ж: Ауылдан көрген, елден көрген, жоқ әлде оқыған, қалай осы образға, ы-ы-ы осы образбенен Бекжан біртұтас болып кетті?
Б. Тұрыс: Енді, білмеймін, мен, енді, ол образбен біртұтас болып кеттім деп айта алмаймын. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑мүмкүн / мүмкүн↓/// ↑йенді біз / кезінде сол →// қазақтың қасійетті қара шалдарын көріп уөстүк↓/// ↑сол кісілердің қолына сұу құйып уөстүк↓// сол күсүлердің / бір ауыз батасыменен уөстік↓/// ↑уөй / айналайын уөркенің уөссүн →/ уөнөрлү бол↓/// ↑қәзір йенді / мен көп жерде бұлай айта берсем / қайталау болұуы да мүмкүн / мен бұрұндары да айтатынмын→/ уосы бір исраыйл ағамыздың әдемі уөлеңін уөзіме меншіктеп алғам↓/// ↑ақ̊сақалға зәрүумін / ақ̊сақалға / ақ сақалы ұқ̊сайтұн ақ̊ша қарға↓/// ↑бұлбұл ұшты бұл күнү көзүмнен / ақ сапарға аттанған жақ̊сы адамдар / деп↓/// ↑сақал түгүл мұрты жоқ қарттарымның / алдарыңда келмейді ақтарылғым↓/// ↑солар үшін кейде мен бата беріп →/ солар үшін кейде мен атқа міндім деп →/ сол кісілердің ірөлін / атқарып жүрген жайымыз бар↓/// |
↑мүмкүн / мүмкүн↓/// ↑йенді ͡ б̊із / кезінде сол →// қазақтың ͡ ғасійетті / қарашалдарың ͡ гөрүп уөстүк↓/// ↑солгісілердің / қолұна сұу ͡ ғұйұп уөстүк →/ солгісілердің / бірауұз ͡ б̊атасыменен уөстүк↓/// ↑ уөй / айналайын уөркөнүң уөссүн →/ уөнөрлү ͡ б̊ол↓/// ↑қәзір йенді / мең ͡ гөб̊ жерде ͡ б̊ұлай айта ͡ б̊ерсем / қайталау ͡ б̊олұуұ ͡ да мүмкүн / мем ͡ бұрұндары ͡ д'айтатыммын →// уосұ ͡ б̊ір ійсрайыл ағамыздың әдемі уөлөңүн уөзүмө меншіктеб̊ ͡ алғам↓/// ↑ақ̊сақалға зәрүумүн / ақ̊сақалға / ақ̊сақалы ͡ ұқ ̊сайтын ͡ ақ̊шағарға↓/// ↑бұлб̊ұл ұштұ ͡ б̊ұлгүнү ͡ гөзүмнөн / ақ̊сапарға / аттаңған жақ̊с'адамдар / деп↓/// ↑сақал түгүл мұртұ жоқ қарттарымның / алдарыңда ͡ гелмейді / ақтарылғым↓/// ↑солар үшүң ͡ гейде мем ͡ бата ͡ б̊еріп →/ солар үшүң ͡ гейде мен атқа міндім ͡ деп →/ солгісілердің ірөлүн атқарыб̊ ͡ жүргөн / жайымыз ͡ б̊ар↓/// |
Мүмкін, мүмкін. Енді, біз кезінде сол қазақтың қасиетті қара шалдарын көріп өстік. Сол кісілердің қолына су құйып өстік, сол кісілердің бір ауыз батасыменен өстік: "Өй, айналайын, өркенің өссін, өнерлі бол". Қазір, енді, мен көп жерде бұлай айта берсем, қайталау болуы да мүмкін, мен бұрындары да айтатынмын, осы бір Исраил ағамыздың әдемі өлеңін өзіме меншіктеп алғам. "Ақсақалға зәрумін, ақсақалға, Ақ сақалы ұқсайтын ақша қарға. Бұлбұл ұшты бұл күні көзімнен, Ақ сапарға аттанған жақсы адамдар" деп. "Сақал түгіл мұрты жоқ қарттарымның, Алдарыңда келмейді ақтарылғым. Солар үшін кейде мен бата беріп, Солар үшін кейде мен атқа міндім" деп сол кісілердің рөлін атқарып жүрген жайымыз бар. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑исраил ағамызға дейік↓/// ↑қәзір айтады ғой →/ сен уөзі шал болайын деп̊сің деп↓/// ↑шал болудың уөзінің бір салмағы үлкен / аға↓/// ↑шал бола аламай жүрген қаншама адам бар↓// қарыйа мен ақ̊сақалды қойғанның уөзінде↓/// ↑біз / йенді / кезінде / біз көзін көргөн сол / қасійетті қара шалдар →/ қәзір мына қамшыны көріп уотырмын / сол кісілердің қамшысыменен уөскенбіз↓/// ↑кішкентай бір тентектігімізді көрген кезде →// сол қамшыменен арқамызға уосып жібеіретін↓/// ↑ылғи уөзім де айтып жүрмін ғой →// тентегін тезге / тентірегенін жөнге салған / қазыналы қарттарым бар йеді деп↓/// ↑тентегіне тек дей алмай / ійтіне кет дей алмаған / уол кезде қарыйа болмайтын↓/// ↑уол кездің / шынында да /→ қарттары әр нәрсені түсүндүріп / ұғұндұрып уотыратын↓/// ↑мен сол кісілердің / йетегінде жармасып уөстім↓/// ↑тіпті / біз әлгі үйге / діній мейрам ғой йенді →// айт кезінде ақ̊сақалдар келед →// болмаса соғымбасын берген кезде →// сол кісілердің қолына су құйұуға асығатынбыз →/ бата алу үшін↓/// |
↑ійсрайыл ағамызға дейік↓/// ↑қәзір айтадығой →/ сен уөзү шал ͡ б̊олайын деп̊сің деп↓/// ↑шал болұудұң уөзүнүң бір салмағ'үлкөн / аға↓/// ↑шал бол'алалмай жүргөң ͡ ғаншам'адам ͡ бар↓/// ↑қарыйа мен ақ̊сақалды қойғанның уөзүндө↓/// ↑біз /йенді / кезінде / біз / көзүң⁀гөргөн сол / қәсійетті ͡ ғара шалдар →/ қәзір мына⁀ғамшыны⁀гөрүп уотұрмұн / солгісілердің⁀ғамшысыменен уөскөмбүз↓/// ↑кішкентай ͡ б̊ір тентектігімізді⁀гөргөң⁀гезде / сол ͡ ғамшыменен арқамызға уосұб̊ ͡ жіб̊еретін↓/// ↑ылғый уөзүм⁀д'айтып жүрмүңғой / тентегін тезге / тентірегенін жөңгө салған / қазыналы қарттарым бар йеді⁀деп↓/// ↑тентегіне тек ͡ дей ͡ алмай / ійтіне⁀гет ͡ дей ͡ алмаған / уолгезде қарыйа ͡ б̊олмайтын↓/// ↑уолгездің / шынында ͡ да →/ қарттары / әрнәрсені түсүндүріп / ұғұндұрып уотұратын↓/// ↑мен солгісілердің / йетегінде жармасып уөстүм↓/// ↑тіпті / біз әлг'үйгө / діній мейрамғой йенді →/ айт кезінде / ақ̊сақалдар⁀геледі →// болмаса соғұмбасым ͡ бергеңгезде / солгісілердің / қолұна сұу⁀ғұйұуғ'асығатымбыз →/ бат'алұу үшүн↓/// |
Исраил ағамызға дейік. Қазір айтады ғой, сен өзі шал болайын депсің деп. Шал болудың өзінің бір салмағы үлкен, аға. Шал бола аламай жүрген қаншама адам бар, қария мен ақсақалды қойғанның өзінде. Біз, енді, кезінде біз көзін көрген сол қасиетті қара шалдар қазір мына қамшыны көріп отырмын, сол кісілердің қамшысыменен өскенбіз. Кішкентай бір тентектігімізді көрген кезде сол қамшыменен арқамызға осып жіберетін. Ылғи өзім де айтып жүрмін ғой, тентегін тезге, тентірегенін жөнге салған қазыналы қарттарым бар еді деп. Тентегіне тек дей алмай, итіне кет дей алмаған қария ол кезде қария болмайтын. Ол кездің, шынында да, қарттары әр нәрсені түсіндіріп, ұғындырып отыратын. Мен сол кісілердің етегінде жармасып өстім. Тіпті, біз, әлгі, үйге діни мейрам ғой енді, айт кезінде ақсақалдар келед, болмаса соғымбасын берген кезде, сол кісілердің қолына су құюға асығатынбыз бата алу үшін. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑сонда соғымбасында уотырған кезде / ақ̊сақалдар құр уотырмайтын →/ үйдің кішүсү болғаннан гейін / бастағы құлақты кесіп алады →/ соны алдымен үйдің жаңағы кішісіне беретін йеді ғой↓/// ↑сонда беріп жатып бізге айтатын→/ мынау / қазақтың йең қастерлі тағамы →/ бұны соғым дейді↓/// ↑берекені бекемдеп / бірлік сақтап →/ білік қосұу үшін / ағайынның араздығынан / іреніш наразылығынан ада болып→/ әреке йемес→// берекеге ұмтылдыратын қастерлі тағам / түсіндің ба дейтін↓/// ↑екінші ірет біз уоны қайталатпайтынбыз →// бірден жаттап алатынбыз↓/// ↑сол йенді / сол кездегі қарыйалар мен ылғи сөзімде айтып жүрмін →// бір ауылды ұуыздай ұйытып→// жұрттың жүрегін сүүйген ақ̊сақалдар бар йеді↓/// ↑бүгінде бійліктің білегін сүйген →// бійлікке жақын →/ атағы бар / сақалы жоқ →// ақ̊сақалсымақтар көбөйіп кетті / аға↓/// ↑сөздің шындығы сол→/ кейде біз уосы шындықтан қашамыз↓/// |
↑сонда соғұмбасында уотұрғаң⁀гезде / ақ̊сақалдар ͡ ғұр уотұрмайтын / үйдүң⁀гішісі ͡ б̊олғаннаң⁀гейін / бастағы құлақты⁀гесіб̊⁀алады →/ сон'алдымен үйдүң жаңағы⁀гішісіне ͡ б̊еретін йедіғой↓/// ↑сонда / б̊еріб̊ ⁀жатып →/ пізг'айтатын / мынау / қазақтың йең⁀ғастерлі тағамы →/ бұнұ соғұм дейді↓/// ↑берекені ͡ б̊екемдеп / бірлік̊ ͡ сақтап →/ білік қосұу ͡ үшүн / ағайынның араздығынан / іреніш наразылығынан ада ͡ б̊олұп →/ әреке йемес / берекег'ұмтұлдұратын / қәстерлі тағам / түсүндүң⁀бе дейтін↓/// ↑йекінш'ірет біз уонұ қайталатпайтымбыз →/ бірден жаттаб̊ ͡ алатымбыз↓/// сол йенді / солгездегі ͡ ғарыйалар мен ылғый / сөзүмд'айтып жүрмүн →/ бір ауұлдұ ұуұздай ұйұтұп →/ жұрттұң жүрөгүн сүйгөн ақ̊сақалдар⁀б̊ар йеді↓/// ↑бүгүндө / б̊ійліктің білегін сүйгөн // бійлікке жақын →/ атағы ͡ б̊ар / сақалы жоқ →// ақ̊сақалсымақтар / көб̊өйүп кетті / аға↓/// ↑сөздүң шындығы сол →/ кейде ͡ б̊із уосұ шындықтаң ͡ ғашамыз↓/// |
Сонда соғымбасында отырған кезде ақсақалдар құр отырмайтын, үйдің кішісі болғаннан кейін бастағы құлақты кесіп алады, соны алдымен үйдің жаңағы кішісіне беретін еді ғой. Сонда беріп жатып, бізге айтатын: "Мынау қазақтың ең қастерлі тағамы, бұны соғым дейді. Берекені бекемдеп, бірлік сақтап, білік қосу үшін, ағайынның араздығынан, реніш наразылығынан ада болып, әреке емес, берекеге ұмтылдыратын қастерлі тағам, түсіндің ба", - дейтін. Екінші рет біз оны қайталатпайтынбыз, бірден жаттап алатынбыз. Сол, енді, сол кездегі қариялар мен ылғи сөзімде айтып жүрмін, бір ауылды уыздай ұйытып, жұрттың жүрегін сүйген ақсақалдар бар еді. Бүгінде биліктің білегін сүйген, билікке жақын, атағы бар, сақалы жоқ ақсақалсымақтар көбейіп кетті, аға. Сөздің шындығы сол, кейде біз осы шындықтан қашамыз. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑иә / сондықтан біз сол ұлттұқ тәрбійенің түзгүнін босатып алдық↓/// ↑қәзір біз сол балаларымыздың матерыйалдық жағдайын алға шығарып алдық↓/// ↑балаларымыздың дегенімен жүрөтін болдық↓/// ↑кеше ғана уосыны →/ уөзім уотбасымда уотырған кезде айттым↓/// ↑уосы біз йертең →// балаларымызға ата-әже бола аламыз ба↑/// |
↑ійә / сондұқтам ͡ біз / сол ұлттұқ тәрб̊ійенің тізгінім ͡ босатыб̊⁀алдық↓/// ↑қәзір ͡ б̊іс ͡ сол балаларымыздың матерійалдығ ͡ жағдайын алға шығарыб̊⁀aлдық↓/// ↑балаларымыздың дегенімен жүүрөтім ͡ болдұқ↓/// ↑кешеғана уосұнұ →/ уөзүм уотпасымда уотұрғаң⁀гезд'айттым ↓/// ↑уосұ ͡ б̊із йертең балаларымызға→/ ат'әже / б̊ол'аламыз ⁀ба↑/// |
Иә, сондықтан біз сол ұлттық тәрбиенің тізгінін босатып алдық. Қазір біз сол балаларымыздың материалдық жағдайын алға шығарып алдық. Балаларымыздың дегенімен жүретін болдық. Кеше ғана осыны өзім отбасымда отырған кезде айттым. Осы біз ертең балаларымызға ата-әже бола аламыз ба? |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑кешегі анау / сол жаңағы біз айтып утырған ақ̊сақалдарға әлгі уөзіміздің балалар / немере болып / солардың қолында уөсті↓/// ↑йетін жеп / сүйегін беріп қойатын →/ аталарымыз жаңағы біздің әкелерүмүзге↓/// ↑соларды керемет қылып тәрбійелеп уөсірді↓/// ↑біз бүгінде / балаларымыз үйлөнгөннен гейін жеке шығарып тастаймыз →/ балалары да солардың қолында уөсіп жатады →// сонсоң түптү / ата / әжесіне жоламайтын балалар бар↓/// ↑қазақтың мәденійетінің тамыры тереңде→/ біз әлі соның бәрін аршып алған жоқпыз↓/// біздің білетініміз сол →/ бер жағындағы күнделікті айтып жүрген ахмет / міржақыптар / халел досмағамбетовтер↓/// |
↑кешег'анау / сол жаңағы / б̊із айтып уотұрған ақ̊сақалдарға / әлгі уөзүмүздің балалар / немере ͡ б̊олұп→/ солардың / қолұнд'өстү↓/// ↑йетін жеп / сүйөгүм беріп қойатын →/ аталарымыжжаңағы ͡ б̊іздің әкелерімізге↓/// ↑соларды⁀геремет қылып тәрб̊ійелеп уөсүрдү↓/// ↑біз ͡ б̊үгүндө / балаларымыз үйлөңгөннең⁀гейін жеке шығарып тастаймыз→/ балалары⁀да солардың ⁀ғолұнда уөсүб̊⁀жатады / сонсоң тіпті / ат'әжесіне жоламайтым балалар⁀бар↓/// ↑қазақтың мәденійетінің тамыры тереңде →/ біз әлі сонұң бәрін аршыб̊ ͡ алған жоқпұз↓/// ↑біздің білетініміс сол / бер жағындағы / күндөлүкт'айтып жүргөн ахмет / міржақыптар / халел досмағамбетовтер↓/// |
Кешегі анау, сол жаңағы біз айтып атқан ақсақалдарға әлгі өзіміздің балалар немере болып, солардың қолында өсті. Етін жеп, сүйегін беріп қоятын аталарымыз жаңағы біздің әкелерімізге. Соларды керемет қылып тәрбиелеп өсірді. Біз бүгінде балаларымыз үйленгеннен кейін жеке шығарып тастаймыз, балалары да солардың қолында өсіп жатады, сонсоң тіпті ата-әжесіне жоламайтын балалар бар. Қазақтың мәдениетінің тамыры тереңде, біз әлі соның бәрін аршып алған жоқпыз. Біздің білетініміз, сол бер жағындағы күнделікті айтып жүрген Ахмет, Міржақыптар, Халел Досмағамбетовтер. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑иә / жиырма бес мың интеллійгенсіййа атылған болса / біздің бер жағында білетініміз сол әлі күнге дейін →/ сол бір / жарайды бір уотыз шақтысы шығар↓/// ↑қалғаны аршып алынған жоқ қой әлі↓/// ↑йенді-енді аршып алынып жатыр↓/// ↑сондықтан сол кісілердің айтқан бір сөзі бар йеді →/ балаң / қымбат болса / балаңның тәрбійесі уодан да қымбат болу керек дейді↓/// ↑уөйткені біздің / ұлттың йертеңі →// бүгінгі уөсіп келе жатқан ұрпақтың / қолында↓/// ↑солардың / тәрбійесіне тікелей байланысты↓/// |
↑ійә / жыйырма ͡ б̊ес мың ійнтеллійгенсійә / атылғам ͡ болса →/ біздің бер жағында ͡ б̊ілетініміс сол / әлігүңгө ͡ дейін →/ сол бір / жарайды ͡ б̊ір / уотұшшақтысы шығар↓/// ↑қалған'аршып алыңған жоқ қой әлі↓/// ↑йенд'енді / аршыб̊⁀алыныб̊ ⁀жатыр↓/// ↑сондұқтан солгісілердің / айтқам бір сөзү ͡ б̊ар йеді →/ балаң / қымбат⁀полса / балаңның тәрб̊ійесі уодан ⁀да⁀ғымбат полұу⁀герек дейді↓/// ↑уөйткөнү / б̊іздің ұлттұң йертеңі →/ бүгүңгү уөсүп ͡ келе ͡ жатқан / ұрпақтың ͡ ғолұнда↓/// солардың / тәрб̊ійесіне тікелей байланысты↓/// |
Иә, 25 мың интеллигенция атылған болса, біздің бер жағында білетініміз сол әлі күнге дейін сол бір, жарайды, бір отыз шақтысы шығар. Қалғаны аршып алынған жоқ қой әлі. Енді-енді аршып алынып жатыр. Сондықтан сол кісілердің айтқан бір сөзі бар еді, балаң қымбат болса, балаңның тәрбиесі одан да қымбат болу керек дейді. Өйткені біздің ұлттың ертеңі бүгінгі өсіп келе жатқан ұрпақтың қолында. Солардың тәрбиесіне тікелей байланысты. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑біз сол ұрпақты қәзір қалай тәрбійелеп жатырмыз↓/// ↑мынау / бір сөз бар ғой →/ ұлттұң ұлы болуы үшүн / ұл-қыздарының мақ̊сат-мүддөлері / ұлы болуы герек дейді↓/// ↑ал йегер уол ұсақ болса →/ біздің бүгінгі тірлігіміз ұсақ қой↓/// ↑сондықтан бүгінгі біздің негізгі тірлігіміз→/ терең санаға негізделуі тійіс↓/// ↑қәзір / дәл қәзір бекжаннан сұрасаңыз →// сені не толғандырады деп↑/// |
↑біз / сол ұрпақты қәзір⁀ғалай тәрб̊ійелеб̊ ⁀жатырмыз↓/// мынау / бір сөз⁀б̊ар ғой →/ ұлттұң ұлұ ͡ б̊олұу'үшүн / ұл-ғыздарының мақ̊сат-мүддөлөрі / ұлұ ͡ б̊олұу⁀герек↓/// ↑ал йегер уол ұсақ⁀полса →/ біздің бүгүңгү тірлігіміз ұсақ қой↓/// ↑сондұқтам бүгүңгү ͡ б̊іздің негізгі тірлігіміз →/ терең санаға негізделүуү тійіс↓/// ↑қәзір / дәл⁀ғәзір ͡ б̊екжаннан сұрасаңыз / сені не толғандырады деп↓/// |
Біз сол ұрпақты қазір қалай тәрбиелеп жатырмыз. Мынау бір сөз бар ғой, ұлттың ұлы болуы үшін ұл-қыздарының мақсат-мүдделері ұлы болуы керек дейді. Ал егер ол ұсақ болса, біздің бүгінгі тірлігіміз ұсақ қой. Сондықтан бүгінгі біздің негізгі тірлігіміз терең санаға негізделуі тиіс. Қазір, дәл қазір Бекжаннан сұрасаңыз, сені не толғандырад деп. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑мені толғандыратын бір нәрсе / аға / уол мынау тұтас ұлтты / біріктіретін →/ йелді біріктіретін ұлттық сананы қалай қалыптастырұуға болад деген↓/// ↑йенді / уол →/ сырты жылтыр / іші жалған сана йемес →// кәдімгі ұлттық сана / ұлттық тәрбійе / ұлттық білім жүйесі↓/// ↑йең бірінші сол →// әркім уозүнүң уотбасында мынау баласын→// кәдімгі ұлттық тәрбійеде тәрбійелеу керек↓/// ↑адамдар қәзір бір-біріне сенбейтін болған↓/// ↑сенбейтін болғаны / күнделікті уөмірде / бірін бірі сатып кетіп жатқан адамдарды біз күнделікті кездестіреміз↓/// |
↑мені толғандыратым бірнәрсе / аға / уол мынау тұтас ұлттұ / біріктіретін →/ йелді ͡ б̊іріктіретін / ұлттұқ̊ сананы қалай ғалыптастырұуға ͡ б̊олады деген↓/// ↑йенді /уол / сырты жылтыр / іші жалған сана йемес →/ кәдімг' ұлттұқ сана / ұлттұқ тәрб̊ійе / ұлттұқ⁀пілім жүйөсү↓/// йең бірінші сол / әркім уөзінің уотпасында мынау⁀б̊аласын→// кәдімг'ұлттұқ тәрб̊ійеде / тәрб̊ійелеу ͡ герек↓/// ↑адамдар ͡ ғәзір / бір-б̊іріне сембейтім⁀болған↓/// ↑сембейтім ͡ болғаны / күндөлүкті уөмүрдө / бірім-бірі сатып ⁀кетіб̊ ⁀жатқан адамдарды ͡ б̊із / күндөлүкті⁀гездестіреміз↓/// |
Мені толғандыратын бір нәрсе, аға, ол мынау тұтас ұлтты біріктіретін, елді біріктіретін ұлттық сананы қалай қалыптастыруға болад деген. Енді ол сырты жылтыр, іші жалған сана емес, кәдімгі ұлттық сана, ұлттық тәрбие, ұлттық білім жүйесі. Ең бірінші, сол әркім өзінің отбасында мынау баласын кәдімгі ұлттық тәрбиеде тәрбиелеу керек. Адамдар қазір бір-біріне сенбейтін болған. Сенбейтін болғаны күнделікті өмірде бірін бірі сатып кетіп жатқан адамдарды біз күнделікті кездестіреміз. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑нұртүлеуге сенед↓/// |
↑нұртілеугө ͡ сенеді↓/// |
Нұртілеуге сенеді. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑уол қорқыныш / уол қорқыныш бар↓/// ↑мен кейде / мағжан йекеумүз келе жатқан кезде / кейде йекеуміздің арамызда да сөзталас болады↓/// ↑мен айтамын / мағжан қарашы әне →/ көшөнүң тақ уортасында талтайып тұрған жаңағы біздің / қарагөз қыздарымыздың ауыздарында / темекі / былағат сөздер→// қазақый ыйбалық пен ыйманый адамшылықтың бәрі / жалаңаштанып тұр↓/// ↑соны көрген кезде айтамын ғой →// міне сенің замандастарың↓/// |
↑уол ғорқұнұш / уол ғорқұнұш⁀бар↓/// ↑мең⁀гейде / мағжан йекеумүз / кележатқаң⁀гезде / кейде йекеумүздүң арамызда⁀да сөзталас⁀полады↓/// ↑мен айтамын →/ мағжан / қарашы / әне →/ көшөнүң⁀ғақ⁀ортасында талтайып тұрған жаңағы ͡ б̊іздің / қаракөз⁀ғыздарымыздың ауұздарында / темекі / былағат čөздөр / қазақый ыйб̊алық пен ыйманый адамшылықтың бәрі / жалаңаштанып тұр↓/// ↑сонұ⁀гөргөң⁀гезде /айтамын ғой →/ міне сенің замандастарың↓/// |
Ол қорқыныш, ол қорқыныш бар. Мен кейде Мағжан екеуміз келе жатқан кезде, кейде екеуміздің арамызда да сөзталас болад. Мен айтам: "Мағжан, қарашы әне, көшенің қақ ортасында талтайып тұрған жаңағы біздің қаракөз қыздарымыздың ауыздарында темекі, былағат сөздер, қазақи ибалық пен имани адамшылықтың бәрі жалаңаштанып тұр". Соны көрген кезде айтамын ғой "міне, сенің замандастарың". |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑сонда мағжан айтад →/ уол сіздердің қателіктеріңіз дейд↓/// |
↑сонда мағжан айтады →/ уол сіздердің⁀ғателіктеріңіз дейді↓/// |
Сонда Мағжан айтады: "ол сіздердің қателіктеріңіз",- дейді. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑сіз қәзір айтатын жастасыз дейд →/ неге айтпайсыз дейд↓/// |
↑сіз⁀ғәзір / айтатын жастасыз дейді →/ нег'айтпайсыз дейді↓/// |
"Сіз қазір айтатын жастасыз,- дейді, - неге айтпайсыз?" - дейді. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑тайақтың йекі ұшы бар →/ уоны уөзіңіз де біліп тұрсыз ғой↓/// |
↑тайақтың йек'ұшұ бар → / уонұ уөзүңүз⁀де ͡ б̊іліп тұрсұз⁀ғой↓/// |
Таяқтың екі ұшы бар, оны өзіңіз де біліп тұрсыз ғой. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑йенді / уөзүңіз қараңызшы →// әке / бала / немере / уосы үшеуі ↑ / уошақтың үш бұтындай ұғым болатын↓/// ↑уошақтың үш бұты↓/// |
↑йенді // уөзүңүз ͡ ғараңышшы / әке / бала / немере /уос'үшөуү уошақтың үш бұтұндай ұғұм болатын↓///↑уошақтың үш бұтұ↓/// |
Енді, өзіңіз қараңызшы, әке, бала, немере осы үшеуі ошақтың үш бұтындай ұғым болатын. Ошақтың үш бұты. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑ұғым бар ғой↓/// ↑қәзір уосы үшеуі / үш түрлү кезеңнің уөкілдері↓/// |
↑ұғұм бар⁀ғой↓/// ↑қәзір уос'үшөуү / үштүрлү кезеңнің уөкүлдөрі↓/// |
Ұғым бар ғой. Қазір осы үшеуі үш түрлі кезеңнің өкілдері. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑бұрынғыдай йемес / байағыда уосы / қәзір әке мен баланың арасы ашшыкөл мен тұщкөлдің арасындай бір-бірімен қыйыспайды↓/// ↑байағыда қазақ ыммен түсүнетін↓/// ↑ыммен түсүнетүн ұрпақ сабақтастығы бүгүн →/ тілмен түсүнүсуден қалдық↓/// ↑неге / аға // уөйткенү біздің / ұрпаққа береріміз жоқ →// жаңағы мен айтыбатқан / біз қәзір / мынау шетелдің / батыстық талғамды уөте жақ̊сы көреміз↓/// ↑біз кешегі ұрпақ сабақтастығын бұзып алдық↓/// ↑уөйткенү уол кездегі / шындығында да бізді / патриот болдық →// қалтай ағамыздың сөзү бар →// мынау / патрыйатизмнің йең негізгі генератры / уол / идеалогыйа дейді ұлттық↓/// ↑идеалогыйасы жоқ йел / құбылнамасы жоқ / кемемен бірдей дейді↓/// ↑уұран көп →// ұлтқа қызмет жоқ↓/// |
↑бұрұңғұдай йемес / байағыда уосұ / қәзір әке ͡ мем баланың арасы / ашшыкөл мен тұшшкөлдүң арасындай бір ͡ б̊ірімең ͡ ғыйыспайды↓/// ↑байағыда ͡ ғазақ / ыммен түсүнөтін↓/// ↑ыммен түсүнөтін ұрпақ ⁀саб̊ақтастығы б̊үгүн → / тілмен түсүнүсүудөң⁀ғалдық↓/// ↑нег'аға // уөйткөнү ͡ б̊іздің / ұрпаққа ͡ б̊ереріміж ͡ жоқ / жаңағы мен айтыб̊ ͡ жатқан / біз ͡ ғәзір / мынау шетелдің / батыстық талғамды уөтө жақ̊сы ͡ гөрөмүз↓/// ↑біз ͡ гешег'ұрпақ саб̊ақтастығым бұзұб̊ ͡ алдық↓/// ↑уөйткөнү уолгездегі / шындығында ͡ да ͡ б̊із / патрыйот⁀полдұқ / қалтай ағамыздың сөзү ⁀б̊ар // мынау / патрыйотыйзмнің йең негізгі⁀генераторұ / уол / идеологұйа дейд'ұлттұқ ↓/// ↑идеологұйасы жоқ йел / құб̊ұлнамасы жоқ кемемем бірдей дейді↓/// ↑ұраң⁀гөп /ұлтқа⁀ғызмет⁀шоқ↓/// |
Бұрынғыдай емес, баяғыда осы, қазір әке мен баланың арасы Ащыкөл мен Тұщыкөлдің арасындай бір-бірімен қиыспайды. Баяғыда қазақ ыммен түсінетін. Ыммен түсінетін ұрпақ сабақтастығы бүгін тілмен түсінісуден қалдық. Неге, аға, өйткені біздің ұрпаққа береріміз жоқ, жаңағы мен айтып жатқан, біз қазір мынау шетелдің, батыстық талғамды өте жақсы көреміз. Біз кешегі ұрпақ сабақтастығын бұзып алдық. Өйткені ол кездегі, шындығында да, бізді патриот болдық, Қалтай ағамыздың сөзі бар: "Мынау патриотизмнің ең негізгі генераторы ол - идеология,- дейді - ұлттық. Идеологиясы жоқ ел құбылнамасы жоқ кемемен бірдей" дейді. Ұран көп, ұлтқа қызмет жоқ. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑қазақта қасійетті мінездер көп болды ғой / аға↓/// ↑біз қәзір сол қасійетті↓/// |
↑қазақта / қәсійетті мінездер ͡ гөп ͡ полдұ ͡ ғой / аға↓/// ↑біз ͡ ғәзір / сол ͡ ғәсійетті↓/// |
Қазақта қасиетті мінездер көп болды ғой, аға. Біз қазір сол қасиетті... |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑аға / мәселе білімнің толықтұғында йемес / білімді айтамыз ғой біз /→ мәселе сананың толұқтығында↓/// |
↑аға / мәселе ͡ б̊ілімнің толұқтұғында йемес / білімд'айтамыз⁀ғой біз →/ мәселе сананың толұқтұғында↓/// |
Аға, мәселе білімнің толықтығында емес, білімді айтамыз ғой біз, мәселе сананың толықтығында. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑біз / мүлде басқа мемлекеттегі / уосы бір →/ даңғаза дүнійені көшіруге әуес болдық↓/// ↑уөз / мына кез келген ұлттың / уоз құндұлығы бар ғой→/ соның ішінен біз уөз қажетімізді қәзір таба алмай жүрміз↓// жоғалтып алдық↓/// ↑қазақта құндылықтар қандай йеді →/ мысалы мен / сізге бір ғана нәрсені айтайын →// қазақ болудың↓/// ↑кезінде / уосы біздің шешелеріміз / немерелерінің кіндігін перзентханадан сұратып алып→/ топыраққа көмөтін↓/// ↑топыраққа көміп жатып →/ адам тұуған жеріне деп күрсүніп қойатын↓/// ↑ал қәзір / күнүне қаншама сәби перзентханада тұуылады→/ ал сол бейкүнә сәбилердің кіндүгін кімдер кесті→// менің кіндігім қайда тасталып жатыр →// сұрауы жоқ / құны жоқ / қан-жыңға араласып құрдымға кетіп жатыр↓/// ↑ал сол қан-жыңға араласып →// құрдымға кеткен сол бейкүнә сәбійлердің / йертеңі не болмақ↓/// |
↑біз / мүлдө ͡ б̊асқа мемілекеттегі / уосұ ͡ б̊ір →/ даңғаза дүнүйөнү көшүрүуге / әуөс ͡ болдұқ↓/// ↑уөз мына / кезгелген ұлттұң / уөз⁀ғұндұлұғы ͡ б̊ар⁀ғой → / сонұң ішінем ⁀біз / уөз ⁀ғажетімізді / қәзір таб̊'алмай жүрмүз↓/// ↑жоғалтыб̊⁀алдық↓/// ↑қазақта / құндұлұқтар ⁀ғандай ⁀еді →// мысалы мен сізге / б̊ір⁀ғана нәрсен'айтайын / қазақ⁀полұудұң↓/// ↑кезінде / уосұ ͡ б̊іздің шешелеріміз / немерелерінің⁀гіндігім перзентқанадан сұратыб̊⁀алып →/ топұраққа⁀гөмөтүн↓/// ↑топұраққа⁀гөмүб̊ ⁀жатып →/ адам тұуған жеріне деп / күрсүнүп қойатын↓/// ↑ал қәзір / күнүнө қаншама сәб̊ій перзентқанада тұуұлады →/ ал сол бейкүнә сәб̊ійлердің⁀гіндігің⁀гімдер⁀гесті / менің⁀гіндігім қайда тасталыб̊ ⁀жатыр / сұрауұ жоқ / құнұ жоқ / қан-жыңғ'араласып / құрдұмға⁀гетіб̊ ⁀жатыр↓/// ↑ал сол / қан-жыңғ'араласып / құрдұмға⁀геткен сол бейкүнә сәб̊ійлердің / йертеңі не ͡ б̊олмақ↓// |
Біз мүлде басқа мемлекеттегі осы бір даңғаза дүниені көшіруге әуес болдық. Өз, мына кез келген ұлттың өз құндылығы бар ғой, соның ішінен біз өз қажетімізді қазір таба алмай жүрміз, жоғалтып алдық. Қазақта құндылықтар қандай еді, мысалы, мен сізге бір ғана нәрсені айтайын қазақ болудың. Кезінде осы біздің шешелеріміз немерелерінің кіндігін перзентханадан сұратып алып, топыраққа көметін. Топыраққа көміп жатып "адам туған жеріне" деп күрсініп қоятын. Ал қазір күніне қаншама сәби перзентханада туылады, ал сол бейкүнә сәбилердің кіндігін кімдер кесті, менің кіндігім қайда тасталып жатыр, сұрауы жоқ, құны жоқ, қан-жыңға араласып құрдымға кетіп жатыр. Ал сол қан-жыңға араласып, құрдымға кеткен сол бейкүнә сәбилердің ертеңі не болмақ. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑жоқ / аға↓/// ↑бұл / шерхан ағам айтады →// кіндігін тұуған топырағына байлап / бахыйдың жолына бағыштаған бабалар ырымында →/ ұлт болып ұйысұудың үлкен пәлсапасы жатыр дейді↓/// ↑біздің ұлт болып ұйысұуымыздың пәлсапасы уосы кіндіктен басталса керек / аға↓/// |
↑жоқ / аға↓/// бұл / шерхан ағам айтады / кіндігін тұуған топұрағына ͡ б̊айлап / бахыйдың жолұна ͡ б̊ағыштағам ͡ баб̊алар ырымында →/ ұлт⁀полұб̊⁀ұйұсұудұң үлкөм пәлсафасы жатыр дейді↓/// ↑біздің ұлтполұб̊ ͡ ұйұсұуұмұздұң пәлсафасы уосұ⁀гіндіктем⁀ басталса⁀герек / аға↓/// |
Жоқ, аға. Бұл Шерхан ағам айтады, кіндігін туған топырағына байлап, бахидың жолына бағыштаған бабалар ырымында ұлт болып ұйысудың үлкен пәлсафасы жатыр дейді. Біздің ұлт болып ұйысуымыздың пәлсафасы осы кіндіктен басталса керек, аға. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑біз қәзір көркем сөйлеудөн / көркем уойлаудан қалып бара жатырмыз↓/// бүгінгі актерлар / бүгүнгі жастар↓/// |
↑біз / қәзір⁀гөркөм сөйлөудөн / көркөм уойлаудаң ⁀ғалып⁀пара ⁀жатырмыз↓/// бүгүңг'актерлер / бүгүңгү жастар↓/// |
Біз қазір көркем сөйлеуден, көркем ойлаудан қалып бара жатырмыз. Бүгінгі актерлар, бүгінгі жастар. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑дұрыс айтасыз / уөйткені / біз йенжармыз →/ кітапқа жоқпыз↓/// ↑халықтың арасында жійі бола бермейді↓/// ↑мысалы / қазақта ауыз әдебійеті деген болды ғой / аға↓/// |
↑дұрұс айтасыз / уөйткөнү / біз йенжармыз →/ кітапқа жоқпұз↓/// ↑халықтың арасында жійі ͡ б̊ола ͡ б̊ермейді↓/// ↑мысалы / қазақта / ауұзәдеб̊ійеті дегем ͡ болдұ ͡ ғой / аға↓/// |
Дұрыс айтасыз, өйткені біз енжармыз, кітапқа жоқпыз. Халықтың арасында жиі бола бермейді. Мысалы, қазақта ауыз әдебиеті деген болды ғой, аға. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑мен соның бір ғана мысалын айтайын сізге↓/// ↑жаңа уөзіңіз айттыңыз ғой / әр жерден терүп жүред деп↓/// ↑мен / бүгінгі қазақтың зійалыларын деп айтайын →// сөз ұстап жүрген / кешегі Әбіш ағалардан бастап / әр сөзінің астарын қарап / сол кісілерден сөз жинап жүрем↓/// ↑мен бір нәрсені айтайыншы / уосыдан бір үш жыл бұрын кійноға түсүп жүрдім↓/// ↑анау ұзынағаштың ар жағында бір ауыл / қәзір атын ұмытып қалдым↓/// ↑мен барған жерде / сол ауылдың / әлгі / ауылдың қандай йекенін білгің келсе →// сол ауылдың ақ̊сақалын қара дейді↓/// ↑мен сол жерде кійноға түсіп жүргенде сұрадым→// мына ауылда ақ̊сақал бар ма деп →// сөйтіп йедім / жүзге келген ақ̊сақал бар деді↓/// |
↑мен сонұң бір⁀ғана мысалын айтайын сізге↓/// ↑жаңа уөзүңүз айттыңыз⁀ғой / әр жерден теріб̊ ⁀жүрөдү ⁀деп↓/// ↑мен / бүгүңгү⁀ғазақтың зыйалыларын деб̊⁀айтайын / сөз ұстаб̊ ⁀жүргөн // кешегі / әб̊іш ағалардам бастап // әр сөзүнүң астарың⁀ғарап / сол сөздөн / сөжжыйнаб̊ ⁀жүрөмүн↓/// ↑мем⁀бір⁀ нәрсен'айтайыншы / уосұдам бір / үшшыл бұрұн / кійноға түсүб̊ ⁀жүрдүм↓/// ↑ана / ұзұнағаштың аржағында б̊ір ауұл / қәзір атын ұмұтұп қалдым↓/// ↑мем⁀барған жерде / сол ауұлдұң / әлг'ауұлдұң⁀ғандай йекенім білгің⁀гелсе / сол ауұлдұң ақ̊сақалың⁀ғара дейді↓/// ↑мен солжерде / кійноға түсүб̊ ⁀жүргөндө сұрадым / мын'ауұлда ақ̊сақал бар⁀ма деп̊ // сөйтүп йедім → / жүзгө⁀гелген ақ̊сақал бар деді↓/// |
Мен соның бір ғана мысалын айтайын сізге. Жаңа өзіңіз айттыңыз ғой, әр жерден теріп жүреді деп. Мен бүгінгі қазақтың зиялыларын деп айтайын, сөз ұстап жүрген кешегі Әбіш ағалардан бастап, әр сөзінің астарын қарап, сол сөзден сөз жинап жүремін. Мен бір нәрсені айтайыншы, осы, осыдан бір үш жыл бұрын киноға түсіп жүрдім. Анау Ұзынағаштың ар жағында бір ауыл, қазір атын ұмытып қалдым. Мен барған жерде сол ауылдың, әлгі, ауылдың қандай екенін білгің келсе, сол ауылдың ақсақалын қара дейді. Мен сол жерде киноға түсіп жүргенде сұрадым, мына ауылда ақсақал бар ма деп, сөйтіп едім, жүзге келген ақсақал бар деді. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑барып сәлем берейік / үлкенге↓/// ↑қазақтың жолы ғой →/ ақ̊сақалдың батасын алайық→// мен сол батамен уөскенмін деп↓/// ↑содан жеңіс деген баламыз бар →// тағы бір йекі-үш жігітті алып бардым мен жаңағы үйге↓/// ↑ақ̊сақал уотыр йекен →// бара амандастық ассалаумағалейкүм / уағалейкімассалам / ал / төрлетіңдер деді↓/// ↑сол төрлеп / сөйткеннен кейін келін шай құйып уотыр йекен →// содан айтып жатыр / ата / мынау уосы ауылға келіп кино түсіріп жатқан балалар ғой↓/// ↑мынау байағы уөзіңіз жақ̊сы көретін ақылбай ақ̊сақал →/ ұйат болмасындағы деп↓/// |
↑барып̊ сәлем берейік / үлкөңгө↓/// ↑қазақтың жолұ⁀ғой →/ ақ̊сақалдың батасын алайық→/ мен сол батаменуөскөммүн деп↓/// ↑содан / жеңіс ⁀тегем баламыз⁀б̊ар→// тағы ͡ б̊ір йек'үш-жігітті / алып бардым мен жаңағ'үйгө ↓/// ↑ақ̊сақал уотұр йекен / бар'амандастық ассалаумәғәләйкүм / ұуағәләйкүмәссалам / ал / төрлөтүңдер деді↓/// ↑сол төрлөп / сөйткөннөң⁀гейің⁀гелін / шәй ⁀ғұйұп уотұр ⁀екен /→ содан айтыб̊ ⁀жатыр / ата / мынау уос'ауұлға келіп / кійно түсүрүб̊ ⁀жатқам⁀ балалар⁀ғой↓/// ↑мынау ͡ б̊айағы уөзүңүж⁀ жақ̊сы⁀гөрөтүн / ақылб̊ай ақ̊сақал →/ ұйат⁀полмасындағы деп↓/// |
Барып сәлем берейік үлкенге. Қазақтың жолы ғой, ақсақалдың батасын алайық, мен сол батамен өскенмін деп. Содан Жеңіс деген баламыз бар, тағы бір екі-үш жігітті алып бардым мен жаңағы үйге. Ақсақал отыр екен, бара амандастық "Ассалаумағалейкүм. Уағалейкімассалам, ал, төрлетіңдер" деді. Сол төрлеп, сөйткеннен кейін келін шай құйып отыр екен, содан айтып жатыр "ата, мынау осы ауылға келіп кино түсіріп жатқан балалар ғой. Мынау баяғы өзіңіз жақсы көретін Ақылбай ақсақал «Ұят болмасындағы» деп. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑сөйтіп йеді қарады да / уой / айналайын / бекжансың ба деді↓/// ↑бірден атымды айтты↓/// ↑кел төрлөт →/ сенің уорның төр / балам / кел / деді↓/// ↑содан жаңағы / жанына қатар жәйғастық →// жайғасқаннан кейін / ақ̊сақал сұрап жатыр менен →/ мал-жан / йел-жұртың аман ба →/ қай жерденсің / содан жаңағы ұйат болмасынға ауысты ғой↓/// ↑әлгі жаныңда жүретін айгүлдүң баласы→/ анау сол айгүлдүң уөз баласы ма / деп↓/// ↑жоқ / уол менің балам дедім↓/// ↑немереңді уойнайтын деді↓/// ↑ійә менің балам дедім↓/// ійә мағжан деп атын айтып жатыр↓/// |
сөйтүп йеді / қарады⁀да // а / уой / айналайын / бекжансың⁀ба деді↓/// ↑бірден атымд'айтты ↓/// ↑кел төрлөт →/ сенің уорнұң төр / балам // кел / деді↓/// ↑содан жаңағы / жанына⁀ғатар жайғастық →/ жайғасқаннаң⁀гейін / ақ̊сақал сұраб̊ ⁀жатыр менен →/ мал-жан / йел-жұртұң амам⁀ба →/ қай жерденсің ↑/ содан жаңағы / ұйат⁀ полмасыңға ауұстұ⁀ғой↓/// ↑әлгі жаныңда жүрөтүн айгүлдүң баласы →/ анау сол айгүлдүң уөз ͡ б̊аласы⁀ма / деп↓/// ↑жоқ / уол менің балам дедім↓/// ↑немереңді уойнайтын деді↓/// ↑ійә / менің балам дедім↓/// ↑ійә мағжан деб̊⁀атын айтыб̊ ⁀жатыр↓// |
Сөйтіп еді қарады да: "А, ой, айналайын, Бекжансың ба",- деді. Бірден атымды айтты. "Кел, төрлет, сенің орның төр, балам, кел" деді. Содан жаңағы, жанына қатар жайғастық, жайғасқаннан кейін ақсақал сұрабатыр менен "мал-жан, ел-жұртың аман ба, қай жерденсің", содан жаңағы «Ұят болмасынға» ауысты ғой. "Әлгі жаныңда жүретін Айгүлдің баласы, анау, сол Айгүлдің өз баласы ма" деп. "Жоқ, ол менің балам" дедім. "Немереңді ойнайтын" деді. "Иә, менің балам" дедім. "Иә, Мағжан" деп атын айтып жатыр. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑уоны көріп айгүлдүң баласы деп жүрдік деп↓/// ↑содан ә / жігіт болған шығар йенді деді↓/// ↑соны айттым / ійә / жігіт болды / аға / жыйырма төрткө келді дедім↓/// ↑әй / айналайын / жақ̊сы / үйленді⁀ма / деді / жоқ / әлі үйленген жоқ дедім↓/// ↑ә / йенді бір жақ̊сы ыйманды / ыйбалы бір келін жолық̊сын / әкем↓/// ↑тек жетімнен қыз алма деді↓/// ↑ананы йестіген кезде /→ мен кәдімгідей біртүрлү болып қалдым↓/// ↑енді / түрлі тағдыр болады ғой деп →/ бірақ сөзүмді іркіп қала алған жоқпын↓/// ↑ақ̊сақал / йенді / қазақта тағдыр деген толғақты түйүн бар →/ астарына үңүліп қарасаңыз тереңүне тартып алып кетеді →// көк дөнен көңіл уойға да / қырға да сабылдырады↓/// ↑бүкіл ғұмырыңның тізгіні сол жалғыз ауыз сөзде тұр ғой деген кезде →/ күлді↓/// ↑сен анау / уорағытып / әртіссің ғой →/ алыстан алып келе жатқаныңнан түсіндім / балам↓// жетім деп / балам // әке-шешесі жоқ адамды айтпайды деді →// жетім деп / тәрбійесіз уөскен жетесізді айтады / балам / деді↓/// |
↑уонұ⁀гөрүб̊⁀айгүлдүң баласы ⁀деб̊ жүрдүк⁀деп↓/// ↑содан ә / жігіт⁀полған шығар йенді деді↓/// ↑сон'айттым / ійә / жігіт⁀полдұ / аға / жыйырма төрткө ⁀гелді дедім↓/// ↑әй / айналайын / жақ̊сы / үйлөндү⁀ма / деді / жоқ / әл'үйлөңгөн жоғ ͡ дедім↓/// ↑ә / йенді ͡ б̊ір жақ̊сы / ыйманды / ыйб̊алы ͡ б̊ір / келін жолұқ̊сын / әкем↓/// ↑тек / жетімнең ͡ ғыз ͡ алма деді↓/// ↑ананы йестігең ͡ гезде →/ мең ͡ гәдімгідей / біртүрлү ͡ б̊олұп ͡ қалдым↓/// ↑йенді / түрлү тағдыр ͡ б̊олады⁀ғой деп →/ бірақ̊ сөзүмді / іркіп қал'алған жоқпұн↓/// ↑ақ̊сақал / йенді / қазақта тағдыр деген толғақты түйүм⁀бар →/ астарын'үңүлүп қарасаңыз / тереңіне тартыб̊⁀алып⁀ кетеді →// көк дөнөң ⁀гөңүл уойға⁀да / қырға⁀да саб̊ылдырады↓/// ↑бүкүл ғұмұрұңның тізгіні / сол жалғыз ауұс сөздө тұр⁀ғой // дегең⁀гезде →/ күлдү↓/// ↑сен анау / уорағытып / әртіссің⁀ғой →/ алыстан алып келе жатқаныңнан түсүндүм / балам↓/// ↑жетім деп / балам // әке-шешесі жоғ ⁀адамд'айтпайды деді →// жетім деп / тәрб̊ійесіз уөскөн жетесізд'айтады / балам / деді↓/// |
"Оны көріп Айгүлдің баласы деп жүрдік" деп. Содан "Ә, жігіт болған шығар енді" деді. Соны айттым "иә, жігіт болды, аға, 24-ке келді" дедім. "Әй, айналайын, жақсы, үйленді ма" деді, "жоқ, әлі үйленген жоқ" дедім. "Ә, енді бір жақсы иманды, ибалы бір келін жолықсын, әкем. Тек жетімнен қыз алма" деді. Ананы естіген кезде мен кәдімгідей біртүрлі боп қалдым. Енді түрлі тағдыр болады ғой деп, бірақ сөзімді іркіп қала алған жоқпын. "Ақсақал, енді қазақта тағдыр деген толғақты түйін бар, астарына үңіліп қарасаңыз тереңіне тартып алып кетеді, көк дөнен көңіл ойға да, қырға да сабылдырады. Бүкіл ғұмырыңның тізгіні сол жалғыз ауыз сөзде тұр ғой" деген кезде, күлді. "Сен анау орағытып, әртіссің ғой, алыстан алып келе жатқаныңнан түсіндім, балам. Жетім деп, балам, әке-шешесі жоқ адамды айтпайды,- деді, - жетім деп тәрбиесіз өскен жетесізді айтады, балам",- деді. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑жетім деп кімді айтады →/ деді↓/// ↑сасып қалдым↓/// ↑жетім деп / деп / сөйтіп йедім / ә / құлдықта жүрген йер жетім / балам / йел қонбаса / жер жетім→// хакім адал болмаса / бұқара байтақ йел жетім →/ бағы тайған бій жетім / қатынсыз қалған үй жетім →// қырға шық̊са белім деп / уойға түссе түзем деп →/ келін менен балаға қонақ болар шағыңда →/ басыңнан бағың кеткен соң / кемпір менен шал жетім дейді↓/// ↑мына мен жетіммін деді↓/// ↑жоқ / айналайын / мен йенді / балаларым бар ғой →/ қатарым кеткеннен кейін жетім йемей кіммін мен / деді↓/// ↑жетім деп соны айтады / балам↓/// ↑мен сенің не айтайын дегеніңді түсіндім деді↓/// ↑мен жүрегім толқып кетті↓/// |
↑жетім деп кімд'айтады →/ деді↓/// ↑сасып қалдым↓/// ↑жетім деп / деп / сөйтүп йедім / ә / құлдұқта жүргөн йер жетім / балам / йел ⁀ғомбаса / жер жетім →// хәкім адал болмаса / бұқара ͡ б̊айтақ йел жетім →/ бағы ͡ тайғам ͡ бій жетім / қатынсыз ͡ ғалған ͡ үй жетім → // қырға шық̊са ͡ б̊елім деп / уойға ͡ түссө тізем деп →/ келін менем ͡ балаға /қонақ⁀полар шағыңда →/ басыңнам ͡ бағың ͡ геткен ͡ соң / кемпір менен шал жетім дейді↓/// ↑мына мен / жетіммін деді↓/// ↑жоқ / айналайын / мен йенді / балаларым бар⁀ғой →/ қатарым⁀геткеннең⁀ гейін жетім йемей / кіммін мен / деді↓/// ↑жетім деп̊ сон'айтады / балам↓/// ↑мен сенің н'айтайын ⁀дегеніңді түсүндүм деді↓/// ↑мен / жүрөгүм толқұп⁀ кетті↓/// |
"Жетім деп кімді айтады" деді. Сасып қалдым. "Жетім деп, деп" сөйтіп едім, "ә, құлдықта жүрген ер жетім, балам, ел қонбаса, жер жетім, хакім адал болмаса, бұқара байтақ ел жетім, бағы тайған би жетім, қатынсыз қалған үй жетім, қырға шықса белім деп, ойға түссе тізем деп, келін менен балаға қонақ болар шағыңда басыңнан бағың кеткен соң кемпір менен шал жетім дейді. Мына мен жетіммін" деді. Жоқ, айналайын, мен, енді, балаларым бар ғой, қатарым кеткеннен кейін жетім емей кіммін мен" деді. "Жетім деп соны айтады, балам. Мен сенің не айтайын дегеніңді түсіндім" деді. Мен жүрегім толқып кетті. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑апыр-ай / әлі де бар йекен ғой бізде ақ̊сақалдар →/ айтатын адамдар бар йекен ғой деп↓/// |
↑апыр-ай / әлі де ͡ б̊ар йекең ͡ ғой бізде / ақ̊сақалдар →/ айтатын адамдар ͡ б̊ар йекен⁀ ғой деп↓// |
Апыр-ай, әлі де бар екен ғой бізде ақсақалдар, айтатын адамдар бар екен ғой деп. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑уол йенді мен / театр башшыларына байланысты деп айта алмаймын↓/// |
↑уол йенді мен / театр ͡ б̊ашшыларына ͡ б̊айланысты деб̊ ͡ айт'алмаймын ↓/// |
Ол енді, мен театр басшыларына байланысты деп айта алмаймын. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑қаржыға байланысты йекені ырас↓/// ↑уөйткені / шын ғой / қәзір / төбесінде тұуы болғанмен →/ ішінде терезесінің бұуы жоқ мәденій уошақтардың бәрі / қаңырап тұрғаны ырас↓/// ↑кезінде уөзіміз сол / ауылда жүрген кезде клұубтан / қызыл уотау→/ іші бір жанданып тұрұушы йеді →/ әлгі жерден шыққымыз келмейтін↓/// |
↑қаржыға ͡ б̊айланысты йекен'ырас↓/// ↑уөйткөнү / шын ғой / қәзір / төб̊өсүнде тұуұ ͡ б̊олғаммен →/ ішінде терезесінің бұуұ жоқ / мәденій уошақтардың бәрі / қаңырап тұрған'ырас↓/// ↑кезінде уөзүмүз / сол ауұлда жүргөң ͡ гезде ͡ клубтан / қызыл уотау іші →/ б̊ір жанданып тұрұуш'еді → / әлгі жерден шыққымыз ͡ гелмейтін↓/// |
Қаржыға байланысты екені рас. Өйткені, шын ғой, қазір төбесінде туы болғанмен, ішінде терезесінің буы жоқ мәдени ошақтардың бәрі қаңырап тұрғаны рас. Кезінде өзіміз сол ауылда жүрген кезде клубтан, қызыл отау іші бір жанданып тұрушы еді, әлгі жерден шыққымыз келмейтін. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑қәзір / уонда йешкім бас сұқпайды↓/// ↑өзүңіз айтпақ̊шы →/ халық театрлары келетін↓/// ↑біз соларға қарап / мен үйге / сол ауылға театр келе қалса →/ шешемнің йетегіне жабысып →// біздің үйге түспесе болмайды деп / сол халық театрларына /→ ар жағынан үшаралдың халық театры // бер жағынан нарынқолдың халық театры →/ уо кезде марқұм / дәнеш ағамыз келетін / үшаралдың театры↓/// ↑шіркін-ай / әндері қандай йеді↓/// ↑соған қарап біз сол кезден бастап / бізде бір пайда болды ғой→/ арман болды / уй / шіркін-ай / усылай↓/// |
↑қәзір / уонда йешкім бас сұқпайды↓/// ↑уөзүңүз айтпақ̊шы →/ халық театрлары⁀гелетін↓/// ↑біз / соларға⁀ғарап / мен үйгө / сол ауұлға театр⁀геле⁀ ғалса / шешемнің йетегіне жаб̊ысып →/ біздің үйгө түспөсө ͡ б̊олмайды⁀деп / сол халық театрларына→/ ар жағынан үшаралдың халық театры ͡ б̊ер⁀жағынан нарыңқолдұң халық театры→/ уoлгезде марқұм / дәнеш ағамыз⁀гелетін / үшаралдың театры↓/// ↑шіркін-ай / әндері⁀ғандай йеді↓/// ↑соғаң⁀ғарап // біз / солгездем ⁀бастап // бізде ͡ б̊ір пайда ͡ б̊олдұ⁀ғой →// армам болдұ / уoй / шіркін-ай / уосұлай↓/// |
Қазір онда ешкім бас сұқпайды. Өзіңіз айтпақшы, халық театрлары келетін. Біз соларға қарап, мен үйге, сол ауылға театр келе қалса, шешемнің етегіне жабысып, біздің үйге түспесе болмайды деп, сол халық театрларына, ар жағынан Үшаралдың халық театры, бер жағынан Нарынқолдың халық театры, о кезде марқұм Дәнеш ағамыз келетін, Үшаралдың театры. Шіркін-ай, әндері қандай еді. Соған қарап біз сол кезден бастап бізде бір пайда болды ғой, арман болды, ой, шіркін-ай, осылай... |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑жаңағы сіз айтқан ішкі мәденійетімізді / жаңа мен айтыбатырмын ғой → / мәселе білімнің йемес / сананың толықтығында деп↓/// соның ар жағы сол мәденійеттің ұшына келіп тіреледі↓/// |
↑жаңағы сіз айтқан ішкі мәденійетімізді / жаңа мен айтыб̊ ⁀жатырмын⁀ғой →/ мәселе ͡ б̊ілімнің йемес / сананың толұқтұғында⁀деп↓/// ↑сонұң ар жағы сол / мәденійеттің ұшұна⁀геліп тіреледі↓/// |
Жаңағы сіз айтқан ішкі мәдениетімізді, жаңа мен айтып жатырмын ғой, мәселе білімнің емес, сананың толықтығында деп. Соның ар жағы сол мәдениеттің ұшына келіп тіреледі. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑бар / аға↓/// ↑оны несіне жасырамыз↓/// ↑қәзірде йенді бізде жаңалық алып келгісі келеді →/ жаңалық уол / бізде қәзір көбінесе уосы бір // батыстың дүнійесіне құмар бәрі↓/// ↑кезінде біз / бір шетке барып →/ іспектакл'ді уойнағанбыз / сол кезде де айтқан сендер неге уөздеріңнің дүнійелеріңді көрсетпейсіңдер↓/// ↑біздер сендердің уосы бір эмоцийаларыңды / сендердің бір / үндеріңді →/ қазақтың үнін йестігіміз келеді →/ бұларың кімге керек сендердің деген кездер болды↓/// ↑сонда біз қәзіргі / кешегі уөткендеріміз қалдырып кеткен үлкен рұухани қорымыз бар ғой →// соны қайтадан жаңғыртұуымыз герек→/ жаңалауымыз герек↓/// |
↑бар / аға↓/// ↑уонұ несіне жасырамыз↓/// ↑қәзірде йенді ͡ б̊ізде жаңалығ⁀алып келгісі⁀геледі → / жаңалық уол / бізде қәзір⁀гөб̊үнөсе уосұ ͡ б̊ір // батыстың дүнүйөсүне құмар ͡ б̊әрі↓/// ↑кезінде ͡ б̊із / бір шетке ͡ б̊арып →/ спектакл'ді уойнағамбыз / солгезде⁀д'айтқан сендер неге уөздөрүңнің дүнүйөлөріңді⁀гөрсөтпөйсіңдер↓/// ↑біздер сендердің уосұ ⁀б̊ір эмоцыйаларыңды / сендердің бір / үндөрүңді →/ қазақтың үнүн йестігіміз⁀геледі →/ бұларың⁀гімге⁀герек̊ сендердің дегең⁀гездер ͡ б̊олдұ↓/// ↑сонда ͡ б̊із⁀ғәзіргі / кешегі уөткөндөріміз / қалдырып кеткен үлкөн ұрұуханій⁀ғорұмұз ͡ б̊ар⁀ғой / сонұ қайтадан / жаңғыртұуұмұз⁀герек → / жаңалауұмұз⁀герек↓/// |
Бар, аға. Оны несіне жасырамыз. Қазірде енді бізде жаңалық алып келгісі келеді, жаңалық ол, бізде қазір көбінесе осы бір батыстың дүниесіне құмар бәрі. Кезінде біз бір шетке барып спектакльді ойнағанбыз, сол кезде де айтқан сендер неге өздеріңнің дүниелеріңді көрсетпейсіңдер. Біздер сендердің осы бір эмоцияларыңды, сендердің бір үндеріңді, қазақтың үнін естігіміз келеді, бұларың кімге керек сендердің деген кездер болды. Сонда біз қазіргі, кешегі өткендеріміз қалдырып кеткен үлкен рухани қорымыз бар ғой, соны қайтадан жаңғыртуымыз керек, жаңалауымыз керек. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑иә / бірақ соған / соны жаңғыртайық →/ соны жаңалайық деп жатқан жоқ↓/// ↑кәзір басқалай іздейді бәрі↓/// ↑синтез уөнер іздейді↓/// ал мынау әуезов қара шаңырақ болғаннан кейін / бізде кешегі әуезов салған / мүсүрепов салған дәстүр бар / жол бар →/ сол үлкен театр болғаннан кейін соны сақтап қалұуымыз керек қой / жаңағы біз↓/// ↑үлкен дүнійелер / қәзір / уосіп келе жатқан ұрпақ бағана мен айтып жатырмын →/ тарихын / тегін білмейді↓/// ↑қәзір қозы көрпеш-байан сұлуды→/ уолар йелестете алмайды →// қандай йекенін↓/// ↑әзірбайжан ағаларымыз кезінде қойған кезде қандай қойды↓/// |
↑ійәм / бірақ̊ соған / сонұ жаңғыртайық →/ сонұ жаңалайығ⁀деб̊ жатқан жоқ↓/// ↑қәзір ͡ б̊асқалай іздейді ͡ б̊әрі↓/// ↑сійнтез уөнөр іздейді↓/// ↑ал мынау әуөзов қара шаңырақ⁀полғаннаң⁀гейін / бізде⁀гешег'әуөзов салған / мүсүрөпов салған дәстүр ⁀б̊ар / жол бар →/ сол үлкөн театр⁀б̊олғаннаң⁀гейін сонұ сақтап қалұуұмұз герек⁀қой / жаңағы ͡ б̊із↓/// ↑үлкөн дүнүйөлөр / қәзір /уөсіп келе жатқан ұрпақ⁀пағана мен айтыб̊ ⁀жатырмын →/ тарійхын / тегім білмейді↓/// ↑қәзір қозұ⁀гөрпөш-байан сұлұудұ уолар йелестет'алмайды қандай йекенін↓/// ↑әзірб̊айжан ағаларымыз⁀гезінде қойғаң⁀гезде қандай⁀ғойдұ↓/// |
Иә, бірақ соған соны жаңғыртайық, соны жаңалайық деп жатқан жоқ. Қазір басқалай іздейді бәрі. Синтез өнер іздейді. Ал мынау Әуезов қара шаңырақ болғаннан кейін бізде кешегі Әуезов салған, Мүсірепов салған дәстүр бар, жол бар, сол үлкен театр болғаннан кейін соны сақтап қалуымыз керек қой, жаңағы біз. Үлкен дүниелер, қазір өсіп келе жатқан ұрпақ бағана мен айтып жатырмын, тарихын, тегін білмейді. Қазір «Қозы көрпеш-Баян сұлуды» олар елестете алмайды қандай екенін. Әзірбайжан ағаларымыз кезінде қойған кезде қандай қойды. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑бүгінгі йенді біз тәуелсіздікті алғаннан кейінгі →/ жаңағы сіз айтыб уатқан сійақты / бейнелердің бәрін біз →/шығара алған жоқпыз / жарқыратып↓/// |
↑бүгүңгү йенді ͡ б̊із тәуөлсүздүкт'алғаннаң⁀гейіңгі →/ жаңағы сіз айтыб⁀жатқан сыйақты / бейнелердің бәрім⁀біз →/ шығар'алған жоқпұз / жарқыратып↓/// |
Бүгінгі енді біз тәуелсіздікті алғаннан кейінгі жаңағы сіз айтып жатқан сияқты бейнелердің бәрін біз шығара алған жоқпыз жарқыратып. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑мені уосы бір уой мазалайды↓/// |
↑мені / уосұ ͡ б̊ір уой мазалайды↓/// |
Мені осы бір ой мазалайды. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑қәзірше жоқ↓/// ↑бірақ мен сол / қәзір / уосы бір / ұлым / саған айтамның ары қарай йенді →/ бір жалғасы болұу керек қой / бізде уөзі / интеллектұуал актерлар жоқ / уорыстарды қараңызшы →/ уол жағынан мықты ғой↓/// ↑кез келген жерде / тіпті презійденттің уөзін сойып салып айтатын кездері болады / ійә↓/// ↑олардың белсенділігі / ұлтқа деген жанашырлығы →/ тіл мәселесіне / басқаға келген кезде сұмдық↓/// |
↑қәзірше жоқ↓/// ↑бірағ⁀мен сол / қәзір / уосұб̊ір / ұлұм / саған айтамның / ары ⁀ғарай йенді →/ бір жалғасы ͡ б̊олұу⁀герек⁀қой / бізде уөзү /ійнтеллектүуал актерлер жоқ / уорұстарды қараңышшы →/ уол жағынан мықты⁀ғой↓/// ↑кезгелген жерде / тіпті презійденттің уөзүн сойұп̊ ⁀салыб̊⁀айтатың⁀гездері ͡ б̊олады / ійә↓/// ↑олардың белсенділігі / ұлтқа деген жанашырлығы →/ тіл мәселесіне / басқаға⁀гелгең⁀гезде сұмдұқ↓/// |
Қазірше жоқ. Бірақ мен сол, қазір осы бір «Ұлым, саған айтамның» ары қарай, енді, бір жалғасы болу керек қой, бізде өзі интеллектуал актерлар жоқ, орыстарды қараңызшы, ол жағынан мықты ғой. Кез келген жерде, тіпті, президенттің өзін сойып салып айтатын кездері болады, иә. Олардың белсенділігі, ұлтқа деген жанашырлығы, тіл мәселесіне, басқаға келген кезде сұмдық. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑уосы бір / айтылмай жүрген дүнійелігім бар↓/// ↑уол менің ішкі құпыйам↓/// ↑бірақ мен соны / сахнаға шығарсам деймін↓/// ↑уоны қәзір айтып қойсам /→ йертерек айтұуға болмайды↓/// |
↑осұ ͡ б̊ір / айтылмай жүргөн дүнүйөлүгім⁀бар↓/// ↑уол менің ішкі⁀ғұпұйам↓/// ↑бірағ ⁀мен ⁀сонұ / сахнаға шығарсам деймін↓/// ↑уонұ қәзір айтып қойсам →/ йертерег ͡ айтұуға ͡ б̊олмайды↓// |
Осы бір айтылмай жүрген дүнием бар. Ол - менің ішкі құпиям. Бірақ мен соны сахнаға шығарсам деймін. Оны қазір айтып қойсам, ертерек айтуға болмайды. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑жалпы уөнерді уөмірлі йететін /→ шындық↓/// |
↑жалпы уөнөрдү уөмүрлү йететін →/ шындық↓/// |
Жалпы өнерді өмірлі ететін - шындық. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑шүкір → / мен йенді бұл нәрсені йешкімге айтпап йедім →/ қайдан йестіп қойғандарыңызды білмеймін↓/// ↑иә→ / жол апатына түскенім ырас↓/// ↑төрт-бес айдың көлөмүнде / жатып қалдым →/ ауұрұухана / бірақ аллаға шүкүр →/ бұл да бір алланың сынағы шығар↓/// ↑қәзір жақ̊сы↓/// |
↑шүкүр →/ мен йенді⁀б̊ұл нәрсені йешкімг'айтпап йедім→/ қайдам йестіп қойғандарыңызды⁀б̊ілмеймін↓/// ↑ійә →/ жол апатына түскөнүм ырас↓/// ↑төрт-пес айдың⁀гөлөмүндө / жатып қалдым →/ ауұрұухана / бірағ аллаға шүкүр →/ бұл⁀да⁀б̊ір алланың сынағы шығар↓/// ↑қәзір жақ̊сы↓/// |
Шүкір, мен енді бұл нәрсені ешкімге айтпап едім, қайдан естіп қойғандарыңызды білмеймін. Иә, жол апатына түскенім рас. Төрт-бес айдың көлемінде жатып қалдым ауруханада, бірақ Аллаға шүкір, бұл да бір Алланың сынағы шығар. Қазір жақсы. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑жоқ / уөйтіп айтұуға келмейтін шығар уол↓/// уосы йекі-үш жылдың көлөмүнде уөзүңіз білесіз ғой →// бір алаңсыз гүндердің қәдіріне жеткізген →/ біреуге қымбат / біреуге пайда болған → // қәдір мен қарымды уөлшеп беретін сын сағатта ғұмыр сүрдү↓/// ↑йелімізге / жаңағы әлгі ковид кіргелі →// сол / біраз әбіржітіп гетті ғой↓/// ↑сол кезде / тұура сол кезде йенді мен / жол апатына түсіп / йең алғашқы жедел жәрдем талғардан болды↓/// |
↑жоқ / уөйтүб̊⁀айтұуға⁀гелмейтін шығар уол↓/// уосұ йек'үш-жылдың⁀гөлөмүндө уөзүңүз ͡ б̊ілесіз⁀ғой →// бір алаңсыз⁀гүндөрдүң⁀ғәдіріне жеткізген →/ біреугө қымбат / біреугө пайда ͡ б̊олған →//қәдір мең⁀ғарымды уөлшөп⁀перетін сынсағатта ғұмұр⁀сүрдү↓/// йелімізге / жаңағ'әлгі ковұйд кіргелі →// сол / біраз әб̊іржітіп гетті⁀ғой↓/// ↑солгезде / тұура солгезде йенді мен / жол апатына түсүп /йең алғашқ̊ы жеделжәрдем талғардам⁀болдұ↓/// |
Жоқ, өйтіп айтуға келмейтін шығар ол. Осы екі-үш жылдың көлемінде өзіңіз білесіз ғой, бір алаңсыз күндердің қадіріне жеткізген, біреуге қымбат, біреуге пайда болған, қадір мен қарымды өлшеп беретін сын сағатта ғұмыр сүрдік. Елімізге жаңағы, әлгі ковид кіргелі, сол біраз әбіржітіп кетті ғой. Сол кезде, тура сол кезде енді мен жол апатына түсіп, ең алғашқы жедел жәрдем Талғардан болды. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑сол / талғарда жаттық↓/// ↑бірақ уол жерде → / жаңағы компійютерный томографыйа дегендер болған жоқ →// сондұқтан / алғашқы күндөрү қозғаған жоқ →/ бірақ йенді / уол жерде қарамай қойды деген әңгіме жоқ →/ қолдарынан келгенше жүгүрдү ↓/ бірақ жаңағындай нәрселер жеткілік̊сіз болдұ↓/// ↑үлкен қалада сондай // дүнүйелердің қойылмағаны қынжылтқаны → / ыырас↓/// ↑уодан кейін уол жерден мен / қалалық төрт ауұрұуханаға ауыстым↓/// ↑уол жерде маған жамаң ғараған жоқ↓/// ↑әуелі құдай / сосын дәрігерлердің арқасында қәзір қайтып алшаңдап уөмір сүріп жүрміз↓/// |
↑сол / талғарда жаттық↓/// ↑бірақ уол жерде → жаңағы / компійютерный томографыйа дегендер ͡ б̊олған жоқ→/ сондұқтан / алғашқ̊ы⁀гүндөрү қозғаған жоқ→/ бірақ йенді / уол жерде қарамай⁀ғойдұ деген әңгіме жоқ →/ қолдарынаң⁀гелгенше жүгүрдү ↓/ бірағ жаңағындай нәрселер жеткілік̊сіз⁀б̊олдұ↓/// ↑үлкөң⁀ғалада сондай // дүнүйелердің⁀ғойұлмағаны қынжылтқаны → / ырас↓/// ↑уодаң⁀гейін уол жерден мен / қалалық төрт ауұрұуханағ'ауұстұм ↓/// ↑уол жерде маған жамаң⁀ғараған жоқ↓/// ↑әуөлү құдай / сосұн дәрігерлердің арқасында / қәзір⁀ғайтыб̊⁀алшаңдап уөмүр сүрүб̊ ⁀жүрмүз↓/// |
Сол Талғарда жаттық, бірақ ол жерде жаңағы компьютерный томография дегендер болған жоқ, сондықтан алғашқы күндері қозғаған жоқ, бірақ енді ол жерде қарамай қойды деген әңгіме жоқ, қолдарынан келгенше жүгірді, бірақ жаңағындай нәрселер жеткіліксіз болды. Үлкен қалада сондай дүниелердің қойылмағаны қынжылтқаны рас. Одан кейін ол жерден мен қалалық 4-ауруханаға ауыстым. Ол жерде маған жаман қараған жоқ. Әуелі Құдай, сосын дәрігерлердің арқасында қазір қайтып алшаңдап өмір сүріп жүрміз. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑мен уолай деп уойламаймын↓/// ↑уөйткөнү // әргім сондай дүнүйелерді қойып алады →/ соған байланысты шығар →/ адам нені уойлайды / солай болады ғой↓/// ↑мен / мен уөзүм мамандығымды қатты сүйетүн адаммын↓/// ↑мен уөзүм театрға ғашық болып → / келген адаммын↓/// ↑сондұқтан / мынау бүйтүп қалады / мынау сүйтүп қалады деген / уөзүм таза қазақ болғаннаң⁀гейін // уондай нәрселерді мен / йешқандай көңүлүме алып көрген йемеспін↓/// ↑адам шынайы // йеңбек йеткен гезде / бар болмысын сол йеңбекке арнаған кезде / барлық нәрсе уөзү уоңынан болады / әр нәрсе жақ̊сы болады↓/// ↑әрине / бәрі жақ̊сы болып кетеді деп айта алмаймыз↓/// ↑күн мен көлөңке сыйақты⁀ғой↓/// ↑күн бар жерде / көлөңке бар / қалай жүрсөңүз / солай болады уөзү↓/// |
↑мен уолай деп уойламаймын↓/// ↑уөйткөнү // әргім сондай дүнүйелерді⁀ғойұб̊⁀алады →/ соғам ⁀байланысты шығар→/ адам нені уойлайды / солай болады⁀ғой↓/// ↑мен / мен уөзүм мамандығымды қатты сүйөтүн адаммын↓/// ↑мен уөзүм / театрға ғашық⁀полұп →/ келген адаммын↓/// ↑сондұқтан / мынау⁀б̊үйтүп қалады →// мынау сүйтүп қалады деген / уөзүм таза ⁀ғазақ⁀полғаннаң⁀гейін // уондай нәрселерді мен / йешқ̊андай⁀гөңүлүм'алып көргөн йемеспін↓/// ↑адам шынайы // йеңбек йеткен⁀гезде / бар⁀ б̊олмұсұн сол йеңбекк'арнағаң⁀гезде / барлық нәрсе уөзү уоңұнам⁀ болады / әр нәрсе жақ̊сы⁀б̊олады↓/// ↑әрійне / бәрі жақ̊сы ⁀б̊олұп кетеді деп / айт'алмаймыз↓/// ↑күн мең⁀гөлөңкө сыйақты⁀ғой↓/// ↑күм⁀бар жерде / көлөңкө⁀б̊ар / қалай жүрсөңүз / солай болады уөзү↓/// |
Мен олай деп ойламаймын. Өйткені әркім сондай дүниелерді қойып алады, соған байланысты шығар, адам нені ойлайды, солай болады ғой. Мен, мен өзім мамандығымды қатты сүйетін адаммын. Мен өзім театрға ғашық болып келген адаммын. Сондықтан мынау бүйтіп қалады, мынау сүйтіп қалады деген, өзім таза қазақ болғаннан кейін ондай нәрселерді мен ешқандай көңіліме алып көрген емеспін. Адам шынайы еңбек еткен кезде, бар болмысын сол еңбекке арнаған кезде барлық нәрсе өзі оңынан болады, әр нәрсе жақсы болады. Әрине, бәрі жақсы болып кетеді деп айта алмаймыз. Күн мен көлеңке сияқты ғой. Күн бар жерде көлеңке бар, қалай жүрсеңіз, солай болады өзі. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑уөйткөнү / мен жаңа сізге айттым ғой →/ бір сөзүмде↓/// ↑мен театрға / берілген адаммын↓/// ↑кешегі ұлылардың аманатына →// адал болып жүргөн азаматтың бірімін↓/// ↑ол менің кезгелген актердің бүгүнгү / кезгелген әріптесімнің бетіне тұура қарап айта алатын сөзүм↓/// ↑уөйткөнү мен театрда →/ менің үрөлдөрүм көп полдұ →/ сонсоң мен театрда →// йекінші құрамды спектакл'де болғам жоқ →// көп басты рөлдөрде↓/// ↑сондұқтан менің репертуарым көб̊үрек қойұлғаннаң гейін→// мен уол репертуарды тастап →/ киноға кетіп қалуға менде йешқандай мүмкүндүк жоқ / және мен кино үшүн деп қатты сұранғанды → / уөзүм ұната б̊ермеймін↓/// ↑уөйткөнү / мен кешегі ұлылардың ұлағатымен → / уөскен адаммын↓/// |
уөйткөнү/ мен жаңа сізг'айттым ⁀ғой → /бір сөзүмдө↓/// ↑мен театрға берілген адаммын↓/// ↑кешег'ұлұлардың аманатына →// адал болұб̊⁀жүргөн азаматтың бірімін↓/// ↑уол менің⁀гезгелген актердің бүгүңгү/ кезгелген әріптесімнің бетіне тұура⁀ғараб̊⁀айт'алатын сөзүм↓/// ↑уөйткөнү мен театрда →/ менің үрөлдөрүм⁀гөп͡ полдұ →/ сонсоң мен театрда // йекінші⁀ғұрамды спектакл'де⁀б̊олған⁀жоқ / көп⁀ паст'рөлдөрде ↓/// ↑сондұқтан менің ірепертүуарым⁀гөб̊̊үрөк қойұлғаннаң͡ гейін → мен уол ірепертүуарды тастап →/ кійноға⁀гетіп⁀қалұуға менде йешқ̊андай мүмкүндүг⁀жоқ // және мен / кійно'шүн деп қатты сұраңғанды → / ууөйткөнү / мең⁀гешег'ұлұлардың ұлағатымен →уөскөн адаммын↓/// |
Өйткені мен жаңа сізге айттым ғой бір сөзімде, мен театрға берілген адаммын, кешегі ұлылардың аманатына адал болып жүрген азаматтың бірімін. Ол менің кез келген актердің, бүгінгі кез келген әріптесімнің бетіне тура қарап айта алатын сөзім. Өйткені мен театрда менің рөлдерім көп болды, сонсоң мен театрда екінші құрамды спектакльде болғам жоқ, көп басты рөлдерде. Сондықтан менің репертуарым көбірек қойылғаннан кейін мен ол репертуарды тастап киноға кетіп қалуға менде ешқандай мүмкіндік жоқ және мен кино үшін деп қатты сұранғанды өзім ұната бермеймін. Өйткені мен кешегі ұлылардың ұлағатымен өскен адаммын. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑кім қалай қаб̊ылдайды → / асыра сілтеді десе мейлі / айта б̊ерсін / уоған бір ↑құдай гуә / уөкүнтпейтүн уөмүрүмнің тазалығы куә → / мен кыйноға түспей ғалдым деп айтпаймын↓/// ↑іреті келген кезде / түскен кездерім болды → / жұмұстан тыс уосындай кезекті демалысқа шыққан кездерде → / соған сәйкес кеп қалған съемкалар болды → / ал йенді тура сол театрда жұмұс қызып жатқан кезде / мен театрды тастап / кыйноға кетіп қалған кездер / бізде уондайлар көп → / әлі де бар // театрды йекінші кезекге қойған адамдар бар↓/// ↑бүгінде йенді / сол бәрі кыйномен уөсіп жатыр ғой / қәзір бәрі уөсіп алды / кыйноактерлар мықты-мықты↓/// |
кім қалай⁀ ғаб̊ылдайды→/ асыра сілтеді десе мейлі / айта⁀б̊ерсін // уоғам бір ↑құдай⁀гүуә // уөкүнтпөйтүн уөмүрүмнүң тазалығы⁀гүуә →/ мең⁀кійноға түспөй ⁀ғалдым деб̊ ͡ айтпаймын↓/// ↑іреті⁀гелгең⁀гезде / түскөң⁀гездерім болдұ→/ жұмұстан тыс уосұндай⁀гезекті демалысқа шыққаң⁀гездерде →/ соған сәйкес кеп қалған съемкалар⁀б̊олдұ /→ ал йенді тұура сол театрда / жұмұс қызыб̊⁀жатқаң⁀гезде / мен театрды тастап / кійноға⁀гетіп қалғаң⁀гездер / бізде уондайлар⁀гөп →/ әлі де⁀б̊ар // театрды йекінші⁀гезекке қойған адамдар⁀б̊ар↓/// ↑бүгүндө йенді / сол бәрі⁀гійномен уөсүб̊⁀ жатыр⁀ғой / қәзір⁀ б̊әрі уөсүб̊⁀алды / кійноактерлар мықты-мықты↓/// |
Кім қалай қабылдайды, асыра сілтеді десе мейлі, айта берсін, оған бір Құдай куә, өкінтпейтін өмірімнің тазалығы куә, мен киноға түспей қалдым деп айтпаймын. Реті келген кезде түскен кездерім болды, жұмыстан тыс осындай кезекті демалысқа шыққан кездерде, соған сәйкес кеп қалған съемкалар болды, ал енді тура сол театрда жұмыс қызып жатқан кезде мен театрды тастап киноға кетіп қалған кездер, бізде ондайлар көп, әлі де бар, театрды екінші кезекке қойған адамдар бар. Бүгінде енді сол бәрі киномен өсіп жатыр ғой, қазір бәрі өсіп алды, киноактерлар мықты-мықты. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑алайда / солардан тұлға шығатынына сембеймін // уөйткөнү / уолар сол танымалдылыққа қызмет йетіп жүр десем →/ мүмкін мені сөгер / ал шындығына келгенде / уол солай↓/// ↑мен йенді / кыйноға түсе алмай ғалдым деп →/ мен йешқашанда уөкүмбеймін↓/// ↑құдай ғұмыр берсе →/ алдымызда // сондай сәттер болып жатс̆а →/ мен түспөймүн деп айта алмаймын →/ түсемүн // бірақ жаңағы / театрды тастапғойып →/ сонансоң тура уосындай сұқбат кезінде уөтүрүк сөйлеп →/ герой болып уотыратындар →/ бізде толыб̊ жатыр // көп↓/// ↑мен уолардың қатарынан йемеспін →/ сондұқтан / уөнөрдү / театрды сүйетін адамдар→/ уоны жақ̊сы біледі →/ менің әріптестерім де жақ̊сы біледі↓/// ↑сол театрды басқарған →/ келіп-кетіп жүргөн башшылар да жақ̊сы біледі↓/// |
↑алайда / солардан тұлға шығатынына сембеймін / уөйткөнү / уолар сол танымалдылыққа қызмет йетіп жүр десем→/ мүмкін мені сөгер / ал шындығына келгенде // уол солай↓/// ↑мен йенді / кійноға түсе алмай⁀ғалдым⁀деп → мен йешқашанда уөкүмбеймін↓/// ↑құдай ғұмыр⁀берсе →/ алдымызда // сондай сәттер болып жатс̆а →/ мен түспөймүн ⁀деп айта алмаймын →/ түсөмүн / бірақ жаңағы / театрды тастапқойып →/ сонансоң тұура уосұндай сұқпат кезінде уөтүрүк сөйлеп →/ герой болып уотыратындар →/ бізде толыб̊⁀жатыр // көп↓/// ↑мен уолардың қатарынан йемеспін →/ сондұқтан / уөнөрдү / театрды сүйетін адамдар → уоны жақ̊сы біледі → / менің әріптестерім⁀де жақ̊сы біледі↓/// ↑сол театрды басқарған →/ келіп-кетіп жүргөн башшылар⁀да жақ̊сы ⁀біледі↓/// |
Алайда солардан тұлға шығатынына сенбеймін, өйткені олар сол танымалдылыққа қызмет етіп жүр десем, мүмкін мені сөгер, ал шындығына келгенде, ол солай. Мен енді киноға түсе алмай қалдым деп мен ешқашан да өкінбеймін. Құдай ғұмыр берсе, алдымызда сондай сәттер болып жатса, мен түспеймін деп айта алмаймын, түсемін, бірақ жаңағы, театрды тастап қойып, сонсоң тура осындай сұхбат кезінде өтірік сөйлеп, герой болып отыратындар бізде толып жатыр, көп. Мен олардың қатарынан емеспін, сондықтан өнерді, театрды сүйетін адамдар оны жақсы біледі, менің әріптестерім де жақсы біледі, сол театрды басқарған, келіп-кетіп жүрген басшылар да жақсы біледі. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑әлі⁀де солай ↑// уөзгөрген жоқ↓/// ↑уөйткөнү біз қәзір / жалпы адамый құндылықтардың бәрі уөзгөрдү / уол уөнөрді былай қойған кезде↓/// ↑біз не уойнасақ та / әйтеуір мақтау гүтіп уотырамыз↓/// ↑мақтаса йекен деп уотырамыз →/ мақтаса / кәдімгідей шаб̊ыттанып →/ ал уол менің мақтау сүймөйтүндүгүм йемес →/ мен де мақтауды жақ̊сы гөремін↓/// ↑бірақ біз көп уөтүрүкке барамыз →/ көп уөтүрүк мақтаймыз↓/// ↑бізді соған үйрөтүп алды →/ біз соған үйрөнүп алдық↓/// ↑сондұқтан әлгі / қалай йеді / уөтүрүк̊шү шынды көтере алмайды →/ уөкпөшүл сынды көтере алмайды дейді ғой↓/// ↑қәзір / уосындай → / уөнөр адамдарымен сұқбат құрсаңыз →/ бәрі уой / сын деген дұрыс қой →/ адам сынмен түзеледі деп / ілепірме сөздөрдү көпүртүп / әдемі сөйлегенді жақ̊сы біледү →/ ал жеме-жемге гелген кезде / уолай йемес↓/// уөйткөнү мен сол уортада жүрмін↓/// |
↑әлі⁀де солай //↑ уөзгөргөн жоқ↓/// ↑уөйткөнү ͡ б̊із⁀ғәзір / жалп'адамый құндұлұқтардың бәрі уөзгөрдү / уол уөнөрдү ͡ б̊ылай⁀ғойғаң⁀гезде↓/// ↑біз не уойнасақ ⁀та / әйтеуүр мақтау ⁀гүтүп уотұрамыз↓/// ↑мақтасайекен депуотұрамыз/→ мақтаса/ кәдімгідей шаб̊̊ыттанып/→ алуол менің мақтау сүймөйтүндүгүмйемес/→ мен⁀де мақтаудұ жақ̊сы⁀гөрөмүн↓/// ↑бірақ⁀піз гөпуөтүрүккө ͡б̊арамыз/→ көпуөтүрүг мақтаймыз↓/// ↑бізді соған үйрөтүб̊⁀алды/→ біс соған үйрөнүб̊⁀алдық↓/// ↑сондұқтан әлгі/ қалаййеді/ «өтүрүк̊шү шынды⁀гөтөр' алмайды /→уөкпөшүл сынды⁀гөтөр' алмайды» дейді⁀ғой↓/// ↑қәзір/уосұндай→уөнөр адамдарымен сұқбат құрсаңыз/→ бәріуой/ сын деген дұрұс⁀қой/→ адам сыммен түзөлөді деп/ ілепірме сөздөрдү көпүртүп/ әдемі сөйлөгөнді жақ̊сы ͡б̊іледү/→ ал жеме-жемге⁀гелгең⁀гезде/уолаййемес↓/// уөйткөнү мен солуортада жүрмүн↓/// |
Әлі де солай, өзгерген жоқ. Өйткені біз қазір, жалпы адами құндылықтардың бәрі өзгерді, ол өнерді былай қойған кезде. Біз не ойнасақ та, әйтеуір мақтау күтіп отырамыз, мақтаса екен деп отырамыз, мақтаса, кәдімгідей шабыттанып, ал ол менің мақтау сүймейтіндігім емес, мен де мақтауды жақсы көремін. Бірақ біз көп өтірікке барамыз, көп өтірік мақтаймыз. Бізді соған үйретіп алды, біз соған үйреніп алдық. Сондықтан әлгі, қалай еді, «өтірікші шынды көтере алмайды, өкпешіл сынды көтере алмайды» дейді ғой. Қазір осындай өнер адамдарымен сұхбат құрсаңыз, бәрі "ой, сын деген дұрыс қой, адам сынмен түзеледі" деп лепірме сөздерді көпіртіп, әдемі сөйлегенді жақсы біледі, ал жеме-жемге келген кезде олай емес. Өйткені мен сол ортада жүрмін. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑йенді / мен бұрұндары / сол тоймен уөмір сүріп келдік ғой↓/// уөйткөнү / біз / айлығымыз → // ійағни матерійалдық жағдайымыз →/ төмен болғаннаң гейін / сол / тойдан нәпақа тапқанымыз ырас↓/// ↑ йенді уол той басқарұудың да уөзүнің жөнү б̊ар →/ жолы б̊ар↓/// ↑бізде қәзір білесіз ғой →/ мен уо баста / сол кезден біз уөзү / тойдың не йекенін ұғынып уөскен қазақпыз↓/// ↑анау мұзафар ағамыз айтады ғой →// той - тәрбійе мектебі дейді↓/// ↑біз сол тәрбійе мектебін үзіп алдық →/ білесіз ғой↓/// ↑сондұқтан қәзір мен →/ тойға шықпаймын деп айтс̆ам →/ уөтүрүк болар // бірақ мен жиі тойға шығам деп айта алмаймын↓/// ↑мен шық̊сам да / қәзір сол →/ кейде бір тоқ̊санға толған →/ сек̊сенге толған мерейтойлар бар →/ алтын тойлар бар →/ гаухар тойлар бар →/ сондай гезде / жаңағы тұура уөзүңүз айтқандай / адал дастарқан жайылып жатс̆а →/ сонда барып уөткүзүп перуге / йегер // қатты сұрап жатс̆а →/ сол кісілердің жасын берсін деген ниетпенен ырымдап баратыным бар↓/// |
йенді // мем ⁀ бұрұндары / сол тоймен уөмүр сүрүп келдік⁀қой↓/// уөйткөнү // біз // айлығымыз→/ йәғіній матерійалдығ⁀жағдайымыз →/ төмөм болғаннаң⁀гейін / сол / тойдан нәпақа тапқанымыз ырас↓/// ↑йенді уол той басқарұудұң⁀да уөзүнүң жөнү⁀б̊ар → / жолұ⁀б̊ар↓/// ↑бізде қәзір ͡ б̊ілесіз⁀ ғой →/ мен уоб̊аста / солгездем біз уөзү / тойдұң не йекенін ұғұнұп уөскөң⁀ ғазақпыз↓/// ↑анау / мұзафар ағамыз айтады ⁀ғой →// той - тәрб̊ійе мектеб̊і дейді↓/// ↑біс сол тәрб̊ійе мектеб̊ін үзүб̊ ͡ алдық →/ білесізғой↓/// ↑сондұқтаң ⁀ғәзір мен → / тойға шықпаймын деб̊ ͡ айтč̆ам →/ уөтүрүк болар // бірақ / мен жійі тойға шығам деб̊ ͡ айт'алмаймын ↓/// ↑мен шық̊сам да / қәзір сол →/ кейде ͡ б̊ір / тоқ̊саңға толған → // сек̊сеңге толған мерейтойлар⁀б̊ар → // алтын тойлар⁀б̊ар →// гаухар тойлар⁀ б̊ар →// сондай⁀гезде / жаңағы тұура уөзүңүз айтқандай / адал дастарқан жайылыб̊ ⁀жатč̆а →/ сонда⁀б̊арып уөткүзүп⁀перүугө / йегер // қатты сұраб̊⁀жатč̆а →/ солгісілердің жасым берсін деген нійетпенен / ырымдап паратыным⁀ бар↓/// |
Енді мен бұрындары сол тоймен өмір сүріп келдік қой. Өйткені біз айлығымыз, яғни материалдық жағдайымыз төмен болғаннан кейін сол тойдан нәпақа тапқанымыз рас. Енді ол той басқарудың да өзінің жөні бар, жолы бар. Бізде қазір білесіз ғой, мен о баста, сол кезден біз өзі тойдың не екенін ұғынып өскен қазақпыз. Анау Мұзафар ағамыз айтады ғой «той - тәрбие мектебі» дейді. Біз сол тәрбие мектебін үзіп алдық, білесіз ғой. Сондықтан қазір мен тойға шықпаймын деп айтсам өтірік болар, бірақ мен жиі тойға шығам деп айта алмаймын. Мен шықсам да қазір сол, кейде бір тоқсанға толған, сексенге толған мерейтойлар бар, алтын тойлар бар, гауһар тойлар бар, сондай кезде, жаңағы тура өзіңіз айтқандай, адал дастарқан жайылып жатса, сонда барып өткізіп беруге, егер қатты сұрап жатса, сол кісілердің жасын берсін деген ниетпенен ырымдап баратыным бар. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
уөйткөнү мен көп нәрсені уөзүм көзүм гөргөн↓/// ↑менің бір жақын досым бареді →/ дүнүйөдөн йерте уөтүп кетті↓/// ↑біз кейде уосы / зыйалы қауым дейміз да / зыйалы қауымды сол → / ұрұуханыйаттан іздейміз іиә / әдебиеттен / мәденійеттен / жазұушылар болсын / уөнөр адамдары болсын↓/// ↑сонсоң атағы бар адамдардың барлығын тұлға деп қаб̊ылдайтын болдық қой → // біз қәзір ↑/// ↑ал зыйалының көбі → / уол / халықтың ішінде жүр↓/// ↑кейде мені қәзір толғантатын нәрсе / уосы бізде зыйалы қауым бар ма→ деген нәрсе↓/// ↑йегер зыйалы қауым бар болса /→ уонда уол кісілердің айтатыны таусылған сыйақты↓/// |
уөйткөнү мен / көп ⁀нәрсені уөзүм⁀гөзүм⁀гөргөн↓/// ↑менің бір жақын досұм бар йеді→// дүнүйеден йерте уөтүп кетті↓/// ↑біз⁀гейде уосұ / зыйалы қауұм дейміз⁀да/ зыйалы қауұмдұ сол →/ ұрұуханыйаттан іздейміз ійә / әдеб̊ійеттен / мәденійеттен / жазұушұлар ͡ б̊олсұн / уөнөр адамдары ͡ б̊олсұн↓/// ↑сонсоң атағы ͡ б̊ар адамдардың барлығын тұлға деп қаб̊ылдайтым ͡ болдұқ⁀ қой → // біз⁀ ғәзір↓/// ↑ал зыйалының⁀гөб̊ү →/ уол / халықтың ішінде жүр↓/// ↑кейде мені⁀ғәзір толғантатын нәрсе / уосұ ͡ б̊ізде зыйалы қауұм бар⁀ма→ / деген нәрсе↓/// йегер зыйалы қауұм бар ⁀б̊олса →/ уонда уолгісілердің айтатыны таусұлған сыйақты↓/// |
Өйткені мен көп нәрсені өзім көзім көрген. Менің бір жақын досым бар еді, дүниеден ерте өтіп кетті. Біз кейде осы зиялы қауым дейміз да, зиялы қауымды сол руханияттан іздейміз, иә, әдебиеттен, мәдениеттен, жазушылар болсын, өнер адамдары болсын. Сонсоң атағы бар адамдардың барлығын тұлға деп қабылдайтын болдық қой біз қазір. Ал зиялының көбі ол халықтың ішінде жүр. Кейде мені қазір толғантатын нәрсе - осы бізде зиялы қауым бар ма деген нәрсе. Егер зиялы қауым бар болса, онда ол кісілердің айтатыны таусылған сияқты. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑болса / бізде қаңтарда қәсірет болар м'еді↓/// ↑қаңтардан кейін де →/ жазық̊сыз жапа шеккен біздің азаматтарымыз болдығой →/ сол зыйалы қауым неге соларды қорғаб ал'алмады↓/// ↑уосы / нәрселер мені қынжылтады / мен йенді / бір әңгімені бір жаққа бұрып кеткендігім йемес →/ сөздің іреті келгеннен кейін айтып жатырмын↓/// ↑бізде / нағыз зыйалы қауым уол халықтың ішінде жүр да →/ уөздерінің айтарлары бар /→ уойлары бар / пікірлері бар / халықпен бірге↓/// ↑анау достаевскый зыйалыларды уөзү йекіге бөлгең ғой / табаны жерге тійіп тұрғандар →/ табаны жерге тіймей тұрғандар дейді↓/// |
↑болса / бізде қаңтарда / қәсірет⁀ полар⁀м'еді↓/// ↑қаңтардаң ⁀гейін⁀де →/ жазық̊сыж ⁀жапа ⁀шеккен // біздің азаматтарымыз⁀б̊олдұ⁀ғой →/ сол зыйалы қауұм неге соларды қорғаб̊⁀ал'алмады↓/// ↑уосұ / нәрселер мені / қынжылтады // мен йенді / бір әңгімені / б̊іржаққа б̊ұрұп ⁀кеткендігім йемес →/ сөздүң іреті ͡ гелгеннең⁀гейін / айтып ⁀жатырмын↓/// ↑бізде // нағыз зыйалы қауұм уол халықтың ішінде жүр⁀да →/ уөздөрүнің айтарлары⁀ б̊ар →// уойлары ⁀б̊ар / пікірлері⁀б̊ар / халықпем⁀бірге↓/// ↑анау достаевскій зыйалыларды уөзү йекіге ͡ б̊өлгөң⁀ғой // таб̊аны жерге тійіп тұрғандар→/ таб̊аны жерге тіймей тұрғандар дейді↓/// |
Болса, бізде қаңтарда қасірет болар ма еді. Қаңтардан кейін де жазықсыз жапа шеккен біздің азаматтарымыз болды ғой, сол зиялы қауым неге соларды қорғап ала алмады. Осы нәрселер мені қынжылтады, мен енді бір әңгімені бір жаққа бұрып кеткендігім емес, сөздің реті келгеннен кейін айтып жатырмын. Бізде нағыз зиялы қауым ол халықтың ішінде жүр да, өздерінің айтарлары бар, ойлары бар, пікірлері бар халықпен бірге. Анау Достаевский зиялыларды өзі екіге бөлген ғой, табаны жерге тиіп тұрғандар, табаны жерге тимей тұрғандар дейді. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑табаны жерге тійіп тұрғандар →/ сол халықпен бірге жүретіндер →/ табаны жерге тіймей тұрғандар / сол жаңағы халықтың барын пайдаланып / уосы мынау→/ йетік̊шінің пыйғылындағы / шенеуніктер мен үуәзірлер дейді →/ бізде қәзір сондай зыйалы қауым уөсе бастады↓/// ↑ал йенді зыйалы қауым сол жаңағы мен бір / досым марқұм уөмүрден уөтүп кетті →/ сол бірде маған айтты // мен йелдің йертеңіне көп алаңдаймын → / беке // уосындай бір қаламгерлерді жақ̊сы көрүуші йедім → / ішінде мынандай ақындары бар →/ үлкөн кісілер↓/// ↑мен ауылда тұрам ғой / біржан / мен қымызын алып келейін →/ бір қой сойып алып келейін → / мен сол кісілермен әңгімелескім келеді деп / сол кісілерден йелдің → / йертеңін білгім геледі↓/// |
↑таб̊аны жерге тійіп тұрғандар→/ сол халықпем бірге жүүрөтіндер→/ таб̊аны жерге тіймей тұрғандар / сол жаңағы халықтың барым пайдаланып // уосұ мынау →/ йетік̊шінің пыйғылындағы / шенеунүктөр мен үуәзірлер дейді →/ бізде қәзір сондай зыйалы қауұм уөсө⁀ б̊астады↓/// ↑ал йенді зыйалы қауұм сол жаңағы мем ⁀бір / досұм марқұм уөмүрдөн уөтүп кетті →/ сол бірде маған айтты // мен йелдің йертеңіне⁀ гөб⁀̊ алаңдаймын →/ ↑беке / уосұндай бір / қаламгерлерді жақ̊сы ⁀гөрүуш'едім →// ішінде мынандай ақындары⁀б̊ар →// үлкөң⁀гісілер↓/// ↑мен ауұлда тұрам⁀ғой // біржан / мен / қымызын алып келейін →/ бір⁀ғой сойұб̊ ⁀алып⁀келейін →/ мен сол⁀гісілермен әңгімелескім͡ геледі⁀деп↓/// ↑сол⁀гісілерден йелдің → йертеңім⁀ білгім⁀геледі↓/// |
Табаны жерге тиіп тұрғандар - сол халықпен бірге жүретіндер, табаны жерге тимей тұрғандар - сол жаңағы халықтың барын пайдаланып, осы мынау етікшінің пиғылындағы, шенеуніктер мен уәзірлер дейді, бізде қазір сондай зиялы қауым өсе бастады. Ал енді зиялы қауым сол жаңағы мен бір досым еді, марқұм өмірден өтіп кетті, сол бірде маған айтты, мен елдің ертеңіне көп алаңдаймын, Беке, осындай бір қаламгерлерді жақсы көруші едім, ішінде мынандай ақындары бар, үлкен кісілер. Мен ауылда тұрам ғой, Біржан, мен қымызын алып келейін, бір қой сойып алып келейін, мен сол кісілермен әңгімелескім келеді деп, сол кісілерден елдің ертеңін білгім келеді. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑солармен сөйлестім →/ уол кісілердің атын атау / міндет йемешшығар →/ жалпы болған әңгіме↓/// ↑сонымен бір алты-жеті адамның үйүне бардық→/ сол кезде біз / бійік көретін →/ біз жаңағы / уөзүңіз айтып жатқандай / тұлға деп жүргөн / адамдардың → / сол пендауій дүнүйеге кетіп қалғанын →/ менен артық әңгімелері болмай қалғандай кезде / менің жаңағы досым→/ түңіліп кеткен болатын↓/// ↑біз йел бола алмайды йекенбіз деп →/ йең соңғы бір ақынның үйүне барған кезде →/ қатты / сол кезде мен уөзүм шынында да көзүм жеткен әлгі / бізде / қазақтарда уөзү сөз бар ғой →// мақал ұлының үнін йесті/ үйүне барма дейтін↓/// ↑үйүне барсаң / жаңағындай пенделік дүнүйелерін йестисіз↓/// ↑қәзір шыны герек қой йенді →/ бәрі / бәрі мен дегеннен артылмай қалды↓/// ↑қалам ұстағанның бәрі менмен →/ уоқығанның бәрі кердең↓/// ↑бірдеңе айтс̆аң →/ сол сөздің астарынан бірдеңе іздеп →/ уөзүңе шабұуылдап тұрады↓/// |
↑солармен сөйлөстүм →/ уол⁀гісілердің атын атау / міндет йемешшығар →// жалпы͡ б̊олған әңгіме↓/// ↑сонұмен алты-жет'адамның үйүнө ͡ б̊ардық →// солгезде ͡ б̊із / бійік көрөтін →/ біжжаңағы /уөзүңүз айтыб̊ ⁀жатқандай / тұлға⁀деб̊ ⁀жүргөн / адамдардың → сол пендауый дүнүйеге кетіп қалғанын →/ менен артығ ⁀әңгімелері / б̊олмай ⁀ғалғандай⁀гезде / менің жаңағы досұм →/ түңүлүп кеткем болатын↓/// ↑біз йел бол'алмайды йекембіз деп →/ йең соңғұ⁀б̊ір ақынның үйүнө ⁀б̊арғаң⁀гезде →/ қатты / солгезде мен уөзүм шынында⁀да / көзүм жеткен әлгі / бізде /қазақтарда уөзү / сөз б̊ар⁀ ғой →/ мақал / ұлұнұң үнүн йесті / үйүнө͡ б̊арма дейтін ↓/// ↑үйүнө ͡ б̊арсаң / жаңағындай пенделік дүнүйелерінйестійсіз↓/// ↑қәзір / шыны⁀герек⁀қой йенді →/ бәрі / бәрі мен дегеннен артылмай⁀ғалды↓/// ↑қалам ұстағанның бәрі менмен →/ уоқұғанның бәрі / кердең↓/// ↑бірдең'айтčаң →/ сол сөздүң астарынан / бірдең'іздеп →/ уөзүңө шаб̊ұуұлдап тұрады↓/// |
Солармен сөйлестім, ол кісілердің атын атау міндет емес шығар, жалпы болған әңгіме. Сонымен бір алты-жеті адамның үйіне бардық, сол кезде біз биік көретін, біз жаңағы өзіңіз айтып жатқандай тұлға деп жүрген адамдардың сол пендауи дүниеге кетіп қалғанын, менен артық әңгімелері болмай қалғандай кезде, менің жаңағы досым түңіліп кеткен болатын біз ел бола алмайды екенбіз деп, ең соңғы бір ақынның үйіне барған кезде қатты, сол кезде мен өзім шынында да, көзім жеткен әлгі, бізде қазақтарда өзі сөз бар ғой, мақал "ұлының үнін есті, үйіне барма" дейтін. Үйіне барсаң, жаңағындай пенделік дүниелерін естисіз. Қазір, шыны керек қой, енді, бәрі, бәрі мен дегеннен артылмай қалды. Қалам ұстағанның бәрі менмен, оқығанның бәрі кердең. Бірдеңе айтсаң, сол сөздің астарынан бірдеңе іздеп, өзіңе шабуылдап тұрады. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑біз қәзір / sup>уөзү бір / кейде мен көп sup>уөзүм де айтып жүрмін ғой бір↓/// сөз бостандығы, sup>уой азаттығы жоғалған қоғамда / біз адамға ылайық sup>уөмір сүрүудің sup>уорнына →/ сол адамдардың үрөлін sup>уойнаб̊ жүргөн құбыжық сыйақтымыз↓/// ↑кейде бір / қолдан жасалған адам мүсіндерінің ішінде →/ sup>уөмір сүрүп жүргөн сыйақтымыз↓/// сөзүміз көп →/ әдемі сөзүміз көп /→ бірақ ісіміз жоқ↓/// ↑көп сөз айтамыз әдемі →/ ал іске келген кезде →/кейде бір sup>уосы / біздің іс не / біз тек ұлтқа болса йекен дейсің↓/// ↑бүгінде сол ұлтқа жаның ашып / ұлттың сөзүн сөйлей қалсаң →/ йең бірінші саған қарсы шығатын бійлік↓/// ↑сонсоң sup>уойланам мен / sup>уосы →/ бійлік қазақты сүйе ма↑/// сүйсе / неге бұлай / йенді ұлт болғаннаң гейін ұлттық проблема болмай қоймайды ғой↓/// ↑ұлттық проблемалар болады↓/// ↑ал йенді соған / мен араласуға→ / менің қақым бар шығар↓/// ↑уөйткөнү мен sup>уөмір сүріп жатқан қоғамда↓/// ↑менің белгілі бір sup>уөзүмнің бір sup>уөзүмнің көзғарасым болмаса →/ sup>уонда мені адам деп санауға бола ма↑/// |
↑біз⁀ ғәзір / уөзү⁀ б̊ір/ кейде мен / көп уөзүм д'айтып жүрмүн ⁀ғой бір↓// сөз⁀б̊остандығы уой азаттығы жоғалғаң⁀ ғоғамда / біз адамға'лайық уөмүр сүрүудүң уорнұна →/ сол адамдардың үрөлүн уойнаб̊⁀жүргөн / құб̊ұжұқ̊⁀сыйақтымыз↓/// ↑кейде⁀б̊ір / қолдан жасалған адам мүсүндөрінің ішінде→/ уөмүр сүрүб̊ ⁀жүргөн ⁀сыйақтымыз↓/// сөзүмүз⁀ гөп →/ әдемі сөзүмүз⁀гөп →/ бірақ / ісіміж⁀жоқ↓/// ↑көп̊сөз айтамыз әдемі →/ ал іске⁀гелгең ⁀гезде →/ кейде ͡ б̊ір уосұ / біздің іс не ↑/ біз тек / ұлтқа⁀б̊олса йекен дейсің↓/// ↑бүгүнде сол ұлтқа жаның ашып / ұлттұң сөзүн сөйлөй⁀ ғалсаң →/ йең бірінші сағаң⁀ ғарсы шығатым бійлік↓/// ↑сонсоң уойланам мен / уосұ →/ бійлік қазақты сүйө⁀ме↑/// сүйсө / неге ͡ б̊ұлай / йенді / ұлт болғаннаң⁀гейін ұлттұқ проблема б̊олмай⁀ғоймайды⁀ғой↓/// ↑ұлттұқ проблемалар⁀б̊олады↓/// ↑ал йенді соған / мен араласұуға → / менің⁀ғақым бар шығар↓/// ↑уөйткөнү мен уөмүр сүрүб̊⁀ жатқаң⁀ ғоғамда↓/// ↑менің белгілі ⁀б̊ір уөзүмнүң бір уөзүмнүң⁀гөзғарасым болмаса →/ уонда мені / адам деп̊ санауға⁀б̊ола⁀ ма↑// |
Біз қазір өзі бір, кейде мен көп өзім де айтып жүрмін ғой, бір сөз бостандығы, ой азаттығы жоғалған қоғамда біз адамға лайық өмір сүрудің орнына, сол адамдардың рөлін ойнап жүрген құбыжық сияқтымыз. Кейде бір қолдан жасалған адам мүсіндерінің ішінде өмір сүріп жүрген сияқтымыз. Сөзіміз көп, әдемі сөзіміз көп, бірақ ісіміз жоқ. Көп сөз айтамыз әдемі, ал іске келген кезде кейде бір осы біздің іс не, біз тек ұлтқа болса екен дейсің. Бүгінде сол ұлтқа жаның ашып, ұлттың сөзін сөйлей қалсаң, ең бірінші саған қарсы шығатын билік. Сонсоң ойланам мен, осы билік қазақты сүйе ме, сүйсе, неге бұлай, енді ұлт болғаннан кейін ұлттық проблема болмай қоймайды ғой, ұлттық проблемалар болады. Ал енді соған мен араласуға менің қақым бар шығар. Өйткені мен өмір сүріп жатқан қоғамда менің белгілі бір өзімнің бір өзімнің көзқарасым болмаса, онда мені адам деп санауға бола ма? |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑сондұқтан біз sup>уөзүміз sup>уөмір сүріп жатқан қоғамда →/ sup>уөз пікіріміз болұу керек↓/// ↑бізде sup>уолай йемес қәзір↓/// ↑біз / бас шұлғұумен келеміз↓/// ↑бұрыннан бас шұлғұумен келеміз →/ әлі бас шұлғып келеатырмыз↓/// ↑сондұқтан →/ біз sup>уосы бір / жағымпаздықтың жарапазанын айтып жүргөн жандармыз↓/// ↑қәзір жаңа мен айтыб̊ жатырмын ғой →/ қалам ұстағаны менмен →/ sup>уоқығаны кердең →/ таққа мінгендері йелді көрмейді →/ атқа мінгендер жерді көрмейді →/ тақымдайды / бірақ кімнің болса да тас шыққан тағын йел →/ мінген атын жер көтеріп тұрғанын йескере бермейді↓/// ↑сондұқтан / бізде тек қана жай сөз ғана →/ халықты жақ̊сы көрем →/ халықпен біргеміз дейді↓/// ↑sup>уөтүрүк бәрі↓/// |
↑сондұқтам⁀біз уөзүмүзуөмүр сүрүб̊⁀жатқаң⁀ ғоғамда →/ уөз пікіріміз⁀ б̊олұу⁀герек↓/// ↑бізде уолай йемес қәзір↓/// ↑біз / башшұлғұумөң⁀гелеміз↓/// ↑бұрұнна / башшұлғұумөң⁀гелеміз →/ әлі⁀б̊ашшұлғұп келе жатырмыз↓/// ↑сондұқтан →/ біз уосұ⁀б̊ір // жағымпаздықтың жарапазанын айтыб̊⁀жүргөн жандармыз↓/// ↑қәзір жаңа мен айтыб̊⁀жатырмын⁀ғой →/ қалам ұстағаны меммен→/ уоқұғаны⁀гердең→/ таққа міңгендері йелді⁀гөрмөйдү→/ атқа міңгендер жерді⁀гөрмөйдү→/ тақымдайды // бірақ кімнің болса⁀ да ташшыққан тағын йел→ міңген атын жер⁀ гөтөрүп тұрғанын йескере ͡ б̊ермейді↓/// ↑сондұқтан / бізде текқана жай сөзғана →/ халықты жақ̊сы⁀гөрөм →/ халықпем біргеміз⁀дейді↓/// ↑уөтүрүк⁀бәрі↓/// |
Сондықтан біз өзіміз өмір сүрібатқан қоғамда өз пікіріміз болу керек. Бізде олай емес қазір, біз бас шұлғумен келеміз. Бұрыннан бас шұлғумен келеміз, әлі бас шұлғып келе атырмыз. Сондықтан біз осы бір жағымпаздықтың жарапазанын айтып жүрген жандармыз. Қазір, жаңа мен айтып жатырмын ғой, қалам ұстағаны менмен, оқығаны кердең, таққа мінгендері елді көрмейді, атқа мінгендер жерді көрмейді, тақымдайды, бірақ кімнің болса да тас шыққан тағын ел, мінген атын жер көтеріп тұрғанын ескере бермейді. Сондықтан бізде тек қана жай сөз ғана, халықты жақсы көрем, халықпен біргеміз дейді. Өтірік бәрі. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑тұлға деген →/ уөзү санаулы ғана шығар↓/// ↑мен сіздер айтып жүргөн тұлғаларды→ / тұлға деп айта алмаймын↓/// ↑тұлға деген уол уөте бійік ұғым↓/// ↑мен уөзүмді тұлға санамаймын↓/// ↑біз қәзір айтып уотырмын ғой →/ атағы барлардың бәрін тұлға дейміз↓/// ↑кешегі қәзір мынау / ән айтып жүргөн әнші / жас балаларды да солай тұлға деп қарайды↓/// ↑бұл кімнің кемшілігі →/ бұл жұурналистердің кемшілігі↓/// ↑соларға тұлға деп →/ сол атты /→ уол көлденең көк аттының қанжығасына байлап беретін дүнүйе йемес →/уол↓/// ↑тұлға деген терең / бійік уөлшем↓/// ↑байағыда бізге айтатын / мынау сахна тек тұлғалардың тұғыры дейтін↓/// ↑ал мен айтатын йем / сахнаға шыққандардың бәрі саңлақ йемес →/ сонда жүргөндердің бәрі тұғыр йемес / уолардың бәрінің тұғыры йемес уол↓/// |
↑тұлға деген → / уөзү санаулұ⁀ғана шығар↓/// ↑мен сіздер айтыб̊ ⁀жүргөн тұлғаларды → / тұлға деб̊⁀айт' алмаймын ↓/// ↑тұлға деген уол уөтө ͡ б̊ійіг⁀ ұғұм↓/// ↑мен уөзүмдү тұлға санамаймын↓/// ↑біз⁀ ғәзір айтып уотұрмұн⁀ғой →/ атағы ͡ б̊арлардың бәрін тұлға дейміз↓/// ↑кешегі⁀ғәзір мынау / ән айтыб̊ ⁀жүргөн әнші / жас⁀палаларды⁀да солай тұлға деп қарайды↓/// ↑бұл⁀гімнің ͡ гемшілігі →/ бұл жұурналійстердің⁀гемшілігі↓/// ↑соларға тұлға⁀деп→/ сол атты →/ уол гөлдөнөң / көг⁀аттының⁀ғанжығасына / б̊айлап⁀перетін дүнүйе йемес →// уол↓/// ↑тұлға деген терең / бійік уөлшөм↓/// ↑байағыда⁀б̊ізг' айтатын / мынау сахна тек тұлғалардың тұғұрұ⁀деп↓/// ↑ал мен айтатын йедім / сахнаға шыққандардың бәрі саңлақ йемес →/ сонда жүргөндөрдүң⁀бәрі тұғұр йемес / уолардың бәрінің тұғұрұ йемес уол↓/// |
Тұлға деген өзі санаулы ғана шығар. Мен сіздер айтып жүрген тұлғаларды тұлға деп айта алмаймын, тұлға деген ол өте биік ұғым. Мен өзімді тұлға санамаймын. Біз қазір айтып отырмын ғой, атағы барлардың бәрін тұлға дейміз. Кешегі, қазір мынау ән айтып жүрген әнші, жас балаларды да солай тұлға деп қарайды. Бұл кімнің кемшілігі, бұл журналистердің кемшілігі. Соларға тұлға деп сол атты, ол көлденең көк аттының қанжығасына байлап беретін дүние емес ол. Тұлға деген - терең, биік өлшем. Баяғыда бізге айтатын, мынау сахна тек тұлғалардың тұғыры дейтін, ал мен айтатын ем сахнаға шыққандардың бәрі саңлақ емес, сонда жүргендердің бәрі тұғыр емес, олардың бәрінің тұғыры емес ол. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
→тұлға деген кім↑// ↑тұлға деген жаңағы / ұлтпен бірге болатын адам →/ ұлттың жоғын жоқтай алатын →/ мұңын мұңдай алатын →/ ұлтпен бірге / халықпен бірге жүретін адамды айтады↓/// ↑ал бізде / жаңағы / мынау тұлға дейміз →/ уол соған жаңағы адамдар уөзүн сендіріп алған / шынында тұлға йекенбіз деп↓/// ↑мен йешкімнен уол атақты қызғанып жатқаным жоқпын↓/// ↑бірақ кішкене уойлану керекғой↓/// ↑мен ылғи уөзүм →/ уөнөр адамдарын да / басқаларды да уосындай уөзүн тұлғамын деп жүретіндерді көп сынағам↓/// ↑йештеңе жақпайды йекен ғой → // деуі де мүмкін / мейлі / бірақ / байағыда анау бір қораз // күн менің даусымды йестүу үшүн шығады деп →/ уөзүн уөзү сендіріп алған йекен↓/// |
↑тұлға дегең⁀гім →/ тұлға деген жаңағы/ ұлтпем бірге⁀ б̊олатын адам →/ ұлттұң жоғұн жоқтай алатын →/ мұңұн мұңдай алатын →/ ұлтпем бірге / халықпем⁀бірге⁀жүүрөтін адамд'айтады ↓/// ↑ал бізде / жаңағы / мынау тұлға дейміз →/ уол соған жаңағ'адамдар уөзүн сендіріб̊⁀алған / шынында тұлға йекембіз⁀деп↓/// ↑мен йешкімнен уол атақты қызғаныб̊⁀жатқаным жоқпұн↓/// ↑бірақ кішкене уойланұу ͡ герекқой↓/// ↑мен ылғый уөзүм →/ уөнөр адамдарын⁀да / басқаларды⁀ да уосұндай уөзүн тұлғамын⁀деб̊ ⁀жүрөтіндерді⁀гөп̊ сынағам↓/// ↑йештеңе жақпайд'екен⁀ ғой → / деуү⁀де мүмкүн / мейлі / бірақ / байағыд'анау / бір⁀ ғораз // күн менің даусұмдұ йестүуүшүн шығады⁀деп →/ уөзүн уөзү сендіріб̊ ͡ алған йекен↓/// |
Тұлға деген кім? Тұлға деген жаңағы, міне, ұлтпен бірге болатын адам, ұлттың жоғын жоқтай алатын, мұңын мұңдай алатын, ұлтпен бірге, халықпен бірге жүретін адамды айтады. Ал бізде, жаңағы, мынау тұлға дейміз, ол соған жаңағы, адамдар өзін сендіріп алған, шынында тұлға екенбіз деп. Мен ешкімнен ол атақты қызғанып жатқаным жоқпын, бірақ кішкене ойлану керек қой. Мен ылғи өзім өнер адамдарын да, басқаларды да, осындай өзін тұлғамын деп жүретіндерді көп сынағам. Ештеңе жақпайды екен ғой деуі де мүмкін, мейлі, бірақ баяғыда анау бір қораз "күн менің даусымды есту үшін шығады" деп өзін өзі сендіріп алған екен. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑бізде қәзір сондайлар көп↓/// ↑мен болмасам →/ мен дегенмен йешқайда бара алмаймыз↓/// ↑уоның ішінде мен де қәзір / уөзүмді мен деп уотырғам жоқпын / мен бүгүнгү қоғамдағы / сіз қойып уотқан сауалға / уөзүм / болып жатқан кемшіліктерді айтыб̊ атырмын↓/// ↑гогол'дің бір сөзү бар / қарапайым адамға кешірілген пендешілік →/ талантқа кешірілмейді дейді↓/// ↑қәзір бәрі талантпыз дейді ғой →/ мықтымыз дейді →/ ал неге сол таланттарда пендешілік көп↓/// ↑болған шығар бізде де бұрындары →/ бірақ қәзір йенді / жасымыз болса / әжептәуір жасқа келді →/ көргенім бар / түйгенім бар / уоң-солыма қараймын / сондұқтан уосының бәріне бағамдап қарайтын адаммын қәзір↓/// |
↑бізде қәзір / сондайлар⁀гөп↓/// ↑мем⁀болмасам →/ мен дегеммен йешқ̊айда⁀б̊ар'алмаймыз ↓/// ↑онұң ішінде мен⁀де қәзір / уөзүмдү мен⁀деп уотұрған⁀ жоқпұн / мем⁀бүгүңгү⁀ғоғамдағы / сіз⁀ ғойұп уотұрған сауалға /уөзүм / болұб̊ ⁀жатқаң ⁀гемшіліктерд'айтыб̊⁀жатырмын↓/// ↑гогол'дің бір сөзү⁀б̊ар / қарапайым адамға⁀гешірілгем ⁀пендешілік →/ талантқа⁀гешірілмейді дейді↓/// ↑қәзір⁀б̊әрі талантпыз дейді⁀ғой →/ мықтымыз дейді →/ ал неге сол таланттарда пендешілік көп↓/// ↑болған ⁀шығар / б̊ізде⁀ де⁀б̊ұрұндары →/ бірақ қәзір йенді / жасымыз⁀б̊олса // әжептәуүр жасқаг⁀елді →/ көргөнүм⁀бар / түйгөнүм⁀бар / уоң-солұма⁀ғараймын // сондұқтан уосұнұң бәріне⁀б̊ағамдап қарайтын адаммың⁀ ғәзір↓/// |
Бізде қазір сондайлар көп. Мен болмасам, мен дегенмен ешқайда бара алмаймыз. Оның ішінде мен де қазір өзімді мен деп отырған жоқпын, мен бүгінгі қоғамдағы сіз қойып отқан сауалға өзім болып атқан кемшіліктерді айтыбатырмын. Гогольдің бір сөзі бар, қарапайым адамға кешірілген пендешілік талантқа кешірілмейді дейді. Қазір бәрі талантпыз дейді ғой, мықтымыз дейді, ал неге сол таланттарда пендешілік көп. Болған шығар бізде де бұрындары, бірақ қазір енді жасымыз болса, әжептәуір жасқа келді, көргенім бар, түйгенім бар, оң-солыма қараймын, сондықтан осының бәріне бағамдап қарайтын адаммын қазір. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑дінге деген көзғарасым жақ̊сы↓/// ↑біздің әлеуметтік тұрмысымыз →/ бітім-болмысымыз исламмен біте қайнасқан↓/// ↑мынау / аргентійналық жазұушы борхестің бір сөзү бар ғой →/ хас уөнөр дін мен табыйғатта істейді↓/// ↑сондұқтан / біз йенді // күн-айын тілегінде / құдайын жүрегінде құрмет тұтқан адамбыз↓/// ↑уөзүм ылғи айтып жүремін ғой →/ сақтан қалған салт →/ ғұннан қалған ғұрып →/ түркіден қалған жұрт →/ соның бәрін / қазақ қазыққа байлаған йелміз →// қазақтың діні мен ділі діңгегі / ілімі ілкі жұрттан да ілгері болатын деп↓/// ↑сондай ілімі ілкі жұрттан да ілгері →/ діні қалмағанның дымы қалмайды деп →/ біздің мынау жаманшылықты көріп-көріп бабаларымыз әбден солғанан кейін →/ айтқан болұу керек↓/// ↑йендеше солардан қалған иманый сарқыншақ санамызды йенді ғана сәулелендіріп келе жатқаны болмаса / уолар қайда →/ біз қайда дейміз↓/// |
↑діңге дегең⁀гөзғарасым жақ̊сы↓/// ↑біздің әлеумөттүк тұрмұсұмыз→/ бітім-болмұсұмыз ійсламмем ⁀біте ғайнасқан↓/// ↑мынау // аргентійналығ ⁀жазұушұ⁀б̊орхестің бір сөзү⁀б̊ар⁀ғой→/ хас уөнөр / дін мен таб̊ійғатт'істейді ↓/// ↑сондұқтан / біз йенді // күн-айын тілегінде / құдайын жүрөгүнде құрмет тұтқан адамбыз↓/// ↑уөзүм ылғый айтыб̊ ⁀жүрөмүн⁀ ғой→/ сақтаң⁀ ғалған салт →/ ғұннаң⁀ ғалған ғұрұп →/ түркүдөң⁀ғалған жұрт→ //сонұң бәрін / қазақ қазыққа⁀б̊айлаған йелміз / қазақтың діні мен ділі дүңгөгү / ілімі / ілкі жұрттан д'ілгері болатын деп↓/// ↑сондай / ілімі / ілкі жұрттан д'ілгері →/ діні⁀ғалмағанның / дымы ⁀ғалмайды⁀ деп→/ біздің мынау жаманшылықты⁀гөрүп-көрүп / баб̊аларымыз әб̊ден солғанаң⁀ гейін →/ айтқам болұу⁀герек↓/// ↑йендеше солардаң⁀ғалған / ійманій сарқыншақ̊ санамызды йендіғана сәулөлөндүріп келе⁀жатқаны⁀б̊олмаса / уолар⁀ғайда→/ біз⁀ғайда дейміз↓/// |
Дінге деген көзқарасым жақсы. Біздің әлеуметтік тұрмысымыз, бітім-болмысымыз исламмен біте қайнасқан. Мынау аргентиналық жазушы Борхестің бір сөзі бар ғой "хас өнер дін мен табиғатта істейді". Сондықтан біз енді күн-айын тілегінде, Құдайын жүрегінде құрмет тұтқан адамбыз. Өзім ылғи айтып жүремін ғой, сақтан қалған салт, ғұннан қалған ғұрып, түркіден қалған жұрт соның бәрін қазақ қазыққа байлаған елміз, қазақтың діні мен ділі діңгегі, ілімі ілкі жұрттан да ілгері болатын деп. Сондай ілімі ілкі жұрттан да ілгері, діні қалмағанның дымы қалмайды деп, біздің мынау жаманшылықты көріп-көріп бабаларымыз әбден соған... айтқан болу керек. Ендеше солардан қалған имани сарқыншақ санамызды енді ғана сәулелендіріп келе жатқаны болмаса, олар қайда, біз қайда дейміз. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑уөйткөнү біз қәзір→/ әлгі / кезінде аталарымыз / бабаларымыз →/ бізге қүрмөттүң үлкені дінге деген құрмет дейтін↓/// ↑қәзір уондай құрмет те жоқ →// байқап уотырсаңыз →/ уөйткөнү / тіпті / дінге шабуыл жасайтын адамдар көп↓/// ↑ійә / діннің ішінде де тармақ-тармаққа бөлінгені ырас / бірақ сол үшүн ұлтты күстаналауға бола ма →/ сонда жүргөн жаңағы / біз болмасақ жаңа айтыпатырмын ғой →/ бүкіл болмысынан уөттік / тұрмыс-салтымыздың бәрі исламмен біте қайнас болған / бірге келе жатқан↓/// ↑ал уоның ішінде біз жақ̊сы жағын алып →/ соны пайдаланып келе жатқан кешегі / ал йенді // кешегі сол кісілер бекер айтқан жоқ қой йенді / ұстай алсаң қасиетің / ұстай алмасаң қәсіретің деп↓/// ↑сондұқтан / бійік ұлт болып қалыптасу үшүн тәуелсіздікпен қоса діндарлық қажет↓/// ↑соны ұмытпауымыз керек↓/// ↑діндарлық дегеніміз не ↑/ уол аданың жүрегіндегі ійман↓/// ↑ійман болмаса / дін жоқ↓/// |
↑уөйткөнү⁀б̊із⁀ғәзір→/ әлгі / кезінд'аталарымыз / баб̊аларымыз →/ бізге құрмөттүң үлкөнү / діңге⁀дегең ⁀ғұрмет дейтін↓/// ↑қәзір уондай ғұрмет ⁀те жоқ // байқап уотұрсаңыз→/ уөйткөнү / тіпті / діңге шаб̊ұуұл жасайтын адамдар⁀гөп↓/// ↑ійә / діннің ішінде⁀де тармақ-тармаққа⁀б̊өлүңгөн'ырас / бірақ̊ сол үшүн / ұлттұ⁀гүстаналауға⁀б̊ола⁀ма →/ сонда жүргөн жаңағы / біз͡ б̊олмасақ / жаң'айтып⁀жатырмын⁀ ғой→/ бүкүл болмұсұнан уөттүк / тұрмұс-салтымыздың бәрі / ійсламмен біте қайнас⁀полған / бірге⁀геле⁀ жатқан↓/// ↑ал уонұң ішінде / б̊іжжақ̊сы⁀жағын алып→/ сонұ пайдаланып кележатқаң⁀гешегі / ал йенді // кешегі сол⁀ гісілер / б̊екер айтқан жоқ ⁀қой йенді / ұстай алсаң⁀ғәсійетің / ұстай алмасаң⁀ғәсіретің⁀деп↓/// ↑сондұқтан / бійіг⁀ұлт⁀полұп қалыптасұу⁀үшүн тәуөлсүздүкпең⁀ғоса / діндарлық қажет↓/// ↑сон'ұмұтпауұмұз ⁀герек↓/// ↑діндарлығ⁀дегеніміз не ↓/ уол аданың жүрөгүндег'ыйман ↓/// ↑ыймам болмаса ↓/ дін жоқ↓/// |
Өйткені біз қазір әлгі, кезінде аталарымыз, бабаларымыз бізге "құрметтің үлкені - дінге деген құрмет" дейтін. Қазір ондай құрмет те жоқ, байқап отырсыз ғой, өйткені, тіпті, дінге шабуыл жасайтын адамдар көп. Иә, діннің ішінде де тармақ-тармаққа бөлінгені рас, бірақ сол үшін ұлтты күстананалауға бола ма, сонда жүрген жаңағы, біз болмасақ жаңа айтып жатырмын ғой, бүкіл болмысынан өттік, тұрмыс-салтымыздың бәрі исламмен біте қайнас болған, бірге келе жатқан. Ал оның ішінде біз жақсы жағын алып, соны пайдаланып келе атқан кешегі, ал енді кешегі сол кісілер бекер айтқан жоқ қой енді, дін - ұстай алсаң қасиетің, ұстай алмасаң қасіретің деп. Сондықтан, биік ұлт болып қалыптасу үшін тәуелсіздікпен қоса діндарлық қажет. Соны ұмытпауымыз керек. Діндарлық дегеніміз не, ол - аданың жүрегіндегі иман. Иман болмаса, дін жоқ. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑осы мен жаңағындай нәрселерді / көп айтқым келмейді↓/// ↑иә / йенді / мен бұдан айналып қаша алмаймын ↓/ мен сол ауылға / ұлағатты ұрпақ деген / бүгүнгү ұрпақтың ұлағатымен айналысатын // үлкен қор бар↓/// ↑мен солармен бірігіп жұмұс істеймін↓/// ↑сол қор→/ мен бір әңгіме болып / менің ауылымда / бір ауылда бір мешіт керек қой йенді↓/// ↑ уөйткөнү жастарды сол имандылыққа тәрбиелеуге // бұл енді →/ адами / уосы бір адамгершілік қалыптасып уөсу үшүн керек болды↓/// ↑сондұқтан менің ауылым уөзү →/ кезінде бір колхоздың бөлімшесі болған кішкентай ғана ауыл↓/// ↑ұйғыр ауданындағы жалғыз қазақ ауылы↓/// ↑содан сол ауылда мешіт бізде жоқ болды ↓/ сондұқтан бір ауылға бір мешіт керек↓/// ↑мен соны // уосында бір кәсіпкер бауырлар бар ↓ / жаңағы ұлағатты ұрпақ қоры бар / соларға / әңгіме қылып sup>уосы ауылға бір мешіт тұрғызсақ деген нәрсемен сол кісілерді ауылға тартып ↓/ сол кәсіпкерлер демеушілік жасап ауылға сол мешіт салыпатыр↓/// ↑мен соған мұрындық болып sup>уотырмын↓/// |
↑уосұ мен жаңағындай нәрселерді↓/ көб̊⁀айтқым⁀гелмейді↓/// ↑ійә / йенді / мем⁀ бұдан айналып қаш'алмаймын ↓/ мен сол ауұлға / ұлағатт'ұрпақ деген / бүгүңг'ұрпақтың ұлағатымен айналысатын // үлкөн / қор⁀б̊ар↓/// ↑мен солармем⁀бірігіб̊ ⁀жұмұс⁀істеймін↓/// ↑сол / қор / мем⁀ бір / әңгіме⁀б̊олұп →/ менің ауұлұмда / бір ауұлда⁀б̊ір / мешіт керек⁀ қой йенді↓/// уөйткөнү жастарды сол ыймандылыққа тәрб̊ійелеу жолұнда // адамый / бұл йенді уосұ⁀б̊ір адамгершілік қалыптасып уөсүу⁀үшүн керек⁀болдұ↓/// ↑сондұқтан менің ауұлұм уөзү→/ кезінде⁀б̊ір / колхоздұң бөлүмшөсі⁀б̊олғаң⁀гішкентайғана / ауұл ↓/// ұйғұр ауданындағы жалғыз ғазағ⁀ауұлұ↓/// ↑содан сол ауұлда мешіт пізде⁀ жоқ⁀полдұ↓/ сондұқтан / бір ауұлға⁀б̊ір мешіт⁀керек↓/// мен сонұ // уосұнда⁀б̊ір⁀гәсіпкер⁀б̊ауұрлар⁀б̊ар ↓/ жаңағы ұлағатт'ұрпақ қорұ⁀б̊ар / соларға→/ әңгіме⁀ғылып уос'ауұлға бір мешіт тұрғұссағ⁀деген нәрсемен сол⁀гісілерді / ауұлға тартып ↓/ сол⁀гәсіпкерлер демеушүлүг⁀жасап / ауұлға / сол мешіт⁀салыб̊⁀жатыр↓/// ↑мен соған мұрұндұқ⁀ полұп уотұрмұн↓/// |
Осы мен жаңағындай нәрселерді көп айтқым келмейді. Иә, енді, мен бұдан айналып қаша алмаймын, мен сол ауылға, «Ұлағатты ұрпақ» деген бүгінгі ұрпақтың ұлағатымен айналысатын үлкен қор бар. Мен солармен бірігіп жұмыс істеймін. Сол қор, мен бір әңгіме болып, менің ауылымда, бір ауылда бір мешіт керек қой, енді. Өйткені жастарды сол имандылыққа тәрбиелеуге, бұл енді, адами, осы бір адамгершілік қалыптасып өсу үшін керек болды. Сондықтан менің ауылым - өзі кезінде бір колхоздың бөлімшесі болған кішкентай ғана ауыл. Ұйғыр ауданындағы жалғыз қазақ ауылы. Содан сол ауылда мешіт бізде жоқ болды, сондықтан бір ауылға бір мешіт керек. Мен соны осында бір кәсіпкер бауырлар бар, жаңағы «Ұлағатты ұрпақ» қоры бар, соларға әңгіме қылып осы ауылға бір мешіт тұрғызсақ деген нәрсемен сол кісілерді ауылға тартып, сол кәсіпкерлер демеушілік жасап, ауылға сол мешіт салыбатыр. Мен соған мұрындық болып отырмын. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑sup>уол йенді / адамына байланысты↓/// ↑айтұуы мүмкін ғой йертең →/ неге балабақ̊ша салмады / неге басқа нәрсе салмады деп↓/// ↑менің ауылымда sup>уондай балабақ̊ша салатындай да йемес →/ sup>уөйткөнү ауылымның көбі кішкентай ғана ауыл болғаннаң гейін→/ йер жеткен балаларының бәрі қалада / sup>уолардың немерелерінің бәрі қалада / sup>уөздерімен бірге тұрыпатыр↓/// ↑сондұқтан сол ауылға жұртты тарту үшүн / сол әуелі жаңағы мешіт бой түзеп алса / содан кейін қалған нәрсенің бәрі sup>уөзү sup>уорнымен келеді деп sup>уойлаймын↓/// ↑Менің арманым негізі сол ауылыма →/ бір мәденійет sup>уошағын салып берүу болатын↓/// |
↑уол йенді / адамына⁀б̊айланысты↓/// ↑айтұуұ мүмкүн⁀ғой йертең →/ неге ͡ б̊алаб̊ақ̊ша салмады / неге͡ б̊асқа нәрсе салмады ⁀деп↓/// ↑менің ауұлұмда уондай балаб̊ақ̊ша салатындай⁀ да йемес →/ уөйткөнү / ауұлұмнұң ⁀көб̊ү / кішкентай⁀ ғана / ауұл болғаннаң⁀гейін / йер жеткем балаларының бәрі⁀ғалада /уолардың немерелерінің бәрі⁀ғалада / уөздөрүмем ⁀бірге тұрұпжатыр↓/// ↑сондұқтан сол ауұлға жұрттұ тартұу⁀үшүн / сол әуөлү жаңағы мешіт / бой⁀түзөб̊ ͡ алса / содаң⁀гейің⁀ғалған нәрсенің бәрі уөзү уорнұмең ⁀геледі⁀деп уойлаймын↓/// ↑менің арманым негізі сол ауұлұма →/ бір мәденійет уошағын салып⁀ перүу⁀б̊олатын↓/// |
Ол енді адамына байланысты. Айтуы мүмкін ғой ертең, неге балабақша салмады, неге басқа нәрсе салмады деп. Менің ауылымда ондай балабақша салатындай да емес, өйткені ауылымның көбі кішкентай ғана ауыл болғаннан кейін, ер жеткен балаларының бәрі қалада, олардың немерелерінің бәрі қалада өздерімен бірге тұрыбатыр. Сондықтан сол ауылға жұртты тарту үшін сол әуелі жаңағы мешіт бой түзеп алса, содан кейін қалған нәрсенің бәрі өзі орнымен келеді деп ойлаймын. Менің арманым негізі сол ауылыма бір мәдениет ошағын салып беру болатын. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
ал йенді / қәзір / уоблыс бөлініп шықты ғой →/ мүмкін / ауыл башшыларымен әңгіме жүргізсек / уоны да қолға алар / уөйткөнү сол кішкентай ғана ауылдан уөзү йекі бірдей қайраткер шығып уотыр / тағы да уөнөр қайраткерлері шығып уотыр↓/// ↑ал бірақ ауылымызда→/ жаңағы / бұрынғы әлгі / қәзір көбі солай ғой →/ әлгі / төбесінде тұуы болғанмен / ішінде бұуы жоқ қаңырап бос тұрған мәденій уошақтар көп↓/// ↑сондұқтан сол мәденійет уошағымыз йескіріп →/ құлаудың алдында тұр↓/// ↑сол арманым сол / мәденій уошақ тұрғызып берүу↓/// ↑йең бірінші нәрсе / уол жаңағы мешіт деген уөте сауапты нәрсе →/ содан соң бір ауылда→/ бір мешіттің тұрұуы→ / мен уойлаймын / уол керек↓/// ↑уөйткөнү / қәзір / біз уөз алдына йегемен йел болып / алға шыққаннан кейін кезгелген ұлттың →/ келбетін танытар үш қазығы бар // тілі / ділі және діні↓/// |
ал йенді / қәзір / уоблұс⁀пөлүнүп̊ / шықты⁀ғой →/ мүмкүн / ауұл башшыларымен әңгіме жүргүссөк / уонұда⁀ғолғ'алар / уөйткөнү сол / кішкентай⁀ғана / ауұлдан уөзү йекі⁀б̊ірдей ⁀ғайраткер шығып уотұр / тағы⁀да уөнөр ⁀ғайраткерлері шығып уотұр↓/// ↑ал⁀бірақ / ауұлұмұзда →/ жаңағы / бұрұңғұ / әлгі / қәзір⁀гөб̊ү солай⁀ғой →/ төб̊өсүнде тұуұ⁀б̊олғаммен / ішінде⁀б̊ұуұ⁀ жоқ // қаңырап / бос⁀тұрған мәденій уошақтар⁀гөп↓/// ↑сондұқтан сол мәденійет уошағымызйескіріп →/ құлаудұң алдында⁀тұр↓/// ↑сол арманым сол / мәденій уошақ тұрғұзұп перүу↓/// ↑йең бірінші нәрсе / уол жаңағы мешіт деген уөтө сауапты нәрсе →/ содансоң бір⁀ауұлда→ / бір⁀мешіттің тұрұуұ мен уойлаймын /уол⁀герек↓/// уөйткөнү / қәзір / біз уөз алдына йегемен йел⁀болұп / алға шыққаннаң ⁀гейін // кезгелген ұлттұң → / келб̊етін танытар үш қазығы⁀б̊ар // тілі / ділі және діні↓/// |
Ал енді қазір облыс бөлініп шықты ғой, мүмкін ауыл басшыларымен әңгіме жүргізсек, оны да қолға алар, өйткені сол кішкентай ғана ауылдан өзі екі бірдей қайраткер шығып отыр, тағы да өнер қайраткерлері шығып отыр. Ал бірақ ауылымызда, жаңағы, бұрынғы, әлгі қазірде көбі солай ғой, әлгі төбесінде туы болғанмен, ішінде буы жоқ қаңырап бос тұрған мәдени ошақтар көп. Сондықтан сол мәдениет ошағымыз ескіріп, құлаудың алдында тұр. Сол арманым сол мәдени ошақ тұрғызып беру. Ең бірінші нәрсе - ол жаңағы мешіт деген өте сауапты нәрсе, содан соң , бір ауылда бір мешіттің тұруы, мен ойлаймын, ол керек. Өйткені қазір біз өз алдына егемен ел болып, алға шыққаннан кейін кез келген ұлттың келбетін танытар үш қазығы бар: тілі, ділі және діні. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑сондұқтан кезгелген азаматтың парызы / сол үшеуіне қызмет йетүу ғой↓/// ↑уосы үшеуінің амандығы / йелдің амандығы деп уойлаймын↓/// ↑ырух пен сананың амандығы йелдің амандығы ғой / сол сыйақты↓/// ↑сондұқтан мен солай уөзүм шештім↓/// уоны дәл қәзіргі уосы дінмен күресіп жүргөндер дінге →/ әлі де мойындамайтындар уол туралы талай алыпқашпа сөздер айтар→/ бірақ мен уөзүм міндет санадым→/ уөйткөнү / кешегі бізді уөсірген салтқа жарар дүнүйең санаңда→/ кәдеге жарар тірлігің қолыңда →/ ата-баба аманаты мойныңда болсын деп / ата-бабамның армандаған сол ауылда / бір мешіт тұрғызұу↓/// |
↑сондұқта / кезгелген ⁀азаматтың парызы / сол үшөуүнө қызмет йетүу⁀ ғой↓/// уос' үшөуүнүң амандығы / йелдің амандығы ⁀деп уойлаймын↓/// ↑ұрұух пен сананың амандығы йелдің амандығы⁀ғой / сол⁀сыйақты↓/// ↑сондұқтан мен солай уөзүм⁀шештім↓/// ↑уонұ дәл⁀ғәзіргі уосұ / діммең ⁀гүрөсүб̊⁀жүргөндөр →// діңге / әлі де мойұндамайтындар уол тұуралы талай алыпқашпа сөздөр⁀айтар →/ бірақ / мен уөзүм міндет⁀čанадым →/ уөйткөнү / кешегі⁀б̊ізді уөсүргөн салтқа жарар дүнүйөң санаңда →/ кәдеге жарар тірлігің⁀ғолұңда→/ ата-͡ б̊аб̊а / аманаты мойнұңда⁀б̊олсұн деб̊͡ ата-͡ б̊аб̊амның армандаған сол ауұлда⁀б̊ір мешіт тұрғұзұу↓/// |
Сондықтан кез келген азаматтың парызы сол үшеуіне қызмет ету ғой. Осы үшеуінің амандығы - елдің амандығы деп ойлаймын. Рух пен сананың амандығы елдің амандығы ғой, сол сияқты. Сондықтан мен солай өзім шештім. Оны дәл қазіргі осы дінмен күресіп жүргендер, дінге әлі де мойындамайтындар ол туралы талай алыпқашпа сөздер айтар, бірақ мен өзім міндет санадым, өйткені кешегі бізді өсірген салтқа жарар дүниең санаңда, кәдеге жарар тірлігің қолыңда, ата-баба аманаты мойныңда босын деп ата-бабамның армандаған сол ауылда бір мешіт тұрғызу. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑йенді / уол кезде бекжан жастау болатын↓/// ↑уол кезде шалдарды уойнайтын↓/// ↑қәзір шалдарды уойнамайды↓/// ↑қәзір уөзүміз біртабан жақындап келе жатқан сыйақтымыз↓/// уөзгеріп кеткен йешқандай дүнүйеміз жоқ↓/// ↑мен уосы жақында атырауға → / гастролге барған кезде ілыйа ағамыз йенді йеңбек йерін алдығой→ жаханов / сол кісі құттықтап айтқан сол кезде / айтыб̊ жатыр ғой → / Бекжан / тән → / қартайғанмен / жан қартаймайды йекен → / сол қалпында йекен / сен де келе жатсың ғой // қәзір біраз жасқа келген шығарсың↓/// ↑сол сыйақты уол шындығында / уөзү / ішкі → / жан дүнүйеміз әлі сол↓/// ↑бірақ қәзір→ көбірек көбінесе → / уосы / көп нәрсені бажайлаймын↓/// уөйткөнү біз көбінесе жастарды көп сынға аламыз ғой // жастарды кінәлаймыз↓/// біз үлкен бола алмай жүрміз↓/// ↑уосы біздің кемшілігіміз↓/// |
↑йенді / уолгезде б̊екжан / жастау⁀б̊олатын↓/// ↑уолгезде шалдарды уойнайтын↓/// ↑қәзір шалдарды уойнамайды ↓/// ↑қәзір уөзүмүз⁀б̊іртаб̊ан жақындап келе⁀жатқан сыйақтымыз↓/// ↑уөзгөрүп кеткен йешқ̊андай дүнүйөмүж⁀жоқ↓/// ↑мен уосұ жақында / атырауға →/ гастролге ͡ б̊арғаң⁀ гезде / ілійә / ағамыз йенді йеңбек йерін алдығой → / жаханов / сол⁀гісі⁀ғұттұқтаб̊⁀айтқан солгезде / айтыб̊ ⁀жатыр⁀ ғой →/ бекжан / тән →/ қартайғаммен / жаң⁀ғартаймайды йекен →/ сол⁀ғалпында йекен / сен де⁀геле жатырсың⁀ ғой / қәзір / б̊іраж⁀ жасқа⁀гелген шығарсың↓/// ↑сол сыйақты уол шындығында / уөзү / ішкі →/ жан дүнүйөмүз әлі сол↓/// ↑бірақ қәзір→ көб̊үрөк көб̊үнөсе →/уосұ / көп нәрсені⁀б̊ажайлаймын↓/// уөйткөнү⁀б̊із⁀гөб̊үнөсе жастарды⁀гөп̊ сыңғ'аламыз⁀ғой / жастарды⁀гінәлаймыз↓/// ↑біз үлкөм бол'алмай жүрмүз↓/// уосұ⁀б̊іздің⁀гемшілігіміз↓/// |
Енді, ол кезде Бекжан жастау болатын, ол кезде шалдарды ойнайтын, қазір шалдарды ойнамайды (күледі). Қазір өзіміз сол біртабан жақындап келе жатқан сияқтымыз. Өзгеріп кеткен ешқандай дүниеміз жоқ. Мен осы жақында Атырауға гастрольге барған кезде Ілия ағамыз енді "Еңбек ерін" алды ғой, Жаханов, сол кісі құттықтап айтқан, сол кезде айтыпатыр ғой, Бекжан, тән қартайғанмен, жан қартаймайды екен, сол қалпында екен, сен де келе жатсың ғой, қазір біраз жасқа келген шығарсың. Сол сияқты ол шындығында, өзі ішкі жан дүниеміз әлі сол. Бірақ қазір көбірек, көбінесе осы көп нәрсені бажайлаймын. Өйткені біз көбінесе жастарды көп сынға аламыз ғой, жастарды кінәлаймыз. Біз үлкен бола алмай жүрміз, осы біздің кемшілігіміз. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑қәзір менен де үлкен→ / жетпіс беске / сексенге келіп қалғандарға йенді ақ̊сақалдыққа жақындадыңыз ғой десе → / сен немене мені шал қыла алмай жүрсің бе деп → / уөзүме бетіме бірнеше рет басқан адамдар болды↓/// ↑сол біздің кемшілігіміз сол / қәзір / кешегі тағы да қаңтар қәсіретін алсақ сол да үлкеннің жоқтығынан↓/// ↑сөз айтатын үлкен қалмай бараатыр ғой бізде↓/// ↑бәрі ақ̊сақал болудан қашады→ / йендеше кешегі төрелігін айтатын төбе би болмаса ыру жетім / ақыл айтып // жол көрсетіп // жөн сілтейтін ақ̊сақал болмаса йел жетім дейтін қазақ йедік қой біз↓/// ↑ал қәзір сондай / біздің ақ̊сақал жасына келіп қалған ағаларымыздың бәрі сол → / шал болып / шал / ақ̊сақал деп айтайық̊шы → / содан қашады йенді↓/// |
↑қәзір менен⁀д'үлкөн →/ жетпіс⁀песке / сек̊сеңге⁀геліп қалғандарға йенд' ақ̊сақалдыққа жақындадыңыз ⁀ғой десе→ / сен немене мені шал ғыл'алмай жүрсүң⁀бе деп→ / уөзүмө / б̊етіме / б̊ірнеше'рет басқан адамдар⁀б̊олдұ↓/// ↑сол біздің⁀гемшілігіміс⁀сол / қәзір / кешегі тағы⁀да / қаңтар⁀ғәсіретін⁀алсақ̊ / сол⁀да / үлкөннүң жоқтұғұнан↓/// ↑сөз айтатын үлкөң⁀ғалмай баратыр⁀ ғой бізде↓/// ↑бәрі / ақ̊сақал болұудаң⁀ғашады →/ йендеше⁀гешегі / төрөлүгін айтатын төб̊ө⁀б̊ій болмаса / ұрұу жетім / ақыл⁀ айтыб̊ / жөн сілтейтін ақ̊сақал болмаса / йел жетім дейтің⁀ғазақ йедік⁀қой біз↓/// ↑ал⁀ғәзір сондай / біздің ақ̊сақал жасына⁀геліп қалған ағаларымыздың бәрі⁀сол →/ шал болұп / шал / ақ̊сақал деб̊⁀айтайық̊шы →/ содаң⁀ғашады йенді↓/// |
Қазір менен де үлкен, 75-ке, 80-ге кеп қалғандарға енді ақсақалдыққа жақындадыңыз ғой десе, сен немене мені шал қыла алмай жүрсің бе деп өзіме бетіме бірнеше рет басқан адамдар болды. Сол біздің кемшілігіміз сол, қазір кешегі тағы да қаңтар қасіретін алсақ, сол да үлкеннің жоқтығынан. Сөз айтатын үлкен қалмай бара жатыр ғой бізде. Бәрі ақсақал болудан қашады, ендеше кешегі «төрелігін айтатын төбе би болмаса, ру жетім, ақыл айтып, жол көрсетіп, жөн сілтейтін ақсақал болмаса, ел жетім» дейтін қазақ едік қой біз. Ал қазір сондай біздің ақсақал жасына келіп қалған ағаларымыздың бәрі сол шал болып, шал, ақсақал деп айтайықшы, содан қашады енді. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑йенді білмеймін мен / сол сондұқтан біз қәзір сол біз үлкен бола алмай жүргөн / үлкендердің үлкен бола алмай жүргөннен шығар →/ жастардың жаңағы кейде →/ тентірегенін тезге сала алмай →/ тентегін жөнге сала аламай жүргөніміз↓/// ↑әйтпесе кешегі қасійетті қалың йелге / қазық уөсиет (жыйырма үш бүтін жүзден елу бес) қауым йелге азық болған қазыналы қарттар бар йеді ғой →/ йескі мен жаңаның арасын жалғап уотырған / көңілі даладай→/ мінезі баладай→/ аңқылдаған қарттар↓/// ↑біз сол / қәзір / уосы нәрсеменен көп / ылғый да айтамын /→ сондұқтан үлкен болғым келеді менің↓/// |
↑йенді ͡ б̊ілмеймін мен / сондұқтам біз / қәзір сол біз үлкөм⁀ бол'алмай жүргөн / үлкөндөрдүң үлкөм⁀ бол'алмай жүргөннөн⁀шығар →/ жастардың жаңағы⁀гейде→/ тентірегенін тезге⁀ сал'алмай →/ тентегін жөңгө⁀сал' аламай жүргөнүмүз↓/// ↑әйтпесе⁀гешегі / қәсійетті / қалың йелге / қазық уөсүйет (жыйырм'үш / елүу⁀б̊ес) қауұм йелге / азық болғаң⁀ғазыналы⁀б̊ар йеді ғой→/ йескі мен жаңаның арасын жалғап уотұрған / көңүлү ⁀даладай→/ мінезі⁀б̊аладай→/ аңқылдағаң⁀ғарттар↓/// ↑біс⁀сол / қәзір / уосұ нәрсеменең⁀гөп / ылғый д'айтамын →/ сондұқтан / үлкөм болғұм⁀геледі ⁀менің↓/// |
Енді білмеймін мен, сол сондықтан біз қазір сол, біз үлкен бола алмай жүрген үлкендердің үлкен бола алмай жүргеннен шығар, жастардың жаңағы кейде тентірегенін тезге сала алмай, тентегін жөнге сала аламай жүргеніміз. Әйтпесе кешегі қасиетті қалың елге... қауым елге азық болған қазыналы қарттар бар еді ғой, ескі мен жаңаның арасын жалғап отырған көңілі даладай, мінезі баладай аңқылдаған қарттар. Біз сол қазір осы нәрсеменен көп, ылғи да айтамын, сондықтан үлкен болғым келеді менің. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑жоқ / йешқандай сайаси астары жоқ↓/// ↑мен тұура сол қаңтар мәселесі кезінде ковид боп // больницада жаттым // ауұрұуқана жаттым↓/// ↑сондұқтан / мен соның ішінде бір шеті бола алмай қалдым →/ уодан кейін жаңағындай жағдай болған кезде →/ жаңа айттым ғой →/ нағыз жылаған кездер сол кез болды →/ соның ішінде бола алмай қалғанымыз / йертең шынында да / ұлт деп шырылдап жүргөн кезде қайда жүрдіңіз / уол да үлкен нәрсе↓/// ↑кімнің алдында біз қалай ақталамыз↓/// ↑мен бір / уосы / зыйалы қауымды бір үлкен кісілердің басын қосып // бақытжан сағынтаев кетер кезде бір шәй беріп →// сол кезде дұулат аға → / уолжасқа қарады / уолжас ағамызға қарады / мұрат әуезовке қарады → / біраз дүнүйелер айтты / біздің асекеңе қарады / әшімовке↓/// |
↑жоқ / йешқ̊андай сайасый мәселе жоқ↓/// ↑мен тұура сол⁀ ғаңтар мәселесі⁀гезінде / ковұйд боб̊⁀аурұуханаға⁀жаттым↓/// ↑сондұқтан / мен сонұң ішінде / б̊ір шеті / б̊ол'алмай ⁀ғалдым →/уодаң⁀гейін жаңағындай жағдай болғаң⁀гезде→/ жаң'айттым⁀ғой→/ нағыж⁀ жылағаң⁀гездер солгез⁀б̊олдұ→/ сонұң ішінде⁀б̊ол'алмай⁀ғалғанымыз / йертең шынында⁀да / ұлт⁀деп̊ / шырылдаб̊ ⁀жүргөң⁀гезде / қайда ⁀жүрдүңүз / уол ⁀да / үлкөн нәрсе↓/// ↑кімнің алдында⁀б̊із⁀ғалай ақталамыз↓/// ↑мем⁀бір // уосұ // зыйалы қауұмдұ⁀б̊ір / үлкөң⁀гісілердің басың⁀ғосұп // бақытш̆ан сағынтаев кетергезде / б̊ір шәй беріп //→ солгезде дұулат аға /→уолжасқа⁀ғарады / уолжас ағамызға⁀ғарады / мұрат әуөзовке қарады / → біраз дүнүйелер айтты / біздің асекеңе қарады / әшімовке↓/// |
Жоқ, ешқандай саяси астары жоқ. Мен тура сол қаңтар мәселесі кезінде ковид боп больницада жаттым, ауруханада жаттым. Сондықтан мен соның ішінде бір шеті бола алмай қалдым, одан кейін жаңағындай жағдай болған кезде, жаңа айттым ғой, нағыз жылаған кездер сол кез болды, соның ішінде бола алмай қалғанымыз. Ертең шынында да, ұлт деп шырылдап жүрген кезде қайда жүрдіңіз, ол да үлкен нәрсе. Кімнің алдында біз қалай ақталамыз. Мен бір осы зиялы қауымды, бір үлкен кісілердің басын қосып, Бақытжан Сағынтаев кетер кезде бір шай беріп, сол кезде Дулат аға Олжасқа қарады, Олжас ағамызға қарады, Мұрат Әуезовке қарады, біраз дүниелер айтты, біздің Асекеңе қарады, Әшімовке. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑сол гезде йенді / алдыңғы йекі ͡ гісі йештеңе дегем жоқ // бірақ / мұрат әуөзов аға сол гезде парасаттың не йекенін / тектіліктің не йекенін сол гезде ͡ гөргөм болатынмын сонда↓/// ↑сол кезде уол кісі → // тек дулат ағадан кешірім сұрады → / басқа артық йештеңе айтқан жоқ→ жұрттың көзүнше↓/// ↑кейін уол кісінің де сондай ковидпен ауырып жатқанын→ / уол йенді мен ақталып қайтем → / ақталу болады деп↓/// ↑сол сыйақты менікі де сондай → / ақталу болады / тура сол кезде ковид боп па деп → / содан бір-екі күн бұрын жатқам↓/// ↑йендеше / уөзүм тура сол кезде мынау жаңаөзендегі нәрсеге пікірімді білдіріп жазғам↓/// |
солгезде йенді / алдыңғы йекі͡ гісі / йештеңе ͡ дегем жоқ // бірақ / мұрат әуөзов аға / солгезде парасаттың не йекенін / тектіліктің не йекенін солгезде ͡ гөргөм болатыммын↓/// ↑сонда / солгезде уолгісі→ // тек дұулат ағадаң⁀гешірім сұрады→/ басқ'артық йештең'айтқан жоқ → // жұрттұң⁀гөзүншө↓/// ↑кейін уолгісінің⁀де / сондай ковұйдпен ауұрұб̊⁀жатқанын →/ уол йенді мен ақталып қайтем→/ ақталұу ͡ б̊олады⁀ деп↓/// ↑сол сыйақты менікі⁀де сондай→/ ақталұу⁀б̊олады / тұура солгезде / ковұйд боп⁀па деп →/ содам бір-екі⁀гүм бұрұн жатқам↓/// ↑йендеше / уөзүм тұура солгезде / мынау жаң'өзөндөгі нәрсеге пікірімді⁀б̊ілдіріб̊ ⁀жазғам↓/// |
Сол кезде енді алдыңғы екі кісі ештеңе дегем жоқ, бірақ Мұрат Әуезов аға сол кезде парасаттың не екенін, тектіліктің не екенін сол кезде көрген болатынмын сонда. Сол кезде ол кісі тек Дулат ағадан кешірім сұрады, басқа артық ештеңе айтқан жоқ жұрттың көзінше. Кейін ол кісінің де сондай ковидпен ауырып жатқанын, ол енді мен ақталып қайтем, ақталу болады деп. Сол сияқты менікі де сондай ақталу болады, тура сол кезде ковид боп па деп, содан бір-екі күн бұрын жатқам. Ендеше өзім тура сол кезде мынау Жаңаөзендегі нәрсеге пікірімді білдіріп жазғам. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑мен сол күні уөзүм →// уөзүң неге бармайсың алаңға деген гезде / мен алаңда жүргөнімді көрсетіп те →/ пікір білдірген болатынмын↓/// ↑бірақ солай мұрттай ұштық йенді →/ солай болұу керек болұу керек болған шығар →/ солай болды↓/// ↑ал шынымен йезілгеніміз→/ жанымыздың ауырғаны →/ жаңағы сіз айтыпатқандай→/ шын жылағанымыз ырас уол↓/// ↑жүрек жылады →/ әлі күнге дейін →/ бүгін де сол↓/// ↑сол кездегі боздақтарды біз йенді → // әлі де ақтай алмаймай жатырмыз↓/// ↑солардың ішінде →/ солармен құрбан боп кеткен біздің жақынымыз болды↓/// уөзүмізге тән баламыз → // соның құрбаны боп кетті→/ уоққа ұшып кетті↓/// ↑жанды ауыртпай ма уол →/ ауыртады↓/// ↑бұлардың әлі талай →/ ұлт барда / халық барда уоның сұрауы болады ғой деп уойлаймын↓/// |
мен солгүнү уөзүм →// уөзүң неге⁀б̊армайсың алаңға дегенде // мен алаңда жүргөнүмдү көрсөтүп⁀те→/ пікір⁀б̊ілдіргем⁀ болатыммын↓/// ↑бірақ̊ солай мұрттай ұштұқ йенді→/ солай болұу⁀герек / болұу⁀герек болған шығар→// солай⁀болдұ↓/// ↑ал шынымен йезілгеніміз →/ жанымыздың ауұрғаны →/ жаңағы сіз айтыб̊⁀жатқандай→/ шын жылағанымыз ырас уол↓/// ↑жүрөг жылады→/ әлі⁀гүңгө⁀дейін→/ бүгүн⁀де сол↓/// ↑солгездегі⁀б̊оздақтарды⁀б̊із йенді→ әлі де / ақтай алмай жатырмыз↓/// ↑солардың ішінде→/ солармең⁀ ғұрб̊ам⁀боп / кеткем біздің жақынымыз⁀б̊олдұ↓/// уөзүмүзгө⁀ тәм⁀баламыз→ // сонұң⁀ғұрб̊аны⁀б̊оп кетті→/ уоққ' ұшұп кетті↓/// ↑жанд' ауұртпай ⁀мауол/→ ауұртады↓/// ↑бұлардың әлі талай/→ ұлт⁀парда/ халық⁀пардауонұң сұрауұ⁀б̊олады⁀ғой депуойлаймын↓/// |
Мен сол күні өзім "өзің неге бармайсың алаңға" деген кезде мен алаңда жүргенімді көрсетіп те, пікір білдірген болатынмын. Бірақ солай мұрттай ұштық енді, солай болу керек болу керек болған шығар, солай болды. Ал шынымен езілгеніміз, жанымыздың ауырғаны, жаңағы сіз айтыпатқандай, шын жылағанымыз рас ол. Жүрек жылады, әлі күнге дейін, бүгін де сол. Сол кездегі боздақтарды біз енді әлі де ақтай алмай жатырмыз. Солардың ішінде солармен құрбан боп кеткен біздің жақынымыз болды. Өзімізге тән баламыз соның құрбаны боп кетті, оққа ұшып кетті. Жанды ауыртпай ма ол, ауыртады. Бұлардың әлі талай ұлт барда, халық барда оның сұрауы болады ғой деп ойлаймын. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑театрға↓/// ↑мен театрдан шыққан йемеспін↓/// ↑бар / бүкіл нем сол театрмен келе жатыр // уөмүрүм↓/// ↑саналы ғұмырымның бәрі→ сол театрмен↓/// |
↑театрға↓/// мен театрдан шыққан йемеспін↓/// ↑бар / бүкүл нем / сол театрмең⁀геле ⁀жатыр↓/// ↑уөмүрүм↑/ саналы ғұмұрұмның бәрі→ // сол театрмен↓/// |
Театрға. Мен театрдан шыққан емеспін. Бар, бүкіл нем сол театрмен келе жатыр, өмірім. Саналы ғұмырымның бәрі сол театрмен. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑қатты жылаған кездер болды ғой / ійә / қатты жылаған кездер болды↓/// ↑жаңағы сіз айтып уотырған қаңтар уоқыйғасы кезінде қатты жылаған кездер болды / іштей↓/// ↑бармағымызды тістеп / кәдімгі талай // жастардың уобалына қалған біз бе / кім деген сауалдар уөзүмді қинады↓/// ↑уотырып алып йелдер сыйақты бір / ананы айтып↑// мынаны айтқан жоқпын // шын іштей мүжілгенім ырас↓/// |
↑қатты жылағаң⁀ гездер⁀б̊олдұ⁀ғой / ійә / қатты жылағаң⁀ гездер⁀б̊олдұ↓/// ↑жаңағы сіз айтып уотұрған / қаңтар⁀оқыйғасы⁀гезінде / қатты жылағаң⁀гездер⁀б̊олдұ / іштей↓/// ↑бармағымызды тістеп / кәдімгі талай / жастардың уоб̊алына⁀ғалғам біз⁀б̊е ↑/ кім деген сауалдар уөзүмдү қыйнады↓/// уотұрұб⁀̊алып йелдер сыйақты⁀б̊ір ↑/ анан'айтып ↑/ мынан'айтқан жоқпұн // шын іштей мүжүлгөнім ырас↓/// |
Қатты жылаған кездер болды ғой, иә, қатты жылаған кездер болды. Жаңағы сіз айтып отырған қаңтар кезінде қатты жылаған кездер болды, іштей. Бармағымызды тістеп, кәдімгі, талай жастардың обалына қалған біз бе, кім деген сауалдар өзімді қинады. Отырып алып елдер сияқты бір ананы айтып, мынаны айтқан жоқпын, шын іштей мүжілгенім рас. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑мен айтам деген уойымның бәрін айтып келе жатырмын ғой →// әлі де талай айтармыз деп уойлаймын → / уөйткөнү мен қайталап айтс̆а / уол қайталау болып кетүуі мүмкін↓/// ↑сондұқтан / сонан соң жаңағындай уотырып алып уосы бір сөзді қайталай берді ғой деуі де мүмкін↓/// ↑йел үшүн →/ жұрт үшүн жүрегіміздің ауыратыны ырас↓/// ↑әсіресе →/ бүгүнгү біздің ұлттық идеологыйаның →/ мынау / жоқтығы мені қатты қынжылтады↓/// ↑соған / жұмұс істемей жатқан бүгүнгү / адамдар →/ әншейін тағы да сөз / ал йенді // идеологыйасы жоқ мемлекет құбұлнамасы жоқ кемемен бірдей ғой↓/// ↑біз қанша жыл мына идеологыйасыз уөмір сүріп келдік↓/// уол йенді әрійне бір күнде қаулы шығарып / қабылдап → // сабынан ұстата салатын саптыайақ йемес қой↓/// ↑уоның тамыры тереңде жатыр↓/// ↑уол анау бесіктен басталады↓/// ↑йегер соған бійтіп қарайтын болсақ → / бүгінде сол бесік тербетіп →/ бесік әнін айтатын аналардың легі азайып кетті↓/// ↑ырас па / ырас↓/// |
↑мен айтам деген уойұмнұң бәрін айтып келе жатырмын⁀ғой →// әлі⁀де талай айтармыз деп уойлаймын →// уөйткөнү мең⁀ғайталаб̊⁀айтč̆а / уол⁀ғайталау⁀б̊олұп кетүуү мүмкүн↓/// ↑сондұқтан / сонансоң жаңағындай уотұрұб̊⁀алып уосұ⁀б̊ір сөздү қайталай берді⁀ ғой деуү⁀де мүмкүн↓/// йел үшүн→/ жұрт үшүн жүрөгүміздің ауұратыны'рас ↑/// ↑әсіресе →/ бүгүңгү⁀б̊іздің ұлттұғ ійдеологұйаның→/ мынау / жоқтұғұ мені⁀ғатты қынжылтады↓/// ↑соған / жұмұс істемей жатқам⁀бүгүңгү / адамдар →/ әншейін тағы⁀да сөз / ал йенді / ійдеологұйасы⁀ жоғ ⁀мемілекет құб̊ұлнамасы⁀жоқ / кемемем⁀бірдей⁀ ғой↓/// ↑біз⁀ ғанша⁀жыл мын'ійдеологұйасыз уөмүр сүрүп келдік↓/// ↑уол йенд'әрійне / біргүндө қаулұ⁀ ғаб̊ылдап →/ саб̊ынан ұстата салатын саптайақ йемес⁀қой↓/// ↑уонұң тамыры тереңде жатыр↓/// ↑уол анау⁀б̊есіктем басталады↓/// ↑йегер соғам⁀ бійтіп қарайтым⁀болсақ→/ бүгүндө / сол бесік⁀терб̊етіп→/ бесіг⁀ әнін айтатын аналардың ілегі / азайып кетті↓/// ↑ырас па ↑/ ырас↓/// |
Мен айтам деген ойымның бәрін айтып келе жатырмын ғой, әлі де талай айтармыз деп ойлаймын, өйткені мен қайталап айтса, ол қайталау болып кетуі мүмкін. Сондықтан сонан соң жаңағындай отырып алып, осы бір сөзді қайталай берді ғой деуі мүмкін. Ел үшін, жұрт үшін жүрегіміздің ауыратыны рас. Әсіресе, бүгінгі біздің ұлттық идеологияның, мынау, жоқтығы мені қатты қынжылтады. Соған жұмыс істемей жатқан бүгінгі адамдар әншейін тағы да сөз, ал енді идеологиясы жоқ мемлекет құбылнамасы жоқ кемемен бірдей ғой. Біз қанша жыл мына идеологиясыз өмір сүріп келдік. Ол енді, әрине, бір күнде қаулы шығарып қабылдап, сабынан ұстата салатын саптыаяқ емес қой. Оның тамыры тереңде жатыр. Ол анау бесіктен басталады. Егер соған битіп қарайтын болсақ, бүгінде сол бесік тербетіп, бесік әнін айтатын аналардың легі азайып кетті. Рас па, рас. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑анау нұртөренің ғой деймін →/ бір сөзү бар йеді / жүсіптің / бесігін сыйламаған йелдің йесігін кім көрінген теуіп ашады деп↓/// ↑біз сол ійдеологыйаның / ұлттық ійдеологыйаның → / бәрі сол бесіктен басталушы йеді↓/// уөйткөнү уол шын мәнінде // ұрпақты уөсірудің ↓ / ұлтты бағып-қағудың ↓ / ұйатты қалыптастырудың ↓ / намысты тәрбиелеудің ұлы құндағы йеді ғой↓/// ↑біз сол құндағымызды қәзір былғап алған сыйақтымыз/// ↑сондұқтан мен анау ↓/ уөзүм уойнайтын көп спектаклдерде / көбінесе / уосы бүгүнгү ұлттың бойындағы / кейбір халықтың аузында жүргөн сөздерді ↓/ сол үрөл арқылы жеткізіп жүргөн жайым бар↓/// |
↑анау нұртөрөнүң⁀ғой деймін→/ бір сөзү⁀б̊ар йеді / жүсүптүң / бесігін сыйламаған йелдің йесігің⁀гім⁀гөрүңгөн теуүб⁀̊ашады⁀ деп↓/// ↑біс⁀ сол ійдеологұйаның / ұлттұғ⁀ійдеологұйаның→ бәрі сол бесіктем⁀ басталұуш'еді↓/// ↑уөйткөн'ол шын мәнінде // ұрпақты⁀өсүрүудүң ↓/ ұлттұ⁀б̊ағып-қағұудұң ↓/ ұйатты⁀қалыптастырұудұң↓/ намысты⁀тәрб̊ійелеудүң ұлұ⁀құндағы йеді⁀ғой↓/// ↑біс⁀сол⁀ғұндағымызды қәзір⁀б̊ылғаб̊⁀алған сыйақтымыз/// ↑сондұқтан мен анау ↓/ уөзүм уойнайтың гөп̊⁀спектакіл'дерде / көб̊үнөсе / уосұ⁀б̊үгүңг'ұлттұң⁀бойұндағы / кейб̊ір халықтың ауұзұнда⁀жүргөн⁀ сөздөрдү↓/ сол үрөл арқылы жеткізіб̊ ⁀жүргөн жайым бар↓/// |
Анау Нұртөренің ғой деймін, бір сөзі бар еді, Жүсіптің, бесігін сыйламаған елдің есігін кім көрінген теуіп ашады деп. Біз сол идеологияның, ұлттық идеологияның бәрі сол бесіктен басталушы еді. Өйткені ол шын мәнінде ұрпақты өсірудің, ұлтты бағып-қағудың, ұятты қалыптастырудың, намысты тәрбиелеудің ұлы құндағы еді ғой. Біз сол құндағымызды қазір былғап алған сияқтымыз. Сондықтан мен анау, өзім ойнайтын көп спектакльдерде, көбінесе осы бүгінгі ұлттың бойындағы кейбір халықтың аузында жүрген сөздерді сол рөл арқылы жеткізіп жүрген жайым бар. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑уол мысалы / қожанасыр деген спектакл'→/ басқа да спектакл'дерде мен уосы жайында уөзү көп қозғаймын / бүгүнгү тіл мәселесін де →/ дін мәселесін де / йенді анау // әбділда ағамыздың бір уөлең шумағы бар ғой / адал ұрпақ / аталар салтын ұмытпа →/ бабалар ұстанған дәстүрді ұлықта↓/// ↑сақтар болсаң йеліңнің арын сақта↓/// ↑жоғын жоқтап / барын сақта / тілің менен дініңді уөгейсітпей →/ уөз бабаңның қазақы қанын сақта дейді↓/// |
↑уол мысалы қожанасыр деген спектакіл' / басқа ⁀да спектакіл'дерде мен уосұ жайында уөзү көп⁀қозғаймын // бүгүңгү / тіл мәселесін⁀де / дін мәселесін⁀де / йенд'анау / әб̊ділд'ағамыздың бір уөлөң ⁀шұумағы ⁀б̊ар⁀ғой / адал ұрпақ / аталар салтын ұмұтпа // баб̊алар ұстаңған дәстүрд'ұлұқта ↓/// ↑сақтар⁀б̊олсаң йеліңнің арын сақта↓/// ↑жоғұн ⁀жоқтап / барын ⁀сақта // тілің менен дініңді уөгөйсүтпей/уөз⁀б̊аб̊аңның⁀ғазақы / қанын сақта дейді↓/// |
Ол мысалы «Қожанасыр» деген спектакль, басқа да спектакльдерде мен осы жайында өзі көп қозғаймын, бүгінгі тіл мәселесін де, дін мәселесін де, енді анау Әбділда ағамыздың бір өлең шумағы бар ғой, Адал ұрпақ, аталар салтын ұмытпа, Бабалар ұстанған дәстүрді ұлықта. Сақтар болсаң, еліңнің арын сақта. Жоғын жоқтап, барын сақта, Тілің менен дініңді өгейсітпей, Өз бабаңның қазақы қанын сақта дейді. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑сондұқтан сол қазақы қанды сақтай алып жүрміз ба біз↓/// ↑анау ұлым / саған айтам деген дүнүйемен мен ұлтқа // біраз нәрсе айтқан болатынмын↓/// ↑тұура сол кезде уөзү бір / рұухани жаңғырұу деп жатқан кез болатын↓/// ↑соны керек йеткен жоқ қой / нағыз ұлтқа керек дүнүйе йеді↓/// ↑мен уол жерде біреудің жеке басына тиіскен жоқпын / мен ұлттың қайда кетіп бара жатқанын / бүгүнгү ұлттық тәрбійенің тізгінін босатып алғаны жөнінде / уосыған жаным ауыратыны жөнінде / болмаса жаңағы / қайта-қайта саудаға түсіп жатқан біздің жер / уосы нәрсенің бәрін / қозғаған болатынмын↓/// |
↑сондұқтан сол⁀ғазақы / қанды сақтай алыб̊⁀жүрмүз⁀ба⁀б̊із↓/// ↑анау ұлұм / саған айтам деген дүнүйемен // мен ұлтқа б̊іраз⁀ нәрс'айтқан болатыммын↓/// ↑тұура⁀ солгезде уөзү⁀б̊ір / ұрұуханій жаңғырұу деб̊⁀жатқаң⁀гез⁀б̊олатын↓/// ↑сонұ / керег ⁀еткен жоққой / нағыз ұлтқа дүнүй'еді↓/// ↑мен уол жерде / б̊іреудүң жеке⁀б̊асына тійіскен жоқпұн // мен ұлттұң⁀ғайда⁀гетіп пара⁀ жатқанын / бүгүңг'ұлттұқ тәрб̊ійенің тізгінім⁀босатыб̊⁀алғаны жөнүндө / уосұған жаным ауұратыны жөнүндө // болмаса жаңағы / қайта⁀ғайта саудаға түсүб̊ ⁀жатқам⁀біздің жер / уосұ нәрсенің бәрің⁀ғозғағам⁀болатыммын↓/// |
Сондықтан сол қазақы қанды сақтай алып жүрміз ба біз. Анау «Ұлым, саған айтам» деген дүниемен мен ұлтқа біраз нәрсе айтқан болатынмын. Тура сол кезде өзі бір рухани жаңғыру деп жатқан кез болатын. Соны керек еткен жоқ қой, нағыз ұлтқа керек дүние еді. Мен ол жерде біреудің жеке басына тиіскен жоқпын, мен ұлттың қайда кетіп бара жатқанын, бүгінгі ұлттық тәрбиенің тізгінін босатып алғаны жөнінде, осыған жаным ауыратыны жөнінде, болмаса жаңағы, қайта-қайта саудаға түсіпатқан біздің жер, осы нәрсенің бәрін қозғаған болатынмын. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑кешегі / алаштықтарды / тарыйх толқынының талқысында тұуралаған тамұқтай йесеңгіреген / сол алаштың көшін алға / ілгері бастаған / алаштықтарды да сол уөзү / айтқызбай тастады йемес пе↓/// ↑солардың уойындағы дүнүйелерді / сол кісілердің дүнүйесін біз айтқан болатынбыз↓/// ↑бірақ бізде бір йең уөкініштісі / керек нәрсені керек йетпейді / сол кезде бүкіл уосы каналдардың бәрі менен / сол мен уөзүм жасаған дүнүйені түсірүуден қашқан болатын↓/// |
↑кешегі / алаштықтарды / тарійх толқұнұның талқысында тұуралаған тамұқтай йесеңгіреген/ сол алаштың⁀гөшүн алға / ілгері⁀б̊астаған // алаштықтарды⁀да сол уөзү / айтқызб̊ай тастад'емес⁀пе↓/// ↑солардың уойұндағы дүнүйелерді/ сол⁀ гісілердің дүнүйөсүн / біз айтқам⁀болатымбыз↓/// ↑бірақ⁀пізде⁀б̊ір йең уөкүнүштісі/ керег⁀нәрсені⁀герек йетпейді / солгезде / б̊үкүл уосұ⁀ганалдардың бәрі менен // сол мен уөзүм жасаған дүнүүйені / түсүрүудөң⁀ ғашқ̊ам⁀ болатын↓/// |
Кешегі алаштықтарды тарих толқынының талқысында туралаған тамұқтай есеңгіреген сол алаштың көшін алға, ілгері бастаған, алаштықтарды да сол өзі айтқызбай тастады емес пе. Солардың ойындағы дүниелерді, сол кісілердің дүниесін біз айтқан болатынбыз. Бірақ бізде бір ең өкініштісі, керек нәрсені керек етпейді, сол кезде бүкіл осы каналдардың бәрі менен, сол мен өзім жасаған дүниені түсіруден қашқан болатын. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑мен разы болатыным / қәзір жетісу каналы / сіздердің серік қой йенді↓/// ↑сол кезде уосы серік қана соны түсіріп алды / сонан соң / уол қандай йерлік десеңізші / йелдің бәрі сол үркіп жүргөн сол дүнүйені тұура уон алтыншы желтоқ̊сан күні уол алматы каналынан көрсеткен болатын↓/// ↑мен сондұқтан серікке уөмір бақи разымын↓/// ↑нағыз азаматтықты көрсетті / басқалар сыйақты йендеше мен / уоны жаңағы уөзүм кезінде жұмұс істеген хабар болсын / ұлттық арна болсын барып апарып / иә / иә деп алды да / менің жаңағы / ісценарійіммен танысқаннан кейін / бәрі ат-тондарын ала қашты / ананы айтты / мынаны айтты / тіптіуотыз бірінші каналға да сенген кезімде / уолар да / соңында айналып келген серіктің арқасында сол жазылып / баспаға түсіп қалды↓/// ↑ал қәзір қарап уотырсаңыз / соның ішінде бүкіл дүнүйе айтылған / дәл бүгүнгү күнге дейін уөзекті нәрсе↓/// ↑мен ұлттың бүгінін айтқан болатынмын / кешегісін айтқан болатынмын↓/// |
↑мен ыразы⁀б̊олатыным // қәзір жетісүу⁀ганалы / сіздердің серік қой / йенді↓/// ↑солгезде уосұ серікқана сонұ / түсүрүп̊⁀алды / сонансоң / уол⁀ ғандай⁀ерлік десеңішші // йелдің бәрі сол үркүб̊⁀жүргөн сол дүнүйені тұура / уон алтыншы желтоқ̊саң⁀ гүнү уол алматы⁀ганалынаң⁀гөрсөткөм⁀ болатын↓/// ↑мен сондұқтан серікке уөмүрб̊ақый ыразымын↓/// ↑нағыз азаматтықты⁀гөрсөттү // басқалар сыйақты йендеше мен / уонұ⁀ жаңағы уөзүм⁀ жұмұс істеген / хаб̊ар болсұн // ұлттұғ⁀арна⁀б̊олсұн / барыб̊⁀апарып / ійә / ійә деб̊⁀алды⁀да / менің жаңағы / сенарыйіммен танысқаннаң⁀ гейін / бәрі / ат-тондарын ала⁀ғашты // анан'айтты / мынан' айтты // тіпті / уотұз бірінші⁀ганалға⁀да сеңгең⁀гезімде / уолар⁀да / соңұнда / айналып келген серіктің арқасында сол жазылып / баспаға түсүп қалды↓/// ↑ал⁀ғәзір / қарап⁀отұрсаңыз / сонұң ішінде⁀б̊үкүл дүнүйе айтылған / дәл бүгүңгүгүңге дейін уөзөктү нәрсе↓/// ↑мен ұлттұң бүгүнүн айтқам⁀ болатыммын / кешегісін айтқам ⁀болатыммын↓/// |
Мен разы болатыным, қазір «Жетісу» каналы, сіздердің Серік қой енді. Сол кезде осы Серік қана соны түсіріп алды, сонан соң, ол қандай ерлік десеңізші, елдің бәрі сол үркіп жүрген сол дүниені тура 16 желтоқсан күні ол «Алматы» каналынан көрсеткен болатын. Мен сондықтан Серікке өмір бақи разымын. Нағыз азаматтықты көрсетті, басқалар сияқты ендеше мен оны жаңағы, өзім кезінде жұмыс істеген «Хабар» болсын, ұлттық арна болсын, барып апарып, иә, иә деп алды да, менің жаңағы, сценарийіммен танысқаннан кейін бәрі ат-тондарын ала қашты, ананы айтты, мынаны айтты, тіпті "31 каналға" да сенген кезімде олар да, соңында айналып келген кезде Серіктің арқасында сол жазылып, баспаға түсіп қалды. Ал қазір қарап отырсаңыз, соның ішінде бүкіл дүние айтылған, дәл бүгінгі күнге дейін өзекті нәрсе. Мен ұлттың бүгінін айтқан болатынмын, кешегісін айтқан болатынмын. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑құдайдан қорқам ↓/ құдайдан қорықпайтындардан қорқам↓/// |
↑құдайдаң⁀ ғорқамын ↓/ құдайдаң⁀ғорұқпайтындардаң⁀ғорқамын↓/// |
Құдайдан қорқам, Құдайдан қорықпайтындардан қорқам. |
Бекжан Тұрыс
|
▶
|
↑түс бұрындары → / жиі көретінмін↓/// ↑қәзір түс көрем деп → / жиі көремін деп айтпаймын↓/// ↑бір / шаршаған кездедерде // бір→ /анда-санда → / түс көрем↓/// |
↑түс⁀пұрұндары→ жійі⁀гөрөтүммүн↓/// ↑қәзір түс⁀көрөм⁀деп →/ жійі⁀гөрөмүн⁀деб̊⁀айтпаймын↓/// ↑бір ↓/ шаршаған⁀гездедерде / бір→анда-санда →/ түс⁀көрөм↓/// |
Түс бұрындары жиі көретінмін, қазір түс көремін деп, жиі көремін деп айтпаймын. Бір шаршаған кездерде бір, анда-санда түс көрем. |
Бердібек Соқпақбаев
|
▶
|
|
|
-;Өмір құбылыстарын қаз қалпында шынайы суреттеу жазушының табиғи талантына байланысты ғой. Бердібек Соқпақбаев туған топырағынан жалған жазуға жоқ, өзі бастан кешкен оқиғаларды қаз қалпында оқырмандарына жеткізе білген жазушы. Ол сұхбат беруге жүгірмейтінді, сондықтан бұлар Бердібек ағаның “Алтын қорда” сақталған сыр-сұхбаты аздау екен. Мынау бір өзі жайындағы әңгімесі бір мың тоғыз жүз жетпіс төртінші жылы таспаға түсіпті.
;-;Менің алғашында балалық шаққа саяхат дитін … кітабым бар. Ол кітапты кейін бастан кешкен дейтін атпен толықтырып қайта жаздым. Бұл мемуарлық кітап, яғни өзімнің балалық шағым. |
Бердібек Соқпақбаев
|
▶
|
|
|
Ал енді, жазушы болсам деген арманым мен өзім со кітабымда жаздым, үшінші төртінші кләстардың тұсында өлеңдер жазатын едім. Яғни, со кезден со жазушылыққа деген қызуғышылығым болуға керек. Өнеге ұстайтын жазушы деген ол көп, бірақ, менің бала кезімде біраз жазушылардың шығармалары бізге етіңкіремей жүрді. Оның бәрі себептер болд тарихи. Ал о кездегі біз кітаптан оқып жүретін жазушылардың ішінен Мұхтар Әуезовті, Ғабит Мүсіреповті, Сәбит Мұқановты, міне осыларды өте қызығып оқушы едік. Классикалық әдебиеттен ол кезде қазақ тіліне ауыстырғандар аз болатын, сондықтан әгі бірлі-жарым “Қазына аралы”, “Робинзон Крузо” секілді кітаптарды о кезде енді қолдан қолға тигізбей оқитынбыз. |
Бердібек Соқпақбаев
|
▶
|
|
|
-;Мектеп қабырғасында жүргенде Бердібек Соқпақбаев та өлең жазды. Оның алғашқы өлеңі газет бетінде басылғанда, шын қуанған ол бастапқыда ақындық жолды таңдаған болатын. Алайда, оның жазушылық қыры басымдау ед.
;-;Мен өзім жетім болдым, бірінші кләсста жүргенде шешем өліп қалды. Сол, кейде өзім ішіме шешемді сағынғандағы қайғымды, өзім бір оңашада отырып өлең өтіп жазушы едім. Ол өлеңнің қандай түрде екені қазір сақталған жоқ әрине, бірақ сол ойлаймын, қазақтың мына жоқтау өлеңдеріне сарымды болу керек, сондай сарымда да шешемді жоқтау өлеңдерін шығарушы едім. Өзі адамның творчествалық өсуі, оның бәрі бір күні бұрын жоспарлануымен болмайды. Мен бір прозаға ауысайын деген жоқпын. |
Бердібек Соқпақбаев
|
▶
|
|
|
Кейін осындай студент кезімде бір жағы өлеңді жазып, бір жағы проза жазып жүрдім, кейін сосын прозаға көбірек ауытқып кеттім. Оның өзінің енді психологиялық себептері болуға керек. Кейбір мәтериалдар, мисал мен ана көбінесе өзімнің өмірімді жазамын, соның бәрі өлеңнен гөрі мына қара сөзгө, бет алдарын жаңағы қалтырмай айтып беру тебініп тұрған сияқты болып тұрад. Сондықтан мен өлөңнен гөрі прозаға осы менің мәтериалдарым жетіліп алып барады-ау деп ойлаймын. Ең тұңғыш жазған шығармам со өлеңдерім болу керек. Ал енді оның ішінде жарық көргені ең тұңғыш рет, соғыс кезінде, осы қырық екінші жылдың ұмытпасам май айында, “Май келді” дейтін өлең жаздым. |
Бердібек Соқпақбаев
|
▶
|
|
|
Өл өзіміздің Нарынқол ауданының “Советтік шекара” дитін газетінде басылды. Мен ең тұңғыш баспада басылған өлеңім осы. О кезде мен тоғызыншы класста оқушы едім. Газеттің со күнгі өмірі қолыма тигенде жер көкке симағаным, ол енді айтпаса да белгілі. Өзі екі-ақ па, үш-ақ па шұмақ өлең еді.
;-;Бердібек ағаны балалар жазушысы деп жүрміз ғой, онымыз орынды шығар. Бірақ кімге арнаса да шығарманың шынайы шыққаны абзал. Бердібек Соқпақбаевтың шығармаларында осындай шынайылық бар. Оның көп шығармаларындағы басты кейіпкері өзі.
;-;Осы … …., белгілі бір дәрежеде мисалы “Балалық шаққа саяхаттың” жалғасы деп айтуға болар еді. Бірақ мен бұл кітапта біраз ойдан да қосқан жағдайларым болд. |
Бердібек Соқпақбаев
|
▶
|
|
|
Содан кейін жаңағы өзім білетін адамдардың кейбіреуін мақтаймын, ептеп, әй мақтаған адамдардың әрине аты-жөнін алуға болад, кейбір адамдарды сынап кетемін, ол адамдар кәзір бар, олардың бала-шағасы бар. Сондықтан, мен енді, менде адаммын, жаңагідей туысқандарға кішкене жаман көрінбес үшін, мен бұл өмірге қайтып келмейд те, балалық шаққа сияқты тура өмірді сол күйінде алып қойған жоқпым. Мұнда ойдан қосу, өзгерту, адамдардың атын өзгерту сияқты жағдайлар көп болд. Бұны енді мемуар деп айтуға бола қоймайды. “Алыстағы ауылда” дейтін кітабым менің ееең алғашқы жазған прозалық шығармаларымның біреусі еді. Мен бұл кітапты кейін қайта басқан емеспім. А бірақ осыны жұрт кішкене ұмытпай айтып жүрет ылғи, а менің өзім осы кітап онша ұнамайтын сияқты. |
Бердібек Соқпақбаев
|
▶
|
|
|
Оның ішінде анау Сережа дейтін бала бар екені рас, ол тура ойдан, қиялдан алынған герой. Әйтпесе біздің ауылда болған емес.
;-;“Менің атым Қожа” повесі Бердібек Соқпақбаевтың артына өшпес із қалдырған шығарма. Оны оқыған сайын, оқи бергің келед. Сондағы Қожаның кейбір қызықты бастан кешкендері Бердібек ағаның қиялынан туған емес, шынайы жазылған.
;-;Ал енді “Менің атым Қожа” дейтін, өзі жазушы аз жазад, көп жазад, соның ішінде бір сол жазушының аты аталғанда қоса ойға түсіп тұратын бір шығармалары болад. Менің біраз повестарымның ішінде осы Қожаны жұрт көбірек білед. Бұл өзі көп тілге аударылып кетті. Ал енді, осының да уақиғасында, желісінде менің өзімнің басыма байланысты нәрселер бар. |
Бердібек Соқпақбаев
|
▶
|
|
|
Бірақ, оны енді өмірбаян кітап деп айтуға болмайды. Қожаның хәрактірі сияқты хәрақтірді осы менің өзімде, кішкене мектепті шулығандау болушы едім. Бұзақылық шулығандық емес, әйтеуір тыныш жүре алмай, ылғи бірдеңеге ұрынып ана Қожа құсап. Сондықтан, осының өзі белгілі бір дәрезеде менің өзіме келіңкірейтін болу керек. Бірақ бұның жалпы уақиғасы, барлығы бұл да ойдан шығарылған. Мен бұл кітапты мың тоғыз жүз елу бесінші жылы, Мәскеуде жоғарғы әдеби курс дейтінде оқып жүріп жаздым. Өзі тез жазылды, бір үш-төрт айда жаздым. Содан кейін со қазақша шықты, сосын басқа тілдерде кетті. |
Бердібек Соқпақбаев
|
▶
|
|
|
Анау Жанар дейтін, дәп Жанар деген қыз болмаған шығар, бірақ, мен кләсстас бір жақсы көрген қыздарым болып ед бала кездерде. Ол бір балалық былай әгі сүйкімділік сияқты. Біз соғысты көрдік, басқаны көрдік, сондай аумалы-төкпелі замандар көп болд та, о қыздар әрқайсысы өсіп, әр жаққа әртүрлі тағдырмен кетіп қалд. Мінекей, содан түскен бір қиял болу керек қой деп ойлайм. Әйтпесе, тап Жанар деген, сол атты қыз болған емес.
;-;Жазушының “Он алты жасар чемпион”, “Менің атым Қожа”, ”Балалық шаққа саяхат”, ”Қайдасың Гәуһар” және басқаьда еңбектері еліміздің түкпір-түкпірінде оқырмандардың сырласына, бағыт-бағдар берер рухани қазынасына айналды.
|
Бердібек Соқпақбаев
|
▶
|
|
|
-;Жазушыны ешкім ешбір мектепте дайындамайд. Шопыр дайындаған сияқты, болмаса әгі, инженер дайындаған сияқты. Әркім әртүрлі, көп салалы жолмен келед жазушыға. Атақты Максим Горький менің мектебім дегенде, ол со кездің жазушылық мектебін айтып отыр. Менің университетім дегенде, өзінің жазушы болған университетін айтып отыр. Яғни, өмір Горькийді жазушы жасад, ол басынан кешпегені жоқ, сондай адам. Ал енді, оқып жазушы болатындар да бар, сондықтан пәлендей бір жазушы болу үшін, мынандай адам болу керек деп, мен өзім білмеймін. Бұл өзі адам талантына байланысты, табиғаттың беретін бір сыйы болу керек қой деп ойлаймын. Шығарманың жақсы болуы, жаман болуы, ол оның ішіндегі, мен айтар едім, шындыққа байланысты. |
Бердібек Соқпақбаев
|
▶
|
|
|
Егер сіздің көңіліңізді толқытатын нәрсе болса, сіз соған қиянат істемей жазып берсеңіз, ол шығарма қалай да жұртқа ұнайд. Менің өзімнің позициям сол.
;-;Кәзіргі ұрпақ кітап оқымайтын болды. Кезінде Бердібек Соқпақбаев ағамыз кітап оқымаған баланың зердесі байып, көңілі көкжие өспейд деген екен. Осы бір сұхбатында ол балаларды кітап оқуға шақырыпты, соны тыңдай отырайық. Жазушының бұл ақыл-кеңесі аз да болса, септігін тигізер деген ойдамыз.
;-;Балалар, мен сендерге кітапты сүйіңдер деген сөзді бұдан бұрын мың рет айтылған сөз айтқым келед, кітапты сүйіңдер. Кітап сендердің ееең үлкөн ұстаздарың, ал кітапты көп оқысаңдар, әр салада оқысаңдар, ол өз сендер көкіректеріңде таланттарың болса, ол өзі алып барад апаратын жерге. |
Бердібек Соқпақбаев
|
▶
|
|
|
Бұл бірінші кеңесім. Сосын екінші кеңесім, өлең жазғыларың келсе, қара сөз жазғыларың келсе ұялмаңдар. Анау балалар жас кезде өзіміз, мисал өзім солай ойлайтынмын. Жазған өлеңдерімді біреуге көрсетуге ұялшақ болатынмын, біреу ақын деп айтса меніңде мінімді айтқандай, мені қорлағандай шамданып қалатынмын, осының бәрі керек жоқ нәрсе. Сондықтан, сендер ұялмаңдар, жазыңдар жазғыларың келген нәрсені. Ол жазуда мына басқа өнер сияқты әбден еңбектуіменен, жаттығуыменен ғана қолға түсетін нәрсе. Сондықтан, кейін бір өскенде пірақ жазып тастаймын деп ойламаңдар, ол жаттығу болад сендерге, үйрену болад. Ал жазушы болам дегенге менің екінші кеңесім осы. Жазу керек, нені болса да жазу керек.
-;Жазушы Бердібек Соқпақбаевтың дауысы қазақ радиосының “Алтын қорынан” алынды. |
Бибігүл Жексенбай
|
▶
|
|
|
А биылғы ыы бәйгеге ұсынылған еңбектердің барлығы өте қомақты, өте салмақты деп айтуға болады. Ыы, қуанатыным, мысал бір неше жыл болып жүрмін, салыстырмалы түрде қараған кезде, біздің ыы телевизия саласына, телевизия өнімдерінің өте жоғары деңгейге көтерілгендігі. Бұл ыы теле өнімдерінің арнасында халықаралық деңгейдегі, ыы еңбектердің пайда бола бастағандығы, яғни бізде жасалып жатқан дүниелердің көпшілігін шетелдік іі әріптестерімізге, шетелдік телеарналарға сатуға болатын деңгейде екендігі. |
Бибігүл Жексенбай
|
▶
|
|
|
Ыы енді жекелеген ыы біздің әріптестеріміздің кандидатураларын қарайтын болсақ, ыы биыл біз ыы үлкен пікірталас тудырғаны, мысал жекелеген журналисттер арасында, жекелеген тележүргізушілер арасындағы, ыы режисерлер арасындағы еңбекке байланысты. Аа, бұл жерде мм жюри мүшелерінің ерекше назар аударғандығы біздің соңғы жылдары жоғалып бара жатқан аа мамандық аа сарапшылық. Телевизия, тележурналистиканың арасындағы сараптама жасайтын әріптестеріміздің азайып бара жатқандығы және оған назар аударылмай келе жатқандығы. |
Бибігүл Жексенбай
|
▶
|
|
|
Сол ыы, сондайды болашақта аа болдырмау үшін, жас журналисттердің арасындағы сараптамаға, яғни ойланатын, ойландыратын дүниелерді жасауға қызығушылығын ояту мақсатында біз аа өз дауысымызды осы сараптама саласына көп жылдан бері еңбек етіп жүрген әріптестерімізге бердік. Менің ойымша, өте қызу пікірталас болды. Әр номинация бойынша аа ең мықтыны анықтау оңай болған жоқ. Менің ойымша, аа біздің жасаған дауысымыздың, біздің жеңімпаздарды анықтағанымызбен көпшілік көрөрмендер, көзі қарақты көрөрмендеріміз келісетін болад деп ойлаймын. |
Бибігүл Жексенбай
|
▶
|
|
|
Біз бұл жерде әрине интернетте көп дауыс жинаған, немесе жеңіл-желпі әр-түрлі іі бағдарламалар арқылы рейтингке ие болған жағына ғана қараған жоқпыз. Жалпы, ұлттық сананы өзгерта алатындай, халықтың ыы сананың, халықтық сананы жоғарғы деңгейге көтере алатындай, көшбасшы болатындай жобаларға көп назар аудардық. Яғни, мағынасына, мәніне және тек қана Қазақстан емес, шетелдік телекөрермендердің де көңілінен таба алад деген жобаларға назар аудардық. |
Бибігүл Жексенбай
|
▶
|
|
|
Сондықтан да, әрине өкпе де көп болад, оған да біз білеміз, ііі бастысы біз ойлаймын мақсатымыз бәсекелестікті жоғары деңгейге көтеру және оны сапалы дүниелер жасауға насихаттау, соған итермелеу. Болашақта да бұл ыы премиямызды, бәйгеміз жалғасатын болса, мен әріптестеріме осы біздің жюри мүшелерінің назар аударған дүниөлеріне тағы да бір көңіл бөліп, халықтық… Тек қана көңілінен ғана емес, жалпы рухын көтеретін, санасын жоғарылататын дүниөлер жасауға ниеттендіру. |
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
Өмір – өзен қабарының бүгінгі қонағы, Қазақстан Республикасының халық әртисі, мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, сахна саңлағы, драматург – Бикен Римова. Бикен апа енді өзіңіз білесіз кәзір мынау өмір өзгерді. Ал осы заман мен қарап тұрсам, сізге бір оңтайлы келген сияқты. Неге дейсіз ғой. Сериалға түсіп жатырсыз, бейне жарнамадан, теледидардан сізді көреміз. Сіз жазған пьесалар қойылып жатыр. Сіз ойнатын спектакльдер жүріп жатыр деген сияқты. Сондықтан кәзіргі заманға сіздің өкпеңіз жоқ сияқты.
-Жоқ, кәзіргі заманға өкпем жоқ.
|
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
Бикен Римова 1923 жылы Талдықорған облысы, Қаратал ауданында дүниеге келген. Жеті жылдық мектепті бітіргеннен кейін, 1939 жылы Алматтағы есеп экономика техникумына оқуға түсед. 1940 жылы өз Қалауы бойынша театр училищесіне ауысып, оқуға қабылданад. Соғыс басталған соң, театрдың көпшілік сахнасына қатысып бастайды. 1941 жылы Асқар Тоқпанов, Еңлік Кебек спектакілін қойғанда, Еңлік болып ойнайды. Бикен Римованың үлкен сахнада ғұмыры осылай басталад. Содан бері елу алты жыл ішінде кең тыныста, еңбекқор, талантты актриса Мұхтар Әуезов атындағы академиялық драма театрының шаңырағында 100-ге жуық әртүрлі характерлі образды сомдады. Төл драматургиямыздың және әлем классикасындағы басты-басты рөлдерді ойнады. Бикен Римова Қазақстанның халық әртісі, Республика мемлекеттік сыйлығының лауреаты, құрмет белгісі ордендерімен, грамоталармен марапатталған. |
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
Бикен Римованың қазақ кино өнеріне қосқан үлесі де зор. Ол он беске жуық фильмге түскен. Оның көпшілігі, қазақ кино өнерінің інжу маржандары. Мұхтар Әуезовтың «Абай жолы» эпопеясы бойынша, Абай Әйгерім атты екі бөлімді лирикалық драма жазған. Сондай-ақ Қосмағұл пьесасының авторы. «Еңлікгүлім» атты естелік кітабы жарық көрген. Бірқанша енсировкалараы, радио енсивировкалары жасаған. Бикен Римованың өмір серігі қазақтың көрнекті драматург жазушысы Шахмед Құсайынов. Бір ұл, бір қызы бар. Немерелерін сүйіп отыр.
-Бикен апай, жалпы адам өмірінде әр кездерде бір таңдау тұрады. Ол мысалы, мамандық таңдау, ол өмірлік жар таңдау, ол бос таңдау деген сияқты. Менің бір байқағаным сіз осы жалпы таңдау жасағанда сіздің жолыңыз болады деуге бола ма, әлде сіз дер кезінде дұрыс таңдайтын сияқтысыз.
|
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
-Қайда менде Құдай өзі бір сондай жақсылыққа жетелеген шығар. Немесе сол бала күнімдегі бір ынтам. Сол төртінші класста оқып жүріп, мен о кезде Ботагөз жұмбақ жалау ғой, Сәбит ағаның. Содан инсенировка жасаймын деп әурелендім. Сол мектепте жүргенде, Шахметтің боран деген спектакілін қойдық, пьесасын. Қозы көрпешті қойдық. Сонда ынталанып жүргенім, сол мында келіп, театрды көргесін, дүниенің бәрін ұмытып кеттім ғой. Сосын театрға келдім. Театрға кеп, бірінші осы Мұхтар ағаның, еңлік кебегі мен Еңлікпен сахнаны аштым. Сосын жұрт тани бастады. Әжептәуір қызғын қан болуым керек енді. Сосын ағаң көзіне түстік. |
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
Ал енді көзіне түстім демекші, сіздің мына өмірлік жарыңыз қазақтың атақты драматургы Шахмед Құсайынов. Ал сіз сол кісіге тұрмысқа шыққан кезде ол кісінің кезінде халық жауы деп айтылғанын білуші ма едіңіз?
-Білмеймін.
-О кезде білмейсіз.
-Білмейм, өзінің кім екенін де білмеймін, әйтеуір театральный училищеде бір экзамен алып жатқанда, емтихан алып жатқанда бітіретін курстардан, со сері ағаң, Камал ағай, үшеуі келді де, жұрт жүгіріп жүр ғой, «ойбай Құсайынов келіпті ғой, ойбай Сері ағаң келіп қалыпты» деп. Сосын мен де көруге бардым. Жұртпен бірге. Онда мен бітірген жоқпын әлі. Сол әлі есімде, үстінде ақ шошеңкі кастюмы бар. Шашы бұп-бұйра, өте сұлу адам еді.
|
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
Жақсы енді сол Еңлік Кебекті көргеннен кейін, ағаң мені сол театрда, шықсам да, кірсем де жол бермеуге айналды. Онша көп жігіт боп жүргеніміз де жоқ енді. Сол бір екі үш кездестік қой деймін, сол соның қосылдық.
-Бикен апа, жалпы Шахмед аға екеуіңіздің араңыздағы жас айырмашылығы әжептәуір. Бұл осы тіршілікте, былай өмірде байқалып тұрушы ма еді?
-Жоқ, байқалмайтын ондай. Өйткені, ол өзі балан мінезді адам еді. Өте ақкөңіл, ақжарқын, жаны жас, үйде бала сияқты жүретін. Сосын, өзінің көрге қиындықтарына, өмірден, өзінің алғашқы жары, екі баласыменен дүниеден кеткен. Сондай қиындықтарды көріп, жүрсе дағы өзі мойымаған, берілмеген.
|
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
Ал енді ол қызылжар пед-техникумында Мағжаннан оқып жүріп, комсомолдан шығып, оны Мағжаншылсың деп, Толстойшылсың деп.
Кейіннен алматыға келгеннен кейін, әдебиет газеті Бейімбет ағаның қол астында істепті. Кейін Бейімбет ағаны ұстағаннан кейін, оны Бейімбеттің құйыршығысың деп, ал енді соның бәрінде сондай қиын өмір сүрсе де, өзі қажымаған адам. Сосын, мен жас болсам да мені үлкен үлкен қып көрсетіп отыратын. Тақауыилар, тәкендер шұбандар келгенде, о біздің дәу үйде екен, деп мені былай қомқитып қоятын. Енді аналар жақсы қарсы алсын дейді бір жағы. Бір жағы ылғи да мені сол үлкен кісіше ұстап, еркелетіп, жақсы ұстады енді.
|
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
Менің бір өмірдегі бақытымның тұрағы осы кісіден болар.
-Сіздің сөзіңізді жандандырайын. Мынау профессор Темірбек Қожаткейіптің көк сеңгігерлер деген кітабында, соны елшіл жас газетінің отыз жетінші жылғы бір санынан үзінді келтіреді. Ол кісі. Биылға енді мынау саяси қуғын сүргінге ұшырағандарды еске алу жылы деп жатырмыз ғой. Сонда былай деп жазылған екен. Сол, сол мақаладан үзінді: «Театрға жаңадан режиссер болып, Щахмет Құсайнов барды. Құсайнов 1928 жылы ала шорташыл Жұмабаев Мағжанның, контр революцияшыл өлеңдерін оқушылар арасын таратып, мақтағаны үшін қызылжардағы қазақ пед-техникумынан қуылған зұлым. 1932 жылы контр-революцияшыл ұйымға қатысқаны үшін, тұтқынға алынған жауыз7 б3рнеше жыл жазушылар одағында Тоғжановтың, Жансүгіровтың қарамағында жұмыс істеген. Халық жауымен ауызы жаласқан, қазіргі комсомолдан қуылған Әбділдә Тәжібайовтың қайынысы, міне бұл сұмырай Семей театрында барысымен, Бековтың сілімтіктері, Шалқаров Қалтайовтар тапты. Деншіл жас газеті 12сы, 10 ай, 37 жыл»
|
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
Неткен сұмдық.
-Сұмдық. Ал мен осы мына, егемендік алып. Осындай теңді тежетіп халқымыз өзін-өзі билейтін дәрежеге жетіп, Мағжан ағалар бәрі ақталған кезде, мен қалай өкіндім десеңші. Өздік айтқандағы жылағанымнан артық өкіндім. Шіркін-ай осының бәрін көрер ма ед деп. Шахаң болса қайтер ед деп. Анау Қосмағұл деген пьеса жаздым, сахнамызда жүріп жатқан, сонда көбіне мен сол Шахаңмен сөйлесіп отырып беремін. Ана кейіпкеріме, кей жерімде өзімнің жанымдағы ойымдағы дүниелерім, мынау Шахаң үшін қосып жіберіп отырдым. Анау Қалтай Байділдәны Жақсаевтың, Байділдә деген өте мынау қазақ актерларының ішінде, не Қапекеңе, не Қайлекеге, не Сері ағаңа, не Іле ағаңа ұқсамайтын, ол өзі бір дара тұлға еді.
|
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
Сондай шебер актер еді. Сахнадағы сөзі қандай. Сонда ол Семей театрында екеуі, м кездесіп, достасқан. Кейін мына жастар театрының сахнасында екеуі, көптеген пьесаларында ылғи жазып отырғандар осыны Байділдә ойнайды деп отыратын. Өзінің кейіпкерлері содан көреді білемін.
-Мен сіздің өкінішіңізді түсінем. Себебі, Шахмед ағаның жеке өзінің мына орталық архивтегі жеке қоры бар. Сонда сізге жазған, сіздің келе жазған хаттарыңыз бар. Сонда ол кісінің бір батырлығына таңғалғаным, ол кісі енді көбіне сізге былай өте бір жылтырақ сөз жазбайды екен. Бірақ, сырлас дос сияқты жазады. Көргенін, оққанын бәрін жазып отырады.
|
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
Сол кезде мына Грузияда 1966 жылы, Грузияда санаторийге барғанда содан жазған хатында айтады, Грузиндер дейді өздерінің адамдарын, ұлы адамдарын, біздің Сәкен сияқты, жаңағы Ахмет Байтұрсынов, Мағжан сияқты адамдарын олар жоғалтып алмады. Бәрінің шығармалары, кәзір шыққан. Бәрін құрметтейді, бәрінің ескерткіші бар дейді. Шіркін, біздің сол ақындар, жаңағы Мағжандар, архивте тұншығып өлетін болды ғой деп жазған. Енді бұны ашық текстпен жазуы,енді бір жағынан батырлық
-Ол кісінің мындай екенің алғашқыда білмедім. Өмір сүре келе білдім. Бірақ бұл, ол маған онша қорқынышты емес. Менің өзімнің атам, нилсердалы қажы деген болған. Мына неде Талдықорғанда, жәлменде шән дегендер бар. Білетін шығарсың. Шән деген өте сазгер, ақын, би болған, болыс болған. Үлкен тұлғалы осы елдің бір азаматы болатын.
|
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
Сол түрмеде жатқанда айтатын өлеңі бар. Сәлем айт, Жетпісбай мен. Сәлем айт Сердалы мен Қасқақбайға, менің де кейпімді киесіңдер ғой сендер де. Сонда менің аталарым айтыпатқаны, менім әкемнің әкесі Сердалы. Әкемнің аты ырым, паспортта теріс жазылып кеткен ғой Рим деп. Қысқарғанда жаза салған солай болып кетті. Сонда ол кісілер, атамыз, өткен өзінің адалына өлді. А менің әкем екі рет отырған адам. Ол ешбір қылмысы жоқ. Бай болғаны үшін ғана. Ата тегі қаыж болғаны үшін. А оның азабын мен көрдім. Мен Алматыға оқуға келгенше жездемнің атын алып жүрдім. Әкесінің атын, Ільясова болып жүрдім. Өз кемді жазғызсам, оқуға алмайды ма деп қорқтым. Солай жүретінбіз бұрын |
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
Анау конституция шыққанша, әкесі үшін бала күймейді деген. Оған дейін біздің өмірімізде қуғын-сүргінде, менің жастық шақтарым онша керемет өткен жоқ.
-Бикен апа, жаңа айттыңыз ғой, жалпы Ғабеңнің, Ғабит Мүсіреповтың қамқоры үлкен болды деп. Содан кейін сіздің мына ең үлкен гүлім деген кітабыңыздан, өмір баяны. Бірақ байқап қалам арасында. Мұқаңмен де араласқаны көрінеді. Шахаң анау Алуа, пьесасын жазған кезде. Жалпы осы ұлы адамдар. Одан кейін, сіздің бір үлкен махаббатпен жазасыз, Қалеке туралы, Шәкен туралы, Сері ағаң туралы. Жалпы осы ұлы адамдардың, сіздердің отбасыларыңызға аралас-құралас жалпы, қалай болды.
|
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
-Мынау Алматыда Виноградова менен Миров көшесінің бұрышында, алпыс екі деген үй болды. Бұл үй әртістердің үйі. Декададан кейін салынған екен. Әртістерге арналып
-Отызыншы жылғы декададан кейін ғой
-иа, иа сол үйді, үйге түстім мен. Сол үйде Қалеке тұрад, Сері ағаң, кім Қамал тұрады, Лұқпан тұрады, Ілшат тұрады, Муслим тұрады. Енді бар асылдар осында тұратын, актерлардың алыптары. Осы үйге түстім де, оның бер жағында менің оларға сүйіп жазатыны менің көзімді ашқанда, менің үлкен мектебім осы, қара шаңырақ. Қара шаңырақта Қаллаки, Сері ағаң, Ел ағаң, Шәкен, Рақия, Сабира, Хадиша, Шолпандар болмаса, менің бір өзім мұндай болмас мүмкін едім.
|
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
Ал адам өзі айналасында, ортасындағысымен өседі ғой. Осылардан көргеніміз, осылардан жұғысты боған дүние шығар деймін осы гүні. Ептеген бірдеңе бар болса менде. Мен осы өнердің алыптарымен бірге жасасқаныма, өзімді бақытты деп санаймын. Біздің үйге, Ғабаң, Сәбең, бәрі жиналып отырған уақытта, Ғабең ылғи суық тамақтан кейін, шәйдің алдында, «Ай,Бикен, сен жұмысыңды тасташы, бері келші, отыршы мына қасыма деп отырғызып қойып, маған Шараның ән салғанын, Галиеваның конференциялығын, Қанабет ағамның ариларын, соны бәрін салып бершы» деп айтқызып. Ана қайын жұртым деп отырғаны, Ришад пен Муслимды айтады. Сонда , соған мәз болып өзі рахаттанып отыратын. Мен де өзімше ағаларым күліп, қол соғып мені тыңдағанына марқайып отыратынмын |
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
-Тұрмыстарыңыз жаман болмаған шығар. Жеткілікті болды ма барлығы?
-Онша бай болғанымыз жоқ. Онша көп қалталы болғанымыз жоқ. Орташа ғана тұрмысымыз болды. Бірақ, тапқанымыздың бәрі тек дастарханымызда болды. Орташа ғана
-Қарыз алған кездеріңіз болды ма?
-Қарыз алған кезім болды. Мұхтар ағадан барып 200 сом қарыз алдық. Өзім апарып бердім. Осылай тұратынбыз. Бар болса бар, жоқ болса жоқ.
-Бикен апа, енді жалпы өзіңіздің кітабіңізде да жазасыз. Жалпы о кісі туралы естеліктерде айтады, Шахмед аға расында да шашы бұр-бұйра, керемет бойы биік әдемі келісті сұлу адам болған екен. Ал енді сіз де кезінде Еңлік болып былайша айтқанда жанып тұрған кезіңіз. Рөлден рөл ол кезде. Енді сіздің жұлдызыңыз жанып тұрған кезде
|
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
-Жоқ, ол жұлдыз, менің жұлдызым көп жанған жоқ, алғашқыда. Өтірік айтып қайтеміз.
-Жарайды мейлі, сіздің жас кезіңіз, сол кезде енді Шахаң сізді қызғанып, не сіз Шахаңды қызғанған кездер болды ма?
-Жоқ,болған жоқ. Ондай болмайтын себебі, ол керемет бала мінезді таза адам еді. Бір-бірімізге деген сенім күшті болды. Мен анау Нұрмұқан, Ыдырыстарды үйге емін-еркін алып келемін. Репетициям, Еңлік Кебекті репетиция жасатамыз. Шаршаймыз, сосын үйге жүріңдер дейм. Ол не мені шығарып салады былай. Жүр енді үйге кір шай ішейік деймін. Сосын үйге кіреміз. Сосын ол баламен отырады. Әңгімелеседі. Осы Нұрмұқан мықта актер болады сенің, мынау Нұрмұқан. Көп оқиды дейтін. Ылғи кітаптар алып, біздің үйден оқып жүретін.
|
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
Со кезде бибилотекасы жоқ. Қазір керемет библиотекасы болды кейін.
-Ал енді жұлдызым жана қоймады дедіңіз ғой.
-А ол. Бұл өнер деген әрқилы келеді әке. Бірден мектеп қабырғасын бітіріп келгеннен кейін, бақыты жанып, жолы ашылып, бір сәтті рөл тиіп, жарқ ете түсетіні болады. Ары қарай, ал сосын көп кедергіменен қиындықтарыменен жүріп барып өтетіні болады. Мысалы айталық, Шолпанның жолы Ақтотымен бірден ашылды. Тез ашылып, бағы жанып, үлкен классикалық шығарма. Ал менің жолымды да ашқан Еңлік кебек. Бірақ Еңлік кебек екі рет қойылды. Ол мен бірінші қойылғанда бала күнім, керемет жарқ еткіздім деп айта алмаймын.
|
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
Әлгі кімнің Шеховтың әйелі, Кнепр айтыпты ғой. Сексенге келгенінде мен Чайкада кәзір ойнасам, керемет ойнар едім. Сол сияқты бұл шіркін, ол оңай дүние емес ғой өнер деген. Сонда екінші елу бірдеңесінші жылы қойылды. Еңлік кебек. Гольфблаттың қойылымыменен. Бұл кезде мен енді сахна деген кеңістік не, шеберлік деген не, сол дәрежеге жетіп қалдым, әжептәуір. Сондықтан жаңа әрбір режиссердің өзінің таңдайтын әртіс, көбіне режиссерға не деуші еді
-Байлаеысты
-Режиссерге байланысты. Ол сені репертуарға алуына байланысты. Оның қиындықтары толыпатр. Ал енді нағыз талант өзі кеш тұрысы мейлі, ерте болсын мейлі, әйтеу бір жарып шығады. Бірақ оңайлық болған жоқ
|
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
-Сізде бір кезде театрдан кетпекші болдыңыз. Ал рөл тимеген кезде
-Рөл тимеген кезде. Ал енді ол кезде бір жағы үйге қараған шығармын. Енем болды үлкен, 97-ге кеп қайтты. Балалар жас болды. Со бір жағынан да өзім де кінәлі шығармын. Бір жағынан жақсы рөлдер тие қоймады
-Театрдан кетем дегенде, ашуланған кезде адам іштей енді, жоқ кетпе деп жалынса деген бір іштей пендешілік ойлады мам
-Жоқ, ондай ойлаған жоқ. Мен шын кетем деп ойладым. Бірақ Шахаң маған сен кетпе деді. Сен бәрі бір театрдан кеткеніңмен, көп болса бір жыл шыдарсың, екі жыл шыдарсың ары қарай шыдай алмайсың. Тағы да сол театрға тартасың.
|
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
Соған енді осы күнге дейін рахметімді айтамын. Рахмет онысына. Шахмет болмаса мен осындай перекрестокке түсіп жүрер ма едім, жұрттың барлығын даңғырлатып.
-Кәзір сіз мынау Перекресток сериалына түсіп жүрсіз ғой. Рөліңіз өзіңізге ұнай ма?
-Өзіме ұнайды.
-Ал енді мен өзім шынымды айтайын, оны үнемі көруге мүмкіндігім жоқ, анда санда көріп қоямын. Жалпы кейбір баспасөзі бұл енді бұл сериалы қазақ табиғатына жат, ондай емес, мұндай емес деген әңгімелер айтылып қалады. Сіз бұған қалай қарайсыз?
|
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
Басқа СНГ-дағы республикалардың бірінде жоқ. Бізде ғана басталды. Қазір продюсеріміз мәскеуменен келісуге кетті. Ал енді осындай жаңа бастаманы етегінен тартып, дөргегенде құртуға дайынбыз. Енді мен ондай нәрсенің өмірімде көбін көрдім.
-Сонда, сұрақ қояйын деп тұр едім мен. Жалпы осы өнердегі қысасты, қызғаныш, деген нәрселерді жалпы басыңыздан өтіп көрдіңіз бе? Сезініп көрдіңіз бе?
-Өй, көрдік қой. Көріп жүрміз ғой.
|
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
-Бикен апа, енді досыңыз бар?
-Бар
-Кім?
-Қабиба досым
-Онан кейін енді жалпы өзіңіз айтасыз, Шахаң өте балажан еді деп. Өзіңіз балажансыз ба
-Баланы жақсы көремін. Иа, балажанмын.
-Немерелеріңізбен кәзіргі қарым қатынасыңыз қалай?
-Жақсы,
-Ал онда, Бикен апа, мына қазақта бір сөз бар «сағың сынбасын» деген. Бұл деген рухын түспегенсін деген сөзбен бара бар болуы керек. Жалпы сағы сынған, рухы түскен адамнан ешқандай менімше өнер тумайды. Бұл енді физиологиялық жағынан былай сау болуы мүмкін ол адам, бірақ рухани жағынан кемтар болып тұрады. Бұны мен айтып отырған себебім, сіз енді жаңа мен әдейі соңына қалдырған едім. Мен оны білетін едім, сіздің оқып шықтым, сіздің халық жауының қызы екеніңізді. Сонан кейін халық жауының жұбайы болғаныңызды.
|
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
Жалпы сондай қиын қыстаудың барлығын өткізе жүріп, өнер адамы болған адам, сағын сындырмай, рухын түсірмеуі үшін, не керек адамға. Сіздің ойыңызша.
-Саналы ғұмыр, өмірде өмір керек. Өмірдің күйкі-тірлігіне мойнындамай, философски қарау керек қой деймін. Тағдырдың жазуына. Кімнің Абайда, Мұхаңда бір сөз бар бозар алдының. Ал ауырмадым, қайтесің. Ал бармадым, қайтесің. Ал көнбедім, қайтесің. Тағдыр деген адамға байлық пенен дәулет берем, кісілігіңді деп айтады екен. Қайғы менен қасірет беремін, мықтылығыңды көрейін деген. Сонда осының бәріне төзу керек. Төзімді болу керек. Қайғы келсе, қарсы тұру керек. Ол еңбекпенен жеңіледі. Мысалы, менің қос қанатым екі ұлым бар. Кеше кенже ұлымнан айырылғаныма екі жыл болды. Мен қатты құлап, кетем бе деп қорқтым.
|
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
Ал басына түспеген адам қайдан білсін, осы перекресток мені алып қалған. Осы театр мені, өнерім мені алып қалған. Әйтпесе, менің құлауым , менің одан да бұрын көресін көп болған адаммын. Өмірдің қызығы менен қайғысын, ыстығы мен суығын, жоқшылығы мен барлығын бәрін аралас көрген адаммын, барынша.
-Оптимиссіз бе
-Жоқ, тез мойым, тез жылаймын. Бірақ өзімді артынан жинап ала алам. Қазір де мен егер бірнәрсе жазып отырмасам, бірнәрсе шығарам деп талпынбасам, мүмкін қайғы жеңіп кетер еді.
-Ал егер адамға тек қана қуаныш беріп, қайғы болмаса
-Ол болмайды ғой. Ол мүмкін емес қой. Қайғы да, қуаныш та өзі алма кезек ауысып келеді.
|
Бикен Римова
|
▶
|
|
|
Әмсе бірдісінің басында қасірет тұрмайды. Әмсе біргісінің басында бақыт тұрмайды. Ол ауысып тұратын дүние.
-Түске дейін мынау, тағы да түсірілу залынан келдіңіз. Түсіру алаңынан келдіңіз. Соған қарамастан, бізге уақытыңызды қиып келгеніңізге Бикен апа көп-көп рақмет айтам. Деніңіз сау болсын. Әлі де шабытта шақтарыңыз көп болсын. Қадірлі көрермендер. Өмір-өзен хабарының бүгінгі қонағы болған Қазақстан Республикасының халық әртісі, мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, сахна саңлағы өзіміздің Бикен апа.
|
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
жүргізуші: ↑ассалаумағалейкұум әлеумет↑// эфійрде қышқыл мысқыл бағдарламасы ↓///↑ ↑бүгін бізде қонақта→// уоңды ауұлының тұрғыны→// мұнайшы болатбек тасымбаев ↓///↑ ↑қош ͡ келдіңіз ↑///
қонақ: ↑ырахмет ↓///↑
жүргізуші: ↑ал/ уөзің тұуралы→// бір қысқаша айтып жіберсеңіз ↓///↑
қонақ: ↑ййенді мына→// уоңды ауұлының тұумасымын→// кәзір шертпеде тұрамын ↓///↑ ↑бес балам ͡ бар→// бір әйелім бар дегендей ↓///
жүргізуші: ↑нестійк→/ көп ͡ ұзатпай→/ әңгімені бастап ͡ кетейік ↓///↑ ауұлда қызық→/ қызық әңгімелер боладығо ↓/// |
жүргізуші: ↑ассалаумағалейкүум әлеумөт↑// эфійрде қышқ̊ыл мысқыл ͡ б̊ағдарламасы ↓///↑ бүгүм ͡ бізде ͡ ғонақта→// уоңд'ауұлұнұң тұрғұнұ→// мұнайшы ͡б̊олатпек тасымбаев ↓///↑ қош келдіңіз ↑ ///
қонақ: ↑ырахмет ↓///
жүргізуші: ↑ал уөзүң тұуралы→// бір ͡ ғысқаш'айтып жіб̊ерсеңіз ↓///
қонақ: ↑өзүм йенді мына→// уоңд'ауұлұнұң тұумасымын→// қәзір шертпеде тұрамын ↓///↑ бес ͡палам ͡ бар→// бір әйелім ͡ бар дегендей ↓///
жүргізуші: ↑не'стеійк → / көб̊ ұзатпай → / әңгімені ͡б̊астап кетейік ↓///↑ ауұлда ͡ғызық → // қызығ ͡әңгімелер ͡б̊оладығой ↓///↑ |
Жүргізуші: Ассалаумағалейкум әлеумет! Эфирде "Қышқыл мысқыл" бағдарламасы. Бүгін бізде қонақта Оңды ауылының тұрғыны, мұнайшы Болатбек Тасымбаев. Қош келдіңіз.
Қонақ: Рахмет!
Жүргізуші: Ал, өзің туралы бір қысқаша айтып жіберсеңіз.
Қонақ: Өзім енді мына Оңды ауылының тумасымын, кәзір Шертпеде тұрамын, 5 балам бар, 1 әйелім бар дегендей.
Жүргізуші: Нестик, кө ұзатпай әңгімені бастап кетейік. Ауылда қызық қызық әңгімелер болады ғо. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
қонақ: ↑ бастасақ→/ бастайық йенді→/ мына бір соғысқа→// барып келген бір шал айтты деп ед ↓///↑ ↑соғыста жүргенде→// бір неміс уапійцерінің→// уон жеті таспақасын бақтым→// дүнійәда→/ таспақа баққан жаман йекен→// бытырап кетет ↓///↑ уоныңда әдісін таптым→// абеттің ͡ гезінде шалқасынан қойып→// йекі сағаттай көз ілдіріп аламын деп ↓///↑ сол айтқандай мынау дүнійәда→// біреудің әзілін ͡ айтұу→// афтырын айтұу уөте ͡ ғыйын йекен ↓///↑ сосын→/ йенді шамам келгенше→// біреулерінен ұлұқсатын сұрап→// кейбіреулерінен йенді кешіредіғой ↓/// |
қонақ: бастасақ → / бастайығ ͡енді → / мына ͡ б̊ір соғұсқа → // барып келгем ͡ бір шал айтты деб̊ ͡ еді ↓///↑ соғұста жүргөндө→// бір неміс уофійцерінің → // уонжеті таспақасым ͡ бақтым→// дүнүйөдө → / таспақа ͡б̊аққан жаман ͡ екен → // бытырап кетеді ↓///↑ уонұң ͡ да →/ әдісін таптым→// уоб̊едтің ͡гезінде шалқасынаң ͡ ғойұп → // йекі сағаттай ͡ гөз ілдіріб̊ ͡аламын деп ↓ ///↑ сол айтқан мынау дүнүйөдө → // біреудүң әзілін айтұу → // авторұн айтұу уөтө ͡ ғыйын ͡ екен ↓///↑ сосұн→/ йенді шамам ͡гелгенше→// біреулөрүнөн ұрұқ̊сатын сұрап→// кейб̊іреулөрүнөн й енді ͡гешіредіғой ↓///↑ |
Қонақ: Бастасақ, бастайық енді мына бір соғысқа барып келген бір шал айтты деп еді. - Соғыста жүргенде бір неміс офицерінің 17 тасбақасын бақтым, дүниеде тасбақа баққан жаман екен бытырап кетеді. Оның да әдісін таптым, обедтің кезінде шалқасынан қойып 2 сағаттай көз ілдіріп аламын, - деп. Сол айтқан мынау дүниәде біреудің әзілін айту, авторын айту өте қиын екен. Сосын енді шамам келгенше, біреулерінен ұлқсатын сұрап, кейбіреулерінен енді кешіреді ғой. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
жүргізуші:↑ нағашы ↓ ///
қонақ: нағашымғой→/ жійенімғой ͡ деген→// немен келатырмыз ↓///
жүргізуші: ↑бәрекелді ↑ ///
қонақ: ↑мына бейкі дейтін жерде→// бақытжан дейтін→/ уөзімнің тұуған жездем→// уөмірден уозып кетті→// сол бақытжан жездемнің→// әзілін айтып ͡ кетейін↓///↑бақытжан дейтін жездем→// бір йештеңеге көңілі бітпейтін→// уөзінен басқ'адамды менсінбейтін→// сондай ͡ гісі йеді ↓///
жүргізуші: ↑ыйманды болсын↓/// |
жүргүзүушү: нағашы↓///
қонақ: нағашымғой→/ жійенімғой деген→// немең ͡ геліб̊ ͡ жатырмыз↑ ///
жүргүзүушү: ↑бәрекелді ↑ ///
қонақ: ↑мына ͡б̊ейкі дейтін жерде → // бақытжш̆ан дейтін → / уөзүмнүң тұуған жездем → // уөмүрдөн уозұп кетті→ // сол бақытжш̆ан жездемнің→// әзілін айтып кетейін ↓/// ↑ бақытжан дейтін жездем → // бір ештеңеге ͡ гөңүлү ͡ б̊ітпейтін → // уөзүнөм ͡ басқ'адамды менсімбейтін → // сондай ͡ гісі ͡ еді ↓///
жүргізуші: ↑ыйманды ͡б̊олсұн↓/// |
Жүргізуші: Нағашы.
Қонақ: Нағашым ғой, жиенім ғой деген немен келіп жатырмыз.
Жүргізуші: Бәрекелді!
Қонақ: Мына Бейкі дейтін жерде Бақытжан дейтін өзімнің туған жездем, өмірден озып кетті, сол Бақытжан жездемнің әзілін айтып кетейін. Бақытжан дейтін жездем бір ештеңеге көңілі бітпейтін, өзінен басқа адамды менсінбейтін, сондай кісі еді.
Жүргізуші: Иманды болсын. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
қонақ: ↑сол бір ͡ гүнү балдары→// үйіне бір жұмышшы әкеліп→// қора ͡
ғалатыпты ↓///↑ соны қора ͡ ғалап→// төбесін жауып жатқанда→// бір інісі ͡
геліп→// қораның ͡ анжағына шығып→// мынжағына шығып сығалап қарап→// со бақытжан жездеме келіп айтыпты ↓///↑ бәке→/ мына әкелген→/ жұмұсшың шебер жігіт йекен деп ↓///↑ сонда бақытжан жездем→// айтат дейд→// йей стандарт тасты қалад'ау деп ↓///↑ со жаңа бақытжан жездем→// уөз'ұйқұшыл ͡ гісі йеді ↓///↑ қолы ͡ғалт йетсе→// көзі'лініп кететін ↓///↑ одан мына телесерійал болдығо→// жұумонг →/ханзада жұумонг дейтін ↓///
жүргізуші: ↑ійә ↓/// |
қонақ: ↑сол ͡ б̊ір ͡ гүнү ͡ б̊алалары → // үйүнө ͡б̊ір жұмұшш'әкеліп →// қора ͡ғалатыпты ↓ /// ↑ сонұ ͡ ғора ͡ғалап → // төб̊өсүн жауұб̊ жатқанда ↑ // бір інісі ͡геліп → // қораның аржағына шығып ↑ // мын жағына шығып̊ ͡сығалап қарап ↑ // сол ͡б̊ақытш̆ан жездеме ͡геліб̊ ͡айтыпты ↓ /// ↑ бәке / мын'әкелген → / жұмұшшұң шеб̊ер жігіт йекен деп ↓ /// ↑ сонда ͡б̊ақытжан жездем → // айтады дейді → // йей / стандарт тасты ͡ғалад'ау деп ↓///↑ сол жаңа ͡б̊ақытжан жездем → // уөз'ұйқұшұл ͡гіс'еді ↓ /// ↑ қолұ ͡ ғалт йетčе → // көз'ілініп кететін ↓ /// ↑ уодан мына телесерійал болдұғой→// жұумоңг→/ ханзада жұумоңг дейтін ↓///
жүргізуші: ↑ійә ↓/// |
Қонақ: Сол бір күні балдары үйіне бір жұмысшы әкеліп, қора қалатыпты. Соны қора қалап, төбесін жауып жатқанда бір інісі келіп, қораның ан жағына шығып, мын жағына шығып сығалап қарап, со Бақытжан жездеме келіп айтыпты: - Бәке мына әкелген жұмысшың шебер жігіт деген, - деп. Сонда Бақытжан жездем айтат дейді: - Ей, стандарт тасты қалады-ау, - деп. Со жана Бақытжан жездем өзі ұйқышыл кісі еді. Қолы қалт етсе, көзі ілініп кететін. Содан мына телесериал болды ғо Жумонг, "Ханзада Жумонг" дейтін.
Жүргізуші: Иә. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
қонақ: ↑со ханзада жұумонгды→// көріп атқан ↓///↑ кешқұрым→/ қой келетін кес ͡со→// жаңағы жійенім→/ кино сірә қызық жерінен бітедіғой ↓///↑ сол кино бітуг'айналғаң ͡ гезде→// қой келіп қалған→// содан тәте сен көре бер кино → // кәзір айтарсың деп→// қой қамап келемін деп→// жүгіріп кетіп қалыпты жәймен ↓///↑ сол қойды қамап→// жүгіріп үйге келсе→// мана әкесі көзі'лініп кетіпті жездемнің ↓///↑ содан→/ үйге кіріп келіп жіберіп ↓///↑ тәте→/ жаңағы киноның арты→// не ͡болды десе→// бәкең сасып қалып→// уой ͡ бәлендей йештеңе болған жоқ деп→// айтат ͡тейді ↓///↑↑сосын→/ йенді мына шетпеде→// қатарша мұрат дейтін→// ағамыз болд ↓///↑ |
қонақ: ↑сол ханзада жұумоңгдұ → // көрүб̊ жатқан ↓/// ↑ кешқұрұм →/ қой ͡ гелетің ͡ гес сол→// жаңағы жійенім→/ кійно сірә қызығ ͡ жерінем ͡ бітедіғой ↓///↑ сол ͡ гійно ͡б̊ітүугө → // айналғаңгезде → // қой ͡ геліп қалған → // содан тәте сең ͡ гөрө ͡б̊ер ͡гійноны →// қәзір айтарсың деп→// қой ͡ ғамап келемін деп→// жүгүрүп кетіп қалыпты жәймен ↓///↑ сол ͡ ғойдұ ͡ ғамап→// жүгүрүб̊ ͡үйгө ͡ гелсе→// мана / әкесі ͡ гөз іліп кетіпті / жездемнің ↓ /// ↑ содан → / үйгө ͡ гіріп келіб̊ жіб̊еріп ↓ /// ↑ тәте → / жаңағы ͡гійноның арты → // не ͡б̊олдұ десе ↑ // бәкең сасып қалып → // уой бәлендей йештеңе ͡б̊олған жоғ ͡деп → // айтады ͡ дейді ↓ /// ↑ сосұн → / йенді мына шетпеде → // қатарша мұрат ͡ тейтін → // ағамыз ͡б̊олдұ ↓/// |
Қонақ: Со"Ханзада Жумонгты" көріп жатқан. Кешқұрым қой келетін кез, со жаңағы жиенім, кино сірә қызық жерінен бітеді ғой. Сол кино бітуге айналған кезде қой келіп қалған, содан: - Тәте, сен көре бер киноны, кәзір айтарсың, - деп қой қамап келемін деп жүгіріп кетіп қалыпты жәймен. Сол қойды қамап, жүгіріп үйге келсе, мана әкесі көз ілініп кетіпті, жездемнің. Содан үйге кіріп келіп жіберіп: - Тәте жаңағы киноның арты не болды, - десе, Бәкең сасып қалып: - Ой, бәлендей ештеңе болған жоқ, - деп айтат дейді. Сосын енді мына Шетпеде қатарша Мұрат дейтін ағамыз болды. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
↑ыйманды болсын ↓///↑ әр'ағамыз болып келет→// әрі құдамыз болып келет ↓///↑ сол ͡ гісі→/ мына тоқсаныншы жылдарда→// ауылда гаж ͡ жоқ →/ шетпеде ↓///↑ қаламқастан→/ салярка тасыйтын кезғо ↓///↑ со шұурка дейтін ағасын'айтыпты ↓///↑ аға ͡ бір→/ бір бөшка салйаркам бар ͡ еді→// йертең марттың айағында→/ шығарып кетүу ͡ герек еді деген сыйақты ↓///↑ сосын шөкең→/ е: боладығой деп анау інісі→// сосын менің әділет дейтін ағам ͡бар ↓///↑ со әдекеңде→/ жаңағы бір бөшка салйаркасына→// тамызық ͡ қой йенді уол ͡ гезде ↓///↑ сол үш бошка солйаркамен→// шығатын болыпты ↓///↑ уөзі шикушка маз→// кішкентай ↓///↑ содан→/ шетпенің бір жігіті →// тағы килігіпті уортаға ↓/// |
↑ыйманды ͡б̊олсұн ↓///↑ әр'ағамыз болұп келеді → // әрі ͡ғұдамыз ͡б̊олұп келеді ↓ /// ↑ сол ͡гісі → / мына тоқ̊саныншы жылдарда→// ауұлда гаж ͡ жоқ→/ шетпеде ↓///↑ қаламқастан→/ солйарка тасыйтың ͡гезғо ↓///↑ со шұурка дейтін ағасын'айтыпты ↓///↑ аға ͡б̊ір → / бір ͡бөшке солйаркам ͡ бар йеді → // йертең марттың айағында → // шығарып кетүу ͡герег ͡ еді деген сыйақты ↓///↑ сосұн шөкөң→/ йе: боладығой деб̊ ͡ана →/ інісі →// сосұн менің әділет дейтін ағам ͡ бар ↓///↑ сол әдекеңде → / жаңағы ͡б̊ір ͡бөшке солйаркасына→// тамызық ͡ қой йенд' ол͡ гезде ↓///↑ сол үш бөшке солйаркамен→// шығатым ͡ болұптұ ↓///↑ уөзү шійкұушкам аз→// кішкентай ↓ /// ↑ содан→/ шетпенің бір жігіті →// тағы ͡гійлігіпт'ортаға ↓/// |
Иманды болсын. Әрі ағамыз болып келеді, әрі құдамыз болып келеді. Сол кісі мына 90-жылдарда ауылда газ жоқ, Шетпеде. Қаламқастан солярка таситын кез ғо. Со Шөрка дейтін ағасына айтыпты: - Аға бір, бір бөшкі соляркам бар еді, ертең марттың аяғында шығарып кету керек еді, - деген сияқты. Сосын Шөкең: - Ее, болады ғой, - деп анау інісі. Сосын менің Әділет дейтін ағам бар, со Әдекең де, жаңағы, бір бөшкі соляркасын алып, тамызық қой енді ол кезде, сол үш бочка соляркамен шығатын болыпты. Өзі шикушка МАЗ, кішкентай. Содан Шертпенің бір жігіті тағы килігіпті ортаға. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
↑ойб̊ай шәке→/ мені ͡ де ͡ ала кетčейші→// бір ͡ б̊ошка солыйаркам ͡ бар // йеді ↓///↑ көлік таб̊'алмай уотұрмын→// шеб̊ірде дейтің ͡ ғайын жұртұм→// шөп̊ ͡ шауұб̊ жатыр ↓///↑ содан бір йелүу түп̊ шөб̊ ͡алып ͡ перемін→// қәзір жолдан ала ͡гетсейш̆і ↓// үстүң босқой сенің ↓///↑ сосұн шөп ͡перем дегеңге→// шәкеңде сылқ йете түскен ↓///↑ содан мана төрт жігіт болып→// қаламқастан шығып→/ тартадығой ↓///↑ содан әңгімені уөрб̊үйтіп →// саулатып уотұрұп̊ ͡ шеб̊ірге келеді ↓///↑ шеб̊ірге келіп→// манағы→/атасына б̊арады ↓///↑ атамнан шөб̊ ͡алып беремін дедіғой ↓/// |
↑ойб̊ай шәке→/ мені ͡ де ͡ ала ͡ гетčейші → // бір ͡ б̊өшке солйаркам ͡ бар йеді ↓///↑ көлүк таб̊'алмай уотұрмұн→// шеб̊ірде дейтің ͡ ғайын жұртұм→// шөп̊ ͡ шауұб̊ жатыр ↓///↑ содам ͡ бір йелүу түп̊ ͡ шөб̊ ͡ алып ͡ перемін→// қәзір жолдан ала ͡гетш̆і ↓///↑ үстүң босқой сенің ↓///↑ сосұн шөп ͡перем дегеңге → // шәкеңде сылқ йете түскөн ↓ ///↑ содан мана төрт ͡шігіт ͡полұп → // қаламқастан шығып→/ тартадығой ↓ /// ↑ содан әңгімені уөрб̊үйтүп →// саулатыб̊ ͡отұрұп̊ ͡ шеб̊ірге ͡геледі ↓/// ↑ шеб̊ірге ͡геліп→// манағы / атасына б̊арады ↓///↑ атамнан шөб̊ ͡алып ͡ перемін дедіғой ↓/// |
- Ойбай Шәке, мені де ала кетсейші, бір бочка соляркам бар еді. Көлік таба алмай отырмын, Шебірде дейтін қайын жұртым шөп шауып жатыр. Содан бір 50 түп шөп алып беремін, кәзір жолдан. Ала кетсейші, үстің бос қой сенің. Сосын шөп берем, - дегенге Шәкең де сылқ ете түскен. Содан мана төрт жігіт болып Қаламқастан шығып, тартады ғой. Содан әңгімені өтбітіп, саулатып отырып Шебірге келеді. Шебірге келіп манағы атасына барады. Атамнан шөп алып беремін,- деді ғой. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
↑ сол манағы атасы→/ кәселкі ͡ б̊ұзылып жатыр→// кейіннен болмаса →/ анау мынау деп ↓///↑ шөп бермей ͡ ғалыпты ↓///↑ содан манағы→/ сайрап кележатқан жігітте үн ͡жоқ ↓///↑ сонымен заулатып уотырып→// тегеннің ана талы барғой→// сол жерге келіп жіб̊еріп ↓///↑ қой →/ кішкене ͡ ауа жұтайық̊шы деп ↓///↑ төртеуі қыстырылып ͡ келатырғой йенді→// сол жерге түсіп жатčа→// жаңағы мұрат дейтін ағамыз керіледі ͡ дейді ↓///↑ жаңағы шөп теріп ͡ жатқанда→// белім ͡ гілт ͡ ете ͡ түсіпед деп ↓/// |
↑ сол атасығой → / кәселкі ͡ б̊ұзұлұб̊ жатыр → // кейіннем ͡ болмаса → / анау мынау деп ↓///↑ шөп ͡ пермей ͡ ғалыпты ↓ /// ↑ содан манағы→/ сайрап кележатқан жігітте үн ͡жоқ ↓ /// ↑ сонұмен заулатыб̊ ͡отұрұп→// тегеннің ана талы барғой→// сол жерге ͡геліб̊ жіб̊еріпті ↓///↑ қой →/ кішкене ͡ ауа жұтайық̊шы деп ↓ /// ↑ төртөуү қыстырылып кележатырғой йенді→// сол жерге түсүб̊ жатčа → // жаңағы мұрат дейтін ағамыз ͡ геріледі ͡ дейді ↓ /// ↑ жаңағы шөп теріб̊ ͡ жатқанда→// белім ͡ гілт ͡ ете ͡ түсөдү ↓/// |
Сол манағы атасы: - Кәселкі бұзылып атыр, кейіннен болмаса, анау мынау, - деп, шөп бермей қалыпты. Содан манағы сайрап келе жатқан жігітте үн жоқ. Сонымен заулатып отырып, тегеннің ана талы барғо сол жерге келіп жіберіп: - Қой, кішкене ауа жұтайықшы, - деп. Төртеуі қыстырылып кел атыр ғо енді. Сол жерге түсіп жатса жаңағы Мұрат дейтін ағамыз керіледі дейді: - Жаңағы шөп теріп жатқанда белім гілт ете түсіп еді, - деп.
|
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
↑сосын оралазы нағашым айтыпты→// қайаққа кетіпатыр мұнай↓/// ↑ол шетелге кетіпатыр йекенғой →// йелде йесеб жоқ ↓///↑ уонұ қайдан білдің сен ↓///↑ уой ͡ мана таңертең ͡қойға→// жасалаш дейтін гәзет алып кетіп ͡ едім→// содан уоқыдым деп ↓///↑ жасалаш деген→/ апазициа гәзет ͡ қой йенді→// содан уоқыдым десе→// жаңағы уорекең айтады дейді→// нағашым ↓///↑ менің басымды қатырма→// таңертеңнен бастап қойға→// маңғыстау дейтін→/ газет алып кетесің деп ↓///↑ мақтайтын газетқой бәрі ↓///↑ |
йелде йесеп жоқ ↓///↑ уонұ ͡ ғайдан білдің сен ↓///↑ уой ͡ мана таңертең ͡ ғойға → // жасалаш дейтін гәзет алып кетіп ͡ едім→// содан уоқұдұм деп ↓ /// ↑ жасалаш деген → / оппазициа гәзет ͡ қой →// содан уоқұдұм десе→// жаңағы / уорекең айтады дейді → // нағашым ↓ /// ↑ менің басымды ͡ ғатырма → // таңертеңнем ͡ бастап қойға→// маңғыстау дейтін / гәзет алып кетесің деп ↓///↑ мақтайтын гәзеттің бәрі ↓/// |
Сосын Оразалы нағашым айтыпты: - Қаяққа кетіп атыр мұнай? - Ол шетелге кетіп атыр екен ғой. Елде есебі жоқ. - Оны қайдан білдің сен? Ой, мана таңертең қойға "Жас Алаш" дейтін газет алып кетіп едім, содан оқыдым, - деп. "Жас Алаш" деген опозиция газет қой енді. - Содан оқыдым, - десе, жаңағы Орекең айтады дейді, нағашым: - Менің басымды қатырма, таңертеңнен бастап қойға "Маңғыстау" дейтін газет алып кетесің, - деп. Мақтайтын газет қой бәрі. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
қонақ: сол мына қырдың үстінде→// байағы йертеректе шопандар той қыладығо ↓///↑ қазір ͡
қойды↓/// ↑сол шопандар тойы болатын боп→// сол жақта бәйге болатын боп→// біздің ауылға мына жыңғылдыда→// уортақпай дейтін ағамыз→/ ыйманды болсын // сол ат алып келіп→// сосын мынау жаңай рақат дейтін→// аға неміз нағашымыз бар ↓///↑ ақшұқырдағы→/ сол бір ат алып ͡ келіп→// біздің үйге келіп түстеніпті ↓///↑ соның алдында→// рақат дейтін ағамыз→// бәйг'алып жүрекен ↓///↑ аты бірге келіп→// содан жаңағы менің ағам ͡ бар→//өзімнің әділет дейтін ↓/// |
қонақ: сол мына ͡ғырдың үстүндө → // байағы йертеректе шопандар қыладығой ↓/// ↑қәзір ͡ ғойдұ → / сол шопандар тойұ ͡ б̊олатым ͡ боп→// сол жақта ͡б̊әйге ͡б̊олатым ͡ болұп→// біздің ауұлға мына жыңғылдыда→// уортақпай дейтін ағамыз → / ыйманды ͡б̊олсұн ↓///↑ сол ат алып ͡ келді→// сосұн мынау жаңай ырақат дейтін→// аға неміз нағашымыз ͡б̊ар ↓///↑ ақ̊шұқұрдағы / сол бір ат алып ͡ келіп→// біздің үйгө ͡ геліп түстөнүпті ↓///↑ сонұң алдында→// ырақат дейтін ағамыз → // бәйг'алып жүр ͡ екен ↓ /// ↑ аты ͡б̊ірге ͡геліп → // содан жаңағы менің ағам ͡ бар → //уөзүмнүң әділет ͡ тейтін ↓/// |
Қонақ: Сол мына қырдың үстінде баяғы ертеректе шопандар той қылады ғо. Қазір қойды. Сол шопандар тойы болатын боп, сол жақта бәйге болатын болып, біздің ауылға мына Жыңғылдыда Ортақпай дейтін ағамыз, иманды болсын, сол ат алып келіп. Сосын мынау Жаңай Рақат дейтін аға, неміз, нағашымыз бар Ақшұқырдағы, сол бір ат алып келіп, біздің үйге келіп түстеніпті. Соның алдында Рақат дейтін ағамыз бәйге алып жүр екен, аты бірге келіп. Содан жаңағы менің ағам бар өзімнің Әділет дейтін. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
↑сол үшеуү түстеніп алғаннаңгейін→// жаңағы аттарға круг көрсетеміз→// сойаққа барып жатамыз дейтін барғо ↓///↑ сонсон сол круг жаққа барып→// аттарды көрсетіп ↓///↑ кешке сол кругтың қапталына қонатын бопты ↓///↑ содан жатып қалдық дейт ↓///↑ манағ'әділет дейтін ағам→// ана рақат дейтін нағашысы→// бәйге алған сол нестесе сон'істеймін дейт ↓///↑ жем берсе→// жем беремін ↓///↑ шөп берсе→// шөп беремін дейт ↓///↑ сол жатып кеп қалдық дейт ↓///↑ со түннің ішінде→// уойанып кетіп қарап ͡ еді ↓///↑ жаңағы рақат нағашым жәйләп→// атын жетектеп кетіп баражатыр ͡ екен дейт ↓/// |
↑ сол үшөуү түстөнүб̊ ͡алғаннаңгейін→// жаңағ'аттарға крұуг ͡гөрсөтөміз → // сол жаққа ͡б̊арыб̊ жатамыз дейтім ͡ барғой ↓ /// ↑ сосұн сол ͡ грұуг жаққа ͡б̊арып→// аттарды ͡гөрсөтүп ↓///↑ кешке сол ͡ грұугтұң ͡ғапталына ͡ғонатым ͡ болұптұ ↓///↑ содан жатып қалдығ ͡дейді ↓///↑ манағы→/әділет ͡ тейтін ағам→// ана ырақат ͡тейтін нағашысы→// бәйг'алған сол не'стесе сон'істеймін дейді ↓///↑ жем ͡ берсе→// жем ͡ беремін ↓///↑ шөп ͡ персе→// шөп ͡ перемін дейді ↓///↑ сол жатып кеп қалдығ ͡дейді ↓///↑ сол түннүң ішінде→// уойанып кетіп қараб̊ ͡еді ↓///↑ жаңағы ырақат нағашым жәйлап→// атын жетектеп кетіп ͡ пара ͡ жатыр ͡ екен дейді ↓/// |
Сол 3-еуі түстеніп алғаннан кейін жаңағы аттарға круг көрсетеміз, сояққа барып жатамыз дейтін бар ғо. Сосын сол круг жаққа барып, аттарды көрсетіп. Кешке сол кругтың қапталына қонатын болыпты. - Содан жатып қалдық, - дейді. Манағы Әділет дейтін ағам. Ана Рақат дейтін нағашысы бәйге алған: - Сол не істесе соны істеймін, - дейді. - Жем берсе, жем беремін. Шөп берсе, шөп беремін, - дейді. Сол жатып кеп қалдық, - дейді. Со түннің ішінде оянып кетіп қарап ед: - Жаңағы Рақат нағашым жайлап, атын жетектеп кетіп бара атыр екен, - дейді. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
жаңағ'аттың ұйқұсын алат→// дейтін барғо таңертең ↓///↑ бәйге болатын ұуақытта ↓///↑ сол жаңағы уорекеңді→/ уойаттым дейт у әй уореке→// уореке тұр ана→// рақат деген атын жетектеп баратыр ↓///↑ ұйқұсын алайын деп баратыр ͡ау деймін ↓///↑ сол ат жетектейік деп→/ сөйдедім дейді ↓///↑ сонан уортақпай айтты дейт→// қой әділет жетектей бергін уөздерің ↓///↑ менің атымның ұйқысы қансын деп→// уөзінің ұйқысын қыймағанғой ↓///↑ уорекең жатып қалыпты ↓///↑ содан таңертең тұрып→// бәйге уөтті дейді ↓///↑ бәйг ͡аттары қосылып→// келіп кетті дейді ↓///↑ аңқып→/ уортақпайдың аты бірге келіпті ↓///↑ содан бірге келіп→// со жерден мәз болып ↓///↑ ауылға кілең атпегілер→// кейін қайтып кележатырғо йенді ↓///↑ сонда жаңағы жолда→// уортақпай ағамыз айтады дейт ↓///↑ әділет сен бағана байқадың ͡ ба деп→// нені деп ͡ едім дейд ↓///↑ үшінш ͡айналымның тұсында→// рақат йекеуіңнің аттарың→// йесінеп келатыр едіғой ͡ деп ͡ айтады дейт ↓///↑ |
↑ жаңағы / аттың ұйқұсұн алады→// дейтім ͡ барғой тағы ↓///↑ бәйге уоратын ұуақытта ↓///↑ сол жаңағы / уорекеңді →/ уойаттым дейді →/ уореке →// уореке тұр →// ана / ырақат деген атын жетектеп ͡ паражатыр ↓///↑ ұйқұсұн алайын деп ͡ паражатыр-ау деймін ↓///↑ сол ат ͡шетектейік деп→/ сөйдөдүм дейді ↓///↑ содан уортақбай айтады ͡ дейді→// қой / әділет ͡шетектей бергін уөздөрүң ↓///↑ менің атымның ұйқұсұ ͡ ғансын деп→// уөзүнүң ұйқұсұң ͡ ғыймағаңғой ↓///↑ уорекең жатып ͡ қалыпты ↓///↑ содан таңертең тұрұп→// бәйг'өттү дейді ↓///↑ бәйг'аттары ͡ ғосұлұп→// келіп ͡ кетті ͡дейді ↓///↑ аңқып→/ уортақбайдың аты ͡б̊ірге ͡геліпті ↓///↑ содам ͡ бірге ͡геліп→// со жерден мәз ͡б̊олұп ↓///↑ ауұлға ͡гілең атпегілер→// кейің ͡ ғайтып кележатырғой йенді ↓///↑ сонда жаңағы жолда→// уортақбай ағамыз айтады ͡ дейді ↓///↑ әділет ͡ čем ͡ бағана ͡б̊айқадың ͡ ба деп↑// нені / деб̊ ͡едім дейді ↓///↑ үшүнш'айналымның тұсұнда→// ырақат йекеуүңнүң аттарың→// йесінеп кележатыр ͡ едіғой деб̊ ͡айтады ͡ дейді ↓/// |
Жаңағы аттың ұйқысын алады дейтін бар ғо тағы. Бәйге оратын уақытта. Сол жаңағы Орекеңді ояттым, - дейді. - Ореке, Ореке тұр, ана Рақат деген атын жетектеп бара жатыр, ұйқысын алайын деп бара жатыр-ау, - деймін. Сол ат жетектейік, - деп сөйдедім, - дейді. Содан Ортақбай айтады дейді: - Қой, Әділет, жетектей бергін өздерің. Менің атымның ұйқысы қансын, - деп, өзінің ұйқысын қимаған ғой. Орекең жатып қалыпты. Содан таңертең тұрып бәйге өтті дейді. Бәйге аттары қосылып келіп кетті дейді. Аңқып Ортақбайдың аты бірге келіпті. Содан бірге келіп, со жерден мәз болып, ауылға кілең атбегілер кейін қайтып келе жатыр ғо енді. Сонда жаңағы жолда Ортақбай ағамыз айтады дейді: - Әділет сен бағана байқадың ба?- деп. - Нені?- деп едім, - дейді. - Үшінші айналымның тұсында Рақат екеуіңнің аттарың есінеп келе жатыр еді ғой деп айтады, - дейді. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
жүргізуші: айғабыл ағамызды білесіздерғо→// анау маңғыстаудан шертпеден→// біраз не ͡болды ыймам болд ↓///↑ сол йенді той жаққа →/ жаңағы бірдеңеге барад ↓///↑ сол жерде уотырып→// ұуағыздарын айтадығо йенді ↓///↑ сосын ана кішкене→// жомарттық жасау керек→// шоқжітікке қайырымдылық жасау керек→// зекет берүу ͡ керек ͡ деп ↓///↑ сол жерде бір дәулеттілеу бір кісі мал бағатын →// сол ағайындардың ішінде болып қаптыда ↓///↑ сосын йертесі ͡гүні→// қой менде зекет берейін→// бір малымды апарайын деп ↓///↑ со түсіріп алып ͡ қал ͡ деп келіп ͡ тұр ͡ дейт ↓///↑ барса кешегі джійп жоқ→// масквійчпен келіп тұр дейт йескі ↓///↑ соның артынан→/ багажнійк дейдіғой жүк салатын→// салатын жерін ашып алып ͡ қал ͡ деп→// айтады ͡ дейт ↓///↑ уөлейін деп жатқан йешкі дейт анау ↓///↑ тұралмайд ↓///↑ айғабыл ағамыз айтад ͡ дейт→// нестейін аға мынаның жаназасын шығара берейім ͡ ба ͡ деп ↓///↑ |
↑ жүргізуші: айғаб̊ыл ағамызды ͡б̊ілесіздерғой→// анау маңғыстаудан шертпеден→// біраз не ͡б̊олдұ →/ ыймам ͡ болдұ ↓///↑ сол йенді той жаққа →/ жаңағы ͡б̊ірдеңеге ͡б̊арады ↓///↑ сол жерде уотұрұп →// ұуағыздарын айтадығой йенді ↓///↑ сосұн ана ͡гішкене→// жомарттығ ͡ жасау ͡ герек→// шоқжітікке қайырымдылығ ͡ жасау ͡ герек→// зекет ͡ перүу ͡герек деп ↓///↑ сол жерде ͡б̊ір дәулөттүлөу ͡б̊ір ͡гісі→// мал бағатын сол ағайындардың ішінде→// болұп ͡ қалыпты ͡ да ↓///↑ сосұн йертесі ͡гүнү→// қой / менде зекет ͡ перейін→// бір малымд'апарайын ͡деп ↓///↑ сол түсүрүб̊ ͡алыпқал деп →// келіп тұр дейді ↓ /// ↑ барса / кешегі джыйп жоқ→// масквійчпең ͡ геліп тұр ͡дейді →/ йескі ↓///↑ сосұн артынан→/ багажнійк дейдіғой жүк̊ ͡ салатын→// салатын жерін ашыб̊ ͡алып қал ͡деп→// айтады ͡дейді ↓///↑ уөлөйүн деб̊ ͡ жатқан йешкі дейді →/ анау ↓///↑ тұр'алмайды ↓///↑ айғаб̊ыл ағамыз айтады дейді→// не'стейін аға / мынаның жаназасын шығара ͡б̊ерейім ͡ ба ͡ депті ↓/// |
Жүргізуші: Айғабыл ағамызды білесіздер ғо, анау Маңғыстаудан Шертпеден, біраз не болды имам болды. Сол енді той, жаңағы бірдеңеге барады. Сол жерде отырып уағыздарын айтады ғо енді. Сосын ана кішкене жомарттық жасау керек, жоқ-жітікке қайырымдылық жасау керек, зекет беру керек деп. Сол жерде бір дәулеттілеу бір кісі мал бағатын, сол ағайындардың ішінде болып қалыпты да. Сосын ертесі күні қой мен де зекет берейін, бір малымды апарайын деп. Со түсіріп алып қал деп келіп тұр дейді. Барса кешегі джип жоқ, масквичпен келіп тұр дейді ескі. Соның артынан, багажник дейді ғой жүк салатын, салатын жерін ашып: - Алып қал, - деп айтады дейді. Өлейін деп жатқан ешкі дейді анау. Тұра алмайды. Айғабыл ағамыз айтады дейді: - Не істейін, аға, мынаның жаназасын шығара берейін ба? - депті. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
сосын мына→/ ахледійн деген уосы досым бар мына→// ақтауда жақында ашылған→// йержан ͡
ғазірет мешітінің бас ыймамы уол ↓///↑ құран жаттаған қарый-ғавыйз сондай ↓///↑ бір жаназада→/ ұуағыз айтып жатқанғой→// намаз уоқұу ͡герек→// бұл уөмір жалған деп→// йенді пайғамбарымыздың хадійстерін→// сүннетті алланың ақыйқатын айтып ↓///↑ кішкене уөзіде→/ әбдіқапар сымақов ағамыз→/ ұқсап ұрсып айтады деп уөкіріп ↓///↑ сөйтіп ұрысып→// уөкіріп әңгіме айтып жатса→// ұуағыз айтып жатса ↓///↑ халайық қарапайым→/ халыққа ұнамай қаладығой уондай↓///↑ |
↑ сосұн мына→/ ахледійн деген уосұ досұм ͡ бар →/ мына→/ ақтауда жақынд'ашылған →// йержан ғазірет мешітінің бас ыймамы уол ↓///↑ құран жаттағаң ͡ ғарый-ғавыйс ͡ сондай ↓ /// ↑ бір жаназада→/ ұуағыз айтыб̊ ͡ жатқаңғой → // намаз уоқұу ͡герек→// бұл уөмүр жалған деп→// йенді пайғамбарымыздың хадійстерін→// сүннөттү→/ алланың ақыйқатын айтып ↓///↑ кішкене уөзү ͡ дө →/ әб̊діқапар сымақов ағамыз ұқ̊саб̊ ͡ұрсұб̊ ͡айтады деб̊ ͡өкүрүп ↓///↑ сөйтүб̊ ͡ұрұсұп→// уөкүрүб̊ ͡әңгім'айтып жатčа→// ұуағыз айтыб̊ жатčа ↓///↑ халайық қарапайым→/халыққ'ұнамай ͡ ғаладығой уондай↓/// |
Сосын мына Ахледин деген құрдасым бар. Осы мына Ақтауда жақында ашылған Ержан Ғазірет мешітінің бас имамы ол. Құран жаттаған қари-ғавиз сондай. Бір жаназада уағыз айтып жатқан ғой намаз оқу керек, бұл өмір жалған деп енді пайғамбарымыздың хадистерін, сүннетті Алланың ақиқатын айтып. Кішкене өзі де Әбдіқапар Сымақов ағамыз ұқсап, ұрсып айтады, деп өкіріп. Сөйтіп ұрысып, өкіріп әңгіме айтып жатса, уағыз айтып жатса. Халайық, қарапайым халыққа ұнамай қалады ғой ондай. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
жәй жеткізгенді жақсы ͡ көред ↓///↑ кейбіреулері→/ мешітке барып көрмегендер ↓///↑ ұнамайды тек→/ нәпсісіне ұнамай ͡ ғалады↓///↑ сөйтіп→/ ұрсұп ұуағыз айтып жатса→// жаназаның үстінде→/ төрт-беш ͡ шігіт тұрғанғо ↓///↑ йе: мына молдалар деген→// жаназаға келіп ұуағыз айтұу →/ дұрыс йемесқо →// ұуағызды мешітте айтұу керекқой деп ↓///↑ сөйтсе→/ құуысқалый досым айтад ͡ дейт→// сендер мешітке бармайсыңдарғо ͡деп ↓///↑ көрермендерде→/ көп келе ͡ бермейдіғой→// ал көрермендерденде сұрап уотырайық→// жақс'әңгіме ↓///↑ |
↑ жәй жеткізгенді жақ̊сы ͡гөрөдү ↓///↑ кейб̊іреулөрү→/ мешітке ͡б̊арып көрмөгөндер ↓///↑ ұнамайды ͡ деп→/ нәп̊сісіне → / ұнамай ͡ ғалады↓///↑ сөйтүп→/ ұрсұп ұуағыз айтыб̊ жатčа→// жаназаның үстүндө→/ төрт-пеш ͡ шігіт тұрғаңғой ↓///↑ йе/ мына молдалар деген→// жаназаға ͡геліп ұуағыз айтұу деген→// дұрұс йемесқой деп→// ұуағызды мешітт'айтұу керекқой ͡ деп ↓///↑ сөйтčө→/ құуұсқалый досым айтады ͡ дейді→// сендер мешітке ͡б̊армайсыңдарғой деп ↓///↑ ал мына ͡ гөрөрмөндерде→/ көп келе ͡б̊ермейдіғой→// ал ͡ гөрөрмөндерден ͡де сұраб̊ ͡отұрайық→// жақ̊с'әңгіме ↓/// |
Жәй жеткізгенді жақсы көреді. Кейбіреулері мешітке барып көрмегендер. Ұнамайды тек, нәпсісіне ұнамай қалады. Сөйтіп ұрсып уағыз айтып жатса, жаназаның үстінде 4-5 жігіт тұрған ғо: - Е, мына молдалар деген жаназаға келіп уағыз айту дұрыс емес қо, уағызды мешітте айту керек қой, - деп. Сөйтсе, Қуысқали досым айтады дейді: - Сендер мешітке бармайсыңдар ғо, - деп. Ал мына көрермендер де көп келе бермейді ғой, ал көрермендерден де сұрап отырайық жақсы әңгіме. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
көрермен: ↑уөзімнің жаңағы нағашымыз барғо→// сол мын'ағамның айтып уотырған→// уоразалы дейтін нағашымыз ↓///↑ сол жаңағы нағашы йекеуміз→// ақтау жағына ͡ ғарай жолға шықтық ↓///↑ сол мына қызылтұранның астындағы ͡ ғауым барғо→// мына жолдың жійегінде тұрған ↓///↑ сол ͡ғауымның тұсына ͡гелген ұуақытында→// жаңағы уоразалы нағашым әйет уоқыды ↓///↑ сосын әйет уоқып→// уөткеннең ͡гейін→/ содан уөткеннең ͡ гейін→// уосы қаптал жағында→/ кәдімгідей кәрі қыз деген→// әулійе барда ↓///↑ соны нағашыеке йосы әулійеге ͡ де әйет уоқымадым ͡ ба десем→// жаңағы әулійе йекеуіне бір тост дейді ͡да ↓/// |
көрермен: ↑уөзүмнүң жаңағы нағашымыз ͡б̊арғой// сол мын'ағамның айтыб̊ ͡отұрған→// уоразалы дейтін нағашымыз ↓///↑ сол жаңағы нағаш'екеумүз →// ақтау жағына ͡ғарай жолға шықтық ↓///↑ сол мына ͡ғызылтұранның астындағы / қауұм'барғой→// мына жолдұң жійегінде тұрған ↓///↑ сол ͡ ғауұмнұң тұсұна ͡ гелген ұуақытында→// жаңағы→/уоразалы нағашым әйет уоқұдұ ↓///↑ сосұн әйет уоқұп→// уөткөннөңгейін→/ содан уөткөннөңгейін→// уосұ қаптал жағында→/ кәдімгідей ͡ гәрі ͡ғыз деген→// әулійе ͡б̊арда ↓///↑ сонұ нағашеке →// уос'әулійеге ͡ де әйет уоқұмадым ͡ ба десем→// жаңағ'әулійе екеуү ͡б̊ір тост ͡ тейді ͡ да ↓/// |
Көрермен: Өзімнің жаңағы нағашымыз бар ғо, сол мына ағамның айтып отырған Оразалы дейтін нағашымыз. Сол жаңағы нағашы екеуміз Ақтау жағына қарай жолға шықтық. Сол мына Қызылтұранның астындағы қауым бар ғо, мына жолдың жиегінде тұрған. Сол қауымның тұсына келген уақытында жаңағы Оразалы нағашым әйет оқыды. Сосын әйет оқып, өткеннен кейін, содан өткеннен кейін осы қаптал жағында кәдімгідей "Кәрі қыз" деген әулие бар да. Соны: - Нағашыеке, осы әулиеге де әйет оқымадың ба? - десем. - Жаңағы әулие екеуіні бір тост, - дейді да. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
қонақ: ↑ләйлә дейтін жеңгемнің→// бір әңгімесін айтып кетейін→// уоның жаңағы бөртекбай дейтін атасы→// нағашым бір тынымсыз кісі йеді→// уөзі қалбалақтап жүрген→// сол жаңағы нағашымның→/ үйреніп қалған уөзінің әдеті→// таңертең тұрып жіберіп →/ кемпірі йекеуінің төсегін жыйнап тыстайд'екен ↓///↑ үйреніп қалған әдет→// жыйнап тыстайды →// уол солай үртүс болып кеткен ↓///↑ бағанағы келіні барып→// ата-енесінің бөлмесін ашып қараса→// төсек жыйнаулы тұрады→// жауып кетіп қалад ↓///↑ со ͡ бір ͡ күні нағашым / шертпеге / йерте пойызға адам шығарып салұу ͡ керек ͡ болып ↓///↑ сол бір баласы немересі уоқуға кете ͡ ма→/ сомен жаңағы кемпірін салыпалып→// йекеуі шертпеге асығып→// төсек жыйнаусыз қалған ↓///↑ шертпеге кетіп қалыпты ↓///↑ содан шертпеден шарұуаларын шарұуалап →// уабедке келіп ↓///↑ уабедте шәй ͡ ішіп уотырса→// жаңағы / нәйлә дейтін келіні айтад ͡ дейт ↓///↑ ата тым жақсы бір→// төсек жыйнайтының баред ↓///↑ соңғы ͡ гезде→/ сенде тәнжійін деп жүрсің ͡ ау деймін / депті↓///↑ |
қонақ: ↑іләйлә дейтін жеңгемнің→// бір әңгімесін айтып кетейін→// уонұң жаңағы ͡б̊өртөкпай дейтін атасы→// нағашым бір тынымсыз ͡ гіс ͡ еді →// уөй ͡ ғазб̊алақтаб̊ жүргөн→// сол жаңағы нағашымның→/ үйрөнүп ͡ қалған уөзүнүң әдеті→// таңертең тұрұп→/ кемпір'екеуүнүң төсөгүн жыйнап тастайд'екен ↓///↑ үйрөнүп қалған әдет→// жыйнап тастайды →// уол солай үрдүс ͡полұп ͡ кеткен ↓///↑ бағанағы ͡геліні ͡б̊ар→// ат'енесінің бөлмөсүн ашып қараса→// төсөг ͡жыйнаулұ тұрады→// жауұп кетіп қалады ↓///↑ со ͡б̊ір ͡гүнү нағашым / шертпеге / йерте пойезғ'адам шығарып̊ ͡ салұу ͡герек ͡ полұп ↑ ///↑ сол ͡ б̊ір ͡ ͡б̊аласы немересі ͡б̊олұп→// уоқұуға ͡гете ͡ ма→/ сомен жаңағы ͡гемпірін салыб̊ ͡алып→// йекеуү шертпег'асығып →// төсөг ͡ жыйнаусұз ͡ ғалған ↓///↑ шертпеге ͡гетіп қалыпты ↓///↑ содан шертпеден шарұуаларын шарұуалап →// об̊едке ͡геліп ↓///↑ уоб̊едте шәй ішіб̊ ͡отұрса →// жаңағы / нәйлә дейтің ͡ гелін'айтады ͡ дейді ↓///↑ ата тым жақ̊сы ͡б̊ір→// төсөг ͡ жыйнайтының бар ͡ еді ↓///↑ соңғұ ͡гезде→/ сен ͡ де тәнжійін деб̊ жүрсүң ͡ ау деймін / депті ↓///↑ |
Қонақ: Ләйлә дейтін жеңгемнің бір әңгімесін айтып кетейін. Оның жаңағы Бөртекбай дейтін атасы, нағашым бір тынымсыз кісі еді өзі қазбалақтап жүрген, сол жаңағы нағашымның үйреніп қалған өзінің әдеті, таңертең тұрып жіберіп, кемпірі екеуінің төсегін жинап тастайды екен. Үйреніп қалған әдет, жинап тастайды, ол солай үрдүс болып кеткен. Бағанағы келіні барып, ата-енесінің бөлмесін ашып қараса, төсек жинаулы тұрады, жауып кетіп қалады. Со бір күні нағашым Шертпеге ерте поездға адам шығарып салу керек болып, сол бір баласы, немересі оқуға кете ма, сомен жаңағы кемпірін салып алып, екеуі Шертпеге асығып, төсек жинаусыз қалған. Шертпеге кетіп қалыпты. Содан Шертпеден шаруаларын шаруалап, обедке келіп. Обедте шәй ішіп отырса, жаңағы Нәйлә дейтін келіні айтады дейді: - Ата тым жақсы бір төсек жинайтының бар еді. Соңғы кезде сен де тәнжиін деп жүрсің-ау деймін, - депті. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
жүргізуші: ↑әбден төселіп қалғаңғой→/ келіні үйреніп↓///↑
қонақ: ↑жаңағы→/ менің насыйхат дейтін ағам барғо йенді ↓///↑ алдындада→/ уосы жерге ͡ де келіп кетті ↓///↑ сол насыйхат дейтін ағама→// бір уөзінің жолдас бір балдары айтад→// нәке қандай аспапта тартасыз↑// домбырадан басқа деп ↓///↑ уөй йенді не ͡ тартамын ↑ // домбыра тартамын → / ійә // гыйтара тартамын йенді→// қатты тартпасам шертетінім бар ͡деп↓///↑ сөйтіп нетіп / сұрақ қойыпты↓///↑ содан нәкеңе айтыпты→// нәке уосы сіз байан тарта'ласыз ͡ ба ↑///↑ сонда нәкең айтады дейді ↓///↑ байанды тарталмаймын ͡ да→// бірақ байанмен бір төсекке ͡ гүнде жатып→// уөріп жүрміңғой депті ↓///↑ жаңағы жеңгемнің аты байаңғой↓///↑
мына→/ ақшұмарауда дарійс дейтін кісі барғой↓///↑ |
жүргізуші: ↑әб̊ден төсөлүп қалғаңғой→/ келін үйрөнүп↓///↑
қонақ: ↑жаңағы / менің насыйхат дейтін ағам ͡ барғой ͡ енді ↓///↑ алдында ͡да→/ уосұ жерге ͡ де ͡ геліп ͡ кетті ↓///↑ сол насыйхат дейтін ағама→// бір өзүнүң жолдас ͡пір ͡б̊алалар'айтады →// нәке ͡ ғандай аспапта тартасыз↑ // домбұрадам ͡ басқа депті ↓///↑ уөй йенді не ͡тартамын ↑ // домбұра тартамын →/ ійә // гыйтара тартамын йенді→// қатты тартпасам / шертетінім ͡ бар ͡ деп ↓/// ↑ сөйтүп нетіп / сұрақ ͡ қойұптұ↓ ///↑ содан нәкең' айтыпты→// нәке / уосұ сіз ͡б̊айан тарт'аласыз ͡ б̊а ↑ // деб̊ ͡айтыпты↓///↑ сонда нәкең айтады дейді ↓///↑ байанды тарт'алмаймын ͡да →// бірақ / байаммем ͡ бір төсөккө ͡ гүндө жатып→// уөрүб̊ жүрмүңғой ͡ депті ↓///↑ жаңағы / жеңгемнің аты ͡б̊айаңғой ↓///↑ мына→/ ақ̊шұмарауда дарыйс ͡ тейтің ͡ гісі ͡б̊арғой↓/// |
Жүргізуші: Әбден төселіп қалған ғой келін үйреніп.
Қонақ: Жаңағы менің Насихат дейтін ағам бар ғо енді. Алдында да осы жерге де келіп кетті. Сол Насихат дейтін ағама бір өзінің жолдас бір балалары айтад: - Нәке қандай аспапта тартасыз домбырадан басқа? - депті. -Өй, енді не тартамын, домбыра тартамын иә, гитара тартамын, енді қатты тартпасам, шертетінім бар, - деп. Сөйтіп нетіп, сұрақ қойыпты. Содан Нәкеңе айтыпты: - Нәке, осы сіз баян тарта аласыз ба? - деп айтыпты. Сонда Нәкең айтады дейді: - Баянды тарта алмаймында, бірақ Баянмен бір төсекке күнде жатып өріп жүрмін ғой, - депті. Жаңағы жеңгемнің аты Баян ғой.
Мына Ақшұмарауда Дарис дейтін кісі бар ғой.
|
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
жүргізуші: ↑дарійс менің бөлем↓///↑
қонақ: дарійс күлік дейтін кісі бар ↓///↑ сол ійә йекі мың бесінші ͡шылы→// мына жармақанның хит болып→// соған дауұс беретін болып→// презійдент сайлауға түсүу керек болып ↓///↑ содан дауұс жыйнау керек ↓///↑ Бұлар йенді уөкіметтің адамдары ↓///↑ біреуі йенді камиссиа төрағасы// біреу'әкім ↓ /// ↑ назарбайевқа дауыс жыйна дейдіғой ауұлда.
жүргізуші: ↑тапсырма↓/// |
↑ жүргізуші: ↑дарыйс менің бөлөм↓///↑
қонақ: дарыйс күлүк дейтің ͡ гісі ͡б̊ар ↓///↑ сол ійә / йекімың ͡ бесінші ͡ жылы → // мына жармақанның хійт ͡ полұп→// соған дауұс ͡перетім ͡ болұп→// презійдент ͡ čайлауға түсүу ͡герек ͡ полұп ↓///↑ содан дауұш ͡ шыйнау ͡герек ↓///↑ Бұлар йенді уөкүмөттің адамдары ↓///↑ біреуү йенді ͡ гомійссійа төрағасы // біреуү әкім ↓///↑ назарбайевқа дауұш ͡ шыйна дейдіғой ͡ ауұлда↓/// ↑ жүргізуші: ↑тап̊сырма↓/// |
Жүргізуші: Дарис менің бөлем.
Қонақ: Дарис Күлік дейтін кісі бар. Сол иә, 2005 жылы мына Жармақанның хит болып, соған дауыс беретін болып, президент сайлауға түсу керек болып. Содан дауыс жинау керек. Бұлар енді өкіметтің адамдары. Біреуі енді комиссия төрағасы, біреуі әкім. Назарбаевқа дауыс жинаң дейді ғой ауылда.
Жүргізуші: Тапсырма. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
қонақ: ↑тапсырма келедіғо↓///↑ дауұс жыйнаң деп↓///↑ сол йенді→/уол жерде қалық ͡
келіп→// дауысты беріп жатыр→/ жәшікке салып↓///↑ кімге беріп жатсың дей алмайдығой→// сотталасың ↓///↑ сол манағы дауұс жәшікт'алып→// дәкеңмен келедіғой→/ шертпеге ↓///↑ күлекең йекеуі келіп→// манағы дауысты санаса→// ақшымырау жүс ͡ пайыз жармақанға беріпті дауысты↓///↑ назарбайевқа бермеген дауысты↓///↑ содан йенді бұларды камиссиа сөгіс жарыйалап→// йекеуіне дауыс ал'алмадыңдар деп→// артынан уотыратын→/ уөздерінің банкет шәйлары болад'екен ↓///↑ соған ͡ да кіргізгілері келмей→// жаңағы / ауылдарыңа кетің →// бітіріп келген түк шарұуаларың жоқ деп ↓///↑ соған йекі ͡ шал ренжіп→// ауылға тартып→// қараңғы түсіп кеткен↓///↑ қазаннан уөткеннеңгейін йенді / ақшымыраудың светі көрінедіғой ↓///↑ сол ͡гезде дарійс ағамыз айтады дейд ↓///↑ жарқырайд'ау→/ жармақанның шамдары / деп ↓///↑ |
↑ қонақ: ↑тап̊сырма ͡геледіғо↓///↑ дауұш ͡ шыйнау деп↓///↑ сол йенді→/уол жерде ͡ ғалық келіп→// дауұстұ ͡б̊еріб̊ жатыр→/ жәшікке салып↓///↑ кімге ͡б̊еріб̊ жатčың ͡дей алмайдығой→// сотталасың ↓///↑ сол манағы дауұш ͡ шәшікт'алып →// дәкеңмең ͡ геледіғой→/ шертпеге ↓///↑ күлекең йекеуү ͡ геліп→// манағы дауұстұ санаса→// ақ̊шымырау жүс ͡ пайыз жармақаңға ͡б̊еріпті дауұстұ↓///↑ назарбайевқа бермеген дауұстұ↓///↑ содан йенді бұларды ͡гомійссійа сөгүш ͡ шарыйалап→// йекеуүнө дауұс ал'алмадыңдар деп→// артынан уотұратын уөздөрүнің банкет ͡ ш̆әйлары ͡б̊олад'екен ↓///↑ соған ͡ да ͡гіргізгілері ͡гелмей→// жаңағы /ауұлдарына ͡ гетсін ↓///↑ бітіріп келген / түк̊ ͡ шарұуаларың жоғ ͡деп ↓///↑ соған йекі шал іренжіп→// ауұлға тартып→/ қараңғы түсүп кеткен ↓///↑ қазаннан уөткөннөңгейін→// йенді / ақ̊шымыраудұң беті ͡гөрүнөдіғой ↓///↑ сол ͡ гезде дарыйс ағамыз айтады дейді ↓///↑ жарқырайд'ау→/ жармақанның шамдары деп ↓ |
Қонақ: Тапсырма келеді ғо. Дауыс жинаң деп. Сол енді ол жерде халық келіп дауысты беріп атыр, жәшікке салып. "Кімге беріп жатсың?" - дей алмайды ғой, сотталасың. Сол манағы дауыс жәшікті алып, Дәкеңмен келеді ғой Шертпеге. Күлекең екеуі келіп, манағы дауысты санаса, Ақшымырау 100 пайыз Жармақанға беріпті дауысты. Назарбаевқа бермеген дауысты. Содан енді бұларды комиссия сөгіс жариялап, екеуіне дауыс ала алмадыңдар деп, артынан отыратын өздерінің банкет шайлары болады екен. Соған да кіргізгілері келмей, жаңағы ауылдарыңа кетің, бітіріп келген түк шаруаларың жоқ деп. Соған екі шал ренжіп, ауылға тартып, қараңғы түсіп кеткен. Қазаннан өткеннен кейін енді Ақшымыраудың светі көрінеді ғой. Сол кезде Дарис ағамыз айтады дейді: - Жарқырайды-ау, Жармақанның шамдары, - деп. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
жүргізуші: ↑ қыйын болды ↓///
қонақ: ↑жұмағұл дейтін құрдасым бар→/ жаңай ↓/// уосы уөзім бірг'оқыған ↓/// со бала→/ уосыдан уон-ом ͡ бес жылдықта→// әр жерде сірне жеу үрдіс болдығой ↓///↑ ана жыл / мына жыл болды деп→// қозының ішек қарнын әр жерге аударып →// тек сірне жейді ↓///↑ алып ұрып қозыны ↓///↑ сондай ͡ гезде→/ бір сірнеге шығатын болып→// құрдастар болып ақша жыйнап→// сонымен Жұмағұлға бардым ↓///↑ құрдасым жұмағұл →/ сөйтіп сірнеге шығайын деп ͡ атрық → // соған ақшаңды қос→// уосындай / уосындайдан деп ↓ /// ↑ сол жұмағұл ақшасын қосып сірнеге шықтық ↓///↑ |
///↑ жүргүзуші: ↑қыйым ͡ болдұ ↓///
қонақ: ↑жұмағұл дейтің ͡ ғұрдасым ͡ бар →/ жаңай ↓///↑ уосұ / уөзүм бірг'оқұған ↓///↑ сол ͡б̊ала уосұдан уон-уомбеш ͡ шылдықта→// әр жерде сірне жеу үрдүс болдұғой ↓///↑ ана жыл→/ мына жыл б̊олдұ деп→// қозұнұң ішек ͡ қарнын әр жерг'аударып →// тек сірне жейді ↓///↑ алыб̊ ͡ұрұп қозұнұ ↓///↑ сондай ͡ гезде / бір сірнеге шығатым ͡ болұп→// құрдастар ͡б̊олұб̊ ͡ақ̊ша жыйнап→// сонұмен жұмағұлға ͡б̊ардым↓///↑ құрдасым жұмағұл→/ сөйтүп̊ ͡ сірнеге шығайын деб̊ ͡ жатырық→// соған ақ̊шаңды ͡ ғос уосұндай / уосұндайдан деп ↓///↑ сол жұмағұл ақ̊шасың ͡ ғосұп̊ ͡ сірнеге шықтық ↓/// |
Жүргізуші: Қиын болды.
Қонақ: Жұмағұл дейтін құрдасым бар, жаңай. Осы өзім бірге оқыған. Со бала осыдан 10-15 жылдықта әр жерде сірне жеу үрдіс болды ғой. Ана жыл, мына жыл болды деп, қозының ішек қарнын әр жерге аударып, тек сірне жейді. Алып ұрып қозыны. Сондай кезде бір сірнеге шығатын болып, құрдастар болып ақша жинап, сонымен Жұмағұлға бардым. Құрдасым Жұмағұл: - Сөйтіп сірнеге шығайын деп жатырық, соған ақшаңды қос осындай, осындайдан, - деп. Сол Жұмағұл ақшасын қосып сірнеге шықтық. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
сірне жедік ↓ /// ↑ уодан уон-уомбес күн уөткеннеңгейін → // тағы қайталағың келедіғой ↓///↑ анау жеп жатыр → // мынау жеп жатыр қызықтап ↓///↑ содан тағ'ақша жыйнадық ↓///↑ со жұмағұл құрдасыма барсам → // жұмағұл айтад ↓ /// ↑ қой болатпек →/ мен дейтін ауұрұп жүрмүн →// үстіме жара шығып жүр ↓///↑ не ͡ болып қалды деп → / сөйдеп уедім ↓ /// ↑ уой жақында→/ бір қазақ ыймамға көрініп ͡ едім ↓ /// ↑ уон-уомбес күндіктің тұсында → // бір жерден шійк'ет жепсіңғой деп ͡ айтады ͡ дейд ↓ /// ↑ жаңағы сірнеден болды ͡деп → // ақша қоспайын деп уотырғандағысығой ↓///↑ |
↑ сірне жедік ↓///↑ уодан уон-уомбес күн уөткөннөң ͡ гейін→// тағы ͡ ғайталағың ͡геледіғой ↓///↑ анау жеб̊ жатыр→// мынау жеб̊ ͡ жатыр ͡ ғызықтап ↓///↑ содан тағ'ақ̊ша жыйнау ↓///↑ сол жұмағұл ͡ ғұрдасыма ͡б̊арсам↑ // жұмағұл айтады ↓///↑ қой болатпек→/ мен дейтін ауұрұб̊ жүрмүн→// үстүмө жара шығыб̊ ͡ жүр ↓///↑ не ͡б̊олұп қалды ͡деп→/ сөйтүб̊ ͡едім ↓///↑ уой жақында→/ бір ͡ ғазағ ͡ ыймамға ͡гөрүнүб̊ ͡едім ↓///↑ уон-уомбес күндүктүң тұсұнда→// бір жерден шійк'ет жеп̊сіңғой деб̊ ͡айтады дейді ↓///↑ жаңағы сірнедем ͡ болдұ деп→// ақ̊ша ͡ғоспайын деб̊ ͡отұрғандағысығой ↓/// |
Сірге жедік. Одан 10-15 күн өткеннен кейін тағы қайталағың келеді ғой. Анау жеп жатыр, мынау жеп жатыр қызықтап. Содан тағы ақша жинау, со Жұмағұл құрдасыма барсам Жұмағұл айтады: - Қой Болатбек, мен дейтін ауырып жүрмін, үстіме жара шығып жүр. - Не болып қалды? - деп сөйтіп едім. - Ой жақында бір қазақ имамға көрініп едім, 10-15 күндіктің тұсында бір жерден шикі ет жепсің ғой, - деп айтады дейді. Жаңағы сірнеден болды деп, ақша қоспайын деп отырғандағысы ғой. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
дауыл дейтін құдам → // уөзімнің тұуған құдам → // йенді пятнашка машыйнасын → // көп айдады көп жылдар ↓/// ↑ сол қасында кемпірі ͡ бар→// йекеуі уөзеннен тойдан шығып келатып → // гаиға ұсталып қапты ↓///↑ гаи тоқтатып→// со манағы радардан көрсетіп→// қатты ͡ гелатсыз ↓///↑ мынау жылдамдықты → / асырып келатырсыз ↓ /// ↑ үйбай патша → / мен қатты жүрейін деп кележатқан жоқпын ↓ /// ↑ уөзім жасым келген адаммын → // мана кемпіріммен йекеуміз сөйлесіп келатыр ͡ едік ↓ /// ↑ йертең қайда барамыз → // ана тойға барұу ͡ керек → // ана садақаға барұу керек деп келәтқанда → // мынау бәтеңкенің салмағымен → // кетіп баратқан зат ↓ /// ↑ мен бір қатты жүрейін деп келәтқан жоқпын / деп ↓ /// ↑ сосын / аға неңізді беріңізші → / құжатыңызды беріңізші → // деп правасын алыпты ͡ да → // дәке жерге түсіңіз депті ↓ /// ↑ йенді правада дауыл деп жазылып тұрғо ↓ /// ↑ сосын→/ дәкең жерге түсіп → // сосын тағы айтыпты → // е: патша / жібереғойшійш →/ бір өзің ауылдың баласы ͡ екенсің ↓/// ↑ таныйтын ͡ дейді ↓ /// ↑ сосын → / жаңағы гаи / қой дәке → / мен сізді танымаймын ͡ десе ↓ /// ↑ дауыл құдам айтады ͡ дейді → // танымайтын болсаң → / дәкелеп қыйылып тұрсыңғой → // таныйтын адам ұқсап ͡ депті ↓///↑ |
↑ дауұл дейтің ͡ ғұдам→// уөзүмнүң тұуғаң ͡ ғұдам йенді пійатнашка мәшійнесін / көб̊ ͡айдады / көб̊ ͡ жылдар ↓///↑ сол ͡ ғасында ͡гемпірі ͡б̊ар йекеуү уөзөннөн тойдан шығып ͡ келе ͡ жатып→// гаиға / ұсталып қалыпты ↓///↑ гаи тоқтатып→// сол манағы →/ радардаң ͡ гөрсөтүп →// қатты ͡геле ͡ жатырсыз ↓///↑ мынау жылдамдықты→/ асырып ͡ келе ͡ жатырсыз ↓///↑ үйб̊ай патш̆а→/ мең ͡ ғатты жүрөйүн деп келе ͡ жатқан ͡ жоқпұн ↓///↑ уөзүм жасым ͡гелген адаммын→// мана ͡гемпіріммен йекеумүс сөйлөсүп кележатыр ͡ едік ↓///↑ йертең ͡ғайда ͡б̊арамыз→// ана тойға ͡б̊арұу ͡герек →// ана садақаға ͡б̊арұу ͡герек деп кележатқанда→// мынау ͡б̊әтеңкенің салмағымен кетіп ͡ паражатқан зат ↓///↑ мем ͡ бір ͡ ғатты жүрөйүн деп келе ͡ жатқан ͡ жоқпұн / деп ↓///↑ сосұн / аға неңізді ͡б̊еріңішші→/ құжатыңызды ͡б̊еріңішші→// деп правосын алыпты ͡ да→// дәке жерге түсүңүз / депті ↓///↑ йенді правода дауұл деб̊ жазылып тұрғой ↓///↑ сосұн→/ дәкең жерге түсүп→// сосұн тағ'айтыпты →// йе/ патш̆а→/ жіб̊ереғойшұ→/бір уөзүң ауұлдұң балас'екенсің ↓///↑ таныйтын дейді ↓///↑ сосұн / жаңағы гаи→/ қой дәке→/ мен сізді танымаймын десе ↑ ///↑ дауұл ͡ ғұдам айтады дейді→// танымайтым ͡ болсаң ↑/ дәкелеп қыйылып тұрсұңғой / таныйтын адам ұқ̊сап депті ↓/// |
Дауыл дейтін құдам, өзімнің туған құдам енді пятнашка машинасын көп айдады, көп жылдар. Сол қасында кемпірі бар екеуі Өзеннен тойдан шығып келе жатып, ГАИ-ға ұсталып қалыпты. ГАИ тоқтатып, со манағы радардан көрсетіп: - Қатты келе жатырсыз, мынау жылдамдықты асырып келе жатырсыз. - Үйбай патша, мен қатты жүрейін деп келе жатқан жоқпын. Өзім жасым келген адаммын мана кемпіріммен екеуміз сөйлесіп келе жатыр едік. Ертең қайда барамыз, ана тойға бару керек, ана садақаға бару керек деп келе жатқанда мынау бәтеңкенің салмағымен кетіп бара жатқан зат. Мен бір қатты жүрейін деп келе жатқан жоқпын, - деп. Сосын: - Аға, неңізді беріңізші, құжатыңызды беріңізші, - деп правосын алыпты да, - Дәке жерге түсіңіз, - депті. Енді правода Дауыл деп жазылып тұр ғо. Сосын Дәкең жерге түсіп, сосын тағы айтыпты: - Е, патша, жібере ғойшиш, бір өзің ауылдың баласы екенсің танитын, - дейді. Сосын жаңағы ГАИ: -Қой, Дәке, мен сізді танымаймын десе. Дауыл құдам айтады дейді: - Танымайтын болсаң Дәкелеп қиылып тұрсың ғой танитын адам ұқсап, - депті. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
мын'ағайдар дейтін → // нағашым барғой → / уоразалының інісі ↓ /// ↑ уоразалыдаңгейін тұуған інісі → // сол ағайдар дейтін нағашым → // мына желтіймес дейтін мал ауылда тұрадығой → // уоразалы дейтін аға ↓ /// ↑ сол ауылға барад ↓ /// ↑ содан арғарай → / алпыс кійламетір уөзөн қара жол → // сол уөзенге барып → // түнде кейің ͡ ғайтқаң ͡ гезде желтимес ↓ /// ↑ тіп-тікке → / сол кеткен жолмен келмейд'екен ↓ /// ↑ ауылды тауып келед ↓ /// ↑ бірәқ ана беттен келед → // мына беттен келед → // тіп-тікке келәлмайды ͡ екен ↓ /// ↑ содан біргүні → // ішінде уоразалы нағашым бар → // йекеуі уөзенге барып → // тойдан шыққан → // түнд'үйгө ауылға қайтыпты ↓///↑ |
↑ мын'ағайдар дейтін→// нағашым ͡ барғой→/ уоразалының інісі ↓///↑ уоразалыдаң ͡ гейін тұуған інісі→// сол ағайдар дейтін нағашым→// мына желтіймес ͡ тейтін ауұлда тұрадығой→// уоразалы дейтін аға ↓///↑ сол ауұлға ͡б̊арады ↓///↑ содан ары ͡ ғарай→/ алпыс кійлометр уөзөң ͡ ғара жол→// сол уөзөңгө ͡б̊арып→// түндө ͡ гейің ͡ ғайтқаң ͡ гезде желтіймес ↓///↑ тіп-тікке сол барған жолмең ͡ гелмейд'екен ↓///↑ ауұлдұ тауұп ͡ келеді ↓///↑ бірағ ͡ ана ͡б̊етінең ͡ геледі→// мына ͡б̊етінең ͡ геледі→// тіп-тікке ͡гел'алмайд'екен ↓///↑ содам ͡ біргүнү / ішінде →/ у оразалы нағашым ͡ бар йекеуү уөзөңгө ͡ б̊арып→// тойдан шыққан түндө / үйг'ауұлға ͡ ғайтыпты ↓///↑ |
Мына Ақайдар дейтін нағашым бар ғой, Оразалының інісі. Оразалыдан кейін туған інісі сол Ақайдар дейтін нағашым. Мына Желтимес дейтін мал ауылда тұрады ғой Оразалы дейтін аға. Сол ауылға барады. Содан ары қарай 60 км Өзен қара жол, сол Өзенге барып, түнде кейін қайтқан кезде Желтимес. Тіп-тіке сол барған жолмен келмейді екен. Ауылды тауып келеді. Бірақ ана бетінен келеді, мына бетінен келеді, тіп-тікке келе алмайды екен. Содан бір күні ішінде Оразалы нағашым бар екеуі Өзенге барып, тойдан шыққан түнде үйге ауылға қайтыпты. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
содан саулатып келіп → // мына неге жақындағанда ↑ // желтіймеске жақындағанда ↑ // бір беті жармаға қарайд → // сосын бір жағы → / желтіймеске қарайтын жолайық барда ↓ /// ↑ соғаң ͡ гелгенде → / ағайдар нағашым → / байағы әдетіне салып → // жармаға қарай жалт бұрылғанғо ↓ /// ↑ содан қапталда уотырған → // уоразалы ағасы → / уой ағайдар ауыл мына жақтағой→// былай ͡ ғарай жүршійш десе ↑ /// ↑ ағайдар нағашым → / бұрұлып жатыр дейд → // уөзіңнің білетін жолыңмен ͡ де жүргізбейд → // йенді бұлар деп ↓///↑ уондада бір мал садақа болып атыр→// бірде нағашыларымның үйінде ↓///↑ сонда балдар→/ сірә уошақ ͡ пасында жүредіғой→// біздің ауылда ↓///↑ сол уошақ ͡ пасында жүріп → // ана қақпақты ашып қарап→// йекі сағаттай болды → // мына қойдың йеті әлі піспепті ↓ /// ↑ бірақ қыртысын қарап ͡ едік→// жас қой деп → / жаңағы балалар сөйтедіғой ↓ /// ↑ жас қой йекі сағат болды қайнағанына → // әлі піспей жатыр деп ↓ /// ↑ сонда → / жаң'ағайдар нағашым айтатынығой → // міңгі ͡ ғой йемеспекен деп ↓///↑
жүргізуші: міңгі ͡ ат деген сыйақты ↓///↑ |
содан заулатып келіп→//мына неге жақындағанда↑ // желтіймеске жақындағанда↑ // бір ͡б̊еті жармаға ͡ ғарай→// сосұм ͡ бір жағы→/ желтіймеске ͡ ғарайтын жолайық ͡пар ͡ да ↑ ///↑ соғаң ͡ гелгенде→/ ағайдар нағашым→/ байағ'әдетіне салып→// жармаға ͡ғарай жалт ͡ пұрұлғаңғой ↓///↑ содаң ͡ ғапталда уотұрған уоразал'ағасы →// уой ағайдар ауұл мына жақтағой→// былай ͡ ғарай жүрсөңші десе ↓///↑ ағайдар нағашым→/ бұрұлұб̊ жатыр дейді→// уөзүңнүң білетін жолұңменуде жүргүзб̊өйді→// йенді ͡б̊ұлар деп ↓///↑ уонда ͡ да ͡б̊ір мал садаға ͡б̊олұпжатыр→// бірде нағашыларымның үйүндө ↓///↑ сонда ͡б̊алдар→/ сірә уошақ ͡ пасында жүрөдүғой→// йенді ͡б̊іздің ауұлда ↓///↑ сол уошақ ͡пасында жүрүп→// ана ͡ғақпақт'ашып қарап→// йекісағаттай болдұ→// мына ͡ғойдұң йет'әлі піспепті ↓///↑ бірақ қыртысың ͡ ғараб̊ ͡едік→// жасқой ͡ деп→/ жаңағы ͡б̊алалар сөйтөдү ͡ ғой ↓///↑ жас қой йекі сағат ͡ полдұ қайнағанына→// әлі піспей жатыр деп ↓///↑ сонда жаңа / ағайдар нағашым айтатын ͡ ғой→// міңгі ͡ғой йемесп'екен деп ↓///↑ жүргізуші: міңг'ат деген сыйақты ↓/// |
Содан заулатып келіп, мына неге, жақындағанда Желтимеске жақындағанда бір беті Жармаға қарай, сосын бір жағы Желтимеске қарайтын жолайық бар да. Соған келгенде Ақайдар нағашым баяғы әдетіне салып, жармаға қарай жалт бұрылған ғо. Содан қапталда отырған Оразалы ағасы: - Ой Ақайдар ауыл мына жақта ғой, былай қарай жүршиш, - десе. Ақайдар нағашым бұрылып жатыр дейді: - Өзіңнің білетін жолыңмен де жүргізбейді енді бұлар, - деп.
Онда да бір мал садақа болып жатыр бірде нағашыларымның үйінде. Сонда балдар сірә ошақ басында жүреді ғой енді біздің ауылда. Сол ошақ басында жүріп, ана қақпақты ашып қарап: - 2 сағаттай болды мына қойдың еті әлі піспепті. Бірақ қыртысын қарап едік жас қой, - деп жаңағы балалар сөйтеді ғой. Жас қой 2 сағат болды қайнағанына әлі піспей жатыр, - деп. Сонда жаңа Ақайдар нағашым айтатыны ғой: - Міңгі қой емес па екен, - деп.
Жүргізуші: Міңгі ат деген сияқты ғой. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
қонақ: ↑меңкіде → / қыстаубай дейтін шоңай барғой ↓ /// ↑ сол мана → / қыстаубай дейтін нағашым → / құдамыз шоңай → // қойдың гезегіне шығыпты ↓ /// ↑ қойдың ͡ гезегіне шығып → // сосұн аржағынан әділ дейтін ағамыз бар → // ыйманды болсын уөмірден уөтіп кетті ↓ /// ↑ уол ͡ да қой бағады→// уодан қойда жүріп→// йекеуі бір төбенің басында кездесіп ↓ /// ↑ әңгіме айтып → // анан'айтып → // мынаны айтып отырып → // сосын / қой әбед болып қалдығой→// мана құс қалтамызды ашайықшы деп ↓///↑ қыстаубай ͡ ғұдамыз нені ашып → // құс қалтасын ↓ /// ↑ әбед салып келген қалтасығой → // ана ͡ ғойда жүрген ↓ /// ↑ ашса / ішінде піскен → / суға піскен → // бес-алты жұмыртқа бар йекен ↓///↑ сосын әділ / қой / мен де қарайыншы деп → // әділ ͡де / ашып қараса / уоның ͡да ішінде уон-уомбес жұмыртқа дейді → // суға піскен ↓ /// ↑ сонда жаңағы → / қыстаубай ͡ ғұдамыз → / айтад дейд ↓ /// ↑ әдеке → / уосы біз қой бағып ͡ жүрік ͡ па →// тауық бағып ͡ жүрік ͡па деп ↓/// |
↑ қонақ: ↑меңкіде→/ қыстауб̊ай дейтін шоңай бар ↓///↑ сол мана→/ қыстауб̊ай дейтін нағашым→/ құдамыш ͡ шоңай→// қойдұң ͡ гезегіне шығыпты ↓///↑ қойдұң ͡гезегіне шығып→// сосұн аржағынан әділ дейтін ағамыз ͡б̊ар→// ыйманды ͡б̊олсұн уөмүрдөн уөтүп кетті ↓///↑ уол ͡да ͡ғой бағады→// уодаң ͡ғойда жүрүп→// йекеуү ͡б̊ір төб̊өнүң басын'өтүп кетіпті ↓///↑ әңгімен'айтып →// анан'айтып →// мынан'айтып уотұрұп→// сосұн / қой уоб̊ед болұп қалды ͡ ғой→// мана ͡ғұс қалтамызд'ашайық̊шы деп ↓///↑ қыстауб̊ай ͡ғұдамыз нен'ашып →// құс қалтасын жаңағы ↓///↑ уоб̊ед салып келгең ͡ғалтасы ͡ ғой→// ана ͡ғойда жүргөн ↓///↑ ашса / ішінде піскен→/ сұуға піскен→// бес-алты жұмұртқасы ͡б̊ар йекен ↓///↑ сосұн әділ / қой / мен ͡ де ͡ ғарайыншы деп→// әділ ͡ де / ашып қараса / уонұң д'ішінде уон-уомбеш ͡шұмұртқа дейді→// сұуға піскен ↓///↑ сонда жаңағы / қыстауб̊ай ͡ғұдамыз айтады дейді ↓///↑ әдеке / уосұ ͡б̊із / қой бағыб̊ жүрмүз ͡ ба ↑// тауұқ ͡пағыб̊ жүрмүз ба ↑ / деп ↓/// |
Қонақ: Меңкіде Қыстаубай дейтін Шоңай бар ғо. Сол мана Қыстаубай дейтін нағашым, құдамыз Шоңай қойдың кезегіне шығыпты. Қойдың кезегіне шығып, сосын ар жағынан Әділ дейтін ағамыз бар, иманды болсын, өмірден өтіп кетті. Ол да қой бағады, одан қойда жүріп екеуі бір төбенің басына өтіп кетіпті. Әңгімені айтып, ананы айтып, мынаны айтып отырып сосын: - Қой обед болып қалды ғой, мана құс қалтамызды ашайықшы, - деп Қыстаубай құдамыз нені ашып, құс қалтасын жаңағы. Обед салып келген қалтасы ғой, ана қойда жүрген. Ашса ішінде піскен, суға піскен 5-6 жұмыртқасы бар екен. Сосын Әділ: - Ғой, мен де қарайыншы, - деп, Әділ де ашып қараса оның да ішінде 10-15 жұмыртқа дейді суға піскен. Сонда жаңағы Қыстаубай құдамыз айтады дейді: - Әдеке осы біз қой бағып жүрік па, тауық бағып жүрік па? - деп. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
жетібайда жұмұс жасайд → // досан дейтін → / нағашымыз ͡ бар ↓ /// ↑ сол → / досан дейтін жігіттің қасында → // мейіржан → / бәйәділ дейтін йекі жігіт → // бәрі бірге жұмыс жасайд ͡екен → // содан → / мана мейіржан айтад ͡ екен ↓ /// ↑ бір мәшійне сатайын деп ͡едім ↓ /// ↑ калесоға шығарып қойдым мәшійнамды ↓ /// ↑ сол мәшійна уөтпей жатыр деп ↓///↑ со бір ͡ гүні → / жаңағы мейіржан айтыпты→// уосы мәшійна уөтіп кететім ͡ болса→// досан→/ мен саған уонмың теңге беремін деп ↓///↑ сол досан айтыпты→// уонда маған уонмың теңге беретім ͡ болсаң → // мен бәйәділге мың теңге беремін→// депті ͡ да йенді↓///↑ анадан уонмың теңге ͡ алып → // анаған мың теңге бергісі келіп жүрғо ↓ /// ↑ содан / төрт-бес күннеңгейін → // манағы Мейіржан дейтін жігіт → / айтыпты ↓ /// ↑ үйбай→/ алақаным қышып уотұр → // уосы менің мәшинам → // уөтіп кететін шығар деп ↓ /// ↑ сөйдесе → / жаңағы досан нағашым айтад ͡ дейд → // меніңде қолым дыз йете түстү → // байәділ → / сенікі білімбей қалған шығар /а: депті ↓/// |
↑ жетіб̊тоқсан дейтін→/ нағашымыз ͡б̊ар→/ байәділ ↓///↑ сол→/ досан дейтін жігіттің ͡ғасында→// мейіржан→/ бәйәділ дейтін йекі жігіт→// бәрі ͡б̊ірге жұмұш ͡шасайд'екен →// содан→/ мана мейіржан айтад'екен ↓///↑ бір мәшійне сатайын деб̊ ͡едім ↓///↑ колесаға шығарып қойдұм мәшійнемді ↓///↑ сол мәшійн'өтпөй жатыр деп ↓///↑ со ͡б̊іргүнү→/ жаңағы мейіржан айтыпты→// уосұ мәшійне уөтүп кететім ͡ болса↑ // досан / мен саған уом ͡ мың теңге ͡б̊еремін / деп ↓///↑ сол досан айтыпты / уонда маған уом ͡ мың теңге ͡б̊еретім ͡ болсаң ↑ // мем ͡ бәйәділге мың теңге ͡б̊еремін→// депті ͡ де ↓///↑ йенді анадан уом ͡ мың теңг'алып →// анаған мың теңге ͡б̊ергісі ͡геліб̊ ͡ жүр ͡ ғой ↓///↑ содан→/ төрт-пес күннөң ͡ гейін→// манағы мейіржан дейтін жігіт айтыпты ↓///↑ үйб̊ай / алақаным қышыб̊ ͡отұр→// уосұ менің ͡ мәшійнем уөтүп кететін шығар / деп ↓///↑ сөйдөсө жаңағы / досан нағашым айтады ͡дейді→// менің ͡ де қолұм дыз йете түстү→// байәділ/ сенікі ͡б̊ілімбей ͡ ғалған шығар/ а /депті ↓/// |
Жетібайда жұмыс жасайды, Досан дейтін нағашымыз бар... Сол Досан дейтін жігіттің қасында Мейіржан, Бәйәділ дейтін екі жігіт бәрі бірге жұмыс жасайды екен. Содан мана Мейіржан айтады екен: - Бір машина сатайын деп едім. Колесаға шығарып қойдым машинамды. Сол машина өтпей жатыр, - деп. Со бір күні жаңағы Мейіржан айтыпты: - Осы машина өтіп кететін болса, Досан мен саған 10 мың теңге беремін, - деп. Сол Досан айтыпты: - Онда маған 10 мың теңге беретін болсаң, мен Бәйәділге мың теңге беремін, - депті да енді. Анадан 10 мың теңге алып, анаған мың теңге бергісі келіп жүр ғо. Содан 4-5 күннен кейін манағы Мейіржан дейтін жігіт айтыпты: - Үйбай алақаным қышып отыр, осы менің машинам өтіп кететін шығар, - деп. Сөйдесе жаңағы Досан нағашым айтады дейді: - Менің де қолым дыз ете түсті, Байәділ сенікі білінбей қалған шығар, а, - депті. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
жүргізуші: ↑азғантайғо мың теңге↓///
қонақ: ↑мына бір уөзімнің → // бір бажам бар ↓ /// ↑ мен атын айтпай қойайын ↓ /// ↑ банағы уөзі тұлғалы → // салмағы йекіжүз келіден асатын → // сондай ͡ гісі ↓ /// ↑ сол манағы біргүні → / үйүне бажамның бір балдызы барса ↑ // келіншегі жаңағы бажамның → // жыртылып қалған көйлегінің қолтығын → // тігіп уотыр ͡ екен ↓ ///↑ сонда → / манағы балдыз'айтады дейдіғо → // апа не ͡ тігіп уотсың ↑ // занавеска қысқартып уотырсың ͡ ба деп ↓///↑
жүргізуші: ↑терезежапқыш ↓ /// ↑ йенді йекіжүз кійлаграм болса → // йенді уоның көйлегі ↓///↑ |
↑ жүргізуші: ↑азғантайғой мың теңге↓///↑
қонақ: ↑мына ͡б̊ір уөзүмнүң бір ͡б̊ажам ͡ бар ↓///↑ мен атын айтпайағ ͡ ғойайын ↓///↑ банағы уөзү тұлғалы→// салмағы йекіжүз ͡ геліден асатын сондай ͡ гісі ↓///↑ біргүнү→/ үйүнө ͡б̊ажамның бір ͡б̊алдызы ͡б̊арса↑ // келіншегі жаңағы ͡б̊ажамның→// жыртылып қалғаң ͡ гөйлөгүнің ͡ғолтұғұн тігіб̊ ͡отұр йекен дейді ↓///↑ сонда→/ манағы ͡б̊алдызы айтады дейді ͡ ғой→// апа не ͡тігіб̊ ͡отұрсұң ↑ // занавеска ͡ғысқартыб̊ ͡отұрсұм ͡ ба ↑/ деп ↓ ///↑
жүргізуші: ↑терезе ͡ жапқыш ↓///↑ йенді йекіжүз кійлограм ͡ болса→// йенді уонұң ͡ гөйлөгү ↓/// |
Жүргізуші: Азғантай ғо мың теңге.
Қонақ: Мына бір өзімнің бір бажам бар. Мен атын айтпай-ақ қояйын. Банағы өзі тұлғалы, салмағы 200 келіден асатын сондай кісі. Бір күні үйіне бажамның бір балдызы барса, келіншегі жаңағы бажамның жыртылып қалған көйлегінің қолтығын тігіп отыр екен дейді. Сонда манағы балдызы айтады дейді ғо: - Апа не тігіп отырсың, занавеска қысқартып отырсың ба? - деп.
Жүргізуші: Терезе жапқыш. Енді 200 кг болса енді оның көйлегі. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
қонақ: ↑мына уоразалы нағашыммен → // бірде шертпеден шығып келәтамызғой йенді ↓ /// ↑ шығып келатсақ → // пириездге келсек→// пириезд жабық тұр ͡ екен ↓ ///↑ соны біргезде → / мана → / пириезд жақтан пойыз уөтіп атыр → // уөтіп ͡ атыр → // біргезде пойыз уөткөннеңгейін ͡ де → // қәзір ашып болмайтын болдығо ↓ /// ↑ ана пойыз ұзағанш'ашпайды ↓ /// ↑ бір аварыйа болды ͡ ма ↑ /// ↑ сонда жаңағы → / уоразалы нағашымның айтатыны барғой → // құрғырды аша қойса қайтед'екен → // задный берер деп тұрмекен деп ↓ /// ↑
жүргізуші: ↑пойызды айтып тұрғо задный деп ↓/// |
↑ қонақ: ↑мын'оразалы нағашыммен→// бірде шертпеден шығып кележатырмызғой йенді ↓///↑ шығып кележатčақ→// переезге ͡гелсек→// переез жаб̊ық ͡ тұр йекен ↓///↑ сонұ ͡б̊іргезде мана→/ переез жақтан пойыз уөтүб̊ ͡ жатыр→// уөтүб̊ ͡ жатыр→// біргезде пойыз уөткөннөң ͡ гейін ͡ де→// қәзір ашып тұрмайтым ͡ болдұ ͡ ғой ↓///↑ ана пойыз ұзағанш'ашпайды ↓///↑ бір аварыйа ͡б̊олдұ ͡ ма ↓///↑ сонда жаңағы уоразалы нағашымның айтатыны ͡б̊ар→// құрғұрд'аша ͡ ғойса ͡ ғайтед'екен →// задний берер деп тұр ͡ м'екен / деп ↓///
жүргізуші: ↑пойыз айтып тұр ͡ ғо / задний деп ↓/// |
Қонақ: Мына Оразалы нағашыммен бірде Шертпеден шығып келе жатырмыз ғой енді. Шығып келе жатсақ переездге келсек, переезд жабық тұр екен. Соны бір кезде мана переезд жақтан поезд өтіп жатыр, өтіп жатыр бір кезде поезд өткеннен кейін де кәзір ашып тұрмайтын болды ғо. Ана поезд ұзағанша ашпайды. Бір авария болды ма. Сонда жаңағы Оразалы нағашымның айтатыны бар: - Құрғырды аша қойса қайтеді екен, задний берер деп тұрма екен, - деп.
Жүргізуші: Поезды айтып тұр ғо, задний деп. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
қонақ: ↑мына бекі ͡ де → / бекі дейм ͡ ба ↑/ жыңғылдыда тұрат қәзір → // қаламқаста → / жұмыстас жалғас дейтін жұмыстас жігітім ͡ бар → // рұуы қосай → / мына тоқтарбайдың тұуған ͡ жійені ↓///↑ қошанай / тоқтарбайлардың тұуған жійендері ↓ /// ↑ содан / манағы жалғасқа слесарь болып жұмыс жасайд → // қәзір йенді жұмұсын ауыстырды ↓ /// ↑ сол слесарь болып жүргең ͡ гезде → // бір мастер дейдіғой → // қәзір шебер дейді ғой сол айтыпты → // мына склаттың терезесін сүртесің → // бүгін уәбедке дейін ͡ деп ↓ /// ↑ қоймағо йенді ↓ /// ↑ со склаттың терезесін → / сүрттіріп қойыпты жалғасқа → // соны жалғас демалып уотса → // мана мастер уөтіп ͡ баратып айтыпты жалғасқа ↓ /// ↑ жалғас ананы неге дұрыстап сүртпейсің → // сен анық қылып → / айғыз-айғыз қылып тастапсыңғой деп ↓ /// ↑ сонда жалғас айтад ͡ дейд → // анықтап сүртетін болсам ↑ // ішіндегі запшастылерім көрініп қаладығой деп ↓/// |
қонақ: ↑мына ͡б̊екі ͡ де →/ бекі деймім ͡ ба→/ жыңғылдыда тұрады қәзір ↓///↑ қаламқаста жұмұстас / жалғас ͡ тейтін жұмұсташ ͡ шігітім ͡ бар→// рұуұ ͡ ғосай→/ мына тоқтарб̊айдың тұуған жійені ↓///↑ қошанай→/ тоқтарб̊айлардың тұуған жійендері ↓///↑ содан манағы жалғасқа слесарь болұп жұмұш ͡ шасайды→// қәзір йенді жұмұсұн ауұстұрдұ ↓///↑ сол слесарь болұб̊ жүргөң ͡ гезде→// бір мастер дейді ͡ ғой →// қәзір шеб̊ер дейді ͡ ғой→// сол айтыпты / мына склаттың терезесін сүртөсүң→// бүгүн уоб̊едке дейін депті ↓///↑ қоймаға йенді ↓///↑ сол склаттың терезесін→/ сүрттүрүп қойұптұ жалғасқа сонұ→// жалғас ͡темалыб̊ ͡отұрса→// мана мастер уөтүп ͡ пара ͡ жатыб̊ ͡айтыпты жалғасқа ↓///↑ жалғас/ ананы неге дұрұстап̊ ͡ сүртпөйсүң / сен анық қылып→// айғыз-айғыз ͡ ғылып тастап̊сың ͡ ғой / деп ↓///↑ сонда жалғас айтады дейді→// анықтап̊ ͡ сүртөтүм ͡ болсам→// ішіндегі зап̊шастылерім көрүнүп қалады ͡ ғой ͡ депті↓/// |
Қонақ: Мына Бекіде, Бекі деймін ба, Жыңғылдыда тұрады кәзір. Қаламқаста жұмыстас, Жалғас дейтін жұмыстас жігітім бар. Руы Қосай, мына Тоқтарбайдың туған жиені. Қошанай, Тоқтарбайлардың туған жиендері. Содан манағы Жалғасқа слесарь болып жұмыс жасайды, кәзір енді жұмысын ауыстырды. Сол слесарь болып жүрген кезде бір мастер дейді ғой, кәзір шебер дейді ғой сол айтыпты: - Мына складтың терезесін сүртесің бүгін обедке дейін, - депті. Қойма ғо енді. Со складтың терезесін сүрттіріп қойыпты Жалғасқа. Соны Жалғас демалып отырса, мана мастер өтіп бара жатып айтыпты Жалғасқа: - Жалғас, ананы неге дұрыстап сүртпейсің сен анық қылып, айғыз-айғыз қылып тастапсың ғой, - деп. Сонда Жалғас айтады дейді: - Анықтап сүртетін болсам ішіндегі запчастылерім көрініп қалады ғой, - деп. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
жүргізуші:↑ уоразалы ағамыздың інісі барғо→// Алғадай гаскіде жасайтын ↓ /// ↑ шетпеде → / бальнійца / аурұухана салынып → // соған тамақ ішетін жер салынбай кеткеңғой ↓ /// ↑ тамақ пісіретін асхана салынбай кеткен →// айхай болып →// жыйналыс боладығой ↓///↑ со гаскідегі адамды шақырады ↓ /// ↑ әрғайсы әртүрлі пікір айтып ͡ жатыр →// неге жоқ →/ неге жоқ деп ↑ ///↑ сөйтсе →/ әбекең айтады дейд → // әбекеңе сөз кезегі ͡ геліп қалғаңғой ↓ /// ↑ ауырып жатқан адамдардың тұумаластары → // тамақ әкеледі деп есептеген шығар деп ↓ /// |
↑ жүргізуші:↑ уоразал'ағамыздың інісі ͡б̊арғо→// алғадай гаскіде жасайтын↓///↑ шертпеде→/ больнійца / аурұухана салынып→// соған тамағ ͡ ішетін жер салымбай ͡ геткең ͡ ғой ↓///↑ тамақ пісіретін асхана салымбай ͡ геткен→// айғай болұп→// жыйналыс ͡полады ͡ ғой ↓///↑ сол ͡ гаскідег'адамды шақырады↓///↑ әрғайсы / әртүрлү пікір айтыб̊ жатыр→// неге жоқ / неге жоғ ͡ деп ↑///↑ сөйтčө / әб̊екең айтады дейді→// әб̊екеңе сөз ͡ гезегі ͡геліп қалғаң ͡ ғой ↓///↑ ауұрұб̊ ͡ жатқан адамдардың тұумаластыры / тамағ ͡ әкеледі деп йесептеген шығар деп ↓/// |
Жүргізуші: Оразалы ағамыздың інісі бар ғо, Алғадай гаскіде жасайтын. Шертпеде больница аурухана салынып, соған тамақ ішетін жер салынбай кеткен ғой. Тамақ пісіретін асхана салынбай кеткен. Айқай болып, жиналыс болады ғой. Со гаскідегі адамды шақырады. Әрқайсы әртүрлі пікір айтып жатыр: - Неге жоқ? Неге жоқ? - деп. Сөйтсе Әбекең айтады дейді, Әбекеңе сөз кезегі келіп қалған ғой: - Ауырып жатқан адамдардың тумаластары тамақ әкеледі деп есептеген шығар, - деп. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
қонақ: ↑мына неде ↑ / ақжігітте көмекбай дейтін кісі болған йекен → // ыйманды болсын дәулеталы ↑ /// ↑ жаңағы көмекең → / уөзінің хоббійі тек мал төлдесе → // піштіріп тастайдекен ↓ /// ↑ уол көршінікі демейд → // қойғорада аралап жүрсе ↑ // йеркек мал ͡гөрсө ↑ // піштіріп тастайд ↓ /// ↑ содам біргүні → // баласы мал ͡ ғарап кетіп → // үйіне қайтып келіп → / айтыпт'әкесіне → // уой папа → / жаңағы далаға шықсам → // біздің боталы түйелерді → // бір үлек дейтін → // қайырып жібермей жүрекен дейд ↓ /// ↑ баласын'айтыпты → // уонда айдап ͡ кел → // йонда ауылға деп ↓ /// ↑ ауылғ'айдап келген йекен → // мана көмекең → / мана үлөкті → // піштіріп қойа ͡ беріпті ↓ /// ↑ содаң ͡ гетіп → / төрт-бес күннеңгейін → // бір жігіт келд'ауұлға мотоцыйклмен ↓ /// ↑ жөн сұрасқаннаңгейін → // бәленше дейтін → / үлөк қарап жүрмін дегеңғой → // йенді ↓ /// ↑ десе жаңағы көмекең шантақтап жатыр дейді → // нар деп сөйлеңіз деп ↓ /// |
↑ қонақ: ↑мына ͡неде↑ / ақжігітте ͡гөмөкпай дейтің ͡ гісі ͡б̊олған ͡ екен→// ыйманды ͡б̊олсұн дәулеталы ↑ ///↑ жаңағы ͡гөмөкөң→/ уөзүнүң хоббійі тег ͡ мал төлдөсө→// піштіріп тастайд'екен ↓///↑ уол ͡ гөршүнүкі демейді→// қой ͡ ғорад'аралап жүрсө→// йеркег ͡ мал ͡ гөрсө→// піштіріп тастайды дейді ↓///↑ содам ͡ біргүнү→// баласы мал ͡ ғарап кетіп→// үйүне ͡ ғайтып келіп→/ айтыпт'әкесіне →// уой папа / жаңағы далаға шық̊сам→// біздің боталы түйөлөрді→// бір ͡үлөк дейтін→// қайырыб̊ жіб̊ермей жүр йекен дейді ↓///↑ баласын'айтыпты →// уонд'айдап кел→// уонд'ауұлға деп ↓///↑ ауұлғ'айдап келген ͡ екен→// мана ͡гөмөкөң→/ ман'үлөктү →// піштіріп қойа ͡б̊еріпті ↓///↑ содаң ͡ гетіп→/ төрт-пес күннөң ͡ гейін→// бір жігіт келд'ауұлға мотоцыйклмен ↓///↑ жөн сұрасқаннаң ͡ гейін→// бәленше дейтін→/ үлөк қараб̊ ͡ жүрмүн дегең ͡ ғой→// йенді десе ↓///↑ жаңағы ͡гөмөкөң шынтақтаб̊ ͡ жатыр дейді→// нар деп̊ ͡ сөйлөңүз деп↓/// |
Қонақ: Мына неде, Ақжігітте Көмекбай дейтін кісі болған екен, иманды болсын, Дәулеталы. Жаңағы Көмекең өзінің хоббиі, тек мал төлдесе піштіріп тастайды екен. Ол көршінікі демейді, қой қорада аралап жүрсе, еркек мал көрсе піштіріп тастайды дейді. Содан бір күні баласы мал қарап кетіп, үйіне қайтып келіп айтыпты әкесіне: - Ой, папа, жаңағы далаға шықсам біздің боталы түйелерді бір үлек дейтін қайырып жібермей жүр екен, - дейді. Баласына айтыпты: - Онда айдап кел, онда ауылға, - деп. Ауылға айдап келген екен, мана Көмекең мана үлекті піштіріп қоя беріпті. Содан кетіп 4-5 күннен кейін бір жігіт келді ауылға мотоциклмен. Жөн сұрасқаннан кейін: - Бәленше дейтін үлек қарап жүрмін, - деген ғой енді. Десе жаңағы Көмекең шантақтап жатыр дейді: - Нар деп сөйлеңіз, - деп. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
тұщықұдықта → / жыңғылбай дейтін әкеміз болдығой → // йестіп жүрсіз ↓ /// ↑ жаманқарарұу / сол жықаңның ͡ да → // бір әңгімесін айтып кетейін ↓///↑ мына тұщықұдықта біргүні → // қошанайдың ͡ ғорасы уөртеніп кетіпті ↓ /// ↑ йекі бектемістің ͡ ғорасы → // қатар уөртеніп кеткеңғой → // бұл йенді жақаң → / бектеміске ͡ гүйеу болад'екен → // содаң ͡ ғорасы → / уөртеніп кеткен алдында → // сонұ біргүні → / жыңғылбай дейтің ͡ гісі ͡ де → // бірғара ͡ гісі йекен → // мен уөзім ͡ гөрген жоқпын ↓ /// ↑ со мана қошанай біргүні → // жыңғылбайды кездестіріп қалып айтыпты → // жықа жезде саған не ͡болып ͡ кеткен → // тіпті бұрынғыдан ͡ да→/ быйыл жаман ͡ ғарайып кетіпсізғой деп ↓ /// ↑ сонда жықаң айтады дейді → // қарайарсың-ау йекі бектеміс / жел жағынаң ͡ғора уөртесе деп ↓/// |
↑ тұщұқұдұқта→/ жыңғылб̊ай дейтін әкеміз ͡б̊олдұ ͡ ғой→// йестіб̊ ͡ жүрсүз ↓///↑ жамаңқарарұу / сол жықаңның ͡ да ͡ б̊ір әңгімесін айтып ͡кетейін ↓///↑ мына тұщұқұдұқта ͡б̊іргүнү →// қошанайдың ͡ғорас'өртөнүп кетіпті ↓///↑ йекі ͡б̊ектемістің ͡ғорасы ͡ ғатар 'өртөнүп кеткең ͡ ғой ↓///↑ бұл йенді жақаң / бектеміске ͡гүйөу ͡б̊олад'екен ↓///↑ содаң ͡ ғорасы→/ уөртөнүп кеткен алдында ↓///↑ сонұ ͡б̊іргүнү→/ жыңғылб̊ай дейтің ͡ гісі ͡ де →// бірғара ͡гіс'екен →// мен уөзүм ͡гөргөн жоқпұн ↓///↑ сол мана ͡ғошанай біргүнү→// жыңғылб̊айды ͡гездестіріп қалыб̊ ͡айтыпты→// жықа жезде / саған не ͡б̊олұп ͡ кеткен↑// тіпті ͡б̊ұрұңғұдан ͡ да→/ быйыл жамаң ͡ ғарайып кетіп̊сізғой ͡ деп ↓///↑ сонда жықаң айтады дейді→// қарайарсың ͡ ау йекі бектеміс / жел жағынаң ͡ ғора уөртөсө ͡деп ↓/// |
Тұщықұдықта Жыңғылбай дейтін әкеміз болды ғой, естіп жүрсіз. Жаманқарару, сол Жықаңның да бір әңгімесін айтып кетейін. Мына Тұщықұдықта бір күні Қошанайдың қорасы өртеніп кетіпті. Екі Бектемістің қорасы қатар өртеніп кеткен ғой. Бұл енді Жақаң Бектеміске күйеу болады екен. Содан қорасы өртеніп кеткен алдында. Соны бір күні Жыңғылбай дейтін кісі де, бір қара кісі екен, мен өзім көрген жоқпын. Со мана Қошанай бір күні Жыңғылбайды кездестіріп қалып айтыпты: - Жықа жезде, саған не болып кеткен, тіпті бұрынғыдан да биыл жаман қарайып кетіпсіз ғой? - деп. Сонда Жықаң айтады дейді: - Қарайарсың-ау, екі бектеміс жел жағынан қора өртесе, - деп. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
жүргізуші: ↑ійә соны → / уосы уоқыйғаны йестідімда мен ↓ /// ↑ мына марқұм қошанай ағамыз айтқыр болдығо → // сол ͡ ғорасы уөртеніп кеткен ↓ /// ↑ марқұм сол мерген деген йемшісі кәкеміз болдығо → // ауылдас бәрі ↓ /// ↑ сол қошекеңнің ͡ ғорасы уөртеніп жатқанда → // көршілері ұу тасып→// құм шашып→// ұу тасып шашып жүр ͡ дейді ↓///↑ қошекең тұр ͡дейді ↓///↑ йе/ қошеке / мына ͡ғора сенікі →// жүгүріп жатқам біз ↓ /// ↑ неге ͡ ғыймылдамайсың десе ↑ /// ↑ жақсы болдұ → / мерген йемші ͡ ғораңды аласта → // қораңды аласта деп қоймай жүр йеді депті ↓/// |
жүргізуші: ↑ійә сонұ→/ уос'оқұйғаны йестідім ͡ да→// мен ↓///↑ мына марқұм қошанай ағамыз айтқыр ͡б̊олдұ ͡ ғой→// сол ͡ ғорас'өртөнүп кеткен ↓///↑ марқұм / сол мерген деген йемшісі ͡ гәкеміз ͡б̊олдұ ͡ ғой→// ауұлдас ͡пәрі ↓///↑ сол ͡ ғошекеңнің ͡ғорас'өртөнүп жатқанда→// көршүлөрі сұу тасып→// құм шашып→// сұу тасып̊ шашыб̊ ͡ жүр ͡ дейді ↓///↑ қошекең тұр ͡ дейді ↓///↑ йе/ қошеке→/ мына ͡ғора сенікі →// жүгүрүб̊ жатқам ͡ біз→// неге ͡ ғыймылдамайсың десе ↑///↑ жақ̊сы ͡б̊олдұ / мерген йемші ͡ғораңд'аласта →// қораңд'аласта деп қоймай жүр ͡ еді ͡ депті ↓/// |
Жүргізуші: Иә соны, осы оқиғаны естідім да мен. Мына марқұм Қошанай ағамыз айтқыр болды ғо, сол қорасы өртеніп кеткен. Марқұм, сол Мерген деген емшісі кәкеміз болды ғо, ауылдас бәрі. Сол Қошекеңнің қорасы өртеніп жатқанда көршілері су тасып, құм шашып, су тасып шашып жүр дейді. Қошекең тұр дейді. - Е, Қошеке, мына қора сенікі, жүгіріп жатқан біз. Неге қимылдамайсың? - десе. Жақсы болды, Мерген емші қораңды аласта, қораңды аласта деп, қоймай жүр еді, - депті. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
қонақ: ↑ мына басқұдықта → / рұуы жаңайт → // менің жійенім болад → / нұргелді дейтін ↓ /// ↑ бір айтқыр жігіт бар й еді → // сексен алтыншы жылғы тұуған ↓ /// ↑ со нұргелді → / мал ауылда тұрад басықұртта ↓ /// ↑ құрдастары қалаға шақырыпты → // нұргелді келшійш қалаға → // бір құрдас жігіттер болып → // бір моншаға барайық → // саунаға барайық деп ↓ /// ↑ жақсы барсам барайын деп → // нұргелді қалаға келіпті → // со ͡моншаға барадығо → // құрдас жігіттер болып ↓ /// ↑ сосын кәзір кәзіргі заманда → // пійллійнг дейтін барғо → // жаңағы / арқаны ыстыратын → // со нұргелдіге жатқызып қойып → // нұргелдінің арқасын ысып жатса → // нұргелді айтад дейд → // уойпырмай тірі адамды ͡ да жұуындырады йекеңғой деп ↓///
қонақ: нұргелдінің бірәз әңгімесі айтылды↓///↑ |
↑ қонақ: ↑мына ͡б̊асқұдұқта ұрұуұ жаңайт→// менің жійенім ͡ болады / нұргелді дейтін ↓///↑ бір айтқыр жігіт ͡ пар ͡ еді→// сек̊сеналтыншы жылғы тұуған ↓///↑ сол нұргелді→/ мал ауұлда тұрады ͡б̊асықұртта ↓///↑ құрдастары ͡ ғалаға шақырыпты→// нұргелді/ келсеңші ͡ ғалаға→// бір ͡ ғұрдаш ͡ шігіттер ͡б̊олұп→// бір моншаға ͡б̊арайық→// саунаға ͡б̊арайығ ͡деп ↓///↑ жақ̊сы ͡б̊арсам ͡ барайын деп→// нұргелді ͡ғалаға ͡геліпті→// сол моншаға ͡б̊арады ͡ ғой→// құрдаш ͡ шігіттер ͡б̊олұп ↓///↑ сосұң ͡ гәзір ͡гәзіргі заманда→// пиллинг дейтім ͡ барғой→// жаңағы/ арқан'ыстыратын→// сол нұргелдіге жатқызып ͡ қойұп→// нұргелдінің арқасын ысыб̊ ͡ жатčа→// нұргелд'айтады дейді→// уойпұрмай тір'адамды ͡ да жұуұндұрад'екең ͡ ғой деп ↓///↑
қонақ: нұргелдінің біраз әңгімес'айтылды ↓/// |
Қонақ: Мына Басқұдықта руы жаңайт, менің жиенім болады Нұргелді дейтін бір айтқыр жігіт бар еді, 86 жылғы туған. Со Нұргелді мал ауылда тұрады Басықұртта. Құрдастары қалаға шақырыпты: - Нұргелді келсейші қалаға, бір құрдас жігіттер болып, бір моншаға барайық, саунаға барайық, - деп. - Жақсы барсам барайын, - деп Нұргелді қалаға келіпті. Со моншаға барады ғо құрдас жігіттер болып. Сосын кәзір, кәзіргі заманда пиллинг дейтін бар ғо, жаңағы арқаны ыстыратын, со Нұргелдіге жатқызып қойып, Нұргелдінің арқасын ысып жатса, Нұргелді айтады дейді: - Ойпырмай тірі адамды да жуындырады екен ғой, - деп.
Қонақ: Нұргелдінің біраз әңгімесі айтылды. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
қонақ: ↑ійә ↓ /// ↑ мына → / уөміртай дейтін құрдасым бар ↓ /// ↑ мына байған дейтін кісінің әңгімелерін → // уосы көп айтады біздің ауылдың жігіттері ↓/// ↑ анагүні / насыйхат ағамда айтқан шығар ↓ /// ↑ соның баласы уөміртай дейтін → // уөзінің шүпірлеген → / құдай көрсетпесін төрт-бес қызы ͡ бар ↓ /// ↑ содан бір қызын садійкке беріп → // со келіншегі мұғалім уөміртайға айтқанғо → // ана баланы садійктен алағой ͡ деп ↓ /// ↑ уөміртай жұмыстан шыққанда → // саулатып садійкке барғанда → // мана қызының атын ұмытып қалыпты ↓ /// ↑ сосын айтқанғо → // аға / кімге келіп тұрсыз деп ͡ та ↑ // қай ͡ балаға келіп тұрсыз деп ↑ /// ↑ сосын / уөміртай сасып қалып айтад дейд → // шетінен біреуін бере қойшы → // таңертең әкеліп тастаймын деп ↓ /// ↑ |
↑ қонақ: ↑ійә ↓///↑ мына→/ уөмүртай дейтің ͡ ғұрдасым ͡ бар ↓///↑ мына ͡б̊айған дейтің ͡ гісінің әңгімелерін→// уосұ ͡гөб̊ ͡айтады ͡б̊іздің ауұлдұң жігіттері ↓///↑ анагүнү насыйхат ағамд'айтқан шығар ↓///↑ сонұң баласы уөмүртай дейтін→// уөзүнүң шүпүрлөген→/ құдай ͡ гөрсөтпөсін төрт-пес қызы ͡б̊ар ↓///↑ содам ͡ бір ͡ ғызын садійкке ͡б̊еріп→// сол ͡ геліншегі мұғалім уөмүртайғ'айтқаң ͡ ғой →// ана ͡б̊аланы садійктен ала ͡ ғой ͡деп ↓///↑ уөмүртай жұмұстан шыққанда→// заулатып̊ ͡ садыйкке ͡б̊арғанда→// мана ͡ғызының атын ұмұтұп қалыпты ↓///↑ сосұн айтқаң ͡ ғой→/ аға ͡гімге ͡геліп тұрсұз деп ͡ та↑ // қай ͡ б̊алаға ͡геліп тұрсұз ͡деп ↑ ///↑ сосұн→/ уөмүртай сасып қалыб̊ ͡айтады ͡ дейді→// шетінем ͡ біреуүм ͡ бере ͡ ғойшұ→// таңертең әкеліп тастаймын ͡деп ↓/// |
Қонақ: Иә. Мына Өміртай дейтін құрдасым бар. Мына Байған дейтін кісінің әңгімелерін осы көп айтады біздің ауылдың жігіттері. Ана күні Насихат ағам да айтқан шығар. Соның баласы Өміртай дейтін, өзінің шүпірлеген Құдай көрсетпесін 4-5 қызы бар. Содан бір қызын садикке беріп, со келіншегі мұғалім, Өміртайға айтқан ғо: - Ана баланы садиктен ала ғой, - деп. Өміртай жұмыстан шыққан да заулатып садикке барғанда, мана қызының атын ұмытып қалыпты. Сосын айтқан ғо: - Аға, кімге келіп тұрсыз? - деп та, қай балаға келіп тұрсыз, - деп. Сосын Өміртай сасып қалып айтады дейді: - Шетінен біреуін бере қойшы таңертең әкеліп тастаймын, - деп. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
көрермен: ↑менің ағам бар → // үлен ағам қазібек деген ↓ /// ↑ сонда болатпек ағамның әзілі ғой → // уосы болатбек ағамның бір үйінде мереке-той жасап → // соның сарайында уотыр ͡ едік барлығымыз ↓ /// ↑ сосын сол ͡ гүні → // жел болды ͡ да ↑ /// ↑ содан жаңағы бәріміз уотыр йедік → // жаңағы / қазібек дейтін ағам → // сол сарайға кіріп ͡ келатыр йеді → // жаңағы желден йесік ашылып ͡ кете береді ͡ да → // қайта-қайта ↓ /// ↑ сол ͡ гезде → / кіріп келәтыр ͡ еді →// ағам айтты сөйтіп → // қазібек ана жарға шеге ͡ ғақта → // жіппен байлап ала ͡ ғойшы → // ішке ͡ ғарай деді ͡ да ↓ /// сөйтіп йеді → / жаңағ'ағам дейтін → // жарды бійтіп ұстады ͡ да → // саусағымен адымдап жүр ͡ да → / бійтіп ↓ /// сол ͡ гезде → / ағамның айтқанығой → // жұмсақ жер іздеп жүрсім ͡ ба деп ↑ /// |
↑ көрермен: ↑менің ағам ͡ бар → // үлкөн ағам қазіб̊ек дейтін ↓ /// сонда ͡б̊олатпег ͡ ағамның әзілі ͡ ғой → // уосұ ͡б̊олатпек бір ағамның үйүндө той / мереке жасап →// сонұң сарайынд'отұр йедік ͡ парлығымыз ↓ /// ↑ сосұн солгүнү → // жел болдұ ͡ да ↑ /// ↑ соған жаңағы ͡б̊әріміз уотұр йедік → // жаңағы / қазіб̊ек дейтін ағам → // сол сарайға ͡гіріп кележатыр ͡ еді → // жаңағы желден йесіг ͡ ашылып кете ͡б̊ереді ͡ де → // қайта ͡ғайта ↓ /// ↑ солгезде → / кіріп кележатыр ͡ еді →// ағам айтты сөйтүп → // қазіб̊ек / жарға шеге ͡ ғақ ͡ та → // жіппем ͡ байлаб̊ ͡ала ͡ғойшұ → // ішке ͡ ғарай деді ͡ де ↓ /// ↑ сөйтүб̊ ͡еді → / жаңағ'ағам дейтін → // жарды ͡б̊үйтүб̊ ͡ұстады ͡ да→ //саусағымен адымдаб̊ жүр ͡ де → / бүйтүп ↓ /// ↑солгезде → / ағамның айтқанығой → // жұмсағ ͡ жер іздеб̊ жүрсүм ͡ ба ͡ деп ↓ /// |
Көрермен: Менің ағам бар, үлкен ағам Қазыбек деген. Сонда Болатбек ағамның әзілі ғой. Осы Болатбек ағамның бір үйінде мереке-той жасап, соның сарайында отыр едік барлығымыз. Сосын ол күні жел болды да. Соған жаңағы бәріміз отыр едік, жаңағы Қазыбек дейтін ағам сол сарайға кіріп келе атыр еді, жаңағы желден есік ашылып кете береді да қайта-қайта. Сол кезде кіріп келе атыр еді, ағам айтты сөйтіп: - Қазыбек, ана жарға шеге қақ та, жіппен байлап ала қойшы ішке қарай, - деді да. Сөйтіп еді, жаңағы ағам дейтін жарды бүйтіп ұстады да, саусағымен адымдап жүр да бүйтіп. Сол кезде ағамның айтқаны ғой: - Жұмсақ жер іздеп жүрсің ба? - деп. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
қонақ: ↑мына жаңа айттымғо → // досан дейтін → / бір нағашымның әңгімесін айтып ͡ кетейін ↓ /// ↑ досан дейтін→/ жетібайда жұмыс жасайд ↓ /// ↑ қасында кілең біреуі → / тұщықұдықтікі → // біреу'ералынікі → // біреуі жарманыкі → // кілең ауұлдың жігіттері ↓ /// ↑ йералыдан бір жігіт бар дейд ↓ /// ↑ содан кешке жатып жіберіп → // шарұуашылық айтамызғой ↓ /// ↑ со манағ'ералының жігіті → // теңіз жайл'айтад ͡ дейд ↓ /// ↑ о теңізге шыққаң ͡ гезде → // біз қызыл балықты бүйтеміз ↓ /// ↑ кейде тіпті бакұуге уөтіп кетіп → // атысып қалатын ͡ гездеріміз болад деп ↓ /// ↑ йенді бұлар теңіз жәйлы айтса ↑ // бұлар үндемей жағы қайырылысып қалады ↓ /// ↑ білмейдіғой йенді теңізді ↓ /// ↑ содан сөйтіп → / күндег'әңгіме сол дейді ↓ /// ↑ соны досан дейтін нағашым → // тыңдап жатады ͡ дейд'әңгімесін ↓ /// |
қонақ: ↑мына жаңағ'айттым ͡ ғо →// досан дейтін→/ бір нағашымның әңгімесін айтып кетейін ↓///↑ досан дейтін→/ жетіб̊айда жұмұш ͡ шасайды ↓///↑ қасында ͡гілең біреуү→/ тұщұқұдұқтікі→// біреу'ералынікі →// біреуү жарманыкі →// кілең ауұлдұң жігіттері ↓///↑ йералыдам ͡ бір жігіт ͡ пар дейді ↓///↑ содаң ͡ гешке жатыб̊ ͡ жіб̊еріп→// шарұуашылығ ͡ айтамыз ͡ ғой ↓///↑ сол манағ'ералының жігіті→// теңіж ͡ жәйл'айтады дейді ↓///↑ уо / теңізге шыққаң ͡ гезде→// біз ͡ ғызыл балықты ͡б̊үйтөмүз ↓///↑ кейде тіпті ͡б̊акұуг'өтүп ͡ кетіп→// атысып қалатың ͡ гездеріміз ͡б̊олады / деп ↓///↑ йенді ͡б̊ұлар теңіж ͡ жәйл'айтčа →// бұлар үндөмөй жағы ͡ ғайырылысып қалады ↓///↑ білмейді ͡ ғой ͡ енді теңізді ↓///↑ содан сөйтүп→/ күндөг'әңгіме сол дейді ↓///↑ сонұ досан дейтін нағашым→// тыңдаб̊ ͡ жатады дейд'әңгімесін ↓/// |
Қонақ: Мына жаңағы айттым ғо, Досан дейтін бір нағашымның әңгімесін айтып кетейін. Досан дейтін Жетібайда жұмыс жасайды. Қасында кілең біреуі Тұщықұдықтікі, біреуі Ералынікі, біреуі Жарманыкі кілең ауылдың жігіттері. Ералыдан бір жігіт бар дейді. Содан кешке жатып жіберіп, шаруашылық айтамыз ғой. Со манағы Ералының жігіті теңіз жайлы айтады дейді. - О, теңізге шыққан кезде біз қызыл балықты бүйтеміз. Кейде тіпті Бакуге өтіп кетіп, атысып қалатын кездеріміз болады, - деп. Енді бұлар теңіз жайлы айтса, бұлар үндемей жағы қайырылысып қалады. Білмейді ғой енді теңізді. Содан сөйтіп күндегі әңгіме сол дейді. Соны Досан дейтін нағашым тыңдап жатады дейді әңгімесін. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
содам ͡ біргүні → / жаңағ'ералының жігіт'айтыпты → // уой ағам дейтін → / кеше бір айғыр үй жылқы алып → // қысырақ қылып айырып → // соны былайғ'айналдырып жайып жүрміз десе ↑ /// ↑ жаңағы досан айтады дейді → // ай / сен уол жәйл'айтпашы → // құрлық жәйлы айтпашы → // бір-екеуін теңізге тыға берсейш → // ұсталып қаласыңғой деп ↓ /// ↑ сосұн йенді жаңағы → // уөз бір әкемнен айтып ͡ кетейін ↓ /// ↑ әкем бар кәзір сексен сегізде → // жасы уотұз төртінші жылғы ↓ /// ↑ сол йенд'үйге ͡ гелеміз → // сірә / дос жараның болады қыдырып келесің → // со тойдан келесің ↓ /// ↑ со біркүні / үйде шәй ішіп уотсақ → // маған айтады → // ай қуатбек жанай → // уосы сен арақ ішпе дейді ↓ /// ↑ сосын кәзір дейтін → / арақ дейтін / байағы біздің ͡ гезімізде таз йеді ↓ /// ↑ таза бидайдан жасайтын йед ↓ /// ↑ кәзіргі дейтін жын ↓/// |
↑ содам ͡ біргүнү→/ жаңағы/ йуой ағам дейтін→/ кеше ͡б̊ір айғыр үй жылқ'алып →// қысырақ қылыб̊ ͡айырып→// сонұ ͡б̊ылайғ'айналдырып жайыб̊ ͡ жүрмүз десе ↑///↑ жаңағы досан айтады дейді→// ай / сен уол жайл'айтпашы →// құрлұғ ͡ жәйл'айтпашы →// бір-екеуүн теңізге тыға ͡б̊ерсеңші→// ұсталып қаласың ͡ ғой ͡ деп ↓///↑ сосұн йенді жаңағы→// уөз ͡б̊ір әкемнен айтып ͡ кетейін ↓///↑ әкем ͡ бар ͡гәзір сек̊сен сегізде→// жас'отұзтөртүншү жылғы ↓///↑ сол йенд'үйгө ͡гелеміз→// сірә дош ͡ шараның болады қыдырып келесің→// сол тойдаң ͡ гелесің ↓///↑ со біргүнү үйдө шәй ішіб̊ ͡отырсақ→// маған айтады→// ай / құуатпег ͡ жанай / уосұ сен арағ ͡ ішпе ͡ дейді ↓///↑ сосұң ͡ гәзір дейтін→/ арағ ͡дейтін/ байағы ͡б̊іздің ͡гезімізде таз'еді ↓///↑ таза ͡б̊йідайдан жасайтын ͡ еді ↓///↑ қәзіргі дейтін жын ↓/// |
Содан бір күні жаңағы Ералының жігіті айтыпты: - Ой, ағам дейтін кеше бір айғыр үй жылқы алып, қысырақ қылып айырып, соны былайға айналдырып жайып жүрміз, - десе. Жаңағы Досан айтады дейді: - Ай, сен ол жайлы айтпашы, құрлық жайлы айтпашы, бір-екеуін теңізге тыға берсейші, ұсталып қаласың ғой, - деп. Сосын енді жаңағы өз бір әкемнен айтып кетейін. Әкем бар кәзір 88-де жасы 34-інші жылғы. Сол енді үйге келеміз, сірә, дос жараның болады қыдырып келесің, со тойдан келесің. Со бір күні үйде шай ішіп отсақ, маған айтады: - Ай, Қуатбек Жанай, осы сен арақ ішпе, - дейді. Сосын кәзір дейтін, арақ дейтін баяғы біздің кезімізде таза еді. Таза бидайдан жасайтын еді. Кәзіргі дейтін жын. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
жүргізуші:↑ ұу/ химикат ↓///
қонақ: ↑ химикат → / кәзірг'арақтарды ішпең кәзіргіні деп ↓ /// ↑ сосын менд'ақталып атырмыңғо → // йенді / уой: тәте менің арақ ішкенімді → // қайдам білесің ↑ ///↑ мен арағ ішпеймін → // менің арақ ішкенімді қайдам білесің ↑ ///↑ үйгө бір қыйсалаңдап келмеймін→ // ійә бір балаға сөйлөп → // дауұс көтеріп жатпаймын деп сөйтсем ↓ /// ↑
жүргізуші: ↑әйелге тіймеймін ↓/// |
↑ жүргізуші:↑ ихймыйкат ↓///↑ қонақ: ↑хыймыйкат→/ қәзірг'арақтарды ішпең ͡гәзіргіні деп ↓///↑ сосұн менд'ақталып жатырмыңғой→// йенд'ой тәте менің арағ ͡ ішкенімді→// қайдам ͡ білесің ↓///↑ мен арағ ͡ ішпеймін→// менің арағ ͡ ішкенімді ͡ғайдам ͡ білесің ↓///↑ үйгө ͡б̊ір ͡ ғыйсалаңдап келмеймін→// ійәб̊ ͡б̊алағат ͡ čөйлөп→// дауұс көтөрүб̊ жатпаймын деп̊ ͡ сөйтčөм ↓/// ↑ жүргізуші: ↑әйелге тіймеймін ↓/// |
Жүргізуші: У, химикат.
Қонақ: Химикат, кәзіргі арақтарды ішпең, кәзіргіні деп. Сосын мен де ақталып жатырмын ғо енді: - Ой, тәте, менің арақ ішкенімді қайдан білесің? Мен арақ ішпеймін, менің арақ ішкенімді қайдан білесің. Үйге бір қисалаңдап келмеймін, иә, бір балағат сөйлеп, дауыс көтеріп жатпаймын, - деп, сөйтсем.
Жүргізуші: Әйелге тимеймін. |
Болатбек Тасымбаев
|
▶
|
қонақ:↑ әйелге тіймеймін ↓///↑ сөйдес'әкемнің айтатынығой→// білмеймін әйтеуір қызара бөртіп отырасың деп ↓///↑
жүргізіші: ↑ал бәрекелді→// ұуақытымызда жақындап қалған сыйяқты көке ↓///↑ бір ауыз біздің бағдарламаға→/ лебізіңізді білдіріп жіберсеңіз ↓///↑
қонақ: ал жақсы→/ нұрлан мына уөзүң шақырып→// со сай себептермен келіпжатырмыз ↓///↑ мына қышқыл мысқыл дейтін→// бүкіл қазақыстан көріп ͡ жатқан передача→// уөркөндей берсін→// уөсе берсін ↓///↑ йенді мына ұуақыттард'ұзартып→// бір сағат жобасында ͡ғылып→// ауқымды ͡ ғылып түсіріп→// сондай үлкен передача болсын ↓///↑ басың аман→// денің сауболсұн→// бала-шаға аман болсұн ↓///↑
жүргізуші: ↑құрметті көрермендер→/ қышқыл мысқыл бағдарламасының келесі санында кездескенше→// аман-сауболыңыздар ↓///↑ |
↑ қонақ:↑ әйелге тіймеймін ↓///↑ сөйдесе→/әкемнің айтатыны ͡ ғой→// білмеймін әйтеуүр ͡ ғызара ͡б̊өртүб̊ ͡отұрасың деп ↓///↑ жүргізуші: ↑ал бәрекелді→// ұуақытымызда жақындап қалған сыйақты ͡гөкө ↓///↑ бір ауұз ͡б̊іздің бағдарламаға→/ ілеб̊ізіңізд'айтып жіб̊ерсеңіз ↓///↑ қонақ: ал жақ̊сы→/ нұрлан мын'өзүң шақырып→// со сай себ̊ептермең ͡ геліб̊ жатырмыз ↓///↑ мына ͡ғышқ̊ыл мысқыл дейтін→// бүткүл ͡ ғазақ̊стаң ͡ гөрүб̊ жатқан передача→// уөркөндөй ͡ б̊ерсін→// уөсө ͡б̊ерсін ↓///↑ йенді мын'ұуақыттард'ұзартып →/ бір сағат ͡шоб̊асында ͡ғылып→// ауқұмдұ ͡ ғылып түсүрүп→// сондай үлкөм ͡ передача ͡б̊олсұн ↓///↑ басың аман→// денің сау ͡ б̊олсұн // бала-шағ'аман болсұн ↑///
жүргізуші: ↑құрметті ͡гөрөрмөндер→/ қышқ̊ыл мысқыл бағдарламасының ͡гелесі санында ͡гездескенше / аман-сау ͡б̊олұңұздар ↑ /// |
Қонақ: Әйелге тимеймін. Сөйтсе әкемнің айтатыны ғой: - Білмеймін, әйтеуір қызара бөртіп отырасың, - деп.
Жүргізуші: Ал бәрекелді, уақытымыз да жақындап қалған сияқты, Бөке. Бір ауыз біздің бағдарламаға лебізіңізді айтып жіберсеңіз.
Қонақ: Ал жақсы, Нұрлан, мына өзің шақырып, сол сай себептермен келіп атырмыз. Мына "Қышқыл мысқыл" дейтін бүткіл Қазақстан көріп жатқан передача өркендей берсін, өсе берсін. Енді мына уақыттарды ұзартып, бір сағат жобасында қылып ауқымды қылып түсіріп, сондай үлкен передача болсын. Басың аман, денің сау болсын, бала-шаға аман болсын!
Жүргізуші: Құрметті көрермендер, "Қышқыл мысқыл" бағдарламасының келесі санында кездескенше аман-сау болыңыздар! |
Ғани Бейсембаев
|
▶
|
|
|
Қазақ тілі өзінің иммунитетінен айырылған тілдердің бірі. Оны қалай келтіруге болад? Қалай түсіндіру керек қарапайым тілменен? Иа, тілдің иммунитеті дегеніміз не? Осы тілдік иммунитеттен айырылғанның арқасында, біздің көп тілшілеріміз кез-келген жаңа сөздің бәрін қазақ тіліне аударуға ұмтылыс білдіру, бұл бейсаналық тұрғыдан қауіптену және одан қорғану болып есептелінеді. Оның арты. Ал ол не деген сөз? Жалпы халыққа түсінікті болу үшін айта кетуге болады. Жиырмасыншы ғасырдың басында, кез-келген жаңа сөз иммунитеті бар қазақ тіліне енген кезде, мысалы завод деген сөздер зауыт, Москва деген сөздеріңіз Мәскеу, ведро деген сөздеріңіз бедре, самовар деген сөздеріңіз самауыр боп оп-оңай еніп, қазақтанып кетіп жатты. Міне, иммунитеті бар тіл, осылай түрлендіріп алып кете береді. |
Ғани Бейсембаев
|
▶
|
|
|
Біз иммунитеті жоғалған тілге айналғанымыздың арқасында, кәзір сіз бен біздің мына эфирден былай шыға бере, сөзіміздің арасына міндетті түрде орыс тілін тілдік сөздерін қосып отырмыз. Ол бір. Екіншіден, кез-келген сөзді біз таза, сол күйінде қабылдап отырмыз. Мысалы, орыс тілділер “Интернэйшенел” деген сөзді, “Интернационалист” деп қабылдайды. Қазақ интернационалист деп орыстан ала салады. Егер де бізде мына тілдік иммунинтет сақталған кезде, онда біз интерналисттік деп қабылдап емес едік. Оны кәдімгідей транскрипцияға ұшырап, ол өзіміздің жаңағы Москва-Мәскеу деген сияқты түрленіп қабылданып кете беретін еді. |
Ғани Бейсембаев
|
▶
|
|
|
Ал енді олай қабылданбағандықтан, тікелей бізге кіріп отырғандықтан, бұл негізі жаңағы біздің иммунитетіміздің, әлсіздігі мен жоқтығының әсерінен, біз амал жоқ ол сөздерді қазақша баламасыз деп, аударуға ұмтылуымыздың, ең басты трагедиямыз осында жатыр. Сондықтан да, біз қырық екі әріптен құтылуымыз керек. Қырық екі әріптің болуы, біздің жастардың өз көз алдыңызға елестетіп көрсеңіз, осы елдің бірінші сынып оқушылары қырық екі әріпті үйреніп жатыр. Бүкіл әлім жиырма-отыздан арты, аспайтын әріп оқып жатқанда, біздің жастарымыз, балдарымыз, қырық екі әріп оқып жатады. Көрдіңіз ба? Екіншіден, жаңа қырық екі әріп мынау кірме сөздердің таза өзгеріссіз, иммунитетсіз, антивируссыз кіріп кетуіне мүмкіндік беріп жатыр. |
Ғани Бейсембаев
|
▶
|
|
|
Сондықтан, бірінші кезекте біздің алфавиттегі негізгі әріптердің жиырма бестен аспауы, жиырма алтыдан болуы, ол өте қуанышты деп қабылдаймын. Бірақ менің бұл жерде халықпен бірге келісетін бір ғана дүнием біздің сол жиырма бес-жиырма алтының ішіне бұрынғы орыс тілді Ч, В деген әріптердің Ц деген әріптердің кіруін қайта қарастыру керек сияқты. Бізге ол қаншалықты керек? Ц деген сөз қазақтық төл сөзінде бар ма, жоқ па? Және егер ц түсіп қалса, циркты сирк деп атаған, немесе циркульді сиркуль деп атағаннан біз іш нәрсе ұтылмаймыз. Одан қорқудың қажеті жоқ. Керісінше біздің жаңағы тілдік иммунитетіміз күшейіп, мынау қазақ тілді ортаны көбеюіне үлкен ықпал етеді. Көрдіңіз ба, оны таза болып сақталуына мүмкіндік береді. |
Ғани Бейсембаев
|
▶
|
|
|
Әп-әдемі өзінің акцентіменен мысалы, грузин халқы сөйлей береді. Орысша сөйлеген кезде, міндетті түрде акцентпен сөйлейд. Оған ішкі күліп жатқан жоқ. Өте әдемі, ұғынықты. Ағылшындар орыс тілінде сөйлегенде, олар да кәдімгі өзінің акцентіменен сөйлейді. Кез-келген ұлт өзінің акцентіменен, кез-келген басқа тілде сөйлейді. Оған ішқандай, ең бастысы түсінісе алса, біле алса болды емес па, бір-бірімен. Көрдіңіз ба? Ал біз мақтанамыз. Біз таза сөйлей аламыз деп. Ол мықты көрсеткіш деп мен ойламаймын. Өйткені, міндетті түрде, адамның этностық идентификациясы сақталуы керек. Сонда ол, оның қорқынышы үрейі, басқа тілді үйренуге, және басқа тілмен кірігіп, өзінің тілінен айырылып қалу деген мәселе, ол бірденен өзінен-өзі шешімін табады. |
Ғани Бейсембаев
|
▶
|
|
|
Мынау, ұлттық код деп отақанымыз не? Біздің түп тамырдың оралуымыз дегеніміз не? Егер біз таза қазақ тілінде сөйлей алмасақ. Таза қазақ тіліндегі, әдет ғұрыпты бойымызға, сіңіре алмасақ, онда біз тамырымыздан, кодымыздан айырылған болып есептелеміз. Ұлттық кодқа, тамырға оралудың ең басты тарихи, шешуші мәселесі, осы біздің латын графикасын көшуіміз болып есептеледі. Бірақ, бұны шайқалтып алмай, бұны шошытып алмай, бүлдіріп алмай, қарсы екен деп, осы екен деп, бекерден бекер шулата бермей, қайта шешуін табуға талпыныс білдіру керек. Мысалы, кейбір азаматтар әртүрлі пікір білдіріп жатыр. |
Ғани Бейсембаев
|
▶
|
|
|
Кейбір азаматтар қырық екі әріпті латын графикасына көшіруді ұсынып жатыр. Бұл барып тұрған қате. Ол түсінбейді. Не үшін латын графикасына көшу керектігін. Ондай адамдардың пікірін тыңдау қажет па? Әрине, қажет емес. Мүлдем қажет емес. Екіншіден, ең үлкен себептерінің бірін, елбасы өзі айтып кетті. Бұл шетелде жүрген қандастарымыздың бір хәріппен тілімізді түсінуге алып келу. Ең үлкен тағы бір ел арасында жүрген қателіктерінің бірі, бүгінгі жиында Асылы Осман апайымыз айтып кетті. Елдер қазақ тілін латын тіліне көшіп жатыр дегенді қате түсініп жүр. Латын тіліне көшіп жатқанымыз жоқ. Тек қана хәр таңбалауды ауыстырып жатырмыз. Кириллицалық таңбалаудан, латындық таңбалауға көшіп жатырмыз. |
Ғани Бейсембаев
|
▶
|
|
|
Ол шұрайлы қазақ тілі жойылмау керек. Ол жойылмайд та, оған жойылуына әсер етпейді. Бірақ, біз жаңағы мән беретін дүние, ол тіліміздің шұрайлығын жоғалтпайтын, оны одан сайын жандандыратын хәріптерімізден айырылып қалмау. Әрине, бұл басты біздің жаңағы мамандардың деп қоятын дүниесі. Бүгінгі жиынға жиналған азаматтардың гені енді зиялы қауым болды ғой. Барлығы жиналып отыр. Бірақ менің түсінігімше, міндетті түрде тек қана Байтұрсынов институты ғана емес, біздің елімізде әрбір жоғары оқу орындарында тіпті кейді мектептерде де, мықты лингвист ғалымдар жұмыс істеп жатыр. Осы тілді зерттеп жүрген, зерделеп жүрген республикадағы барлық мықты-мықты лингвисттер үн қосуын қалар еді. |
Ғани Бейсембаев
|
▶
|
|
|
Қазіргі күні үн қосып жатқандар, бұл мына қазақ тілінен, тілдік жанағы тіл білімінен лингвист емес, тілші емес адамдар пікір білдіріп жатыр. Қарапайым адамдар, көп нәрсені біле бермейді. Мысалы, өзіңіз жақсы білесіз, қосарланған әріп, таңба арқылы бір әріпті белгілеу бұл барлық шетел тілдерінде бар. Мысалы, пежо деген француз тіліндегі жазуды оқып көріңізші. Жалпы оқылатыны былай, а жазылуы қандай. Ағылшын тіліндегі бір ә жаңағы дыбысты, төрт-бес әріпті таңбалайтындығын білеміз. Одан кейін, мына неміс тілдеріндегі скул ы шкул дейд иа. Жанағыңдай екі-үш дыбыс, бірақ белгіленетін бес-алты, жеті-сегіз әріптер, таңбалар. Сондықтан, бұл жерде әрине дау құрудың қажеті жоқ. |
Ғани Бейсембаев
|
▶
|
|
|
Әр нәрсені көтерген кезде, ойланып, жанағы ақпаратты тарататын біздің желіде отырған кейбір мықты кісілеріміз шыныменен егерде сол тілде, сол дүниеге жаны ашитын болса, керісінше үн қоссын. Бірақ, мамандармен ақылдасып, өзінің ойын айтып, дұрыс па өзі, дұрыс емес па, содан кейін бары мына желіге шығып жатса, бұл жанашырлық болар еді. Ал енді бұл саладан түк те де білмей, тек қана жай айқаймен шығу, керісінші бұл халықты адастыру, және зиян. Зиян тиіп жатыр. Көрдіңіз ба. Білмейтін жастар, ағалар айтып жатқаннан кейін, дұрыс екен деп қабылдай береді. Бүгінгі күні кім шулап, кім қаттырақ шуласа, соның сөзі рас сияқты көрінеді. |
Ғани Бейсембаев
|
▶
|
|
|
Бірақ біз қазір желіні тыңдап отырғаннан кейін білеміз ғой. Бірінші қатты шулап, оның артынан ол шудың негізсіз, себепсіз екендігін, санын соқ қылып жатқан жерлер бар. Сондықтан, мына кісі айтты екен, жұлдыз өткен, осыныкы дұрыс дегеннен гөрі, маман ба бірінші айтып жатқан адам, маман емес пе? Неге сүйеніп бұл айтып жатыр. Осыған көбірек мән беруіміз керек. Сонда біз, жанағы тарихи әділдікті орнатып, салиқалы ой айтып, бірігіп, осы латын графикасын енгізіп, өзіміздің тарихта кеткен есебімізді қайтаруға мүмкінді аламыз. Осыны бүкіл ел, шыныменен халыққа жаны ашитын, қазақ тіліне жаны ашитын халық, өзінің жаңағы имиджін көтеру үшін, батыр болу үшін емес. |
Ғани Бейсембаев
|
▶
|
|
|
Расында, қазақ жолында, тіл жолында құрбандыққа шалынғысы келген адам осылай үлкен бір, абайлықпенен шынайы, иа, шын ойлап, жан ашарлықпенен қараған адам, бұл мамандарға сүйене отырып, солардың сөздерін сөздерін талқылай отырып, және бір ғана маманды емес, бірнеше маманның сөздерін қосып, тыңдай отырып, шешім қабылдау керек. Өйткені, кейде маман да қателесетін |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑құрметті телекөрермендер↓/// ↑біз ͡б̊үгін/ ұлт пен ұрұух атты телеб̊ағдарламамыздың кезекті хаб̊ар санында// алаш мұрасы және тіл тұурал'әңгіме қозғайтын боламыз↓/// ↑стұудійа қонағы/ фійлалогійа ғылымының докторы// прафесор/ ірепресійағ'ұшұраған қазақ зыйалыларының мұрасын зерттейтін// арыс қорұнұң презійденті// арыс баспасының дійректоры ғарыйфолл'әнес ↓/// ↑стұудійад'ахмет йелеу↓/// ↑сәрсенбінің сәтінд'арнамызға қош келдіңіз/ ғареке↓/// ↑ырақмет↓/// ↑көңіл күйіңіз қалай↓/// ↑мқм йенді жетісүуда көрдіңіз// таб̊ійғаттың тамаша/ уоның адамның көңіл күйін көтеретін уөзүнің бір құдіреті ͡б̊ар ғой// жетісүудың қашанда↓/// ↑йенді уөзіңіз ͡б̊ілесіз// ахаң кезінд'айтқан // ахмет байтұрсынов қазақ бір құуғыншы халық// жоқ̊шы халық// жоғын іздеп жүред деп↓/// ↑ сол айтпақ̊шы/ сіз ұзақ жылдардан бері// тоқ̊сан йекінші жылдан бері/ уосы ірепресійағ'ұшұраған қазақ зыйалыларының жоғын жоқтайтын// мұңын мұңдайтын қорды ͡б̊асқарып келесіз↓/// ↑уосы қор қандай жұмыс атқарұуда↓/// |
↑құрметті телекөрөрмөндер↓/// ↑біз ͡б̊үгүн/ ұлт пен ұрұух атты телеб̊ағдарламамыздың ͡гезекті хаб̊ар санында// алаш мұрасы және тіл тұурал'әңгіме қозғайтым боламыз↓/// ↑стұудійа қонағы/ фыйлологұйа ғылымының докторұ// професор/ ірепресійағ'ұшұраған қазақ зыйалыларының мұрасын зерттейтін// арыс қорұнұң презійденті// арыс ͡паспасының дійректорұ ғарыйфолл'әнес ↓/// ↑стұудыйад'ахмет йелеу↓/// ↑сәрсембінің сәтінд'арнамызға қош келдіңіз/ ғареке↓/// ↑ырақмет↓/// ↑көңүл ͡гүйүңүз ͡ғалай↓/// ↑мқм йенді жетісүуда ͡ гөрдүңүз// таб̊ыйғаттың тамаша/ уонұң адамның ͡гөңүл ͡гүйүң ͡ гөтөрөтін уөзүнүң бір ͡ғұдіреті ͡б̊ар ғой// жетісүудұң ͡ғашанда↓/// ↑йенді уөзүңүз ͡б̊ілесіз// ахаң ͡гезінд'айтқан // ахмет ͡пайтұрсұнов қазақ ͡пір ͡ғұуғұншұ халық// жоқ̊шұ халық// жоғұн іздеб̊ жүрөд деп↓/// ↑сол айтпақ̊шы/ сіз ұзағ жылдардам бері// тоқ̊сан йекінші жылдам бері/ уосұ ірепресійағ'ұшұраған қазақ зыйалыларының жоғұн жоқтайтын// мұңұн мұңдайтың ͡ ғордұ ͡б̊асқарып келесіз↓/// ↑уосұ қор ͡ғандай жұмұс атқарұуда↓/// |
- Құрметті телекөрермендер! Біз бүгін «Ұлт пен рух» атты телебағдарламамыздың кезекті хабар санында Алаш мұрасы және тіл туралы әңгіме қозғайтын боламыз. Студия қонағы - филология ғылымының докторы, профессор, репрессияға ұшыраған қазақ зиялыларының мұрасын зерттейтін «Арыс» қорының президенті, «Арыс» баспасының директоры Ғарифолла Әнес. Студияда - Ахмет Елеу. Сәрсенбінің сәтінде арнамызға қош келдіңіз, Ғареке!
- Рақмет!
- Көңіл-күйіңіз қалай?
- Мхм, енді Жетісуда көрдіңіз, табиғаттың тамаша, оның адамның көңіл-күйін көтеретін өзінің бір құдіреті бар ғой, Жетісудың қашанда. Енді өзіңіз білесіз, Ахаң кезінде айтқан, Ахмет Байтұрсынов, «қазақ бір қуғыншы халық, жоқшы халық, жоғын іздеп жүред» деп. Сол айтпақшы, сіз ұзақ жылдардан бері, 92-ші жылдан бері осы репрессияға ұшыраған қазақ зиялыларының жоғын жоқтайтын, мұңын мұңдайтын қорды басқарып келесіз. Осы қор қандай жұмыс атқаруда? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді қор/ бұл уосы ͡б̊ыйылғы жылы төртінші сәуірде жыйырма ͡б̊ес жыл болд↓/// ↑шійрек ғасыр ͡б̊олды ғой йенді↓/// ↑тоқтаусыз жұмыс істеп келе жатырған жағдайымыз ͡б̊ар↓/// ↑і і қордың йенді негізг'үлкен шарұуасының бірі// уос'алаш зыйалыларының мұрасын шығарұу ғой↓/// ↑қазір сол мынау/ алаштың жүз жылдығына уорай үлкен бағдарламамыз ͡б̊ар↓/// ↑алаш жүз деген// соған бір жүз том кітаб̊ымыз дайын// шетінен ақырын ақырын шығып жатыр↓/// ↑бүгін халел досмұхамедовтің үш томдық жаңағы жанұуарлар деген кітаб̊ы// содан кейін мынау тән саулығы деген↓/// ↑бірінші томы жан саулығы деп аталад// йекінші томы тән саулығы деп аталад// үшінші жанұуарлар деп айтад↓/// ↑уоны кейін толығырақ айтып беремін↓/// |
↑йенді ͡ғор/ бұл уосұ ͡б̊ыйылғы жылы төртүншү сәуүрдө жыйырма ͡б̊еш ͡ шыл болд↓/// ↑шійрек ғасыр ͡б̊олдұ ғой йенді↓/// ↑тоқтаусұж жұмұс істеп келе жатырған жағдайымыз ͡б̊ар↓/// ↑і і қордұң йенді негізг'үлкөн шарұуасының бірі// уос'алаш зыйалыларының мұрасын шығарұу ғой↓/// ↑қазір сол мынау/ алаштың жүж жылдығына уорай үлкөм бағдарламамыз ͡б̊ар↓/// ↑алаш шүз деген// соғам бір жүз том ͡гітаб̊ымыз дайын// шетінен ақырын ақырын шығыб̊ жатыр↓/// ↑бүгүн халел досмұхамедовтің үш томдұғ жаңағы жанұуарлар дегең ͡ гітаб̊ы// содаң ͡ гейін мынау тән саулұғұ деген↓/// ↑бірінші томұ жан саулұғұ деб̊ ͡аталад// йекінші томұ тән саулұғұ деб̊ ͡аталад// үшүншү жанұуарлар деб̊ ͡айтад↓/// ↑уонұ ͡гейін толұғұрағ айтып ͡перемін↓/// |
- Енді қор - бұл осы биылғы жылы 4 сәуірде 25 жыл болд. Ширек ғасыр болды ғой енді. Тоқтаусыз жұмыс істеп келе жатырған жағдайымыз бар. І-і қордың енді негізгі, үлкен шаруасының бірі - осы Алаш зиялыларының мұрасын шығару ғой. Қазір сол, мынау Алаштың 100 жылдығына орай үлкен бағдарламамыз бар. «Алаш-100» деген, соған бір жүз том кітабымыз дайын, шетінен ақырын-ақырын шығып жатыр. Бүгін Халел Досмұхамедовтің 3 томдық, жаңағы, «Жануарлар» деген кітабы, содан кейін мынау «Тән саулығы» деген. Бірінші томы «Жан саулығы» деп аталад, екінші томы «Тән саулығы» деп аталад, үшінші «Жануарлар» деп айтад. Оны кейін толығырақ айтып беремін. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑уосы жүз томдықтың қырық бес томын/ жартысын деп айтұуға ͡б̊олад// жаңағы қазақтың ы ы мынау ненің іревалйұусійаның уо жақ/ бұ жағы дейміз ғой йенді// жаңағы сол жыйырмасыншы жылдарға дейіңг'араб̊ қарпімен шыққан газет жұурналдары құрайды↓/// ↑уоның ішінде мың тоғыз жүз уон бірінші жылы↓/// ↑қазақ/ айқап бәрі ͡б̊ар ма сонда↓/// ↑ійә/ уоралдан шыққан қазақ̊стан газетінен бастап// айқап бес том болып̊ шығып жатыр↓/// ↑уол фак̊сіймійлесімен шығып жатыр↓/// ↑қазақ газеті жеті том болып̊ шығып жатыр↓/// ↑үшкүлтай апамыздың сұухамбердінің аты көрсетіліп тұр ма↓/// |
↑уосұ жүз томдұқтұң ͡ғырық ͡пес томұн/ жартысын деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олад// жаңағы қазақтың ы ы мынау ненің іревалйұусыйаның уо жақ/ бұ жағы дейміз ғой йенді// жаңағы сол жыйырмасыншы жылдарға дейіңг'араб̊ қарпімен шыққан газет ͡шұурналдары құрайды↓/// ↑уонұң ішінде мың тоғұж жүз уом бірінші жылы↓/// ↑қазақ/ айқап ͡пәрі ͡б̊ар ма сонда↓/// ↑ійә/ уоралдан шыққаң ͡ ғазақ̊стан газетінем бастап// айқап ͡пес том болұп̊ шығыб̊ жатыр↓/// ↑уол фак̊сыймыйлесімен шығыб̊ жатыр↓/// ↑қазақ ͡казеті жеті том болұп̊ шығыб̊ жатыр↓/// ↑үшкүлтай апамыздың сұухамбердінің аты ͡гөрсөтүліп тұр ма↓/// |
- Осы 100 томдықтың 45 томын, жартысын деп айтуға болад, жаңағы, қазақтың ы-ы мынау ненің, революцияның о жақ, бұ жағы дейміз ғой енді, жаңағы, сол 20-шы жылдарға дейінгі араб қарпімен шыққан газет-журналдары құрайды. Оның ішінде 1911 жылы...
- «Қазақ», «Айқап» бәрі бар ма сонда?
- Иә, Оралдан шыққан «Қазақстан» газетінен бастап, «Айқап» 5 том болып шығып жатыр. Ол факсимилесімен шығып жатыр. «Қазақ» газеті 7 том болып шығып жатыр.
- Үшкүлтай апамыздың, Суханбердінің аты көрсетіліп тұр ма? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ійә/ көрсетіліп тұр ғой↓/// ↑йенд'айтылады ғой бәрі↓/// ↑сол жаңағы/ соған сарыарқа газеті ͡б̊ірінші ірет ш̆ығайын деп жатыр↓/// ↑йенді уол йешқ̊андай пайдаланылмаған// уосы кезге дейін айналымға/ ғылымый айналымға түспеген↓/// ↑соларға дайындалып жатырмыз↓/// ↑жалпы сосын әр адамға ͡б̊ір томнан↓/// ↑мысалы жаңағы/ мұхамбетжан тынышпаевқа ͡б̊ір том// байтұрсыновқа/ бөкейхановқа дегендей үлкен үлкен нәрселер жасалып жатыр↓/// ↑бұл йенді ͡б̊ылайш'айтқанда // уос'алаштың бір қорытындысы сыйақты ͡б̊олад/ мысалы↓/// ↑йенді ырасында ͡б̊ыйыл ғареке// керемет жыл ғой↓/// ↑мысалы/ ашаршылыққа сек̊сен бес жыл// ірепресійаға сек̊сен жыл// алашқ̊а жүз жыл↓/// ↑бұл йенді керемет атаулы жыл және қордың↓/// |
↑ійә/ көрсөтүліп тұр ғой↓/// ↑йенд'айтылады ғой бәрі↓/// ↑сол жаңағы/ соған сарыарқа газеті ͡б̊ірінші ірет ш̆ығайын деб̊ жатыр↓/// ↑йенді уол йешқ̊андай пайдаланылмаған// уосұ ͡гезге дейін айналымға/ ғылымый айналымға түспөгөн↓/// ↑соларға дайындалыб̊ жатырмыз↓/// ↑жалпы сосұн әр адамға ͡б̊ір томнан↓/// ↑мысалы жаңағы/ мұхамбетш̆ан тынышпаевқа ͡б̊ір том// байтұрсұновқа/ бөкөйхановқа дегендей үлкөн үлкөн нәрселер жасалыб̊ жатыр↓/// ↑бұл йенді ͡б̊ылайш'айтқанда // уос'алаштың бір ͡ғорұтұндысы сыйақты ͡б̊олад/ мысалы↓/// ↑йенді ырасында ͡б̊ыйыл ғареке// керемет ͡шыл ғой↓/// ↑мысалы/ ашаршылыққа сек̊сем беш ͡ шыл// ірепресійәға сек̊сен жыл// алашқ̊а жүж жыл↓/// ↑бұл йенді ͡геремет атаулұ жыл және қордұң↓/// |
- Иә, көрсетіліп тұр ғой. Енді айтылады ғой бәрі. Сол жаңағы, соған «Сарыарқа» газеті бірінші рет шығайын деп жатыр. Енді ол ешқандай пайдаланылмаған, осы кезге дейін айналымға, ғылыми айналымға түспеген. Соларға дайындалып жатырмыз. Жалпы сосын әр адамға бір томнан. Мысалы, жаңағы Мұхамбетжан Тынышпаевқа бір том, Байтұрсыновқа, Бөкейхановқа дегендей, үлкен-үлкен нәрселер жасалып жатыр. Бұл енді, былайша айтқанда, осы Алаштың бір қорытындысы сияқты болад, мысалы.
- Енді расында биыл, Ғареке, керемет жыл ғой. Мысалы, Ашаршылыққа сексен бес жыл, репрессияға сексен жыл, Алашқа жүз жыл. Бұл енді керемет атаулы жыл және қордың... |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді ͡б̊ыйыл эк̊спо ͡б̊олд// басқа жағдайлар ͡б̊олд↓/// ↑ұсұныс бердік// келесі жылды мүмкіндік болса// алаш жылы деп жәрыйаласақ деп↓/// ↑уөйткені уөзіңіз ͡б̊ілесіз// уорынборд'алаштың жалпықазақ йекі сезі уөтті ғой↓/// ↑біреу шілдеде уөтті де// біреу желтоқ̊санда уөтті↓/// ↑сол желтоқ̊санның уон йекісі күні/ түңгі сағат үште жаңағ'алаш үкметі жәрыйаланды// алаш партыйасы жәрыйаланды// алашорд'үкіметі жәрыйаланды↓/// ↑сонда йенді ͡б̊ыйылғы уон жетінші жылда жүз жылдығымыз ͡б̊ір айналдырған// бір уон бес/жыйырм'ақ күн болайын деп тұр ғой↓/// ↑ал йенді негізг'алаштың қызметі уон сегізінші жылы ͡б̊олд/ мысалы↓/// ↑уон тоғызыншы жылы ͡б̊олд дегендей↓/// ↑сосын уон тоғызыншы жылдың айағында// йенд'алаш қозғалысы түгел жаб̊ылып// жыйырмасыншы жылдың басында// жаңағы іленійннің атақты жарлығы/ декреті/ амнійстійа жәрыйаланды ғой// біздің уоқығандарға↓/// |
↑йенді ͡б̊ыйыл эк̊спо ͡б̊олд// басқа жағдайлар ͡б̊олд↓/// ↑ұсұнұс ͡пердік// келесі жылды мүмкүндүк болса// алаш ͡шылы деб̊ жәрыйаласағ ͡деп↓/// ↑уөйткөнү уөзүңүз ͡б̊ілесіз// уорұмборд'алаштың жалпықазақ йекі сезі уөттү ғой↓/// ↑біреу шілдеде уөттү де// біреу желтоқ̊санда уөттү↓/// ↑сол желтоқ̊санның уон йекісі ͡гүнү/ түңгү сағат үштө жаңағ'алаш үкүмөті жәрыйаланды// алаш партыйасы жәрыйаланды// алашорд'үкүмөті жәрыйаланды↓/// ↑сонда йенді ͡б̊ыйылғы уон жетінші жылда жүж жылдығымыз ͡б̊ір айналдырған// бір уом бес/жыйырм'ақ күм болайын деп тұр ғой↓/// ↑ал йенді негізг'алаштың қызметі уон сегізінші жылы ͡б̊олд/ мысалы↓/// ↑уон тоғұзұншы жылы ͡б̊олд дегендей↓/// ↑сосұн уон тоғұзұншы жылдың айағында// йенд'алаш қозғалысы түгөл жаб̊ылып// жыйырмасыншы жылдың басында// жаңағы іленійннің атақты жарлығы/ декреті/ амныйстыйа жәрыйаланды ғой// біздің уоқұғандарға↓/// |
- Енді биыл Экспо болд, басқа жағдайлар болд. Ұсыныс бердік, келесі жылды мүмкіндік болса, «Алаш жылы» деп жарияласақ деп. Өйткені өзіңіз білесіз, Орынборда Алаштың жалпықазақ екі съезі өтті ғой. Біреу шілдеде өтті де, біреу желтоқсанда өтті. Сол желтоқсанның 12-сі күні, түнгі сағат 3-те, жаңағы, Алаш үкіметі жарияланды, Алаш партиясы жарияланды, Алашорда үкіметі жарияланды. Сонда енді биылғы 17-ші жылда 100 жылдығымыз бір айналдырған, бір он бес-жиырма-ақ күн болайын деп тұр ғой. Ал енді, негізгі Алаштың қызметі 18-ші жылы болд, мысалы. 19-шы жылы болд дегендей. Сосын 19-шы жылдың аяғында, енді, Алаш қозғалысы түгел жабылып, 20-шы жылдың басында, жаңағы, Лениннің атақты жарлығы, декреті, амнистия жарияланды ғой, біздің оқығандарға. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑сондықтан меніңше/ быйыл йенді сол жылдың айағында// қазір алашт'үлкен былай көтеріп жатқанымыз уөте жақ̊сы↓/// ↑бірақ келесі жыл менің уойымша// сол алаш жылы ͡б̊олұу керек̊ сыйақты↓/// ↑алаш зыйалыларының бәрі керемет білімді/ уоқымыст'адамдар ғой йенді↓/// ↑бірақ уосұның ішінде йекі мықт'адам болды↓/// ↑энсійклопедійалық білімі ͡б̊ар деген сыйақты↓/// ↑уоның біріншісі халел досмұхамедов// йекіншісі мұхамеджан тынышпаев↓/// ↑неге уолай дегенде// уол йекеуі де петерб̊ордағы халел досмұхамедов әскерій медійсійналық академійаны ͡б̊ітірд де// мұхамеджан тынышпаев жаңағ'іймператорлық / йекеуі д'іймператорлық не/ жол қатынастар ійнстійтұутын бітірді↓/// ↑бұл іймператорлық уоқұуда уөте уөзүнің йерек̊шелігі ͡б̊олған// басқа уоқұуға қарағанда↓/// ↑бұл нелер жаңағы стүуденттер қандай атақт'адамдарды / ғұламаларды шақырғылары келед// солардың саб̊ақтарына ͡б̊әрі йеркін болған↓/// |
↑сондұқтан меніңше/ быйыл йенді сол жылдың айағында// қазір алашт'үлкөн былай гөтөрүб̊ жатқанымыз уөтө жақ̊сы↓/// ↑бірақ келесі жыл менің уойұмша// сол алаш ͡шылы ͡б̊олұу ͡герек̊ сыйақты↓/// ↑алаш зыйалыларының бәрі ͡геремет ͡пілімді/ уоқұмұст'адамдар ғой йенді↓/// ↑бірақ уосұнұң ішінде йекі мықт'адам болдұ↓/// ↑энсыйклопедійәлық ͡пілімі ͡б̊ар деген сыйақты↓/// ↑уонұң біріншісі халел досмұхамедов// йекіншісі мұхамеджан тынышпаев↓/// ↑неге уолай дегенде// уол йекеуү де петерб̊ордағы халел досмұхамедов әскерій медійсійналығ академійәны ͡б̊ітірд де// мұхамеджан тынышпаев жаңағ'іймператорлұқ / йекеуү д'іймператорлұқ не/ жол ғатынастар ыйнстыйтұутұм бітірді↓/// ↑бұл іймператорлұқ уоқұуда уөтө уөзүнүң йерек̊шелігі ͡б̊олған// басқа уоқұуға ͡ғарағанда↓/// ↑бұл нелер жаңағы стүудөнттөр ͡ғандай атақт'адамдарды / ғұламаларды шақырғылары ͡гелед// солардың саб̊ақтарына ͡б̊әрі йеркім болған↓/// |
- Сондықтан, меніңше, биыл енді сол жылдың аяғында, қазір Алашты үлкен, былай көтеріп жатқанымыз өте жақсы. Бірақ келесі жыл, менің ойымша, сол Алаш жылы болу керек сияқты. Алаш зиялыларының бәрі керемет білімді, оқымысты адамдар ғой енді. Бірақ осының ішінде екі мықты адам болды. Энциклопедиялық білімі бар деген сияқты. Оның біріншісі - Халел Досмұхамедов, екіншісі - Мұхамеджан Тынышпаев. Неге олай дегенде, ол екеуі де Петербордағы: Халел Досмұхамедов әскери-медициналық академияны бітірд де, Мұхамеджан Тынышпаев, жаңағы, императорлық, екеуі де императорлық не, Жол қатынастар институтын бітірді. Бұл императорлық оқуда өте өзінің ерекшелігі болған, басқа оқуға қарағанда. Бұл нелер, жаңағы, студенттер қандай атақты адамдарды, ғұламаларды шақырғылары келед, солардың сабақтарына бәрі еркін болған. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑сөйтіп бұлар мысалы халел досмұхамедов// жаңағы павловтардан білім алған// ырадлов/ бартолд сыйақты керемет керемет үлкен/ уос'әлемге әйгілі ғалымдардан білім алған↓/// ↑уөйткені жаңағы мұхаммеджан қаратаев// а мұхаммеджан тынышпаев қазақтың тарыйхын жазған кезде// мысалы ͡б̊ақтыгерей құлманов сыйақты шығыстанұу магійстрі ͡б̊олған// тіпті кандійдаттық дійсертасійа қорғаған адамдар ͡б̊олд тарыйхтан↓/// ↑ал бірақ кімге жаңағ'әлійхан бөкейхановтар/ байтұрсыновтар қазақтың тарыйхын түгендеуді мұхамеджан тынышпаевқа тап̊сырды↓/// ↑уөйткені мұхамеджан тынышпаевтың соған энсійклопедійалық білімі/ деңгейі жетіп// қазақтың алғашқ̊ы тұтас тарыйхын жазған мұхамеджан тынышпаев// мысалы тәшкеннен шығарған↓/// ↑сол сыйақты йенді мына халел досмұхамедов// жаңағы ғылымый кеңес деген болған// біздің ғылым академійасы сыйақты// соны ͡б̊асқарған білім академійасы сыйақты↓/// ↑сол жерде ͡б̊ұл кісі ͡б̊ес уоқұулық жазған↓/// ↑йең бірінші уоқұулық таб̊ійғаттанұу↓/// |
↑сөйтүп ͡пұлар мысалы халел досмұхамедов// жаңағы павловтардам білім алған// ырадлов/ бартольд сыйақты ͡геремет керемет үлкөн/ уос'әлемге әйгілі ғалымдардам білім алған↓/// ↑уөйткөнү жаңағы мұхаммеджаң ͡ ғаратаев// а мұхаммеджан тынышпаев қазақтың тарыйхын жазғаң ͡ гезде// мысалы ͡б̊ақтыгерей ͡ғұлманов сыйақты шығыстанұу магыйстрі ͡б̊олған// тіпті ͡гандыйдаттығ ͡дійсертасыйа ͡ғорғаған адамдар ͡б̊олд тарыйхтан↓/// ↑ал бірақ кімге жаңағ'әлійхан бөкөйхановтар/ байтұрсұновтар ͡ғазақтың тарыйхын түгөндөудү мұхамеджан тынышпаевқа тап̊сырды↓/// ↑уөйткөнү мұхамеджан тынышпаевтың соған энсыйклопедійәлық ͡пілімі/ деңгейі жетіп// қазақтың алғашқ̊ы тұтас тарыйхын жазған мұхамеджан тынышпаев// мысалы тәшкеннен шығарған↓/// ↑сол сыйақты йенді мына халел досмұхамедов// жаңағы ғылымый ͡геңес ͡тегем болған// біздің ғылым академійәсы сыйақты// сонұ ͡б̊асқарғам білім академійәсы сыйақты↓/// ↑сол жерде ͡б̊ұл ͡гісі ͡б̊ес уоқұулұғ жазған↓/// ↑йең бірінші уоқұулұқ таб̊ыйғаттанұу↓/// |
- Сөйтіп, бұлар, мысалы, Халел Досмұхамедов, жаңағы, Павловтардан білім алған, Радлов, Бартольд сияқты керемет-керемет үлкен, осы әлемге әйгілі ғалымдардан білім алған. Өйткені, жаңағы, Мұхаммеджан Қаратаев, а Мұхаммеджан Тынышпаев қазақтың тарихын жазған кезде, мысалы, Бақтыгерей Құлманов сияқты шығыстану магистрі болған, тіпті кандидаттық диссертация қорғаған адамдар болд тарихтан. Ал бірақ кімге, жаңағы, Әлихан Бөкейхановтар, Байтұрсыновтар қазақтың тарихын түгендеуді Мұхамеджан Тынышпаевқа тапсырды. Өйткені Мұхамеджан Тынышпаевтың соған энциклопедиялық білімі, деңгейі жетіп, қазақтың алғашқы тұтас тарихын жазған Мұхамеджан Тынышпаев, мысалы, Тәшкеннен шығарған. Сол сияқты енді, мына Халел Досмұхамедов, жаңағы, Ғылыми кеңес деген болған, біздің Ғылым академиясы сияқты, соны басқарған, білім академиясы сияқты. Сол жерде бұл кісі 5 оқулық жазған. Ең бірінші оқулық «Табиғаттану». |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑уол мына йекінші томға кіріп тұр↓/// ↑йекінші том не жанұуарлар деген үш том кітап̊ шығарған↓/// ↑уол мын'үшінші томымызға кіріп тұр↓/// ↑уонан кейін адам// тән тірлігі деген↓/// ↑уол анатомійа↓/// ↑сонд'үш том зоологійа кітаб̊ы↓/// ↑ бүгінгі тілмен айтатын болсақ// бір том анатомійа кітаб̊ы// бір том таб̊ійғаттанұу↓/// ↑уосы ͡б̊ес уоқұулық жазған↓/// ↑халел досмұхамедовтың уосы ͡б̊ес уоқұулығы// соның сыртында йелдос уомаров деген біздің үлкен алаштанұушы/ керемет қаламымыздың фійзійка деген кітаб̊ы↓/// ↑сол жыйырмасыншы жылдары уол кісі кескіндеме деген геометрійаны шығарған// пішіндеме деп трійгонометрійаны шығарған↓/// ↑бұл жердег'әңгіменің бәрі қазақтың таб̊ійғатынан/ тілінен/ йенді уөзіміздің жан дүнійеміздің тілімізден қаншалықты қашықтап кеткенін// мына уоқұулықтарды кезінде көресіз↓/// |
↑уол мына йекінші томға ͡гіріп тұр↓/// ↑йекінші том не жанұуарлар деген үш том ͡гітап̊ шығарған↓/// ↑уол мын'үшүншү томұмұзға ͡гіріп тұр↓/// ↑уонаң ͡ гейін адам// тән тірлігі деген↓/// ↑уол анатомұйа↓/// ↑сонд'үш том зоологұйа ͡гітаб̊ы↓/// ↑ бүгүңгү тілмен айтатым болсақ// бір том анатомұйа ͡гітаб̊ы// бір том таб̊ыйғаттанұу↓/// ↑уосұ ͡б̊ес уоқұулұғ жазған↓/// ↑халел досмұхамедовтұң уосұ ͡б̊ес уоқұулұғұ// сонұң сыртында йелдос уомаров дегем біздің үлкөн алаштанұушұ/ керемет қаламымыздың фыйзыйка дегең ͡ гітаб̊ы↓/// ↑сол жыйырмасыншы жылдары уол ͡гісі ͡гескіндеме деген геометрійәны шығарған// пішіндеме деп трыйгонометрійәны шығарған↓/// ↑бұл жердег'әңгіменің бәрі ͡ғазақтың таб̊ыйғатынан/ тілінен/ йенді уөзүмүздің жан дүнүйөмүздің тіліміздең ͡ ғаншалықты қашықтап кеткенін// мына уоқұулұқтарды ͡гезінде ͡гөрөсүз↓/// |
- Ол мына екінші томға кіріп тұр. Екінші том не, «Жануарлар» деген үш том кітап шығарған. Ол мына үшінші томымызға кіріп тұр. Онан кейін «Адам. Тән тірлігі» деген. Ол - анатомия. Сонда үш том – зоология кітабы. Бүгінгі тілмен айтатын болсақ, бір том «Анатомия» кітабы, бір том «Табиғаттану». Осы 5 оқулық жазған. Халел Досмұхамедовтың осы 5 оқулығы, соның сыртында, Елдос Омаров деген біздің үлкен алаштанушы, керемет қаламымыздың «Физика» деген кітабы. Сол 20-шы жылдары ол кісі «Кескіндеме» деген геометрияны шығарған, «Пішіндеме» деп тригонометрияны шығарған. Бұл жердегі әңгіменің бәрі қазақтың табиғатынан, тілінен, енді өзіміздің жан дүниеміздің тілімізден қаншалықты қашықтап кеткенін, мына оқулықтарды кезінде көресіз. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑біз йенді қазір уоқұулықтар дегенде// уөзіңіз ͡б̊ілесіз йенді қанша жылдан бер' жыр б̊олып келе жатқан нәрсе ғой↓/// ↑жаңағы кез келген↓/// ↑қазір де жыр ͡б̊олып уотыр↓/// ↑әлі де жыр ͡б̊олад// кез келген адам жазад// андай мұндай уоқұулықта кемшілік көп дейд↓/// ↑ал йенді мына кісілерде уоқұулықтар жасаған термійндері// кез келген ұғымды ͡б̊ерүуі деген↓/// ↑сондықтан мен уосы мынау/ атырау уоблысының әкімі нұрлан асқарұлы деген ағамыз уосыған жаңағы демеуші ͡б̊олып// тез жасаңдар деп↓/// ↑тез жасап/ жаңағы ͡б̊ірінші томы жан саулығы деп аталад↓/// ↑жан саулығы деген уоған жаңағы ұрұуханій/ ұрұуханій нелер кіред↓/// ↑йекінші тән саулығы деп аталад↓/// ↑үшінші жанұуарлар деп аталад↓/// ↑уосұлай жасадық↓/// ↑үлкен йеңбек жасаған йекенсіз↓/// |
↑біз йенді ͡ғазір уоқұулұқтар дегенде// уөзүңүз ͡б̊ілесіз йенді ͡ғанша жылдам бер' жыр ͡б̊олұп келе жатқан нәрсе ғой↓/// ↑жаңағы ͡гез ͡гелген↓/// ↑қазір де жыр ͡б̊олұп уотұр↓/// ↑әлі де жыр ͡б̊олад// кез ͡гелген адам жазад// андай мұндай уоқұулұқта ͡гемшілік көп дейд↓/// ↑ал йенді мына ͡гісілерде уоқұулұқтар жасаған термійндері// кез ͡гелген ұғұмдұ ͡б̊ерүуү деген↓/// ↑сондұқтан мен уосұ мынау/ атырау уоблұсұның әкімі нұрлан асқарұлұ деген ағамыз уосұған жаңағы демеушү ͡б̊олұп// теж жасаңдар деп↓/// ↑теж жасап/ жаңағы ͡б̊ірінші томұ жан саулұғұ деб̊ ͡аталад↓/// ↑жан саулұғұ деген уоған жаңағы ұрұуханый/ ұрұуханый нелер ͡гіред↓/// ↑йекінші тән саулұғұ деб̊ ͡аталад↓/// ↑үшүншү жанұуарлар деб̊ ͡аталад↓/// ↑уосұлай жасадық↓/// ↑үлкөн йеңбег жасаған йекенсіз↓/// |
- Біз енді қазір оқулықтар дегенде, өзіңіз білесіз, енді қанша жылдан бері жыр болып келе жатқан нәрсе ғой. Жаңағы, кез келген...
- Қазір де жыр болып отыр.
- Әлі де жыр болад: кез келген адам жазад, андай-мұндай оқулықта кемшілік көп дейд. Ал енді мына кісілерде оқулықтар жасаған терминдері кез келген ұғымды беруі деген. Сондықтан мен осы мынау Атырау облысының әкімі Нұрлан Асқарұлы деген ағамыз осыған, жаңағы, демеуші болып, тез жасаңдар деп. Тез жасап, жаңағы, 1-ші томы «Жан саулығы» деп аталад. «Жан саулығы» деген оған жаңағы рухани, рухани нелер кіред. Екінші «Тән саулығы» деп аталад. Үшінші «Жануарлар» деп аталад. Осылай жасадық.
- Үлкен еңбек жасаған екенсіз. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді уосындай саламен/ йелдос уомаровтың да кітаб̊ын шығарсақ↓/// ↑бұл бір жағынан жаңағы/ мен сөйледім// біздің мынау қоғамдағы тіл тұуралы// басқа да мәселелерді ͡б̊із көп айтамыз ғой йенді↓/// ↑бірақ қарап уотырсақ// біз айналдырған бір жұурналійстер/ тілшілер/ фійлологтар/ тарыйхшылар/ фійлософтар/ мына қазақ̊ш'айтқанда // гұуманійтарыйа саласындағы/ қоғамдық̊ саладағ'адамдар ған'айтамыз ↓/// ↑ал йенді ͡б̊ірен саран жаңағ'асқар жұмаділов сыйақты математійгіміз ͡б̊олмаса// ал йенді мына кісілер жаңағы/ айтып уотырмын ғой// кім і і теміржол ійнженері↓/// ↑әлімқан йермеков не/ математійк↓/// ↑ халекең жаңағы/ медійк↓/// ↑уосы кісілер сыйақты ͡б̊іздің қазіргі і і нелеріміз нег'араласпайды ↓/// ↑ ы ы уөйткен'ійә / басқа мысал'ійә ійә/ бійологтар дәрігерлер/ технійка ғылымының докторлары/ академійктеріміз неге тіл деп/ нег'айқайлап шықпайд↓/// ↑уөйткені уол кісілер мына неден нәр алмаған↓/// ↑қазіргі шығарып уотырмыз↓/// |
↑йенді уосұндай саламен/ йелдос уомаровтұң да ͡гітаб̊ын шығарсақ↓/// ↑бұл бір жағынан жаңағы/ мен сөйлөдүм// біздің мынау ͡ғоғамдағы тіл тұуралы// басқа да мәселелерді ͡б̊із гөб̊ ͡айтамыз ғой йенді↓/// ↑бірақ қарап уотұрсақ// біз айналдырғам бір жұурналыйстер/ тілшілер/ фійлологтар/ тарыйхшылар/ фійлософтар/ мына ͡ғазақ̊ш'айтқанда // гұуманыйтарыйа саласындағы/ қоғамдық̊ саладағ'адамдар ған'айтамыз ↓/// ↑ал йенді ͡б̊ірен саран жаңағ'асқар жұмаділов сыйақты математыйгіміз ͡б̊олмаса// ал йенді мына ͡гісілер жаңағы/ айтып уотұрмұн ғой// кім і і теміржол ійнженері↓/// ↑әлімқан йермеков не/ математыйк↓/// ↑ халекең жаңағы/ медійк↓/// ↑уосұ ͡гісілер сыйақты ͡б̊іздің ͡ғазіргі і і нелеріміз нег'араласпайды ↓/// ↑ ы ы уөйткөн'ійә / басқа мысал'ійә ійә/ быйологтар дәрігерлер/ технійка ғылымының докторлары/ академійктеріміз неге тіл деп/ нег'айқайлап шықпайд↓/// ↑уөйткөнү уол ͡гісілер мына неден нәр алмаған↓/// ↑қазіргі шығарып уотұрмұз↓/// |
- Енді осындай саламен Елдос Омаровтың да кітабын шығарсақ. Бұл бір жағынан, жаңағы, мен сөйледім, біздің мынау қоғамдағы тіл туралы, басқа да мәселелерді біз көп айтамыз ғой енді. Бірақ қарап отырсақ, біз айналдырған бір журналистер, тілшілер, филологтар, тарихшылар, философтар, мына қазақша айтқанда, гуманитария саласындағы, қоғамдық саладағы адамдар ғана айтамыз. Ал енді бірен-саран, жаңағы Асқар Жұмаділов сияқты математигіміз болмаса, ал енді мына кісілер, жаңағы, айтып отырмын ғой, кім, і-і теміржол инженері. Әлімхан Ермеков не, математик. Халекең, жаңағы, медик. Осы кісілер сияқты біздің қазіргі і-і нелеріміз неге араласпайды? Ы-ы өйткені, иә, басқа мысалы, иә-иә, биологтар дәрігерлер, техника ғылымының докторлары, академиктеріміз неге тіл деп, неге айқайлап шықпайд? Өйткені ол кісілер мына неден нәр алмаған. Қазіргі шығарып отырмыз. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑мұхаметжшан тынышпаевт'айтып қалдыңыз ғой↓/// ↑мына қанына тартпағанның қары сынсын деген қазақта мақал бар↓/// ↑йенді ͡б̊із мынау жетісүудан шыққан алаш зыйалылары дегенде// үш/ төрт ақ адамды ͡б̊ілеміз↓/// ↑байағы ͡б̊арлыб̊ек̊ сыртанов/ сосын ійса тергеусізов/ байағы жер іреформасын жасаған// уөзіңіз ͡б̊ілесіз↓/// ↑алғашқ̊'алаштың жарғысын жазған// ұуставын жазған адам барлыб̊ек̊ сыртанов↓/// ↑қазақтың тарыйхын уөзіңіз айтып уотырсыз// жазған адам мұхамеджан тынышпаев↓/// ↑уос'үшеуін ғана ͡б̊ілеміз↓/// ↑ал тарыйхта уөзі уон жеті/ жыйырмадай адам шыққан йекен↓/// ↑бұл жайында қандай ақпар айтасыз ͡б̊ізге↓/// |
↑мұхаметжш̆ан тынышпаевт'айтып қалдыңыз ғой↓/// ↑мына ͡ғанына тартпағанның ͡ғары сынсын дегең ͡ ғазақта мақал бар↓/// ↑йенді ͡б̊із мынау жетісүудан шыққан алаш зыйалылары дегенде// үш/ төрт ағ адамды ͡б̊ілеміз↓/// ↑байағы ͡б̊арлыб̊ек̊ сыртанов/ сосұн ыйса тергеусүзов/ байағы жер іреформасын жасаған// уөзүңүз ͡б̊ілесіз↓/// ↑алғашқ̊'алаштың жарғысын жазған// ұуставын жазған адам барлыб̊ек̊ сыртанов↓/// ↑қазақтың тарыйхын уөзүңүз айтып уотұрсұз// жазған адам мұхамеджан тынышпаев↓/// ↑уос'үшөуүн ғана ͡б̊ілеміз↓/// ↑ал тарыйхта уөзү уон жеті/ жыйырмадай адам шыққан йекен↓/// ↑бұл жайында ͡ғандай ақпар айтасыз ͡б̊ізге↓/// |
- Мұхаметжан Тынышпаевты айтып қалдыңыз ғой. Мына «Қанына тартпағанның қары сынсын» деген қазақта мақал бар. Енді біз мынау Жетісудан шыққан Алаш зиялылары дегенде, үш-төрт-ақ адамды білеміз. Баяғы Барлыбек Сыртанов, сосын Иса Тергеусізов, баяғы жер реформасын жасаған, өзіңіз білесіз.
Алғашқы Алаштың жарғысын жазған, уставын жазған адам - Барлыбек Сыртанов. Қазақтың тарихын, өзіңіз айтып отырсыз, жазған адам - Мұхамеджан Тынышпаев. Осы үшеуін ғана білеміз. Ал тарихта өзі 17-20-дай адам шыққан екен. Бұл жайында қандай ақпар айтасыз бізге?
|
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді мен біздің қорымыз// негізінен мынау мұраны зерттеу қоры ғой↓/// ↑йенді жаңағы тарыйхшыларымыз ͡б̊ар// жаңағы мәмбет ағамыз келіп байандама жасады↓/// ↑і і шәмет деген уоның шәкірті/ жақ̊сы ͡б̊айандама жасады↓/// ↑ырайымжан/ не жайнақов тұуралы керемет байандама жасад↓/// ↑әрійне/ уол терең↓/// ↑уөздеріңіз де канференсійа уөткізіп// алаш/ жетісүу алашшылдары деген кітап̊ шығардыңыздар↓/// ↑ мен уоны тауып алып көрдім↓/// ↑йенд'үлкен нәрсе ͡б̊асталып жатыр ғой↓/// ↑жалпы мәселе уол қазіргі уол адамдарға// былайш'айтқанда біздің уол адамдардың байтұрсыновқа да/ халелге де/ тынышпаев мұқаңа да/ мұхамбетжан тынышпаевқа да ͡б̊іздің уоларды йескергеніміз/ айтқанымыз// қазақ̊ш'айтқанда бес тыйынға қажеті жоқ↓/// ↑йенді ͡б̊үгінг'ұрпақ үшін/ бүгінг'адамдар үшін керек қой↓/// |
↑йенді мем біздің ͡ғорұмұз// негізінен мынау мұраны зерттеу ͡ғорұ ғой↓/// ↑йенді жаңағы тарыйхшыларымыз ͡б̊ар// жаңағы мәмбет ағамыз ͡геліп ͡пайандама жасады↓/// ↑і і шәмет деген уонұң шәкірті/ жақ̊сы ͡б̊айандама жасады↓/// ↑ырайымжан/ не жайнақов тұуралы ͡геремет ͡пайандама жасад↓/// ↑әрійне/ уол терең↓/// ↑уөздөрүңіз де ͡ганференсійә уөткүзүп// алаш/ жетісүу алашшылдары дегең ͡ гітап̊ шығардыңыздар↓/// ↑мен уонұ тауұб̊ ͡алып көрдүм↓/// ↑йенд'үлкөн нәрсе ͡б̊асталыб̊ жатыр ғой↓/// ↑жалпы мәселе уол ͡ғазіргі уол адамдарға// былайш'айтқанда біздің уол адамдардың байтұрсұновқа да/ халелге де/ тынышпаев мұқаңа да/ мұхамбетш̆ан тынышпаевқа да ͡б̊іздің уоларды йескергеніміз/ айтқанымыз// қазақ̊ш'айтқанда бес тыйыңға ͡ғажеті жоқ↓/// ↑йенді ͡б̊үгүңг'ұрпақ үшүн/ бүгүңг'адамдар үшүң ͡ герек қой↓/// |
- Енді мен, біздің қорымыз, негізінен мынау, мұраны зерттеу қоры ғой. Енді, жаңағы, тарихшыларымыз бар, жаңағы, Мәмбет ағамыз келіп баяндама жасады. І-і Шәмет деген оның шәкірті, жақсы баяндама жасады. Райымжан не Жайнақов туралы керемет баяндама жасад. Әрине, ол терең. Өздеріңіз де конференция өткізіп, «Алаш, Жетісу алашшылдары» деген кітап шығардыңыздар. Мен оны тауып алып көрдім. Енді үлкен нәрсе басталып жатыр ғой. Жалпы мәселе, ол қазіргі ол адамдарға, былайша айтқанда, біздің ол адамдардың Байтұрсыновқа да, Халелге де, Тынышпаев Мұқаңа да, Мұханбетжан Тынышпаевқа да біздің оларды ескергеніміз, айтқанымыз, қазақша айтқанда, бес тиынға қажеті жоқ. Енді, бүгінгі ұрпақ үшін, бүгінгі адамдар үшін керек қой. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑сондықтан мынау мен уойлаймын// ы ы жаңағы тынышпаев мүузейі ͡б̊ар// басқа да уосындай әр салада жүрген адамдар ͡б̊ар// ғалымдарымыз ͡б̊ар↓/// ↑бір үлкен нәрсе жаңағы/ қазақ газеттері/ айқап газеттері/ жұурналы ͡б̊асқа да/ басқа да қазақы ͡б̊асылымдар йешқ̊ашан айналысқа түспеген↓/// ↑мысалы жаңағы/ уосы қаншама/ жүздеген дійсертасыйалар қорғаған// том том кітаптар шықты↓/// ↑уоның бәрі тек уорыс тілді матерійалдарды ған'алып уотыр↓/// ↑ала ͡б̊ерсін// бірақ йенді қазақтың уөзүнен шыққан// мысалы төл уөзіміздің іштен шыққан// мысалы жаңағы қазақ газеттерін уоқып уотырсаңыз// уол деген керемет энсійклопедійа ғой↓/// ↑ мына жетісүудағ'аштық // халықтың жаңағы/ қытайға ͡б̊осұуы// уодан кейін қайтадан уолард'алып келүу// қырғыздардағ'аштық // қазақтың қытайға/ неге қырғызстанға көшіп кетүуі↓/// ↑сосын бүкіл уонда қазақ/ қырғыз деп бөлмейд↓/// |
↑сондұқтан мынау мен уойлаймын// ы ы жаңағы тынышпаев мүузөйү ͡б̊ар// басқа да уосұндай әр салада жүргөн адамдар ͡б̊ар// ғалымдарымыз ͡б̊ар↓/// ↑бір үлкөн нәрсе жаңағы/ қазақ ͡казеттері/ айқап газеттері/ жұурналы ͡б̊асқа да/ басқа да ͡ғазақы ͡б̊асылымдар йешқ̊ашан айналысқа түспөгөн↓/// ↑мысалы жаңағы/ уосұ қаншама/ жүздөгөн дійсертасыйалар ͡ғорғаған// том том ͡гітаптар шықты↓/// ↑уонұң бәрі тек уорұс тілді матерійалдарды ған'алып уотұр↓/// ↑ала ͡б̊ерсін// бірақ йенді ͡ғазақтың уөзүнөн шыққан// мысалы төл уөзүмүздің іштен шыққан// мысалы жаңағы қазақ ͡казеттерін уоқұп уотұрсаңыз// уол дегең ͡ геремет энсыйклопедійә ғой↓/// ↑ мына жетісүудағ'аштық // халықтың жаңағы/ қытайға ͡б̊осұуұ// уодаң ͡ гейің ͡ ғайтадан уолард'алып келүу// қырғыздардағ'аштық // қазақтың ͡ғытайға/ неге қырғысстаңға ͡гөшүп кетүуү↓/// ↑сосұм бүкүл уонда ͡ғазақ/ қырғыз деп ͡пөлмөйд↓/// |
- Сондықтан, мынау мен ойлаймын, ы-ы жаңағы Тынышпаев музейі бар, басқа да осындай әр салада жүрген адамдар бар, ғалымдарымыз бар. Бір үлкен нәрсе, жаңағы, «Қазақ» газеттері, «Айқап» газеттері, журналы, басқа да, басқа да қазақы басылымдар ешқашан айналысқа түспеген. Мысалы, жаңағы, осы қаншама, жүздеген диссертациялар қорғаған, том-том кітаптар шықты. Оның бәрі тек орыс тілді материалдарды ғана алып отыр. Ала берсін, бірақ енді қазақтың өзінен шыққан, мысалы, төл, өзіміздің іштен шыққан, мысалы, жаңағы «Қазақ» газеттерін оқып отырсаңыз, ол деген керемет энциклопедия ғой. Мына Жетісудағы аштық, халықтың, жаңағы, Қытайға босуы, одан кейін қайтадан оларды алып келу, қырғыздардағы аштық, қазақтың Қытайға, неге, Қырғызстанға көшіп кетуі. Сосын бүкіл онда қазақ, қырғыз деп бөлмейд. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑бүкіл қырғыз халқының жаңағы// бірге көтеріп алып жүред// қазақ қырғыз деп жаңағы↓/// ↑ал йенді мына халел досмұхамедов// жаңағы ͡б̊арлық уосы уоқұулықтарды ͡б̊өліп берген↓/// ↑мысалы сол заманд'ійә / бәрі сол кезде/ тіпті ͡б̊іреуі жаңағы жүсіпбек псійхологійаны// мағжан педагогійканы жазған↓/// ↑сыртында і і сол кезде вагнер деген ғалым болған↓/// ↑ы ы жаңағы халел досмұхамедов сана деген жұурнал шығарып тұрған↓/// ↑йекі нөмүрі шыққан↓/// ↑бірінші нөмір түгел// йекі мен үш бірігіп̊ шыққан↓/// ↑сол сана деген жұурнал↓/// ↑біздің мына қазір ͡б̊ілім және йеңбек деген жұурналымыз ͡б̊олды ғой↓/// ↑азғантай ұуақыт зерде деді де↓/// ↑қазір қазақ̊станда мың басылым бар десек// бірде ͡б̊ір жаңағы технійканы жазатын// бірде ͡б̊ір жаратылыстанұуды жазатын басылым жоқ↓/// |
↑бүкүл ͡ғырғыз халқының жаңағы// бірге ͡гөтөрүб̊ ͡алыб̊ жүрөд// қазақ қырғыз деб̊ жаңағы↓/// ↑ал йенді мына халел досмұхамедов// жаңағы ͡б̊арлық уосұ уоқұулұқтарды ͡б̊өлүп ͡перген↓/// ↑мысалы сол заманд'ійә / бәрі сол ͡гезде/ тіпті ͡б̊іреуү жаңағы жүсүпбөк псыйхологұйаны// мағжам педагогұйканы жазған↓/// ↑сыртында і і сол ͡гезде вагнер деген ғалым болған↓/// ↑ы ы жаңағы халел досмұхамедов сана деген жұурнал шығарып тұрған↓/// ↑йекі нөмүрү шыққан↓/// ↑бірінші нөмүр түгөл// йекі мен үш бірігіп̊ шыққан↓/// ↑сол сана деген жұурнал↓/// ↑біздің мына ͡ғазір ͡б̊ілім және йеңбек деген жұурналымыз ͡б̊олдұ ғой↓/// ↑азғантай ұуақыт зерде деді де↓/// ↑қазір ͡ғазақ̊станда мың басылым бар десек// бірде ͡б̊ір жаңағы технійканы жазатын// бірде ͡б̊ір жаратылыстанұудұ жазатым басылым жоқ↓/// |
- Бүкіл қырғыз халқының, жаңағы, бірге көтеріп алып жүред, қазақ-қырғыз деп, жаңағы. Ал енді, мына Халел Досмұхамедов, жаңағы, барлық осы оқулықтарды бөліп берген. Мысалы сол заманда, иә, бәрі сол кезде, тіпті біреуі, жаңағы, Жүсіпбек «Психологияны», Мағжан «Педагогиканы» жазған. Сыртында і-і сол кезде Вагнер деген ғалым болған. Ы-ы жаңағы, Халел Досмұхамедов «Сана» деген журнал шығарып тұрған. Екі нөмірі шыққан. Бірінші нөмір түгел, екі мен үш бірігіп шыққан. Сол «Сана» деген журнал. Біздің мына, қазір «Білім және еңбек» деген журналымыз болды ғой. Азғантай уақыт «Зерде» деді де. Қазір Қазақстанда мың басылым бар десек, бірде-бір жаңағы техниканы жазатын, бірде-бір жаратылыстануды жазатын басылым жоқ. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ал сол сананы шығарып// жаңбыр деген не// мійлійон деген не// мынаның ішінде мақалалары ͡б̊ар// і і жаңбыр қалай жауад// жаңағы жер неге сілкінед// анау жер қайдан пайда ͡б̊олд деп↓/// ↑ і і сол заманда йұулійан вагнер деген чехтың ба/ венгрдің ба ғалымы ͡б̊олған↓/// ↑уол әлемг'әйгілі ғалым болғанда// уон том кітаб̊ы ͡б̊олған↓/// ↑кішкентай кішкентай кітап̊шалары ͡б̊олған/ әңгімелер↓/// ↑уол йенді мен йенді уоның уөте тарыйхын жақ̊сы ͡б̊ілмейм↓/// ↑бірақ і і соның уон кітап̊шасы ͡б̊олған↓/// ↑жаңағ'аспан әлемі қайдан пайда ͡б̊олды// сол тұурал'әңгімелер ↓/// ↑жер қайдан пайда ͡б̊олды// уөсімдік жаңағы/ неше түрлі жанұуар қайдан болд/ пайда ͡б̊олды деген↓/// ↑ соның бір кітаб̊ын/ жер тұуралы кітаб̊ын қаныш сәтпаев аударған↓/// ↑ы ы мұхтар әуезов уомарханұлы ͡б̊ір кітаб̊ын аударған// байтасов деген кісі ͡б̊ір кітаб̊ын аударған↓/// ↑соның халекең йекі кітаб̊ын аударған↓/// ↑біреуі уөсімдіктер тұурал'әңгімелер↓/// ↑тұура ͡б̊ыйылғы йелб̊асымыздың жүз уоқұулықт'аударұу тұурал'үндес келеді йекен ғой↓/// |
↑ал сол сананы шығарып// жаңбыр деген не// мійлійон деген не// мынаның ішінде мақалалары ͡б̊ар// і і жаңбыр ͡ғалай жауад// жаңағы жер неге сілкінед// анау жер ͡ғайдам пайда ͡б̊олд деп↓/// ↑ і і сол заманда йұулыйан вагнер деген чехтың ба/ веңгрдің ба ғалымы ͡б̊олған↓/// ↑уол әлемг'әйгілі ғалым болғанда// уон том ͡гітаб̊ы ͡б̊олған↓/// ↑кішкентай ͡гішкентай ͡гітап̊шалары ͡б̊олған/ әңгімелер↓/// ↑уол йенді мен йенді уонұң уөтө тарыйхын жақ̊сы ͡б̊ілмейм↓/// ↑бірақ і і сонұң уоң ͡ гітап̊шасы ͡б̊олған↓/// ↑жаңағ'аспан әлемі ͡ғайдам пайда ͡б̊олдұ// сол тұурал'әңгімелер ↓/// ↑жер ͡ғайдам пайда ͡б̊олдұ// уөсүмдүг жаңағы/ неше түрлү жанұуар ͡ғайдам болд/ пайда ͡б̊олдұ деген↓/// ↑ сонұң бір ͡гітаб̊ын/ жер тұуралы ͡гітаб̊ың ғаныш сәтпаев аударған↓/// ↑ы ы мұхтар әуөзов уомарханұлұ ͡б̊ір ͡гітаб̊ын аударған// байтасов дегең ͡ гісі ͡б̊ір ͡гітаб̊ын аударған↓/// ↑сонұң халекең йекі ͡гітаб̊ын аударған↓/// ↑біреуү уөсүмдүктер тұурал'әңгімелер↓/// ↑тұура ͡б̊ыйылғы йелб̊асымыздың жүз уоқұулұқт'аударұу тұурал'үндөс келеді йекен ғой↓/// |
- Ал сол «Сананы» шығарып, «Жаңбыр деген не?», «Миллион деген не?», мынаның ішінде мақалалары бар, і-і «Жаңбыр қалай жауад?», жаңағы «Жер неге сілкінед?», анау «Жер қайдан пайда болд?» деп. І-і сол заманда Юлиан Вагнер деген чехтың ба, венгрдің ба ғалымы болған. Ол әлемге әйгілі ғалым болғанда, 10 том кітабы болған. Кішкентай-кішкентай кітапшалары болған, әңгімелер. Ол енді, мен енді оның өте тарихын жақсы білмейм. Бірақ і-і соның 10 кітапшасы болған. Жаңағы, «Аспан әлемі қайдан пайда болды?» - сол туралы әңгімелер. «Жер қайдан пайда болды?», «Өсімдік, жаңағы, неше түрлі жануар қайдан болд, пайда болды?» деген. Соның бір кітабын, жер туралы кітабын Қаныш Сәтпаев аударған.
- Ы-ы Мұхтар Әуезов Омарханұлы бір кітабын аударған, Байтасов деген кісі бір кітабын аударған. Соның Халекең екі кітабын аударған. Біреуі өсімдіктер туралы әңгімелер...
- Тура биылғы Елбасымыздың жүз оқулықты аудару туралы үндес келеді екен ғой. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ійә/ сол жаңағы уон уоқұулық// әлемде шыққан уон кітапты жаңағ'аударып // і і жаңағы / бәріне таратқан↓/// ↑і і сол жаңағы/ мына ͡б̊ірінші томға мен жаңағы түгел бердім// жаңағы вагнердің йекі кітаб̊ын↓/// ↑соны уоқұуға/ айтайын дегенім// уол кітапта да солай↓/// ↑ і і жаңағы вагнердің кітаб̊ын айтып уотұрып// халекең кійіз үй тұурал'айтып кетед↓/// ↑ йенді уол вагнердің кітаб̊ында кійіз үй болұуы мүмкін йемес қой↓/// ↑йенд'ійә / қазақтың ұғымынан шығарып// ійә кәдімгі уос'ананы уоқып уотырғанда// бір уөзін қанаттанып уотұрасың↓/// ↑тұрмысын айтып уотұрад↓/// ↑ійә/ ійә/ мысалы жаңағы жылқының тек қана ͡б̊асының уөзүнен// жүз шақт'атау шығарып алған↓/// ↑біз уол атаудың біреуін білмейміз// білсек те уоны жаңағы/ тек ғылымый тілде уорысшасын ғана ͡б̊ілеміз// ылатыншасын білеміз// басқасын білеміз↓/// |
↑ійә/ сол жаңағы уон уоқұулұқ// әлемде шыққан уоң ͡ гітапты жаңағ'аударып // і і жаңағы / бәріне таратқан↓/// ↑і і сол жаңағы/ мына ͡б̊ірінші томға мен жаңағы түгөл бердім// жаңағы вагнердің йекі ͡гітаб̊ын↓/// ↑сонұ уоқұуға/ айтайын дегенім// уол ͡гітапта да солай↓/// ↑ і і жаңағы вагнердің ͡гітаб̊ын айтып уотұрұп// халекең ͡гійіз үй тұурал'айтып кетед↓/// ↑ йенді уол вагнердің ͡гітаб̊ында ͡гійіз үй болұуұ мүмкүн йемес қой↓/// ↑йенд'ійә / қазақтың ұғұмұнан шығарып// ійә кәдімгі уос'ананы уоқұп уотұрғанда// бір уөзүң ͡ғанаттанып уотұрасың↓/// ↑тұрмұсұн айтып уотұрад↓/// ↑ійә/ ійә/ мысалы жаңағы жылқының тек қана ͡б̊асының уөзүнөн// жүш шақт'атау шығарыб̊ ͡алған↓/// ↑біз уол атаудұң біреуүм білмейміз// білсек те уонұ жаңағы/ тек ғылымый тілде уорұшшасын ғана ͡б̊ілеміз// ылатыншасым білеміз// басқасым білеміз↓/// |
- Иә, сол жаңағы 10 оқулық, әлемде шыққан 10 кітапты, жаңағы, аударып, і-і жаңағы, бәріне таратқан. І-і сол, жаңағы, мына 1-ші томға мен, жаңағы, түгел бердім, жаңағы, Вагнердің екі кітабын. Соны оқуға, айтайын дегенім, ол кітапта да солай. І-і жаңағы, Вагнердің кітабын айтып отырып, Халекең киіз үй туралы айтып кетед. Енді ол Вагнердің кітабында киіз үй болуы мүмкін емес қой. Енді иә, қазақтың ұғымынан шығарып, иә, кәдімгі осы, ананы оқып отырғанда, бір өзің қанаттанып отырасың. Тұрмысын айтып отырад. Иә, иә, мысалы, жаңағы, жылқының тек қана басының өзінен 100 шақты атау шығарып алған. Біз ол атаудың біреуін білмейміз, білсек те оны, жаңағы, тек ғылыми тілде орысшасын ғана білеміз, латыншасын білеміз, басқасын білеміз. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑әрб̊ір сүйектің шұқұрына дейін// әрб̊ір неге дейін қазақтың сөзін жасаған термійн↓/// ↑соның бәрі далада қалып қойды ғой// йенді мына кісілердің атылып кетүуіне б̊айланысты↓/// ↑сосын жаңағы/ йең соңғы сөзімд'айтайын дегенім// і і бізге мына мың тоғыз жүз жыйырма ͡б̊есінші жылы// уол кезд'астанамыз қызылордада галошшйокійн келді ғой// жаңағы ͡б̊ірінші басшы ͡б̊олып// қазақтың сорұна келді↓/// ↑галошшйокійн келд де// бұл жерде мынау түкте жоқ йекен// іревалйұусійа жасалмаған йекен// мен іревалйұусійа жасайм деп// кіші уоктйаб̊р жасайм деп бәрін бастад да↓/// ↑сосын әлгі құудалау ͡б̊асталд// жаңағы іленійннің жыйырмасыншы жылы шығарған жарлығы жойылмаса да// бұлардың бәрін құудалады↓/// ↑йенді содан кейін жыйырма жетінші жылдан бастап// жыйырма сегізінші жылдан бастап бұларға сот просестері ͡б̊асталды↓/// ↑содан кейін канфійске ͡б̊асталды↓/// ↑уоның арт'аштыққа ұласты↓/// ↑сөйтіп̊ сөйтіп кете ͡б̊ерді ғой↓/// |
↑әрб̊ір сүйөктүң шұқұрұна дейін// әрб̊ір неге дейің ͡ ғазақтың сөзүн жасаған термійн↓/// ↑сонұң бәрі далада ͡ғалып қойдұ ғой// йенді мына ͡гісілердің атылып кетүуүнө ͡б̊айланысты↓/// ↑сосұн жаңағы/ йең соңғұ сөзүмд'айтайын дегенім// і і бізге мына мың тоғұж жүж жыйырма ͡б̊есінші жылы// уол ͡гезд'астанамыз қызылордада галошшйокійң ͡ гелді ғой// жаңағы ͡б̊ірінші ͡б̊ашшы ͡б̊олұп// қазақтың сорұна ͡гелді↓/// ↑галошшйокійң ͡ гелд де// бұл жерде мынау түктө жоқ йекен// іревалйұусыйа жасалмаған йекен// мен іревалйұусыйа жасайм деп// кіші актйаб̊р жасайм деп ͡пәрім бастад да↓/// ↑сосұн әлгі ͡ғұудалау ͡б̊асталд// жаңағы іленійннің жыйырмасыншы жылы шығарған жарлығы жойұлмаса да// бұлардың бәрің ͡ ғұудалады↓/// ↑йенді содаң ͡ гейін жыйырма жетінші жылдам бастап// жыйырма сегізінші жылдам бастап ͡пұларға сот просестері ͡б̊асталды↓/// ↑содаң ͡ гейің ͡ гонфұйске ͡б̊асталды↓/// ↑уонұң арт'аштыққа ұласты↓/// ↑сөйтүп̊ сөйтүп кете ͡б̊ерді ғой↓/// |
- Әрбір сүйектің шұқырына дейін, әрбір неге дейін қазақтың сөзін жасаған термин. Соның бәрі далада қалып қойды ғой енді, мына кісілердің атылып кетуіне байланысты. Сосын, жаңағы, ең соңғы сөзімде айтайын дегенім, і-і бізге мына 1925 жылы, ол кезде астанамыз Қызылордада Голощекин келді ғой, жаңағы бірінші басшы болып, қазақтың сорына келді. Голощекин келд де, бұл жерде мынау түкте жоқ екен, революция жасалмаған екен, мен революция жасайм деп, кіші октябрь жасайм деп бәрін бастад да. Сосын әлгі қудалау басталд, жаңағы Лениннің 20-шы жылы шығарған жарлығы жойылмаса да, бұлардың бәрін қудалады. Енді содан кейін 27-ші жылдан бастап, 28-ші жылдан бастап бұларға сот процестері басталды. Содан кейін конфиске басталды. Оның арты аштыққа ұласты. Сөйтіп-сөйтіп кете берді ғой. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді ғареке/ сіз ͡б̊ірнеше салан'ұштастырып жүрген азаматčыз// әрі ғалымсыз/ әрі ͡б̊аспагерсіз/ әрі қордың жаңағы/ жоқтаушысыз↓/// ↑менің йенді сізге ͡б̊аспагер іретінде сұрақ// сіз ұзақ жылдан бері мынау арыс деген басп'ашып // уосы ͡б̊аб̊аларымыздың йеңбегін халыққа жарқыратып танытып жатырсыз↓/// ↑соның ішіндегі сүйекті сүйекті кітаптарыңызд'айтып кетčеңіз↓/// ↑йенді уон бес томдық қазақ әдеб̊ій сөздігі// уол атау/ уол йенді ͡б̊өлек дүнійе// уол уөзі ͡б̊өлек// бір алатау сыйақты/ мен мұндалап тұр↓/// ↑ қалған↓/// |
↑йенді ғареке/ сіз ͡б̊ірнеше салан'ұштастырып жүргөн азаматčыз// әрі ғалымсыз/ әрі ͡б̊аспагерсіз/ әрі ͡ғордұң жаңағы/ жоқтаушұсұз↓/// ↑менің йенді сізге ͡б̊аспагер іретінде сұрақ// сіз ұзағ жылдам бері мынау арыс дегем басп'ашып // уосұ ͡б̊аб̊аларымыздың йеңбегін халыққа жарқыратып танытыб̊ жатырсыз↓/// ↑сонұң ішіндегі сүйөктү сүйөктү кітаптарыңызд'айтып кетčеңіз↓/// ↑йенді уом бес томдұқ қазағ әдеб̊ій сөздүгү// уол атау/ уол йенді ͡б̊өлөк дүнүйө// уол уөзү ͡б̊өлөк// бір алатау сыйақты/ мен мұндалап тұр↓/// ↑ қалған↓/// |
- Енді Ғареке, сіз бірнеше саланы ұштастырып жүрген азаматсыз, әрі ғалымсыз, әрі баспагерсіз, әрі қордың, жаңағы, жоқтаушысыз. Менің, енді, сізге баспагер ретінде сұрақ: Сіз ұзақ жылдан бері, мынау «Арыс» деген баспа ашып, осы бабаларымыздың еңбегін халыққа жарқыратып танытып жатырсыз. Соның ішіндегі сүйекті-сүйекті кітаптарыңызды айтып кетсеңіз. Енді 15 томдық «Қазақ әдеби сөздігі» - ол атау, ол, енді, бөлек дүние, ол өзі бөлек, бір Алатау сияқты, мен мұндалап тұр. Қалған... |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді серійа серійалар шығып жатыр ғой↓/// ↑жаңағы серікболб̊ек/ кім серікбол қондыб̊ай деген жігіттің уон йекі том уөз тұуындыларын// төрт том канференсійаның матерійалын шығардық↓/// ↑әлі уол жұмыс жалғасып жатыр↓/// ↑қазір үлкен сол жұмыс жалғасып// мійфалогійалық̊ сөздік жасалып жатыр↓/// ↑қазақ/ түрк'әлемінде бірінші ірет// жаңағы ͡б̊ұл бір феномен құб̊ұлыс болған↓/// ↑сонан кейін жаңағы/ салық зыйманов ағам маған уөз қолымен жеті томын тап̊сырып кеткен↓/// ↑уоның бес томын шығардым↓/// ↑уодан кейін сыр сүйірлері деген серій'ашып // уон шақты кітап̊ шығарғанбыз↓/// ↑уол кейін мынау йекі жүз томдықтары шығып// уол йенді сайаб̊ырсып қалды↓/// ↑кейін қазір қайтадан қолғ'алып жатырмыз↓/// ↑ійә/ сөздіктер шығып жатыр↓/// ↑йенді ͡б̊ізде серійа көп↓/// ↑тұлға деген серійамыз ͡б̊ар↓/// |
↑йенді серійә серійәлар шығыб̊ жатыр ғой↓/// ↑жаңағы серікполб̊ек/ кім серікпол ͡ғондұб̊ай деген жігіттің уон йекі том уөз тұуұндұларын// төрт том ͡ганференсійәның матерійалын шығардық↓/// ↑әлі уол жұмұш ͡ шалғасыб̊ жатыр↓/// ↑қазір үлкөн сол жұмұш ͡ шалғасып// мыйфологұйалық̊ сөздүг жасалыб̊ жатыр↓/// ↑қазақ/ түрк'әлемінде бірінші ірет// жаңағы ͡б̊ұл бір феномең ͡ ғұб̊ұлұс ͡полған↓/// ↑сонаң ͡ гейін жаңағы/ салық зыйманов ағам маған уөз ͡ғолұмен жеті томұн тап̊сырып кеткен↓/// ↑уонұң бес томұн шығардым↓/// ↑уодаң ͡ гейін сыр сүйүрлөрі деген серій'ашып // уон шақты ͡гітап̊ шығарғамбыз↓/// ↑уол ͡гейін мынау йекі жүз томдұқтары шығып// уол йенді сайаб̊ырсып қалды↓/// ↑кейің ͡ғазір ͡ғайтадаң ͡ ғолғ'алып жатырмыз↓/// ↑ійә/ сөздүктөр шығыб̊ жатыр↓/// ↑йенді ͡б̊ізде серійә көп↓/// ↑тұлға деген серійәмыз ͡б̊ар↓/// |
- Енді серия-сериялар шығып жатыр ғой. Жаңағы, Серікболбек, кім, Серікбол Қондыбай деген жігіттің 12 том өз туындыларын, 4 том конференцияның материалын шығардық. Әлі ол жұмыс жалғасып жатыр. Қазір үлкен сол жұмыс жалғасып, мифологиялық сөздік жасалып жатыр. Қазақ, түркі әлемінде бірінші рет, жаңағы, бұл бір феномен құбылыс болған. Сонан кейін, жаңағы ,Салық Зиманов ағам маған өз қолымен 7 томын тапсырып кеткен. Оның 5 томын шығардым. Одан кейін «Сыр сүйірлері» деген серия ашып, 10 шақты кітап шығарғанбыз. Ол кейін мынау 200 томдықтары шығып, ол енді саябырсып қалды. Кейін қазір қайтадан қолға алып жатырмыз. Иә, сөздіктер шығып жатыр. Енді бізде серия көп. «Тұлға» деген сериямыз бар. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑біз негізінен/ жаңағы йең үлкен неміз/ жаңағы жаң'энсійклопедійа деген серійамыз ͡б̊ар↓/// ↑біз жетісүу энсійклопедійасын шығардым// уөзіңіз жақ̊сы ͡б̊ілесіз↓/// ↑жаңағы ͡б̊атыс қазақ̊стан шығардық// солтүстік қазақ̊стан/ қостанай уоблысының энсійклопедійасы↓/// ↑уон шақты/ жыйырма шақт'аудан энсійклопедійасын шығардық↓/// ↑наркомы казахстана/ народы казахстана/ спорт энсійклопедійасы шықты ғой↓/// ↑йенді қазір і і жаң'энсійклопедійаның түрлері шығып жатыр↓/// ↑ мына неде/ бішкекте қазір йенді ͡б̊аспаға тап̊сырып// басылып жатыр↓/// ↑шыңғыс айтматов деген үш том энсійклопедійа шығып жатыр ↓/// ↑біз ͡б̊айланысып уотырмыз↓/// ↑біз қазір йекі том әб̊іш кекілб̊аев деген энсійклопедійа шығарып жатырмыз↓/// ↑бұл мынау алпысыншы жыл деген әңгіме ͡б̊ізд'айтылмайд йекен ↓/// ↑мұузыкадағ'алпысыншы жылдықтар// әдеб̊ійеттег'андрей вознесенскій/ йевтүушенкілер жаңағы кійнодағы// жаңағы сүурет уөнеріндегі деген сыйақты↓/// |
↑біз негізінен/ жаңағы йең үлкөн неміз/ жаңағы жаң'энсыйклопедійә деген серійәмыз ͡б̊ар↓/// ↑біж жетісүу энсыйклопедійәсын шығардым// уөзүңүж жақ̊сы ͡б̊ілесіз↓/// ↑жаңағы ͡б̊атыс қазақ̊стан шығардық// солтүстүк қазақ̊стан/ қостанай уоблұсұның энсыйклопедійәсы↓/// ↑уон шақты/ жыйырма шақт'аудан энсыйклопедійәсын шығардық↓/// ↑наркомұ ͡газахстана/ народұ ͡газахстана/ спорт энсыйклопедійәсы шықты ғой↓/// ↑йенді ͡ғазір і і жаң'энсыйклопедійәның түрлөрү шығыб̊ жатыр↓/// ↑ мына неде/ бішкекте қазір йенді ͡б̊аспаға тап̊сырып// басылыб̊ жатыр↓/// ↑шыңғыс айтматов деген үш том энсыйклопедійә шығыб̊ жатыр ↓/// ↑біз ͡б̊айланысып уотұрмұз↓/// ↑біз ͡ғазір йекі том әб̊іш кекілб̊аев деген энсыйклопедійә шығарыб̊ жатырмыз↓/// ↑бұл мына'алпысыншы жыл деген әңгіме ͡б̊ізд'айтылмайд йекен ↓/// ↑мұузұкадағ'алпысыншы жылдықтар// әдеб̊ійеттег'андрей вознесенскій/ йевтүушөңкілер жаңағы ͡гұйнодағы// жаңағы сүурөт уөнөрүндегі деген сыйақты↓/// |
- Біз, негізінен, жаңағы, ең үлкен неміз, жаңағы, «Жаңа энциклопедия» деген сериямыз бар. Біз «Жетісу энциклопедиясын» шығардым, өзіңіз жақсы білесіз. Жаңағы, «Батыс Қазақстан» шығардық, «Солтүстік Қазақстан», «Қостанай облысының энциклопедиясы». 10 шақты, 20 шақты аудан энциклопедиясын шығардық. «Наркомы Казахстана», «Народы Казахстана, «Спорт энциклопедиясы» шықты ғой. Енді қазір і-і «Жаңа энциклопедияның» түрлері шығып жатыр. Мына неде, Бішкекте қазір, енді, баспаға тапсырып, басылып жатыр. «Шыңғыс Айтматов» деген 3 том энциклопедия шығып жатыр. Біз байланысып отырмыз. Біз қазір 2 том «Әбіш Кекілбаев» деген энциклопедия шығарып жатырмыз. Бұл, мынау, 60-шы жыл деген әңгіме бізде айтылмайд екен. Музыкадағы 60-шы жылдықтар, әдебиеттегі Андрей Вознесенский, Евтушенкілер, жаңағы, кинодағы, жаңағы, сурет өнеріндегі деген сияқты. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑алпысыншы жылдар деген құлаш құлаш/ том том матерійал алұуға ͡б̊олад↓/// ↑бізд'ійә / құб̊ұлыс/ ійә ͡б̊ізде мын'әб̊іш кекілб̊аевтар// мысал'алпысыншы жылдардың уөкілдері ғой// мысалы уос'айтылмай жатқан// уосы ͡б̊ұуынның несі↓/// ↑соны ͡б̊ір үлкен/ қазір йекі том болды↓/// ↑бірінші томы жақында шығад↓/// ↑уол бірінші том шығармашылығы деп аталад↓/// ↑йекінші том уөмүрі мен уортасы деп аталад↓/// ↑йенді йең үлкен мәселе// мен йенді уосы жерд'айта кеткім келед// бізде мына ͡б̊ұрын кітап уөтпейді йемес// жетпейд деуші йедік↓/// ↑ал шын мәнінде/ қазір мынау йенді/ бір жағынан// мын'ійнтернеттің әсері шығар↓/// ↑жақ̊сы кітапқа шын мәнінде// қазақ кітаб̊ына қазір сұраныс уөт'азайып кетті↓/// ↑йең бастысы мынау// мектептегі ͡б̊алаларды кітапқа қызықтырұу ғой↓/// |
↑алпысыншы жылдар дегең ͡ ғұлаш құлаш/ том том матерійал алұуға ͡б̊олад↓/// ↑бізд'ійә / құб̊ұлұс/ ійә ͡б̊ізде мын'әб̊іш кекілб̊аевтар// мысал'алпысыншы жылдардың уөкүлдөрі ғой// мысалы уос'айтылмай жатқан// уосұ ͡б̊ұуұннұң несі↓/// ↑сонұ ͡б̊ір үлкөн/ қазір йекі том болдұ↓/// ↑бірінші томұ жақында шығад↓/// ↑уол бірінші том шығармашылығы деб̊ ͡аталад↓/// ↑йекінші том уөмүрү мен уортасы деб̊ ͡аталад↓/// ↑йенді йең үлкөн мәселе// мен йенді уосұ жерд'айта кеткім ͡гелед// бізде мына ͡б̊ұрұң ͡ гітап уөтпөйдү йемес// жетпейд деушү йедік↓/// ↑ал шын мәнінде/ қазір мынау йенді/ бір жағынан// мын'ійнтернеттің әсері шығар↓/// ↑жақ̊сы ͡гітапқа шын мәнінде// қазақ кітаб̊ына ͡ғазір сұраныс уөт'азайып кетті↓/// ↑йең бастысы мынау// мектептегі ͡б̊алаларды ͡гітапқа ͡ғызықтырұу ғой↓/// |
- 60-шы жылдар деген құлаш-құлаш, том-том материал алуға болад. Бізде, иә, құбылыс, иә бізде, мына, Әбіш Кекілбаевтар, мысалы, 60-шы жылдардың өкілдері ғой, мысалы, осы айтылмай жатқан, осы буынның несі. Соны бір үлкен, қазір 2 том болды. 1-ші томы жақында шығад. Ол 1-ші том «Шығармашылығы» деп аталад. 2-ші том «Өмірі мен ортасы» деп аталад. Енді, ең үлкен мәселе, мен енді осы жерде айта кеткім келед, бізде, мына, бұрын кітап өтпейді емес, жетпейд деуші едік. Ал шын мәнінде, қазір мынау, енді, бір жағынан, мына интернеттің әсері шығар. Жақсы кітапқа, шын мәнінде, қазақ кітабына қазір сұраныс өте азайып кетті. Ең бастысы мынау - мектептегі балаларды кітапқа қызықтыру ғой. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑бір мысал'алғашқ̊ы бастауыш класта уоқыйтын бала кітапты сүйсе// уол уөмір ͡б̊ойы/ уөлгенше сол кітапт'әрі қарай уоқыйды↓/// ↑ал йенді уол сіңір'алмағаннан кейін// уоны сол бір сүйегі қатып кеткеннен кейін// уоған йештең'істей алмайсың↓/// ↑мынау ұлттың бет бейнесін сақтау үшін // уоның дәстүрі/ салты/ ұлттық коды ͡б̊олұу керек↓/// ↑кешегі йелб̊асының жаңағ'айтқаны да сол/ йең бастысы↓/// ↑мысалы/ жапонды ͡б̊олсақ// жапонда технологыйа қатты дамыған// сонымен қатар дәстүрлері де дамыған// ата дәстүрлер қатты дамыған↓/// ↑кезінде уөзіңіз айтқан// алаш көсемдері/ алаш тұлғалары жапоныйан'үлгі йеткен↓/// ↑уоның артынан уонұ/ жапонның тыңшысы деп̊ шығарды уоларды↓/// ↑сол үшін атты↓/// ↑кешегі йелб̊асының ұрұуханый жаңғырұу мәселесін'арнаған мақаласы// мынау ғылымый уортада қандай әсер ͡б̊ерді↓/// |
↑бір мысал'алғашқ̊ы бастауұш класта уоқұйтұм бала ͡гітапты сүйсө// уол уөмүр ͡б̊ойұ/ уөлгөншө сол ͡гітапт'әрі қарай уоқұйдұ↓/// ↑ал йенді уол сіңір'алмағаннан кейін// уонұ сол бір сүйөгү қатып кеткеннең ͡ гейін// уоған йештең'істей алмайсың↓/// ↑мынау ұлттұң бет ͡пейнесін сақтау үшүн // уонұң дәстүрү/ салты/ ұлттұқ кодұ ͡б̊олұу ͡герек↓/// ↑кешегі йелб̊асының жаңағ'айтқаны да сол/ йең бастысы↓/// ↑мысалы/ жапондұ ͡б̊олсақ// жапонда технологұйа ͡ғатты дамыған// сонұмең ͡ ғатар дәстүрлөрү де дамыған// ата дәстүрлөр ͡ғатты дамыған↓/// ↑кезінде уөзүңүз айтқан// алаш көсөмдөрі/ алаш тұлғалары жапонұйан'үлгү йеткен↓/// ↑уонұң артынан уонұ/ жапоннұң тыңшысы деп̊ шығарды уоларды↓/// ↑сол үшүн атты↓/// ↑кешегі йелб̊асының ұрұуханый жаңғырұу мәселесін'арнаған мақаласы// мынау ғылымый уортада ͡ғандай әсер ͡б̊ерді↓/// |
- Бір мысалы, алғашқы бастауыш класта оқитын бала кітапты сүйсе, ол өмір бойы, өлгенше сол кітапты әрі қарай оқиды. Ал енді ол сіңіре алмағаннан кейін, оны сол бір сүйегі қатып кеткеннен кейін оған ештеңе істей алмайсың.
- Мынау ұлттың бет-бейнесін сақтау үшін оның дәстүрі, салты, ұлттық коды болу керек. Кешегі Елбасының, жаңағы, айтқаны да – сол, ең бастысы. Мысалы, жапонды болсақ, жапонда технология қатты дамыған, сонымен қатар дәстүрлері де дамыған, ата дәстүрлер қатты дамыған. Кезінде, өзіңіз айтқан, Алаш көсемдері, Алаш тұлғалары Жапонияны үлгі еткен. Оның артынан оны Жапонның тыңшысы деп шығарды, оларды. Сол үшін атты. Кешегі Елбасының «Рухани жаңғыру» мәселесіне арнаған мақаласы, мынау, ғылыми ортада қандай әсер берді? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді ͡б̊ұл біздің көптен күтіп жүрген нәрсеміз йеді ғой↓/// ↑бізде уөмүр ͡б̊ой'әңгіме жаңағы/ эканомійка ͡б̊іріншіде// ійдеологійа йекінші деген мәселе ͡б̊олды ғой йенді↓/// ↑уол керек болған шығар// алғашқ̊ы мемлекет құрған кезде↓/// ↑жаңағы ы ы мынау йелдігімізді сақтау үшін // мемлекет іретінд'айағымызда нық тұрұу үшін керек болды ғой↓/// ↑бұл уөте күтіп жүрген нәрсеміз йед↓/// ↑ і і бірақ жаң'айтып уотырмын ғой// бұл жерде де жаңағы/ уосұның бәрі қазір тек қана мына гұуманійтар саласында ғана// қоғамдық̊ салаға ғана қатысты сыйақты ͡б̊олып жатыр↓/// ↑ ійә/ бұл біздің жаңағы↓/// ↑қамтұуы тар ͡б̊оп тұр дейсің ғой↓/// |
↑йенді ͡б̊ұл біздің ͡гөптөң ͡ гүтүб̊ жүргөн нәрсеміз йеді ғой↓/// ↑бізде уөмүр ͡б̊ой'әңгіме жаңағы/ эканомұйка ͡б̊іріншіде// ійдеалогұйа йекінші деген мәселе ͡б̊олдұ ғой йенді↓/// ↑уол ͡герек болған шығар// алғашқ̊ы мемлекет құрғаң ͡ гезде↓/// ↑жаңағы ы ы мынау йелдігімізді сақтау үшүн // мемлекет іретінд'айағымызда нық тұрұу үшүн керек болдұ ғой↓/// ↑бұл уөтө күтүб̊ жүргөн нәрсеміз йед↓/// ↑ і і бірағ жаң'айтып уотұрмұн ғой// бұл жерде де жаңағы/ уосұнұң бәрі ͡ғазір тек қана мына гұуманыйтар саласында ғана// қоғамдық̊ салаға ғана ͡ғатысты сыйақты ͡б̊олұб̊ жатыр↓/// ↑ ійә/ бұл біздің жаңағы↓/// ↑қамтұуұ тар ͡б̊оп тұр дейсің ғой↓/// |
- Енді бұл біздің көптен күтіп жүрген нәрсеміз еді ғой. Бізде өмір бойы әңгіме, жаңағы, экономика біріншіде, идеология екінші деген мәселе болды ғой, енді. Ол керек болған шығар, алғашқы мемлекет құрған кезде. Жаңағы, ы-ы мынау елдігімізді сақтау үшін, мемлекет ретінде аяғымызда нық тұру үшін керек болды ғой. Бұл өте күтіп жүрген нәрсеміз ед. І-і бірақ, жаңа айтып отырмын ғой, бұл жерде де, жаңағы, осының бәрі - қазір тек қана мына гуманитар саласында ғана, қоғамдық салаға ғана қатысты сияқты болып жатыр. Иә, бұл біздің, жаңағы...
- Қамтуы тар боп тұр дейсің ғой. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йелб̊асының айтып уотырғаны да сол↓/// ↑бұл барлық̊ саланы қамтұу керек// менің түсүнігімде↓/// ↑жаңағы мысалы/ дәрігер дәрігерді қамтұу керек// ы ы мысалы жаңағы/ бүкүл технійка саласы қанша дүнійелер жатыр мысалы↓/// ↑ы ы уоның үстіне жаңағы/ уөзіңіз ͡б̊ілесіз// уосы жақтардың қазір ͡б̊әрін ағылшын тілінде уоқытұу керек деген әңгіме шығып жатыр↓/// ↑уол қалай болад↓/// ↑мысалы жаңағы/ біз уөзіміздің жаңағы нашар деп жүрген уоқұулықтарымыздан айырылып қаламыз ͡б̊а сонда/ мысалы↓/// ↑ағылшын тілінде уоқұулық болғанда мысалы↓/// ↑уол қалай болар йекен деген сыйақты↓/// ↑ійә/ күмән бар↓/// ↑і і сондықтан і і йең бастысы// жаңағы қазақ болұуымыз керек болып тұр ғой↓/// ↑біз уосы кезге дейін айқайлап айт'алмадық // қазақ болдық деп↓/// |
↑йелб̊асының айтып уотұрғаны да сол↓/// ↑бұл барлық̊ саланы қамтұу ͡герек// менің түсүнүгімде↓/// ↑жаңағы мысалы/ дәрігер дәрігерді ͡ғамтұу ͡герек// ы ы мысалы жаңағы/ бүкүл технійка саласы қанша дүнүйөлөр жатыр мысалы↓/// ↑ы ы уонұң үстүнө жаңағы/ уөзүңүз ͡б̊ілесіз// уосұ жақтардың ͡ғазір ͡б̊әрін ағылшын тілінде уоқұтұу ͡герек деген әңгіме шығыб̊ жатыр↓/// ↑уол ͡ғалай болад↓/// ↑мысалы жаңағы/ біз уөзүмүздің жаңағы нашар деб̊ жүргөн уоқұулұқтарымыздан айырылып қаламыз ͡б̊а сонда/ мысалы↓/// ↑ағылшын тілінде уоқұулұқ ͡полғанда мысалы↓/// ↑уол ͡ғалай болар йекен деген сыйақты↓/// ↑ійә/ күмәм бар↓/// ↑і і сондұқтан і і йең бастысы// жаңағы қазақ ͡полұуұмұз ͡герек болұп тұр ғой↓/// ↑ біз уосұ ͡гезге дейін айқайлаб̊ ͡айт'алмадық // қазақ ͡полдұғ ͡деп↓/// |
- Елбасының айтып отырғаны да - сол. Бұл барлық саланы қамту керек, менің түсінігімде. Жаңағы, мысалы, дәрігер дәрігерді қамту керек ы-ы мысалы, жаңағы, бүкіл техника саласы - қанша дүниелер жатыр, мысалы. Ы-ы оның үстіне, жаңағы, өзіңіз білесіз, осы жақтардың қазір бәрін ағылшын тілінде оқыту керек деген әңгіме шығып жатыр. Ол қалай болад? Мысалы, жаңағы, біз өзіміздің, жаңағы, нашар деп жүрген оқулықтарымыздан айырылып қаламыз ба сонда, мысалы. Ағылшын тілінде оқулық болғанда, мысалы. Ол қалай болар екен деген сияқты. Иә, күмән бар. І-і сондықтан і-і ең бастысы, жаңағы, қазақ болуымыз керек болып тұр ғой. Біз осы кезге дейін айқайлап айта алмадық, қазақ болдық деп. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑бірақ йенді міне/ біздің санымыз көб̊ейгеннен кейін// і і құдайға шүкүр йенді уөзіңіз ͡б̊ілесіз// біз тәуелсіздік жәрыйалаған кезде// жаңағы ͡б̊ар жоғы қырық бір пайыздың уо жақ/ бұ жағында ͡б̊олдық қой йенді↓/// ↑қырық йекі ͡б̊олған шығармыз// қырық үш/ қырық төрт болған шығармыз↓/// ↑әртүрлі жазылыб̊ жүр ғой йенді↓/// ↑ал қазір құдайға шүкүр/ мына йелүу/жетпіс йеңсеріп уотырмыз↓/// ↑ійә/ жетпіс пайыз йеңсеріп уотырмыз↓/// ↑сондықтан йенді йекінші ͡б̊ір айтатын мәселеміз// қазір ͡б̊арлық жерд'айтып жүр↓/// ↑і і қазақ̊стан жаңағы/ уөзүнің жер жағынан і і тоғызыншы уорын алады деп↓/// ↑мен айтар йедім// қазақ̊стан әлемде ͡б̊ірінші уорын алады уөзүнің жер жағынан↓/// ↑уөйткені халыққа шаққанда↓/// |
↑бірақ йенді міне/ біздің санымыз ͡гөб̊өйгөннең ͡ гейін// і і құдайға шүкүр йенді уөзүңүз ͡б̊ілесіз// біз тәуөлсүздүг жәрыйалағаң ͡ гезде// жаңағы ͡б̊ар жоғұ қырық ͡пір пайыздың уо жақ/ бұ жағында ͡б̊олдұқ қой йенді↓/// ↑қырық йекі ͡б̊олған шығармыз// қырығ үш/ қырық төрт ͡полған шығармыз↓/// ↑әртүрлү жазылыб̊ жүр ғой йенді↓/// ↑ал ͡ғазір ͡ғұдайға шүкүр/ мына йелүу/жетпіс йеңсеріп уотұрмұз↓/// ↑ійә/ жетпіс пайыз йеңсеріп уотұрмұз↓/// ↑сондұқтан йенді йекінші ͡б̊ір айтатын мәселеміз// қазір ͡б̊арлығ жерд'айтып жүр↓/// ↑і і қазақ̊стан жаңағы/ уөзүнүң жер жағынан і і тоғұзұншы уорұн алады деп↓/// ↑мен айтар йедім// қазақ̊стан әлемде ͡б̊ірінші уорұн алады уөзүнүң жер жағынан↓/// ↑уөйткөнү халыққа шаққанда↓/// |
- Бірақ енді міне, біздің санымыз көбейгеннен кейін, і-і құдайға шүкір, енді өзіңіз білесіз, біз тәуелсіздік жариялаған кезде, жаңағы, бар-жоғы 41 пайыздың о жақ, бұ жағында болдық қой, енді. 42 болған шығармыз, 43, 44 болған шығармыз. Әр түрлі жазылып жүр ғой, енді. Ал қазір, құдайға шүкір, мына 50-70 еңсеріп отырмыз. Иә, 70 пайыз еңсеріп отырмыз. Сондықтан, енді, екінші бір айтатын мәселеміз, қазір барлық жерде айтып жүр. І-і Қазақстан, жаңағы, өзінің жер жағынан і-і 9-шы орын алады деп. Мен айтар едім, Қазақстан әлемде бірінші орын алады өзінің жер жағынан. Өйткені... халыққа шаққанда? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑жоқ/ жоқ/ алдымыздағы тұрған сегіз мемлекет// уолар федератійвті мемлекет↓/// ↑мысалы жаңағы/ уөзб̊ек̊станд'алатын болсақ// қарақалпақ̊станы ͡б̊ар// іресей деген қырық құрау// уөзіңіз ͡б̊ілесіз↓/// ↑сол сыйақты ͡б̊әрі ͡б̊әр'англійаңыздың уөзі// жаңағ'ійрландійасы бар деген сыйақты↓/// ↑біз қазақ̊стан жалғыз ұунійтарлы мемлекетпіз ғой↓/// ↑йенді уосы жерд'ұстап тұрұу үшін // уосындай аз қалыппен// бізг'үлкен сапа керек// жақ̊сы мектеп керек// жақ̊сы уоқұулық керек// уоған жаңағы жақ̊с'ата ана керек// жақ̊сы тәрб̊ійе керек деген сыйақты↓/// ↑жаңағы сана деген сол ғой йенді↓/// ↑уол йенді ͡б̊ізде жаңағыдай/ бұрын сана ͡б̊олған жоқ деген йемес↓/// ↑бұрын йемес/ йенді ͡б̊ірақ бізде↓/// ↑жоқ/ бұрын құлдық̊ сана ͡б̊олды деп айтұуға ͡б̊олад↓/// |
↑жоқ/ жоқ/ алдымыздағы тұрған сегіз мемлекет// уолар федератыйвті мемлекет↓/// ↑мысалы жаңағы/ уөзб̊өк̊станд'алатын болсақ// қарақалпақ̊станы ͡б̊ар// іресей дегең ͡ғырық құрау// уөзүңүз ͡б̊ілесіз↓/// ↑сол сыйақты ͡б̊әрі ͡б̊әр'аңглыйаңыздың уөзү// жаңағ'ыйрландыйасы бар деген сыйақты↓/// ↑біз ͡ғазақ̊стан жалғыз ұуныйтарлы мемлекетпіз ғой↓/// ↑йенді уосұ жерд'ұстап тұрұу үшүн // уосұндай аз ͡ғалыппен// бізг'үлкөн сапа ͡герек// жақ̊сы мектеп керек// жақ̊сы уоқұулұқ керек// уоған жаңағы жақ̊с'ата ана ͡герек// жақ̊сы тәрб̊ійе ͡герек деген сыйақты↓/// ↑жаңағы сана деген сол ғой йенді↓/// ↑уол йенді ͡б̊ізде жаңағыдай/ бұрұн сана ͡б̊олған жоғ ͡деген йемес↓/// ↑бұрұн йемес/ йенді ͡б̊ірақ ͡пізде↓/// ↑жоқ/ бұрұң ͡ ғұлдұқ̊ сана ͡б̊олдұ деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олад↓/// |
- Жоқ-жоқ, алдымыздағы тұрған сегіз мемлекет - олар федеративті мемлекет. Мысалы, жаңағы, Өзбекстанды алатын болсақ, Қарақалпақстаны бар, Ресей деген қырық құрау, өзіңіз білесіз. Сол сияқты, бәрі-бәрі, Англияңыздың өзі, жаңағы, Ирландиясы бар деген сияқты. Біз, Қазақстан жалғыз унитарлы мемлекетпіз ғой. Енді осы жерді ұстап тұру үшін, осындай аз қалыппен, бізге үлкен сапа керек, жақсы мектеп керек, жақсы оқулық керек, оған, жаңағы, жақсы ата-ана керек, жақсы тәрбие керек деген сияқты. Жаңағы, сана деген сол ғой енді. Ол, енді, бізде, жаңағыдай, бұрын сана болған жоқ деген емес. Бұрын емес, енді бірақ бізде...
- Жоқ, бұрын құлдық сана болды деп айтуға болад. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ійә/ ійә/ үлкен бетбұрыс жасауымыз керек↓/// ↑дұрыс/ дұрыс↓/// ↑ сананы серпілтүу керек↓/// ↑ійә/ уосы йелдің қожасы уөзіміз// мен істемесем// кім істейд деген мәселе ғой↓/// ↑ал бұған дейін біз шыны керек қой// үкімет уөлтірмейд// бір нәрсе ͡б̊олар↓/// ↑сосын жаңағы/ шетелден келген адамдарымыз да уөкпелейд// жаңағы маған нег'ананы бермедің// нег'үй бермедің// неге ͡б̊ірдеңе ͡б̊ермедің деген сыйақты↓/// ↑мәселе ͡б̊ірдеңе ͡б̊ерүуде/ алұуда йемес қой↓/// ↑не ͡б̊ерем деген мәселеге келіп тірелед↓/// |
↑ійә/ ійә/ үлкөм бетпұрұш ͡ шасауұмұз ͡герек↓/// ↑дұрұс/ дұрұс↓/// ↑ сананы серпілтүу ͡герек↓/// ↑ійә/ уосұ йелдің ͡ғожасы уөзүмүз// мен істемесем// кім істейд деген мәселе ғой↓/// ↑ал бұған дейім біш шыны ͡герек қой// үкүмөт уөлтүрмөйд// бір нәрсе ͡б̊олар↓/// ↑сосұн жаңағы/ шетелдең ͡ гелген адамдарымыз да уөкпөлөйд// жаңағы маған нег'ананы бермедің// нег'үй бермедің// неге ͡б̊ірдеңе ͡б̊ермедің деген сыйақты↓/// ↑мәселе ͡б̊ірдеңе ͡б̊ерүудө/ алұуда йемес қой↓/// ↑не ͡б̊ерем деген мәселеге ͡геліп тірелед↓/// |
- Иә, иә, үлкен бетбұрыс жасауымыз керек.
- Дұрыс, дұрыс! Сананы серпілту керек.
- Иә, осы елдің қожасы - өзіміз, мен істемесем, кім істейд деген мәселе ғой. Ал бұған дейін біз, шыны керек қой, үкімет өлтірмейд, бір нәрсе болар. Сосын, жаңағы, шетелден келген адамдарымыз да өкпелейд, жаңағы, маған неге ананы бермедің, неге үй бермедің, неге бірдеңе бермедің деген сияқты. Мәселе бірдеңе беруде, алуда емес қой. Не берем деген мәселеге келіп тірелед. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ғареке/ сізде ылауазым көп↓/// ↑мынау докторсыз/ професорсыз/ сонымен қатар мынау халықаралық қазақ тілі қоғамының презійдентінің уорынбасарысыз війсе↓/// ↑сол жөнінде/ соған қарай сұрақ қойайын деп тұрмын да↓/// ↑бізб̊ен мысалы прійб̊алтійка йелі ͡б̊ар// басқа тмдға қосылған басқа йелдер ͡б̊ар// бізб̊ен бірге уотарлық қамықтан шығып// тәуелсіздік алды уолар да↓/// ↑уоларда тіл мәселесі қазір ылійнгвійстійкалық мәселе ͡б̊олып қалд↓/// ↑бізд'әлі сайасый мәселе ͡б̊олып уотыр↓/// ↑бұл қалай↓/// ↑сонда ͡б̊іздің әлі құлдық̊ санадан арылмағанбыз ͡б̊а↓/// ↑әлде ͡б̊асқа да уоның себ̊ептері ͡б̊ар ма↓/// |
↑ғареке/ сізде ылауазым ͡гөп↓/// ↑мынау докторсұз/ профессорсұз/ сонұмең ͡ ғатар мынау халықаралық қазақ тілі ͡ғоғамының презійдентінің уорұмбасарысыз війсе↓/// ↑сол жөнүндө/ соғаң ͡ ғарай сұрақ қойайын деп тұрмұн да↓/// ↑бізб̊ен мысалы прыйб̊алтыйка йелі ͡б̊ар// басқа тмдға ͡ғосұлғам басқа йелдер ͡б̊ар// бізб̊ем бірге уотарлық қамықтан шығып// тәуөлсүздүг алды уолар да↓/// ↑уоларда тіл мәселесі ͡ғазір ылыйңгвыйстыйкалығ мәселе ͡б̊олұп қалд↓/// ↑бізд'әлі сайасый мәселе ͡б̊олұп уотұр↓/// ↑бұл ͡ғалай↓/// ↑сонда ͡б̊іздің әлі ͡ғұлдұқ̊ санадан арылмағамбыз ͡б̊а↓/// ↑әлде ͡б̊асқа да уонұң себ̊ептері ͡б̊ар ма↓/// |
- Ғареке, сізде лауазым көп. Мынау докторсыз, профессорсыз, сонымен қатар, мынау, Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының президентінің орынбасарысыз, вице. Сол жөнінде, соған қарай сұрақ қояйын деп тұрмын да. Бізбен, мысалы, Прибалтика елі бар, басқа ТМД-ға қосылған басқа елдер бар, бізбен бірге отарлық қамықтан шығып, тәуелсіздік алды олар да. Оларда тіл мәселесі қазір лингвистикалық мәселе болып қалд. Бізде әлі саяси мәселе болып отыр. Бұл қалай? Сонда біздің әлі құлдық санадан арылмағанбыз ба? Әлде басқа да оның себептері бар ма? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді ͡б̊ұл жердегі йең үлкен себ̊еб̊іміз// қазір ͡б̊ізд'эк̊стралійнгвійстійкалық фактор деп айтад// мысалы сыртқы фактор жоқ↓/// ↑біздің қазақтың тіліне ͡б̊ір адам қарсы йемес↓/// ↑бір адам↓/// ↑қазақтың жаңағы/ ұрұухұна ͡б̊ір адам қарсы йемес↓/// ↑бірақ йең үлкен жағдай// біздің жаңағы ͡б̊ұрын йенді/ мүмкін басқ'ұлттардан солардың көңүлін таб̊ұу үшін көп нәрселер ͡б̊олған шығар↓/// ↑қазір ͡б̊іздің уөзіміздің ағайындар ͡б̊ұрылмай жатыр ғой↓/// ↑әрійне/ жаңағы статійстійк'айтад // көп бала қазақ мектеб̊іне ͡б̊арып жатыр// бүйтіп жатыр дейд↓/// ↑уоның бірақ бізде мынау аз құрамды мектептер ͡б̊ар↓/// ↑мало комплект дейміз↓/// ↑кішкентай кішкентай ауылдарда↓/// ↑біз сонымен мектептің саны жағынан көб̊ейіп тұрмыз↓/// ↑ат'аналардың да псійхологійасы уөзгермей жатыр↓/// |
↑йенді ͡б̊ұл жердегі йең үлкөн себ̊еб̊іміз// қазір ͡б̊ізд'эк̊стралыйңгвыйстыйкалық фактор деб̊ ͡айтад// мысалы сыртқы фактор жоқ↓/// ↑біздің ͡ғазақтың тіліне ͡б̊ір адам қарсы йемес↓/// ↑бір адам↓/// ↑қазақтың жаңағы/ ұрұухұна ͡б̊ір адам қарсы йемес↓/// ↑бірақ йең үлкөн жағдай// біздің жаңағы ͡б̊ұрұн йенді/ мүмкүм басқ'ұлттардан солардың ͡гөңүлүн таб̊ұу үшүн көп нәрселер ͡б̊олған шығар↓/// ↑қазір ͡б̊іздің уөзүмүздің ағайындар ͡б̊ұрұлмай жатыр ғой↓/// ↑әрійне/ жаңағы статыйстыйк'айтад // көп ͡пала ͡ғазағ мектеб̊іне ͡б̊арыб̊ жатыр// бүйтүб̊ жатыр дейд↓/// ↑уонұң бірақ ͡пізде мынау аз құрамды мектептер ͡б̊ар↓/// ↑мало комплект дейміз↓/// ↑ кішкентай ͡гішкентай ауұлдарда↓/// ↑біс сонұмен мектептің саны жағынаң ͡ гөб̊өйүп тұрмұз↓/// ↑ат'аналардың да псыйхологұйасы уөзгөрмөй жатыр↓/// |
- Енді, бұл жердегі ең үлкен себебіміз - қазір бізде экстралингвистикалық фактор деп айтад, мысалы, сыртқы фактор жоқ. Біздің қазақтың тіліне бір адам қарсы емес. Бір адам. Қазақтың, жаңағы, рухына бір адам қарсы емес. Бірақ ең үлкен жағдай - біздің, жаңағы, бұрын енді, мүмкін басқа ұлттардан солардың көңілін табу үшін көп нәрселер болған шығар. Қазір біздің, өзіміздің ағайындар бұрылмай жатыр ғой. Әрине, жаңағы, статистика айтад, көп бала қазақ мектебіне барып жатыр, бүйтіп жатыр дейд. Оның, бірақ бізде мынау, аз құрамды мектептер бар. Мало комплект дейміз. Кішкентай-кішкентай ауылдарда. Біз сонымен мектептің саны жағынан көбейіп тұрмыз. Ата-аналардың да психологиясы өзгермей жатыр. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йегер жаңағы/ йешкіммен жаңағы прійб̊алтійканың тәжірійб̊есінде ͡б̊ір адамға тілін кемітпейд// бір адамға қарсы сөз айтпайд// бірақ уөз тілінде жауап беред↓/// ↑ійә ͡б̊олды// уөз тілінде ғана сөйлесед↓/// ↑уон тілді уон адам келіп// уон тілде сөйлесе де// уол уөз тілінде жауап береді↓/// ↑біз уосы нәрсеге жет'алмай жатырмыз↓/// ↑бұл да жаңағы санаға ͡б̊айланысты деп уойлаймын↓/// ↑йекіншіден жаңағы/ мен тағы да қайталап айтқым келед↓/// ↑бұл жалпы халықтық̊ сыйпат алмай тұрған себ̊еб̊і// біз тағы да сол жыйырма ͡б̊ес жылдан бері шырылдап жүрген байағы жұурналыйстер// байағы жаңағы фійлософтар// байағы жаңағы уөзіміздің азғантай гұуманыйтарлық ійә/ саладағы↓/// ↑уөйткені ͡б̊іздің жеп уотырған нанымыз уосы↓/// |
↑йегер жаңағы/ йешкіммен жаңағы прыйб̊алтыйканың тәжірійб̊есінде ͡б̊ір адамға тілің ͡ гемітпейд// бір адамға ͡ғарсы сөз айтпайд// бірақ уөз тілінде жауап ͡перед↓/// ↑ійә ͡б̊олдұ// уөз тілінде ғана сөйлөсөд↓/// ↑уон тілді уон адам ͡геліп// уон тілде сөйлөсө де// уол уөз тілінде жауап ͡переді↓/// ↑біз уосұ нәрсеге жет'алмай жатырмыз↓/// ↑бұл да жаңағы санаға ͡б̊айланысты деп уойлаймын↓/// ↑йекіншіден жаңағы/ мен тағы да ͡ғайталаб̊ ͡айтқым ͡гелед↓/// ↑бұл жалпы халықтық̊ сыйпат алмай тұрған себ̊еб̊і// біз тағы да сол жыйырма ͡б̊еш ͡ шылдам бері шырылдаб̊ жүргөм байағы жұурналыйстер// байағы жаңағы фыйлософтар// байағы жаңағы уөзүмүздің азғантай гұуманыйтарлығ ійә/ саладағы↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊іздің жеп уотұрған нанымыз уосұ↓/// |
- Егер, жаңағы, ешкіммен, жаңағы, Прибалтиканың тәжірибесінде бір адамға тілін кемітпейд, бір адамға қарсы сөз айтпайд, бірақ өз тілінде жауап беред. Иә, болды, өз тілінде ғана сөйлесед. 10 тілді 10 адам келіп, 10 тілде сөйлесе де, ол өз тілінде жауап береді. Біз осы нәрсеге жете алмай жатырмыз. Бұл да, жаңағы, санаға байланысты деп ойлаймын. Екіншіден, жаңағы, мен тағы да қайталап айтқым келед. Бұл жалпы халықтық сипат алмай тұрған себебі – біз, тағы да сол 25 жылдан бері шырылдап жүрген баяғы журналистер, баяғы, жаңағы, философтар, баяғы, жаңағы, өзіміздің азғантай гуманитарлық, иә, саладағы. Өйткені, біздің жеп отырған нанымыз - осы. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑біз уосыған дейін жаңағы// біз і і жаңағы йемізікпен йемізіп// ана тілін сүтпен сіңір'алмай уотырмыз↓/// ↑уол мысалы математійк болғанмен// уол бійолог болғанмен// уол медійк болғанмен// уол геолог болғанмен// жаңағы сол қазақ тілінің бойұна сіңіріп// қазақ тіліне жанашыр ͡б̊олып̊ шық̊са↓/// ↑бұл йелб̊асының да мақаласы уосыған үлкен бетбұрыс жасап жатыр↓/// ↑міне/ бірінші ірет деп айтұуымызға ͡б̊олатын шығар деп уойлаймын↓/// ↑тарыйхта ͡б̊ірінші ірет қазақтың мәселесі ͡б̊ар// қазақтың ұрұуханій мәселесі ͡б̊ар деген мәсел'айтылды ғой↓/// ↑міне/ уол йенд'үлкен мәселе↓/// ↑йенді уосұны науқаңғ'айналдырмай // жаңағы ылатын алфавійтіміз ͡б̊олсын/ басқа да нәрселеріміз ͡б̊олсын// уосұны халық қолдап алып кетүуі керек↓/// |
↑біз уосұған дейін жаңағы// біз і і жаңағы йемізікпен йемізіп// ана тілін сүтпөн сіңір'алмай уотұрмұз↓/// ↑уол мысалы математыйк болғаммен// уол бұйолог болғаммен// уол медійк болғаммен// уол геолог болғаммен// жаңағы сол ͡ғазақ тілінің бойұна сіңіріп// қазақ тіліне жанашыр ͡б̊олұп̊ шық̊са↓/// ↑бұл йелб̊асының да мақаласы уосұған үлкөм бетпұрұш ͡ шасаб̊ жатыр↓/// ↑міне/ бірінші ірет деб̊ ͡айтұуұмұзға ͡б̊олатын шығар деп уойлаймын↓/// ↑тарыйхта ͡б̊ірінші ірет қазақтың мәселесі ͡б̊ар// қазақтың ұрұуханый мәселесі ͡б̊ар деген мәсел'айтылды ғой↓/// ↑міне/ уол йенд'үлкөн мәселе↓/// ↑йенді уосұнұ науқаңғ'айналдырмай // жаңағы ылатын алфавыйтіміз ͡б̊олсұн/ басқа да нәрселеріміз ͡б̊олсұн// уосұнұ халық қолдаб̊ ͡алып кетүуү керек↓/// |
- Біз осыған дейін, жаңағы, біз і-і жаңағы, емізікпен емізіп, ана тілін сүтпен сіңіре алмай отырмыз. Ол, мысалы, математик болғанмен, ол биолог болғанмен, ол медик болғанмен, ол геолог болғанмен, жаңағы, сол қазақ тілінің бойына сіңіріп, қазақ тіліне жанашыр болып шықса. Бұл Елбасының да мақаласы осыған үлкен бетбұрыс жасап жатыр. Міне, бірінші рет деп айтуымызға болатын шығар деп ойлаймын. Тарихта бірінші рет қазақтың мәселесі бар, қазақтың рухани мәселесі бар деген мәселе айтылды ғой. Міне, ол енді үлкен мәселе. Енді осыны науқанға айналдырмай, жаңағы латын алфавитіміз болсын, басқа да нәрселеріміз болсын, осыны халық қолдап алып кетуі керек. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ылатыннан ақыры ͡б̊астап жатырсыз// соңғы кезде уөзіңіз қоғамда ͡б̊іздің ылатын әліпбійіне көшүу праблемасы қатты уөршіп тұр↓/// ↑шаханов бастаған жаңағы/ тұлғаларымыз жоқ кійрійлійсада қалұуымыз керек// барлық мұраларымызды жойып аламыз дейд↓/// ↑жаңағ'айтійшнійктер соңғ'ақпарат мамандары// немесе уосы күнгі көзі қарақт'азаматтар // бәрі ылатыңға көшүуіміз керек// қалып қаламыз деп жатыр↓/// ↑тіпті кейб̊іреу ұрұунаға қайта көшсек// төте жазұуға қайта көшсек// әртүрлі пікірлер айтып жатыр↓/// ↑уосыған азамат іретінде/ ғалым іретінде сіздің пікіріңіз қандай↓/// |
↑ылатыннан ақыры ͡б̊астаб̊ жатырсыз// соңғұ ͡гезде уөзүңүз ͡ғоғамда ͡б̊іздің ылатын әліпбійіне ͡гөшүу праблемасы қатты уөршүп тұр↓/// ↑шаханов бастаған жаңағы/ тұлғаларымыж жоқ кійрійлійсада ͡ғалұуұмұз ͡герек// барлығ мұраларымызды жойұб̊ ͡аламыз дейд↓/// ↑жаңағ'айтыйшныйктер соңғ'ақпарат мамандары// немесе уосұ ͡гүңгү көзү қарақт'азаматтар // бәрі ылатыңға ͡гөшүуүмүз ͡герек// қалып қаламыз деб̊ жатыр↓/// ↑тіпті ͡гейб̊іреу ұрұунаға ͡ғайта ͡гөшсөк// төтө жазұуға ͡ғайта ͡гөшсөк// әртүрлү пікірлер айтыб̊ жатыр↓/// ↑уосұған азамат іретінде/ ғалым іретінде сіздің пікіріңіз ͡ғандай↓/// |
- Латыннан ақыры бастап жатырсыз, соңғы кезде өзіңіз қоғамда біздің латын әліпбиіне көшу проблемасы қатты өршіп тұр. Шаханов бастаған, жаңағы, тұлғаларымыз «жоқ кириллицада қалуымыз керек , барлық мұраларымызды жойып аламыз» дейд. Жаңағы, айтишниктер, соңғы ақпарат мамандары немесе осы күнгі көзі қарақты азаматтар - бәрі «латынға көшуіміз керек, қалып қаламыз» деп жатыр. Тіпті кейбіреу рунаға қайта көшсек, төте жазуға қайта көшсек, әр түрлі пікірлер айтып жатыр. Осыған азамат ретінде, ғалым ретінде сіздің пікіріңіз қандай? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑мен йенді/ сол ылатын алфавійтінің уортасында жүрген адамның біреуімін// жаңағы тіл білім'ійнстійтұутында ахмет байтұрсынов атындағы// бір жағынан қызмет істеймін ғой↓/// ↑йенд'айтайын дегенім// бұл менің ұсұнысым// міндетті түрде ылатын алфавійтіне көшүуіміз керек// және уоны пәлен жыл/жыйырма ͡б̊есінші жыл деп̊ созб̊ау керек↓/// ↑бір/ йекі/ үш жылдың ішінде көшіп болұуымыз керек↓/// ↑уөйткені ұуақыттың/ біздің заманымыз соны талап йетіп уотыр↓/// ↑уол бір ылатын алфавійтіне көшүу деген мәселе// уол бір айақ астынан уойлап тапқан// не сайасый/ не ͡б̊асқа мәселе йемес↓/// ↑уол міндетті түрде ͡б̊із ылатын алфавійтіне көшүуіміз керек↓/// ↑бұл қазір анық// жаңағы сіз айтқандай йертең/ жаңағы мектеп мәселесі шығад// басқа мәселе шығад↓/// ↑сол кезд'анық болад↓/// ↑йегер ылатын алфавійтіне көшсек// сен кім йекенің// қазақ̊сың ба// болмысың қазақ па// қазақ йемес пе деген мәселе шығад↓/// |
↑мен йенді/ сол ылатын алфавыйтінің уортасында жүргөн адамның біреуүмүн// жаңағы тіл білім'ыйнстыйтұутұнда ахмет ͡пайтұрсұнов атындағы// бір жағынаң ͡ ғызмет істеймін ғой↓/// ↑йенд'айтайын дегенім// бұл менің ұсұнұсым// міндетті түрдө ылатын алфавыйтіне ͡гөшүуүмүз ͡герек// және уонұ пәлен жыл/жыйырма ͡б̊есінші жыл деп̊ созб̊ау ͡герек↓/// ↑бір/ йекі/ үш шылдың ішінде ͡гөшүп ͡полұуұмұз ͡герек↓/// ↑уөйткөнү ұуақыттың/ біздің заманымыс сонұ талап йетіп уотұр↓/// ↑уол бір ылатын алфавыйтіне ͡гөшүу деген мәселе// уол бір айағ астынан уойлап тапқан// не сайасый/ не ͡б̊асқа мәселе йемес↓/// ↑уол міндетті түрдө ͡б̊із ылатын алфавыйтіне ͡гөшүуүмүз ͡герек↓/// ↑бұл ͡ғазір анық// жаңағы сіз айтқандай йертең/ жаңағы мектеп мәселесі шығад// басқа мәселе шығад↓/// ↑сол ͡гезд'анық болад↓/// ↑йегер ылатын алфавыйтіне ͡гөшсөк// сең ͡ гім йекенің// қазақ̊сың ба// болмұсұң ͡ғазақ па// қазақ йемес пе деген мәселе шығад↓/// |
- Мен, енді, сол латын алфавитінің ортасында жүрген адамның біреуімін, жаңағы,Тіл білімі институтында Ахмет Байтұрсынов атындағы, бір жағынан қызмет істеймін ғой. Енді айтайын дегенім, бұл менің ұсынысым: міндетті түрде латын алфавитіне көшуіміз керек және оны пәлен жыл, 25-ші жыл деп созбау керек. Бір, екі, үш жылдың ішінде көшіп болуымыз керек. Өйткені уақыттың, біздің заманымыз соны талап етіп отыр. Ол бір латын алфавитіне көшу деген мәселе, ол бір аяқ астынан ойлап тапқан, не саяси, не басқа мәселе емес. Ол - міндетті түрде біз латын алфавитіне көшуіміз керек. Бұл қазір анық, жаңағы, сіз айтқандай, ертең, жаңағы, мектеп мәселесі шығад, басқа мәселе шығад. Сол кезде анық болад. Егер латын алфавитіне көшсек, сен кім екенің, қазақсың ба, болмысың қазақ па, қазақ емес пе деген мәселе шығад. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді ұуақыт тарлығына ͡б̊айланысты/ тағы ͡б̊ір соңғы сұрақ қойсам деп тұрмын сізге↓/// ↑жаңа мектептер жайынд'айттыңыз ↓/// ↑бізде уорыс мектептерінде кійрійлійса сақталад// қазақ мектептері/ басқа мектептер ылатынша↓/// ↑сонда қараңызшы// йегер аралас мектеп болса// жартысы ылатын әліпбійінде уоқыйды// жартысы кійрійлійса↓/// ↑бұл йенді қоғамда/ қоғамды йекіге ͡б̊өлүу қолайсыздық тұуғызб̊ас па йекен↓/// ↑ұлттың бірлігін сақтауға қолайсыздық тұуғызб̊ас па йекен↓/// ↑уосыған ғалым іретінде көзқарасыңыз қалай↓/// |
↑йенді ұуақыт тарлығына ͡б̊айланысты/ тағы ͡б̊ір соңғұ сұрақ қойсам деп тұрмұн сізге↓/// ↑жаңа мектептер жайынд'айттыңыз ↓/// ↑бізде уорұс мектептерінде ͡гыйрыйлыйса сақталад// қазағ мектептері/ басқа мектептер ылатынша↓/// ↑сонда ͡ғараңышшы// йегер аралас мектеп ͡полса// жартысы ылатын әліпбійінде уоқұйдұ// жартысы ͡гыйрыйлыйса↓/// ↑бұл йенді ͡ғоғамда/ қоғамды йекіге ͡б̊өлүу ͡ғолайсыздық тұуғұзб̊ас па йекен↓/// ↑ұлттұң бірлігін сақтауға ͡ғолайсыздық тұуғұзб̊ас па йекен↓/// ↑уосұған ғалым іретінде ͡гөзқарасыңыз ͡ғалай↓/// |
- Енді уақыт тарлығына байланысты тағы бір, соңғы сұрақ қойсам деп тұрмын сізге. Жаңа мектептер жайында айттыңыз. Бізде орыс мектептерінде кириллица сақталад, қазақ мектептері, басқа мектептер латынша. Сонда қараңызшы, егер аралас мектеп болса, жартысы латын әліпбиінде оқиды, жартысы кириллица. Бұл, енді, қоғамда қоғамды екіге бөлу қолайсыздық туғызбас па екен? Ұлттың бірлігін сақтауға қолайсыздық туғызбас па екен? Осыған ғалым ретінде көзқарасыңыз қалай? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑уоның бәрі ұуақытш̆а нәрсе↓/// ↑уол түб̊і йел болатын болсақ// мынау йелтаңбамыз сыйақты// тұуымыз сыйақты/ бәрі сыйақты↓/// ↑уол мемлекеттік тіліміз ͡б̊ір ақ тілге көшеміз↓/// ↑бір ақ мектеп болад↓/// ↑бірақ/ бірақ әсте мұсылманшылық әсте/ әсте дейді ғой↓/// ↑біз ͡б̊астауымыз керек// алға қарай жүрүуіміз керек↓/// ↑жаңағы ылатын алфавійті қазір талқыланып жатыр↓/// ↑бізде йенді тек уосы ͡б̊ір жоб̊амен ғана қалмауымыз керек↓/// ↑тағы да ͡б̊асқа да жоб̊алар ͡б̊ар// уортақ түрік алфавійті ͡б̊ар↓/// ↑уоның йенді ͡б̊өлек әңгіме↓/// ↑уол үлкен әңгіме↓/// |
↑уонұң бәрі ұуақытш̆а нәрсе↓/// ↑уол түб̊ү йел болатым болсақ// мынау йелтаңбамыс сыйақты// тұуұмұс сыйақты/ бәрі сыйақты↓/// ↑уол мемлекеттік тіліміз ͡б̊ір ақ тілге ͡гөшөмүз↓/// ↑бір ағ мектеп ͡полад↓/// ↑бірақ/ бірағ әсте мұсұлманшылығ әсте/ әсте дейді ғой↓/// ↑біз ͡б̊астауұмұз ͡герек// алға ͡ғарай жүрүуүмүз ͡герек↓/// ↑жаңағы ылатын алфавыйті ͡ғазір талқыланыб̊ жатыр↓/// ↑бізде йенді тек уосұ ͡б̊ір жоб̊амен ғана ͡ғалмауұмұз ͡герек↓/// ↑тағы да ͡б̊асқа да жоб̊алар ͡б̊ар// уортақ түрүг алфавыйті ͡б̊ар↓/// ↑уонұң йенді ͡б̊өлөг әңгіме↓/// ↑уол үлкөн әңгіме↓/// |
- Оның бәрі уақытша нәрсе. Ол түбі ел болатын болсақ, мынау елтаңбамыз сияқты, туымыз сияқты, бәрі сияқты. Ол - мемлекеттік тіліміз бір-ақ тілге көшеміз. Бір-ақ мектеп болад. Бірақ, бірақ әсте мұсылманшылық әсте, әсте дейді ғой. Біз бастауымыз керек, алға қарай жүруіміз керек. Жаңағы, латын алфавиті қазір талқыланып жатыр. Бізде енді тек осы бір жобамен ғана қалмауымыз керек. Тағы да басқа да жобалар бар, ортақ түрік алфавиті бар.
- Оның енді бөлек әңгіме. Ол үлкен әңгіме. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑жалп'айтам ғой/ ійә↓/// ↑соның бәрін талқылауымыз керек те// тез көшүуіміз керек↓/// ↑ійә/ уол басқа мүмкіндік/ басқа не жоқ↓/// ↑ ғареке/ бүгін ұуақыт тауып// мынау сыр сұхбат беріп// бізг'алаш зыйалылары/ алаш тұлғалары жайында/ қазақтың келешегі жайында уой тұжұрымдарыңызб̊ен// келелі уой тұжұрымдарыңызб̊ен бөліскеніңізг'үлкен ырақмет айтамыз↓/// ↑йеңбегіңізге таб̊ыс тілейміз↓/// ↑арыс қоры қашан д'ұлтымыздың жоқ̊шысы ͡б̊ола ͡б̊ерсін деп тілек айтқымыз келед↓/// ↑құрметті көрермен↓/// ↑бізб̊ен бірге ͡б̊олған тілші ғалым// арыс қорұның презійденті ғарыйфолл'әнес ↓/// ↑әрб̊ір сәрсенбінің сәтінд'аман йесен жолығайық// теледійдар ͡б̊етінде↓/// ↑ ұлтымыз ұрұухты// ұрұухымыз мықты ͡б̊олсын/ ағайын↓/// |
↑жалп'айтам ғой/ ійә↓/// ↑сонұң бәрін талқылауұмұз ͡герек те// тез ͡гөшүуүмүз ͡герек↓/// ↑ійә/ уол басқа мүмкүндүк/ басқа не жоқ↓/// ↑ғареке/ бүгүн ұуақыт тауұп// мынау сыр сұхбат ͡періп// бізг'алаш зыйалылары/ алаш тұлғалары жайында/ қазақтың ͡гелешегі жайында уой тұжұрұмдарыңызб̊ен// келелі уой тұжұрұмдарыңызб̊ем бөлүскөніңізг'үлкөн ырақмет айтамыз↓/// ↑йеңбегіңізге таб̊ыс тілейміз↓/// ↑арыс қорұ қашан д'ұлтұмұздың жоқ̊шұсұ ͡б̊ола ͡б̊ерсін деп тілег айтқымыз ͡гелед↓/// ↑құрметті ͡гөрөрмөн↓/// ↑бізб̊ем бірге ͡б̊олған тілші ғалым// арыс қорұнұң презійденті ғарыйфолл'әнес ↓/// ↑әрб̊ір сәрсембінің сәтінд'аман йесен жолұғайық// теледійдар ͡б̊етінде↓/// ↑ ұлтұмұз ұрұухтұ// ұрұухұмұз мықты ͡б̊олсұн/ ағайын↓/// |
- Жалпы айтам ғой, иә. Соның бәрін талқылауымыз керек те тез көшуіміз керек. Иә, ол басқа мүмкіндік, басқа не жоқ.
- Ғареке, бүгін уақыт тауып, мынау сыр-сұхбат беріп, бізге Алаш зиялылары, Алаш тұлғалары жайында, қазақтың келешегі жайында ой-тұжырымдарыңызбен, келелі ой-тұжырымдарыңызбен бөліскеніңізге үлкен рақмет айтамыз. Еңбегіңізге табыс тілейміз. «Арыс» қоры қашан да ұлтымыздың жоқшысы бола берсін деп тілек айтқымыз келед. Құрметті көрермен! Бізбен бірге болған тілші-ғалым, «Арыс» қорының президенті Ғарифолла Әнес. Әрбір сәрсенбінің сәтінде аман-есен жолығайық, теледидар бетінде. Ұлтымыз рухты, рухымыз мықты болсын, ағайын! |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑қайырлы күн/ қадірменді көрермен↓/// ↑эфійрде сырласайық бағдарламасы↓/// ↑хаб̊арын жүргізүушісі/ әдеттегідей мен/ жанерке халійолла↓/// ↑бүгін біздің ͡қонақ жүз стүудійамыздың төрінде// фійлалогійа ғылымдарының докторы// айтматов академійасының академійгі // ғарійфолл'әнес ағамыз келіп уотыр↓/// ↑қош келдіңіз/ аға↓///
↑ырақмет↓///
↑жағдайыңыз қалай↓///
↑жақ̊сы/ жақ̊сы/ жайлап жүрген↓///
↑әлі сол і і жұмыстармен жүрсіз ͡б̊е↓///
↑ійә/ сол шапқылап жүрміз// жұмыстармен↓///
↑ійә/ атырауға таб̊ан тіреуіңіздің мақ̊саты қандай↓/// |
↑қайырлы ͡гүн/ қадірменді ͡гөрөрмөн↓/// ↑эфійрде сырласайық ͡пағдарламасы↓/// ↑хаб̊арын жүргүзүушүсү/ әдеттегідей мен/ жанерке халыйолла↓/// ↑бүгүм ͡біздің ͡ғонағ жүс стұудыйамыздың төрүндө// фыйлалогыйа ғылымдарының докторұ// айтматов академійасының академійгі // ғарыйфолл'әнес ағамыз геліп уотұр↓/// ↑қош келдіңіз/ аға↓///
↑ырақмет↓///
↑жағдайыңыз ͡ғалай↓///
↑жақ̊сы/ жақ̊сы/ жайлаб̊ жүргөн↓///
↑әлі сол і і жұмұстармен жүрсүз ͡б̊е↓///
↑ійә/ сол шапқылаб̊ жүрмүз// жұмұстармен↓///
↑ійә/ атырауға таб̊ан тіреуүңүздүң мақ̊саты қандай↓/// |
- Қайырлы күн, қадірменді көрермен! Эфирде «Сырласайық» бағдарламасы. Хабарын жүргізушісі, әдеттегідей, мен – Жанерке Халиолла. Бүгін біздің қонақ жүз студиямыздың төрінде филология ғылымдарының докторы, Айтматов академиясының академигі Ғарифолла Әнес ағамыз келіп отыр. Қош келдіңіз, аға!
- Рақмет!
- Жағдайыңыз қалай?
- Жақсы-жақсы, жайлап жүрген.
- Әлі сол і-і жұмыстармен жүрсіз бе?
- Иә, сол шапқылап жүрміз, жұмыстармен.
- Иә, Атырауға табан тіреуіңіздің мақсаты қандай? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑быйыл йенді/ мынау жазғы демалыстан кейін// құдай қаласа/ атырауд'үлкен/ үлкен мерейтойлар ͡б̊олад↓/// ↑құрмаңғаз'атамыздың / йекі жүз жылдығы ͡б̊олып жатыр↓/// ↑махамбеттің/ йекі жүз жыйырма жылдығы ͡б̊олад↓/// ↑сосын йенді/ йең үлкен/ бүкіл дүнійежүзі/ әлем көз тігіп уотырған// бұл жаңағы/ сұлтан бейб̊арыстың сегіз жүз жылдығы↓/// ↑достарға ͡қолымыздан келгенімізше/ көмегімізді ͡көрсетейік// тәжірійб̊емізб̊ен бөлісейік↓/// ↑бір жағынан/ жаңағы жазұу сызұумен араласайық ͡деп// сондай шарұуалармен жүрміз↓///
↑мхм/ тамаша↓/// ↑дәл қазір стұудійадан/ сіздің бірнеше ͡кітаптарыңызды ͡көріп уотырмын↓/// ↑ы ы/ кітаптар алып келіп̊сіз↓/// ↑уосы ͡кітаптар айасында сөз тарқатып уөтейік̊ші↓/// |
↑быйыл йенді/ мынау жазғы демалыстаң ͡ гейін// құдай ͡ғаласа/ атырауд'үлкөн/ үлкөн мерейтойлар ͡б̊олад↓/// ↑құрмаңғаз'атамыздың / йекі жүж жылдығы ͡б̊олұб̊ жатыр↓/// ↑махамбеттің/ йекі жүж жыйырма жылдығы ͡б̊олад↓/// ↑сосұн йенді/ йең үлкөн/ бүкүл дүнүйөжүзү/ әлем ͡гөз тігіп уотұрған// бұл жаңағы/ сұлтам ͡бейб̊арыстың сегіж жүж жылдығы↓/// ↑достарға ͡ғолұмұздаң ͡ гелгенімішше// көмөгүмізді ͡гөрсөтөйік// тәжірійб̊емізб̊ем ͡бөлүсөйік↓/// ↑бір жағынан/ жаңағы жазұу сызұумөн араласайығ ͡деп// сондай шарұуалармен жүрмүз↓///
↑мхм/ тамаша↓/// ↑дәл ͡ғазір стұудыйадан/ сіздің бірнеше ͡гітаптарыңызды ͡гөрүп уотұрмұн↓/// ↑ы ы/ кітаптар алып келіп̊сіз↓/// ↑уосұ ͡гітаптар айасында сөз тарқатып уөтөйүк̊ші↓/// |
- Биыл, енді, мынау жазғы демалыстан кейін, құдай қаласа, Атырауда үлкен-үлкен мерейтойлар болад. Құрманғазы атамыздың 200 жылдығы болып жатыр. Махамбеттің 220 жылдығы болад. Сосын, енді, ең үлкен, бүкіл дүниежүзі, әлем көз тігіп отырған, бұл – жаңағы Сұлтан Бейбарыстың 800 жылдығы. Достарға қолымыздан келгенімізше көмегімізді көрсетейік, тәжірибемізбен бөлісейік. Бір жағынан, жаңағы жазу-сызумен араласайық деп, сондай шаруалармен жүрміз.
- Мхм, тамаша! Дәл қазір студиядан сіздің бірнеше кітаптарыңызды көріп отырмын. Ы-ы кітаптар алып келіпсіз. Осы кітаптар аясында сөз тарқатып өтейікші. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді мен і і білесіз ғой/ йенді мынау ірепресійағ'ұшұраған // ы ы арыс қорын құрған болатыммын// ы ы қазақ̊стан зыйалыларының мұрасын зерттейтін↓/// ↑йенді уосы жерден де/ көп насійхат čүгүрілімнен бастап// қаншама тұлғаларын шығардық↓/// ↑ы ы мың тоғыз жүз жыйырма ͡б̊ірінші жылы/ жыйырма ͡б̊есінші ͡қарашада/ біздің жаңағы презійдентіміз// уөзүнің төрт ͡жүз йелүу алтыншы қаулысын шығарды ғой// жарлығын шығарды ғой↓/// ↑мынау неге ірепресійағ'ұшұраған // жалпы соны толық ақтау тұуралы↓/// ↑қазір сол жыйырма йекінші жылдан бері// міне жұмысымыз қайнап жүріп жатыр↓/// ↑йенді ͡көп жаңалықтар ͡б̊ар↓/// ↑шет ͡жағасын айта ͡кетүуге б̊олад↓/// ↑йең бастысы/ біз қазір алматының іргесінде// жаңалық ͡деген жерде// үлкен сайасій құрб̊андары мүузейін ұйымдастырдық↓/// ↑бір сәт čіздер де ͡б̊арсаңыздар↓///
↑ійә/ сырттай таныстым↓/// |
↑йенді мен і і білесіз ғой/ йенді мынау ірепрессійәғ'ұшұраған // ы ы арыс қорұң ͡ ғұрғам ͡болатыммын// ы ы қазақ̊стан зыйалыларының мұрасын зерттейтін↓/// ↑йенді уосұ жерден де/ көп насыйхат čүгүрүлімнем ͡бастап// қаншама тұлғаларын шығардық↓/// ↑ы ы мың тоғұж жүж жыйырма ͡б̊ірінші жылы/ жыйырма ͡б̊есінші ͡ғарашада/ біздің жаңағы презійдентіміз// уөзүнүң төрт ͡шүз йелү'алтыншы қаулұсұн шығарды ғой// жарлығын шығарды ғой↓/// ↑мынау неге ірепрессійәғ'ұшұраған // жалпы сонұ толұғ ақтау тұуралы↓/// ↑қазір сол жыйырма йекінші жылдам бері// міне жұмұсұмыз ͡ғайнаб̊ жүрүб̊ жатыр↓/// ↑йенді ͡гөб̊ жаңалықтар ͡б̊ар↓/// ↑шет ͡шағасын айта ͡гетүугө ͡б̊олад↓/// ↑йең бастысы/ біз ͡ғазір алматының іргесінде// жаңалығ ͡деген жерде// үлкөн сайасый ͡ғұрб̊андары мүузөйүн ұйұмдастырдық↓/// ↑бір сәт čіздер де ͡б̊арсаңыздар↓///
↑ійә/ сырттай таныстым↓///
|
- Енді мен і-і, білесіз ғой, енді, мынау репрессияға ұшыраған, ы-ы «Арыс» қорын құрған болатынмын, ы-ы Қазақстан зиялыларының мұрасын зерттейтін. Енді осы жерден де көп насихат-сүгірілімнен бастап, қаншама тұлғаларын шығардық. Ы-ы 1921 жылы 25 қарашада біздің, жаңағы, Президентіміз өзінің 456-қаулысын шығарды ғой, Жарлығын шығарды ғой. Мынау неге репрессияға ұшыраған, жалпы соны толық ақтау туралы. Қазір сол 22-ші жылдан бері, міне, жұмысымыз қайнап жүріп жатыр. Енді көп жаңалықтар бар. Шет жағасын айта кетуге болад. Ең бастысы, біз қазір Алматының іргесінде, «Жаңалық» деген жерде үлкен саяси құрбандары музейін ұйымдастырдық. Бір сәт сіздер де барсаңыздар.
- Иә, сырттай таныстым. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді мынау сайасый құрб̊ан деген// бұл тек қан'әлгі атылған/ асылған адамдар йемес// мынау ͡калхоздастырұу заманындағы жан жаққа ͡құуылған/ сотталған/ содан кейін аштықтың ͡кезіндег'адамдар // уол күні кешеге дейін/ йенд'әсіресе / мынау йелүуінші жылға дейін болған// жаңағы зоб̊алаңдар/ сталійн уөлгенге дейін соған құрб̊андарының бәрі↓/// ↑уосы мын'атырау уоблысында д'үлкен камійсійа жұмыс істеп жатыр↓/// ↑уолар ͡б̊іздерге де ͡келіп кетті↓/// ↑мынау ͡б̊із ͡б̊асында уойлайтымбыз ғой// мына ͡б̊үкіл жасырын құжаттардың бәрі// ұлттық қауіп̊сіздік камійтетінде ͡б̊олад деп↓/// ↑уолай йемес йекен↓/// ↑мынау ͡б̊арлық ішк'істер мійнійстрлігінде/ әділет мійнійстрлігінде/ статійстійка ͡камійтетінде↓/// ↑қай жерде жоқ ͡дейсіз↓/// ↑ы ы архыйвтердің ͡кез келген архыйв/ аудандық архыйвтерде/ уоблыстық архыйвтерге дейін/ іреспүублійканың барлық архыйвтерде жаңағы жаб̊ық қорлар ͡б̊олған↓/// |
↑йенді мынау сайасый ͡ғұрб̊ан деген// бұл тек қан'әлгі атылған/ асылған адамдар йемес// мынау ͡галғоздастырұу заманындағы жан жаққа ͡ғұуұлған/ сотталған/ содаң ͡ гейін аштықтың ͡гезіндег'адамдар // уол ͡гүнү кешеге дейін/ йенд'әсіресе / мынау йелүуүншү жылға дейім болған// жаңағы зоб̊алаңдар/ сталыйн уөлгөңгө дейін соғаң ͡ ғұрб̊андарының бәрі↓/// ↑уосұ мын'атырау уоблұсұнда д'үлкөн камыйсыйа жұмұс істеб̊ жатыр↓/// ↑уолар ͡б̊іздерге де ͡геліп кетті↓/// ↑мынау ͡б̊із ͡б̊асында уойлайтымбыз ғой// мына ͡б̊үкүл жасырың ͡ ғұжаттардың бәрі// ұлттұқ қауүп̊сүздүк камійтетінде ͡б̊олад деп↓/// ↑уолай йемес йекен↓/// ↑мынау ͡б̊арлығ ішк'істер мійнійстрлігінде/ әділет мійнійстрлігінде/ статыйстыйка ͡гамійтетінде↓/// ↑қай жерде жоғ ͡дейсіз↓/// ↑ы ы архыйвтердің ͡гез ͡гелген архыйв/ аудандығ архыйвтерде/ уоблұстұғ архыйвтерге дейін/ іреспүублійканың барлығ архыйвтерде жаңағы жаб̊ық қорлар ͡б̊олған↓/// |
- Енді мынау саяси құрбан деген бұл тек қана әлгі атылған, асылған адамдар емес, мынау колхоздастыру заманындағы жан-жаққа қуылған, сотталған, содан кейін аштықтың кезіндегі адамдар, ол күні кешеге дейін, енді, әсіресе, мынау 50-ші жылға дейін болған, жаңағы, зобалаңдар, Сталин өлгенге дейін соған құрбандарының бәрі. Осы мына Атырау облысында да үлкен комиссия жұмыс істеп жатыр. Олар біздерге де келіп кетті. Мынау біз басында ойлайтынбыз ғой: «Мына бүкіл жасырын құжаттардың бәрі Ұлттық қауіпсіздік комитетінде болад» деп. Олай емес екен. Мынау барлық Ішкі істер министрлігінде, Әділет министрлігінде, Статистика комитетінде. Қай жерде жоқ дейсіз? Ы-ы архивтердің кез келген архив, аудандық архивтерде, облыстық архивтерге дейін, Республиканың барлық архивтерде, жаңағы, жабық қорлар болған. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑қазір мына ͡камійсійаның йең үлкен жұмысы// мен сол мемлекеттік камійсійаның мүшесімін// біз күн сайын/ жаңағы мыңдаған дакұументті құпійасыздандырамыз↓/// ↑ійә/ уосыған дейін айтылмай келген// жаб̊ық жатқан мәселелердің бәрі↓/// ↑йенді ͡б̊ыйыл үлгер'аламыз ба// үлгер'алмаймыз ба↓/// ↑білмеймін↓/// ↑быйыл негізі/ презійденттің жарлығы шығарып// уосы жаб̊ылып келген/ вот анау тіпті жүз жыл бұрынғы құжаттар// сол жыйырма ͡б̊ірінші/ жыйырма йекінші жыл аштықтың матерійалдары↓/// ↑қай күні/ кім уөлді// қалай уөлді↓/// ↑жаңағ'әсіресе / мына ͡б̊алалардың уөлімі// жаңағы ͡б̊ірін бірі/ жаңағ'ағайынды адамдардың бірін бір' жеп қойғанына дейін қаншама ͡құжаттар// міне шетінен шығып жатыр↓/// ↑қазір сегіз том/ үлкен аштық тұуралы манаграфійалар шықты↓/// ↑былтыр жылдың айағында уотыз ͡б̊ір том/ уосы ͡камійсійаның/ іреспүублійкалық камійісійаның жұмыстары шықты↓/// |
↑қазір мына ͡гамыйсыйаның йең үлкөн жұмұсұ// мен сол мемлекеттік камыйсыйаның мүшөсүмін// біз ͡гүн сайын/ жаңағы мыңдаған дакұумөнттү құпұйасыздандырамыз↓/// ↑ійә/ уосұған дейін айтылмай ͡гелген// жаб̊ығ жатқан мәселелердің бәрі↓/// ↑йенді ͡б̊ыйыл үлгөр'аламыз ба// үлгөр'алмаймыз ба↓/// ↑білмеймін↓/// ↑быйыл негізі/ презійденттің жарлығы шығарып// уосұ жаб̊ылып келген/ вот анау тіпті жүж жыл бұрұңғұ құжаттар// сол жыйырма ͡б̊ірінші/ жыйырма йекінші жыл аштықтың матерійалдары↓/// ↑қай ͡гүнү/ кім уөлдү// қалай уөлдү↓/// ↑жаңағ'әсіресе / мына ͡б̊алалардың уөлүмү// жаңағы ͡б̊ірім бірі/ жаңағ'ағайынды адамдардың бірім бір' жеп қойғанына дейің ͡ ғаншама ͡ғұжаттар// міне шетінен шығыб̊ жатыр↓/// ↑қазір сегіз том/ үлкөн аштық тұуралы манаграфыйалар шықты↓/// ↑былтыр жылдың айағында уотұз ͡б̊ір том/ уосұ ͡гамыйсыйаның/ іреспүублійкалық камыйсыйаның жұмұстары шықты↓/// |
- Қазір мына комиссияның ең үлкен жұмысы – мен сол мемлекеттік комиссияның мүшесімін, біз күн сайын, жаңағы, мыңдаған документті құпиясыздандырамыз. Иә, осыған дейін айтылмай келген, жабық жатқан мәселелердің бәрі. Енді биыл үлгере аламыз ба, үлгере алмаймыз ба? Білмеймін. Биыл, негізі, Президенттің жарлығы шығарып, осы жабылып келген, вот, анау тіпті 100 жыл бұрынғы құжаттар, сол 21-22-ші жыл аштықтың материалдары. Қай күні, кім өлді, қалай өлді? Жаңағы, әсіресе, мына балалардың өлімі, жаңағы, бірін-бірі, жаңағы, ағайынды адамдардың бірін-бірі жеп қойғанына дейін қаншама құжаттар, міне, шетінен шығып жатыр. Қазір 8 том үлкен аштық туралы монографиялар шықты. Былтыр жылдың аяғында 31 том осы комиссияның, республикалық комиссияның жұмыстары шықты. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑быйыл йелүу том ͡кітап дайындалып жатыр↓/// ↑үлкен/ үлкен жұмыстар жүріп жатыр↓/// ↑ы ы йенді уөз жеке/ уөзіміздің жаңағы/ үлесімізге ͡келетін болсақ// сол мүузейіміздің жанында/ жаңағ'үлкен мешіт аштық↓/// ↑үлкен мешіт/ уоған алаш арыстары деп ͡ат қойдық↓/// ↑сосын әрб̊ір жұма ͡күні/ сол мынау жаназасы шығарылмаған// қай жерде жатқаны ͡б̊елгісіз ͡б̊іздің барлық арыстарымызға// сол жерде жұма ͡күні/ қасымызд'үлкен үш жүз адамдық жаңағ'асханамыз бар// құран хатын шығарып// сол жерд'ас береміз↓///
↑жақ̊сы ͡б̊астама йекен↓/// |
↑быйыл йелүу том ͡гітап дайындалыб̊ жатыр↓/// ↑үлкөн/ үлкөн жұмұстар жүрүб̊ жатыр↓/// ↑ы ы йенді уөж жеке/ уөзүмүздің жаңағы/ үлөсүмізге ͡гелетім болсақ// сол мүузөйүмүздің жанында/ жаңағ'үлкөн мешіт аштық↓/// ↑үлкөн мешіт/ уоған алаш арыстары деб̊ ͡ат қойдұқ↓/// ↑сосұн әрб̊ір жұма ͡гүнү/ сол мынау жаназасы шығарылмаған// қай жерде жатқаны ͡б̊елгісіз ͡б̊іздің барлығ арыстарымызға// сол жерде жұма ͡гүнү/ қасымызд'үлкөн үш ͡шүз адамдығ жаңағ'асханамыз бар// құран хатын шығарып// сол жерд'ас береміз↓///
↑жақ̊сы ͡б̊астама йекен↓/// |
- Биыл 50 том кітап дайындалып жатыр. Үлкен-үлкен жұмыстар жүріп жатыр. Ы-ы енді өз жеке, өзіміздің, жаңағы, үлесімізге келетін болсақ, сол музейіміздің жанында, жаңағы, үлкен мешіт аштық. Үлкен мешіт, оған «Алаш арыстары» деп ат қойдық. Сосын әрбір жұма күні сол мынау жаназасы шығарылмаған, қай жерде жатқаны белгісіз біздің барлық арыстарымызға сол жерде, жұма күні, қасымызда үлкен 300 адамдық, жаңағы, асханамыз бар, Құран хатын шығарып, сол жерде ас береміз.
- Жақсы бастама екен. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ійә/ уол йенд'үлкен жұмыс жүріп жатыр↓/// ↑сосын мен уөзім/ сол мына ͡қаулы шыққаннан кейін// шерлі жетісүу деген/ үлкен бағдарлама қаб̊ылдаған болатымбыз↓/// ↑сол бойынша ͡қазір йекі уоблыста/ жұмыс істеп жатырмыз↓/// ↑йенд'алматы уоблысы/ йекіге ͡б̊өлүніп кетті ғой↓/// ↑алматы уоблысында ͡қап̊шағай уорталығы// сосын талдықорғанда/ жетісүу уоблысында уол үлкен жаңағы/ бұрынғы жетісүу уоблысында/ қазіргі йекі уоблыста/ алматы уоблысы мен жетісүу уоблысында уон жет'аудан бар// үш қала ͡б̊ар// жаңағы талдықорған/ текелі/ қап̊шағай деген↓/// ↑біз солардың бәрін'эк̊спедійсійаға барып// мынау н'аудандық архыйвтерін/ йелдің аузынан йестелік жыйнап// әсіресе мынау нарыңқол/ кеген деген жақтар// жаркент деген жақтар// бұлар қытаймен шекарада↓/// ↑йенді уол жерде сұмдық уоқыйғалар ͡б̊олған↓/// |
↑ійә/ уол йенд'үлкөн жұмұш ͡ шүрүб̊ жатыр↓/// ↑сосұн мен уөзүм/ сол мына ͡ғаулұ шыққаннаң ͡ гейін// шерлі жетісүу деген/ үлкөм бағдарлама ͡ғаб̊ылдағам болатымбыз↓/// ↑сол бойұнша ͡ғазір йекі уоблұста/ жұмұс істеб̊ жатырмыз↓/// ↑йенд'алматы уоблұсұ/ йекіге ͡б̊өлүнүп кетті ғой↓/// ↑алматы уоблұсұнда ͡ғап̊шағай уорталығы// сосұн талдықорғанда/ жетісүу уоблұсұнда уол үлкөн жаңағы/ бұрұңғұ жетісүу уоблұсұнда/ қазіргі йекі уоблұста/ алматы уоблұсұ мен жетісүу уоблұсұнда уон жет'аудан бар// үш қала ͡б̊ар// жаңағы талдықорған/ текелі/ қап̊шағай деген↓/// ↑біс солардың бәрін'эк̊спедійсійәға барып// мынау н'аудандық архыйвтерін/ йелдің аузұнан йестеліг жыйнап// әсіресе мынау нарыңқол/ кеген деген жақтар// жаркент деген жақтар// бұлар ͡ғытаймен шекарада↓/// ↑йенді уол жерде сұмдұқ уоқұйғалар ͡б̊олған↓/// |
- Иә, ол енді үлкен жұмыс жүріп жатыр. Сосын мен өзім, сол мына қаулы шыққаннан кейін «Шерлі Жетісу» деген үлкен бағдарлама қабылдаған болатынбыз. Сол бойынша қазір екі облыста жұмыс істеп жатырмыз. Енді Алматы облысы екіге бөлініп кетті ғой. Алматы облысында Қапшағай орталығы, сосын Талдықорғанда, Жетісу облысында, ол үлкен, жаңағы, бұрынғы Жетісу облысында, қазіргі екі облыста, Алматы облысы мен Жетісу облысында 17 аудан бар, 3 қала бар, жаңағы, Талдықорған, Текелі, Қапшағай деген. Біз солардың бәріне экспедицияға барып, мынау не аудандық архивтерін, елдің аузынан естелік жинап, әсіресе, мынау Нарынқол, Кеген деген жақтар, Жаркент деген жақтар, бұлар Қытаймен шекарада. Енді ол жерде сұмдық оқиғалар болған. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑халық ͡босып/ мійлійондап жаңағ'аштық кезінде// ірепрессійа кезінде қытайғ'ауған // ы ы артынан шекарашылар құуып жіб̊еріп↓/// ↑мысалы/ нарыңқол деген жерде// көрсай деген жер ͡б̊ар↓/// ↑сол көрсай деген жерд'артынан // жаңағы ͡б̊іздің шекарашылар құуып келіп// пүулемйотпен қырған↓/// ↑алдынан қытайлар қырған↓/// ↑сосын уол жақта/ қытайлар уөздері не йетпей// жаңағы қалмақтарды қойып қойып// қарсылап ͡алғанда/ бүкіл малдарын тартып ͡алған↓/// ↑уолар қайтадан уөткен// қайтадаң келген↓/// ↑йекі уортада ͡көп̊шілік қалып қойған↓/// ↑уобшшем/ уол үлкен уосындай жаңағы/ босқын деген мәселемен/ арнайы ͡б̊ір тоб̊ымыз айналысып жатыр↓/// ↑уоның бәрі/ йенді ͡қазір ͡б̊із үлкен жоқтау деген партал ашып қойғамбыз↓/// ↑қазір йенді уол арыс медійа деп ͡аталад↓/// ↑і і жалпы ͡б̊іздің йесеб̊іміз ͡б̊ойынша/ бес/ алты / жеті мійлійон адамның тізімі сонда тұрад↓/// |
↑халық ͡посұп/ мійлійондаб̊ жаңағ'аштық кезінде// ірепрессійә кезінде қытайғ'ауған // ы ы артынан шекарашылар ͡ғұуұб̊ жіб̊еріп↓/// ↑мысалы/ нарыңқол деген жерде// көрсай деген жер ͡б̊ар↓/// ↑сол ͡гөрсай деген жерд'артынан // жаңағы ͡б̊іздің шекарашылар ͡ғұуұп келіп// пүулөмйотпөң ͡ ғырған↓/// ↑алдынаң ͡ ғытайлар ͡ғырған↓/// ↑сосұн уол жақта/ қытайлар уөздөрү не йетпей// жаңағы қалмақтарды қойұп қойұп// қарсылаб̊ ͡алғанда/ бүкүл малдарын тартыб̊ ͡алған↓/// ↑уолар ͡ғайтадан уөткөн// қайтадаң ͡ гелген↓/// ↑йекі уортада ͡гөп̊шүлүк қалып қойған↓/// ↑уобшшем/ уол үлкөн уосұндай жаңағы/ босқұн деген мәселемен/ арнайы ͡б̊ір тоб̊ұмұз айналысыб̊ жатыр↓/// ↑уонұң бәрі/ йенді ͡ғазір ͡б̊із үлкөн жоқтау дегем партал ашып қойғамбыз↓/// ↑қазір йенді уол арыс медійа деб̊ ͡аталад↓/// ↑і і жалпы ͡б̊іздің йесеб̊іміз ͡б̊ойұнша/ бес/ алты / жеті мійлійон адамның тізімі сонда тұрад↓/// |
- Халық босып, миллиондап, жаңағы, аштық кезінде, репрессия кезінде Қытайға ауған, ы-ы артынан шекарашылар қуып жіберіп. Мысалы, Нарынқол деген жерде Көрсай деген жер бар. Сол Көрсай деген жерде артынан, жаңағы, біздің шекарашылар қуып келіп, пулеметпен қырған. Алдынан қытайлар қырған. Сосын ол жақта қытайлар өздері не етпей, жаңағы, қалмақтарды қойып қойып, қарсылап алғанда, бүкіл малдарын тартып алған. Олар қайтадан өткен, қайтадан келген. Екі ортада көпшілік қалып қойған. Общем, ол үлкен осындай, жаңағы, босқын деген мәселемен арнайы бір тобымыз айналысып жатыр. Оның бәрі, енді қазір біз үлкен «Жоқтау» деген портал ашып қойғанбыз. Қазір енді ол «Арыс медиа» деп аталад. І-і жалпы біздің есебіміз бойынша 5, 6, 7 миллион адамның тізімі сонда тұрад. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑уоның ішінде/ йенді ͡қызық йенді/ мысалы/ мынау жетісұудың байларын тәркілегенде// қазақ̊станда сегіз жүз ͡б̊ір адамды тәркіледі ғой байларды// жаңағы жыйырма сегізінші жылғы қаулы ͡б̊ойынша↓/// ↑сонда жетісұудың байларын атырауға жіб̊ерген// атыраудың байларын жетісұуға жіб̊ерген↓/// ↑талайы жолда уөлген// жаңағы ы ы малдарын тартып ͡алып// жаңағы ͡б̊айларды семйасымен көшірген ғой// жаңағы уотбасыларымен бәрін↓/// ↑уосындай уосындай нәрселер/ бұрын айтылмай келген нәрселер зерттеліп жатыр↓/// ↑йенді тақырып көп↓/// ↑сол шарұуаларымыздың бірін айта ͡кетčем болады↓/// ↑мына шеткі/ сіздің мына ͡қолыңызд'ұстап уотырған кітәп// бұл бүкіл қырғызстанд'атылған қазақтар және қазақ̊стандықтар↓///
↑қырғызстанд'атылған қазақтар↓/// |
↑уонұң ішінде/ йенді ͡ғызық йенді/ мысалы/ мынау жетісүұудұң байларын тәркілегенде// қазақ̊станда сегіж жүз ͡б̊ір адамды тәркіледі ғой байларды// жаңағы жыйырма сегізінші жылғы қаулұ ͡б̊ойұнша↓/// ↑сонда жетісұудұң байларын атырауға жіб̊ерген// атыраудұң байларын жетісұуға жіб̊ерген↓/// ↑талайы жолда уөлгөн// жаңағы ы ы малдарын тартыб̊ ͡алып// жаңағы ͡б̊айларды семйасымең ͡ гөшүргөн ғой// жаңағы уотпасыларымем бәрін↓/// ↑уосұндай уосұндай нәрселер/ бұрұн айтылмай ͡гелген нәрселер зерттеліб̊ жатыр↓/// ↑йенді тақырып көп↓/// ↑сол шарұуаларымыздың бірін айта ͡гетčем болады↓/// ↑мына шеткі/ сіздің мына ͡ғолұңұзд'ұстап уотұрғаң ͡ гітап// бұл бүкүл ғырғысстанд'атылған қазақтар және қазақ̊стандықтар↓///
↑қырғысстанд'атылған қазақтар↓///
|
- Оның ішінде, енді, қызық енді, мысалы, мынау Жетісудың байларын тәркілегенде, Қазақстанда 801 адамды, тәркіледі ғой байларды, жаңағы, 28-ші жылғы қаулы бойынша. Сонда Жетісудың байларын Атырауға жіберген, Атыраудың байларын Жетісуға жіберген. Талайы жолда өлген, жаңағы, ы-ы малдарын тартып алып, жаңағы, байларды семьясымен көшірген ғой, жаңағы, отбасыларымен бәрін. Осындай-осындай нәрселер, бұрын айтылмай келген нәрселер зерттеліп жатыр. Енді тақырып көп. Сол шаруаларымыздың бірін айта кетсем болады. Мына шеткі, сіздің мына қолыңызда ұстап отырған кітап - бұл бүкіл Қырғызстанда атылған қазақтар және қазақстандықтар.
- Қырғызстанда атылған қазақтар? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ійә/ қырғызстанда↓/// ↑ійә/ бұл жерде/ жаңағы қырғызстанд'ата бейіт деген бар↓/// ↑біз жаңағы/ мен айтып уотырған мүузейімнің// жаңағы мешітіміздің айналасында уон бес гектар жер ͡б̊ар↓/// ↑біз сол жерге/ ата ͡б̊ейіт дегенді ͡б̊астап̊ салып жатырмыз↓/// ↑ал жаңағы/ ата ͡б̊ейіт деген қайдан шықты↓/// ↑ уол қырғыздарды ͡б̊ір ͡күні жаңағы/ уолардың жаңағы не/ ұлттық қауіп̊сіздік камійтетіне ͡б̊ір ͡кісі ͡келіп ͡айтқан// мына уотыз жетінші жылы/ мына ͡б̊ір құдұқт'адамдары жатыр деп↓/// ↑сөйтčе жаңағы/ ішк'істер мійнійстрлігінің шійпажайы ͡б̊олған// санаторійі соны салған кезде ͡кірпіш соққан йекен↓/// ↑тереңдіг'үш метр үлкен↓/// ↑жаңағы сол жерден кірпіш жасаған// тас құйады ғой йенді// кірпіш жасаған↓/// ↑сол жерге/ уотыз жетінші жылы/ атылған адамдард'әкеліп ылақтырған йекен↓///
|
↑ійә/ қырғысстанда↓/// ↑ійә/ бұл жерде/ жаңағы қырғысстанд'ата бейіт дегем бар↓/// ↑біж жаңағы/ мен айтып уотұрған мүузөйүмнүң// жаңағы мешітіміздің айналасында уом бес гектар жер ͡б̊ар↓/// ↑біс сол жерге/ ата ͡б̊ейіт дегенді ͡б̊астап̊ салыб̊ жатырмыз↓/// ↑ал жаңағы/ ата ͡б̊ейіт дегең ͡ ғайдан шықты↓/// ↑ уол ͡ғырғыздарды ͡б̊ір ͡гүнү жаңағы/ уолардың жаңағы/ не ұлттұқ қауүп̊сүздүк камійтетіне ͡б̊ір ͡гісі ͡геліб̊ ͡айтқан// мына уотұж жетінші жылы/ мына ͡б̊ір ͡ғұдұқт'адамдары жатыр деп↓/// ↑сөйтčө жаңағы/ ішк'істер мійнійстрлігінің шыйпажайы ͡б̊олған// санаторійі сонұ салғаң ͡ гезде ͡гірпіш соққан йекен↓/// ↑тереңдіг'үш метр үлкөн↓/// ↑жаңағы сол жердең гірпіш шасаған// тас құйады ғой йенді// кірпіш шасаған↓/// ↑сол жерге/ уотұж жетінші жылы/ атылған адамдард'әкеліп ылақтырған йекен↓///
|
- Иә, Қырғызстанда. Иә, бұл жерде, жаңағы, Қырғызстанда Ата бейіт деген бар. Біз, жаңағы, мен айтып отырған музейімнің, жаңағы, мешітіміздің айналасында 15 гектар жер бар. Біз сол жерге Ата бейіт дегенді бастап салып жатырмыз. Ал, жаңағы, Ата бейіт деген қайдан шықты? Ол қырғыздарды бір күні, жаңағы, олардың, жаңағы, не, Ұлттық қауіпсіздік комитетіне бір кісі келіп айтқан: «Мына 37-ші жылы, мына бір құдықта адамдары жатыр» деп. Сөйтсе, жаңағы, Ішкі істер министрлігінің шипажайы болған, санаторийі, соны салған кезде кірпіш соққан екен. Тереңдігі 3 метр, үлкен. Жаңағы, сол жерден кірпіш жасаған, тас құяды ғой енді, кірпіш жасаған. Сол жерге 37-ші жылы атылған адамдарды әкеліп лақтырған екен. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ійә/ жүз сек̊сен адам↓/// ↑уол жүз сек̊сен адам/ кейін таб̊ылды ғой йенді жаңағы↓/// ↑жақын мен/ жійі жійі ͡б̊арып тұрамын↓/// ↑сол жаңағы/ шыңғыс айтматовтың академійгін беріп тұрғаны сол ғой↓/// ↑байланысымыз жақ̊сы↓/// ↑сол жерде қызық жағдай болды жаңағы↓/// ↑кейін барып/ уолар ашып көрді ғой жаңағы↓/// ↑көргенд'анау жүз сек̊сен адам// йең астындағ'адамдардың несі шірімеген↓///
↑денес'әлі шірімеген↓///
↑денесі шірійді ғой йенді жалпы↓///
↑сүйегі шіріп ͡үлгермеген↓/// |
↑ійә/ жүс сек̊сен адам↓/// ↑уол жүс сек̊сен адам/ кейін таб̊ылды ғой йенді жаңағы↓/// ↑жақын мен/ жійі жійі ͡б̊арып тұрамын↓/// ↑сол жаңағы/ шыңғыс айтматовтұң академійгім беріп тұрғаны сол ғой↓/// ↑байланысымыж жақ̊сы↓/// ↑сол жерде қызығ жағдай болдұ жаңағы↓/// ↑кейім барып/ уолар ашып көрдү ғой жаңағы↓/// ↑көргөнд'анау жүс сек̊сен адам// йең астындағ'адамдардың несі шірімеген↓///
↑денес'әлі шірімеген↓///
↑денесі шірійді ғой йенді жалпы↓///
↑сүйөгү шіріб̊ ͡үлгөрмөген↓/// |
- Иә, 180 адам. Ол 180 адам кейін табылды ғой енді, жаңағы. Жақын мен жиі-жиі барып тұрамын. Сол, жаңағы, Шыңғыс Айтматовтың академигін беріп тұрғаны сол ғой. Байланысымыз жақсы. Сол жерде қызық жағдай болды, жаңағы. Кейін барып, олар ашып көрді ғой, жаңағы. Көргенде, анау 180 адам, ең астындағы адамдардың несі шірімеген.
- Денесі әлі шірімеген.
- Денесі шіриді ғой енді, жалпы.
- Сүйегі шіріп үлгермеген. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑сүйегі ͡б̊әрі ͡б̊ар// сүйегі ͡б̊ар// заттары ͡б̊ар↓/// ↑жаңағ'ауа бармаған ғой↓/// ↑анау уөте қатты/ тығыз ͡б̊олған↓/// ↑ы ы cуонда/ ы-ы жаңағы ͡б̊іреуінің/ йек'адамның қалтасынан атұу прійгаворы шыққан↓/// ↑атұу жазасын уорында деген↓/// ↑соның біреуү/ і і жаңағы төреқұл айтматов// шыңғыс айтматовтың әкесі↓/// ↑і і сосын сол жерде/ йекінші данійаров деген атақты/ уолардың йел басшысы// жаңағы іреспүублійканың басшысы/ қырғызстанның басшысы↓/// ↑соны мәселе/ жаңағы солар уоны қазып алып// уол жерде/ жаңағ'айтқандай / ата ͡б̊ейіттің несі ͡б̊олд↓/// ↑сосын шыңғыс айтматов уөзін қайтыс ͡болард'аманаттады // мені уосы жерге жерлеңдер деп↓/// ↑қазір сол жерде/ ата ͡б̊ейіт деген жерде/ шығыс айтматовтың мүузейі б̊ар// жаңағы ͡б̊үкіл ірепресійағ'арналған мүузейі ͡б̊ар↓/// |
↑сүйөгү ͡б̊әрі ͡б̊ар// сүйөгү ͡б̊ар// заттары ͡б̊ар↓/// ↑жаңағ'ауа бармаған ғой↓/// ↑анау уөтө қатты/ тығыз ͡б̊олған↓/// ↑ы ы cуонда/ ы-ы жаңағы ͡б̊іреуүнүң/ йек'адамның қалтасынан атұу прійгаворұ шыққан↓/// ↑атұу жазасын уорұнда деген↓/// ↑сонұң біреуү/ і і жаңағы төрөқұл айтматов// шыңғыс айтматовтұң әкесі↓/// ↑і і сосұн сол жерде/ йекінші даныйаров деген атақты/ уолардың йел башшысы// жаңағы іреспүублійканың башшысы/ қырғысстанның башшысы↓/// ↑сонұ мәселе/ жаңағы солар уонұ қазыб̊ ͡алып// уол жерде/ жаңағ'айтқандай / ата ͡б̊ейіттің несі ͡б̊олд↓/// ↑сосұн шыңғыс айтматов уөзүң ͡ ғайтыс ͡полард'аманаттады // мені уосұ жерге жерлеңдер деп↓/// ↑қазір сол жерде/ ата ͡б̊ейіт деген жерде/ шығыс айтматовтұң мүузөйү ͡б̊ар// жаңағы ͡б̊үкүл ірепрессійәғ'арналған мүузөйү ͡б̊ар↓/// |
- Сүйегі бәрі бар, сүйегі бар, заттары бар. Жаңағы, ауа бармаған ғой. Анау өте қатты, тығыз болған. Ы-ы cонда, ы-ы жаңағы, біреуінің, екі адамның қалтасынан ату приговоры шыққан. Ату жазасын орында деген. Соның біреуі, і-і жаңағы, Төреқұл Айтматов - Шыңғыс Айтматовтың әкесі. І-і сосын сол жерде екінші Данияров деген атақты, олардың ел басшысы, жаңағы, Республиканың басшысы, Қырғызстанның басшысы. Соны мәселе, жаңағы, солар оны қазып алып, ол жерде, жаңағы айтқандай, Ата бейіттің несі болд. Сосын Шыңғыс Айтматов өзін қайтыс боларда аманаттады: «Мені осы жерге жерлеңдер» деп. Қазір сол жерде Ата бейіт деген жерде Шығыс Айтматовтың музейі бар, жаңағы, бүкіл репрессияға арналған музейі бар. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑і і біз сонымен жақ̊сы ͡б̊айланыста тұрғамбыз↓/// ↑сонда мына/ і і жігіттер уон бір том не шығарған// атылған адамдардың тізімін қырғызстанда↓/// ↑қырғызстанд'атылған адамдардың тізімін шығард↓/// ↑соны міне/ бір томын жыйнап// біз кітап қылып̊ шығардық↓/// ↑менің алдындағы сөзім бар// көрсеңіз ͡б̊олады↓/// ↑і і масты дрұужб̊ы деп жаздым// достық көпір деп// жаңағ'алтын көпір деп↓/// ↑і і мына ͡кітап↓/// ↑і і мына йекінші кітапты ͡көрсеңіз↓/// ↑ійә/ бұл моңғолійадағ'атылған қазақтар↓/// ↑мынау йенді/ сталійннің ͡қолы уөт'ұзын болған↓/// ↑і і мынау ͡қытайда да уотыз жеті/ уотыз сегізінші жылы/ моңғолійада да ͡б̊арлық уоқыған қазақты қырған// атылған жаңағы↓/// ↑бұл йенді/ бір ірепресійаның деген таб̊ійғатын түсінүу уөте қыйын↓/// ↑әйтеуір не ͡б̊олғанда да/ көз'ашық / уоқыған адамдарды неткен↓/// |
↑і і біс сонұмен жақ̊сы ͡б̊айланыста тұрғамбыз↓/// ↑сонда мына/ і і жігіттер уом бір том не шығарған// атылған адамдардың тізімің ͡ ғырғысстанда↓/// ↑қырғысстанд'атылған адамдардың тізімін шығард↓/// ↑сонұ міне/ бір томұн жыйнап// біз ͡гітап қылып̊ шығардық↓/// ↑менің алдындағы сөзүм бар// көрсөңүз ͡б̊олады↓/// ↑і і масты дрұужб̊ұ деб̊ жаздым// достұқ көпүр деп// жаңағ'алтын көпүр деп↓/// ↑і і мына ͡гітап↓/// ↑і і мына йекінші ͡гітапты ͡гөрсөңүз↓/// ↑ійә/ бұл моңғолұйадағ'атылған қазақтар↓/// ↑мынау йенді/ сталійннің ͡ғолұ уөт'ұзұн болған↓/// ↑і і мынау ͡ғытайда да уотұж жеті/ уотұс сегізінші жылы/ моңғолұйада да ͡б̊арлық уоқұғаң ͡ ғазақты қырған// атылған жаңағы↓/// ↑бұл йенді/ бір ірепрессійәның деген таб̊ыйғатын түсүнүу уөтө қыйын↓/// ↑әйтеуүр не ͡б̊олғанда да/ көз'ашық / уоқұған адамдарды неткен↓/// |
- І-і біз сонымен жақсы байланыста тұрғанбыз. Сонда мына і-і жігіттер 11 том не шығарған, атылған адамдардың тізімін, Қырғызстанда. Қырғызстанда атылған адамдардың тізімін шығард. Соны міне, бір томын жинап, біз кітап қылып шығардық. Менің алдындағы сөзім бар, көрсеңіз болады. І-і «Мосты дружбы» деп жаздым, «Достық көпір» деп, жаңағы, «Алтын көпір» деп. І-і мына кітап. І-і мына екінші кітапты көрсеңіз. Иә, бұл - Монғолиядағы атылған қазақтар. Мынау, енді, Сталиннің қолы өте ұзын болған. І-і мынау Қытайда да 37-38 жылы, Монғолияда да барлық оқыған қазақты қырған, атылған, жаңағы. Бұл, енді, бір репрессияның деген табиғатын түсіну өте қиын. Әйтеуір, не болғанда да, көзі ашық, оқыған адамдарды неткен. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑мына ͡кітапта/ сол бүкіл моңғолійадағы ͡көз'ашық молдалар/ ійшандар↓/// ↑сосын жаңағы/ барлық көз'ашық / уоқыған адамдарды ұрұу ұрұуымен кәдімгі тұр// ат'атасымен ↓/// ↑ійә/ барлығының аты жөні/ уөмірб̊айаны тұр↓/// ↑йенді ͡қазір/ мынау уомбы уоблысындағ'атылған қазақтарды шығарып жатырмыз↓/// ↑сонан кейін уосы мынау/ біздің йенді мынау ͡б̊атыс қазақ̊стан/ астраханмен шектесер/ біздің батыс қазақ̊стан уоблысы ͡б̊ес уоблыспен шектеседі ғой// жаңағы валгаград/ саратов/ уорымбор деген сыйақты↓/// ↑біз уосы шекаралық аймақтағы қазақтардың барлығының несін// жаңағ'атылған қазақтарды уосұлай шығармақ̊шымыз↓/// ↑уөйткені бұндағы ͡б̊олатын мәселе// біз қазір қазақтың саны дұрыс йесептелмей тұр↓/// |
↑мына ͡гітапта/ сол бүкүл моңғолұйадағы ͡гөз'ашық молдалар/ ыйшандар↓/// ↑сосұн жаңағы/ барлық көз'ашық / уоқұған адамдарды ұрұу ұрұуұмөң ͡ гәдімгі тұр// ат'атасымен ↓/// ↑ійә/ барлығының аты жөнү/ уөмүрб̊айаны тұр↓/// ↑йенді ͡ғазір/ мынау уомбұ уоблұсұндағ'атылған қазақтарды шығарыб̊ жатырмыз↓/// ↑сонаң ͡ гейін уосұ мынау/ біздің йенді мынау ͡б̊атыс қазақ̊стан/ астраханмен шектесер/ біздің батыс қазақ̊стан уоблұсұ ͡б̊ес уоблұспен шектеседі ғой// жаңағы валгаград/ саратов/ уорұмбор деген сыйақты↓/// ↑біз уосұ шекаралығ аймақтағы қазақтардың барлығының несін// жаңағ'атылған қазақтарды уосұлай шығармақ̊шымыз↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊ұндағы ͡б̊олатын мәселе// біз ͡ғазір ͡ғазақтың саны дұрұс йесептелмей тұр↓/// |
- Мына кітапта сол бүкіл Монғолиядағы көзі ашық, молдалар, ишандар. Сосын, жаңағы, барлық көзі ашық, оқыған адамдарды ру-руымен кәдімгі тұр, ата-атасымен. Иә, барлығының аты-жөні, өмірбаяны тұр. Енді, қазір мынау Омбы облысындағы атылған қазақтарды шығарып жатырмыз. Сонан кейін, осы мынау, біздің енді мынау Батыс Қазақстан, Астраханьмен шектесер, біздің Батыс Қазақстан облысы бес облыспен шектеседі ғой, жаңағы, Волгоград, Саратов, Орынбор деген сияқты. Біз осы шекаралық аймақтағы қазақтардың барлығының несін, жаңағы атылған қазақтарды осылай шығармақшымыз. Өйткені бұндағы болатын мәселе - біз қазір қазақтың саны дұрыс есептелмей тұр. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑уол кездегі санында/ қазіргі санында деп ͡айтұуға ͡б̊олад// ы ы йегер ͡б̊із жаңағы/ ірепресійаның уосы дакұументтерінің арқасында// біз қазақтың санының ы ы сол кезде/ қазіргі іресмій дерек бойынш'алты мійлійон/ жеті мійлійон қазақ ͡болд дейд↓/// ↑ал біз/ уоның уон мійлійоннан асып тұрғанына/ қазір көзіміз жетед↓/// ↑мүмкін уон йекі/ мүмкін уон төрт мійлійон қазақ ͡болд↓/// ↑сонда уоның жаңағы/ жеті мійлійон'аштыққа / ірепрессійағ'ұшұраған ↓/// ↑жаңағы мен айтып уотырғаным сол// жаңағы жоқтау дегем парталымызда уосұлардың бәрі// жаңағы ͡б̊ір адамның уөзі ͡б̊ірнеше жерде ͡кездесүуіү мүмкін↓/// ↑сіз жаңағы/ іздеген кезде// паійсковый дейміз ғой↓/// ↑йенд'іздейтін / ғылымый зерттеу парталы ғой↓/// ↑бір адамның басып қалсаңыз// уол канфійскасійадан шығұуы мүмкін↓/// ↑уол жаңағы неден де// і'ұлы уотан соғысынан да шығұуы мүмкін↓/// |
↑уол ͡гездегі санында/ қазіргі санында деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олад// ы ы йегер ͡б̊іж жаңағы/ ірепресійәның уосұ дакұументтерінің арқасында// біз ͡ғазақтың санының ы ы сол ͡гезде/ қазіргі іресмій дерек бойұнш'алты мійлійон/ жеті мійлійоң ͡ ғазақ ͡полд дейд↓/// ↑ал біз/ уонұң уон мійлійоннан асып тұрғанына/ қазір ͡гөзүмүж жетед↓/// ↑мүмкүн уон йекі/ мүмкүн уон төрт мійлійоң ͡ ғазақ ͡полд↓/// ↑сонда уонұң жаңағы/ жеті мійлійон'аштыққа / ірепресійәғ'ұшұраған ↓/// ↑жаңағы мен айтып уотұрғаным сол// жаңағы жоқтау дегем парталымызда уосұлардың бәрі// жаңағы ͡б̊ір адамның уөзү ͡б̊ірнеше жерде ͡гездесүуү мүмкүн↓/// ↑сіж жаңағы/ іздегең ͡ гезде// паійсковұй дейміз ғой↓/// ↑йенд'іздейтін / ғылымый зерттеу парталы ғой↓/// ↑бір адамның басып қалсаңыз// уол ͡ганфійскасыйадан шығұуұ мүмкүн↓/// ↑уол жаңағы неден де// і'ұлұ уотан соғұсұнан да шығұуұ мүмкүн↓/// |
Ол кездегі санында, қазіргі санында деп айтуға болад, ы-ы егер біз, жаңағы, репрессияның осы документтерінің арқасында, біз қазақтың санының ы-ы сол кезде қазіргі ресми дерек бойынша 6 000 000-7 000 000 қазақ болд дейд. Ал біз оның 10 миллионнан асып тұрғанына қазір көзіміз жетед. Мүмкін 12, мүмкін 14 миллион қазақ болд. Сонда оның, жаңағы, 7 миллионы аштыққа, репрессияға ұшыраған. Жаңағы, мен айтып отырғаным сол, жаңағы, «Жоқтау» деген порталымызда осылардың бәрі, жаңағы, бір адамның өзі бірнеше жерде кездесуі мүмкін. Сіз, жаңағы, іздеген кезде, поисковый дейміз ғой. Енді іздейтін, ғылыми зерттеу порталы ғой. Бір адамның басып қалсаңыз, ол конфискациядан шығуы мүмкін. Ол жаңағы неден де, і-і Ұлы Отан соғысынан да шығуы мүмкін. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑уол жаңағы түркістан ілегійонына да ͡қатысұуұ мүмкүн↓/// ↑і і атылұуы мүмкін// жер айдалұуы мүмкін деген сыйақты↓/// ↑уосындай үлкен жұмыстар жүріп жатыр↓/// ↑уол йенді ͡б̊ір үлкен жұмысымыз↓/// ↑ ы ы содан кейін/ ы ы қазір уөзб̊ек̊стандағы/ тәжік̊стандағы уос'атылған адамдардың да тізімімен айналысып жатқан адамдар ͡б̊ар↓/// ↑байланыста уотырмыз↓/// ↑уөзб̊ек̊станда да ͡құуғын сүргін мүузейі деген мүузей бар↓/// ↑уосыдан бір азғантай ұуақыт бұрұн ғана/ уөзб̊ек̊станда сот прасесі ͡б̊олып// мың йекі жүз қазақт'ақтады уотыз жетінші жыл'атылған ↓/// ↑тек қазақтарды ғана↓/// ↑қарақалпақ̊станда/ тәжік̊станда↓/// ↑йенді уоның бәр'үлкен шарұуа↓/// ↑уосындай/ уосындай шарұуалармен айналысып жатырмыз↓/// ↑і і уоның сыртында/ йертең йенді ͡құдай қаласа// і і қараш'айының басында ма// мынау ͡қазан айының соңында ма // біз самарқанға ͡б̊арамыз↓/// |
↑уол жаңағы түркүстан ілегійонұна да ͡ғатысұуұ мүмкүн↓/// ↑і і атылұуұ мүмкүн// жер айдалұуұ мүмкүн деген сыйақты↓/// ↑уосұндай үлкөн жұмұстар жүрүб̊ жатыр↓/// ↑уол йенді ͡б̊ір үлкөн жұмұсұмыз↓/// ↑ ы ы содаң ͡ гейін/ ы ы қазір уөзб̊өк̊стандағы/ тәжік̊стандағы уос'атылған адамдардың да тізімімен айналысыб̊ жатқан адамдар ͡б̊ар↓/// ↑байланыста уотұрмұз↓/// ↑уөзб̊өк̊станда да ͡ғұуғұн сүргүн мүузөйү деген мүузөй бар↓/// ↑уосұдам бір азғантай ұуақыт ͡пұрұн ғана/ уөзб̊өк̊станда сот прасесі ͡б̊олұп// мың йекі жүз ғазақт'ақтады уотұж жетінші жыл'атылған ↓/// ↑тек қазақтарды ғана↓/// ↑қарақалпақ̊станда/ тәжік̊станда↓/// ↑йенді уонұң бәр'үлкөн шарұуа↓/// ↑уосұндай/ уосұндай шарұуалармен айналысыб̊ жатырмыз↓/// ↑і і уонұң сыртында/ йертең йенді ͡ғұдай ғаласа// і і қараш'айының басында ма// мынау ͡ғазан айының соңұнда ма // біс самарқаңға ͡б̊арамыз↓/// |
- Ол жаңағы Түркістан легионына да қатысуы мүмкін. І-і атылуы мүмкін, жер айдалуы мүмкін деген сияқты. Осындай үлкен жұмыстар жүріп жатыр. Ол енді бір үлкен жұмысымыз. Ы-ы содан кейін ы-ы қазір Өзбекстандағы, Тәжікстандағы осы атылған адамдардың да тізімімен айналысып жатқан адамдар бар. Байланыста отырмыз. Өзбекстанда да «Қуғын-сүргін музейі» деген музей бар. Осыдан бір азғантай уақыт бұрын ғана Өзбекстанда сот процесі болып, 1200 қазақты ақтады 37-ші жылы атылған. Тек қазақтарды ғана. Қарақалпақстанда, Тәжікстанда. Енді оның бәрі үлкен шаруа. Осындай-осындай шаруалармен айналысып жатырмыз. І-і оның сыртында, ертең енді құдай қаласа, і-і қараша айының басында ма, мынау қазан айының соңында ма, біз Самарқанға барамыз. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑і і самарқанда/ үлкен і і сералы ылапійн деген кісінің бейітін тауып алдық↓/// ↑мын'іздеу барысында/ неше түрлі нелер ͡б̊олад↓/// ↑біз уосы мына'атырау / уорал уөңүрінің тұумасы ғаб̊долғазійз мұсағалійев деген кісі ͡б̊олған↓/// ↑сол кісінің несі↓/// ↑і і уол мынау маман↓/// ↑н'істеген бар ғой↓/// ↑маманійа мектеб̊і деген/ соның дійректоры ͡б̊олған↓/// ↑уол кісі ͡каійрд'үунійверсійтет бітірген// бүкүл шетелде/ бірнеше шетелге сайахат ͡жасаған↓/// ↑і і уон шақты томдай мұрасы б̊ар↓/// ↑сол жаңағы/ мұсағалійевтің бейітін алматыдағы ы ы йескі/ жаңағы неден таптық↓/// ↑мын'әуезов жатқан// сәтпаев жатқан// уоның үстіне дійн'апамыз жатқан↓/// ↑сол дійн'апамыздың бейітінің ͡қасынан таб̊ылды// уол кісінің несі/ қаб̊ірі↓/// ↑бәрі шөп басып// йешкім уон'іздемеген ↓/// |
↑і і самарқанда/ үлкөн і і сералы ылапійн дегең ͡ гісінің бейітін тауұб̊ ͡алдық↓/// ↑мын'іздеу барысында/ неше түрлү нелер ͡б̊олад↓/// ↑біз уосұ мына'атырау / уорал уөңүрүнің тұумасы ғаб̊долғазыйз мұсағалійев дегең ͡ гісі ͡б̊олған↓/// ↑сол гісінің несі↓/// ↑і і уол мынау маман↓/// ↑н'істеген бар ғой↓/// ↑маманыйа мектеб̊і деген/ сонұң дійректорұ ͡б̊олған↓/// ↑уол ͡гісі ͡гаирд'үунійверсійтет бітірген// бүкүл шетелде/ бірнеше шетелге сайахат ͡шасаған↓/// ↑і і уон шақты томдай мұрасы ͡б̊ар↓/// ↑сол жаңағы/ мұсағалыйевтің бейітін алматыдағы ы ы йескі/ жаңағы неден таптық↓/// ↑мын'әуөзов жатқан// сәтпаев жатқан// уонұң үстүнө дійн'апамыз жатқан↓/// ↑сол дійн'апамыздың бейітінің ͡ғасынан таб̊ылды// уол ͡гісінің несі/ қаб̊ірі↓/// ↑бәрі шөп пасып// йешкім уон'іздемеген ↓/// |
- І-і, Самарқанда үлкен, і-і Сералы Лапин деген кісінің бейітін тауып алдық. Мына іздеу барысында неше түрлі нелер болад. Біз, осы мынау, Атырау, Орал өңірінің тумасы Ғабдолғазиз Мұсағалиев деген кісі болған. Сол кісінің несі? І-і ол мынау маман? Не істеген бар ғой? Мамания мектебі деген, соның директоры болған. Ол кісі Каирда университет бітірген, бүкіл шетелде, бірнеше шетелге саяхат жасаған. І-і 10 шақты томдай мұрасы бар. Сол, жаңағы, Мұсағалиевтің бейітін Алматыдағы ы-ы ескі, жаңағы, неден таптық. Мына Әуезов жатқан, Сәтбаев жатқан, оның үстіне Дина апамыз жатқан. Сол Дина апамыздың бейітінің қасынан табылды ол кісінің несі, қабірі. Бәрі шөп басып, ешкім оны іздемеген. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑сондай жағдай ғой йенді↓/// ↑сол сыйақты жаңағы/ самарқантта жаңағы/ сералы ылапійн деген кісінің уон тоғызыншы жылы қайтыс болған↓/// ↑сол кісінің бейітін тауып// қазір ͡б̊іздің топтарымыз іреставрасыйа жүргізіп жатыр↓/// ↑бізде қазір сол сералы ылапійн тұуралы/ бізде не ͡канференсійа ͡б̊олад↓/// ↑ уодан кейін не жаңағы/ біз самарқаңға б̊арып// уол жақта да жаңағы/ канференсійа ͡б̊олып// жаңағы уол кісінің бейітінің іреставрасыйа жасаған ашылмақ̊шымыз↓/// ↑бұл йенді/ бір үлкен кезең деп ͡айтұуға ͡б̊олад дәуірді↓/// ↑уөйткені йенді ͡б̊із жаңағы/ халел досмағамбетовті ͡б̊ілесіз// мен уөмір ͡б̊ойы зерттеп жүрм↓/// ↑ахмет байтұрсынов/ біздің йенд'әлійхан бөкейханов/ міржақып дұулатов алаштардың бір томы ғой↓/// ↑ал йенді ͡б̊ұлардан бұрын болған адамдар ͡б̊ар↓/// ↑жаңағы сералы ылапійн/ і і бұдам бұрын болған↓/// |
↑сондай жағдай ғой йенді↓/// ↑сол сыйақты жаңағы/ самарқантта жаңағы/ сералы ылапійн дегең ͡ гісінің уон тоғұзұншы жылы қайтыс ͡полған↓/// ↑сол ͡гісінің бейітін тауұп// қазір ͡б̊іздің топтарымыз іреставрасыйа жүргүзүб̊ жатыр↓/// ↑бізде қазір сол сералы ылапійн тұуралы/ бізде не ͡ганференсійә ͡б̊олад↓/// ↑уодаң ͡ гейін не жаңағы/ біс самарқаңға ͡б̊арып// уол жақта да жаңағы/ канференсійә ͡б̊олұп// жаңағы уол ͡гісінің бейітінің іреставрасыйа жасаған ашылмақ̊шымыз↓/// ↑бұл йенді/ бір үлкөң ͡ гезең деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олад дәуүрдү↓/// ↑уөйткөнү йенді ͡б̊іж жаңағы/ халел досмағамбетовті ͡б̊ілесіз// мен уөмүр ͡б̊ойұ зерттеб̊ жүрм↓/// ↑ахмет пайтұрсұнов/ біздің йенд'әлійхан бөкөйханов/ міржақып дұулатов алаштардың бір томұ ғой↓/// ↑ал йенді ͡б̊ұлардам бұрұм болған адамдар ͡б̊ар↓/// ↑жаңағы сералы ылапійн/ і і бұдам бұрұм болған↓/// |
- Сондай жағдай ғой енді. Сол сияқты, жаңағы, Самарқантта, жаңағы, Сералы Лапин деген кісінің 19-шы жылы қайтыс болған. Сол кісінің бейітін тауып, қазір біздің топтарымыз реставрация жүргізіп жатыр. Бізде, қазір сол Сералы Лапин туралы бізде не конференция болад. Одан кейін не, жаңағы, біз Самарқанға барып, ол жақта да, жаңағы, конференция болып, жаңағы, ол кісінің бейітінің реставрация жасаған ашылмақшымыз. Бұл енді, бір үлкен кезең деп айтуға болад, дәуірді. Өйткені, енді біз, жаңағы, Халел Досмағамбетовті білесіз, мен өмір бойы зерттеп жүрм. Ахмет Байтұрсынов, біздің енді Әлихан Бөкейханов, Міржақып Дулатов - алаштардың бір томы ғой. Ал енді бұлардан бұрын болған адамдар бар. Жаңағы, Сералы Лапин і-і бұдан бұрын болған. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑мысалы мынау/ қоңырқожа ͡қожықов деген↓/// ↑көрсетесіз ͡б̊е↓/// ↑ійә/ тұңғыш ірет ш̆ығып тұр↓/// ↑бұл кіс'ахмет байтұрсыновтан бұрын әліппе шығарған// көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑і і бұл кісінің әліппесінің йерек̊шелігі// мен йенді тілші ғалым болғаннан кейін// барлық уосы ͡кезде шыққан// бір уом бестей м'әліппе бар// бәрін жыйнап/ қазір ͡б̊асын құрастырып/ кітәп жазып жатырмыз// кітап̊ шығарайық ͡деп жатырмыз↓/// ↑бұл кісінің әліппесінің йерек̊шелігі сол/ жалғыз әліппе/ бұл кіс'әліппесінің айағында/ бір уон шақты ͡б̊еті ͡құранды қалай уоқұу ͡керек йекенін не йетед↓/// ↑сон'үйретеді ↓/// ↑ йенд'араб̊ қарпі ғой↓/// ↑ал йенді ͡б̊ұлар/ йағній ͡б̊ұлар ͡б̊із қадіймшілер деп ͡айтамыз↓/// ↑ахмет байтұрсынов/ міржақып/ бөкейхановтар/ біздің мағжан/ халекеңдер йенді ͡б̊ұлар/ жәдійт ғой↓/// |
↑мысалы мынау/ қоңұрқожа ͡ғожұқов деген↓/// ↑көрсөтөсіз ͡б̊е↓/// ↑ійә/ тұңғұш ірет ш̆ығып тұр↓/// ↑бұл ͡гіс'ахмет байтұрсұновтам бұрұн әліппе шығарған// көрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑і і бұл ͡гісінің әліппесінің йерек̊шелігі// мен йенді тілші ғалым болғаннаң ͡ гейін// барлық уосұ ͡гезде шыққан// бір уом бестей м'әліппе бар// бәрін жыйнап/ қазір ͡б̊асың ͡ ғұрастырып/ кітәб̊ жазыб̊ жатырмыз// кітап̊ шығарайығ ͡деб̊ жатырмыз↓/// ↑бұл ͡гісінің әліппесінің йерек̊шелігі сол/ жалғыз әліппе/ бұл ͡гіс'әліппесінің айағында/ бір уон шақты ͡б̊еті ͡ ͡ғұранды қалай уоқұу ͡герек йекенін не йетед↓/// ↑сон'үйрөтөді ↓/// ↑йенд'араб̊ қарпі ғой↓/// ↑ал йенді ͡б̊ұлар/ йағній ͡б̊ұлар ͡б̊із ͡ғадіймшілер деб̊ ͡айтамыз↓/// ↑ахмет ͡пайтұрсұнов/ міржақып/ бөкөйхановтар/ біздің мағжан/ халекеңдер йенді ͡б̊ұлар/ жәдійт ғой↓/// |
- Мысалы, мынау Қоңырқожа Қожықов деген. Көрсетесіз бе? Иә, тұңғыш рет шығып тұр. Бұл кісі Ахмет Байтұрсыновтан бұрын әліппе шығарған көрдіңіз бе? І-і бұл кісінің әліппесінің ерекшелігі, мен енді тілші-ғалым болғаннан кейін, барлық осы кезде шыққан, бір он бестей ме әліппе бар, бәрін жинап, қазір басын құрастырып, кітап жазып жатырмыз, кітап шығарайық деп жатырмыз. Бұл кісінің әліппесінің ерекшелігі сол - жалғыз әліппе, бұл кісі әліппесінің аяғында бір он шақты беті құранды қалай оқу керек екенін не етед. Соны үйретеді. Енді араб қарпі ғой. Ал енді бұлар, яғни бұлар, біз қадимшілер деп айтамыз. Ахмет Байтұрсынов, Міржақып, Бөкейхановтар, біздің Мағжан, Халекеңдер, енді бұлар - жәдит ғой. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑әзірге йенді/ төтө жазұудұ уойлап тапты↓/// ↑сосын бұлар/ былайш'айтқанда / қазіргі замандағы і і біздің демакратыйалық/ алдыңғы уозұқ уойл'адамдар сыйақты// бұлар ͡б̊атысқа ͡қарай бет бұрған жәдійтш̆ілдер↓/// ↑анау не ͡б̊ақ̊шасарайда/ жаңағы гаспыйнскый деген кісі ͡б̊астап// татардың уоқұу нелері ͡б̊ар// бәрі сонымен/ бәр'ана қазақ газеті шықты// айқап жұурналы шықты↓/// ↑ал бұл кісілер/ қадіймшілер↓/// ↑ійә/ міне йенді уоқырман қауым ͡көп түсінбейд↓/// ↑бұл бір жатқан тың↓/// ↑ ійә/ тың дерек↓/// ↑мысалы жаңағы/ ғұмар қарашты ͡б̊із әлі дұрыстап̊ шығарып// зерттей алмай жатырмыз↓/// ↑шәкәрімді дұрыстап̊ шығар'алмай жатырмыз↓/// ↑сосын мына ͡қытай мен моңғолійаға уортақ// ақты қажы деген болған↓/// ↑йекі жақта мектеп ͡ашып жүрген↓/// ↑бұл кісілерге/ әлі ͡б̊іздің ғалымдарымыздың тісі ͡б̊атпай жатыр↓/// |
↑әзірге йенді/ төтө жазұудұ уойлап тапты↓/// ↑сосұм бұлар/ былайш'айтқанда / қазіргі замандағы і і біздің демакратыйалық/ алдыңғы уозұқ уойл'адамдар сыйақты// бұлар ͡б̊атысқа ͡ғарай бет пұрған жәдійтш̆ілдер↓/// ↑анау не ͡б̊ақ̊шасарайда/ жаңағы гаспыйнскый дегең ͡ гісі ͡б̊астап// татардың уоқұу нелері ͡б̊ар// бәрі сонұмен/ бәр'ана қазақ казеті шықты// айқаб̊ жұурналы шықты↓/// ↑ал бұл ͡гісілер/ қадыймшілер↓/// ↑ійә/ міне йенді уоқұрмаң ͡ ғауұм ͡гөп түсүмбөйд↓/// ↑бұл бір жатқан тың↓/// ↑ ійә/ тың дерек↓/// ↑мысалы жаңағы/ ғұмар ͡ғарашты ͡б̊із әлі дұрұстап̊ шығарып// зерттей алмай жатырмыз↓/// ↑шәкәрімді дұрұстап̊ шығар'алмай жатырмыз↓/// ↑сосұн мына ͡ғытай мен моңғолұйаға уортақ// ақты қажы дегем болған↓/// ↑йекі жақта мектеб̊ ͡ашыб̊ жүргөн↓/// ↑бұл ͡гісілерге/ әлі ͡б̊іздің ғалымдарымыздың тісі ͡б̊атпай жатыр↓/// |
- Әзірге, енді, төте жазуды ойлап тапты. Сосын бұлар, былайша айтқанда, қазіргі замандағы і-і біздің демократиялық, алдыңғы озық ойлы адамдар сияқты, бұлар батысқа қарай бет бұрған жәдитшілдер. Анау, не Бақшасарайда, жаңағы, Гаспинский деген кісі бастап, татардың оқу нелері бар, бәрі сонымен, бәрі ана, «Қазақ» газеті шықты, «Айқап» журналы шықты. Ал бұл кісілер - қадимшілер. Иә, міне, енді оқырман қауым көп түсінбейд. Бұл бір жатқан тың. Иә, тың дерек. Мысалы, жаңағы, Ғұмар Қарашты біз әлі дұрыстап шығарып, зерттей алмай жатырмыз. Шәкәрімді дұрыстап шығара алмай жатырмыз. Сосын мына Қытай мен Моңғолияға ортақ Ақты қажы деген болған. Екі жақта мектеп ашып жүрген. Бұл кісілерге әлі біздің ғалымдарымыздың тісі батпай жатыр. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑мысалы ғұмар қараштардың/ шәкәрімдердің дүнійелерінің бәрі/ таз'араб̊ несімен жазылған деп ͡айтұуға ͡б̊олад↓/// ↑қазіргі халыққа да түсүнік̊сіз↓/// ↑сосын бұлар ͡кәдімгі ненің/ діннің үлкен қайраткерлері ғой↓/// ↑мысалы кім ғұмар қараш/ ұуфада дін басқармасының бастығы ͡б̊олд/ мысалы↓/// ↑бүкүл қазақтың дін басқармасы/ татардың бәрі соған қарап тұрд// соған қазій болд// жаңағы ғұмар қараш↓/// ↑уосындай уосындай кісілер↓/// ↑сонан соң/ біз ͡б̊ір жақ̊сы ͡кітап̊ шығардық↓/// ↑уосыған мысалы іретінде/ шәмшідійн керімов деген/ нұр мүб̊араг үунійверсійтетін ұзақ жылдар ͡б̊асқарған інім бар↓/// ↑ійә/ қазір әб̊үу ханійф атындағы/ сол іргесіндегі уорталықты ͡б̊асқарад↓/// ↑сол ы ы кітәб̊ы шықты тараз тарланы деген↓/// ↑сонда мүб̊әшір хан деген/ ы ы қазақ тұурал'әдепті кітәб̊ы шықты↓/// ↑жаңағы/ уоны йешкім білмейд↓/// ↑уөзіміз тауып уоқығанда// матерійалмен танысқанда таң ͡қалдық↓/// |
↑мысалы ғұмар ͡ғараштардың/ шәкәрімдердің дүнүйөлөрінің бәрі/ таз'араб̊ несімен жазылған деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олад↓/// ↑қазіргі халыққа да түсүнүк̊сіз↓/// ↑сосұм бұлар ͡гәдімгі ненің/ діннің үлкөң ͡ ғайраткерлері ғой↓/// ↑мысалы ͡гім ғұмар ͡ғараш/ ұуфада дім басқармасының бастығы ͡б̊олд/ мысалы↓/// ↑бүкүл ғазақтың дім басқармасы/ татардың бәрі соғаң ͡ ғарап тұрд// соғаң ͡ ғазый болд// жаңағы ғұмар ͡ғараш↓/// ↑уосұндай уосұндай ͡гісілер↓/// ↑сонан соң/ біз ͡б̊ір жақ̊сы ͡гітап̊ шығардық↓/// ↑уосұған мысалы іретінде/ шәмшідійң ͡ герімов деген/ нұр мүб̊араг үунійверсійтетін ұзағ жылдар ͡б̊асқарған інім бар↓/// ↑ійә/ қазір әб̊үу ханыйф атындағы/ сол іргесіндегі уорталықты ͡б̊асқарад↓/// ↑сол ы ы кітаб̊ы шықты тараз тарланы деген↓/// ↑сонда мүб̊әшір хан деген/ ы ы қазақ тұурал'әдепті кітаб̊ы шықты↓/// ↑жаңағы/ уонұ йешкім білмейд↓/// ↑уөзүмүз тауұп уоқұғанда// матерійалмен танысқанда таң ͡ғалдық↓/// |
- Мысалы, Ғұмар Қараштардың, Шәкәрімдердің дүниелерінің бәрі таза араб несімен жазылған деп айтуға болад. Қазіргі халыққа да түсініксіз. Сосын бұлар кәдімгі ненің, діннің үлкен қайраткерлері ғой. Мысалы кім, Ғұмар Қараш Уфада дін басқармасының бастығы болд, мысалы. Бүкіл қазақтың дін басқармасы, татардың бәрі соған қарап тұрд, соған қази болд, жаңағы, Ғұмар Қараш. Осындай-осындай кісілер. Сонан соң біз бір жақсы кітап шығардық. Осыған мысалы ретінде, Шәмшідин Керімов деген Нұр-Мүбарак университетін ұзақ жылдар басқарған інім бар. Иә, қазір Әбу Ханиф атындағы, сол іргесіндегі орталықты басқарад. Сол ы-ы кітабы шықты «Тараз тарланы» деген. Сонда Мүбәшір хан деген ы-ы қазақ туралы әдепті кітабы шықты. Жаңағы, оны ешкім білмейд. Өзіміз тауып оқығанда, материалмен танысқанда таң қалдық. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑уол кісі жет'атасынан жаңағы/ тараз қаласынд'іймам болған↓/// ↑сосын савет үкіметінен/ ауғанстаңға ͡көшіп кеткен↓/// ↑йенді уол кісілердің несі/ ауғанстанда жатып// армійа ͡құрып// і і кәдімгі неден/ немістерден таңк алған// самалйот алған/ і і савет үкіметіне шаб̊ұуыл жасамақ̊шы ͡б̊олып// йекінші вайн'ашпақ̊шы болған ғой// ауғанстан жағынан↓/// ↑біз мына жақта// халық жаңағы немістермен соғысып жатқан кезде↓/// ↑сол кезд'ауғанстан мемлекет'айтқан // і і кішкене ͡күте тұрайық↓/// ↑мынау сталійнград деген жерде/ соғыс болып жатыр↓/// ↑йегер сталійңградта нелер/ уорыстар жеңілсе// савет үкіметі жеңілсе// біз уөзіміз ақ неге ͡б̊асып кіреміз деген ғой↓/// ↑жаңағы і і савет уодағына уөзіміз соғыс ашамыз деген↓/// ↑сөйтіп жүргенде/ сталійнградта жеңді ғой↓/// ↑сосын жаңағы/ іресей үкімет'ауғанстаңға / ійраңғ'ықпалы күшті ͡б̊олған↓/// |
↑уол ͡гісі жет'атасынан жаңағы/ тараз ͡ғаласынд'іймам болған↓/// ↑сосұн савет үкүмөтінен/ ауғанстаңға ͡гөшүп кеткен↓/// ↑йенді уол ͡гісілердің несі/ ауғанстанда жатып// армыйа ͡ғұрұп// і і кәдімгі неден/ немістерден таңк алған// самалйот алған/ і і савет үкүмөтіне шаб̊ұуұл жасамақ̊шы ͡б̊олұп// йекінші войн'ашпақ̊шы болған ғой// ауғанстан жағынан↓/// ↑біз мына жақта// халығ жаңағы немістермен соғұсұб̊ жатқаң ͡ гезде↓/// ↑сол ͡гезд'ауғанстан мемлекет'айтқан // і і кішкене ͡гүтө тұрайық↓/// ↑мынау сталыйңград деген жерде/ соғұс ͡полұб̊ жатыр↓/// ↑йегер сталыйңградта нелер/ уорұстар жеңілсе// савет үкүмөті жеңілсе// біз уөзүмүз ақ неге ͡б̊асып кіреміз деген ғой↓/// ↑жаңағы і і савет уодағына уөзүмүс соғұс ашамыз деген↓/// ↑сөйтүб̊ жүргөндө/ сталыйңградта жеңді ғой↓/// ↑сосұн жаңағы/ іресей үкүмөт'ауғанстаңға / ійраңғ'ықпалы күштү ͡б̊олған↓/// |
- Ол кісі жеті атасынан, жаңағы, Тараз қаласында имам болған. Сосын Совет үкіметінен Ауғанстанға көшіп кеткен. Енді ол кісілердің несі Ауғанстанда жатып, армия құрып, і-і кәдімгі неден, немістерден танк алған, самолет алған і-і Совет үкіметіне шабуыл жасамақшы болып, екінші война ашпақшы болған ғой Ауғанстан жағынан. Біз мына жақта, халық, жаңағы, немістермен соғысып жатқан кезде. Сол кезде Ауғанстан мемлекеті айтқан: «І-і кішкене күте тұрайық. Мынау Сталинград деген жерде соғыс болып жатыр. Егер Сталинградта нелер, орыстар жеңілсе, Совет үкіметі жеңілсе, біз өзіміз-ақ неге басып кіреміз» деген ғой. Жаңағы, і-і «Совет Одағына өзіміз соғыс ашамыз» деген. Сөйтіп жүргенде Сталинградта жеңді ғой. Сосын, жаңағы, Ресей үкіметі Ауғанстанға, Иранға ықпалы күшті болған. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенд'ійранды түгел аннек̊сійалап ͡алдық қой біздер↓/// ↑тегеран канвенсійасын/ атақты тегеран канвенсійасының ійранда ͡б̊олып тұрған себ̊еб̊і// ійран кеңес әскерінің ͡қол астында ͡б̊олды ғой↓/// ↑сондықтан бұлар жаңағы/ савет үкімет'ауғанстаңға не жасап// жаңағы зорлық жасап// бұл кісіні жеті жыл ма/ сегіз жыл ма/ жаңағы мүб̊әшір ханды/ баласы насійполла деген баласы йекеуін/ түрмеге жауып тастаған↓/// ↑сөйтіп ͡ауғанстан түрмесінде уотұрып// і і бұл кісі уол жерде йекі/үш кітәп жазған↓/// ↑сосын бұл кісі ғұлам'адам // жаңағы теолог ғалым дейді ғой↓/// ↑сосын бұл кісін'араб̊ыйа / араб̊ йелдері/ йегійпет і і түрмеден шығарып ͡алып// уөздерін'алып кеткен↓/// ↑сөйтіп йегійпетте тұрып// жаңағы қазақ қой йенді// мүб̊әшір деген кісі↓/// ↑сөйтіп/ йелүу ͡кітәп жазған↓/// |
↑йенд'ыйранды түгөл аннек̊сійәлаб̊ ͡алдық қой біздер↓/// ↑тегераң ͡ ганвенсійәсын/ атақты тегераң ͡ ганвенсійәсының ыйранда ͡б̊олұп тұрған себ̊еб̊і// ыйраң ͡ геңес әскерінің ͡ғол астында ͡б̊олдұ ғой↓/// ↑сондұқтам бұлар жаңағы/ савет үкүмөт'ауғанстаңға не жасап// жаңағы зорлұғ жасап// бұл ͡гісіні жеті жыл ма/ сегіж жыл ма/ жаңағы мүб̊әшір ханды/ баласы насыйполла дегем баласы йекеуүн/ түрмөгө жауұп тастаған↓/// ↑сөйтүб̊ ͡ауғанстан түрмөсүнде уотұрұп// і і бұл ͡гісі уол жерде йекі/үш кітаб̊ жазған↓/// ↑сосұм бұл ͡гісі ғұлам'адам // жаңағы теолог ғалым дейді ғой↓/// ↑сосұм бұл ͡гісін'араб̊ыйа / араб̊ йелдері/ йегійпет і і түрмөдөн шығарыб̊ ͡алып// уөздөрүн'алып кеткен↓/// ↑сөйтүп йегійпетте тұрұп// жаңағы қазақ қой йенді// мүб̊әшір дегең ͡ гісі↓/// ↑сөйтүп/ йелүу ͡гітаб̊ жазған↓/// |
- Енді Иранды түгел аннексиялап алдық қой, біздер. Тегеран конвенциясын, атақты Тегеран конвенциясының Иранда болып тұрған себебі - Иран Кеңес әскерінің қол астында болды ғой. Сондықтан бұлар, жаңағы, Совет үкіметі Ауғанстанға не жасап, жаңағы, зорлық жасап, бұл кісіні жеті жыл ма, сегіз жыл ма, жаңағы, Мүбәшір ханды, баласы Насиполла деген баласы екеуін түрмеге жауып тастаған. Сөйтіп, Ауғанстан түрмесінде отырып, і-і бұл кісі ол жерде екі-үш кітап жазған. Сосын бұл кісі - ғұлама адам, жаңағы теолог ғалым дейді ғой. Сосын бұл кісіні Арабия, араб елдері, Египет і-і түрмеден шығарып алып, өздеріне алып кеткен. Сөйтіп, Египетте тұрып, жаңағы, қазақ қой енді, Мүбәшір деген кісі. Сөйтіп, елу кітап жазған. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑мұсұлман әлемінде жаңағы ͡кітаптарды// жаңағ'аты / кітаптың аты тараз тарланы деп аталад↓/// ↑авторы жаңағы шәмшідійн керім// йегер алып уоқып қарасаңыздар// мұның ішінде ͡керемет құжаттар ͡б̊ар↓/// ↑мысал'ұмытпасам // сол алпысыншы жылдары ма йекен// біріккен ұлттар ұйымына ͡б̊үкіл араб̊ йелдерінің басшылары/ мұсылман йелдерінің басшылары ͡б̊іріккен ұлттар ұйымына хат ͡жазад↓/// ↑соны жаңағы мүб̊әшір ұйымдастырад// басшылары қол қойып↓/// ↑мына ͡камұунійстер/ савет үкіметі мұсұлмандарды қырып жатыр↓/// ↑ана жерде мұнш'адамды қырды↓/// ↑мысалы соның ішінде/ жаңағы түркістанд'үш мійлійон адамд'аштықтан қырды деген сыйақты// қаншама деректері ͡б̊ар↓/// |
↑мұсұлман әлемінде жаңағы ͡гітаптарды// жаңағ'аты / кітаптың аты тараз тарланы деб̊ ͡аталад↓/// ↑авторұ жаңағы шәмшідійң ͡ герім// йегер алып уоқұп қарасаңыздар// мұнұң ішінде ͡геремет құжаттар ͡б̊ар↓/// ↑мысал'ұмұтпасам // сол алпысыншы жылдары ма йекен// біріккен ұлттар ұйұмұна ͡б̊үкүл араб̊ йелдерінің башшылары/ мұсұлман йелдерінің башшылары ͡б̊іріккен ұлттар ұйұмұна хат ͡шазад↓/// ↑сонұ жаңағы мүб̊әшір ұйұмдастырад// башшылары қол ғойұп↓/// ↑мына ͡камұунұйстер/ савет үкүмөті мұсұлмандарды қырыб̊ жатыр↓/// ↑ана жерде мұнш'адамды қырды↓/// ↑мысалы сонұң ішінде/ жаңағы түркүстанд'үш мійлійон адамд'аштықтан қырды деген сыйақты// қаншама деректері ͡б̊ар↓/// |
- Мұсылман әлемінде, жаңағы кітаптарды, жаңағы аты, кітаптың аты «Тараз тарланы» деп аталад. Авторы, жаңағы Шәмшідин Керім, егер алып оқып қарасаңыздар, мұның ішінде керемет құжаттар бар. Мысалы, ұмытпасам, сол 60-шы жылдары ма екен, Біріккен Ұлттар Ұйымына бүкіл араб елдерінің басшылары, мұсылман елдерінің басшылары Біріккен Ұлттар Ұйымына хат жазад. Соны жаңағы Мүбәшір ұйымдастырад, басшылары қол қойып. «Мына коммунистер, Совет үкіметі мұсылмандарды қырып жатыр. Ана жерде мұнша адамды қырды. Мысалы, соның ішінде, жаңағы Түркістанда 3 миллион адамды аштықтан қырды» деген сияқты қаншама деректері бар. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑мын'әңгімеден кейін кітапты уоқұу ͡керек йекен↓///
↑ійә/ сол жаңағы мен айтайын дегенім// бұл біз жаңағы ͡б̊айтұрсынов/ халел/ і і міржақып бұлар// жаңағы жәдійтш̆ілер↓/// ↑ал йенді жаңағы/ сералы ылапійн деп ͡айтып уотырған кісім// сералы ылапійн дегең кісі// жаңағы петерб̊үург үунійверсійтетін бітіріп// қазақта тұңғыш кандійдаттық қорғаған кісі↓/// ↑шығыстанұушы↓/// ↑міне/ сол ар жақтағы да дәуірлер айтылмай жатыр ͡б̊ізде↓///
↑ійә/ әлі зерттелмей жатыр↓/// |
↑мын'әңгімеден кейің ͡ гітапты уоқұу ͡герек йекен↓///
↑ійә/ сол жаңағы мен айтайын дегенім// бұл біж жаңағы ͡б̊айтұрсұнов/ халел/ і і міржақып ͡пұлар// жаңағы жәдійтш̆ілер↓/// ↑ал йенді жаңағы/ сералы ылапійн деб̊ ͡айтып уотұрғаң ͡ гісім// сералы ылапійн дегең ͡ гісі// жаңағы петерб̊үург үунійверсійтетім бітіріп// қазақта тұңғұш кандійдаттық қорғағаң ͡ гісі↓/// ↑шығыстанұушұ↓/// ↑міне/ сол ар жақтағы да дәуүрлөр айтылмай жатыр ͡б̊ізде↓///
↑ійә/ әлі зерттелмей жатыр↓/// |
- Мына әңгімеден кейін кітапты оқу керек екен.
- Иә, сол, жаңағы, мен айтайын дегенім, бұл біз, жаңағы, Байтұрсынов, Халел, і-і Міржақып – бұлар, жаңағы, жәдитшілер. Ал енді жаңағы, Сералы Лапин деп айтып отырған кісім, Сералы Лапин деген кісі, жаңағы Петербург университетін бітіріп, қазақта тұңғыш кандидаттық қорғаған кісі. Шығыстанушы. Міне, сол ар жақтағы да дәуірлер айтылмай жатыр бізде.
- Иә, әлі зерттелмей жатыр. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді уол әлі зерттелмей// мүлд'ашылмаған арал деп айтұуға ͡б̊олад↓/// ↑уосы сыйақты мәселе/ мына моңғолійаның қазақтары↓/// ↑мына мысалы/ жаңағы қырғызстанда/ мына ͡кітәптың арт ͡жағын қарасаңыз ͡б̊олад// үш адам қырғызстанның халық камійсары ͡б̊олған↓/// ↑халық камійсары деген// уол мійнійстр↓/// ↑жаңағы мың тоғыз жүз жыйырмасыншы жылдан бастап// автаномійа ͡құрылды ғой біздерде↓/// ↑сол сыйақты қырғызстанда ͡құрылды↓/// ↑сол мына қырық алтыншы жылға дейін// мійнійстрді нарком деп ͡атад// халық камійсары деп ͡атад↓/// ↑қырық алтыншы жылдан кейін мійнійстр ͡б̊олд↓/// ↑мысалы/ ауыл шарұуашылық мійнійстрі/ уоқұу мійнійстрі дегендей↓/// ↑мына ͡кітәпты қарасаңыз// үш адам қырғызстанның халық камійсары ͡б̊олған↓/// ↑уоларды йешкім біліп жатқан жоқ↓/// ↑мысалы ͡б̊із уосұларды қайтадан халыққ'әкелмек̊шіміз ↓/// ↑ійә/ біз йенді уосындай қарасақ// мына ͡қарақалпақ̊станның басшыларының бәрі ͡қазақтар ͡б̊олған↓/// |
↑йенді уол әлі зерттелмей// мүлд'ашылмаған арал деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олад↓/// ↑уосұ сыйақты мәселе/ мына моңғолұйаның ͡ғазақтары↓/// ↑мына мысалы/ жаңағы қырғысстанда/ мына ͡гітаптың арт ͡шағың ͡ ғарасаңыз ͡б̊олад// үш адам қырғысстанның халық камійсары ͡б̊олған↓/// ↑халық камійсары деген// уол мійнійстр↓/// ↑жаңағы мың тоғұж жүж жыйырмасыншы жылдам бастап// автаномұйа ͡ғұрұлдұ ғой біздерде↓/// ↑сол сыйақты қырғысстанда ͡ғұрұлдұ↓/// ↑сол мына ͡ғырығ алтыншы жылға дейін// мійнійстрді нарком деб̊ ͡атад// халық камійсары деб̊ ͡атад↓/// ↑қырығ алтыншы жылдаң ͡ гейін мійнійстр ͡б̊олд↓/// ↑мысалы/ ауұл шарұуашылығ мійнійстрі/ уоқұу мійнійстрі дегендей↓/// ↑мына ͡гітапты қарасаңыз// үш адам қырғысстанның халық камійсары ͡б̊олған↓/// ↑уоларды йешкім біліб̊ жатқан жоқ↓/// ↑мысалы ͡б̊із уосұларды қайтадан халыққ'әкелмек̊шіміз ↓/// ↑ійә/ біз йенді уосұндай ͡ғарасақ// мына ͡ғарақалпақ̊станның башшыларының бәрі ͡ғазақтар ͡б̊олған↓/// |
- Енді ол әлі зерттелмей, мүлде ашылмаған арал деп айтуға болад. Осы сияқты мәселе - мына Монғолияның қазақтары. Мына, мысалы, жаңағы Қырғызстанда, мына кітаптың арт жағын қарасаңыз болад, 3 адам Қырғызстанның халық комиссары болған. Халық комиссары деген ол – министр. Жаңағы, 1920 жылдан бастап автономия құрылды ғой біздерде. Сол сияқты Қырғызстанда құрылды. Сол мына 46-шы жылға дейін министрді нарком деп атад, Халық комиссары деп атад. 46-шы жылдан кейін министр болд. Мысалы, ауыл шаруашылық министрі, оқу министрі дегендей. Мына кітапты қарасаңыз, 3 адам Қырғызстанның Халық комиссары болған. Оларды ешкім біліп жатқан жоқ. Мысалы, біз осыларды қайтадан халыққа әкелмекшіміз. Иә, біз енді осындай қарасақ, мына Қарақалпақстанның басшыларының бәрі қазақтар болған. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑уөзб̊ек̊станның басшыларының бәрі ͡қазақтар ͡б̊олған↓/// ↑қазір ͡б̊ізден бір мұстафа шоқай деген// енсійклапедійа шығып жатыр↓/// ↑йенді сол мысалы/ бұқар ы ы автаномійалық іреспүублійкасы// жаңағы қоқан автаномійалық іреспүублійкасының басшыларының бәрі// мұхаметжан тынышбаев/ мұстафа шоқайлар ͡б̊олды ғой премьер мійнійстрі↓/// ↑а уол жерде қаншама ͡қазақтар қызмет істеді↓/// ↑уосындай уосындай тарійхтар ͡б̊ар↓/// ↑соған йенді/ әрійне ͡б̊іздің ͡камандамыз ͡б̊ар// і і жігіттер ͡б̊ар// тарійхшылар/ тілшілер/ әдеб̊ійетш̆ілер ͡б̊ізб̊ен уотыз жыл болды// уосы шарұуамен айналысып// қазақ̊ш'айтқанда қалай деп ͡айтұуға ͡б̊олады йенді// бүкүл уөмүріміз уосыған кетіп қалған сыйақты ͡б̊олып жатыр↓/// ↑бірақ әйтеуір нәтійжесі сол// қаулымыз шығып// уосұлардың бәр'ақталып // уортамызға уоралса// бұл қазақтың бір і і ұрұуханій байлығы ғой йенді↓/// ↑қаншама мұралары шығып жатыр↓/// |
↑уөзб̊өк̊станның башшыларының бәрі ͡ғазақтар ͡б̊олған↓/// ↑қазір ͡б̊іздем бір мұстафа шоқай деген// енсійклапедійә шығыб̊ жатыр↓/// ↑йенді сол мысалы/ бұқар ы ы автаномұйалық іреспүублійкасы// жаңағы қоқан автаномұйалық іреспүублійкасының башшыларының бәрі// мұхаметшан тынышбаев/ мұстафа шоқайлар ͡б̊олдұ ғой премьер мійнійстрі↓/// ↑а уол жерде қаншама ͡ғазақтар ͡ғызмет істеді↓/// ↑уосұндай уосұндай тарыйхтар ͡б̊ар↓/// ↑соған йенді/ әрійне ͡б̊іздің ͡гамандамыз ͡б̊ар// і і жігіттер ͡б̊ар// тарыйхшылар/ тілшілер/ әдеб̊ійетш̆ілер ͡б̊ізб̊ен уотұж жыл болдұ// уосұ шарұуамен айналысып// қазақ̊ш'айтқанда қалай деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олады йенді// бүкүл уөмүрүміз уосұғаң ͡ гетіп қалған сыйақты ͡б̊олұб̊ жатыр↓/// ↑бірағ әйтеуүр нәтійжесі сол// қаулұмұш шығып// уосұлардың бәр'ақталып // уортамызға уоралса// бұл ͡ғазақтың бір і і ұрұуханій байлығы ғой йенді↓/// ↑қаншама мұралары шығыб̊ жатыр↓/// |
- Өзбекстанның басшыларының бәрі қазақтар болған. Қазір бізден бір Мұстафа Шоқай деген энциклопедия шығып жатыр. Енді сол мысалы, Бұқар ы-ы Автономиялық Республикасы, жаңағы, Қоқан Автономиялық Республикасының басшыларының бәрі, Мұхаметжан Тынышбаев, Мұстафа Шоқайлар болды ғой премьер-министрі. А ол жерде қаншама қазақтар қызмет істеді. Осындай-осындай тарихтар бар. Соған енді, әрине, біздің командамыз бар, і-і жігіттер бар, тарихшылар, тілшілер, әдебиетшілер бізбен 30 жыл болды, осы шаруамен айналысып, қазақша айтқанда қалай деп айтуға болады енді, бүкіл өміріміз осыған кетіп қалған сияқты болып жатыр. Бірақ әйтеуір нәтижесі сол - қаулымыз шығып, осылардың бәрі ақталып, ортамызға оралса, бұл қазақтың бір і-і рухани байлығы ғой енді. Қаншама мұралары шығып жатыр. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑қазақ тарійхында халқымызғ'адал қызмет йеткен// і і ғалымдар ͡көп қой↓/// ↑йеңбек қайраткерлері↓/// ↑соның ішінде/ ахмет байтұрсынұлының йесімі йерек̊ш'аталады ↓/// ↑мұның себ̊еб̊і неде↓///
↑йенді мен йенді/ ахмет байтұрсынов тұуралы жақ̊с'айтып берүуіме ͡б̊олады↓/// ↑уоған сағаттап ұуақыт кетеді↓/// ↑уөйткен'ахмет байтұрсыновтың/ қазақ̊ш'айтқанда йенді// мақтаңғаным йемес// қазаққа таныстырған мен деп ͡айт'аламын ↓/// ↑уөйткені мен жаңағы/ халел досмұхамедов пен ахмет байтұрсыновтың барлық кітәб̊ын шығарып келе жатырмын// уосыған дейін шығардым↓/// ↑йең бірінші і і академійк ырымғалій нұрғалійев пен жаңағы менің досым/ кұурстасым амаңқос мектеп деген жолдасымыз йекеуміз// ақжол деген кітаб̊ын шығардық↓/// ↑уодан кейін/ тіл білім'ійнстійтұутынан академійк ірәб̊ійға сыздықова↓/// ↑ірәб̊ійға сыздықова деген йенді// менің анам сыйақты кісі ͡б̊олд↓/// ↑уол кісінің ͡келесі жылы жүз жылдығы ͡б̊олад↓/// ↑ірәб̊ійға сыздықованы уосы жерд'айтып кетčем болад↓/// ↑уол кісі ͡қызылқоғаның ͡кісісі↓/// |
↑қазақ тарыйхында халқымызғ'адал қызмет йеткен// і і ғалымдар ͡гөп қой↓/// ↑йеңбек қайраткерлері↓/// ↑сонұң ішінде/ ахмет ͡пайтұрсұнұлұнұң йесімі йерек̊ш'аталады ↓/// ↑мұнұң себ̊еб̊і неде↓///
↑йенді мен йенді/ ахмет ͡пайтұрсұнов тұуралы жақ̊с'айтып берүуүмө ͡б̊олады↓/// ↑уоған сағаттап ұуақыт кетеді↓/// ↑уөйткөн'ахмет байтұрсұновтұң/ қазақ̊ш'айтқанда йенді// мақтаңғаным йемес// қазаққа таныстырған мен деб̊ ͡айт'аламын ↓/// ↑уөйткөнү мен жаңағы/ халел досмұхамедов пен ахмет ͡пайтұрсұновтұң барлық кітаб̊ын шығарып келе жатырмын// уосұған дейін шығардым↓/// ↑йең бірінші і і академійк ырымғалый нұрғалыйев пен жаңағы менің досұм/ кұурстасым амаңқос мектеп деген жолдасымыз йекеумүз// ақжол дегең ͡ гітаб̊ын шығардық↓/// ↑уодаң ͡ гейін/ тіл білім'ійнстійтұутұнан академійк ірәб̊ійға сыздықова↓/// ↑ірәб̊ійға сыздықова деген йенді// менің анам сыйақты ͡гісі ͡б̊олд↓/// ↑уол гісінің ͡гелесі жылы жүж жылдығы ͡б̊олад↓/// ↑ірәб̊ійға сыздықованы уосұ жерд'айтып кетčем болад↓/// ↑уол гісі ͡ғызылқоғаның ͡гісісі↓/// |
- Қазақ тарихында халқымызға адал қызмет еткен і-і ғалымдар көп қой. Еңбек қайраткерлері. Соның ішінде Ахмет Байтұрсынұлының есімі ерекше аталады. Мұның себебі неде?
- Енді, мен енді Ахмет Байтұрсынов туралы жақсы айтып беруіме болады. Оған сағаттап уақыт кетеді. Өйткені Ахмет Байтұрсыновтың, қазақша айтқанда енді, мақтанғаным емес, қазаққа таныстырған мен деп айта аламын. Өйткені, мен, жаңағы, Халел Досмұхамедов пен Ахмет Байтұрсыновтың барлық кітабын шығарып келе жатырмын, осыған дейін шығардым. Ең бірінші і-і академик Рымғали Нұрғалиев пен жаңағы, менің досым, курстасым Аманқос Мектеп деген жолдасымыз екеуміз «Ақжол» деген кітабын шығардық. Одан кейін Тіл білімі институтынан академик Рәбиға Сыздықова. Рәбиға Сыздықова деген енді, менің анам сияқты кісі болд. Ол кісінің келесі жылы 100 жылдығы болад. Рәбиға Сыздықованы осы жерде айтып кетсем болад. Ол кісі Қызылқоғаның кісісі. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ақтөб̊еде тұуғаннан кейін/ әкесі сәттіғалій деген кісі// құтқожійн деген кісі і і алғашқ̊ы жаңағы халел досмұхамедовпен/ жанша досмұхамедовпен жан жолдас ͡болып// бірге жүрген үлкен қайраткер ғой йенді↓/// ↑уол кісі пошта ͡қызметкері ͡б̊олған↓/// ↑уойылда/ темірде пошт'ашқ̊ан барып↓/// ↑апай сол жақта тұуған↓/// ↑сондықтан уол кісі ͡кәдімгі ͡қызылқоғаның ысығы// уол кісі↓/// ↑уөткен жолы мен қызылқоғаға// бір ͡келген сапарымда ͡қызылқоғаға соғып кеттім↓/// ↑бір жағынан/ жаңағы халелдің йескерткішінің макетін көрейін деп// йекінші жағынан/ жаңағ'апайды айтып кеттім// сіздер де йенді уосы жердің тұумасы ͡б̊олғаннан кейін// келесі жүз жылдығынд'ат салысыңыздар деп↓/// ↑мын'үунійверсійтетке д'айтып жатырмын↓/// ↑ана жерде/ үунійверсійтеттің алдында йек'академійгіміз тұр ғой↓/// ↑жаңағы/ салық зійманов пен кім қаб̊долов↓/// |
↑ақтөб̊өдө тұуғаннаң ͡ гейін/ әкесі сәттіғалый дегең ͡ гісі// құтқожұйн дегең ͡ гісі і і алғашқ̊ы жаңағы халел досмұхамедовпен/ жанша досмұхамедовпен жан жолдас ͡полұп// бірге жүргөн үлкөң ͡ ғайраткер ғой йенді↓/// ↑уол ͡гісі пошта ͡ғызметкері ͡б̊олған↓/// ↑уойұлда/ темірде пошт'ашқ̊ан барып↓/// ↑апай сол жақта тұуған↓/// ↑сондұқтан уол ͡гісі ͡гәдімгі ͡ғызылқоғаның ысығы// уол ͡гісі↓/// ↑уөткөн жолұ мең ͡ ғызылқоғаға// бір ͡гелген сапарымда ͡ғызылқоғаға соғұп кеттім↓/// ↑бір жағынан/ жаңағы халелдің йескерткішінің макетің ͡ гөрөйүн деп// йекінші жағынан/ жаңағ'апайды айтып кеттім// сіздер де йенді уосұ жердің тұумасы ͡б̊олғаннаң ͡ гейін// келесі жүж жылдығынд'ат салысыңыздар деп↓/// ↑мын'үунійверсійтетке д'айтып жатырмын↓/// ↑ана жерде/ үунійверсійтеттің алдында йек'академійгіміз тұр ғой↓/// ↑жаңағы/ салық зыйманов пең ͡ гім қаб̊долов↓/// |
- Ақтөбеде туғаннан кейін әкесі Сәттіғали деген кісі, Құтқожин деген кісі і-і алғашқы, жаңағы, Халел Досмұхамедовпен, Жанша Досмұхамедовпен жан жолдас болып, бірге жүрген үлкен қайраткер ғой енді. Ол кісі пошта қызметкері болған. Ойылда, Темірде пошта ашқан барып. Апай сол жақта туған. Сондықтан ол кісі кәдімгі Қызылқоғаның Ысығы, ол кісі. Өткен жолы мен Қызылқоғаға, бір келген сапарымда Қызылқоғаға соғып кеттім. Бір жағынан, жаңағы, Халелдің ескерткішінің макетін көрейін деп, екінші жағынан, жаңағы, апайды айтып кеттім: «Сіздер де, енді осы жердің тумасы болғаннан кейін, келесі 100 жылдығында ат салысыңыздар» деп. Мына университетке де айтып жатырмын. Ана жерде, университеттің алдында екі академигіміз тұр ғой. Жаңағы, Салық Зиманов пен кім Қабдолов. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ал йенді ірәб̊ійға сыздықова// уол йенді қыздардың ішінен шыққан// шын мәнінд'академійк қой йенді↓/// ↑сондықтан да уол кісінің де ͡б̊ейнесін қойып қойса ͡б̊олад↓/// ↑йенд'ахмет байтұрсынов тұурал'айтқан кезде// ахмет байтұрсыновты уол қалай деп ͡айтұуға ͡б̊олад йенді↓/// ↑ахмет байтұрсынов мына/ жаңағы ͡б̊ір жүздеген/ йенді мыңдаған деп ͡айт'алмаймыз // жүздеген қазақтың/ алғашқ̊ы уоқыған жастарының/ і і бәрінің барлық жақ̊сы қасійеттері тоғысқан↓/// ↑ійә/ сол кездегі ͡қазақт'алға сүйреген үлкен тұлға ғой↓/// ↑жаңағ'ұлттың ұл'ұстазы дейтін себ̊еб̊іміз// і і мысалы халел досмұхамедов/ ахмет байтұрсыновтар ͡б̊ұлар тек халық үшін уөмір сүрді↓/// ↑сол үшін уөздерін/ жанын құрб̊ан йетті↓/// |
↑ал йенді ірәб̊ійға сыздықова// уол йенді ͡ғыздардың ішінен шыққан// шын мәнінд'академійк қой йенді↓/// ↑сондұқтан да уол ͡гісінің де ͡б̊ейнесің ͡ ғойұп қойса ͡б̊олад↓/// ↑йенд'ахмет байтұрсұнов тұурал'айтқан кезде// ахмет ͡пайтұрсұновтұ уол ͡ғалай деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олад йенді↓/// ↑ахмет ͡пайтұрсұнов мына/ жаңағы ͡б̊ір жүздөгөн/ йенді мыңдаған деб̊ ͡айт'алмаймыз // жүздөгөң ͡ ғазақтың/ алғашқ̊ы уоқұған жастарының/ і і бәрінің барлығ жақ̊сы қасыйеттері тоғұсқан↓/// ↑ійә/ сол ͡гездегі ͡ғазақт'алға сүйрөгөн үлкөн тұлға ғой↓/// ↑жаңағ'ұлттұң ұл'ұстазы дейтін себ̊еб̊іміз// і і мысалы халел досмұхамедов/ ахмет ͡пайтұрсұновтар ͡б̊ұлар тек халығ үшүн уөмүр сүрдү↓/// ↑сол үшүн уөздөрүн/ жаның ͡ ғұрб̊ан йетті↓/// |
- Ал енді Рәбиға Сыздықова, ол енді қыздардың ішінен шыққан, шын мәнінде академик қой енді. Сондықтан да ол кісінің де бейнесін қойып қойса болад. Енді Ахмет Байтұрсынов туралы айтқан кезде, Ахмет Байтұрсыновты ол қалай деп айтуға болад енді? Ахмет Байтұрсынов мына, жаңағы бір, жүздеген, енді мыңдаған деп айта алмаймыз, жүздеген қазақтың, алғашқы оқыған жастарының, і-і бәрінің барлық жақсы қасиеттері тоғысқан. Иә, сол кездегі қазақты алға сүйреген үлкен тұлға ғой. Жаңағы, «ұлттың ұлы ұстазы» дейтін себебіміз, і-і мысалы, Халел Досмұхамедов, Ахмет Байтұрсыновтар - бұлар тек халық үшін өмір сүрді. Сол үшін өздерін, жанын құрбан етті. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑бұлар ͡б̊ір ͡күн/ бұлардың бойында жаңағы дүнійе жыйнау// бір жаңағы ͡б̊ұ дүнійенің/ йенді ͡қазақтар ͡б̊ұ дүнійенің ͡қамын уойламаған адамд'әулійе дейді ғой↓/// ↑бұл кісілерді ͡б̊ылайш'айтқанда // әулійе деп айтұуға ͡б̊олад↓/// ↑мысал'ахмет байтұрсынов/ патш̆а заманында да ͡б̊ірнеше ірет түрмеге түсті↓/// ↑савет заманында жер аударылд'архаңгельскіге // уодан кейін атылды↓/// ↑мысалы халел де/ уол да солай болд↓/// ↑міне/ уосы мәселелердің бәрінде ͡б̊ұл кісілер йештеңе уойлаған жоқ↓/// ↑тек қана ͡қазақты/ әйтеуір адам қылсақ// ійә қазақты жаңағы уосұнау ͡қырғындардан аман алып уөтčек деп↓/// ↑йегер шын мәнінде/ уол кісілер ͡б̊олмағанда// біз тіпті ͡б̊ұдан да санымыз аз ͡б̊олар ма йед↓/// ↑мұндай жағдай болар ма йед↓/// ↑ қазақтың ͡көзін ашып// уосындай дәрежеге жеткізген↓/// |
↑бұлар ͡б̊ір ͡гүн/ бұлардың бойұнда жаңағы дүнүйө жыйнау// бір жаңағы ͡б̊ұ дүнүйөнүң/ йенді ͡ғазақтар ͡б̊ұ дүнүйөнүң ͡ ͡ғамын уойламаған адамд'әулійе дейді ғой↓/// ↑бұл гісілерді ͡б̊ылайш'айтқанда // әулійе деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олад↓/// ↑мысал'ахмет байтұрсұнов/ патш̆а заманында да ͡б̊ірнеше ірет түрмөгө түстү↓/// ↑савет заманында жер аударылд'архаңгельскіге // уодаң ͡ гейін атылды↓/// ↑мысалы халел де/ уол да солай болд↓/// ↑міне/ уосұ мәселелердің бәрінде ͡б̊ұл ͡гісілер йештеңе уойлаған жоқ↓/// ↑тек қана ͡ғазақты/ әйтеуүр адам қылсақ// ійә қазақты жаңағы уосұнау ͡ғырғындардан аман алып уөтčөк деп↓/// ↑йегер шын мәнінде/ уол ͡гісілер ͡б̊олмағанда// біз тіпті ͡б̊ұдан да санымыз аз ͡б̊олар ма йед↓/// ↑мұндай жағдай болар ма йед↓/// қазақтың ͡гөзүн ашып// уосұндай дәрежеге жеткізген↓/// |
- Бұлар бір күн, бұлардың бойында жаңағы, дүние жинау, бір жаңағы, бұ дүниенің, енді қазақтар бұ дүниенің қамын ойламаған адамды әулие дейді ғой. Бұл кісілерді, былайша айтқанда, әулие деп айтуға болад. Мысалы, Ахмет Байтұрсынов патша заманында да бірнеше рет түрмеге түсті. Совет заманында жер аударылды Архангельскіге, одан кейін атылды. Мысалы, Халел де, ол да солай болд. Міне, осы мәселелердің бәрінде бұл кісілер ештеңе ойлаған жоқ. Тек қана қазақты, әйтеуір, адам қылсақ, иә, қазақты, жаңағы осынау қырғындардан аман алып өтсек деп. Егер, шын мәнінде, ол кісілер болмағанда, біз тіпті бұдан да санымыз аз болар ма ед? Мұндай жағдай болар ма ед? Қазақтың көзін ашып, осындай дәрежеге жеткізген. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑сондықтан бірақ уолардың мен айтайын дегенім// жаңағ'әлі мұраларын іздеу ͡керек// таб̊ұу ͡керек↓/// ↑мен жақында ғана халел досмұхамедов тұуралы/// мына халыққ'айтčам болад// бір жақ̊сы жаңалық таптым мысалы↓/// ↑і і йенді мен халел досмұхамедовтың алдынд'үш томын шығардым↓/// ↑қазір төртінші томын дайындап уотыр йедім↓/// ↑і і алдында ͡б̊із кітәп дайындаған кезде// хан кене деген кенесары тұуралы ͡кітәп̊ шыққан↓/// ↑халел досмұхамедов/ мағжан тұуралы ͡кітәп̊ шығарған↓/// ↑аб̊айды да тұңғыш шығарғанның біреуі/// ↑жаңағы ͡кенесарыны тұңғыш шығарған ғой↓/// ↑йенді мына уөзіміздің ығылман/ махамбет/ мұрат уолард'айтпағанның уөзінде// ташкентте тұрып// жаңағы іреспүублійкалық ͡дейміз ғой// сондай дәрежеде сондай кітәптар шығарған↓/// |
↑сондұқтам бірақ уолардың мен айтайын дегенім// жаңағ'әлі мұраларын іздеу ͡герек// таб̊ұу ͡герек↓/// ↑мен жақында ғана халел досмұхамедов тұуралы/// мына халыққ'айтčам болад// бір жақ̊сы жаңалық таптым мысалы↓/// ↑і і йенді мен халел досмұхамедовтұң алдынд'үш томұн шығардым↓/// ↑қазір төртүншү томұн дайындап уотұр йедім↓/// ↑і і алдында ͡б̊із ͡гітап дайындағаң ͡ гезде// хаң ͡ гене дегең ͡ генесары тұуралы ͡гітап̊ шыққан↓/// ↑халел досмұхамедов/ мағжан тұуралы ͡гітап̊ шығарған↓/// ↑аб̊айды да тұңғұш шығарғанның біреуү↓/// ↑жаңағы ͡генесарыны тұңғұш шығарған ғой↓/// ↑йенді мына уөзүмүздің ығылман/ махамбет/ мұрат уолард'айтпағанның уөзүндө// ташкентте тұрұп// жаңағы іреспүублійкалығ ͡дейміз ғой// сондай дәрежеде сондай ͡гітаптар шығарған↓/// |
- Сондықтан, бірақ олардың мен айтайын дегенім, жаңағы әлі мұраларын іздеу керек, табу керек. Мен жақында ғана Халел Досмұхамедов туралы, мына халыққа айтсам болад, бір жақсы жаңалық таптым, мысалы. І-і енді мен Халел Досмұхамедовтың алдында үш томын шығардым. Қазір төртінші томын дайындап отыр едім. І-і алдында біз кітап дайындаған кезде «Хан Кене» деген Кенесары туралы кітап шыққан. Халел Досмұхамедов Мағжан туралы кітап шығарған. Абайды да тұңғыш шығарғанның біреуі. Жаңағы Кенесарыны тұңғыш шығарған ғой. Енді мына өзіміздің Ығылман, Махамбет, Мұрат оларды айтпағанның өзінде, Ташкентте тұрып, жаңағы республикалық дейміз ғой, сондай дәрежеде сондай кітаптар шығарған. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑а а сол біз халелді хан/ жаңағы і і кімнің нысанбай жыраудың ͡кенесары/ наурызб̊ай деген батыр жырын// кітап қылып̊ шығарып уотыр ғой↓/// ↑соның алғысөзін бергембіз↓/// ↑жаңағы/ уол жаңағ'үш томдықта да ͡б̊ар// мен шығарған↓/// ↑сосын таңдамалы жыйнақта да ͡б̊ар↓/// ↑кімнің несінде↓/// ↑ал йенді ͡б̊із/ і і жігіттер ͡б̊айқамағам ба↓/// ↑араб̊ қарпімен шыққан нәрсе ғой↓/// ↑сонымен/ жаңағы неден алғызып/ көшірмесін алғызып/ қарап уотырсам// арт ͡жағында жыйырма/ уотыз ͡б̊ет матерійал тұр↓/// ↑халел досмұхамедов жазған↓/// ↑і і жаңағы/ і і кенесары / жаңағы неге ͡кенесары/ наурызб̊ай деген жырға түсүніктеме түсүнік̊сіз сөздерге// және ͡кенесары ͡көтерілісінің тарыйхы деген мақаласы тұр↓///
↑мә/ қандай керемет йе йе↓/// |
↑а а сол біз халелді хан/ жаңағы і і кімнің нысамбай жыраудұң ͡ геңесары/ наурұзб̊ай дегем батыр жырын// кітап қылып̊ шығарып ууотұр ғой↓/// ↑сонұң алғысөзүм бергембіз↓/// ↑жаңағы/ ууол жаңағ'үш томдұқта да ͡б̊ар// мен шығарған↓/// ↑сосұн таңдамалы жыйнақта да ͡б̊ар↓/// ↑кімнің несінде↓/// ↑ал ййенді ͡б̊із/ і і жігіттер ͡б̊айқамағам ба↓/// ↑араб̊̊ қарпімен шыққан нәрсе ғой↓/// ↑сонұмен/ жаңағы неден алғызып/ көшүрмөсүн алғызып/ қарап ууотұрсам// арт ͡шағында жыйырма/ ууотұз ͡б̊йет матерійал тұр↓/// ↑халел досмұхамедов жазған↓/// ↑і і жаңағы/ і і кенесары/ жаңағы неге ͡генесары/ наурұзб̊ай деген жырға түсүнүктөмө түсүнүк̊сіс сөздөргө// және ͡генесары ͡гөтөрүлүсүнің тарыйхы деген мақаласы тұр↓///
↑мә/ қандай ͡геремет йе йе↓/// |
- А-а сол біз Халелді хан, жаңағы і-і кімнің Нысанбай жыраудың «Кеңесары-Наурызбай» деген батыр жырын кітап қылып шығарып отыр ғой. Соның алғысөзін бергенбіз. Жаңағы, ол жаңағы үш томдықта да бар, мен шығарған. Сосын таңдамалы жинақта да бар. Кімнің несінде. Ал енді біз, і-і жігіттер байқамаған ба? Араб қарпімен шыққан нәрсе ғой. Сонымен, жаңағы неден алғызып, көшірмесін алғызып, қарап отырсам, арт жағында 20-30 бет материал тұр. Халел Досмұхамедов жазған. І-і жаңағы і-і Кенесары, жаңағы неге, «Кенесары-Наурызбай» деген жырға, түсініктеме түсініксіз сөздерге және «Кенесары көтерілісінің тарихы» деген мақаласы тұр.
- Мә, қандай керемет е-е! |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ійә/ жәрійалауға ұуақытым болмай жатыр↓/// ↑бірақ уоны/ уосы жақында жәрійалайм↓/// ↑і і сосын бір қызығы// уол кенесарының ͡көтерілісіне/ қазіргі і і біздің тарыйхшыларымыздан басқаша ͡көзқараста қарайд↓/// ↑ана ͡қырғыз/ біз айтып жүрміз ғой// уойб̊ай/ қырғызстанда уөлді↓/// ↑бір/ йекі ұрұудың уортасына// бір жарық̊шақ̊ салғандай болып тұр ғой// йенді↓/// ↑кенесарыны қырғыздар уөлтірд// деген әңгіме шығады ғой мысалы↓/// ↑ал кім/ халел басқаша ͡келтіред↓/// ↑уол кіс'айтат // і і уол басқыншы іретінде ͡б̊арды деген сыйақты ͡келтіред қырғызстаңға/ ійә↓/// ↑йенді ͡б̊ұл мақаланы/ шығарұу ͡керек халекеңнің↓/// ↑ йенді ͡б̊ұлар/ йенд'ұлы адамдар ғой↓/// ↑жаңа сіз айтып// сұрап уотырған ахмет байтұрсынов/ халел досмұхамедов/ жаханша досмұхамедов↓/// ↑мысалы жаханша досмұхамедов/ әлі ͡күңге дейін дұрыс зерттелмей жатыр деп ͡айтұуға ͡б̊олад↓/// |
↑ійә/ жәрійалауға ұуақытым болмай жатыр↓/// ↑бірақ уонұ/ уосұ жақында жәрійалайм↓/// ↑і і сосұм бір ғызығы// уол генесарының ͡гөтөрүлісіне/ қазіргі і і біздің тарыйхшыларымыздам басқаша ͡гөзқараста ͡ғарайд↓/// ↑ана ͡ғырғыз/ біз айтыб̊ жүрмүз ғой// уойб̊ай/ қырғысстанда уөлдү↓/// ↑бір/ йекі ұрұудұң уортасына// бір жарық̊шақ̊ салғандай болұп тұр ғой// йенді↓/// ↑кенесарыны қырғыздар уөлтүрд// деген әңгіме шығады ғой мысалы↓/// ↑ал ͡гім/ халел басқаша ͡гелтіред↓/// ↑уол ͡гіс'айтат // і і уол басқыншы іретінде ͡б̊арды деген сыйақты ͡гелтіред қырғысстаңға/ ійә↓/// ↑йенді ͡б̊ұл мақаланы/ шығарұу ͡герек халекеңнің↓/// ↑йенді ͡б̊ұлар/ йенд'ұлұ адамдар ғой↓/// ↑жаңа сіз айтып// сұрап уотұрған ахмет пайтұрсұнов/ халел досмұхамедов/ жаханша досмұхамедов↓/// ↑мысалы жаханша досмұхамедов/ әлі ͡гүңгө дейін дұрұс зерттелмей жатыр деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олад↓/// |
- Иә, жариялауға уақытым болмай жатыр. Бірақ оны осы жақында жариялайм. І-і сосын бір қызығы - ол Кенесарының көтерілісіне қазіргі і-і біздің тарихшыларымыздан басқаша көзқараста қарайд. Ана қырғыз, біз айтып жүрміз ғой: «Ойбай, Қырғызстанда өлді». Бір-екі рудың ортасына бір жарықшақ салғандай болып тұр ғой, енді. «Кенесарыны қырғыздар өлтірд» деген әңгіме шығады ғой, мысалы. Ал кім, Халел басқаша келтіред. Ол кісі айтат «і-і ол басқыншы ретінде барды» деген сияқты келтіред Қырғызстанға, иә. Енді бұл мақаланы шығару керек, Халекеңнің. Енді бұлар, енді ұлы адамдар ғой. Жаңа сіз айтып, сұрап отырған Ахмет Байтұрсынов, Халел Досмұхамедов, Жаһанша Досмұхамедов. Мысалы, Жаһанша Досмұхамедов әлі күнге дейін дұрыс зерттелмей жатыр деп айтуға болад. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑мысалы жаңағы/ зәкій ұуәлійдій тоған деген кісі ͡б̊ар↓/// ↑мынау уөзб̊ек̊стандағы ͡б̊асмашылар қозғалысы ͡б̊олды ғой і і↓/// ↑біз йенді/ уолар қазір түгел ақтап// уоны жоғары ͡көтеріліп жатыр// халық батыры деген атақ ͡беріп жатыр↓/// ↑бізде/ жаңағы ͡көтерілістің басшыларына// халық ͡батыры деген атақты// соны ͡б̊ерүу ͡керек деп жатырмыз↓/// ↑сол айтайын дегенім// зәкій ұуәлійдій тоған і і түркійәдан// жаңағ'әнүуар паша деген келген↓/// ↑бұл жаңағы/ басмашылар қозғалысының басында тұрд↓/// ↑сосын і і неден/ жаңағы ͡б̊ашқ̊ұрт қой йенді// і і жаңағы зәкій үуәлійдій тоған// уоның ͡кісінің ͡көмек̊шісі ͡б̊олд↓/// ↑сосын уон шақты жылдай бұлар соғыстық қой// басмашылар савет үкіметімен↓/// ↑сосын бұлар жеңілгеннен кейін// кім і і неге ͡кетіп қалды// түркійаға ͡кетіп қалды↓/// ↑зәкій үуәлійдій тоған түркійаға ͡б̊арып// үлкен түрколог ғалым болд уол↓/// |
↑мысалы жаңағы/ зәкій ұуәлійдій тоған дегең ͡ гісі ͡б̊ар↓/// ↑мынау уөзб̊өк̊стандағы ͡б̊асмашылар ͡ғозғалысы ͡б̊олдұ ғой і і↓/// ↑біз йенді/ уолар ғазір түгөл ақтап// уонұ жоғары ͡гөтөрүліб̊ жатыр// халық ͡патыры деген атақ ͡періб̊ жатыр↓/// ↑бізде/ жаңағы ͡гөтөрүлістің башшыларына// халық ͡патыры деген атақты// сонұ ͡б̊ерүу ͡герек деб̊ жатырмыз↓/// ↑сол айтайын дегенім// зәкій ұуәлійдій тоған і і түркүйәдан// жаңағ'әнүуар паша дегең ͡ гелген↓/// ↑бұл жаңағы/ басмашылар ғозғалысының басында тұрд↓/// ↑сосұн і і неден/ жаңағы ͡б̊ашқ̊ұрт қой йенді// і і жаңағы зәкій үуәлійдій тоған// уонұң ͡гісінің ͡гөмөк̊шүсі ͡б̊олд↓/// ↑сосұн уон шақты жылдай бұлар соғұстұқ қой// басмашылар совет үкүмөтімен↓/// ↑сосұм бұлар жеңілгеннең ͡ гейін// кім і і неге ͡гетіп қалды// түркүйәға ͡гетіп қалды↓/// ↑зәкій үуәлійдій тоған түркүйәға ͡б̊арып// үлкөн түрколог ғалым болд уол↓/// |
- Мысалы, жаңағы, Зәки Уәлиди Тоған деген кісі бар. Мынау Өзбекстандағы басмашылар қозғалысы болды ғой і-і. Біз енді, олар қазір түгел ақтап, оны жоғары көтеріліп жатыр, Халық батыры деген атақ беріп жатыр. Бізде, жаңағы, көтерілістің басшыларына Халық батыры деген атақты, соны беру керек деп жатырмыз. Сол айтайын дегенім, Зәки Уәлиди Тоған і-і Түркиядан, жаңағы, Әнуар паша деген келген. Бұл, жаңағы, басмашылар қозғалысының басында тұрд. Сосын і-і неден, жаңағы, башқұрт қой енді, і-і жаңағы, Зәки Уәлиди Тоған оның кісінің көмекшісі болд. Сосын 10 шақты жылдай бұлар соғыстық қой, басмашылар Совет үкіметімен. Сосын бұлар жеңілгеннен кейін кім і-і неге кетіп қалды, Түркияға кетіп қалды. Зәки Уәлиди Тоған Түркияға барып, үлкен түрколог-ғалым болд ол. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑тарыйхшы/ жаңағ'үлкен ғалым болды↓/// ↑сол зәкій үуәлійді тоғанның қатыйралары деген// йестеліктері деген кітаб̊ы ͡б̊ар↓/// ↑сонд'айтад // қазақтағы йең мықты қайраткер жаханша досмұхамедов дейд↓/// ↑біз уоның ͡қадіріне жетіп жүрміз ͡б̊е/ мысалы↓/// ↑уоның бәрі/ жаңағыдай йеңбектері шығұу ͡керек↓/// ↑уоны жаңағы/ бүкүл халық білүу ͡керек// құр жай жалаң сөз ͡б̊олмауы ͡керек// уоның бәрі дәлелденүуі керек↓/// ↑ал йенді ͡б̊із/ құдайға шүкүр/ йенді мен ахмет байтұрсыновқа// жаңағы ͡б̊ылтыр уон йекі томы шықты↓/// ↑халел досмұхамедовтың үш томы// төртінші томы дайындалып жатыр↓/// ↑жалпы ͡б̊ес том болатын шығар деп уотырмыз↓/// ↑жаңағы сана деген жұурналын қосамыз↓/// ↑міне/ бұл мұралардың бәрінің халыққа уоралұуы/ келүуі// біздің ұрұухымызды көтеред↓/// |
↑тарыйхшы/ жаңағ'үлкөн ғалым болдұ↓/// ↑сол зәкій үуәлійді тоғанның ͡ғатыйралары деген// йестеліктері дегең ͡ гітаб̊ы ͡б̊ар↓/// ↑сонд'айтад // қазақтағы йең мықты қайраткер жаханша досмұхамедов дейд↓/// ↑біз уонұң ͡ғадіріне жетіб̊ жүрмүз ͡б̊е/ мысалы↓/// ↑уонұң бәрі/ жаңағыдай йеңбектері шығұу ͡герек↓/// ↑уонұ жаңағы/ бүкүл халық ͡пілүу ͡герек// құр жай жалаң сөз ͡б̊олмауұ ͡герек// уонұң бәрі дәлелденүуү керек↓/// ↑ал йенді ͡б̊із/ құдайға шүкүр/ йенді мен ахмет пайтұрсұновқа// жаңағы ͡б̊ылтыр уон йекі томұ шықты↓/// ↑халел досмұхамедовтұң үш томұ// төртүншү томұ дайындалыб̊ жатыр↓/// ↑жалпы ͡б̊ес том болатын шығар деп уотұрмұз↓/// ↑жаңағы сана деген жұурналың ͡ ғосамыз↓/// ↑міне/ бұл мұралардың бәрінің халыққа уоралұуұ/ келүуү// біздің ұрұухұмұздұ ͡гөтөрөд↓/// |
- Тарихшы, жаңағы үлкен ғалым болды. Сол «Зәки Уәлиді Тоғанның қатиралары» деген «Естеліктері» деген кітабы бар. Сонда айтад: «Қазақтағы ең мықты қайраткер Жаһанша Досмұхамедов» дейд. Біз оның қадіріне жетіп жүрміз бе, мысалы? Оның бәрі, жаңағыдай, еңбектері шығу керек. Оны, жаңағы, бүкіл халық білу керек, құр жай жалаң сөз болмауы керек, оның бәрі дәлелденуі керек. Ал енді біз, құдайға шүкір, енді мен Ахмет Байтұрсыновқа, жаңағы, былтыр 12 томы шықты. Халел Досмұхамедовтың үш томы, төртінші томы дайындалып жатыр. Жалпы бес том болатын шығар деп отырмыз. Жаңағы, «Сана» деген журналын қосамыз. Міне, бұл мұралардың бәрінің халыққа оралуы, келуі - біздің рухымызды көтеред. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑мысалы йегер ылғый жазып// мен айтып жүрмін// халел досмұхамедов жалғыз йеңбегімен қазақтың тарыйхында// ұрұуханій әлемінд'алтын әріппен жазылып қалұу ͡керек// махамбетті шығарған↓/// ↑йегер халекең болмағанда// махамбет болмайтын йед↓/// ↑уол жаңағы/ уөзүнің ставкасында// жаңағ'ығылман батырды уотырғызып қойып// жырлатып бүкүл мұраттың// жаңағы сөз деген кітап̊ шығард↓/// ↑ығылманның ійсатай/махамбет деген дастанын шығард↓/// ↑барлық махамбеттің/ махамбет ͡жасап// халыққа/ бізге ͡б̊ерген халел досмұхамедов↓/// ↑ал йенді/ сол халел досмұхамедовтұң махамбеті// бүкүл қазақтың ұрұухын көтерд↓/// |
↑мысалы йегер ылғый жазып// мен айтыб̊ жүрмүн// халел досмұхамедов жалғыз йеңбегімең ͡ ғазақтың тарыйхында// ұрұуханый әлемінд'алтын әріппен жазылып қалұу ͡герек// махамбетті шығарған↓/// ↑йегер халекең болмағанда// махамбет ͡полмайтын йед↓/// ↑уол жаңағы/ уөзүнүң ставкасында// жаңағ'ығылман батырды уотұрғұзып қойұп// жырлатып ͡пүкүл мұраттың// жаңағы сөз дегең ͡ гітап̊ шығард↓/// ↑ығылманның ыйсатай/махамбет деген дастанын шығард↓/// ↑барлығ махамбеттің/ махамбет ͡шасап// халыққа/ бізге ͡б̊ерген халел досмұхамедов↓/// ↑ал йенді/ сол халел досмұхамедовтұң махамбеті// бүкүл ͡ғазақтың ұрұухұң ͡гөтөрд↓/// |
- Мысалы, егер ылғи жазып, мен айтып жүрмін, Халел Досмұхамедов жалғыз еңбегімен қазақтың тарихында, рухани әлемінде алтын әріппен жазылып қалу керек, Махамбетті шығарған. Егер Халекең болмағанда, Махамбет болмайтын ед. Ол жаңағы, өзінің «Ставкасында», жаңағы Ығылман батырды отырғызып қойып, жырлатып, бүкіл Мұраттың, жаңағы «Сөз» деген кітап шығард. Ығылманның «Исатай-Махамбет» деген дастанын шығард. Барлық Махамбеттің, Махамбет жасап халыққа, бізге берген - Халел Досмұхамедов. Ал енді, сол Халел Досмұхамедовтың Махамбеті бүкіл қазақтың рухын көтерд. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді ͡б̊із/ сол ахмет байтұрсұнов// жаңағы халел досмұхамедовтерді шығарұу арқылы // тек қана жаңағы/ уоның халықтың ұрұухын// і і жаңағы намысын уойатып қоймаймыз↓/// ↑біз йенді ͡қазақтың ͡көз'ашық // мынау ͡қазіргі уөмірге ͡б̊ейім// і і жаһанданұуға мысал'үйлесе алатын// әлемдік деңгейдег'ұлт йекенін// халық йекенін дәлелдейд↓/// ↑жаңа сіз сұрақ қойып жатырсыз ғой// ахмет байтұрсынов кім деген↓/// ↑ахмет байтұрсынов/ халел досмұхамедов заманынан уозық адамдар↓/// ↑алдыңғы заманды ͡көре ͡б̊ілген// і і халқын соған жетčе йекен деп̊ сүйреген// мысалы ͡көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑сол себ̊ептен де/ мына ірепресійа деген мәселе ͡б̊ір нені// уоқыған адамды қалдырмай// бәрін қырды ғой↓/// ↑мысалы/ ійшабай қарағұлов деген академійк ағамыз б̊олды↓/// ↑уол кісі ͡б̊есінші ͡кұурста уоқып жүргенде// не ы ы қазақ̊станның/ жаңағы не/ денсаулық̊ сақтау мійнійстрі ͡б̊олған↓/// |
↑йенді ͡б̊із/ сол ахмет ͡пайтұрсұнов// жаңағы халел досмұхамедовтерді шығарұу арқылы // тек қана жаңағы/ уонұң халықтың ұрұухұн// і і жаңағы намысын уойатып қоймаймыз↓/// ↑біз йенді ͡ғазақтың ͡гөз'ашық // мынау ͡ғазіргі уөмүргө ͡б̊ейім// і і жаһанданұуға мысал'үйлөсө алатын// әлемдік деңгейдег'ұлт йекенін// халық йекенін дәлелдейд↓/// ↑жаңа сіс сұрақ қойұб̊ жатырсыз ғой// ахмет ͡пайтұрсұнов кім деген↓/// ↑ахмет ͡пайтұрсұнов/ халел досмұхамедов заманынан уозұғ адамдар↓/// ↑алдыңғы заманды ͡гөрө ͡б̊ілген// і і халқын соған жетčе йекен деп̊ сүйрөгөн// мысалы ͡гөрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑сол себ̊ептен де/ мына ірепрессійә деген мәселе ͡б̊ір нені// уоқұған адамды қалдырмай// бәрің ͡ ғырды ғой↓/// ↑мысалы/ ыйшамбай ͡ғарағұлов деген академійк ағамыз ͡б̊олдұ↓/// ↑уол гісі ͡б̊есінші ͡гұурста уоқұб̊ жүргөндө// не ы ы қазақ̊станның/ жаңағы не/ денсаулұқ̊ сақтау мійнійстрі ͡б̊олған↓/// |
- Енді біз сол Ахмет Байтұрсынов, жаңағы Халел Досмұхамедовтерді шығару арқылы тек қана, жаңағы, оның, халықтың рухын, і-і жаңағы, намысын оятып қоймаймыз. Біз енді қазақтың көзі ашық, мынау қазіргі өмірге бейім, і-і жаһандануға, мысалы, үйлесе алатын әлемдік деңгейдегі ұлт екенін, халық екенін дәлелдейд. Жаңа сіз сұрақ қойып жатырсыз ғой, Ахмет Байтұрсынов кім деген. Ахмет Байтұрсынов, Халел Досмұхамедов заманынан озық адамдар. Алдыңғы заманды көре білген, і-і халқын соған жетсе екен деп сүйреген, мысалы, көрдіңіз бе? Сол себептен де, мына репрессия деген мәселе бір нені, оқыған адамды қалдырмай, бәрін қырды ғой. Мысалы, Ишанбай Қарағұлов деген академик ағамыз болды. Ол кісі бесінші курста оқып жүргенде не, ы-ы Қазақстанның, жаңағы не, денсаулық сақтау министрі болған. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑сонда ͡б̊ір адам қалмаған ғой↓/// ↑жоғарғы ͡б̊ілімі ͡б̊ар// бір медійсійналық ͡білімі ͡б̊ар адам қалмаған↓/// ↑бәрін атып тастаған↓/// ↑көрдіңіз ͡б̊е/ уотыз жетінші жылы↓/// ↑ бұл йенді/ мәселені ͡қазір ашық айта ͡б̊ерүуге ͡б̊олад↓/// ↑уол мынау/ қазақтың жеріндегі палійгондар/ касмодром↓/// ↑бұның бәрі йертеде жоспар ͡б̊олған↓/// ↑йенді патш̆а заманында// жаңағы ͡келіп зеңбірекпен қырып// бекініс салып// қазақты қырған сыйақты// мысалы жасай алмайды ғой йенді// уол кезде/ үуже ͡б̊із кішкене уөркенійетке қарай жақындап келе жатырмыз ғой↓/// ↑ал мына сталійннің жаңағы сол бійлік// сол кездегі уорыстың бійлігі// кеңестің бійлігі ͡қазақтың жерін босатұу ͡керек болған// мына ͡кең байтақ ͡даланы↓/// ↑жаңағ'айтып уотырмыз ғой// йегер ͡б̊ізде жаңағы уон йекі/ уон төрт мійлійон халық ͡болса// сол кезде қазақ̊станда ͡б̊ір жарым ақ мійлійон адам қалған↓/// |
↑сонда ͡б̊ір адам қалмаған ғой↓/// ↑жоғарғы ͡б̊ілімі ͡б̊ар// бір медійсійналық ͡пілімі ͡б̊ар адам қалмаған↓/// ↑бәрін атып тастаған↓/// ↑көрдүңүз ͡б̊е/ уотұж жетінші жылы↓/// ↑бұл йенді/ мәселені ͡ғазір ашығ айта ͡б̊ерүугө ͡б̊олад↓/// ↑уол мынау/ қазақтың жеріндегі палійгондар/ касмодром↓/// ↑бұнұң бәрі йертеде жоспар ͡б̊олған↓/// ↑йенді патш̆а заманында// жаңағы ͡геліб̊ зеңбірекпең ͡ ғырып// бекініс салып// қазақты қырған сыйақты// мысалы жасай алмайды ғой йенді// уол гезде/ үужө ͡б̊із ͡гішкене уөркөнүйетке қарай жақындап келе жатырмыз ғой↓/// ↑ал мына сталыйннің жаңағы сол бійлік// сол ͡гездегі уорұстұң бійлігі// кеңестің бійлігі ͡ғазақтың жерім босатұу ͡герек болған// мына ͡гең байтағ ͡даланы↓/// ↑жаңағ'айтып уотұрмұз ғой// йегер ͡б̊ізде жаңағы уон йекі/ уон төрт мійлійон халық ͡полса// сол ͡гезде қазақ̊станда ͡б̊ір жарым ағ мійлійон адам қалған↓/// |
- Сонда бір адам қалмаған ғой. Жоғарғы білімі бар, бір медициналық білімі бар адам қалмаған. Бәрін атып тастаған. Көрдіңіз бе, 37-ші жылы? Бұл енді, мәселені қазір ашық айта беруге болад. Ол мынау - қазақтың жеріндегі полигондар, космодром. Бұның бәрі ертеде жоспар болған. Енді патша заманында, жаңағы келіп зеңбірекпен қырып, бекініс салып, қазақты қырған сияқты, мысалы жасай алмайды ғой енді, ол кезде уже біз кішкене өркениетке қарай жақындап келе жатырмыз ғой. Ал мына Сталиннің, жаңағы сол билік, сол кездегі орыстың билігі, Кеңестің билігі қазақтың жерін босату керек болған, мына кең байтақ даланы. Жаңағы, айтып отырмыз ғой, егер бізде, жаңағы 12-14 миллион халық болса, сол кезде Қазақстанда бір жарым-ақ миллион адам қалған. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді уоның бәр'атылып уөлмесе де б̊осып кеткен↓/// ↑мына іресейге/ мысалы жаңағы уөзб̊ек̊стаңға/ ауғанстаңға/ ійраңға/ қытайға/ моңғолійаға ͡б̊әріне ͡кеткен↓/// ↑қазірдің уөзінде/ қазақтың үштен бірі шетте тұрады ғой↓/// ↑сол кезде мен уойлаймын// қазақтың жартысы қырылып// түгел жартысы/ жаңағы шетке ͡кеткен↓/// ↑сосын уолардың ͡көб̊і қайтып келген↓/// ↑бірақ қайтып келгенмен// көрдіңіз ͡б̊е/ йенді мынандай↓/// ↑і і ал йенді/ і і уол кісілер тірі тұрғанда// біз ͡б̊асқаша/ санымыз да ͡көп болар йед// басқаша дәрежедегі мемлекет болар йедік↓/// ↑біздің йенді ͡қазіргі міндетіміз// і і уосы заманның көшүн'ілесүу керек↓/// ↑уол адамдар түсінбейді↓/// ↑көп ͡адамдар тарыйхты жақ̊сы ͡көреді// тарыйхт'айта бергісі ͡келед↓/// ↑ мысалы↓/// ↑ шыңғыс қазақ дейді// анау дейді// мынау дейді↓/// ↑тарыйх н'үшін керек↓/// |
↑йенді уонұң бәр'атылып уөлмөсө де ͡б̊осұп кеткен↓/// ↑мына іресейге/ мысалы жаңағы уөзб̊өк̊стаңға/ ауғанстаңға/ ыйраңға/ қытайға/ моңғолұйаға ͡б̊әріне ͡геткен↓/// ↑қазірдің уөзүндө/ қазақтың үштөм бірі шетте тұрады ғой↓/// ↑сол ͡гезде мен уойлаймын// қазақтың жартысы қырылып// түгөл жартысы/ жаңағы шетке ͡геткен↓/// ↑сосұн уолардың ͡гөб̊ү қайтып келген↓/// ↑бірақ қайтып келгеммен// көрдүңүз ͡б̊е/ йенді мынандай↓/// ↑і і ал йенді/ і і уол ͡гісілер тірі тұрғанда// біз ͡б̊асқаша/ санымыз да ͡гөп ͡полар йед// басқаша дәрежедегі мемлекет ͡полар йедік↓/// ↑біздің йенді ͡ғазіргі міндетіміз// і і уосұ заманның ͡гөшүн'ілесүу керек↓/// ↑уол адамдар түсүмбөйді↓/// ↑көб̊ ͡адамдар тарыйхты жақ̊сы ͡гөрөдү// тарыйхт'айта бергісі ͡гелед↓/// ↑ мысалы↓/// ↑шыңғыс қазағ ͡дейді// анау дейді// мынау дейді↓/// ↑тарыйх н'үшүн керек↓/// |
- Енді оның бәрі атылып өлмесе де босып кеткен. Мына Ресейге, мысалы жаңағы Өзбекстанға, Ауғанстанға, Иранға, Қытайға, Монғолияға бәріне кеткен. Қазірдің өзінде қазақтың үштен бірі шетте тұрады ғой. Сол кезде мен ойлаймын, қазақтың жартысы қырылып, түгел жартысы, жаңағы шетке кеткен. Сосын олардың көбі қайтып келген. Бірақ қайтып келгенмен, көрдіңіз бе, енді мынандай? І-і ал енді і-і ол кісілер тірі тұрғанда, біз басқаша, санымыз да көп болар ед, басқаша дәрежедегі мемлекет болар едік. Біздің енді қазіргі міндетіміз і-і - осы заманның көшіне ілесу керек. Ол адамдар түсінбейді. Көп адамдар тарихты жақсы көреді, тарихты айта бергісі келед. Мысалы. Шыңғыс қазақ дейді, анау дейді, мынау дейді. Тарих не үшін керек? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑бізге тарыйх болашағымызд'айқындау үшін керек қой↓/// ↑уоны йенді/ бұрынғы қанды уоқыйғаларды// бұрынғы трагедійаны зарлап айта ͡б̊ергенде не шығад// мысалы↓/// ↑бірақ ͡білүуіміз керек↓/// ↑дұрыс қой↓/// ↑йенді уоқұулыққа ͡кіргізүуіміз керек/ білүуіміз керек↓/// ↑ійә/ болашақ ͡бірақ ͡біздің йенді йең үлкен жұмысымыз і і↓/// ↑мынау ы ы уөмір ғой йенді// мысал'адамдардың уортасында// мекемелердің уортасында// қазіргі заман тілімен айтқанда// кампанійа/ фійрмалардың уортасында ͡қандай бәсеке ͡б̊ар↓/// ↑бәсеке ғой йенді↓/// ↑сол сыйақт'ұлттардың / халықтардың арасында да ͡б̊әсеке ͡б̊ар↓/// ↑бір ͡кезде/ жердің бетінде уосы уөткен жыйырмасыншы ғасырдың басында// алты мың тіл болған↓/// ↑алты мың тіл// йағній алты мың халық ͡болд деген сөз ғой↓/// ↑ал қазір мына жыйырма ͡б̊ірінші ғасырдың басында// йекі жарым ақ тіл бар↓/// |
↑бізге тарыйх болашағымызд'айқындау үшүң ͡герек қой↓/// ↑уонұ йенді/ бұрұңғұ қанды уоқұйғаларды// бұрұңғұ трагедійәны зарлаб̊ ͡айта ͡б̊ергенде не шығад// мысалы↓/// ↑бірақ ͡пілүуүмүз ͡герек↓/// ↑дұрұс қой↓/// ↑йенді уоқұулұққа ͡гіргізүуүмүз ͡герек/ білүуүмүз ͡герек↓/// ↑ійә/ болашақ ͡пірақ ͡піздің йенді йең үлкөн жұмұсұмыз і і↓/// ↑мынау ы ы уөмүр ғой йенді// мысал'адамдардың уортасында// мекемелердің уортасында// қазіргі заман тілімен айтқанда// кампаныйа/ фыйрмалардың уортасында ͡ғандай бәсеке ͡б̊ар↓/// ↑бәсеке ғой йенді↓/// ↑сол сыйақт'ұлттардың / халықтардың арасында да ͡б̊әсеке ͡б̊ар↓/// ↑бір ͡гезде/ жердің бетінде уосұ уөткөн жыйырмасыншы ғасырдың басында// алты мың тіл болған↓/// ↑алты мың тіл// йағній алты мың халық ͡полд деген сөз ғой↓/// ↑ал ғазір мына жыйырма ͡б̊ірінші ғасырдың басында// йекі жарым ақ тіл бар↓/// |
- Бізге тарих болашағымызды айқындау үшін керек қой. Оны енді, бұрынғы қанды оқиғаларды, бұрынғы трагедияны зарлап айта бергенде не шығад, мысалы? Бірақ білуіміз керек. Дұрыс қой. Енді оқулыққа кіргізуіміз керек, білуіміз керек. Иә, болашақ - бірақ біздің енді ең үлкен жұмысымыз і-і. Мынау ы-ы өмір ғой енді, мысалы, адамдардың ортасында, мекемелердің ортасында, қазіргі заман тілімен айтқанда, компания, фирмалардың ортасында қандай бәсеке бар? Бәсеке ғой енді. Сол сияқты ұлттардың, халықтардың арасында да бәсеке бар. Бір кезде жердің бетінде осы өткен ХХ ғасырдың басында 6 мың тіл болған. 6 мың тіл, яғни 6 мың халық болд деген сөз ғой. Ал қазір мына ХХІ ғасырдың басында екі жарым-ақ тіл бар. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ал бірақ неде жүз тоқ̊сан сегіз ͡б̊е↓/// ↑жүз тоқ̊сан жеті ме↓/// ↑мемлекет бармыз уонн кірген↓/// ↑мысалы/ жаңағы ͡б̊іріккен ұлттар ұйымына ͡кірген↓/// ↑сонда сіз уойлаңыз// біз сол бізге құдайдың беріп қойғам бағы// жаңағы йекі жүзге тарта мемлекеттің біреуіміз// уөзіміздің жаңағы йелдігіміз ͡б̊ар// і і жаңағы уөзіміздің терійторійамыз ͡б̊ар// уөзіміз жаңағы жеке мемлекет болып уотырмыз ғой↓/// ↑йендігі мәселе/ жаңағ'ал йенді жаңағы/ йекі жарым мың ұлттың тілде сөйлейтін адамның// тек йекі жүзінде ғана мемлекет бар↓/// ↑көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑йекі мың үш жүзінде мемлекет ͡жоқ↓/// ↑ійә/ ұлттар↓/// ↑біз йенді уосы қалған йекі жүз адамның ішінде// қандай бәсекеге қаб̊ілетті ͡б̊оламыз↓/// ↑қай жерден шығамыз↓/// ↑алдымызда не ͡күтіп тұр ͡б̊ізді↓/// ↑қандай болашақтар ͡б̊ар деген мәселеге↓/// |
↑ал бірақ неде жүз тоқ̊сан сегіз ͡б̊е↓/// ↑жүз тоқ̊сан жеті ме↓/// ↑мемлекет ͡пармыз уонң ͡ гірген↓/// ↑мысалы/ жаңағы ͡б̊іріккен ұлттар ұйұмұна ͡гірген↓/// ↑сонда сіз уойлаңыз// біс сол бізге құдайдың беріп қойғам бағы// жаңағы йекі жүзгө тарта мемлекеттің біреуүмүз// уөзүмүздің жаңағы йелдігіміз ͡б̊ар// і і жаңағы уөзүмүздің терійторұйамыз ͡б̊ар// уөзүмүж жаңағы жеке мемлекет ͡полұп уотұрмұз ғой↓/// ↑йендігі мәселе/ жаңағ'ал йенді жаңағы/ йекі жарым мың ұлттұң тілде сөйлөйтүн адамның// тек йекі жүзүндө ғана мемлекет ͡пар↓/// ↑көрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑йекі мың үш ͡шүзүндө мемлекет ͡шоқ↓/// ↑ійә/ ұлттар↓/// ↑біз йенді уосұ қалған йекі жүз адамның ішінде// қандай бәсекеге қаб̊ілетті ͡б̊оламыз↓/// ↑қай жерден шығамыз↓/// ↑алдымызда не ͡гүтүп тұр ͡б̊ізді↓/// ↑қандай болашақтар ͡б̊ар деген мәселеге↓/// |
- Ал бірақ неде 198 бе? 197 ме? Мемлекет бармыз, ОНН кірген. Мысалы, жаңағы Біріккен Ұлттар Ұйымына кірген. Сонда сіз ойлаңыз, біз сол бізге құдайдың беріп қойған бағы, жаңағы 200-ге тарта мемлекеттің біреуіміз, өзіміздің, жаңағы елдігіміз бар, і-і жаңағы, өзіміздің территориямыз бар, өзіміз, жаңағы жеке мемлекет болып отырмыз ғой. Ендігі мәселе, жаңағы, ал енді жаңағы, екі жарым мың ұлттың тілде сөйлейтін адамның тек 200-інде ғана мемлекет бар. Көрдіңіз бе? 2300-інде мемлекет жоқ. Иә, ұлттар. Біз енді осы қалған 200 адамның ішінде қандай бәсекеге қабілетті боламыз? Қай жерден шығамыз? Алдымызда не күтіп тұр бізді? Қандай болашақтар бар? деген мәселеге. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді таң ͡қаласың// соның бәр' жаңағ'ахмет байтұрсыновтан/ халел досмұхамедовтен/ әлійхан бөкейхановтан/ жаңағы мағжанның уөлеңдерінен бәрі таб̊ылад↓/// ↑мысалы/ йенді мағжанды уөзіңіз ͡б̊ілесіз ғой// бүкүл түркі халқы тұтас ͡болайық ͡деп жырлап кетті↓/// ↑кеше ͡б̊із йенді мына мұстафа шоқайды шығарып жатырмыз// енсійклапедійасын/ уол кісі йенді ͡б̊үкүл түркінің// жаңағы уортақ ͡болғанын қалады ғой/ мысалы↓/// ↑ал қазіргі заманда соған әкеліп уотұр↓/// ↑біз жалғыз қазақ халқ'алысқа бар'алмаймыз ғой// мынандай жаңағы қасқыр заманда деп айтұуға ͡б̊олады ғой ійә↓/// ↑йенді ͡б̊ұның бәрі ͡қазіргі жазып жатқан әңгіме ғой↓/// ↑мен йенді уосыдан бір азғантай ұуақыт бұрын// менің ͡қазақ әдеб̊ійеті газетінде ͡көрсеңіздер// ноғайлы жырлары деген мақалам шықты↓/// ↑мен жалпы тек̊столог ғалыммын↓/// |
↑йенді таң ͡ғаласың// сонұң бәр' жаңағ'ахмет байтұрсұновтан/ халел досмұхамедовтен/ әлійхам бөкөйхановтан/ жаңағы мағжанның уөлөңдөрінем бәрі таб̊ылад↓/// ↑мысалы/ йенді мағжанды уөзүңүз ͡б̊ілесіз ғой// бүкүл түркү халқы тұтас ͡полайығ ͡деб̊ жырлап кетті↓/// ↑кеше ͡б̊із йенді мына мұстафа шоқайды шығарыб̊ жатырмыз// енсійклапедійәсын/ уол ͡гісі йенді ͡б̊үкүл түркүнүң// жаңағы уортақ ͡полғаның ͡ғалады ғой/ мысалы↓/// ↑ал ͡ғазіргі заманда соған әкеліп уотұр↓/// ↑біж жалғыз ͡ғазақ халқ'алысқа бар'алмаймыз ғой// мынандай жаңағы қасқыр заманда деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олады ғой ійә↓/// ↑йенді ͡б̊ұнұң бәрі ͡ғазіргі жазыб̊ жатқан әңгіме ғой↓/// ↑мен йенді уосұдам бір азғантай ұуақыт ͡пұрұн// менің ͡ғазағ әдеб̊ійеті газетінде ͡гөрсөңүздер// ноғайлы жырлары деген мақалам шықты↓/// ↑мен жалпы тек̊столог ғалыммын↓/// |
- Енді таң қаласың, соның бәрі, жаңағы Ахмет Байтұрсыновтан, Халел Досмұхамедовтен, Әлихан Бөкейхановтан, жаңағы Мағжанның өлеңдерінен бәрі табылад. Мысалы, енді Мағжанды өзіңіз білесіз ғой, «бүкіл түркі халқы тұтас болайық» деп жырлап кетті. Кеше біз, енді мына Мұстафа Шоқайды шығарып жатырмыз, энциклопедиясын, ол кісі енді бүкіл түркінің, жаңағы ортақ болғанын қалады ғой, мысалы. Ал қазіргі заманда соған әкеліп отыр. Біз, жалғыз қазақ халқы алысқа бара алмаймыз ғой, мынандай, жаңағы қасқыр заманда деп айтуға болады ғой, иә. Енді бұның бәрі қазіргі жазып жатқан әңгіме ғой. Мен енді осыдан бір азғантай уақыт бұрын, менің «Қазақ әдебиеті» газетінде көрсеңіздер, «Ноғайлы жырлары» деген мақалам шықты. Мен жалпы текстолог-ғалыммын. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ы ы мынау ͡қазіргі замандағы уотыз жеті// уосы мынау сталійндік зұлматпен айналысып кеттім де// жұмыстарым қалып қойды ғой йенді↓/// ↑ал қазір қарап уотырсам// і і бізде мына ͡қазақ хандығының бес жүз жылдығын тойладық↓/// ↑сосын уосы жерде// үлкен алтын уорда деген канференсійа ͡б̊олды// білет ш̆ығарсыз↓/// ↑сосын жош'ұлысы деген// қазір ійнстійтұут құрылды↓/// ↑уоны зерттеп жатыр↓/// ↑бізд'үш ғасыр ͡б̊ос тұр қазақтың тарыйхында// уон төрт/ уом бес/ уон алты↓/// ↑қазақ хандығы деген// уон алтыншы жылдан бастап// уон төртінші ғасырдан басталад↓/// ↑і і жаңағы не↓/// ↑алтын уорданың тарыйхы уон үш бітед// уон төрт↓/// ↑сонда уон төрт/ уом бес/ уон алты деген не уол↓/// ↑ бұл уосы уон төрт/ уом бес/ уон алты деген// бұл ноғайлы деген үлкен йел болған// мемлекет болған↓/// ↑жұрт уойлайд// ноғайлы тек батыста ͡б̊олған деп// ноғайға ͡қатысты деп уойлайд↓/// |
↑ы ы мынау ͡ғазіргі замандағы уотұж жеті// уосұ мынау сталыйндік зұлматпен айналысып кеттім де// жұмұстарым қалып қойдұ ғой йенді↓/// ↑ал ͡ғазір ͡ғарап уотұрсам// і і бізде мына ͡ғазақ хандығының беш ͡ шүж жылдығын тойладық↓/// ↑сосұн уосұ жерде// үлкөн алтын уорда дегең ͡ ганференсійә ͡б̊олдұ// білет ш̆ығарсыз↓/// ↑сосұн жош'ұлұсұ деген// қазір ійнстійтұут құрұлдұ↓/// ↑уонұ зерттеб̊ жатыр↓/// ↑бізд'үш ғасыр ͡б̊ос тұр ғазақтың тарыйхында// уон төрт/ уом бес/ уон алты↓/// ↑қазақ хандығы деген// уон алтыншы жылдам бастап// уон төртүншү ғасырдам басталад↓/// ↑і і жаңағы не↓/// ↑алтын уорданың тарыйхы уон үш бітед// уон төрт↓/// ↑сонда уон төрт/ уом бес/ уон алты деген не уол↓/// ↑ бұл уосұ уон төрт/ уом бес/ уон алты деген// бұл ноғайлы деген үлкөн йел болған// мемлекет ͡полған↓/// ↑жұрт уойлайд// ноғайлы тек батыста ͡б̊олған деп// ноғайға ͡ғатысты деп уойлайд↓/// |
- Ы-ы мынау қазіргі замандағы 37, осы мынау сталиндік зұлматпен айналысып кеттім де, жұмыстарым қалып қойды ғой енді. Ал қазір қарап отырсам, і-і бізде мына қазақ хандығының 500 жылдығын тойладық. Сосын осы жерде үлкен «Алтын Орда» деген конференция болды, білет шығарсыз. Сосын «Жошы ұлысы» деген қазір институт құрылды. Оны зерттеп жатыр. Бізде 3 ғасыр бос тұр қазақтың тарихында: ХIV, XV, XVI. Қазақ хандығы деген 16-шы жылдан бастап, XVI ғасырдан басталад. І-і жаңағы не? Алтын Орданың тарихы XIII бітед, XIV. Сонда ХIV, XV, XVI деген не ол? Бұл осы ХIV, XV, XVI деген бұл - Ноғайлы деген үлкен ел болған, мемлекет болған. Жұрт ойлайд, Ноғайлы тек батыста болған деп, ноғайға қатысты деп ойлайд. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ноғайлы деген йел// уосыдан мына ͡б̊үкүл батыс// бүкүл қырымнан бастап// ана сіб̊ірге дейін// ана ͡көшім хаңға дейіңгі жердің бәрі// ноғайлының жері ͡б̊олған↓/// ↑біздің жаңағы қырымның ͡қырық ͡батыры деген// қазір сол жалғасын жазып жатырм// жаңағы мақаламның↓/// ↑анау асан / сыпыра жырау/ асаңқайғы/ қазтұуған/ шалкійіз/ доспамбет/ ы-ы жаңағы жійембет/ марғасқаларға дейіңгі// уоның сыртындағы жаңағы ͡б̊үкүл ноғайл'айырылған // жаңағы ноғайдан қалай бөліндік// жаңағы қарақалпақпен қалай тұуыспыз// ноғаймен қалай тұуыспыз// жаңағы уөзб̊ектің ішіндегі ͡құрамамен қалай тұуыспыз деген мәселеге ͡келген кезде// і і үлкен ноғайлы дегем праблема шығад// үш ғасырды қамтыған↓/// ↑міне/ уол жаңағы сізг'айтқандай // уоған арнайы ͡б̊ірнеше сағат дайындауымызға ͡б̊олад↓/// |
↑ноғайлы деген йел// уосұдан мына ͡б̊үкүл батыс// бүкүл ͡ғырымнам бастап// ана сіб̊ірге дейін// ана ͡гөшүм хаңға дейіңгі жердің бәрі// ноғайлының жері ͡б̊олған↓/// ↑біздің жаңағы қырымның ͡ғырық ͡патыры деген// қазір сол жалғасын жазыб̊ жатырм// жаңағы мақаламның↓/// ↑анау асан / сыпыра жырау/ асаңқайғы/ қазтұуған/ шалкійіз/ доспамбет/ ы-ы жаңағы жійембет/ марғасқаларға дейіңгі// уонұң сыртындағы жаңағы ͡б̊үкүл ноғайл'айырылған // жаңағы ноғайдаң ͡ ғалай бөлүндүк// жаңағы қарақалпақпең ͡ ғалай тұуұспұз// ноғаймең ͡ ғалай тұуұспұз// жаңағы уөзб̊өктүң ішіндегі ͡ғұрамамең ͡ғалай тұуұспұз деген мәселеге ͡гелгең ͡гезде// і і үлкөн ноғайлы дегем праблема шығад// үш ғасырды қамтыған↓/// ↑міне/ уол жаңағы сізг'айтқандай // уоған арнайы ͡б̊ірнеше сағат дайындауұмұзға ͡б̊олад↓/// |
- Ноғайлы деген ел - осыдан мына бүкіл батыс, бүкіл Қырымнан бастап, ана Сібірге дейін, ана Көшім ханға дейінгі жердің бәрі - Ноғайлының жері болған. Біздің, жаңағы «Қырымның қырық батыры» деген, қазір сол жалғасын жазып жатырм, жаңағы мақаламның. Анау Асан, Сыпыра жырау, Асанқайғы, Қазтуған, Шалкиіз, Доспамбет, ы-ы жаңағы Жиенбет, Марғасқаларға дейінгі, оның сыртындағы, жаңағы бүкіл Ноғайлы айырылған, жаңағы ноғайдан қалай бөліндік, жаңағы қарақалпақпен қалай туыспыз, ноғаймен қалай туыспыз, жаңағы өзбектің ішіндегі құрамамен қалай туыспыз деген мәселеге келген кезде і-і үлкен Ноғайлы деген проблема шығад, 3 ғасырды қамтыған. Міне, ол жаңағы сізге айтқандай, оған арнайы, бірнеше сағат дайындауымызға болад. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ійә/ уоған мынау ͡б̊із кеш'үунійверсійтетте де жастарғ'айтып жатырмыз// уосұны зерттеу ͡керек// уоған канференсій'ұйымдастырұу керек↓/// ↑жалпы ͡б̊іздің ͡қазақ̊станда// әсіресе мынау ͡б̊атыс қазақ̊станда// әсірес'атырауда / жаңағы қып̊шақтанұу деген ғылымды дамытұу ͡керек↓/// ↑жаңағы мәмлүк дегенд'айтып жатырмыз// біз тек̊ сұлтан бейб̊арысты ғана ͡б̊ілеміз↓/// ↑ал уоның сыртынд'үш жүздей кітап̊ шыққан// қазақ тілінде/ қып̊шақ тілінде/ мәмлүктердің тілінде↓/// ↑ал уоның бәрін халық уоқұу ͡керек// қолұна кеп түсүуі керек↓/// ↑ійә/ уоның ішінде/ жаңағы медійсійна тұуралы ͡кітаптар ͡б̊ар// уоның ішінд'астраномійа тұуралы ͡кітаптар// уоның ішінд'атбегілік деген кітап бар// уоның ішінде жаңағы ветерійнар/ мал аурұулары деген кітап бар// қаншама сөздіктер ͡б̊ар// қаншама↓/// ↑бәрі ͡қазір ͡б̊ізге түсүнікті тілде// қып̊шақ тілінде жазылған↓/// |
↑ійә/ уоған мынау ͡б̊із ͡геш'үунійверсійтетте де жастарғ'айтып жатырмыз// уосұнұ зерттеу ͡герек// уоғаң ͡ ганференсій'ұйұмдастырұу керек↓/// ↑жалпы ͡б̊іздің ͡ғазақ̊станда// әсіресе мынау ͡б̊атыс қазақ̊станда// әсірес'атырауда / жаңағы қып̊шақтанұу деген ғылымды дамытұу ͡герек↓/// ↑жаңағы мәмлүк дегенд'айтып жатырмыз// біз тек̊ сұлтам бейб̊арысты ғана ͡б̊ілеміз↓/// ↑ал уонұң сыртынд'үш жүздөй ͡гітап̊ шыққан// қазақ тілінде/ қып̊шақ тілінде/ мәмлүктөрдүң тілінде↓/// ↑ал уонұң бәрін халық уоқұу ͡герек// қолұна ͡геп түсүуү керек↓/// ↑ійә/ уонұң ішінде/ жаңағы медійсійна тұуралы ͡гітаптар ͡б̊ар// уонұң ішінд'астраномұйа тұуралы ͡гітаптар// уонұң ішінд'атпегілік дегең ͡гітап пар// уонұң ішінде жаңағы ветерійнар/ мал аурұулары дегең ͡ гітап ͡пар// қаншама сөздүктөр ͡б̊ар// қаншама↓/// ↑бәрі ͡ғазір ͡б̊ізге түсүнүкті тілде// қып̊шақ тілінде жазылған↓/// |
- Иә, оған мынау біз кеше университетте де жастарға айтып жатырмыз, осыны зерттеу керек, оған конференция ұйымдастыру керек. Жалпы біздің Қазақстанда, әсіресе, мынау батыс Қазақстанда, әсіресе, Атырауда, жаңағы қыпшақтану деген ғылымды дамыту керек. Жаңағы, мәмлүк дегенді айтып жатырмыз, біз тек Сұлтан Бейбарысты ғана білеміз. Ал оның сыртында 300-дей кітап шыққан қазақ тілінде, қыпшақ тілінде, мәмлүктердің тілінде. Ал оның бәрін халық оқу керек, қолына кеп түсуі керек. Иә, оның ішінде, жаңағы медицина туралы кітаптар бар, оның ішінде астрономия туралы кітаптар, оның ішінде атбегілік деген кітап бар, оның ішінде, жаңағы ветеринар, мал аурулары деген кітап бар, қаншама сөздіктер бар, қаншама. Бәрі қазір бізге түсінікті тілде, қыпшақ тілінде жазылған. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑біз йенді/ түркінің мұрагері іретінде// қып̊шақтың мұрагері іретінде// біз әлі уөзіміздің/ мынау әлі күнге дейін уосыдан жүз жыл бұрынғы мәселелерді// соның басын аш'алмай жатырмыз↓/// ↑ал йенд'әрі қарай барып// бізге уон төрт/ уом бес/ уон алтыншы ғасырларға ͡б̊арұу ͡керек↓/// ↑құдай қаласа/ келесі сұхбатымызды соған арнаймыз ғой деген уой бар↓///
↑сізге уосұлардың барлығын зерттеу үшін // денсаулық ͡берсін↓/// ↑әрійне/ бұйырса йесте жүред↓/// ↑сіз атырауға ͡келген кезде// біз сізд'әрдайым йесігімізд'айқара ашып// күтіп ͡алатын боламыз↓/// ↑алла сізг'ұзақ ғұмыр ͡б̊ерсін↓/// ↑әрб̊ір шаб̊ысты ͡күніңіз// таб̊ыспен айақталсын↓///
↑ырақмет↓///
↑қадірменді ͡көрермен// бізге ͡б̊ерілген эфійр ұуақыты уосыымен айақталды↓/// ↑келесі ͡кездескенше// аман сау ͡б̊олыңыздар↓/// ↑төл арна/ төрлеріңізде қосұулы ͡б̊олсын↓/// |
↑біз йенді/ түркүнүң мұрагері іретінде// қып̊шақтың мұрагері іретінде// біз әлі уөзүмүздің/ мына'әлі күңгө дейін уосұдан жүж жыл бұрұңғұ мәселелерді// сонұң басын аш'алмай жатырмыз↓/// ↑ал йенд'әрі қарай барып// бізге уон төрт/ уом бес/ уон алтыншы ғасырларға ͡б̊арұу ͡герек↓/// ↑құдай ͡ғаласа/ келесі сұхбатымызды соған арнаймыз ғой деген уой бар↓///
↑сізге уосұлардың барлығын зерттеу үшүн // денсаулұқ ͡персін↓/// ↑әрійне/ бұйұрса йесте жүрөд↓/// ↑сіз атырауға ͡гелгең ͡ гезде// біс сізд'әрдайым йесігімізд'айқара ашып// күтүб̊ ͡алатым боламыз↓/// ↑алла сізг'ұзақ ғұмұр ͡б̊ерсін↓/// ↑әрб̊ір шаб̊ысты ͡гүнүңүз// таб̊ыспен айақталсын↓///
↑ырақмет↓///
↑қадірменді ͡гөрөрмөн// бізге ͡б̊ерілген эфійр ұуақыты уосұмен айақталды↓/// ↑келесі ͡гездескенше// аман сау ͡б̊олұңұздар↓/// ↑төл арна/ төрлөрүңізде қосұулұ ͡б̊олсұн↓///
|
- Біз енді, түркінің мұрагері ретінде, қыпшақтың мұрагері ретінде біз әлі өзіміздің, мынау әлі күнге дейін осыдан 100 жыл бұрынғы мәселелерді, соның басын аша алмай жатырмыз. Ал енді әрі қарай барып, бізге XIV, XV, XVI ғасырларға бару керек. Құдай қаласа, келесі сұхбатымызды соған арнаймыз ғой деген ой бар.
- Сізге осылардың барлығын зерттеу үшін денсаулық берсін! Әрине, бұйырса есте жүред. Сіз Атырауға келген кезде біз Сізді әрдайым есігімізді айқара ашып, күтіп алатын боламыз. Алла Сізге ұзақ ғұмыр берсін! Әрбір шабысты күніңіз табыспен аяқталсын!
- Рақмет!
- Қадірменді көрермен, бізге берілген эфир уақыты осымен аяқталды. Келесі кездескенше, аман-сау болыңыздар! Төл арна төрлеріңізде қосулы болсын! |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑кеш жарық/ қымбатты көрермендер↓/// ↑біздің бүгінгі хаб̊арымыз тіл жөнінде б̊олмақ// йағній ͡б̊іздің і і мемлекеттік тіліміздің бүгінгі күнг'ахұуалы ↓/// ↑біз ͡б̊ұл тақырыпты ͡б̊ұған дейін де қозғағанбыз↓/// ↑бүгін біз стұудійамызға/ арнайы фійлалогійа ғылымының докторы/ прафесыр/ уосы саланың маманы/ белгілі қайраткер/ белгілі қаламгер ғарыйфолл'әнес мырзаны шақырып уотырмыз↓/// ↑аға/ қош келдіңіз↓/// ↑ырақмет↓/// ↑йенді ͡б̊ұл/ шынын айтқанда/ бізден көрі уөзіңіз жақ̊сы ͡б̊ілесіз// күні ͡б̊үгінге дейін// міне уотыз жылдан асты// бір уөзекті мәселе ͡б̊олып тұр↓/// ↑бүгін арнайы келіп уотырмыз// сіздің пікіріңізді ͡б̊ілсек деп↓/// |
↑кеш ͡шарық/ қымбатты ͡гөрөрмөндер↓/// ↑біздің бүгүңгү хаб̊арымыз тіл жөнүндө ͡б̊олмақ// йағный ͡б̊іздің і і мемлекеттік тіліміздің бүгүңгү күңг'ахұуалы ↓/// ↑біз ͡б̊ұл тақырыпты ͡б̊ұған дейін де қозғағамбыз↓/// ↑бүгүм біс стұудыйамызға/ арнайы фыйлалогұйа ғылымының докторұ/ прафесор/ уосұ саланың маманы/ белгілі ͡ғайраткер/ белгілі ͡ғаламгер ғарыйфолл'әнес мырзаны шақырып уотұрмұз↓/// ↑аға/ қош келдіңіз↓/// ↑ырақмет↓/// ↑йенді ͡б̊ұл/ шынын айтқанда/ бізден ͡гөрү уөзүңүж жақ̊сы ͡б̊ілесіз// күнү ͡б̊үгүңгө дейін// міне уотұж жылдан асты// бір уөзөктү мәселе ͡б̊олұп тұр↓/// ↑бүгүн арнайы ͡геліп уотұрмұз// сіздің пікіріңізді ͡б̊ілсек деп↓/// |
- Кеш жарық, қымбатты көрермендер! Біздің бүгінгі хабарымыз тіл жөнінде болмақ, яғни біздің і-і мемлекеттік тіліміздің бүгінгі күнгі ахуалы. Біз бұл тақырыпты бұған дейін де қозғағанбыз. Бүгін біз студиямызға арнайы филология ғылымының докторы, профессор, осы саланың маманы, белгілі қайраткер, белгілі қаламгер Ғарифолла Әнес мырзаны шақырып отырмыз. Аға, қош келдіңіз! Рақмет! Енді бұл, шынын айтқанда, бізден гөрі өзіңіз жақсы білесіз, күні бүгінге дейін, міне, отыз жылдан асты, бір өзекті мәселе болып тұр. Бүгін арнайы келіп отырмыз, Сіздің пікіріңізді білсек деп. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенд'әртүрлі тақырыпқа шамамыз келгенш'айтып // сөйлеп жүрміз ғой↓/// ↑бірақ йенді мен тіл тұуралы// шын мәнінде мына сіз ұсұныс жасағанға дейін де// уөзім бір мәлімдеме сыйақты// уөзім бір әңгімемд'айтčам деп йедім↓/// ↑уөйткені мен/ мың тоғыз жүз жетпіс тоғызыншы жылы// мына уол кезде қара шаңырақ казгұудың фійлалогійа факұультетін бітіріп// сол алматыда ͡б̊ірнеше жерге жұмыс таб̊'алмай // бір кіріп/ бір шығып↓/// ↑уол кезде жұмыс таб̊ұу қыйын йеді ғой// уөзіңіз ͡б̊ілесіз жаңағы// і і прапійска деген керек// басқа керек↓/// ↑алматы қаласына уорнығұу деген// уол кезд'үлкен не ͡б̊олатын↓/// ↑содан бір шағын үй сатып алып// йең соңында сол жұмыс істегенде// әрең дегенде тұрақты жұмысым// сол сек̊сенінші жылдың бірінш'ақпаны күні// тіл білімі ійнстійтұутына жұмысқа уорналасқанмын↓/// |
↑йенд'әртүрлү тақырыпқа шамамыз ͡гелгенш'айтып // сөйлөб̊ жүрмүз ғой↓/// ↑бірақ йенді мен тіл тұуралы// шын мәнінде мына сіз ұсұнұш ͡ шасағаңға дейін де// уөзүм бір мәлімдеме сыйақты// уөзүм бір әңгімемд'айтčам деп йедім↓/// ↑уөйткөнү мен/ мың тоғұж жүж жетпіс тоғұзұншы жылы// мына уол ͡гезде қара шаңырақ казгұудұң фыйлалогұйа факұультөтүм бітіріп// сол алматыда ͡б̊ірнеше жерге жұмұс таб̊'алмай // бір ͡гіріп/ бір шығып↓/// ↑уол ͡гезде жұмұс таб̊ұу ͡ғыйын йеді ғой// уөзүңүз ͡б̊ілесіж жаңағы// і і прапұйска дегең ͡ герек// басқа ͡герек↓/// ↑алматы қаласына уорнұғұу деген// уол ͡гезд'үлкөн не ͡б̊олатын↓/// ↑содам бір шағын үй сатыб̊ ͡алып// йең соңұнда сол жұмұс істегенде// әрең дегенде тұрақты жұмұсұм// сол сек̊сенінші жылдың бірінш'ақпаны күнү// тіл білім ыйнстыйтұутұна жұмұсқа уорналасқаммын↓/// |
- Енді әртүрлі тақырыпқа шамамыз келгенше айтып, сөйлеп жүрміз ғой. Бірақ енді мен тіл туралы, шын мәнінде, мына Сіз ұсыныс жасағанға дейін де өзім бір мәлімдеме сияқты, өзім бір әңгімемді айтсам деп едім. Өйткені мен 1979 жылы мына, ол кезде қара шаңырақ КазГУ-дің филология факультетін бітіріп, сол Алматыда бірнеше жерге жұмыс таба алмай, бір кіріп, бір шығып. Ол кезде жұмыс табу қиын еді ғой, өзіңіз білесіз, жаңағы, і-і прописка деген керек, басқа керек. Алматы қаласына орнығу деген - ол кезде үлкен не болатын. Содан бір шағын үй сатып алып, ең соңында, сол жұмыс істегенде, әрең дегенде тұрақты жұмысым, сол 80-ші жылдың 1 ақпаны күні Тіл білім институтына жұмысқа орналасқанмын. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑қазір міне/ құдайға шүкүр↓/// ↑мен йенді уоны уойлап// уөзімше уойладым// жазұушы ͡б̊оламын деп жүрген адаммын ғой// ұуақытш̆а ған'істей тұрайын// йенді мына таб̊ылған жұмысқа↓/// ↑ырақмет/ алматыға↓/// ↑бір тұрақтап алайын// сосын ауысам ғой дедім↓/// ↑бірақ̊ сол і і тіл білім'ійнстійтұуты мынау ͡б̊ұйұрып// сол тіл білім'ійнстійтұутында / әлі күнге дейін қызмет жалғастырып жүрген жағдайым бар↓/// ↑жаңағы жоспарларымыз ͡б̊ар// уөзіміздің бағдарламаларымыз ͡б̊ар// әртүрлі тақырыптарымыз ͡б̊ар деген сыйақты↓/// ↑сол жерде кандійдаттық дійсертасійа қорғадым// докторлық дійсертасійа қорғадым// былайш'айтқанда / уосы тіл білімі ійнстійтұут'арқылы // тіл арқылы уөсіп/ көгеріп/ уөніп жатырм деп айтұуға ͡б̊олады↓/// ↑әрійне/ тіл тұуралы көп нәрс'айтұуға болад↓/// ↑ы ы мұнан кейін уөзіңіз жақ̊сы ͡б̊ілесіз// жаңағы сек̊сен бесінші жылы қайта құрұу ͡б̊асталд↓/// |
↑қазір міне/ құдайға шүкүр↓/// ↑мен йенді уонұ уойлап// уөзүмшө уойладым// жазұушұ ͡б̊оламын деб̊ жүргөн адаммын ғой// ұуақытш̆а ған'істей тұрайын// йенді мына таб̊ылған жұмұсқа↓/// ↑ырақмет/ алматыға↓/// ↑бір тұрақтаб̊ ͡алайын// сосұн ауұсам ғой дедім↓/// ↑бірақ̊ сол і і тіл білім'ыйнстыйтұутұ мынау ͡б̊ұйұрұп// сол тіл білім'ыйнстыйтұутұнда / әлі ͡гүңгө дейің ͡ ғызмет ͡шалғастырыб̊ жүргөн жағдайым бар↓/// ↑жаңағы жоспарларымыз ͡б̊ар// уөзүмүздің бағдарламаларымыз ͡б̊ар// әртүрлү тақырыптарымыз ͡б̊ар деген сыйақты↓/// ↑сол жерде ͡гандыйдаттығ ͡дійсертасыйа ͡ғорғадым// докторлұғ ͡дійсертасыйа ͡ғорғадым// былайш'айтқанда / уосұ тіл білім'ыйнстыйтұут'арқылы // тіл арқылы уөсүп/ көгөрүп/ уөнүб̊ жатырм деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олады↓/// ↑әрійне/ тіл тұуралы ͡гөп нәрс'айтұуға болад↓/// ↑ ы ы мұнаң ͡ гейін уөзүңүж жақ̊сы ͡б̊ілесіз// жаңағы сек̊сем бесінші жылы қайта ͡ғұрұу ͡б̊асталд↓/// |
- Қазір міне, құдайға шүкір! Мен енді оны ойлап, өзімше ойладым, жазушы боламын деп жүрген адаммын ғой, уақытша ғана істей тұрайын, енді мына табылған жұмысқа. Рақмет, Алматыға! Бір тұрақтап алайын, сосын ауысам ғой дедім. Бірақ сол і-і тіл білімі институты мынау бұйырып, сол Тіл білімі институтында әлі күнге дейін қызмет жалғастырып жүрген жағдайым бар. Жаңағы, жоспарларымыз бар, өзіміздің бағдарламаларымыз бар, әртүрлі тақырыптарымыз бар деген сияқты. Сол жерде кандидаттық диссертация қорғадым, докторлық диссертация қорғадым, былайша айтқанда, осы Тіл білімі институты арқылы, тіл арқылы өсіп, көгеріп, өніп жатырм деп айтуға болады. Әрине, тіл туралы көп нәрсе айтуға болад. Ы-ы мұнан кейін өзіңіз жақсы білесіз, жаңағы 85-ші жылы қайта құру басталд. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑сол қайта құрұудың бүкүл йелдегі ͡б̊олып жатқан қозғалыстарға// біз сол мынау ͡б̊үгінгі йегемендікт'аламыз деген уойымыз ͡б̊олған жоқ// савет үкіметі тарап кетед деген уойымыз ͡б̊олған жоқ↓/// ↑бірақ қолымыздан келгенше// сол тіл үшін күрестік↓/// ↑мен уол кезд'академійада / сол тіл білім'ійнстійтұутының жас ғалымдар кеңесінің төрағасы ͡б̊олатынмын↓/// ↑қазіргі мын'әдеб̊ійет ійнстійтұутының дійректоры// ы ы кенжехан матыжанов/ уол әдеб̊ійет ійнстійтұутындағы жас ғалымдардың төрағасы ͡б̊олатын↓/// ↑ал біздің сол кезде тіл білім'ійнстійтұутына // не жалп'академійамыздың презійденті/ мұрат айтқожійн деген жап жас жігіт болатын↓/// ↑уол йенді жаңағы/ ій'академійк іленійн сыйлығының ылауреаты/ керемет↓/// ↑бізді күнде/ апта сайын жыйнап// ы ы жігіттер деп↓/// |
↑сол ͡ғайта ͡ғұрұудұң бүкүл йелдегі ͡б̊олұб̊ жатқаң ͡ ғозғалыстарға// біс сол мынау ͡б̊үгүңгү йегемендікт'аламыз деген уойұмұз ͡б̊олған жоқ// савет үкүмөті тарап кетед деген уойұмұз ͡б̊олған жоқ↓/// ↑бірақ қолұмұздаң ͡ гелгенше// сол тіл үшүң ͡ гүрөстүк↓/// ↑мен уол ͡гезд'академійәда / сол тіл білім'ыйнстыйтұутұнұң жас ғалымдар ͡геңесінің төрағасы ͡б̊олатыммын↓/// ↑қазіргі мын'әдеб̊ійет ыйнстыйтұутұнұң дійректорұ// ы ы кенжехан матыжанов/ уол әдеб̊ійет ыйнстыйтұутұндағы жас ғалымдардың төрағасы ͡б̊олатын↓/// ↑ал біздің сол ͡гезде тіл білім'ыйнстыйтұутұна // не жалп'академійәмыздың презійденті/ мұрат айтқожұйн деген жаб̊ жаш ͡ шігіт ͡полатын↓/// ↑уол йенді жаңағы/ ій'академійк іленійн сыйлығының ылаурөаты/ керемет↓/// ↑бізді ͡гүндө/ апта сайын жыйнап// ы ы жігіттер деп↓/// |
- Сол қайта құрудың бүкіл елдегі болып жатқан қозғалыстарға, біз сол мынау бүгінгі егемендікті аламыз деген ойымыз болған жоқ, Совет үкіметі тарап кетед деген ойымыз болған жоқ. Бірақ қолымыздан келгенше, сол тіл үшін күрестік. Мен ол кезде академияда сол Тіл білімі институтының Жас ғалымдар кеңесінің төрағасы болатынмын. Қазіргі мына Әдебиет институтының директоры ы-ы Кенжехан Матыжанов - ол Әдебиет институтындағы Жас ғалымдардың төрағасы болатын. Ал біздің сол кезде Тіл білімі институтына, не жалпы Академиямыздың президенті Мұрат Айтқожин деген жап-жас жігіт болатын. Ол енді жаңағы, иә, академик Ленин сыйлығының лауреаты, керемет. Бізді күнде, апта сайын жинап, ы-ы жігіттер деп. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді ͡б̊із әрійне/ уол кезде жаңағы/ уол йегемендік деген әңгіме// тәуелсіздік деген әңгіме көп айтылмайд↓/// ↑бірақ біз тілді йең бірінші/ сол алғаш көтергендердің бірі ͡б̊олдық↓/// ↑ы ы сонан кейін ы ы тілдің жаңағы/ тіл тұуралы заң қаб̊ылданды// уөзіңіз жақ̊сы ͡б̊ілесіздер↓/// ↑сол кезде қазақ тілі қоғамың құрұудың да ͡б̊асы қасында жүрдік↓/// ↑сек̊сен тоғызыншы жылы йең алғаш құрылған қоғамның біреуі↓/// ↑содан кейін/ мен сол ы ы ана тілі газетіне/ йең алғашқ̊ы жұмысқа ͡б̊арып// уол жерде д'үш жылдай жұмыс істедім↓/// ↑ы ы сол былай қазақ̊ш'айтқанда // уодан кейін жаңағы жыйырма ͡б̊ес/ уотыз жылдай қазақ тілі қоғамы війсе презійденті ͡б̊олдым↓/// ↑әуел'академійк қайдаровтың қол астында// уонан кейін уөмірзақ айтпаев деген академійк ағамыздың↓/// |
↑йенді ͡б̊із әрійне/ уол ͡гезде жаңағы/ уол йегемендік деген әңгіме// тәуөлсүздүк деген әңгіме ͡гөб̊ ͡айтылмайд↓/// ↑бірақ ͡піз тілді йең бірінші/ сол алғаш көтөргөндердің бірі ͡б̊олдұқ↓/// ↑ы ы сонаң ͡ гейін ы ы тілдің жаңағы/ тіл тұуралы заң ͡ғаб̊ылданды// уөзүңүж жақ̊сы ͡б̊ілесіздер↓/// ↑сол ͡гезде қазақ тілі ͡ғоғамың ͡ғұрұудұң да ͡б̊асы қасында жүрдүк↓/// ↑сек̊сен тоғұзұншы жылы йең алғаш құрұлғаң ͡ ғоғамның біреуү↓/// ↑содаң ͡ гейін/ мен сол ы ы ана тілі газетіне/ йең алғашқ̊ы жұмұсқа ͡б̊арып// уол жерде д'үш жылдай жұмұс істедім↓/// ↑ы ы сол былай ͡ғазақ̊ш'айтқанда // уодаң ͡ гейін жаңағы жыйырма ͡б̊ес/ уотұж жылдай ͡ғазақ тілі ͡ғоғамы війсе презійденті ͡б̊олдұм↓/// ↑әуөл'академійк қайдаровтұң ͡ғол астында// уонаң ͡ гейін уөмүрзағ айтпаев деген академійк ағамыздың↓/// |
- Енді біз, әрине, ол кезде жаңағы, ол егемендік деген әңгіме, тәуелсіздік деген әңгіме көп айтылмайд. Бірақ біз тілді ең бірінші, сол алғаш көтергендердің бірі болдық. Ы-ы сонан кейін ы-ы тілдің жаңағы, Тіл туралы заң қабылданды, өзіңіз жақсы білесіздер. Сол кезде «Қазақ тілі» қоғамын құрудың да басы-қасында жүрдік. 89-шы жылы ең алғаш құрылған қоғамның біреуі. Содан кейін мен сол ы-ы «Ана тілі» газетіне ең алғашқы жұмысқа барып, ол жерде де 3 жылдай жұмыс істедім. Ы-ы сол былай қазақша айтқанда, одан кейін жаңағы, 25-30 жылдай «Қазақ тілі» қоғамы вице-президенті болдым. Әуелі академик Қайдаровтың қол астында, онан кейін Өмірзақ Айтбаев деген академик ағамыздың. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑сол йенді / мен былайш'айтқанда / уөмүрінің бәрі мамандығы іретінде де/ ғалымдығы іретінде де/ басқа жағынан да мен сол тілдің айналасында жүргн адаммын↓/// ↑әрійне/ біз жас болдық// тіліміз ͡б̊ірден уосы ͡б̊ір көркейіп кетčе йекен// і і көкке шық̊са йекен// таққа уотырса йекен деп бәріміз жүгірдік↓/// ↑талай нәрселер айтылды// талай нәрселер жазылды↓/// ↑бірақ қазір міне/ мен мынау соңғы йекі/ үш жылдан бері қазақ тіл қоғамы ͡б̊асқа форматқа көшіп// жаңағы ырауан деген/ жаңағы кенжеханның ұлы ͡б̊асқарып// қазір қазақ тілі қоғамы ͡б̊асқаша жұмыс істеп жатыр ғой↓/// |
↑сол йенді / мем былайш'айтқанда / уөмүрүмнің бәрі мамандығы іретінде де/ ғалымдығы іретінде де/ басқа жағынан да мен сол тілдің айналасында жүргөн адаммын↓/// ↑әрійне/ біж жас ͡полдұқ// тіліміз ͡б̊ірден уосұ ͡б̊ір ͡гөркөйүп кетčе йекен// і і көккө шық̊са йекен// таққа уотұрса йекен деп ͡пәріміж жүгүрдүк↓/// ↑талай нәрселер айтылды// талай нәрселер жазылды↓/// ↑бірақ қазір міне/ мен мынау соңғұ йекі/ үш ͡шылдам бері ͡ғазақ тіл ͡ғоғамы ͡б̊асқа форматқа ͡гөшүп// жаңағы ырауан деген/ жаңағы ͡генжеханның ұлұ ͡б̊асқарып// қазір ͡ғазақ тілі ͡ғоғамы ͡б̊асқаша жұмұс істеб̊ жатыр ғой↓/// |
- Сол енді, мен былайша айтқанда, өмірімнің бәрі мамандығы ретінде де, ғалымдығы ретінде де, басқа жағынан да мен сол тілдің айналасында жүрген адаммын. Әрине, біз жас болдық, тіліміз бірден осы бір көркейіп кетсе екен, і-і көкке шықса екен, таққа отырса екен деп бәріміз жүгірдік. Талай нәрселер айтылды, талай нәрселер жазылды. Бірақ қазір міне, мен мынау, соңғы екі-үш жылдан бері «Қазақ тіл» қоғамы басқа форматқа көшіп, жаңағы Рауан деген, жаңағы Кенжеханның ұлы басқарып, қазір «Қазақ тілі» қоғамы басқаша жұмыс істеп жатыр ғой. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑сол қазақ тілі қоғамының війсе презійдентігін тап̊сырғаннан кейін// і і мен қазір сол уосы уотыз жыл бойы/ уотыз ͡б̊ес жыл бойы н'істедік // қай жерге жеттік// йенді н'істеу керек деген нәрсеге көп уойланамын↓/// ↑ы ы сондықтан мен йенді/ бүгінг'айтатын әңгімемнің бәрі// уол уөзім/ жеке ͡б̊асымның пікірі↓/// ↑уол йенд'әрійне // үкіметті сынай берүу// кезінде ͡б̊із д'айтып жүрдік↓/// ↑жаңағ'анау болмай жатыр// мынау ͡б̊олмай жатыр деген мәселелерді көп айтұуға ͡б̊олад↓/// ↑бірақ̊ шын мәнінде/ жағдайға қарасақ// жеткен жетістігіміз де ͡б̊ар↓/// ↑уол йең бастысы/ мен жаңағы уосы тілді қалай жақ̊сартұудың// қалай мемлекеттік тілді уорнына қойұудың// бір уөзім бір кілтін тапқандай болдым↓/// ↑мен бүгінгі уоқырмандармен де сол сөзімнің айағында сонымен бөліскім келеді↓/// |
↑сол ͡ғазақ тілі ͡ғоғамының війсе презійдентігін тап̊сырғаннаң ͡ гейін// і і мең ͡ ғазір сол уосұ уотұж жыл бойұ/ уотұз ͡б̊еш ͡ шыл бойұ н'істедік // қай жерге жеттік// йенді н'істеу керек деген нәрсеге ͡гөп уойланамын↓/// ↑ы ы сондұқтан мен йенді/ бүгүңг'айтатын әңгімемнің бәрі// уол уөзүм/ жеке ͡б̊асымның пікірі↓/// ↑уол йенд'әрійне // үкүмөтті сынай берүу// кезінде ͡б̊із д'айтып жүрдүк↓/// ↑жаңағ'анау болмай жатыр// мынау ͡б̊олмай жатыр деген мәселелерді ͡гөб̊ ͡айтұуға ͡б̊олад↓/// ↑бірақ̊ шын мәнінде/ жағдайға ͡ғарасақ// жеткен жетістігіміз де ͡б̊ар↓/// ↑уол йең бастысы/ мен жаңағы уосұ тілді ͡ғалай жақ̊сартұудұң// қалай мемлекеттік тілді уорнұна ͡ғойұудұң// бір уөзүм бір ͡гілтін тапқандай болдұм↓/// ↑мем бүгүңгү уоқұрмандармен де сол сөзүмнүң айағында сонұмем бөлүскүм ͡геледі↓/// |
- Сол «Қазақ тілі» қоғамының вице-президентігін тапсырғаннан кейін, і-і мен қазір сол осы 30 жыл бойы, 35 жыл бойы «не істедік, қай жерге жеттік, енді не істеу керек» деген нәрсеге көп ойланамын. Ы-ы сондықтан мен енді, бүгінгі айтатын әңгімемнің бәрі - ол өзім, жеке басымның пікірі. Ол енді, әрине, үкіметті сынай беру, кезінде біз де айтып жүрдік. Жаңағы, анау болмай жатыр, мынау болмай жатыр деген мәселелерді көп айтуға болад. Бірақ, шын мәнінде, жағдайға қарасақ, жеткен жетістігіміз де бар. Ол ең бастысы - мен жаңағы, осы тілді қалай жақсартудың, қалай мемлекеттік тілді орнына қоюдың бір өзім бір кілтін тапқандай болдым. Мен бүгінгі оқырмандармен де сол сөзімнің аяғында сонымен бөліскім келеді. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йең бірінші мәселе/ тілге келген кезде// і і біз қазақ тілі мен мемлекеттік тілд'әлі айыр'алмай жатырмыз↓/// ↑қазақ тіл деген бөлек// мемлекеттік тіл деген бөлек↓/// ↑уол әсіресе/ мына жоғарғы ͡б̊ійліктег'адамдар // басқ'ұлттың уөкілдері// жаңағ'асамблейаның уөкілдері ͡б̊олсын// басқ'ұлттың уөкілдері// уолар мемлекеттік тілді қазақ тілі деп түсүнед↓/// ↑ал йенді ͡б̊іздің уөзімүздің қазақ ағайындар// қазақ тілін мемлекеттік тіл деп түсүнед↓/// ↑бұл йенді/ йекі↓/// ↑мен йенді/ лійнгвійс ғалым іретінд'айтčам // бұл йекеуі йекі мәселе↓/// ↑негізі ͡б̊ұны мен жаңағы/ зерттеп жүрген салам тілдің тарыйхы/ тек̊сталогійа/ этіймалогійа деген сала↓/// ↑бұл бізде дамымай жатқан әлеуметтік ылійнгвійстійка деген бар// сасійолійнгвійстійка дейд↓/// |
↑йең бірінші мәселе/ тілге ͡гелгең ͡ гезде// і і біз ͡ғазақ тілі мен мемлекеттік тілд'әлі айыр'алмай жатырмыз↓/// ↑қазақ тіл дегем бөлөк// мемлекеттік тіл дегем бөлөк↓/// ↑уол әсіресе/ мына жоғарғы ͡б̊ійліктег'адамдар // басқ'ұлттұң уөкүлдөрі// жаңағ'асамблейәның уөкүлдөрі ͡б̊олсұн// басқ'ұлттұң уөкүлдөрі// уолар мемлекеттік тілді ͡ғазақ тілі деп түсүнөд↓/// ↑ал йенді ͡б̊іздің уөзүмүздің ͡ғазағ ағайындар// қазақ тілін мемлекеттік тіл деп түсүнөд↓/// ↑бұл йенді/ йекі↓/// ↑мен йенді/ лійңгвійс ғалым іретінд'айтčам // бұл йекеуү йекі мәселе↓/// ↑негізі ͡б̊ұнұ мен жаңағы/ зерттеб̊ жүргөн салам тілдің тарыйхы/ тек̊стологұйа/ этыймологұйа деген сала↓/// ↑бұл бізде дамымай жатқан әлеумөттүк ылыйңгвыйстыйка дегем бар// сасұйолұйңгвұйстұйка дейд↓/// |
- Ең бірінші мәселе - тілге келген кезде, і-і біз қазақ тілі мен мемлекеттік тілді әлі айыра алмай жатырмыз. Қазақ тіл деген бөлек, мемлекеттік тіл деген бөлек. Ол, әсіресе, мына жоғарғы биліктегі адамдар, басқа ұлттың өкілдері, жаңағы Ассамблеяның өкілдері болсын, басқа ұлттың өкілдері - олар мемлекеттік тілді қазақ тілі деп түсінед. Ал енді, біздің өзіміздің қазақ ағайындар қазақ тілін - мемлекеттік тіл деп түсінед. Бұл енді, екі. Мен енді, лингвист-ғалым ретінде айтсам, бұл екеуі - екі мәселе. Негізі бұны, мен жаңағы, зерттеп жүрген салам - тілдің тарихы, текстология, этимология деген сала. Бұл бізде дамымай жатқан әлеуметтік лингвистика деген бар, социолингвистика дейд. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑бүкіл тілдің мәселесімен/ негізі сол әлеуметтік ылійнгвійстійк'айналысұу керек↓/// ↑бұл уөкүнішке уорай/ бізде кеш қалған↓/// ↑сол жаңағ'әлеуметтік ылійнгвійстійка// уол дүнійежүзіндегі ͡б̊ар праблема↓/// ↑қазір мен сізг'айтайын // тілші ғалым іретінде// тіл мәселесі жоқ ͡пірде ͡б̊ір тіл жоқ↓/// ↑уол мынау ͡гәдімгідей/ дүркіреп тұрған ағылшын тіліңізде/ франсұуз тіліңізде/ неміс тіліңізде/ керек болатын болса// уорыс тілінде мәселесі ͡б̊асынан артылып/ жетіліп жатыр↓/// ↑кез келген мемлекетте// кез келген йелде тілдің уөзүнің жеке праблемасы↓/// ↑граматійкасы ͡б̊олсын// уоның жазылұуы ͡б̊олсын// арфаграфійа ͡б̊олсын// алфавыйті ͡б̊олсын// ал уоның сыртында тілді жалп'әлеуметтік іретінде// і і йешбір тілдің/ мысалы ͡б̊із қазір көріп жүрміз↓/// ↑мысалы/ йеуропада ͡б̊үкіл ғылым тілі// негізінен неміс тілінде дамыған болатын↓/// |
↑бүкүл тілдің мәселесімен/ негізі сол әлеумөттүк ылыйңгвыйстыйк'айналысұу керек↓/// ↑бұл уөкүнүшке уорай/ бізде ͡геш қалған↓/// ↑ сол жаңағ'әлеумөттүк ылыйңгвыйстыйка// уол дүнүйөжүзүндөгі ͡б̊ар праблема↓/// ↑қазір мен сізг'айтайын // тілші ғалым іретінде// тіл мәселесі жоқ ͡пірде ͡б̊ір тіл жоқ↓/// ↑уол мынау ͡гәдімгідей/ дүркүрөп тұрған ағылшын тіліңізде/ франсұуз тіліңізде/ неміс тіліңізде/ керек болатым болса// уорұс тілінде мәселесі ͡б̊асынан артылып/ жетіліб̊ жатыр↓/// ↑кез ͡гелген мемлекетте// кез ͡гелген йелде тілдің уөзүнүң жеке праблемасы↓/// ↑граматыйкасы ͡б̊олсұн// уонұң жазылұуұ ͡б̊олсұн// арфаграфыйа ͡б̊олсұн// алфавыйті ͡б̊олсұн// ал уонұң сыртында тілді жалп'әлеумөттүк іретінде// і і йешбір тілдің/ мысалы ͡б̊із ͡ғазір ͡гөрүб̊ жүрмүз↓/// ↑мысалы/ йеуропада ͡б̊үкүл ғылым тілі// негізінен неміс тілінде дамығам болатын↓/// |
- Бүкіл тілдің мәселесімен, негізі, сол әлеуметтік лингвистика айналысу керек. Бұл өкінішке орай, бізде кеш қалған. Сол жаңағы, әлеуметтік лингвистика - ол дүниежүзіндегі бар проблема. Қазір мен сізге айтайын, тілші-ғалым ретінде, тіл мәселесі жоқ бірде-бір тіл жоқ. Ол мынау, кәдімгідей, дүркіреп тұрған ағылшын тіліңізде, француз тіліңізде, неміс тіліңізде, керек болатын болса, орыс тілінде мәселесі басынан артылып, жетіліп жатыр. Кез келген мемлекетте, кез келген елде тілдің өзінің жеке проблемасы. Грамматикасы болсын, оның жазылуы болсын, орфография болсын, алфавиті болсын, ал оның сыртында, тілді жалпы әлеуметтік ретінде, і-і ешбір тілдің, мысалы біз қазір көріп жүрміз. Мысалы, Еуропада бүкіл ғылым тілі, негізінен, неміс тілінде дамыған болатын. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑мысалы/ франсұуз тілі уөнер тілі іретінде дамыған болатын↓/// ↑ал қазір мысалы/ неміс ғалымдар'ағылшын тіліне қалай қарсы шығып жатқандарын/ біз ͡б̊ілеміз↓/// ↑болмаса франсұуздар іі жаңағыдай/ парламентте/ бір жерд'ағылшынша бір сөз қосқан адамғ'айыппұл салып жатыр мысалы↓/// ↑бұл тек біздің біреулер уойлап қалад// тек қазақ̊станның басында тұрған мәселе йекен деп↓/// ↑уолай йемес// уол әлемдік праблема↓/// ↑уөйткені тіл деген// адам/ адамның жаны деген сыйақты// әрб̊ір ұлттың жаны// мемлекеттің жаны↓/// ↑сондықтан тіл деген праблема// бұл қай кезде де ͡б̊олған және ͡б̊олад↓/// ↑бірақ йенді ͡б̊ір нәрсен'айтұуымыз керек↓/// ↑і і мен ылғый шүкүршілік айтамын↓/// ↑і і біздің йенді қазақ тілі йешқ̊ашан құрымайд↓/// ↑біз уоны кәдімгі/ үлкен мінбеде↓/// |
↑мысалы/ франсұуз тілі уөнөр тілі іретінде дамығам болатын↓/// ↑ал ͡ғазір мысалы/ неміс ғалымдар'ағылшын тіліне қалай ͡ғарсы шығыб̊ жатқандарын/ біз ͡б̊ілеміз↓/// ↑болмаса франсұуздар іі жаңағыдай/ парламентте/ бір жерд'ағылшынша бір сөз ͡ғосқан адамғ'айыппұл салыб̊ жатыр мысалы↓/// ↑бұл тек біздің біреулөр уойлап қалад// тек қазақ̊станның басында тұрған мәселе йекен деп↓/// ↑уолай йемес// уол әлемдік праблема↓/// ↑уөйткөнү тіл деген// адам/ адамның жаны деген сыйақты// әрб̊ір ұлттұң жаны// мемлекеттің жаны↓/// ↑сондұқтан тіл дегем праблема// бұл ͡ғай ͡гезде де ͡б̊олған және ͡б̊олад↓/// ↑бірақ йенді ͡б̊ір нәрсен'айтұуұмұз керек↓/// ↑і і мен ылғый шүкүршүліг айтамын↓/// ↑і і біздің йенді ͡ғазақ тілі йешқ̊ашаң ͡ ғұрұмайд↓/// ↑біз уонұ ͡гәдімгі/ үлкөн мімбеде↓/// |
- Мысалы, француз тілі өнер тілі ретінде дамыған болатын. Ал қазір, мысалы, неміс ғалымдары ағылшын тіліне қалай қарсы шығып жатқандарын біз білеміз. Болмаса француздар, і-і жаңағыдай, парламентте, бір жерде ағылшынша бір сөз қосқан адамға айыппұл салып жатыр, мысалы. Бұл тек біздің, біреулер ойлап қалад, тек Қазақстанның басында тұрған мәселе екен деп. Олай емес - ол әлемдік проблема. Өйткені тіл деген - адам, адамның жаны деген сияқты, әрбір ұлттың жаны, мемлекеттің жаны. Сондықтан тіл деген проблема - бұл қай кезде де болған және болад. Бірақ енді бір нәрсені айтуымыз керек. І-і мен ылғи шүкіршілік айтамын. І-і біздің енді қазақ тілі ешқашан құрымайд. Біз оны, кәдімгі, үлкен мінбеде... |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑мемлекеттік тіл йемес// қазақ тіл ійә↓/// ↑ійә/ қазақ тілі йешқ̊ашан құрымайды↓/// ↑уөйткені қазақ тілі/ і і бұл бір кезде ͡б̊асына қауіп төнген↓/// ↑і і анау ͡б̊із тәуелсіздік алған кезде// қырық ақ пайыз ͡б̊олғанбыз қазақ тілі↓/// ↑ал бір кезде қазақ тілінің жыйырма ͡б̊ес/ жыйырм'алты / жыйырма тоғыз пайызға дейін// қазақтардың түскен саны несінің/ үлес санының түсіп кеткен кезі ͡б̊олған↓/// ↑ал йенді уоның ішінде// сіз қазір мысалы жаңағы/ біз ы ы тоқ̊сан бірінші жылы қырық бір/ ы ы қырық пайызб̊ен/ қырық бір пайызб̊ен і і қазақ тілі// мемлекеттік деп жәрійаладық қой↓/// ↑йенді уол кездегі і і жайш'айтып қойад↓/// ↑жаңағы мен жыйырма прасентті қазақ тілін білмеуші йедік деп// қазақтардың уөздері деп↓/// |
↑мемлекеттік тіл йемес// қазақ тіл ійә↓/// ↑ійә/ қазақ тілі йешқ̊ашаң ͡ ғұрұмайды↓/// ↑уөйткөнү қазақ тілі/ і і бұл бір ͡гезде ͡б̊асына ͡ғауүп төңгөн↓/// ↑і і анау ͡б̊із тәуөлсүздүг алғаң ͡ гезде// қырығ ақ пайыз ͡б̊олғамбыз ͡ғазақ тілі↓/// ↑ал бір ͡гезде қазақ тілінің жыйырма ͡б̊ес/ жыйырм'алты / жыйырма тоғұз пайызға дейін// қазақтардың түскөн саны несінің/ үлөс санының түсүп кеткең ͡ гезі ͡б̊олған↓/// ↑ал йенді уонұң ішінде// сіз ͡ғазір мысалы жаңағы/ біз ы ы тоқ̊сам бірінші жылы қырық ͡пір/ ы ы қырық пайызб̊ен/ қырық ͡пір пайызб̊ен і і қазақ тілі// мемлекеттік деб̊ жарыйаладық қой↓/// ↑йенді уол ͡гездегі і і жайш'айтып қойад↓/// ↑жаңағы мен жыйырма прасентті ͡ғазақ тілім білмеушү йедік деп// қазақтардың уөздөрү деп↓/// |
- Мемлекеттік тіл емес, қазақ тіл, иә?
- Иә, қазақ тілі ешқашан құрымайды. Өйткені қазақ тілі, і-і бұл бір кезде басына қауіп төнген. І-і анау, біз тәуелсіздік алған кезде 40-ақ пайыз болғанбыз қазақ тілі. Ал бір кезде қазақ тілінің 25, 26, 29 пайызға дейін қазақтардың түскен саны несінің, үлес санының түсіп кеткен кезі болған. Ал енді, оның ішінде, сіз қазір, мысалы, жаңағы, біз ы-ы 91-ші жылы 41, ы-ы 40 пайызбен, 41 пайызбен і-і қазақ тілі - мемлекеттік деп жарияладық қой. Енді ол кездегі і-і жайша айтып қояд. Жаңағы, мен 20 процентті қазақ тілін білмеуші едік деп, қазақтардың өздері деп. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑уол бір құдай біледі// уөйткені уол кезде шын мәнінде// йегер ͡б̊із тағы да ͡б̊ір жыйырма/уотыз жыл кім біледі// жарты ғасыр тұрғанымызда// қазақ тілі жойұлып кетүудің бірі ͡б̊олұуы мүмкін йеді↓/// ↑уөйткен'ай сайын бір тіл жойұлад↓/// ↑уосыдан бір айналдырған жүз йелүу жыл бұрын алты мың тіл болған↓/// ↑қазір йек'ақ мың тіл қалды// көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑ал сол йекі мың тілдің ішінде// йекі мың тіл деген йенді ͡б̊ылайш'айтқанда // йекі мың ұлт қой// йекі мың халық қой↓/// ↑соның ішінде/ қазір ͡б̊ізде жүз тоқ̊сан үш ақ мемлекет бармыз↓/// ↑уоның йекеуі/ карей мемлекеті↓/// ↑сіз сонда уойлаңыз// жаңағы йекі мыңның йекі жүзге де жетпейтін тілі ғана// мемлекеттік тіл болып тұр↓/// ↑қалған мың сегіз жүз тіл/ уол йертең күн ақ йертең жойұлып кетед↓/// |
↑уол бір ͡ғұдай біледі// уөйткөнү уол ͡гезде шын мәнінде// йегер ͡б̊із тағы да ͡б̊ір жыйырма/уотұж жыл ͡гім біледі// жарты ғасыр тұрғанымызда// қазақ тілі жойұлұп кетүудүң бірі ͡б̊олұуұ мүмкүн йеді↓/// ↑уөйткөн'ай сайым бір тіл жойұлад↓/// ↑уосұдам бір айналдырған жүз йелүу жыл бұрұн алты мың тіл болған↓/// ↑қазір йек'ақ мың тіл ͡ғалды// көрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑ал сол йекі мың тілдің ішінде// йекі мың тіл деген йенді ͡б̊ылайш'айтқанда // йекі мың ұлт қой// йекі мың халық қой↓/// ↑сонұң ішінде/ қазір ͡б̊ізде жүз тоқ̊сан үш ағ мемлекет ͡пармыз↓/// ↑уонұң йекеуү/ карей мемлекеті↓/// ↑сіс сонда уойлаңыз// жаңағы йекі мыңның йекі жүзгө де жетпейтін тілі ғана// мемлекеттік тіл болұп тұр↓/// ↑қалған мың сегіж жүз тіл/ уол йертең ͡гүн ақ йертең жойұлұп кетед↓/// |
- Ол бір құдай біледі, өйткені ол кезде, шын мәнінде, егер біз тағы да бір 20-30 жыл кім біледі, жарты ғасыр тұрғанымызда қазақ тілі жойылып кетудің бірі болуы мүмкін еді. Өйткені ай сайын бір тіл жойылад. Осыдан бір айналдырған 150 жыл бұрын 6 мың тіл болған. Қазір 2-ақ мың тіл қалды, көрдіңіз бе? Ал сол 2 мың тілдің ішінде, 2 мың тіл деген, енді былайша айтқанда, 2 мың ұлт қой, 2 мың халық қой. Соның ішінде, қазір бізде 193-ақ мемлекет бармыз. Оның екеуі - Корей мемлекеті. Сіз сонда ойлаңыз, жаңағы 2 мыңның 200-ге де жетпейтін тілі ғана мемлекеттік тіл болып тұр. Қалған 1800 тіл - ол ертең, күн-ақ ертең жойылып кетед. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑мәселе қанша↓/// ↑уөз тілдері/ бірақ мемлекеттік тіл йемес↓/// ↑ійә/ мемлекеттік тіл йемес// уол уөздерінің кәдімг'ана тілдері// уолар жойұлып кетед↓/// ↑мысалы/ йенді ͡б̊іздің қазақты уөрге сүйреген// қазақтың кітаб̊ын/ қазақтың жазұуын/ қазақтың бүкүл әдеб̊ійетін/ мәденійетін көтерген татар тілі// қазір уөте қыйын жағдайда↓/// ↑мысалы/ татар тіліне ͡б̊ірде ͡б̊ір татар тілінде уоқытатын мектеп жоқ↓/// ↑татарстанда/ уоларда уон шақт'үунійверсійтет бар йеді↓/// ↑уосыдан жыйырма шақты жыл бұрын// бәрін бір федеральный/ іленійнде уоқыған// ана қазандағы жалғыз үунійверсійтетке федеральный үунійверсійтетке ͡б̊іріктіріп тастад↓/// ↑уоларда ͡б̊ір ақ үунійверсійтет бар↓/// ↑йенді сіздің балаңыз/ ұлтыңыз татар ͡б̊олса// балаңызға татар тілін уоқытұу үшін // кемінде уон адам арыз жазұу керек↓/// ↑тоғыз адам арыз жазса// уол татар тілі уоқытылмайд// факұултатійв іретінде уоқытылмайд↓/// |
↑мәселе қанша↓/// ↑уөз тілдері/ бірағ мемлекеттік тіл йемес↓/// ↑ійә/ мемлекеттік тіл йемес// уол уөздөрүнің ͡гәдімг'ана тілдері// уолар жойұлұп кетед↓/// ↑мысалы/ йенді ͡б̊іздің ͡ғазақты уөргө сүйрөгөн// қазақтың ͡гітаб̊ын/ қазақтың жазұуұн/ қазақтың бүкүл әдеб̊ійетін/ мәденійетің ͡ гөтөргөн татар тілі// қазір уөтө қыйын жағдайда↓/// ↑мысалы/ татар тіліне ͡б̊ірде ͡б̊ір татар тілінде уоқұтатын мектеб̊ жоқ↓/// ↑татарстанда/ уоларда уон шақт'үунійверсійтет бар йеді↓/// ↑уосұдан жыйырма шақты жыл бұрұн// бәрім бір федеральный/ іленійнде уоқұған// ана ͡ғазандағы жалғыз үунійверсійтетке федеральный үунійверсійтетке ͡б̊іріктіріп тастад↓/// ↑уоларда ͡б̊ір ағ үунійверсійтет ͡пар↓/// ↑йенді сіздің балаңыз/ ұлтұңұз татар ͡б̊олса// балаңызға татар тілін уоқұтұу үшүн // кемінде уон адам арыж жазұу ͡герек↓/// ↑тоғұз адам арыж жасса// уол татар тілі уоқұтұлмайд// факұультатыйв іретінде уоқұтұлмайд↓/// |
- Мәселе қанша...
- Өз тілдері, бірақ мемлекеттік тіл емес.
- Иә, мемлекеттік тіл емес, ол өздерінің кәдімгі ана тілдері, олар жойылып кетед. Мысалы, енді біздің қазақты өрге сүйреген, қазақтың кітабын, қазақтың жазуын, қазақтың бүкіл әдебиетін, мәдениетін көтерген - татар тілі қазір өте қиын жағдайда. Мысалы, татар тіліне, бірде-бір татар тілінде оқытатын мектеп жоқ. Татарстанда, оларда он шақты университет бар еді. Осыдан 20 шақты жыл бұрын бәрін бір федеральный, Ленинде оқыған, ана Қазандағы жалғыз университетке, федеральный университетке біріктіріп тастад. Оларда 1-ақ университет бар. Енді сіздің балаңыз, ұлтыңыз татар болса, балаңызға татар тілін оқыту үшін кемінде он адам арыз жазу керек. Тоғыз адам арыз жазса, ол татар тілі оқытылмайд, факультатив ретінде оқытылмайд. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді сол сыйақты мысалы/ мен йенд'айтамын // ана йакұут достарым йестіп бір ірет менің ійнтервйүуымды// іренжіді маған і і↓/// ↑мысалы/ йакұут тілі мен қазақ тілін салыстырұуға ͡б̊олмайд↓/// ↑әрб̊ір тіл уөзінше керемет// феномен ғой йенді↓/// ↑бірақ йакұут тілі/ йешқ̊ашан қазақ тілінің деңгейіне жет'алмайды ↓/// ↑уөйткені йакұуттардың уөзүнің академійасы жоқ// йакұуттардың уөзүнің жаңағы уоперный театры жоқ басқа да↓/// ↑мысалы/ тілдің барлық атрійб̊ұуттары// мемлекеттік тіл болатын атрійб̊ұуттары түгел йемес уоларда// көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑уоларда ғылым ғана йемес// тек қана уөзүнің уөнерін дамытұуға/ қарапайым мәденійетін дамытұуға тілінің әл ауқаты жетпей жатыр// жаңағы фұунксійонал↓/// ↑міне ͡б̊із қазір құдайға шүкүр/ йең басты мәселе і і біз үлкен жетістігіміз деп айтұуға ͡б̊олад// уол көп айтыла ͡б̊ермейд↓/// |
↑йенді сол сыйақты мысалы/ мен йенд'айтамын // ана йакұут достарым йестіп пір ірет менің ійнтервйүуүмдү// іренжіді маған і і↓/// ↑мысалы/ йакұут тілі мең ͡ ғазақ тілін салыстырұуға ͡б̊олмайд↓/// ↑әрб̊ір тіл уөзүншө керемет// феномен ғой йенді↓/// ↑бірағ йакұут тілі/ йешқ̊ашаң ͡ ғазақ тілінің деңгейіне жет'алмайды ↓/// ↑уөйткөнү йакұуттардың уөзүнүң академійәсы жоқ// йакұуттардың уөзүнүң жаңағы уоперный театры жоқ ͡пасқа да↓/// ↑мысалы/ тілдің барлығ атрыйб̊ұуттары// мемлекеттік тіл болатын атрыйб̊ұуттары түгөл йемес уоларда// көрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑уоларда ғылым ғана йемес// тек қана уөзүнүң уөнөрүн дамытұуға/ қарапайым мәденійетін дамытұуға тілінің әл ауқаты жетпей жатыр// жаңағы фұуңксұйонал↓/// ↑міне ͡б̊із ͡ғазір ͡ғұдайға шүкүр/ йең басты мәселе і і біз үлкөн жетістігіміз деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олад// уол ͡гөб̊ ͡айтыла ͡б̊ермейд↓/// |
- Енді сол сияқты, мысалы, мен енді айтамын, ана якут достарым естіп бір рет менің интервьюімді, ренжіді маған і-і. Мысалы, якут тілі мен қазақ тілін салыстыруға болмайд. Әрбір тіл өзінше, керемет феномен ғой енді. Бірақ якут тілі ешқашан қазақ тілінің деңгейіне жете алмайды. Өйткені якуттардың өзінің академиясы жоқ, якуттардың өзінің, жаңағы оперный театры жоқ, басқа да. Мысалы, тілдің барлық атрибуттары - мемлекеттік тіл болатын атрибуттары түгел емес оларда, көрдіңіз бе? Оларда ғылым ғана емес, тек қана өзінің өнерін дамытуға, қарапайым мәдениетін дамытуға тілінің әл-ауқаты жетпей жатыр, жаңағы функционал. Міне, біз қазір, құдайға шүкір, ең басты мәселе – і-і біз үлкен жетістігіміз деп айтуға болад, ол көп айтыла бермейд. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді ͡б̊із жаңағы/ назарб̊аев кезеңі дейміз ғой// йескі қазақ̊станды жамандаймыз↓/// ↑біздегі йең үлкен/ і і қол жеткен жетістігіміз// біз қазақтың саны сонау тоқ̊сан бірінші жылғы і і не// қырық пайыздан қазір жетпіс пайызға жеткіздік// көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑жақ̊сы/ жаңа сіз айттыңыз ғой// қазақ тілі/ уол мемлекеттік тіл йемес деп↓/// ↑уосұн'ажыратып айтып беріңізші↓/// ↑сіз қазір әңгімені ғарыйфолл'аға / і і ғылымый тұрғыда жеткізіп уотырсыз↓/// ↑ғылымый тұрғыда йенді сөз жоқ// сіз ғалым іретінде/ уоны зерттеушы іретінде/ маман іретінде тамаша↓/// ↑йегер мен сізден ғалым іретінде/ уөзіме қажет болып нететін болсам// уонда сіз мені түсіндіріп уотырсыз↓/// ↑ал көрерменге мүмкіндігінше↓/// |
↑йенді ͡б̊іж жаңағы/ назарб̊аев кезеңі дейміз ғой// йескі ͡ғазақ̊станды жамандаймыз↓/// ↑біздегі йең үлкөн/ і і қол жеткен жетістігіміз// біз ͡ғазақтың саны сонау тоқ̊сам бірінші жылғы і і не// қырық пайыздаң ͡ ғазір жетпіс пайызға жеткіздік// көрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑жақ̊сы/ жаңа сіз айттыңыз ғой// қазақ тілі/ уол мемлекеттік тіл йемес ͡теп↓/// ↑уосұн'ажыратып айтып ͡періңішші↓/// ↑сіз ͡ғазір әңгімені ғарыйфолл'аға / і і ғылымый тұрғұда жеткізіп уотұрсұз↓/// ↑ғылымый тұрғұда йенді сөж жоқ// сіз ғалым іретінде/ уонұ зерттеушү іретінде/ маман іретінде тамаша↓/// ↑йегер мен сізден ғалым іретінде/ уөзүмө қажет ͡полұп нететім болсам// уонда сіз мені түсүндүріп уотұрсұз↓/// ↑ал ͡гөрөрмөңге мүмкүндүгінше↓/// |
- Енді біз, жаңағы, Назарбаев кезеңі дейміз ғой, ескі Қазақстанды жамандаймыз. Біздегі ең үлкен, і-і қол жеткен жетістігіміз - біз қазақтың саны сонау 91-ші жылғы і-і не 40 пайыздан қазір 70 пайызға жеткіздік, көрдіңіз бе?
- Жақсы, жаңа сіз айттыңыз ғой, қазақ тілі - ол мемлекеттік тіл емес деп. Осыны ажыратып айтып беріңізші. Сіз қазір әңгімені, Ғарифолла аға, і-і ғылыми тұрғыда жеткізіп отырсыз. Ғылыми тұрғыда енді, сөз жоқ, сіз ғалым ретінде, оны зерттеуші ретінде, маман ретінде, тамаша! Егер мен сізден ғалым ретінде өзіме қажет болып, нететін болсам, онда сіз мені түсіндіріп отырсыз. Ал көрерменге мүмкіндігінше... |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑мен қарапайым тілмен айтып тұрмын ғой↓/// ↑жаңағы мың/ йекі мың тіл бар қазір// і і біріккен ұлттар ұйымына ͡б̊іріккен жүз тоқ̊сан үш йел бар↓/// ↑йағній жаңағы мың сегіз жүз тіл// уол уөздерінің ана тілдері// мемлекеттік тіл йемес↓/// ↑көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑біз уөзіміз мемлекетіміз ͡б̊олғаннан кейін// міне қазақ мемлекеті ͡б̊олғаннан кейін// і і біз уөзіміз жаңағы/ уол қазақ тілі мемлекеттік тіл болад↓/// ↑і і мысалы/ қазақ тілін білүуге ͡б̊әрі міндетті йемес↓/// ↑уорыс халқы/ кәріс халқы/ қасымыздағ'ұйғыр халқы/ йешкім міндетті йемес↓/// ↑бірақ мемлекеттік тілді ͡б̊ілүуге міндетті↓/// ↑көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑мысалы/ дәрігер де міндетті↓/// ↑мысалы/ біре'айтұуы мүмкін// мен спортш̆ымын↓/// ↑мен жаңағы/ шетелд'аралап жүрем↓/// ↑уөнер көрсетем// маған мысалы/ ійә қазақ тілі керек йемес деуі мүмкін↓/// |
↑мең ͡ ғарапайым тілмен айтып тұрмұн ғой↓/// ↑жаңағы мың/ йекі мың тіл бар ͡ғазір// і і біріккен ұлттар ұйұмұна ͡б̊іріккен жүз тоқ̊сан үш йел бар↓/// ↑йағный жаңағы мың сегіж жүз тіл// уол уөздөрүнің ана тілдері// мемлекеттік тіл йемес↓/// ↑көрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑біз уөзүмүз мемлекетіміз ͡б̊олғаннаң ͡ гейін// міне қазағ мемлекеті ͡б̊олғаннаң ͡ гейін// і і біз уөзүмүж жаңағы/ уол ͡ғазақ тілі мемлекеттік тіл болад↓/// ↑і і мысалы/ қазақ тілім білүугө ͡б̊әрі міндетті йемес↓/// ↑уорұс халқы/ кәріс халқы/ қасымыздағ'ұйғұр халқы/ йешкім міндетті йемес↓/// ↑бірағ мемлекеттік тілді ͡б̊ілүугө міндетті↓/// ↑көрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑мысалы/ дәрігер де міндетті↓/// ↑мысалы/ біре'айтұуұ мүмкүн// мен спортш̆ұмұн↓/// ↑мен жаңағы/ шетелд'аралап жүрөм↓/// ↑уөнөр ͡гөрсөтөм// маған мысалы/ ійә қазақ тілі ͡герек йемес ͡теуү мүмкүн↓/// |
- Мен қарапайым тілмен айтып тұрмын ғой. Жаңағы, 1000-2000 тіл бар қазір, і-і Біріккен Ұлттар Ұйымына біріккен 193 ел бар. Яғни, жаңағы 1800 тіл -ол өздерінің ана тілдері, мемлекеттік тіл емес. Көрдіңіз бе? Біз өзіміз мемлекетіміз болғаннан кейін, міне, қазақ мемлекеті болғаннан кейін, і-і біз өзіміз, жаңағы, ол қазақ тілі - мемлекеттік тіл болад. І-і мысалы, қазақ тілін білуге бәрі міндетті емес. Орыс халқы, кәріс халқы, қасымыздағы ұйғыр халқы - ешкім міндетті емес. Бірақ мемлекеттік тілді білуге міндетті. Көрдіңіз бе? Мысалы, дәрігер де міндетті. Мысалы, біреу айтуы мүмкін: « Мен спортшымын. Мен, жаңағы, шетелді аралап жүрем. Өнер көрсетем, маған, мысалы, иә, қазақ тілі керек емес» деуі мүмкін. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑бірақ уоған мемлекеттік тіл керек↓/// ↑уол уөзүнің қалтасында ͡б̊іздің йелдің төлқұжаты ͡б̊ар// жаңағы паспорты ͡б̊ар↓/// ↑уол шетелге шығад↓/// ↑іі қарап уотčаңыз// шетелде і і қай мемлекет біздегідей ұлты дегенде жазып қойад↓/// ↑сіз франсыйада тұрсаңыз франсұуссыз// германыйада тұрсаңыз неміссіз↓/// ↑көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑негізінен көп йелдерде солай/ мысалы↓/// ↑біздерде ͡б̊ір кезде қазақ деп// қазақ̊стандық деп жазайық деп↓/// ↑ійә/ бірақ̊ сол кезде қазақ деп жазұу керек йеді↓/// ↑жалпы йенді ͡б̊ізді мына'әңгіменің төркіні↓/// ↑қаза қдеп дейсіз ͡б̊е↓/// ↑басқ'ұлт уөкілдерін де↓/// |
↑бірақ уоған мемлекеттік тіл ͡герек↓/// ↑уол уөзүнүң ͡ғалтасында ͡б̊іздің йелдің төлқұжаты ͡б̊ар// жаңағы паспортұ ͡б̊ар↓/// ↑уол шетелге шығад↓/// ↑іі ͡ғарап уотčаңыз// шетелде і і қай мемлекет ͡піздегідей ұлтұ дегенде жазып қойад↓/// ↑сіз франсыйада тұрсаңыз франсұуссұз// германыйада тұрсаңыз неміссіз↓/// ↑көрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑негізінең ͡ гөп йелдерде солай/ мысалы↓/// ↑біздерде ͡б̊ір ͡гезде қазағ ͡деп// қазақ̊стандығ ͡деб̊ жазайығ ͡деп↓/// ↑ійә/ бірақ̊ сол ͡гезде қазағ ͡деб̊ жазұу ͡герек йеді↓/// ↑жалпы йенді ͡б̊ізді мына'әңгіменің төркүнү↓/// ↑қазағ ͡деп дейсіз ͡б̊е↓/// ↑басқ'ұлт уөкүлдөрін де↓/// |
- Бірақ оған мемлекеттік тіл керек. Ол өзінің қалтасында біздің елдің төлқұжаты бар, жаңағы паспорты бар. Ол шетелге шығад. І-і қарап отсаңыз, шетелде і-і қай мемлекет біздегідей ұлты дегенде жазып қояд? Сіз Францияда тұрсаңыз французсыз, Германияда тұрсаңыз неміссіз. Көрдіңіз бе? Негізінен көп елдерде солай, мысалы. Біздерде бір кезде қазақ деп, қазақстандық деп жазайық деп. Иә, бірақ сол кезде қазақ деп жазу керек еді. Жалпы енді, бізді мынау әңгіменің төркіні...
- Қазақ деп дейсіз бе? Басқа ұлт өкілдерін де? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ійә/ басқ'ұлт уөкілдерін де ͡б̊із қазақ деп жазұуымыз керек↓/// ↑шетелден ірепортаж бергенде// сіз жаңағы спортт'айтып уотырсыз ғой↓/// ↑қарап уотčаңыз/ бәрін қазақ дейді↓/// ↑ійә/ уорыс бок̊шысы// ійә/ қазақ̊стандағы геннадій галовкійнді// ійә/ қазақ бок̊сйор деп т'айтад ↓/// ↑уол йенді/ уол әлемде қаб̊ылдаңған↓/// ↑сондықтан біз уосыған келе жатырмыз↓/// ↑мен жаңағы/ йенді уон'әрі қарай тереңдетіп айтармыз↓/// ↑менің айтайын дегенім// йең бірінші ͡б̊іздің бір шүкүршілік қылатынымыз// йең бірінші не йететініміз// йешқ̊ашан қазақ тілі құрымайд↓/// ↑уөйткені мына қазіргі заманда// іі йенді мын'агресійалар болып жатыр// соғыстар ͡б̊олып жатыр↓/// ↑уөзің білесің ғой// біреудің біреу шекарасына ͡б̊асып кіріп жатыр↓/// ↑бірақ йенді ͡б̊ұрыңғыдай үлкен соғыстар ͡б̊олмайд/ менің уойымша↓/// |
↑ійә/ басқ'ұлт уөкүлдөрін де ͡б̊із ͡ғазағ ͡деб̊ жазұуұмұз ͡герек↓/// ↑шетелден ірепортаж бергенде// сіж жаңағы спортт'айтып уотұрсұз ғой↓/// ↑қарап уотčаңыз/ бәрің ͡ ғазағ ͡дейді↓/// ↑ійә/ уорұс ͡пок̊шшұсұ// ійә/ қазақ̊стандағы геннадый галовкұйнді// ійә/ қазақ ͡пок̊сер деп т'айтад ↓/// ↑уол йенді/ уол әлемде қаб̊ылдаңған↓/// ↑сондұқтам біз уосұғаң ͡ геле жатырмыз↓/// ↑мен жаңағы/ йенді уон'әрі қарай тереңдетіб̊ ͡айтармыз↓/// ↑менің айтайын дегенім// йең бірінші ͡б̊іздің бір шүкүршүлік қылатынымыз// йең бірінші не йететініміз// йешқ̊ашаң ͡ ғазақ тілі ͡ғұрұмайд↓/// ↑уөйткөнү мына ͡ғазіргі заманда// іі йенді мын'агресійәлар болұб̊ жатыр// соғұстар ͡б̊олұб̊ жатыр↓/// ↑уөзүң білесің ғой// біреудүң біреу шекарасына ͡б̊асып кіріб̊ жатыр↓/// ↑бірақ йенді ͡б̊ұрұңғұдай үлкөн соғұстар ͡б̊олмайд/ менің уойұмша↓/// |
- Иә, басқа ұлт өкілдерін де біз қазақ деп жазуымыз керек. Шетелден репортаж бергенде сіз, жаңағы, спортта айтып отырсыз ғой. Қарап отсаңыз, бәрін қазақ дейді. Иә, орыс боксшысы, иә, Қазақстандағы Геннадий Головкинді, иә, қазақ боксер деп те айтад. Ол енді, ол әлемде қабылданған. Сондықтан біз осыған келе жатырмыз. Мен жаңағы, енді оны әрі қарай тереңдетіп айтармыз. Менің айтайын дегенім - ең бірінші біздің бір шүкіршілік қылатынымыз, ең бірінші не ететініміз - ешқашан қазақ тілі құрымайд. Өйткені, мына қазіргі заманда і-і енді, мына агрессиялар болып жатыр, соғыстар болып жатыр. Өзің білесің ғой, біреудің біреу шекарасына басып кіріп жатыр. Бірақ енді, бұрынғыдай үлкен соғыстар болмайд, менің ойымша. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑бұрыңғыдай бір йелді/ йекінші йел басып алұу деген болмайд↓/// ↑уоны қазір/ мынау қазір/ бүгіңгі де көріп уотырмыз ғой// кешегі самійттерден басқалардан↓/// ↑уоған йенді уөз'айналдырған жүз сек̊сен үш үй↓/// ↑уол көб̊ейүуі мүмкін// мысалы іресей сыйақты мемлекеттер тараса// татарстан/ шешенстан/ жаңағы йакұут деген/ саха мемлекеттері пайда ͡б̊олұуы мүмкін↓/// ↑бірақ йенді ͡б̊ұл азаймайд↓/// ↑йенді уосы мемлекеттер// бұлар уөмір ͡б̊ойы шекарасына/ мысалы ͡б̊іздің де шекарамызға ͡б̊ес үлкен іймперійа// бес үлкен мемлекет гарантійа ͡б̊олды ғой мысалы↓/// ↑сондықтан біз/ уосы сақталад↓/// ↑йенді қазақ халқының/ сол анау тоқ̊саныншы жылдардан кейін// сол сайасат/ уодақтық жүйе сақталып// уорыс тілінің үстемдігі жүре ͡б̊ергенде// біз шын мәнінде/ тілімізден мүлде жоғалып кетүуіміз мүмкін йеді↓/// ↑көп ұлттар ͡б̊ар// мысалы ылійтвада қарайым деген халық тұрад↓/// |
↑бұрұңғұдай бір йелді/ йекінші йел басыб̊ ͡алұу дегем болмайд↓/// ↑уонұ қазір/ мынау ͡ғазір/ бүгүңгү де ͡гөрүп уотұрмұз ғой// кешегі самыйттердем басқалардан↓/// ↑уоған йенді уөз'айналдырған жүс сек̊сен үш үй↓/// ↑уол ͡гөб̊өйүуү мүмкүн// мысалы іресей сыйақты мемлекеттер тараса// татарстан/ шешенстан/ жаңағы йакұут деген/ саха мемлекеттері пайда ͡б̊олұуұ мүмкүн↓/// ↑бірақ йенді ͡б̊ұл азаймайд↓/// ↑йенді уосұ мемлекеттер// бұлар уөмүр ͡б̊ойұ шекарасына/ мысалы ͡б̊іздің де шекарамызға ͡б̊ес үлкөн іймперійә// бес үлкөн мемлекет гарантыйа ͡б̊олдұ ғой мысалы↓/// ↑сондұқтам біз/ уосұ сақталад↓/// ↑йенді ͡ғазақ халқының/ сол анау тоқ̊саныншы жылдардаң ͡ гейін// сол сайасат/ уодақтығ жүйө сақталып// уорұс тілінің үстөмдүгі жүрө ͡б̊ергенде// біш шын мәнінде/ тілімізден мүлдө жоғалып кетүуүмүз мүмкүн йеді↓/// ↑көб̊ ͡ұлттар ͡б̊ар// мысалы ылыйтвада ͡ғарайым деген халық тұрад↓/// |
- Бұрынғыдай бір елді екінші ел басып алу деген болмайд. Оны қазір, мынау қазір, бүгінгі де көріп отырмыз ғой, кешегі саммиттерден, басқалардан. Оған енді, өзі айналдырған 183 үй. Ол көбеюі мүмкін, мысалы, Ресей сияқты мемлекеттер тараса, Татарстан, Шешенстан, жаңағы Якут деген, Саха мемлекеттері пайда болуы мүмкін. Бірақ енді бұл азаймайд. Енді осы мемлекеттер, бұлар өмір бойы шекарасына, мысалы, біздің де шекарамызға бес үлкен империя, бес үлкен мемлекет гарантия болды ғой, мысалы. Сондықтан біз, осы сақталад. Енді қазақ халқының, сол анау 90-шы жылдардан кейін сол саясат, одақтық жүйе сақталып, орыс тілінің үстемдігі жүре бергенде, біз шын мәнінде, тілімізден мүлде жоғалып кетуіміз мүмкін еді. Көп ұлттар бар, мысалы, Литвада қарайым деген халық тұрад. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑біздің неміз/ қандасымыз↓/// ↑қарайым деген халық тұрад↓/// ↑діндері йеврей↓/// ↑уолар ͡б̊ір кезде мына сұлтан бейб̊арыс дейміз ғой// уоларды жаңағ'арабстанға әскер қылып алып кетті ғой↓/// ↑ал қарайымдарды/ біздің қып̊шақ даласынан әскер қылып алып кеткен// жаңағы неге ͡б̊алтық бойұна// ылійтвағ'алып кеткен↓/// ↑қазір сол бес/ уон қарайым қалған↓/// ↑қазір уолар да тілін жоғалтты↓/// ↑қазір қарайым тілі/ тек қана кітап жүзінде ғана ͡б̊ар↓/// ↑біздің кеңесбай мұсаев деген академійгіміз// уөмір ͡б̊ойы москвада тұрды/ қазақ кісісі↓/// ↑сол қарайым тілін зерттеп жазды↓/// ↑тек қазір сол кісінің кітаб̊ынан ғана// біз қарайым тілінің болғандығын білеміз// міне↓/// ↑біз де сондай дәрежеге жеткенше// йең бірінші мәселе ͡б̊іздің жаңағы неміз// іі тіл мәселесінде йешқ̊ашан қзақ тілі жоғалмайды↓/// |
↑біздің неміз/ қандасымыз↓/// ↑қарайым деген халық тұрад↓/// ↑діндері йеврей↓/// ↑уолар ͡б̊ір ͡гезде мына сұлтам бейб̊арыс ͡тейміз ғой// уоларды жаңағ'арабстаңға әскер ͡ғылыб̊ ͡алып кетті ғой↓/// ↑ал ͡ғарайымдарды/ біздің ͡ғып̊шағ ͡даласынан әскер ͡ғылыб̊ ͡алып кеткен// жаңағы неге ͡б̊алтық ͡пойұна// ылыйтвағ'алып кеткен↓/// ↑қазір сол бес/ уоң ͡ ғарайым қалған↓/// ↑қазір уолар да тілін жоғалтты↓/// ↑қазір ͡ғарайым тілі/ тек қана ͡гітаб̊ жүзүндө ғана ͡б̊ар↓/// ↑біздің ͡геңесбай мұсаев деген академійгіміз// уөмүр ͡б̊ойұ москвада тұрдұ/ қазақ кісісі↓/// ↑сол ͡ғарайым тілін зерттеб̊ жазды↓/// ↑тек қазір сол ͡гісінің ͡гітаб̊ынан ғана// біз ͡ғарайым тілінің болғандығым білеміз// міне↓/// ↑біз де сондай дәрежеге жеткенше// йең бірінші мәселе ͡б̊іздің жаңағы неміз// іі тіл мәселесінде йешқ̊ашаң ͡ ғазақ тілі жоғалмайды↓/// |
- Біздің неміз, қандасымыз. Қарайым деген халық тұрад. Діндері - еврей. Олар, бір кезде мына Сұлтан Бейбарыс дейміз ғой, оларды жаңағы, Арабстанға әскер қылып алып кетті ғой. Ал қарайымдарды біздің қыпшақ даласынан әскер қылып алып кеткен, жаңағы неге, Балтық бойына, Литваға алып кеткен. Қазір сол 5-10 қарайым қалған. Қазір олар да тілін жоғалтты. Қазір қарайым тілі тек қана кітап жүзінде ғана бар. Біздің Кеңесбай Мұсаев деген академигіміз, өмір бойы Москвада тұрды, қазақ кісісі. Сол қарайым тілін зерттеп жазды. Тек қазір сол кісінің кітабынан ғана біз қарайым тілінің болғандығын білеміз, міне. Біз де сондай дәрежеге жеткенше, ең бірінші мәселе - біздің жаңағы неміз, і-і тіл мәселесінде ешқашан қазақ тілі жоғалмайды. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑әрійне/ уол тілдің ішінде уөзүнің праблемалары көп↓/// ↑мысалы/ ахмет байтұрсыновтар кезінд'айтқан // қазақ тілін/ әдеб̊ій тілін қазақ халқының тілінен жасаймыз деген↓/// ↑қазір қарап уотырсаңыз// мына'әдеб̊ій тіл деген бар↓/// ↑біздег'әдеб̊ій тіл мен әлемнің/ басқа уорыстың әдеб̊ій тілі/ немістің әдеб̊ій тілі/ ағылшынның әдеб̊ій тілі деген бөлек// уол барынша стандартқа түсіп/ ық̊шамдалып// і і әб̊ден жаңағы қалай деп айтұуға ͡б̊олад// қазіргі сөзб̊ен айтқан кезде жалаңаштанып// уөзүнің көркемдігін жоғалтқан тілдер әдеб̊ій тілдер↓/// ↑ал біздің әдеб̊ій тіл// бізд'әлі күнге дейін көркемдігін сақтап қалған↓/// ↑біз жаңағы мысалы/ ы ы шай пісірім ұуақыт дейміз// кез келген байағы йескі теңеулерді қолданамыз ғой мысалы↓/// |
↑әрійне/ уол тілдің ішінде уөзүнүң праблемалары ͡гөп↓/// ↑мысалы/ ахмет ͡пайтұрсұновтар ͡гезінд'айтқан // қазақ тілін/ әдеб̊ій тілің ͡ғазақ халқының тілінен жасаймыз деген↓/// ↑қазір ͡ғарап уотұрсаңыз// мына'әдеб̊ій тіл дегем бар↓/// ↑біздег'әдеб̊ій тіл мен әлемнің/ басқа уорұстұң әдеб̊ій тілі/ немістің әдеб̊ій тілі/ ағылшынның әдеб̊ій тілі дегем бөлөк// уол барынша стандартқа түсүп/ ық̊шамдалып// і і әб̊ден жаңағы қалай деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олад// қазіргі сөзб̊өн айтқаң ͡ гезде жалаңаштанып// уөзүнүң ͡гөркөмдүгін жоғалтқан тілдер әдеб̊ій тілдер↓/// ↑ал біздің әдеб̊ій тіл// бізд'әлі күңгө дейің ͡ гөркөмдүгін сақтап қалған↓/// ↑біж жаңағы мысалы/ ы ы шай пісірім ұуақыт дейміз// кез ͡гелгем байағы йескі теңеулөрдү қолданамыз ғой мысалы↓/// |
- Әрине, ол тілдің ішінде өзінің проблемалары көп. Мысалы, Ахмет Байтұрсыновтар кезінде айтқан: «Қазақ тілін, әдеби тілін қазақ халқының тілінен жасаймыз» деген. Қазір қарап отырсаңыз, мынау әдеби тіл деген бар. Біздегі әдеби тіл мен әлемнің басқа, орыстың әдеби тілі, немістің әдеби тілі, ағылшынның әдеби тілі деген бөлек, ол барынша стандартқа түсіп, ықшамдалып, і-і әбден жаңағы қалай деп айтуға болад, қазіргі сөзбен айтқан кезде жалаңаштанып, өзінің көркемдігін жоғалтқан тілдер, әдеби тілдер. Ал біздің әдеби тіл - бізде әлі күнге дейін көркемдігін сақтап қалған. Біз, жаңағы, мысалы ы-ы шай пісірім уақыт дейміз, кез келген баяғы ескі теңеулерді қолданамыз ғой, мысалы. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑жаңағы ͡б̊ір уон шақырым/ жыйырма шақырым деген жердің уөзін// қозыкөш жер дейміз деген сыйақты мысалы↓/// ↑ал уолар ͡б̊әрін/ уондайларын ылақтырып тастаған↓/// ↑уолар кәдімгі практійкалық/ нақты/ нақты нақты/ кәдімгі маңдайынан ұрып тұрып айтад// көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑уол тақыл тұқыл әдеб̊ій тіл деген// жаңағы жазб̊а тіл деген уол мүлде б̊асқа нәрсеге кетіп қалад↓/// ↑әрійне/ уол пүушкійннің тілі ͡б̊өлек// толстойдың/ жаңағы ненің дастоевскійдің тілі ͡б̊өлек// қазіргі уорыстың әдеб̊ій тілі ͡б̊өлек↓/// ↑біз йенді уөзіміз ͡б̊асымыздан кештік қой↓/// ↑біздің кезімізде кандійдаттық дійсертасыйа/ докторлық дійсертасійалардың бәрін ағаларымыз уорыс тілінде жазды↓/// ↑қазақ мектеб̊ін бітіріп// і і қазақ̊ша кітаб̊ жаз'алмайд ↓/// ↑уорысша керемет жазад↓/// ↑қазақ тілінің уөзүнен↓/// ↑әлімқан жүнісбеков деген ағамыз ͡б̊олд// марқұм мына жаңағы/ ковійдтің кезінде қайтыс болд↓/// |
↑жаңағы ͡б̊ір уон шақырым/ жыйырма шақырым деген жердің уөзүн// қозұкөш ͡шер дейміз деген сыйақты мысалы↓/// ↑ал уолар ͡б̊әрін/ уондайларын ылақтырып тастаған↓/// ↑уолар ͡гәдімгі практыйкалық/ нақты/ нақты нақты/ кәдімгі маңдайынан ұрұп тұрұб̊ ͡айтад// көрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑уол тақыл тұқұл әдеб̊ій тіл деген// жаңағы жазб̊а тіл деген уол мүлдө ͡б̊асқа нәрсеге ͡гетіп қалад↓/// ↑әрійне/ уол пүушкійннің тілі ͡б̊өлөк// толстойдұң/ жаңағы ненің дастоевскіййдің тілі ͡б̊өлөк// қазіргі уорұстұң әдеб̊ій тілі ͡б̊өлөк↓/// ↑біз йенді уөзүмүз ͡б̊асымыздаң ͡ гештік қой↓/// ↑біздің ͡гезімізде ͡гандыйдаттығ ͡дійсертасыйа/ докторлұғ ͡дійсертасыйалардың бәрін ағаларымыз уорұс тілінде жазды↓/// ↑қазағ мектеб̊ім бітіріп// і і қазақ̊ша ͡гітаб̊ жаз'алмайд ↓/// ↑уорұшша ͡геремет ͡шазад↓/// ↑қазақ тілінің уөзүнөн↓/// ↑әлімқан жүнүсбөков деген ағамыз ͡б̊олд// марқұм мына жаңағы/ ковұйдтің ͡гезінде қайтыс ͡полд↓/// |
- Жаңағы бір он шақырым, жиырма шақырым деген жердің өзін «қозыкөш жер» дейміз деген сияқты, мысалы. Ал олар бәрін, ондайларын лақтырып тастаған. Олар кәдімгі практикалық, нақты, нақты-нақты, кәдімгі маңдайынан ұрып тұрып айтад, көрдіңіз бе? Ол тақыл-тұқыл әдеби тіл деген, жаңағы жазба тіл деген ол мүлде басқа нәрсеге кетіп қалад. Әрине, ол Пушкиннің тілі бөлек, Толстойдың, жаңағы ненің Достоевскийдің тілі бөлек, қазіргі орыстың әдеби тілі бөлек. Біз енді, өзіміз басымыздан кештік қой. Біздің кезімізде кандидаттық диссертация, докторлық диссертациялардың бәрін ағаларымыз орыс тілінде жазды. Қазақ мектебін бітіріп, і-і қазақша кітап жаза алмайд. Орысша керемет жазад. Қазақ тілінің өзінен. Әлімхан Жүнісбеков деген ағамыз болд, марқұм, мына жаңағы, ковидтің кезінде қайтыс болд. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑соған айтамын ғой мен// сіз қазақ мектеб̊ін бітірдіңіз↓/// ↑уотұрардан/ шәуілдірден/ қазақ ауылында уоқыдыңыз// йенді қазақ̊ша жазыңыз деп↓/// ↑соңғы жылдарында йекі/үш кітаб̊ын қазақ̊ша шығарттық↓/// ↑бірақ алдындағ'атақты / түркологійағ'үлес қосқан ы ы дауысты дыб̊ыстар// ы ы жаңағы фанетійка деген кітаптардың бәрін уорыс тілінде жазылған↓/// ↑уол айтад// маған уорысша жазған уоп уоңай дейд↓/// ↑қазақ̊ша қыйналад↓/// ↑уөйткені уол жаңағы уорыс тілінің/ жаңағы несін үйреніп алған да көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑жаңағы технійкасын үйреніп алған↓/// ↑ал қазақ тілі/ әдеб̊ій тіл↓/// ↑уолардың әдеб̊ій тіл'әб̊ден жаңағы/ афійсійальный тіл дейміз ғой// іресмійленіп̊ соған келіп тұр↓/// ↑қазірде де мысалы/ біздің парламентте заңдардың көп нет'алмай жатқанымыз// қазақ̊ша шеш'алмай жатқанымыздың бір сондай себ̊еб̊і ͡б̊ар↓/// ↑йенді уол/ йекінші мәселе↓/// |
↑соған айтамын ғой мен// сіз ͡ғазағ мектеб̊ім бітірдіңіз↓/// ↑уотұрардан/ шәуүлдүрдөн/ қазағ ауұлұнда уоқұдұңыз// йенді ͡ғазақ̊ша жазыңыз деп↓/// ↑соңғұ жылдарында йекі/үш кітаб̊ың ͡ ғазақ̊ша шығарттық↓/// ↑бірағ алдындағ'атақты / түркологұйағ'үлөс қосқан ы ы дауұстұ дыб̊ыстар// ы ы жаңағы фанетійка дегең ͡ гітаптардың бәрін уорұс тілінде жазылған↓/// ↑уол айтад// маған уорұшша жазған уоп уоңай дейд↓/// ↑қазақ̊ша ͡ғыйналад↓/// ↑уөйткөнү уол жаңағы уорұс тілінің/ жаңағы несін үйрөнүб̊ ͡алған да ͡гөрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑жаңағы технійкасын үйрөнүб̊ ͡алған↓/// ↑ал ͡ғазақ тілі/ әдеб̊ій тіл↓/// ↑уолардың әдеб̊ій тіл'әб̊ден жаңағы/ афыйсыйальный тіл дейміз ғой// іресмійленіп̊ соғаң ͡ геліп тұр↓/// ↑қазірде де мысалы/ біздің парламентте заңдардың ͡гөп нет'алмай жатқанымыз// қазақ̊ша шеш'алмай жатқанымыздың бір сондай себ̊еб̊і ͡б̊ар↓/// ↑йенді уол/ йекінші мәселе↓/// |
- Соған айтамын ғой, мен: «Сіз қазақ мектебін бітірдіңіз. Отырардан, Шәуілдірден, қазақ ауылында оқыдыңыз, енді қазақша жазыңыз» деп. Соңғы жылдарында екі-үш кітабын қазақша шығарттық. Бірақ алдындағы атақты, түркологияға үлес қосқан ы-ы дауысты дыбыстар, ы-ы жаңағы, фонетика деген кітаптардың бәрін орыс тілінде жазылған. Ол айтад: «Маған орысша жазған оп-оңай» дейд. Қазақша қиналад. Өйткені ол жаңағы, орыс тілінің, жаңағы, несін үйреніп алған да, көрдіңіз бе? Жаңағы техникасын үйреніп алған. Ал қазақ тілі - әдеби тіл. Олардың әдеби тілі әбден, жаңағы, официальный тіл дейміз ғой, ресмиленіп, соған келіп тұр. Қазірде де, мысалы, біздің Парламентте заңдардың көп нете алмай жатқанымыз қазақша шеше алмай жатқанымыздың бір сондай себебі бар. Енді ол - екінші мәселе. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑менің йең бірінш'айтайын дегенім// сол і і кәдімгі/ уосы уөзіме сөз ͡б̊еріліп қалған кезде// сізге ырахмет↓/// ↑қазақ тілі йенді йешқ̊ашан жоғалмайды↓/// ↑біз уоған/ мына йең бастысы/ біз әлг'айтамыз ғой// йең үлкен байлық тәуелсіздік деп// шын тәуелсіздіктің бір үлкен бізге ͡б̊еріп уотырған нәрсесі// біз йешқ̊ашан уөзіміздің тілімізді жоғалтпаймыз// салт дәстүрімізді жоғалтпаймыз↓/// ↑уосы қазақ халқ'әрі қарай/ біз уоны тереңдете ͡б̊ерүуіміз мүмкін// тарыйхымыз қайта жазылұуы мүмкін// тіліміз де дамұуы мүмкін// басқасы да ͡б̊олұуы мүмкін↓/// ↑бірақ йенді кері кетүі деген болмайд// көрдіңіз ͡б̊е↓/// |
↑менің йең бірінш'айтайын дегенім// сол і і кәдімгі/ уосұ уөзүмө сөз ͡б̊еріліп қалғаң ͡ гезде// сізге ырахмет↓/// ↑қазақ тілі йенді йешқ̊ашан жоғалмайды↓/// ↑біз уоған/ мына йең бастысы/ біз әлг'айтамыз ғой// йең үлкөм байлық тәуөлсүздүк деп// шын тәуөлсүздүктің бір үлкөм бізге ͡б̊еріп уотұрған нәрсесі// біз йешқ̊ашан уөзүмүздің тілімізді жоғалтпаймыз// салт дәстүрүмүзді жоғалтпаймыз↓/// ↑уосұ қазақ халқ'әрі қарай/ біз уонұ тереңдете ͡б̊ерүуүмүз мүмкүн// тарыйхымыз ͡ғайта жазылұуұ мүмкүн// тіліміз де дамұуұ мүмкүн// басқасы да ͡б̊олұуұ мүмкүн↓/// ↑бірақ йенді ͡гері ͡гетүу дегем болмайд// көрдүңүз ͡б̊е↓/// |
- Менің ең бірінші айтайын дегенім -сол, і-і кәдімгі, осы өзіме сөз беріліп қалған кезде, сізге рахмет! Қазақ тілі енді ешқашан жоғалмайды. Біз оған, мына, ең бастысы - біз әлгі айтамыз ғой, ең үлкен байлық тәуелсіздік деп, шын тәуелсіздіктің бір үлкен бізге беріп отырған нәрсесі - біз ешқашан өзіміздің тілімізді жоғалтпаймыз, салт-дәстүрімізді жоғалтпаймыз. Осы қазақ халқы әрі қарай, біз оны тереңдете беруіміз мүмкін, тарихымыз қайта жазылуы мүмкін, тіліміз де дамуы мүмкін, басқасыда болуы мүмкін. Бірақ енді, кері кету деген болмайд, көрдіңіз бе? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ійә/ ғарыйфолл'аға / жаңа сіз уөзіңіз айттыңыз// мынау ͡б̊асқ'ұлт уөкілдері мемлекеттік тілді ͡б̊ілүу міндетті дедіңіз/ ійә↓/// ↑ал мемлекет басшысы уосы тайауда/ бірнеш'ай бұрын атырауда уөткен құрылтайд'айтты ғой// біз ͡б̊олашақта қазақ тілін этносаралық тіл қыламыз деді↓/// ↑қарым қатынас/ ійә↓/// ↑йенді сіздің айтып уотырғаныңыз// соған келіп/ тіреліп тұр ғой↓/// ↑солай йемес пе↓/// ↑уол йенді/ қазір йекінші мәселеге келеміз↓/// ↑йенді йекінші мәселе ы ы уосы кезге дейін// біз йенді тіл деп бәрі шырылдап жүр ғой↓/// ↑білесіз ғой йенді↓/// ↑кім шырылдамайды тіл деп↓/// ↑барлығы шырылдап жүр↓/// ↑жоғарыдағы да/ төмендегі де↓/// ↑кез келген адам шырылдайд↓/// ↑йенді тіл мәселесі ͡б̊ізде неге жүрмед деген мәселеге// бізде кезінд'артық айттық↓/// ↑н'айттық ↓/// ↑қазір ғана не йетүу керек↓/// ↑біздегі жағдай уөте йерек̊ше ͡б̊олд↓/// ↑соны йескерүуіміз керек йед↓/// |
↑ійә/ ғарыйфолл'аға / жаңа сіз уөзүңүз айттыңыз// мынау ͡б̊асқ'ұлт уөкүлдөрі мемлекеттік тілді ͡б̊ілүу міндетті дедіңіз/ ійә↓/// ↑ал мемлекет ͡пашшысы уосұ тайауда/ бірнеш'ай бұрұн атырауда уөткөң ͡ ғұрұлтайд'айтты ғой// біз ͡б̊олашақта ͡ғазақ тілін этносаралық тіл ͡ғыламыз деді↓/// ↑қарым қатынас/ ійә↓/// ↑йенді сіздің айтып уотұрғаныңыз// соғаң ͡ геліп/ тіреліп тұр ғой↓/// ↑солай йемес пе↓/// ↑уол йенді/ қазір йекінші мәселеге ͡гелеміз↓/// ↑йенді йекінші мәселе ы ы уосұ ͡гезге дейін// біз йенді тіл деп ͡пәрі шырылдаб̊ жүр ғой↓/// ↑білесіз ғой йенді↓/// ↑кім шырылдамайды тіл деп↓/// ↑барлығы шырылдаб̊ жүр↓/// ↑жоғарыдағы да/ төмөндөгі де↓/// ↑кез ͡гелген адам шырылдайд↓/// ↑йенді тіл мәселесі ͡б̊ізде неге жүрмөд деген мәселеге// бізде ͡гезінд'артық айттық↓/// ↑н'айттық ↓/// ↑қазір ғана не йетүу ͡герек↓/// ↑біздегі жағдай уөтө йерек̊ше ͡б̊олд↓/// ↑сонұ йескерүуүмүз ͡герек йед↓/// |
- Иә, Ғарифолла аға, жаңа сіз өзіңіз айттыңыз, мынау басқа ұлт өкілдері мемлекеттік тілді білу міндетті дедіңіз, иә. Ал мемлекет басшысы осы таяуда, бірнеше ай бұрын Атырауда өткен құрылтайда айтты ғой: «Біз болашақта қазақ тілін, этносаралық тіл қыламыз» деді. Қарым-қатынас, иә. Енді сіздің айтып отырғаныңыз соған келіп, тіреліп тұр ғой. Солай емес пе?
- Ол енді, қазір екінші мәселеге келеміз. Енді екінші мәселе - ы-ы осы кезге дейін біз, енді тіл деп бәрі шырылдап жүр ғой. Білесіз ғой, енді. Кім шырылдамайды тіл деп? Барлығы шырылдап жүр. Жоғарыдағы да, төмендегі де. Кез келген адам шырылдайд. Енді тіл мәселесі бізде неге жүрмед деген мәселеге - бізде кезінде артық айттық. Не айттық? Қазір ғана не ету керек? Біздегі жағдай өте ерекше болд. Соны ескеруіміз керек ед. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑қалайша↓/// ↑а а біз жаң'айтттым ғой// тәуелсіздік алған кезде/ талдықорғанда ͡б̊ір тіл жыйналысы ͡б̊олд↓/// ↑мен де сонда ͡б̊арып байандама жасағанмын↓/// ↑і і жаңағы/ уол кезде йенді уойладық біз// санақ жүріп жатқан// жетпіс бес пайыз ͡б̊оламыз ғой деп уойладық іресмій↓/// ↑мен сонда жазғам/ жаңағы↓/// ↑алдынд'айттым ғой// жыйырма ͡б̊ес пайызға дейін түскен// қазақ халқы уөзүнің мемлекетінде↓/// ↑біз уотыз алтыншы жылға дейін уодақтас іреспүублійка ͡б̊олмадық↓/// ↑шын мәнінде/ бізге уодақтас іреспүублійканы йегер не йететін болса// заңға қайшы ͡б̊ерілді уодақтас іреспүублійка деп айтад↓/// ↑тәжік̊стан/ уөзб̊ек̊стан/ уодан кейін қырғызстандар ͡б̊айағыда уодақтас іреспүублійка ͡б̊олып кеткен// жыйырма ͡б̊есінші жылдары көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑біз уотыз алтыншы жыл'әрең дегенде// уодақтас іреспүублійка ͡б̊олдық↓/// ↑неге заңға қайшы дейсіз↓/// |
↑қалайша↓/// ↑а а біж жаң'айтттым ғой// тәуөлсүздүг алғаң ͡ гезде/ талдықорғанда ͡б̊ір тіл жыйналысы ͡б̊олд↓/// ↑мен де сонда ͡б̊арып ͡пайандама жасағаммын↓/// ↑і і жаңағы/ уол ͡гезде йенді уойладық ͡піз// санағ жүрүб̊ жатқан// жетпіс ͡пес пайыз ͡б̊оламыз ғой деп уойладық іресмій↓/// ↑мен сонда жазғам/ жаңағы↓/// ↑алдынд'айттым ғой// жыйырма ͡б̊ес пайызға дейін түскөн// қазақ халқы уөзүнүң мемлекетінде↓/// ↑біз уотұз алтыншы жылға дейін уодақтас іреспүублійка ͡б̊олмадық↓/// ↑шын мәнінде/ бізге уодақтас іреспүублійканы йегер не йететім болса// заңға ͡ғайшы ͡б̊ерілді уодақтас іреспүублійка деб̊ ͡айтад↓/// ↑тәжік̊стан/ уөзб̊өк̊стан/ уодаң ͡ гейің ͡ ғырғысстандар ͡б̊айағыда уодақтас іреспүублійка ͡б̊олұп кеткен// жыйырма ͡б̊есінші жылдары ͡гөрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑біз уотұз алтыншы жыл'әрең дегенде// уодақтас іреспүублійка ͡б̊олдұқ↓/// ↑неге заңға ͡ғайшы дейсіз↓/// |
- Қалайша?
- А-а біз жаңа айтттым ғой, тәуелсіздік алған кезде Талдықорғанда бір тіл жиналысы болд. Мен де сонда барып баяндама жасағанмын. І-і жаңағы, ол кезде енді ойладық біз, санақ жүріп жатқан, 75 пайыз боламыз ғой деп ойладық, ресми. Мен сонда жазғам, жаңағы. Алдында айттым ғой, 25 пайызға дейін түскен қазақ халқы өзінің мемлекетінде. Біз 36-шы жылға дейін одақтас республика болмадық. Шын мәнінде, бізге одақтас республиканы егер не ететін болса, заңға қайшы берілді одақтас республика деп айтад. Тәжікстан, Өзбекстан, одан кейін Қырғызстандар баяғыда одақтас республика болып кеткен, 25-ші жылдары, көрдіңіз бе? Біз 36-шы жылы әрең дегенде одақтас республика болдық.
- Неге заңға қайшы дейсіз? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑жоқ/ біздің терійторійамыз үлкен ғой↓/// ↑терійторійамыз үлкен↓/// ↑ійә/ бірақ қазақ халқының үлес'аз болды көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑уөйткені ͡б̊із жаңағы/ жыйырма ͡б̊ес ақ пайызб̊ыз↓/// ↑сұмдық қой↓/// ↑йенді жаңағы/ ашаршылықтар/ басқалар жаңағы/ соғыстың зардаб̊ы/ ана ͡б̊асқа зардаптың бәрін йесептеп айтқанда// ашаршылықтың бәрін/ ірепресійаның зардаб̊ын айтқан кезде↓/// ↑і і біз уөстік// кешенді уөзіңіз көріп уотырсыз ғой/ мысалы↓/// ↑жетісүу уоблыс'ашылды // семей уоблыс'ашылды / мысалы↓/// ↑торғай уоблысын қайтадан қалпына келтір'алмадық ↓/// ↑неге қалпына келтір'алмадық ↓/// ↑уөйткені торғай уоблысының әлеуеті жетпейді уоған↓/// ↑әлі күнге дейін арқалықта// бес қаб̊атт'үйлер бос тұр/ мысалы↓/// ↑уоның уөзүнің жаңағы/ жеке уоблыс болып кетүуге// әлеуеті жетпей тұр көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑уоны йешкім йерегесіп ашпай уотқан жоқ↓/// |
↑жоқ/ біздің терійторұйамыз үлкөн ғой↓/// ↑терійторұйамыз үлкөн↓/// ↑ійә/ бірақ қазақ халқының үлөс'аз болдұ ͡гөрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊іж жаңағы/ жыйырма ͡б̊ес ақ пайызб̊ыз↓/// ↑сұмдұқ қой↓/// ↑йенді жаңағы/ ашаршылықтар/ басқалар жаңағы/ соғұстұң зардаб̊ы/ ана ͡б̊асқа зардаптың бәрін йесептеб̊ ͡айтқанда// ашаршылықтың бәрін/ ірепресійәның зардаб̊ын айтқаң ͡ гезде↓/// ↑і і біз уөстүк// кешенді уөзүңүз ͡гөрүп уотұрсұз ғой/ мысалы↓/// ↑жетісүу уоблұс'ашылды // семей уоблұс'ашылды / мысалы↓/// ↑торғай уоблұсұң ͡ ғайтадаң ͡ ғалпына ͡гелтір'алмадық ↓/// ↑неге қалпына ͡гелтір'алмадық ↓/// ↑уөйткөнү торғай уоблұсұның әлеуөтү жетпейді уоған↓/// ↑әлі ͡гүңгө дейін арқалықта// бес қаб̊атт'үйлөр бос тұр/ мысалы↓/// ↑уонұң уөзүнүң жаңағы/ жеке уоблұс ͡полұп кетүугө// әлеуөтү жетпей тұр ͡гөрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑уонұ йешкім йерегесіб̊ ͡ашпай уотқан жоқ↓/// |
-Жоқ, біздің территориямыз үлкен ғой. Территориямыз үлкен. Иә, бірақ қазақ халқының үлесі аз болды, көрдіңіз бе? Өйткені, біз, жаңағы, жиырма бес-ақ пайызбыз. Сұмдық қой! Енді, жаңағы, ашаршылықтар, басқалар, жаңағы, соғыстың зардабы, ана басқа зардаптың бәрін есептеп айтқанда, ашаршылықтың бәрін, репрессияның зардабын айтқан кезде. І-і біз өстік, кешенді өзіңіз көріп отырсыз ғой, мысалы. Жетісу облысы ашылды, Семей облысы ашылды, мысалы. Торғай облысын қайтадан қалпына келтіре алмадық. Неге қалпына келтіре алмадық? Өйткені Торғай облысының әлеуеті жетпейді оған. Әлі күнге дейін Арқалықта бес қабатты үйлер бос тұр, мысалы. Оның өзінің, жаңағы, жеке облыс болып кетуге әлеуеті жетпей тұр, көрдіңіз бе? Оны ешкім ерегесіп ашпай отқан жоқ. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑сол сыйақты уотыз алтыншы жылға дейін// уотыз алтыншы жылдың уөзінде// қазақ̊станның жеке іреспүублійка ͡б̊олып ашылұуын'әлеуеті жетпейтін йед↓/// ↑жергілікті халық жыйырма ͡б̊ес ақ пайыз ͡б̊олд/ көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑уөзіңіз уойлаңыз/ мысалы↓/// ↑сондықтан жаңағы/ і і бұны йенді іреспүублійка қылған// шынын айтқанда/ біздің уөнер адамдары↓/// ↑масквада уөткен уон күндікті ͡б̊ілесіз ғой/ жаңағы↓/// ↑жамбыл барды// бүкіл күләш/ қаншам'адамдар / ы ы темірб̊ек жүргенов уөзі ͡б̊астап барып// уон күндіктің арқасында жердің бетінде↓/// ↑әуел'ұукраійна келіп// кансерт қойған// уон күндік уөткізген↓/// ↑йекінші йекі/ үш айдан кейін барып// қазақ̊стан уон күндік уөткізіп// сонда қазақ̊станның мынандай уөнерін көріп// жердің бетінде мынандай қазақ деген халық бар йекен ғой деп барып бізге↓/// ↑іреспүублійка ͡б̊олдық қой көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑әйтпесе/ біз кійргійскій асср ͡б̊олып тұра ͡б̊еретін йедік↓/// |
↑сол сыйақты уотұз алтыншы жылға дейін// уотұз алтыншы жылдың уөзүндө// қазақ̊станның жеке іреспүублійка ͡б̊олұб̊ ͡ашылұуұн'әлеуөтү жетпейтін йед↓/// ↑жергілікті халығ жыйырма ͡б̊ес ақ пайыз ͡б̊олд/ көрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑уөзүңүз уойлаңыз/ мысалы↓/// ↑сондұқтан жаңағы/ і і бұнұ йенді іреспүублійка ͡ғылған// шынын айтқанда/ біздің уөнөр адамдары↓/// ↑масквада уөткөн уоң ͡ гүндүктү ͡б̊ілесіз ғой/ жаңағы↓/// ↑жамбыл барды// бүкүл ͡гүләш/ қаншам'адамдар / ы ы темірб̊ег жүргөнов уөзү ͡б̊астап ͡парып// уоң ͡ гүндүктүң арқасында жердің бетінде↓/// ↑әуөл'ұукраійна келіп// кансерт қойған// уоң ͡ гүндүк уөткүзгөн↓/// ↑йекінші йекі/ үш айдаң ͡ гейім барып// қазақ̊стан уоң ͡ гүндүк уөткүзүп// сонда ͡ғазақ̊станның мынандай уөнөрүң ͡ гөрүп// жердің бетінде мынандай ͡ғазағ ͡деген халық ͡пар йекен ғой деп ͡парып ͡пізге↓/// ↑іреспүублійка ͡б̊олдұқ қой ͡гөрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑әйтпесе/ біз ͡гійргійскій асср ͡б̊олұп тұра ͡б̊еретін йедік↓/// |
- Сол сияқты 36-шы жылға дейін, 36-шы жылдың өзінде Қазақстанның жеке республика болып ашылуына әлеуеті жетпейтін ед. Жергілікті халық жиырма бес-ақ пайыз болд, көрдіңіз бе? Өзіңіз ойлаңыз, мысалы. Сондықтан, жаңағы, і-і бұны енді республика қылған, шынын айтқанда, біздің өнер адамдары. Москвада өткен он күндікті білесіз ғой, жаңағы. Жамбыл барды, бүкіл Күләш, қаншама адамдар, ы-ы Темірбек Жүргенов өзі бастап барып, он күндіктің арқасында, жердің бетінде... Әуелі Украина келіп, концерт қойған, он күндік өткізген. Екінші 2-3 айдан кейін барып, Қазақстан он күндік өткізіп, сонда Қазақстанның мынандай өнерін көріп, жердің бетінде мынандай қазақ деген халық бар екен ғой деп барып бізге. Республика болдық қой, көрдіңіз бе? Әйтпесе, біз Киргизский АССР болып тұра беретін едік. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ал йегер ͡б̊із кійргійскій асср ͡б̊олып тұрсақ// біздің күніміз кешегі кімдер сыйақты ͡б̊олатын йед// татарлар сыйақты↓/// ↑бұл ассрлардың йешқ̊айсысы ͡б̊ол'алмады ғой↓/// ↑автаномійа ͡б̊олып↓/// ↑біз әлі күнге дейін неде// сол автономійа ͡б̊олып қалатын йедік// жаңағы татарстан/ башқ̊ұртčтан сыйақты↓/// ↑мен айтайын дегенім// жаңағы ͡б̊асқа уоблыстардан біздің уөзгешелігіміз// халықтың санына ͡б̊айланысты↓/// ↑і і біз жаңағы/ і і негізі тәуелсіздік алған кезде// қырық ақ пайыз ͡б̊олдық// уөзіңіз уойлаңыз↓/// ↑ал уол қырық пайыздың ы ы қаншасын// жаңағы қазақтықтан кетіп қалғанын// бір құдай білед↓/// ↑уөйткені қаланың халқы// әсірес'алматының халқы↓/// ↑мысалы жаңағы/ селійноград болды уол кезд'астанамыз ↓/// ↑мына солтүстік уоблыстар/ шығыс уоблыстар/ мысал'әсіресе / қостанайымыз да↓/// ↑батыста йенді көб̊інше қазақылық̊ сақталып қалды ғой↓/// |
↑ал йегер ͡б̊із ͡гійргійскій асср ͡б̊олұп тұрсақ// біздің ͡гүнүмүз ͡гешегі ͡гімдер сыйақты ͡б̊олатын йед// татарлар сыйақты↓/// ↑бұл ассрлардың йешқ̊айсысы ͡б̊ол'алмады ғой↓/// ↑автаномұйа ͡б̊олұп↓/// ↑біз әлі ͡гүңгө дейін неде// сол автаномұйа ͡б̊олұп қалатын йедік// жаңағы татарстан/ башқ̊ұртčтан сыйақты↓/// ↑мен айтайын дегенім// жаңағы ͡б̊асқа уоблұстардам біздің уөзгөшөлігіміз// халықтың санына ͡б̊айланысты↓/// ↑і і біж жаңағы/ і і негізі тәуөлсүздүг алғаң ͡ гезде// қырығ ақ пайыз ͡б̊олдұқ// уөзүңүз уойлаңыз↓/// ↑ал уол ͡ғырық пайыздың ы ы қаншасын// жаңағы қазақтықтаң ͡ гетіп қалғанын// бір ͡ғұдай білед↓/// ↑уөйткөнү қаланың халқы// әсірес'алматының халқы↓/// ↑мысалы жаңағы/ селійноград болдұ уол ͡гезд'астанамыз ↓/// ↑мына солтүстүк уоблұстар/ шығыс уоблұстар/ мысал'әсіресе / қостанайымыз да↓/// ↑батыста йенді ͡гөб̊үншө қазақылық̊ сақталып қалды ғой↓/// |
- Ал егер біз Киргизский АССР болып тұрсақ, біздің күніміз кешегі кімдер сияқты болатын ед, татарлар сияқты. Бұл АССР-лардың ешқайсысы бола алмады ғой. Автономия болып. Біз әлі күнге дейін неде, сол автономия болып қалатын едік, жаңағы, Татарстан, Башқұртстан сияқты. Мен айтайын дегенім, жаңағы, басқа облыстардан біздің өзгешелігіміз - халықтың санына байланысты. І-і біз жаңағы, і-і негізі тәуелсіздік алған кезде қырық-ақ пайыз болдық, өзіңіз ойлаңыз. Ал ол 40 пайыздың ы-ы қаншасын, жаңағы, қазақтықтан кетіп қалғанын, бір құдай білед. Өйткені қаланың халқы, әсіресе Алматының халқы. Мысалы, жаңағы, Целиноград болды ол кезде астанамыз. Мына солтүстік облыстар, шығыс облыстар, мысалы, әсіресе, Қостанайымыз да. Батыста енді көбінше қазақылық сақталып қалды ғой. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑қазақтардың саны көп болды ғой// батыста/ қызылордада/ шымкентте/ жамбылда қазақтар ͡б̊олд↓/// ↑ал йенді қалған уоблыстарда// і і жаңағы/ аты қазақ болғанмен// заты қазақ йемес қой көрдіңіз ͡б̊е↓/// |
↑қазақтардың саны ͡гөп ͡полдұ ғой// батыста/ қызылордада/ шымкентте/ жамбылда ͡ғазақтар ͡б̊олд↓/// ↑ал йенді ͡ғалған уоблұстарда// і і жаңағы/ аты қазақ ͡полғаммен// заты қазақ йемес қой көрдіңіз ͡б̊е↓/// |
- Қазақтардың саны көп болды ғой, батыста, Қызылордада, Шымкентте, Жамбылда қазақтар болд. Ал енді қалған облыстарда, і-і жаңағы, аты қазақ болғанмен, заты қазақ емес қой, көрдіңіз бе? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑қазақтардың саны көп болды ғой// батыста/ қызылордада/ шымкентте/ жамбылда қазақтар ͡б̊олд↓/// ↑ал йенді қалған уоблыстарда// і і жаңағы/ аты қазақ болғанмен// заты қазақ йемес қой көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑ійә/ йенді уол/ қазіргі уол йенді/ мына массамен уол басады↓/// ↑уол адамдар ͡б̊әріб̊ір қазақ тіліне келед// йешқ̊айда кет'алмайд ↓/// ↑уон'айақ жағынд'айтамыз ↓/// ↑сондағы і мысалы/ і і теорійалық жағынан айтčақ// жыйырма пайыз/ а қырық пайыз қазақ̊станда// халықтың қырық пайызы йемес// жыйырма да пайыз деп айтčақ болады// таза қазақтар йеді деп айтұуға ͡б̊олады мысалы↓/// ↑көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑біз сондай қыйын жағдайда тәуелсіздік алдық і і↓/// ↑содан бер' жаңағы шүкүр дейтініміз// содан бері соғыссыз// ы ы содан бер' жаңағы ы-ы ұлтаралық жанжалсыз// ы ы біз әйтеуір ымыраға келіп↓/// |
↑қазақтардың саны ͡гөп ͡полдұ ғой// батыста/ қызылордада/ шымкентте/ жамбылда ͡ғазақтар ͡б̊олд↓/// ↑ал йенді ͡ғалған уоблұстарда// і і жаңағы/ аты қазақ ͡полғаммен// заты қазақ йемес қой ͡гөрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑ійә/ йенді уол/ қазіргі уол йенді/ мына массамен уол басады↓/// ↑уол адамдар ͡б̊әріб̊ір ͡ғазақ тіліне ͡гелед// йешқ̊айда ͡гет'алмайд ↓/// ↑уон'айақ жағынд'айтамыз ↓/// ↑сондағы і мысалы/ і і теорұйалығ жағынан айтčақ// жыйырма пайыз/ а қырық пайыз ͡ғазақ̊станда// халықтың ͡ғырық пайызы йемес// жыйырма да пайыз деб̊ ͡айтčақ ͡полады// таза ͡ғазақтар йеді деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олады мысалы↓/// ↑көрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑біс сондай ͡ғыйын жағдайда тәуөлсүздүг алдық і і↓/// ↑содам бер' жаңағы шүкүр дейтініміз// содам бері соғұссұз// ы ы содам бер' жаңағы ы-ы ұлтаралығ жанжалсыз// ы ы біз әйтеуүр ымыраға ͡геліп↓/// |
- Иә, енді ол, қазіргі ол енді, мына массамен ол басады. Ол адамдар бәрібір қазақ тіліне келед, ешқайда кете алмайд. Оны аяқ жағында айтамыз. Сондағы і, мысалы і-і теориялық жағынан айтсақ, 20 пайыз, а 40 пайыз Қазақстанда халықтың, 40 пайызы емес, 20 да пайыз деп айтсақ болады, таза қазақтар еді деп айтуға болады, мысалы. Көрдіңіз бе? Біз сондай қиын жағдайда тәуелсіздік алдық і-і. Содан бері, жаңағы шүкір дейтініміз, содан бері соғыссыз, ы-ы содан бері, жаңағы ы-ы ұлтаралық жанжалсыз, ы-ы біз әйтеуір ымыраға келіп. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑әрійне/ уол әр күні/ әр сағатта/ әр неде қазақ халқының намысы тапталып жатты// қазақ халқының үрөлі төмендеп жатты↓/// ↑бірақ біз соның бәріне шыдап// біз жаңағы қазір міне/ жетпіс пайыз іресмій түрде келіп уотырмыз↓/// ↑ал йегер ͡б̊ұған жаңағы/ басқа қазақ мектеб̊ін бітірген// мысалы жаңағы ͡б̊асқ'ұлттың уөкілдерін қосатын болсақ// қазақ балаб̊ақ̊шасына ͡б̊алалар ͡б̊арып жүретін болса// біз қазір сек̊сен/тоқ̊сан деп айтұуға ͡б̊олад// міне келе жатырмыз і і↓/// ↑бұл йенді/ тағы да йекінші мәселелер ͡б̊ар↓/// ↑менің айтпағым/ і і біз йең бастысы/ қазақ тілінде і і жаңағы/ йенді йешқ̊ашан қазақ тілін жоғалтпаймыз// қазақ мемлекетін/ тұуын құлатпаймыз деген// бізге йең үлкен демеу көрдіңіз ͡б̊е↓/// |
↑әрійне/ уол әр ͡гүнү/ әр сағатта/ әр неде қазақ халқының намысы тапталыб̊ жатты// қазақ халқының үрөлү төмөндөб̊ жатты↓/// ↑бірақ ͡піс сонұң бәріне шыдап// біж жаңағы қазір міне/ жетпіс пайыз іресмій түрдө келіп уотұрмұз↓/// ↑ал йегер ͡б̊ұған жаңағы/ басқа ͡ғазағ мектеб̊ім бітірген// мысалы жаңағы ͡б̊асқ'ұлттұң уөкүлдөрің ͡ ғосатым болсақ// қазақ ͡палаб̊ақ̊шасына ͡б̊алалар ͡б̊арыб̊ жүрөтүм болса// біз ͡ғазір сек̊сен/тоқ̊сан деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олад// міне ͡геле жатырмыз і і↓/// ↑бұл йенді/ тағы да йекінші мәселелер ͡б̊ар↓/// ↑менің айтпағым/ і і біз йең бастысы/ қазақ тілінде і і жаңағы/ йенді йешқ̊ашаң ͡ ғазақ тілін жоғалтпаймыз// қазағ мемлекетін/ тұуұң ͡ ғұлатпаймыз деген// бізге йең үлкөн демеу ͡гөрдүңүз ͡б̊е↓/// |
- Әрине, ол әр күні, әр сағатта, әр неде қазақ халқының намысы тапталып жатты, қазақ халқының рөлі төмендеп жатты. Бірақ біз соның бәріне шыдап, біз жаңағы, қазір міне, 70 пайыз ресми түрде келіп отырмыз. Ал егер бұған, жаңағы басқа қазақ мектебін бітірген, мысалы, жаңағы басқа ұлттың өкілдерін қосатын болсақ, қазақ балабақшасына балалар барып жүретін болса, біз қазір 80-90 деп айтуға болад, міне келе жатырмыз і-і. Бұл енді, тағы да екінші мәселелер бар. Менің айтпағым, і-і біз, ең бастысы қазақ тілінде, і-і жаңағы, енді ешқашан қазақ тілін жоғалтпаймыз, қазақ мемлекетін, туын құлатпаймыз деген бізге - ең үлкен демеу, көрдіңіз бе? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ал йенді йекінші мәселе/ жаңағы қазақ тілін і і қайтадан/ жаңағы шын мәнінде/ мемлекеттік тұғырға қондырұу// уол үлкен мәселе↓/// ↑уол йенді/ уөзіңіз жақ̊сы ͡б̊ілесіз// әлі күнге дейін біз тіл тұуралы заң қаб̊ылдай// мемлекеттік тіл тұуралы заң қаб̊ылдай алмай жатырмыз// тіл тұуралы↓/// ↑уөйткені жаңағы мысалы/ іресейдің уөзінд'үш ірет заң қаб̊ылданды↓/// ↑біз йенді көріп уотырмыз ғой↓/// ↑бізде кез келген құб̊ұлыс/ қоғамдағы құб̊ұлыс/ кез келген нәрсе ͡б̊із іресейді қайталаймыз ғой↓/// ↑тіпті сіздің жаңағы/ теледійдарыңыз ͡б̊олсын// іресейде шыққан хаб̊ар// бір жылдан кейін біз уоны қазақ̊ша варыйантын шығарамыз деген сыйақты↓/// ↑йенді уол/ уол жәй іліктеу йемес↓/// ↑уол йенді/ уол уозық үлгі ғой↓/// ↑біздің алдымызда тұрған уозық қой/ мысалы↓/// |
↑ал йенді йекінші мәселе/ жаңағы қазақ тілін і і қайтадан/ жаңағы шын мәнінде/ мемлекеттік тұғұрға ͡ғондұрұу// уол үлкөн мәселе↓/// ↑уол йенді/ уөзүңүж жақ̊сы ͡б̊ілесіз// әлі ͡гүңгө дейім біз тіл тұуралы заң ͡ғаб̊ылдай// мемлекеттік тіл тұуралы заң ͡ғаб̊ылдай алмай жатырмыз// тіл тұуралы↓/// ↑уөйткөнү жаңағы мысалы/ іресейдің уөзүнд'үш ірет заң ͡ғаб̊ылданды↓/// ↑біз йенді ͡гөрүп уотұрмұз ғой↓/// ↑бізде ͡гез ͡гелгең ͡ ғұб̊ұлұс/ қоғамдағы құб̊ұлұс/ кез ͡гелген нәрсе ͡б̊із іресейді ͡ғайталаймыз ғой↓/// ↑тіпті сіздің жаңағы/ теледійдарыңыз ͡б̊олсұн// іресейде шыққан хаб̊ар// бір жылдаң ͡ гейім біз уонұ қазақ̊ша варыйантын шығарамыз деген сыйақты↓/// ↑йенді уол/ уол жәй іліктеу йемес↓/// ↑уол йенді/ уол уозұғ үлгү ғой↓/// ↑біздің алдымызда тұрған уозұқ қой/ мысалы↓/// |
- Ал енді екінші мәселе – жаңағы, қазақ тілін і-і қайтадан, жаңағы шын мәнінде, мемлекеттік тұғырға қондыру - ол үлкен мәселе. Ол енді, өзіңіз жақсы білесіз, әлі күнге дейін біз Тіл туралы заң қабылдай, мемлекеттік тіл туралы заң қабылдай алмай жатырмыз, тіл туралы. Өйткені, жаңағы мысалы, Ресейдің өзінде үш рет заң қабылданды. Біз енді көріп отырмыз ғой. Бізде кез келген құбылыс, қоғамдағы құбылыс, кез келген нәрсе - біз Ресейді қайталаймыз ғой. Тіпті сіздің, жаңағы теледидарыңыз болсын, Ресейде шыққан хабар, бір жылдан кейін біз оны қазақша вариантын шығарамыз деген сияқты. Енді ол, ол жәй іліктеу емес. Ол енді, ол озық үлгі ғой. Біздің алдымызда тұрған озық қой, мысалы. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑міне ͡б̊із/ іресей бірнеше ірет мемлекеттік уорыс тілі тұуралы заң қаб̊ылдағанда// біз жаңағы/ мемлекеттік тіл/ қазақ тілі тұуралы заң қаб̊ылдай алмай уотырмыз↓/// ↑уол бір мәселе ме↓/// ↑йекінші мәселе/ бұл жерде жаңағы/ үлкен мәселе/ йең үлкен мәселе// халықтың уөзі соған жетпей жатыр дайындығы↓/// ↑біз йенді қазір үлкен мәселені// мен жаң'айттым ғой// бір кілтін тапқандай болдым деп↓/// ↑бұл йенді ͡б̊әрін жаңағы/ қағаз жүзінде жасап қойұуға ͡б̊олад↓/// ↑қазақ тілі керемет/ қазақы деген сыйақты// басқа да/ басқа да↓/// ↑мен йенді/ бірақ кейін уоны түсіндім↓/// ↑і і біз/ анау тоқ̊сан үшінші жылы заң қаб̊ылдадық қой↓/// ↑тоқ̊сан үшінші жылы канстійтұусійа қаб̊ылдаған кезде// біз қазақ̊стан ұлттық мемлекет құрұу деген сөз ͡б̊олған↓/// |
↑міне ͡б̊із/ іресей бірнеше ірет мемлекеттік уорұс тілі тұуралы заң ͡ғаб̊ылдағанда// біж жаңағы/ мемлекеттік тіл/ қазақ тілі тұуралы заң ͡ғаб̊ылдай алмай уотұрмұз↓/// ↑уол бір мәселе ме↓/// ↑йекінші мәселе/ бұл жерде жаңағы/ үлкөн мәселе/ йең үлкөн мәселе// халықтың уөзү соған жетпей жатыр дайындығы↓/// ↑біз йенді ͡ғазір үлкөн мәселені// мен жаң'айттым ғой// бір ͡гілтін тапқандай болдұм деп↓/// ↑бұл йенді ͡б̊әрін жаңағы/ қағаж жүзүндө жасап қойұуға ͡б̊олад↓/// ↑қазақ тілі ͡геремет/ қазақы деген сыйақты// басқа да/ басқа да↓/// ↑мен йенді/ бірақ кейін уонұ түсүндүм↓/// ↑і і біз/ анау тоқ̊сан үшүншү жылы заң ͡ғаб̊ылдадық қой↓/// ↑тоқ̊сан үшүншү жылы ͡ганстыыйтұусыйа ͡ғаб̊ылдағаң ͡ гезде// біз ͡ғазақ̊стан ұлттұғ мемлекет құрұу деген сөз ͡б̊олған↓/// |
- Міне біз, Ресей бірнеше рет мемлекеттік орыс тілі туралы заң қабылдағанда, біз жаңағы, мемлекеттік тіл - қазақ тілі туралы заң қабылдай алмай отырмыз. Ол бір мәселе ме? Екінші мәселе - бұл жерде, жаңағы, үлкен мәселе, ең үлкен мәселе - халықтың өзі соған жетпей жатыр, дайындығы. Біз енді қазір, үлкен мәселені мен жаңа айттым ғой, бір кілтін тапқандай болдым деп. Бұл енді, бәрін жаңағы, қағаз жүзінде жасап қоюға болад. Қазақ тілі – керемет, қазақы деген сияқты, басқа да, басқа да. Мен енді, бірақ кейін оны түсіндім. І-і біз, анау 93-ші жылы заң қабылдадық қой. 93-ші жылы Конституция қабылдаған кезде, біз Қазақстан ұлттық мемлекет құру деген сөз болған. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑тоқ̊сан үшінші жылдан кейін/ уондай сөз жоқ// атауымыз қазақ̊стан іреспүублійкасы ͡б̊олып кетті↓/// ↑кеше мына іреферендүум уөткізіп// канстійтұусійаға уөзгерүістер йенгіздік қой↓/// ↑біз академійада ͡б̊ірнеше жыйындар уөткізіп// шырылдадық↓/// ↑ұлттық мемлекет деген сөз жаз'алмадық қой көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑міне/ ұлттық мемлекет деген бір сөз↓/// ↑канстійтұусійамызды құрұу деген мақ̊сатымыз// ұлттық мемлекет құрұу деген мақ̊сатымыз деген// бір сөз ͡б̊олмағаннан кейін// бүкіл дүнійеміз і і кері кетті деп айтұуға ͡б̊олмайды// алға қарай жүрмей тұр↓/// ↑мысалы/ бізд'ұлттық партыйа құрұуға ͡б̊олмайд// діній партыйа құрұуға ͡б̊олмайд↓/// ↑ал йенді жаңағы/ германійаңызда/ аңглійаңызда/ франсійаңызд'ұлттық партыйалар ͡б̊ар// діній партійалар ͡б̊ар// хрійстійанскій партыйалар ͡б̊ар/ мысалы↓/// ↑ көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑үкімет басына/ бійлік басына келіп уотырған↓/// |
↑тоқ̊сан үшүншү жылдаң ͡ гейін/ уондай сөж жоқ// атауұмұз ͡ғазақ̊стан іреспүублійкасы ͡б̊олұп кетті↓/// ↑кеше мына іреферендүум уөткүзүп// канстыйтұусыйаға уөзгөрүстер йеңгіздік қой↓/// ↑біз академійәда ͡б̊ірнеше жыйындар уөткүзүп// шырылдадық↓/// ↑ұлттұғ мемлекет деген сөж жаз'алмадық қой ͡гөрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑міне/ ұлттұғ мемлекет дегем бір сөз↓/// ↑канстыйтұусыйамызды құрұу деген мақ̊сатымыз// ұлттұғ мемлекет құрұу деген мақ̊сатымыз деген// бір сөз ͡б̊олмағаннаң ͡ гейін// бүкүл дүнүйөмүз і і кері ͡гетті деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олмайды// алға ͡ғарай жүрмөй тұр↓/// ↑мысалы/ бізд'ұлттұқ партыйа ͡ғұрұуға ͡б̊олмайд// діній партыйа ͡ғұрұуға ͡б̊олмайд↓/// ↑ал йенді жаңағы/ германыйаңызда/ аңглыйаңызда/ франсыйаңызд'ұлттұқ партыйалар ͡б̊ар// діній партыйалар ͡б̊ар// хрыйстыйанскый партыйалар ͡б̊ар/ мысалы↓/// ↑ көрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑үкүмөт пасына/ бійлік басына ͡геліп уотұрған↓/// |
- 93-ші жылдан кейін ондай сөз жоқ, атауымыз Қазақстан Республикасы болып кетті. Кеше мына референдум өткізіп, Конституцияға өзгерістер енгіздік қой. Біз академияда бірнеше жиындар өткізіп, шырылдадық. Ұлттық мемлекет деген сөз жаза алмадық қой, көрдіңіз бе? Міне, ұлттық мемлекет деген бір сөз. Конституциямызды құру деген мақсатымыз, ұлттық мемлекет құру деген мақсатымыз деген - бір сөз болмағаннан кейін, бүкіл дүниеміз і-і кері кетті деп айтуға болмайды, алға қарай жүрмей тұр. Мысалы, бізде ұлттық партия құруға болмайд, діни партия құруға болмайд. Ал енді жаңағы, Германияңызда, Англияңызда, Францияңызда ұлттық партиялар бар, діни партиялар бар, христианский партиялар бар, мысалы. Көрдіңіз бе? Үкімет басына, билік басына келіп отырған. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑біз әлі күнге дейін// і і жаңағы канстійтұусійамызд'ұлттық мемлекет құрұу деген сөз ͡б̊олмағаннан кейін// көп нәрседен кідіріс тауып тұрмыз↓/// ↑ғарыйфолл'аға / сіз йенді мынау ғылымый түрде// жоқ жақ̊сы/ ғылымый түрде// жақ̊сы түсіндіріп жатčыз↓/// ↑мысалға мен уөзім// жақ̊сы қаб̊ылдап уотырмын↓/// ↑мысалға тілші іретінде/ адам іретінде мысалға жеткізіп тұрып айтып уотырсыз↓/// ↑йенді мен айтайын дегенім// сіздің жаңағы маман іретінде/ фійлолог ғалым іретінд'ішіңіз толып тұр↓/// ↑уоны сіз айта ͡б̊ерүуг'әлі тәулік керек̊ сыйақты↓/// ↑сізге қазір ͡б̊ес ақ мійнұут ұуақыт қалды↓/// |
↑біз әлі ͡гүңгө дейін// і і жаңағы ͡ганстыйтұусыйамызд'ұлттұқ мемлекет құрұу деген сөз ͡б̊олмағаннаң ͡ гейін// көп нәрседең ͡ гідіріс тауұп тұрмұз↓/// ↑ғарыйфолл'аға / сіз йенді мынау ғылымый түрдө// жоғ жақ̊сы/ ғылымый түрдө// жақ̊сы түсүндүріб̊ жатčыз↓/// ↑мысалға мен уөзүм// жақ̊сы қаб̊ылдап уотұрмұн↓/// ↑мысалға тілші іретінде/ адам іретінде мысалға жеткізіп тұрұб̊ ͡айтып уотұрсұз↓/// ↑йенді мен айтайын дегенім// сіздің жаңағы маман іретінде/ фыйлолог ғалым іретінд'ішіңіз толұп тұр↓/// ↑уонұ сіз айта ͡б̊ерүуг'әлі тәулүк керек̊ сыйақты↓/// ↑сізге қазір ͡б̊ес ағ мійнұут ұуақыт қалды↓/// |
- Біз әлі күнге дейін, і-і жаңағы Конституциямызда ұлттық мемлекет құру деген сөз болмағаннан кейін көп нәрседен кідіріс тауып тұрмыз.
- Ғарифолла аға, сіз енді, мынау ғылыми түрде, жоқ жақсы, ғылыми түрде, жақсы түсіндіріп жатсыз. Мысалға мен өзім, жақсы қабылдап отырмын. Мысалға тілші ретінде, адам ретінде, мысалға, жеткізіп тұрып айтып отырсыз. Енді мен айтайын дегенім, сіздің жаңағы, маман ретінде, филолог-ғалым ретінде ішіңіз толып тұр. Оны сіз айта беруге әлі тәулік керек сияқты. Сізге қазір бес-ақ минут уақыт қалды. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑бес мійнұут ұуақыт қалса// мен йенд'айтайын ұуақытымды↓/// ↑мен жолын тапқандай болдым↓/// ↑уоны ͡б̊ірнеше жылдам бер'айтып жүрмін↓/// ↑ і і бізде/ і і шын мәнінде/ і і мысалы ͡б̊іреулер айтад// уой/ асамблейа деген керегі жоқ↓/// ↑байағыд'алпыс прасент басқа ͡б̊олғаннан кейін// қазір жыйырм'ақ прасент басқ'ұлттар ↓/// ↑неге ͡б̊ізг'асамблейа керек дейд↓/// ↑уоны таратайық дейд↓/// ↑біреулер анау дейд// біреулер мынау дейд↓/// ↑біреулер айтад// йекі палата ͡б̊ізге не қажеті ͡б̊ар дейд↓/// ↑сенат таратайық дейд↓/// ↑і і мәселенің бәрі қайдан келіп̊ шығад↓/// ↑мен йенді сізге уосы жерде/ уөзім бір жаңалығым іретінд'айтайын // әлеуметтік лійнгвійст іретінде↓/// ↑бізде мына мектеп бар ͡б̊ілесіз↓/// ↑қазақ мектеб̊і/ аралас мектеп/ уорыс мектеп↓/// ↑йенді сіз уойлаңыз// ы ы бұл дүнійежүзінде жоқ бұндай↓/// |
↑бес мійнұут ұуақыт қалса// мен йенд'айтайын ұуақытымды↓/// ↑мен жолұн тапқандай болдұм↓/// ↑уонұ ͡б̊ірнеше жылдам бер'айтып жүрмүн↓/// ↑ і і бізде/ і і шын мәнінде/ і і мысалы ͡б̊іреулөр айтад// уой/ ассамблейә дегең ͡ герегі жоқ↓/// ↑байағыд'алпыс прасент ͡пасқа ͡б̊олғаннаң ͡ гейін// қазір жыйырм'ақ прасент ͡пасқ'ұлттар ↓/// ↑неге ͡б̊ізг'ассамблейә керек дейд↓/// ↑уонұ таратайығ ͡дейд↓/// ↑біреулөр анау дейд// біреулөр мынау дейд↓/// ↑біреулөр айтад// йекі палата ͡б̊ізге не қажеті ͡б̊ар дейд↓/// ↑сенат таратайығ ͡дейд↓/// ↑і і мәселенің бәрі ͡ғайдаң ͡ геліп̊ шығад↓/// ↑мен йенді сізге уосұ жерде/ уөзүм бір жаңалығым іретінд'айтайын // әлеумөттүк лійңгвійс іретінде↓/// ↑бізде мына мектеп ͡пар ͡б̊ілесіз↓/// ↑қазағ мектеб̊і/ аралас мектеп/ уорұс мектеп↓/// ↑йенді сіз уойлаңыз// ы ы бұл дүнүйөжүзүндө жоқ ͡пұндай↓/// |
- Бес минут уақыт қалса, мен енді айтайын уақытымды. Мен жолын тапқандай болдым. Оны бірнеше жылдан бері айтып жүрмін. І-і бізде, і-і шын мәнінде, і-і мысалы, біреулер айтад: «Ой, Ассамблея деген керегі жоқ. Баяғыда 60 процент басқа болғаннан кейін, қазір 20-ақ процент басқа ұлттар. Неге бізге Ассамблея керек?» дейд. «Оны таратайық» дейд. Біреулер анау дейд, біреулер мынау дейд. Біреулер айтад: «Екі палата бізге не қажеті бар» дейд. «Сенат таратайық» дейд. І-і мәселенің бәрі қайдан келіп шығад? Мен енді сізге осы жерде, өзім бір жаңалығым ретінде айтайын, әлеуметтік лингвист ретінде. Бізде мына мектеп бар, білесіз. Қазақ мектебі, аралас мектеп, орыс мектеп. Енді сіз ойлаңыз, ы-ы бұл дүниежүзінде жоқ бұндай. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йең бірінші йенді жарайд// қазақ мектеб̊і ͡б̊ар/ уорыс мектеб̊і ͡б̊ар↓/// ↑йенді уол бар ғой// мысалы↓/// ↑әрійне/ іресейде қазақ мектеб̊і жоқ мысалы↓/// ↑күніү кешеге дейін менің ауылымда// астраханьда мысалы қазақ педүучійлійшшесі ͡б̊олған↓/// ↑мын'амаңгелді айталылар/ атақт'атақты мійнійстрлеріміз көп// әнес сарай сыйақт'ағаларымыз // бәрі сол қазақ үучійлійшшесін бітірген астрахандағы↓/// ↑уодан кейін қазақ мектептері ͡б̊олған/ көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑менің айтайын дегенім// аралас мектеп деген қайдан шықты деген мәселеге тоқталғым келед↓/// ↑бір кезде патш̆'үкіметі бізді кеп жаулады↓/// ↑і і бірте ͡б̊ірте йенді і і мынау/ мың сегіз жүзінші жылдың айағынан кейін// неше түрл'әлгі нійзамдар ͡б̊олды ғой↓/// ↑і і уолар заң шығарып уотырды ғой↓/// ↑дала заңы/ басқа заңдар шығарып уотырд↓/// |
↑йең бірінші йенді жарайд// қазағ мектеб̊і ͡б̊ар/ уорұс мектеб̊і ͡б̊ар↓/// ↑йенді уол бар ғой// мысалы↓/// ↑әрійне/ іресейде қазағ мектеб̊і жоғ мысалы↓/// ↑күнү кешеге дейін менің ауұлұмда// астраханьда мысалы қазақ педүучійлійшшесі ͡б̊олған↓/// ↑мын'амаңгелді айталылар/ атақт'атақты мійнійстрлеріміз ͡гөп// әнес сарай сыйақт'ағаларымыз // бәрі сол ͡ғазағ үучійлійшшесім бітірген астрахандағы↓/// ↑уодаң ͡ гейің ͡ ғазағ мектептері ͡б̊олған/ көрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑менің айтайын дегенім// аралас мектеп дегең ͡ ғайдан шықты деген мәселеге тоқталғым ͡гелед↓/// ↑бір ͡гезде патш̆'үкүмөті бізді ͡геб̊ жаулады↓/// ↑і і бірте ͡б̊ірте йенді і і мынау/ мың сегіж жүзүншү жылдың айағынаң ͡ гейін// неше түрл'әлгі ныйзамдар ͡б̊олдұ ғой↓/// ↑і і уолар заң шығарып уотұрдұ ғой↓/// ↑дала заңы/ басқа заңдар шығарып уотұрд↓/// |
- Ең бірінші, енді жарайд, қазақ мектебі бар, орыс мектебі бар. Енді ол бар ғой, мысалы. Әрине, Ресейде қазақ мектебі жоқ, мысалы. Күні кешеге дейін менің ауылымда, Астраханьда мысалы, қазақ педучилищесі болған. Мына Амангелді Айталылар, атақты-атақты министрлеріміз көп, Әнес Сарай сияқты ағаларымыз, бәрі - сол қазақ училищесін бітірген Астрахандағы. Одан кейін қазақ мектептері болған, көрдіңіз бе? Менің айтайын дегенім – «аралас мектеп деген қайдан шықты?» деген мәселеге тоқталғым келед. Бір кезде патша үкіметі бізді кеп жаулады. І-і бірте-бірте енді і-і мынау, 1800 жылдың аяғынан кейін неше түрлі, әлгі низамдар болды ғой. І-і олар заң шығарып отырды ғой. Дала заңы, басқа заңдар шығарып отырд. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑бір кезде уоларға і і бұрын қылыштың жүзімен// жаңағы зор қорыұқ/ күшпен басып алған жерлерін// йенд'ақылмен / айламен басқарұу керек болд↓/// ↑жаңағы генерал гүуб̊ернаторлар құрылды↓/// ↑і і йенді ͡б̊ұларға тілмаштар керек болд// старшындар керек болд↓/// ↑йенді уорыстың/ мысалы уоблыс уорталығы дейміз ғой йенді// уол кезде жаңағы↓/// ↑мысалы/ торғай уоблысы ͡б̊олд// семей уоблысы ͡б̊олд// уорал уоблысы ͡б̊олд↓/// ↑сол уоблыстың уорталығында тұрған генерал гүуб̊ернатор/ ауылдың адамына қалай әсер йетед↓/// ↑алым салықты қалай жыйнайд/ мысалы↓/// ↑уолар ауылдың старшындарын тағайындады↓/// ↑йағній тілмаштар үшін/ старшындар үшін і і кійргійскій/ ұрұускій тйүуземный школа деген ашылды// бүкіл қазақтың даласында↓/// ↑мен сізге қазір йенд'ауыр да ͡б̊олс'айтам ↓/// ↑уоқұу мійнійстрі/ басқалар тыңдап уотčа// біздің аралас мектеп дегеніміз// ұрұускій/кійргійскій түуземный школа сол/ көрдіңіз ͡б̊е↓/// |
↑бір ͡гезде уоларға і і бұрұң ͡ ғылыштың жүзүмөн// жаңағы зор ͡ғорлұқ/ күшпөм басыб̊ ͡алған жерлерін// йенд'ақылмен / айламем басқарұу ͡герек болд↓/// ↑жаңағы генерал гүуб̊өрнаторлар ͡ғұрұлдұ↓/// ↑і і йенді ͡б̊ұларға тілмаштар ͡герек болд// старшындар ͡герек болд↓/// ↑йенді уорұстұң/ мысалы уоблұс уорталығы дейміз ғой йенді// уол ͡гезде жаңағы↓/// ↑мысалы/ торғай уоблұсұ ͡б̊олд// семей уоблұсұ ͡б̊олд// уорал уоблұсұ ͡б̊олд↓/// ↑сол уоблұстұң уорталығында тұрған генерал гүуб̊өрнатор/ ауұлдұң адамына ͡ғалай әсер йетед↓/// ↑алым салықты қалай жыйнайд/ мысалы↓/// ↑уолар ауұлдұң старшындарын тағайындады↓/// ↑йағный тілмаштар үшүн/ старшындар үшүн і і кійргійскій/ұрұускій тйүузөмнұй школа деген ашылды// бүкүл ͡ғазақтың даласында↓/// ↑мен сізге қазір йенд'ауұр да ͡б̊олс'айтам ↓/// ↑уоқұу мійнійстрі/ басқалар тыңдап уотčа// біздің аралас мектеп дегеніміз// ұрұускій/кійргійскій түузөмнұй школа сол/ көрдүңүз ͡б̊е↓/// |
- Бір кезде оларға і-і бұрын қылыштың жүзімен, жаңағы зор қорлық, күшпен басып алған жерлерін енді ақылмен, айламен басқару керек болд. Жаңағы генерал-губернаторлар құрылды. І-і енді бұларға тілмаштар керек болд, старшындар керек болд. Енді орыстың, мысалы облыс орталығы дейміз ғой енді ол кезде, жаңағы. Мысалы, Торғай облысы болд, Семей облысы болд, Орал облысы болд. Сол облыстың орталығында тұрған генерал-губернатор ауылдың адамына қалай әсер етед? Алым-салықты қалай жинайд, мысалы? Олар ауылдың старшындарын тағайындады. Яғни тілмаштар үшін, старшындар үшін і-і киргизский-русский тюземный школа деген ашылды бүкіл қазақтың даласында. Мен сізге қазір енді ауыр да болса айтам. Оқу министрі, басқалар тыңдап отса, біздің аралас мектеп дегеніміз – русский-киргизский туземный школа - сол, көрдіңіз бе? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑түуземнайа школа/ бұратана халықтардың мектеб̊і↓/// ↑вот біз сол әлі/ сол маделмен келе жатырмыз↓/// ↑бізге йең керегі/ бізге жаңағы прасент čанымыз аз ͡б̊олғаннан кейін йең керек// бізг'аралас мектеп керек йед көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑қазақ̊стан жағдайында↓/// ↑аралас мектеп і і мынау уорыс тілді қазақтарды// уорыс тілінде уоқып жатқан балаларды қазақ̊шағ'ауыстырұу керек йед↓/// ↑ал біз керісінше/ қазір неде/ қазақ мектеб̊інде уоқып жатқандард'анау кәсіптің несі/ жаңағы кәсіб̊ій жоғары/ бәсекеге қаб̊ілетті деп// біз аралас мектепк'ауыстырып жатырмыз↓/// ↑аралас мектеб̊іне уорыс мектеб̊ін ауыстырып жатырмыз↓/// ↑аралас мектеб̊інің уөзінде ͡б̊арлық тәрб̊ійе// көп нәрселер уорыс тілінде жүріп жатыр↓/// ↑түгел↓/// ↑бізде қазір йенді ͡б̊ұл жаңағы/ мен сізге жолын таптым// уос'ұзақ уойланып жүріп// тілім жеткенш'айтып жүрм↓/// |
↑түузөмнайа школа/ бұратана халықтардың мектеб̊і↓/// ↑вот ͡піс сол әлі/ сол маделмең ͡ геле жатырмыз↓/// ↑бізге йең ͡герегі/ бізге жаңағы прасент čанымыз аз ͡б̊олғаннаң ͡ гейін йең ͡герек// бізг'аралас мектеп керек йед көрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑қазақ̊стан жағдайында↓/// ↑аралас мектеп і і мынау уорұс тілді ͡ғазақтарды// уорұс тілінде уоқұб̊ жатқам балаларды қазақ̊шағ'ауұстұрұу керек йед↓/// ↑ал біз ͡герісінше/ қазір неде/ қазағ мектеб̊інде уоқұб̊ жатқандард'анау кәсіптің несі/ жаңағы ͡гәсіб̊ій жоғары/ бәсекеге қаб̊ілетті деп// біз аралас мектепк'ауұстұрұп жатырмыз↓/// ↑аралас мектеб̊іне уорұс мектеб̊ін ауұстұрұб̊ жатырмыз↓/// ↑аралас мектеб̊інің уөзүндө ͡б̊арлық тәрб̊ійе// көп нәрселер уорұс тілінде жүрүб̊ жатыр↓/// ↑түгөл↓/// ↑бізде қазір йенді ͡б̊ұл жаңағы/ мен сізге жолұн таптым// уос'ұзақ уойланыб̊ жүрүп// тілім жеткенш'айтып жүрм↓/// |
- Туземная школа -бұратана халықтардың мектебі. Вот біз, сол әлі, сол модельмен келе жатырмыз. Бізге ең керегі, бізге жаңағы, процент санымыз аз болғаннан кейін ең керек, бізге аралас мектеп керек ед, көрдіңіз бе? Қазақстан жағдайында. Аралас мектеп, і-і мынау орыс тілді қазақтарды, орыс тілінде оқып жатқан балаларды қазақшаға ауыстыру керек ед. Ал, біз керісінше, қазір неде, қазақ мектебінде оқып жатқандарды анау кәсіптің несі, жаңағы, кәсіби жоғары, бәсекеге қабілетті деп, біз аралас мектепке ауыстырып жатырмыз. Аралас мектебіне орыс мектебін ауыстырып жатырмыз. Аралас мектебінің өзінде барлық тәрбие, көп нәрселер орыс тілінде жүріп жатыр. Түгел. Бізде қазір енді, бұл жаңағы, мен сізге жолын таптым, осы ұзақ ойланып жүріп, тілім жеткенше айтып жүрм. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑бізге қазір мысалы/ әрб̊ір ͡б̊ірінші қыркүйекке келгенде// йекі мектеп қалұу керек↓/// ↑заң бойынша ͡б̊ізде ͡б̊олашақта/ тек бір ақ мектеп болұу керек↓/// ↑уол мемлекеттік мектеп болұу керек↓/// ↑әскер жүз прасент пйүуджеттің қаржыландырады↓/// ↑уол мысалы/ түгөл мемлекеттік тілд'істеу керек↓/// ↑мысалы/ жетім балалар үйү/ жетім балалар үйүн де мемлекет қой уон'асырап уотұр↓/// ↑уонұң тәрб̊ійешілері/ уонұң балалары/ уондағы жаңағы ͡б̊ерілетім бәрі// мемлекеттік тілде ͡б̊олұу ͡герек↓/// ↑аурұухана деген сыййақты↓/// ↑бәрі мемлекеттік пе↓/// ↑йенді ͡б̊ізде ͡б̊олашақт'ійдеалды түрд'айтқанда // мүмкүн жыйырма жылдаң гейін// уотұж жылдаң гейін уонұ ͡б̊із гөрөрмүз гөрмөспүз↓/// ↑балаларымыз/ немерелеріміз гөрөр↓/// ↑бәріб̊ір ͡б̊іс соғаң гелеміз// мемлекеттік тілге↓/// ↑қазір ͡б̊іздің баспасөзүмүздің алпыс/жетпіс просенті жұмұс істеб̊ жүргөн жұурналыйстер/ ақындар/ жазұушұлар↓/// |
↑бізге қазір мысалы/ әрб̊ір ͡б̊ірінші ͡ғыркүйөккө келгенде// йекі мектеп қалұу ͡герек↓/// ↑заң бойұнша ͡б̊ізде ͡б̊олашақта/ тек бір ағ мектеп полұу ͡герек↓/// ↑уол мемлекеттіг мектеп полұу ͡герек↓/// ↑әскер жүз просент пйүуджөттөң ғаржыландырады↓/// ↑уол мысалы/ түгөл мемлекеттік тілд'істеу керек↓/// ↑мысалы/ жетім балалар үйү/ жетім балалар үйүн де мемлекет қой уон'асырап уотұр↓/// ↑уонұң тәрб̊ійешілері/ уонұң балалары/ уондағы жаңағы ͡б̊ерілетім бәрі// мемлекеттік тілде ͡б̊олұу ͡герек↓/// ↑аурұухана деген сыййақты↓/// ↑бәрі мемлекеттік пе↓/// ↑йенді ͡б̊ізде ͡б̊олашақт'ійдеалды түрд'айтқанда // мүмкүн жыйырма жылдаң гейін// уотұж жылдаң гейін уонұ ͡б̊із гөрөрмүз гөрмөспүз↓/// ↑балаларымыз/ немерелеріміз гөрөр↓/// ↑бәріб̊ір ͡б̊іс соғаң гелеміз// мемлекеттік тілге↓/// ↑қазір ͡б̊іздің баспасөзүмүздің алпыс/жетпіс просенті жұмұс істеб̊ жүргөн жұурналыйстер/ ақындар/ жазұушұлар↓/// |
-Бізге қазір, мысалы, әрбір 1 қыркүйекке келгенде, екі мектеп қалу керек. Заң бойынша, бізде болашақта тек бір-ақ мектеп болу керек. Ол мемлекеттік мектеп болу керек. Әскер 100 процент бюджеттен қаржыландырады. Ол, мысалы, түгел мемлекеттік тілде істеу керек. Мысалы, жетім балалар үйі, жетім балалар үйін де мемлекет қой оны асырап отыр. Оның тәрбиешілері, оның балалары, ондағы, жаңағы берілетін бәрі - мемлекеттік тілде болу керек. Аурухана деген сияқты. Бәрі мемлекеттік пе? Енді бізде болашақта идеалды түрде айтқанда, мүмкін 20 жылдан кейін, 30 жылдан кейін оны біз көрерміз-көрмеспіз. Балаларымыз, немерелеріміз көрер. Бәрібір біз соған келеміз, мемлекеттік тілге. Қазір біздің баспасөзіміздің 60-70 проценті жұмыс істеп жүрген журналистер, ақындар, жазушылар. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑бәрі сол қытайдан қазақ мектеб̊ін бітіріп келгендер↓/// ↑моңғолійад'әлі күңге дейін бар↓/// ↑ал неге уолар ы ы қазір мысалы/ тек қана қытайда қытай қазақ̊ша уоқытад// уөзб̊ек̊станда уөзб̊ек̊ше уоқытад↓/// ↑ал бұны/ бір әдейі қазаққ'істеп жіб̊еріп уотырған қысастық деп уойламау керек↓/// ↑әлемдік тренд деген болады ғой↓/// ↑қазір дүнійежүзінде ͡б̊ір мемлекет бір тіл деген тренд↓/// ↑мысалы/ қазір сіз іресейге ͡б̊арсаңыз// қара жұмыс істеп// йеден жұуұудың уөзүне жаңағы// қоқыс тазартұудың уөзүне уорыс тілін білмесеңіз// сіз жұмысқ'алмайды ↓/// ↑сол айтайын дегенім// бізде ͡б̊олашақта жыйырма/ уотыз/ қырық жылдан кейін// бір ақ мектеп болұуы мүмкін↓/// ↑уол қазақ мектеб̊і ͡б̊олұуы мүмкін↓/// ↑мемлекеттік тілдегі мектеп болұуы мүмкін↓/// ↑біс соған шейін/ қазір ͡б̊ізде йек'ақ мектеп болұу керек↓/// |
↑бәрі сол ͡ғытайдаң ͡ ғазағ мектеб̊ім бітіріп келгендер↓/// ↑моңғолұйад'әлі күңгө дейім бар↓/// ↑ал неге уолар ы ы қазір мысалы/ тек қана ͡ғытайда ͡ғытай ͡ғазақ̊ша уоқұтад// уөзб̊өк̊станда уөзб̊өк̊шө уоқұтад↓/// ↑ал бұнұ/ бір әдейі ͡ғазаққ'істеп жіб̊еріп уотұрғаң ͡ ғысастығ ͡деп уойламау ͡герек↓/// ↑әлемдік тренд дегем болады ғой↓/// ↑қазір дүнүйөжүзүндө ͡б̊ір мемлекет ͡пір тіл деген тренд↓/// ↑мысалы/ қазір сіз іресейге ͡б̊арсаңыз// қара жұмұс істеп// йеден жұуұудұң уөзүнө жаңағы// қоқұс тазартұудұң уөзүнө уорұс тілім білмесеңіз// сіж жұмұсқ'алмайды ↓/// ↑сол айтайын дегенім// бізде ͡б̊олашақта жыйырма/ уотұз/ қырығ жылдаң ͡ гейін// бір ағ мектеп ͡полұуұ мүмкүн↓/// ↑уол ͡ғазағ мектеб̊і ͡б̊олұуұ мүмкүн↓/// ↑мемлекеттік тілдегі мектеп ͡полұуұ мүмкүн↓/// ↑біс соған шейін/ қазір ͡б̊ізде йек'ақ мектеп ͡полұу ͡герек↓/// |
- Бәрі - сол Қытайдан қазақ мектебін бітіріп келгендер. Монғолияда әлі күнге дейін бар. Ал неге олар ы-ы қазір, мысалы, тек қана Қытайда қытай, қазақша оқытад, Өзбекстанда өзбекше оқытад. Ал бұны бір әдейі қазаққа істеп жіберіп отырған қысастық деп ойламау керек. Әлемдік тренд деген болады ғой. Қазір дүниежүзінде «бір мемлекет - бір тіл» деген тренд. Мысалы, қазір сіз Ресейге барсаңыз, қара жұмыс істеп, еден жуудың өзіне, жаңағы қоқыс тазартудың өзіне орыс тілін білмесеңіз, сіз жұмысқа алмайды. Сол айтайын дегенім, бізде болашақта 20-30-40 жылдан кейін бір-ақ мектеп болуы мүмкін. Ол қазақ мектебі болуы мүмкін. Мемлекеттік тілдегі мектеп болуы мүмкін. Біз соған шейін қазір бізде екі-ақ мектеп болу керек. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑бірінші жаңағы/ қазақ тілді мектеп// мемлекеттік тілдегі мектеп↓/// ↑йекіншісі/ аралас мектеп болұу керек↓/// ↑уосы мектеп іреформасын қалай тез жүзег'асырсақ // біз сол уон йекі жылдан кейін ғана уоның нәтійжесін көреміз↓/// ↑дүнійежүзінің тәжірійб̊есінде көрсетіп уотыр↓/// ↑бастауыш мектеп деген// тек уөз тілінде ͡б̊олұу керек↓/// ↑жоқ/ менің балам басқа тілде уоқысын десе// уол тек қана ͡б̊есінші сыныптан әрі қарай кетүуі керек↓/// ↑бірақ жаңағы/ бастауыш мектеп түгел жүз пайыз қазақ мектеб̊інде// не мемлекеттік тілде ͡б̊олұуы керек↓/// ↑йегер ͡б̊із уосұны жүзег'асыра алсақ// біздің жаңағы канстійтұутсійамызд'ұлттық мемлекет// ұлттық деген сөз// жазұу ͡б̊олмаса да ͡б̊із автоматты түрде сол ұлттықғ мемлекетке келеміз↓/// |
↑бірінші жаңағы/ қазақ тілді мектеп// мемлекеттік тілдегі мектеп↓/// ↑йекіншісі/ аралас мектеп ͡полұу ͡герек↓/// ↑уосұ мектеп іреформасың ͡ ғалай теж жүзөг'асырсақ // біс сол уон йекі жылдаң ͡ гейін ғана уонұң нәтійжесің ͡ гөрөмүз↓/// ↑дүнүйөжүзүнүң тәжірійб̊есінде ͡гөрсөтүп уотұр↓/// ↑бастауұш мектеп деген// тек уөз тілінде ͡б̊олұу ͡герек↓/// ↑жоқ/ менің балам басқа тілде уоқұсұн десе// уол тек қана ͡б̊есінші сыныптан әрі ͡ғарай ͡гетүуү керек↓/// ↑бірағ жаңағы/ бастауұш мектеп түгөл жүз пайыз ͡ғазағ мектеб̊інде// не мемлекеттік тілде ͡б̊олұуұ ͡герек↓/// ↑йегер ͡б̊із уосұнұ жүзөг'асыра алсақ// біздің жаңағы ͡ганстыйтұутсыйамызд'ұлттұқ мемлекет// ұлттұғ ͡деген сөз// жазұу ͡б̊олмаса да ͡б̊із автоматты түрдө сол ұлттұғ мемлекетке ͡гелеміз↓/// |
- Бірінші, жаңағы, қазақ тілді мектеп, мемлекеттік тілдегі мектеп. Екіншісі - аралас мектеп болу керек. Осы мектеп реформасын қалай тез жүзеге асырсақ, біз сол 12 жылдан кейін ғана оның нәтижесін көреміз. Дүниежүзінің тәжірибесінде көрсетіп отыр. Бастауыш мектеп деген - тек өз тілінде болу керек. Жоқ, менің балам басқа тілде оқысын десе, ол тек қана бесінші сыныптан әрі қарай кетуі керек. Бірақ, жаңағы, бастауыш мектеп түгел 100 пайыз қазақ мектебінде, не мемлекеттік тілде болуы керек. Егер біз осыны жүзеге асыра алсақ, біздің, жаңағы, Конститутциямызда ұлттық мемлекет, ұлттық деген сөз, жазу болмаса да, біз автоматты түрде сол ұлттық мемлекетке келеміз. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ал йенді/ уол адам правасын қорғау/ құқығын қорғау/ басқ'ұлттың құқығын қорғау деген мәселе// уөте жақ̊сы мәселе↓/// ↑бірақ жаңағы/ тағы да қайталап айтам// жүз тоқ̊сан йелдің ішінде қазақ// қазақ болып тұрұуы керек↓/// ↑йенді шынын айтқан кезде// жаңа мен хаб̊арымыздың басынд'айттым ғой↓/// ↑тіл тұуралы ͡б̊із талай хаб̊арлар дайындағамбыз↓/// ↑әлі де құдай қалас'әзірлерміз ↓/// ↑әлі де құдай қаласа// сізб̊ен сұқбаттасармыз↓/// ↑йенді сол хаб̊арлардың ішінде// уол жаңағы неге ͡б̊естен белі шықпай жатқан бала уорыс тілінде сөйлейд// сол төңүректег'әңгімелер негізінен↓/// ↑ал сіз ͡б̊үгін/ сізб̊ен болған сұхбат мүлдем басқа↓/// ↑ғылымый тұрғыда/ сіз үлкен жаңағы мемлекеттік дәрежеде// мемлекеттік деңгейде жақ̊сы пікір ͡б̊ілдірдіңіз↓/// ↑әңгімеңізге көп ырахмет↓/// ↑құдай қаласа/ тағы да кездесеміз↓/// ↑уосымен бүгінгі хаб̊арымызд'айақтауға ұрұқ̊сат йетіңіз↓/// ↑сізге көп алғысымызды ͡б̊ілдіреміз↓/// ↑құрметті көрермендер/ хаб̊арымыз айақталды↓/// ↑қош сау ͡б̊олыңыздар↓/// |
↑ал йенді/ уол адам правасың ͡ ғорғау/ құқұғұң ͡ ғорғау/ басқ'ұлттұң құқұғұң ͡ ғорғау деген мәселе// уөтө жақ̊сы мәселе↓/// ↑бірағ жаңағы/ тағы да ͡ғайталаб̊ ͡айтам// жүз тоқ̊сан йелдің ішінде қазақ// қазақ ͡полұп тұрұуұ ͡герек↓/// ↑йенді шынын айтқаң ͡ гезде// жаңа мен хаб̊арымыздың басынд'айттым ғой↓/// ↑тіл тұуралы ͡б̊із талай хаб̊арлар дайындағамбыз↓/// ↑әлі де құдай ͡ғалас'әзірлерміз ↓/// ↑әлі де құдай ͡ғаласа// сізб̊ен сұқбаттасармыз↓/// ↑йенді сол хаб̊арлардың ішінде// уол жаңағы неге ͡б̊естем белі шықпай жатқам бала уорұс тілінде сөйлөйд// сол төңүрөктег'әңгімелер негізінен↓/// ↑ал сіз ͡б̊үгүн/ сізб̊ем болған сұхбат мүлдөм басқа↓/// ↑ғылымый тұрғұда/ сіз үлкөн жаңағы мемлекеттік дәрежеде// мемлекеттік деңгейде жақ̊сы пікір ͡б̊ілдірдіңіз↓/// ↑әңгімеңізге ͡гөп ырахмет↓/// ↑құдай ͡ғаласа/ тағы да ͡гездесеміз↓/// ↑уосұмем бүгүңгү хаб̊арымызд'айақтауға ұрұқ̊сат йетіңіз↓/// ↑сізге ͡гөб̊ ͡алғысымызды ͡б̊ілдіреміз↓/// ↑құрметті ͡гөрөрмөндер/ хаб̊арымыз айақталды↓/// ↑қош сау ͡б̊олұңұздар↓/// |
- Ал енді, ол адам правасын қорғау, құқығын қорғау, басқа ұлттың құқығын қорғау деген мәселе - өте жақсы мәселе. Бірақ, жаңағы, тағы да қайталап айтам, 190 елдің ішінде қазақ - қазақ болып тұруы керек.
- Енді, шынын айтқан кезде, жаңа мен хабарымыздың басында айттым ғой. Тіл туралы біз талай хабарлар дайындағанбыз. Әлі де құдай қаласа әзірлерміз. Әлі де құдай қаласа, сізбен сұқбаттасармыз. Енді сол хабарлардың ішінде, ол жаңағы, неге бестен белі шықпай жатқан бала орыс тілінде сөйлейд, сол төңіректегі әңгімелер, негізінен. Ал сіз бүгін, сізбен болған сұхбат мүлдем басқа. Ғылыми тұрғыда сіз үлкен, жаңағы мемлекеттік дәрежеде, мемлекеттік деңгейде жақсы пікір білдірдіңіз. Әңгімеңізге көп рахмет! Құдай қаласа, тағы да кездесеміз. Осымен бүгінгі хабарымызды аяқтауға рұқсат етіңіз. Сізге көп алғысымызды білдіреміз. Құрметті көрермендер, хабарымыз аяқталды. Қош, сау болыңыздар! |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑уосыдан йекі жүз жылдан астам бұрын/ дүнійеге келген бөкей уордасы// біз ылғый бұл бөкей уордасын/ тұңғыштар уордасы деп айтып келе жатырмыз↓/// ↑шынында да/ мынау соңғы кездегі/ әсіресе тәуелсіздік кездегі/ тәуелсіз кезеңдегі ͡б̊арлық ашылған архыйвтерді// басқа деректерд'алып // бәрін салыстырып қарайтын болсақ// уосы тұңғыштар деген сөзіміз/ уонан сайын әрі қарай ашыла түсед↓/// ↑әрійне/ мен бұл жерде жаңағы ͡б̊өкей уордасы дегенде// қазіргі тек қана ͡б̊өкей уордас'ауданын айтып уотырған жоқпын↓/// ↑бұл бүкүл батыс уөлкесі// уоның ішінд'атырау да кіріп кетед// маңғыстау да кіріп кетед// астраханьның көп бөлігі/ волгоград/ саратовтың көп бөлігі кірген↓/// ↑бұл бөкей уордасы деген ұғым// біздің әлі ͡б̊ізде ғылымый уорнықпай жатыр↓/// |
↑уосұдан йекі жүж жылдан астам бұрұн/ дүнүйөгө келгем бөкөй уордасы// біз ылғый бұл бөкөй уордасын/ тұңғұштар уордасы деб̊ ͡айтып келе жатырмыз↓/// ↑шынында да/ мынау соңғұ ͡гездегі/ әсіресе тәуөлсүздүк кездегі/ тәуөлсүз ͡гезеңдегі ͡б̊арлығ ашылған архыйвтерді// басқа деректерд'алып // бәрін салыстырып қарайтым болсақ// уосұ тұңғұштар деген сөзүмүз/ уонан сайын әрі ͡ғарай ашыла түсөд↓/// ↑әрійне/ мем бұл жерде жаңағы ͡б̊өкөй уордасы дегенде// қазіргі тек қана ͡б̊өкөй уордас'ауданын айтып уотұрған жоқпұн↓/// ↑бұл бүкүл батыс уөлкөсү// уонұң ішінд'атырау да ͡гіріп кетед// маңғыстау да ͡гіріп кетед// астраханьның ͡гөп ͡пөлүгү/ волгоград/ саратовтұң ͡гөп ͡пөлүгү кірген↓/// ↑бұл бөкөй уордасы деген ұғұм// біздің әлі ͡б̊ізде ғылымый уорнұқпай жатыр↓/// |
- Осыдан 200 жылдан астам бұрын дүниеге келген Бөкей ордасы, біз ылғи, бұл Бөкей ордасын "тұңғыштар ордасы" деп айтып келе жатырмыз. Шынында да, мынау соңғы кездегі, әсіресе, тәуелсіздік кездегі, тәуелсіз кезеңдегі барлық ашылған архивтерді, басқа деректерді алып, бәрін салыстырып қарайтын болсақ, осы "тұңғыштар" деген сөзіміз онан сайын әрі қарай ашыла түсед. Әрине, мен бұл жерде, жаңағы Бөкей ордасы дегенде, қазіргі тек қана Бөкей ордасы ауданын айтып отырған жоқпын. Бұл бүкіл батыс өлкесі, оның ішінде Атырау да кіріп кетед, Маңғыстау да кіріп кетед, Астраханьның көп бөлігі, Волгоград, Саратовтың көп бөлігі кірген. Бұл Бөкей Ордасы деген ұғым – біздің, әлі бізде ғылыми орнықпай жатыр. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑уосы ͡б̊өкей уордасы/ хандық деген мәселеде// уосы жердегі шын мәнінде/ біздің тарыйхымызға/ мәденійетімізге/ уөнерімізге йеңбек̊ сіңірген барлық тұңғыштарды уосы жерден таб̊ұуға ͡б̊олд↓/// ↑ал йенді ͡б̊ұл тұңғыш деген жағдайда// бұл батыс уөлкес'үшін йемес// бүкүл қазақ̊стан үшін/ бүкүл қазіргі йеліміз үшін/ бұдан да кезінде терійторійасы/ аумағы кең болған қазақ̊стан үшін// бұлар тұңғыштар ͡б̊олып йесептелінед↓/// ↑қай қай салан'алсақ та// мәселен уосы ͡б̊өкөй уордасынан шыққан алғашқ̊'ашылған алғашқ̊ы мектеп// алғашқ̊ы жаңағы уорман шарұуашылығы дейміз// алғашқ̊ы уоқұу уорындары дейміз// алғашқ̊ы газет жұурнал дейміз// алғашқ̊ы кітаптар дейміз// уосұның бәрін жаңағы ͡б̊өкей уордасының тәрб̊ійеленіп̊ шыққан// соның түлектер' жүзег'асырған болатын↓/// ↑уосы жерде/ мынау қазақ̊стан газеті// бұл бір йерек̊ше тұрған нәрсе↓/// |
↑уосұ ͡б̊өкөй уордасы/ хандығ ͡деген мәселеде// уосұ жердегі шын мәнінде/ біздің тарыйхымызға/ мәденійетімізге/ уөнөрүмізге йеңбек̊ сіңіргем барлық тұңғұштарды уосұ жерден таб̊ұуға ͡б̊олд↓/// ↑ал йенді ͡б̊ұл тұңғұш деген жағдайда// бұл батыс уөлкөс'үшүн йемес// бүкүл ͡ғазақ̊стан үшүн/ бүкүл ͡ғазіргі йеліміз үшүн/ бұдан да ͡гезінде терійторұйасы/ аумағы ͡гең болғаң ͡ ғазақ̊стан үшүн// бұлар тұңғұштар ͡б̊олұп йесептелінед↓/// ↑қай ͡ғай салан'алсақ та// мәселен уосұ ͡б̊өкөй уордасынан шыққан алғашқ̊'ашылған алғашқ̊ы мектеп// алғашқ̊ы жаңағы уорман шарұуашылығы дейміз// алғашқ̊ы уоқұу уорұндары дейміз// алғашқ̊ы газет ͡шұурнал дейміз// алғашқ̊ы ͡гітаптар дейміз// уосұнұң бәрін жаңағы ͡б̊өкөй уордасының тәрб̊ійеленіп̊ шыққан// сонұң түлөктөр' жүзөг'асырған болатын↓/// ↑уосұ жерде/ мынау ͡ғазақ̊стан газеті// бұл бір йерек̊ше тұрған нәрсе↓/// |
- Осы Бөкей ордасы хандық деген мәселеде осы жердегі, шын мәнінде, біздің тарихымызға, мәдениетімізге, өнерімізге еңбек сіңірген барлық тұңғыштарды осы жерден табуға болд. Ал енді бұл тұңғыш деген жағдайда, бұл батыс өлкесі үшін емес, бүкіл Қазақстан үшін, бүкіл қазіргі еліміз үшін, бұдан да кезінде территориясы, аумағы кең болған Қазақстан үшін - бұлар тұңғыштар болып есептелінед. Қай-қай саланы алсақ та, мәселен, осы Бөкей ордасынан шыққан алғашқы ашылған алғашқы мектеп, алғашқы, жаңағы орман шаруашылығы дейміз, алғашқы оқу орындары дейміз, алғашқы газет-журнал дейміз, алғашқы кітаптар дейміз, осының бәрін – жаңағы, Бөкей ордасының тәрбиеленіп шыққан, соның түлектері жүзеге асырған болатын. Осы жерде, мынау «Қазақстан» газеті - бұл бір ерекше тұрған нәрсе. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑мен йенді тілдің маманы іретінде// соңғы ͡б̊ір уосы жыйырма жыл бойы// уос'арыстардың йеңбегін зерттеп// уосұлардың жаңағы қолұнан шыққан газетті/ жұурналдарды зерттеп жүрген зерттеуші іретінд'айтар йедім// бұл қазақ̊стан газеті уөтө ͡б̊ір йерек̊ше// шын мәнінде тұңғыш деп айтұуға тұратын нәрсе↓/// ↑әрійне/ зерттеушілер айтып жүр// бұған дейін серке деген газет болған// басқа да кейб̊ір пікірлер дала/ қазақ газеті деген газеттер ͡б̊олған деп↓/// ↑бірақ̊ шын мәнінде/ уолар тұуралы ͡б̊із тек̊ сондай газет болды// болмаса кейб̊ір нөмірлерін ғана көрсек↓/// ↑ал бұл жерде ͡б̊із шын мәнінде// қазақ̊стан газетін/ бұл үлкен мақ̊сатпен ашылғандығын// уол арнайы уоған баспахана салынғандығын// арнайы серіктестік құрылғандығын// адамдар уөз қалтасынан қаржыландырғандығын// қанша қаржы ͡б̊ергеніне дейім біз ͡б̊ілеміз↓/// |
↑мен йенді тілдің маманы іретінде// соңғұ ͡б̊ір уосұ жыйырма жыл бойұ// уос'арыстардың йеңбегін зерттеп// уосұлардың жаңағы қолұнан шыққан газетті/ жұурналдарды зерттеб̊ жүргөн зерттеушү іретінд'айтар йедім// бұл ͡ғазақ̊стан газеті уөтө ͡б̊ір йерек̊ше// шын мәнінде тұңғұш деб̊ ͡айтұуға тұратын нәрсе↓/// ↑әрійне/ зерттеушүлөр айтыб̊ жүр// бұған дейін серке деген газет ͡полған// басқа да ͡гейб̊ір пікірлер дала/ қазақ ͡казеті деген газеттер ͡б̊олған деп↓/// ↑бірақ̊ шын мәнінде/ уолар тұуралы ͡б̊із тек̊ сондай газет ͡полдұ// болмаса ͡гейб̊ір нөмүрлөрін ғана ͡гөрсөк↓/// ↑ал бұл жерде ͡б̊іш шын мәнінде// қазақ̊стан газетін/ бұл үлкөн мақ̊сатпен ашылғандығын// уол арнайы уоғам баспахана салыңғандығын// арнайы серіктестік құрұлғандығын// адамдар уөз ͡ғалтасынаң ͡ ғаржыландырғандығын// қанша ͡ғаржы ͡б̊ергеніне дейім біз ͡б̊ілеміз↓/// |
- Мен енді тілдің маманы ретінде, соңғы бір осы 20 жыл бойы осы арыстардың еңбегін зерттеп, осылардың, жаңағы қолынан шыққан газетті, журналдарды зерттеп жүрген зерттеуші ретінде айтар едім: Бұл «Қазақстан» газеті - өте бір ерекше, шын мәнінде, тұңғыш деп айтуға тұратын нәрсе. Әрине, зерттеушілер айтып жүр: «Бұған дейін «Серке» деген газет болған, басқа да кейбір пікірлер «Дала», «Қазақ» газеті деген газеттер болған» деп. Бірақ, шын мәнінде, олар туралы біз тек сондай газет болды, болмаса кейбір нөмірлерін ғана көрсек. Ал бұл жерде біз, шын мәнінде, «Қазақстан» газетін бұл - үлкен мақсатпен ашылғандығын, ол арнайы оған баспахана салынғандығын, арнайы серіктестік құрылғандығын, адамдар өз қалтасынан қаржыландырғандығын, қанша қаржы бергеніне дейін біз білеміз. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑сондықтан қазақ̊стан газеті/ бұл біз үшін үлкен әдеб̊ій/ тарыйхый/ тілдік мұра ͡б̊олып йесептелінед↓/// ↑қазір йенді/ біздің алдымызд'үлкен міндет тұр↓/// ↑уосы кезге дейін/ уол жүз жыл бұрын шыққан газетіміз// уөкүнішке уорай жаңағы тек қана уон үшінші жылы жаб̊ылып қана қойған жоқ// біздің тарыйхымызда сол қалған тоқ̊сан жыл/ жүз жыл бойы ͡б̊іздің тарыйхымыздан уөшіп қалды десек болад↓/// ↑біздің мақ̊сатымыз// қазір сол қазақ̊стан газетін қайтадан тірілтүу↓/// ↑уосы қазақ̊стан газетіне йеңбек̊ сіңірген// уоның айналасында жүрген// жаңағы уоның бас іредакторы йелеусіз ͡б̊ұйрыйн/ ғұмар қараш/ мәжійт ш̆омбалов/ сейітқалій меңдешев/ бақытжан қаратаев↓/// ↑уосындай азаматтардың да йеңбектерін айта кетүу ͡б̊олатын↓/// |
↑сондұқтаң ͡ ғазақ̊стан газеті/ бұл біз үшүн үлкөн әдеб̊ій/ тарыйхый/ тілдіг мұра ͡б̊олұп йесептелінед↓/// ↑қазір йенді/ біздің алдымызд'үлкөн міндет тұр↓/// ↑уосұ ͡гезге дейін/ уол жүж жыл бұрұн шыққан газетіміз// уөкүнүшке уорай жаңағы тек қана уон үшүншү жылы жаб̊ылып қана ͡ғойған жоқ// біздің тарыйхымызда сол ͡ғалған тоқ̊сан жыл/ жүж жыл бойұ ͡б̊іздің тарыйхымыздан уөшүп қалды десек болад↓/// ↑біздің мақ̊сатымыз// қазір сол ͡ғазақ̊стан газетің ͡ ғайтадан тірілтүу↓/// ↑уосұ қазақ̊стан газетіне йеңбек̊ сіңірген// уонұң айналасында жүргөн// жаңағы уонұң бас іредакторұ йелеусүз ͡б̊ұйрұйн/ ғұмар ͡ғараш/ мәжійт ш̆омбалов/ сейітқалый меңдешев/ бақытш̆аң ͡ғаратаев↓/// ↑уосұндай азаматтардың да йеңбектерін айта ͡гетүу ͡б̊олатын↓/// |
- Сондықтан «Қазақстан» газеті - бұл біз үшін үлкен әдеби, тарихи, тілдік мұра болып есептелінед. Қазір енді, біздің алдымызда үлкен міндет тұр. Осы кезге дейін, ол 100 жыл бұрын шыққан газетіміз, өкінішке орай, жаңағы тек қана 13-ші жылы жабылып қана қойған жоқ, біздің тарихымызда, сол қалған 90 жыл, 100 жыл бойы біздің тарихымыздан өшіп қалды десек болад. Біздің мақсатымыз - қазір сол «Қазақстан» газетін қайтадан тірілту. Осы «Қазақстан» газетіне еңбек сіңірген, оның айналасында жүрген, жаңағы оның бас редакторы: Елеусіз Бұйрин, Ғұмар Қараш, Мәжит Шомбалов, Сейітқали Меңдешев, Бақытжан Қаратаев. Осындай азаматтардың да еңбектерін айта кету болатын. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑бұл адамдардың да ͡б̊әрін/ біз қазақтың жаңағыдай айтқан// тұңғыштарының қатарына жатқызамыз↓/// ↑мәселен сейітқалый меңдешевт'алатын болсақ// бұл қазақ асср құрылғаннан кейін// асср құрылғаннан кейін// біз қазақ̊стан мемлекет болып бөлүніп̊ шыққаннан кейін йең алғашқ̊ы// мысал'үкімет басшысы/ мысалы сейітқалый меңдешев↓/// ↑сол сыйақты мысалы жаңағы шомбалов// йең алғашқ̊ы фармасевтіміз↓/// ↑мысалы ғұмар қараш йең алғашқ̊ы жаңағы// бала тұлпар сыйақты/ аға тұлпар сыйақты кітап̊ шығарған↓/// ↑мысалы шайыр деген кітапты құрастырұушы// мысалы ͡б̊аспагер і і автор деп айтұуға ͡б̊олад/ мысалы↓/// ↑уосындай тұңғыштардың қатарына/ уосы газетті шығарған йелеусіз ͡б̊ұйрыйн мен қазақ̊стан газеті жатад↓/// ↑бұны йенді тағы да тұңғыш деп айтатын себ̊еб̊іміз// бұның бетінде ͡б̊ірінші ірет қазақ̊стан деген сөз жаңағыдай аталды↓/// |
↑бұл адамдардың да ͡б̊әрін/ біз ͡ғазақтың жаңағыдай айтқан// тұңғұштарының ͡ғатарына жатқызамыз↓/// ↑мәселен сейітқалый меңдешевт'алатын болсақ// бұл ͡ғазағ асср ͡ғұрұлғаннаң ͡ гейін// асср ͡ғұрұлғаннаң ͡ гейін// біз ͡ғазақ̊стан мемлекет ͡полұп ͡пөлүнүп̊ шыққаннаң ͡ гейін йең алғашқ̊ы// мысал'үкүмөт башшысы/ мысалы сейітқалый меңдешев↓/// ↑сол сыйақты мысалы жаңағы шомбалов// йең алғашқ̊ы фармасевтіміз↓/// ↑мысалы ғұмар ͡ғараш йең алғашқ̊ы жаңағы// бала тұлпар сыйақты/ аға тұлпар сыйақты ͡гітап̊ шығарған↓/// ↑мысалы шайыр дегең ͡ гітапты құрастырұушұ// мысалы ͡б̊аспагер і і автор деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олад/ мысалы↓/// ↑уосұндай тұңғұштардың ͡ғатарына/ уосұ газетті шығарған йелеусүз ͡б̊ұйрұйн мең ͡ ғазақ̊стан газеті жатад↓/// ↑бұнұ йенді тағы да тұңғұш деб̊ ͡айтатын себ̊еб̊іміз// бұнұң бетінде ͡б̊ірінші ірет қазақ̊стан деген сөж жаңағыдай аталды↓/// |
- Бұл адамдардың да бәрін - біз қазақтың, жаңағыдай айтқан, тұңғыштарының қатарына жатқызамыз. Мәселен, Сейітқали Меңдешевті алатын болсақ, бұл Қазақ АССР құрылғаннан кейін, АССР құрылғаннан кейін, біз Қазақстан мемлекет болып бөлініп шыққаннан кейін ең алғашқы, мысалы, Үкімет басшысы, мысалы, Сейітқали Меңдешев. Сол сияқты, мысалы, жаңағы Шомбалов - ең алғашқы фармацевтіміз. Мысалы, Ғұмар Қараш - ең алғашқы, жаңағы, «Бала тұлпар» сияқты, «Аға тұлпар» сияқты кітап шығарған. Мысалы, «Шайыр» деген кітапты құрастырушы, мысалы, баспагер, і-і автор деп айтуға болад, мысалы. Осындай тұңғыштардың қатарына осы газетті шығарған Елеусіз Бұйрин мен «Қазақстан» газеті жатад. Бұны енді тағы да тұңғыш деп айтатын себебіміз - бұның бетінде бірінші рет «Қазақстан» деген сөз, жаңағыдай аталды. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді ͡б̊ұл тілдік тұрғыдан алғанда// термійн іретінде ͡б̊із мың тоғыз жүз жыйырма ͡б̊есінші жылы// үлкен айқай шүумен сезд'айқайласып // дауласып жүріп// уөзіміздің жаңағы қырғыз асср дегенді қазақ асср деп// қазақ деген атымызды тек мың тоғыз жүз жыйырма ͡б̊есінші жылы ғана қайтарған болатынбыз↓/// ↑уоған шейін біз ͡б̊арлық жерде қырғыз/ кійргійз/ кійргійскій край деп жазып келдік↓/// ↑сонда жаңағы кім// йелеусіз ͡б̊ұйрыйн уосы газетті шығарұуға ұрұқ̊сат čұрағанда// менің негізгі мақ̊сатым// уосы кійргійскій крайға// жаңағы қазақ уөлкесі деп тұр ғой// йенді кійргійскій крайға/ жаңағы ͡б̊ілім шашұу/ мәденійет ш̆ашұу↓/// ↑сондықтан газетіміздің атын қазақ̊стан қойдық деп// ұрұқ̊сат čұрап жаңағы күуәлік алып// жаңағы генерал гүуб̊енатордың атына уөтүніш түсірген↓/// |
↑йенді ͡б̊ұл тілдік тұрғұдан алғанда// термійн іретінде ͡б̊із мың тоғұж жүж жыйырма ͡б̊есінші жылы// үлкөн айқай шүумөн сезд'айқайласып // дауласыб̊ жүрүп// уөзүмүздің жаңағы қырғыз асср дегенді ͡ғазағ асср деп// қазағ ͡деген атымызды тег мың тоғұж жүж жыйырма ͡б̊есінші жылы ғана ͡ғайтарғам болатымбыз↓/// ↑уоған шейім біз ͡б̊арлығ жерде қырғыз/ кійргійз/ кійргійскій край деб̊ жазып келдік↓/// ↑сонда жаңағы ͡гім// йелеусүз ͡б̊ұйрұйн уосұ газетті шығарұуға ұрұқ̊сат čұрағанда// менің негізгі мақ̊сатым// уосұ ͡гійргійскій крайға// жаңағы қазақ уөлкөсү деп тұр ғой// йенді ͡гійргійскій крайға/ жаңағы ͡б̊ілім шашұу/ мәденійет ш̆ашұу↓/// ↑сондұқтан газетіміздің атың ͡ ғазақ̊стаң ͡ ғойдұғ ͡деп// ұрұқ̊сат čұраб̊ жаңағы ͡гүуәліг алып// жаңағы генерал гүуб̊өнатордұң атына уөтүнүш түсүргөн↓/// |
- Енді бұл тілдік тұрғыдан алғанда, термин ретінде, біз 1925 жылы үлкен айқай-шумен съезде айқайласып, дауласып жүріп, өзіміздің, жаңағы Қырғыз АССР дегенді Қазақ АССР деп, қазақ деген атымызды тек 1925 жылы ғана қайтарған болатынбыз. Оған шейін біз барлық жерде қырғыз, киргиз, киргизский край деп жазып келдік. Сонда, жаңағы кім, Елеусіз Бұйрин осы газетті шығаруға рұқсат сұрағанда, менің негізгі мақсатым - осы киргизский крайға, жаңағы қазақ өлкесі деп тұр ғой, енді киргизский крайға, жаңағы, білім шашу, мәдениет шашу. Сондықтан газетіміздің атын «Қазақстан» қойдық деп, рұқсат сұрап, жаңағы куәлік алып, жаңағы генерал-губенатордың атына өтініш түсірген. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑сондықтан да ͡б̊ұл қазақ̊стан деген сөз// мың тоғыз жүз уон бірінші жылы тұңғыш ірет тек қана// адамдардың көкейінде/ ауызша/ ауызында ғана йемес// бұл жаңағы ͡б̊аспасөздің бетінде жазылып// уонан кейін шыққан қазақ газеті/ айқап жұурналдары// бәрі қазақ̊стан газетінің жайы тұурал'айтқан кезде// барлық жерде уосы қазақ̊стан тұуралы газеттің бәрінде/ хаб̊арында қазақ̊стан деп жазұулы тұр↓/// ↑сондықтан қазақ̊стан деген сөз// әрійне қазір қазақ̊стан деген сөз// уол құлаққа йетене жақын↓/// ↑уөзб̊ек̊стан/ қырғызстан сыйақты/ ауғанстан/ пәкістан деген сыйақты йелдер қазір көп↓/// ↑бірақ̊ шын мәнінде/ уол кезде мүмкін жаңағы пәкістан сыйақты ͡б̊ір/ йекі йел болған шығар↓/// ↑ал йенді жалпы қазақ йелі деген мағынада// қазақ̊стан деген сөз уосы газеттің бетінде// бірінші ірет/ тұңғыш ірет қолданылған↓/// |
↑сондұқтан да ͡б̊ұл ͡ғазақ̊стан деген сөз// мың тоғұж жүз уом бірінші жылы тұңғұш ірет тек қана// адамдардың ͡гөкөйүнде/ ауұшша/ ауұзұнда ғана йемес// бұл жаңағы ͡б̊аспасөздүң бетінде жазылып// уонаң ͡ гейін шыққаң ͡ ғазақ ͡казеті/ айқаб̊ жұурналдары// бәрі ͡ғазақ̊стан газетінің жайы тұурал'айтқан кезде// барлығ жерде уосұ қазақ̊стан тұуралы газеттің бәрінде/ хаб̊арында ͡ғазақ̊стан деб̊ жазұулұ тұр↓/// ↑сондұқтаң ͡ ғазақ̊стан деген сөз// әрійне қазір ͡ғазақ̊стан деген сөз// уол ͡ғұлаққа йетене жақын↓/// ↑уөзб̊өк̊стан/ қырғысстан сыйақты/ ауғанстан/ пәкістан деген сыйақты йелдер ͡ғазір ͡гөп↓/// ↑бірақ̊ шын мәнінде/ уол ͡гезде мүмкүн жаңағы пәкістан сыйақты ͡б̊ір/ йекі йел болған шығар↓/// ↑ал йенді жалпы қазақ йелі деген мағынада// қазақ̊стан деген сөз уосұ газеттің бетінде// бірінші ірет/ тұңғұш ірет қолданылған↓/// |
- Сондықтан да бұл «Қазақстан» деген сөз 1911 жылы тұңғыш рет тек қана адамдардың көкейінде, ауызша, ауызында ғана емес, бұл, жаңағы баспасөздің бетінде жазылып, онан кейін шыққан «Қазақ» газеті, «Айқап» журналдары - бәрі «Қазақстан» газетінің жайы туралы айтқан кезде, барлық жерде осы «Қазақстан» туралы газеттің бәрінде, хабарында «Қазақстан» деп жазулы тұр. Сондықтан «Қазақстан» деген сөз, әрине, қазір «Қазақстан» деген сөз - ол құлаққа етене жақын. Өзбекстан, Қырғызстан сияқты, Ауғанстан, Пәкістан деген сияқты елдер қазір көп. Бірақ, шын мәнінде, ол кезде мүмкін, жаңағы Пәкістан сияқты бір-екі ел болған шығар. Ал енді, жалпы қазақ елі деген мағынада «Қазақстан» деген сөз осы газеттің бетінде бірінші рет, тұңғыш рет қолданылған. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑уонысымен де жаңағы қазақ газеті құнды// жаңағы тұңғыш газетіміз↓/// ↑сонан кейін бұл/ қазақ газетінің үлкен йеңбегі↓/// ↑уоның жанынан жаңағы уой айтамыз// йелеусіз ͡б̊ұйрыйннің құрастырұуымен/ іредакторлығымен ызың деген газеттер шықты// басқа да камерсійалық кітаптар шықты// бүуклеттер шықты// жаңағы қазіргі тілмен айтқанда// шақырұу ͡б̊ійлеті сыйақт'әртүрлі баспаханаларынан/ жаңағы тап̊сырыстарды уорындалды↓/// ↑йең бастысы уонан кейінгі шыққан газеттерге// уонан кейіңгі шыққан кітаптардың барлығына// уосы қазақ̊стан газеті жаңағ'ізашар болды↓/// ↑сол бәрі сол қазақ̊стан газетінің ісін жалғастырды↓/// ↑уөйткені қазақ̊стан газеті// мысалы он йекінші жылы ͡б̊іреулер айтад// шықпай қалған дейді// аз нөмүрі шыққан дейді↓/// ↑әрійне уол қаржылық/ жекеменшік адамдардың құрастырған баспаханасында ͡б̊асталғаннан кейін// жекеменшік уөздерінің қалтасынан шығарып жыйнаған ақ̊шаға шыққаннан кейін// үлкен қаржылық қыйыншылықтарға тап болды↓/// |
↑уонұсұмен де жаңағы қазақ ͡казеті ͡ғұндұ// жаңағы тұңғұш газетіміз↓/// ↑сонаң ͡ гейім бұл/ қазақ газетінің үлкөн йеңбегі↓/// ↑уонұң жанынан жаңағы уой айтамыз// йелеусүз ͡б̊ұйрұйннің ͡ғұрастырұуұмөн/ іредакторлұғұмен ызың деген газеттер шықты// басқа да ͡гамерсійәлық кітаптар шықты// бүуклөттөр шықты// жаңағы қазіргі тілмен айтқанда// шақырұу ͡б̊ійлеті сыйақт'әртүрлү баспаханаларынан/ жаңағы тап̊сырыстарды уорұндалды↓/// ↑йең бастысы уонаң ͡гейіңгі шыққан газеттерге// уонаң ͡ гейіңгі шыққаң ͡ гітаптардың барлығына// уосұ қазақ̊стан газеті жаңағ'ізашар болдұ↓/// ↑сол бәрі сол ͡ғазақ̊стан газетінің ісін жалғастырды↓/// ↑уөйткөнү қазақ̊стан газеті// мысалы он йекінші жылы ͡б̊іреулөр айтад// шықпай ͡ғалған дейді// аз нөмүрү шыққан дейді↓/// ↑әрійне уол ͡ғаржылық/ жекеменшіг адамдардың ͡ғұрастырғам баспаханасында ͡б̊асталғаннаң ͡ гейін// жекеменшік уөздөрүнің ͡ ғалтасынан шығарыб̊ жыйнаған ақ̊шаға шыққаннаң ͡ гейін// үлкөң ͡ ғаржылық қыйыншылықтарға тап ͡полдұ↓/// |
- Онысымен де, жаңағы, «Қазақ» газеті құнды, жаңағы тұңғыш газетіміз. Сонан кейін бұл – «Қазақ» газетінің үлкен еңбегі. Оның жанынан, жаңағы «Ой айтамыз», Елеусіз Бұйриннің құрастыруымен, редакторлығымен «Ызың» деген газеттер шықты, басқа да коммерциялық кітаптар шықты, буклеттер шықты, жаңағы қазіргі тілмен айтқанда, шақыру билеті сияқты әртүрлі баспаханаларынан, жаңағы тапсырыстарды орындалды. Ең бастысы, онан кейінгі шыққан газеттерге, онан кейінгі шыққан кітаптардың барлығына - осы «Қазақстан» газеті, жаңағы ізашар болды. Сол бәрі, сол «Қазақстан» газетінің ісін жалғастырды. Өйткені, «Қазақстан» газеті, мысалы, 12-ші жылы біреулер айтад: «шықпай қалған» дейді, «аз нөмірі шыққан» дейді. Әрине, ол қаржылық, жекеменшік адамдардың құрастырған баспаханасында басталғаннан кейін, жекеменшік өздерінің қалтасынан шығарып жинаған ақшаға шыққаннан кейін, үлкен қаржылық қиыншылықтарға тап болды. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑дей тұрғанмен/ уосы қазақ̊стан газетінің ұйымдастырұу тәжірійб̊есі// уоның айналасына/ жаңағы қолұна қалам ұстаған адамдарды// шәңгерей бөкеев сыйақт'ақындарды // жаңағы ғұмар қараш сыйақт'ақындарды // сейітқалый меңдешев сыйақты мұғалімдерді// жаңағы жаңа жалындап келе жатқан жастарды жыйнай білгендігі↓/// ↑бұның бағыты кейін/ бұдан кейін шыққан// жаңағы хаб̊ар сыйақты газеттерде// дұрыстық жол сыйақты газеттерде// қазіргі мысалы/ уорал уөңүрінің негізін салған басқа д'атырауда / ақтөб̊еде/ батыс уөңірде шыққан газет/жұурналдарға ͡б̊әрін'ізашар болды↓/// ↑бұл уорайда қазір ͡б̊із/ йенді дәл уосы қазақ̊стан сыйақты тағы д'іздестіретін біздің мұраларымыз көп↓/// ↑уөйткені мың тоғыз жүз уон тоғызыншы жылы/ масквад'ұлттық камійсарійаттың жанынан қазақ̊ сср тұуралы камійсарійат құрылған// бөлім құрылған↓/// ↑уосы ͡б̊өлімде/ ылғый бөкейлік уорданың азаматтары жұмыс істеген↓/// |
↑дей тұрғаммен/ уосұ қазақ̊стан газетінің ұйұмдастырұу тәжірійб̊есі// уонұң айналасына/ жаңағы қолұна ͡ғалам ұстаған адамдарды// шәңгерей бөкөөв сыйақт'ақындарды // жаңағы ғұмар ͡ғараш сыйақт'ақындарды // сейітқалый меңдешев сыйақты мұғалімдерді// жаңағы жаңа жалындап келе жатқан жастарды жыйнай білгендігі↓/// ↑бұнұң бағыты ͡гейін/ бұдаң ͡ гейін шыққан// жаңағы хаб̊ар сыйақты газеттерде// дұрұстұғ жол сыйақты газеттерде// қазіргі мысалы/ уорал уөңүрүнің негізін салғам басқа д'атырауда / ақтөб̊өдө/ батыс уөңүрдө шыққан газет/жұурналдарға ͡б̊әрін'ізашар болдұ↓/// ↑бұл уорайда ͡ғазір ͡б̊із/ йенді дәл уосұ қазақ̊стан сыйақты тағы д'іздестіретін біздің мұраларымыз ͡гөп↓/// ↑уөйткөнү мың тоғұж жүз уон тоғұзұншы жылы/ масквад'ұлттұқ камыйсарыйаттың жанынаң ͡ ғазақ̊ сср тұуралы ͡гамыйсарыйат құрұлған// бөлүм құрұлған↓/// ↑уосұ ͡б̊өлүмдө/ ылғый бөкөйлүк уорданың азаматтары жұмұс істеген↓/// |
- Дей тұрғанмен, осы «Қазақстан» газетінің ұйымдастыру тәжірибесі - оның айналасына, жаңағы қолына қалам ұстаған адамдарды, Шәңгерей Бөкеев сияқты ақындарды, жаңағы Ғұмар Қараш сияқты ақындарды, Сейітқали Меңдешев сияқты мұғалімдерді, жаңағы жаңа жалындап келе жатқан жастарды жинай білгендігі. Бұның бағыты кейін, бұдан кейін шыққан, жаңағы «Хабар» сияқты газеттерде, «Дұрыстық жол» сияқты газеттерде, қазіргі мысалы, Орал өңірінің негізін салған басқа да Атырауда, Ақтөбеде, батыс өңірде шыққан газет-журналдарға, бәріне ізашар болды. Бұл орайда қазір, біз енді дәл осы «Қазақстан» сияқты тағы да іздестіретін біздің мұраларымыз көп. Өйткені 1919 жылы Москвада Ұлттық комиссариаттың жанынан Қазақ ССР туралы комиссариат құрылған, бөлім құрылған. Осы бөлімде ылғи Бөкейлік орданың азаматтары жұмыс істеген. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑бұл уорда/ басқа қазақ̊станның уөлкелер'әлі савет үкіметі уорнамағандықтан// кеңес үкіметі уорнамағандықтан// йең бірінші жаңағы ы ы мәскеуде құрылған// ұлт істері халық камійсарійаты сталійн бастаған// уоның қазақ бөлімі тек қана ͡б̊өкей уордас'үшін ғана жұмыс істеген↓/// ↑сол кезде көптеген кітаптар шыққан// жұурналдар шыққан// газеттер шыққан↓/// ↑қазақ̊стан газеті және солардың д'алдында тұрған// солардың да тұңғыш/ жаңағ'ізашары болып йесептелінед↓/// ↑мысалы уордада шығарып тұрған ұран деген газет// болмаса уордада шығарып тұрған// тұңғыш педагогійкалық жұурналымыз мұғалім деген газет// уосұлардың бәрінің авторлары// жаңағы мен атын айтып кеткен сол ғұмар қараш/ сол шәңгерей бөкеев/ сол йелеусіз ͡б̊ұйрыйн/ сол сейітқалій меңдешев// уос'азаматтар ↓/// |
↑бұл уорда/ басқа ͡ғазақ̊станның уөлкөлөр'әлі савет үкүмөті уорнамағандықтан// кеңес үкүмөті уорнамағандықтан// йең бірінші жаңағы ы ы мәскеудө құрұлған// ұлт істері халық камыйсарыйаты сталыйм бастаған// уонұң ͡ғазақ ͡пөлүмү тек қана ͡б̊өкөй уордас'үшүн ғана жұмұс істеген↓/// ↑сол ͡гезде ͡гөптөгөң ͡ гітаптар шыққан// жұурналдар шыққан// газеттер шыққан↓/// ↑қазақ̊стан газеті және солардың д'алдында тұрған// солардың да тұңғұш/ жаңағ'ізашары болұп йесептелінед↓/// ↑мысалы уордада шығарып тұрған ұран деген газет// болмаса уордада шығарып тұрған// тұңғұш педагогұйкалығ жұурналымыз мұғалім деген газет// уосұлардың бәрінің авторлары// жаңағы мен атын айтып кеткен сол ғұмар ͡ғараш/ сол шәңгерей бөкөөв/ сол йелеусүз ͡б̊ұйрұйн/ сол сейітқалый меңдешев// уос'азаматтар ↓/// |
- Бұл орда басқа Қазақстанның өлкелері әлі Совет үкіметі орнамағандықтан, Кеңес үкіметі орнамағандықтан, ең бірінші, жаңағы ы-ы Мәскеуде құрылған Ұлт істері Халық комиссариаты Сталин бастаған, оның қазақ бөлімі тек қана Бөкей ордасы үшін ғана жұмыс істеген. Сол кезде көптеген кітаптар шыққан, журналдар шыққан газеттер шыққан. «Қазақстан» газеті және солардың да алдында тұрған, солардың да тұңғыш, жаңағы ізашары болып есептелінед. Мысалы, Ордада шығарып тұрған «Ұран» деген газет, болмаса Ордада шығарып тұрған тұңғыш педагогикалық журналымыз «Мұғалім» деген газет - осылардың бәрінің авторлары, жаңағы мен атын айтып кеткен сол Ғұмар Қараш, сол Шәңгерей Бөкеев, сол Елеусіз Бұйрин, сол Сейітқали Меңдешев - осы азаматтар. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑сондықтан да ͡б̊із қазақ̊стан газетін/ бұл тек қана ͡б̊атыс уөлкесіне ғана таралған// тек қана уосы уөлкені ғана қаламгерлерін біріктіріп қойған газет деп йемес// бүкүл қазақ̊станның/ жаңағы ͡б̊олашақ/ мәденійетке/ йем дом// кейін қазақ̊ сыйақты жұурнал// айқап̊ сыйақты// қазақ̊ сыйақты газет// айқап̊ сыйақты жұурнал// уодан кейін йенді савет заманында// уоқұу ͡б̊ілімнің кең йетекк'алұуына байланысты газет жұурналдар көб̊ейді ғой// йенді уосұның бәрінің басынд'ізашар болып// тіптіқазіргі ͡б̊іздің йегемен қазақ̊станымыздың уөзі сыйақты// үлкен газеттердің басында/ мен қазақ̊стан тұр деп йесептеймін↓/// ↑уоның уөйткені қазақ̊стан деген атының уөзі ғана// уосы ͡б̊арлық газеттердің басында тұрғандығын білдіред↓/// ↑қазақ асср ͡б̊олып тұрды↓/// ↑тоқ̊сан бірде тәуелсіздік↓/// ↑қазақ̊ сср/ содан кейін барып// тәуелсіздік алғаннан кейін уон алтыншы желтоқ̊санда қазақ̊стан іреспүублійкасы ͡б̊олып аталып̊ шықты↓///
|
↑сондұқтан да ͡б̊із ͡ғазақ̊стан газетін/ бұл тек қана ͡б̊атыс уөлкөсүне ғана таралған// тек қана уосұ уөлкөнү ғана ͡ғаламгерлерім біріктіріп қойған газет деп йемес// бүкүл ͡ғазақ̊станның/ жаңағы ͡б̊олашақ/ мәденійетке/ йем дом// кейің ͡ ғазақ̊ сыйақты жұурнал// айқап̊ сыйақты// қазақ̊ сыйақты газет// айқап̊ сыйақты жұурнал// уодаң ͡ гейін йенді савет заманында// уоқұу ͡б̊ілімнің ͡ гең йетекк'алұуұна байланысты газет ͡шұурналдар ͡гөб̊өйдү ғой// йенді уосұнұң бәрінің басынд'ізашар болұп// тіпті ͡ғазіргі ͡б̊іздің йегемең ͡ ғазақ̊станымыздың уөзү сыйақты// үлкөн газеттердің басында/ мең ͡ ғазақ̊стан тұр деп йесептеймін↓/// ↑уонұң уөйткөнү қазақ̊стан деген атының уөзү ғана// уосұ ͡б̊арлық ͡казеттердің басында тұрғандығым білдіред↓/// ↑ қазағ асср ͡б̊олұп тұрдұ↓/// ↑тоқ̊сам бірде тәуөлсүздүк↓/// ↑қазақ̊ сср/ содаң ͡ гейім барып// тәуөлсүздүг алғаннаң ͡ гейін уон алтыншы желтоқ̊санда ͡ғазақ̊стан іреспүублійкасы ͡б̊олұб̊ ͡аталып̊ шықты↓///
|
- Сондықтан да біз «Қазақстан» газетін бұл тек қана батыс өлкесіне ғана таралған, тек қана осы өлкені ғана қаламгерлерін біріктіріп қойған газет деп емес, бүкіл Қазақстанның, жаңағы болашақ, мәдениетке, ем-дом, кейін «Қазақ» сияқты журнал, «Айқап» сияқты, «Қазақ» сияқты газет, «Айқап» сияқты журнал, одан кейін енді совет заманында оқу-білімнің кең етекке алуына байланысты газет-журналдар көбейді ғой, енді осының бәрінің басында ізашар болып, тіпті қазіргі біздің «Егемен Қазақстанымыздың» өзі сияқты үлкен газеттердің басында мен «Қазақстан» тұр деп есептеймін. Оның өйткені, «Қазақстан» деген атының өзі ғана осы барлық газеттердің басында тұрғандығын білдіред.
- Қазақ АССР болып тұрды. 91-де тәуелсіздік... Қазақ ССР, содан кейін барып, тәуелсіздік алғаннан кейін 16 желтоқсанда Қазақстан Республикасы болып аталып шықты. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ійә / қазақ̊ сср ͡б̊олып тұрд ійә↓/// ↑йенді мен жеке уөз ͡б̊асым// мысалы қазір йенді апазійсійалық газеттер// жаңағ'адамдар айтып жатыр ғой// мысалы қазақ̊стан іреспүублійкасы деген дұрыс йемес// уол тавталогійа// іреспүублійкамыз да йел/ станымыз да йел деп↓/// ↑мен уоған йенді/ жеке уөз ͡б̊асым қарсымын↓/// ↑жақынд'үлкен бір ана тілі газетінде/ мақалам шығұу керек// шығып жатыр↓/// ↑сонда мен бүкүл іреспүублійкадан бастап// барлық уоблыс/ аудан/ ауылға дейіңгі қазақ̊станның картасында ͡б̊елгіленген атауларға// жаңағы кешенді түрде шолұу жасайм↓/// ↑сонда йең бірінші қолғ'алған шарұуам// жаңағы қазақ̊стан іреспүублійкасы деген атау тұурал'айттым ↓/// ↑біз йелімізді қазақ̊стан деп йемес// қазақ̊стан/ қазақ йелі деп// болмаса тек қана қазақ̊стан демей// қазақ̊стан іреспүублійкасы дегеніміз// сол кезде қажеттілік болд↓/// |
↑ійә / қазақ̊ сср ͡б̊олұп тұрд ійә↓/// ↑йенді мен жеке уөз ͡б̊асым// мысалы қазір йенді апазыйсыйалық ͡казеттер// жаңағ'адамдар айтыб̊ жатыр ғой// мысалы қазақ̊стан іреспүублійкасы деген дұрұс йемес// уол тавталогұйа// іреспүублійкамыз да йел/ станымыз да йел деп↓/// ↑мен уоған йенді/ жеке уөз ͡б̊асым қарсымын↓/// ↑жақынд'үлкөн бір ана тілі газетінде/ мақалам шығұу ͡герек// шығыб̊ жатыр↓/// ↑сонда мем бүкүл іреспүублійкадам бастап// барлық уоблұс/ аудан/ ауұлға дейіңгі ͡ғазақ̊станның ͡гартасында ͡б̊елгілеңген атауларға// жаңағы ͡гешенді түрдө шолұу жасайм↓/// ↑сонда йең бірінші ͡ғолғ'алған шарұуам// жаңағы қазақ̊стан іреспүублійкасы деген атау тұурал'айттым ↓/// ↑біз йелімізді ͡ғазақ̊стан деп йемес// қазақ̊стан/ қазақ йелі деп// болмаса тек қана ͡ғазақ̊стан демей// қазақ̊стан іреспүублійкасы дегеніміз// сол ͡гезде қажеттілік болд↓/// |
- Иә, Қазақ ССР болып тұрд, иә. Енді мен, жеке өз басым, мысалы, қазір енді оппозициялық газеттер, жаңағы адамдар айтып жатыр ғой, мысалы, «Қазақстан Республикасы деген дұрыс емес, ол тавтология, Республикамыз да ел, станымыз да ел» деп. Мен оған енді, жеке өз басым қарсымын. Жақында үлкен бір, «Ана тілі» газетінде, мақалам шығу керек, шығып жатыр. Сонда мен бүкіл Республикадан бастап, барлық облыс, аудан, ауылға дейінгі Қазақстанның картасында белгіленген атауларға, жаңағы кешенді түрде шолу жасайм. Сонда ең бірінші қолға алған шаруам, жаңағы Қазақстан Республикасы деген атау туралы айттым. Біз елімізді Қазақстан деп емес, Қазақстан, Қазақ елі деп, болмаса тек қана Қазақстан демей, Қазақстан Республикасы дегеніміз - сол кезде қажеттілік болд. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑мен айтам/ қазірде уоны ͡б̊үгінгі таңда уөзгерте қойұудың қажеті жоқ↓/// ↑уөйткені уол қазақ̊стан іреспүублійкасы деген// бұл термійнологійа↓/// ↑бұл атау жаңағы іресей федерасійасы деген сыйақты// болмаса жаңағы франсійа іреспүублійкасы деген сыйақты↓/// ↑қазақ̊стан іреспүублійкасы деген сөзден қашатын йештеңе жоқ↓/// ↑уөйткені ͡б̊ұл тоқ̊сан бірінші жылы ͡б̊ұл жаңағы кеңестік дәуірдің дәурені уөтіп// жаңағы іреспүублійка тәуелсіз йел болған кезд'аталған атау↓/// ↑қазақ̊стан деген атау// уол бұрында да қолданылып келген↓/// ↑жаң'айттық қой йенді// уон бірінші жылы ͡б̊ірінші ірет жаңағы йелеусіз ͡б̊ұйрыйндер қолданса// уонан кейін қазақ асср// қазақ̊ сср деген кеңестік кездің уөзінде// уол жалпы сасійалійстік̊ саветтік іреспүублійка деп жатпай// бір ауыз сөзб̊ен қазақ̊стан деп айтып жүрдік қой йенді↓/// ↑қазақ̊станда/ қазақ̊станда жасалған// қазақ̊станда деп↓/// |
↑мен айтам/ қазірде уонұ ͡б̊үгүңгү таңда уөзгөртө қойұудұң ͡ғажеті жоқ↓/// ↑уөйткөнү уол ͡ғазақ̊стан іреспүублійкасы деген// бұл термійнологұйа↓/// ↑бұл атау жаңағы іресей федерасыйасы деген сыйақты// болмаса жаңағы франсыйа іреспүублійкасы деген сыйақты↓/// ↑қазақ̊стан іреспүублійкасы деген сөздөң ͡ ғашатын йештеңе жоқ↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊ұл тоқ̊сам бірінші жылы ͡б̊ұл жаңағы ͡геңестік дәуүрдүң дәурөнү уөтүп// жаңағы іреспүублійка тәуөлсүз йел болғаң ͡ гезд'аталған атау↓/// ↑қазақ̊стан деген атау// уол бұрұнда да ͡ғолданылып келген↓/// ↑жаң'айттық қой йенді// уом бірінші жылы ͡б̊ірінші ірет ͡шаңағы йелеусүз ͡б̊ұйрұйндер ͡ғолданса// уонаң ͡ гейің ͡ ғазағ асср// қазақ̊ сср дегең ͡ геңестік кездің уөзүндө// уол жалпы сасыйалыйстік̊ саветтік іреспүублійка деб̊ жатпай// бір ауұс сөзб̊өң ͡ ғазақ̊стан деб̊ ͡айтыб̊ жүрдүк қой йенді↓/// ↑қазақ̊станда/ қазақ̊станда жасалған// қазақ̊станда деп↓/// |
- Мен айтам, қазірде, оны бүгінгі таңда өзгерте қоюдың қажеті жоқ. Өйткені ол, Қазақстан Республикасы деген - бұл терминология. Бұл атау, жаңағы Ресей Федерациясы деген сияқты, болмаса жаңағы, Франция Республикасы деген сияқты. Қазақстан Республикасы деген сөзден қашатын ештеңе жоқ. Өйткені, бұл 91-ші жылы бұл, жаңағы кеңестік дәуірдің дәурені өтіп, жаңағы Республика тәуелсіз ел болған кезде аталған атау. Қазақстан деген атау - ол бұрында да қолданылып келген. Жаңа айттық қой енді, 11-ші жылы бірінші рет, жаңағы Елеусіз Бұйриндер қолданса, онан кейін Қазақ АССР, Қазақ ССР деген кеңестік кездің өзінде, ол жалпы Социалистік Советтік Республика деп жатпай, бір ауыз сөзбен «Қазақстан» деп айтып жүрдік қой, енді. Қазақстанда, Қазақстанда жасалған, Қазақстанда деп. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ал йенді уоған іреспүублійканың қосылұуы// меніңше ͡б̊ұл йел дегеннен гөрі// бұл біздің іреспүублійкамыздың қандай бағытта дамыйтындығын// уоның сайасый құрұлысына қатыст'ұғым деп йесептеймін↓/// ↑сондықтан уол қазақ̊стан іреспүублійкасы деген сөз// уол тавталогійа ͡б̊олып тұрған жоқ// плеоназм болып тұрған жоқ// бірін бірі қайталап тұрған жоқ↓/// ↑уол қайта ͡б̊іздің йелімізге салмақ беріп// шын мәнінде ͡б̊ұл қазақ̊стан деген йел// уол іреспүублійкалық жолды таңдап алды// бір жаңа дамұу жолұна түсті дегенді ͡б̊ілдіреді ғой деп уойлаймын↓/// ↑сондықтан қазақ̊стан деген сөз// сол уон бірінші жылдан бері құдайға шүкүр// бір ғасыр ͡б̊ойы қолданып келе жатыр// әрі қарайда қолданыла ͡б̊ерүуіне ͡б̊із тілек̊шіміз↓/// ↑жаңағы не жөнінд'айттыңыз ғой// жалпы ғылымый зерттеу жөнінде// ғылымый тұрғыда келүу жөнінде сол тұуралы↓/// |
↑ал йенді уоған іреспүублійканың ͡ғосұлұуұ// меніңше ͡б̊ұл йел дегеннен гөрү// бұл біздің іреспүублійкамыздың ͡ғандай бағытта дамыйтындығын// уонұң сайасый ͡ғұрұлұсына ͡ғатыст'ұғұм деп йесептеймін↓/// ↑сондұқтан уол ͡ғазақ̊стан іреспүублійкасы деген сөз// уол тавталогұйа ͡б̊олұп тұрған жоқ// плеоназм болұп тұрған жоқ// бірім бірі ͡ғайталап тұрған жоқ↓/// ↑уол ͡ғайта ͡б̊іздің йелімізге салмақ ͡періп// шын мәнінде ͡б̊ұл ͡ғазақ̊стан деген йел// уол іреспүублійкалығ жолдұ таңдаб̊ ͡алды// бір жаңа дамұу жолұна түстү дегенді ͡б̊ілдіреді ғой деп уойлаймын↓/// ↑сондұқтаң ͡ғазақ̊стан деген сөз// сол уом бірінші жылдам бері ͡ғұдайға шүкүр// бір ғасыр ͡б̊ойұ қолданып келе жатыр// әрі ͡ғарайда ͡ғолданыла ͡б̊ерүуүнө ͡б̊із тілек̊шіміз↓/// ↑жаңағы не жөнүнд'айттыңыз ғой// жалпы ғылымый зерттеу жөнүндө// ғылымый тұрғұда ͡гелүу жөнүндө сол тұуралы↓/// |
- Ал енді оған Республиканың қосылуы, меніңше, бұл ел дегеннен гөрі, бұл біздің Республикамыздың қандай бағытта дамитындығын, оның саяси құрылысына қатысты ұғым деп есептеймін. Сондықтан ол, Қазақстан Республикасы деген сөз - ол тавтология болып тұрған жоқ, плеоназм болып тұрған жоқ, бірін-бірі қайталап тұрған жоқ. Ол қайта біздің елімізге салмақ беріп, шын мәнінде, бұл Қазақстан деген ел, ол республикалық жолды таңдап алды, бір жаңа даму жолына түсті дегенді білдіреді ғой деп ойлаймын. Сондықтан Қазақстан деген сөз сол 11-ші жылдан бері, құдайға шүкір, бір ғасыр бойы қолданып келе жатыр, әрі қарайда қолданыла беруіне біз тілекшіміз.
- Жаңағы не жөнінде айттыңыз ғой, жалпы ғылыми зерттеу жөнінде, ғылыми тұрғыда келу жөнінде сол туралы |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді ͡б̊іздің қазіргі уөмір тіршілігімізге ͡б̊ір қарап уотырған кезде// мысалы йенд'әркімге әртүрлі уой келеді ғой↓/// ↑біздің құдайға шүкүр/ йеліміз қаншама уөзгерістер ͡б̊олып жатыр// қаншама дау ͡б̊олып жатыр↓/// ↑мына уөркенійетк'ілесіп келе жатырмыз↓/// ↑мұнайымыздың арқасы шығар// басқа шығар жаңағы уөзіміздің бір дұрыс жолды таңдап алғандығымыз шығар// йенді қазір құдайға шүкүр ғой// йенді ͡б̊іздің дамұуымыз↓/// ↑әйтčе де менің бір кішкене уөкүнетін нәрсем// біз үлкен бір ғылымый мектеб̊імізді жоғалтып алған сыйақтымыз↓/// ↑әрійне/ мен йенді уол академійаның қазақ̊станда жаб̊ылғанын жұрттың бәрі ͡б̊ілед// уол академійаның кеңестік академійа ͡б̊олғанын да ͡б̊ілед↓/// ↑негізін жаңағы қаныш сәтпаевтар салғанымен// бұл негізінен йенді/ мәскеуге жұмыс істеді ғой↓/// |
↑йенді ͡б̊іздің ͡ғазіргі уөмүр тіршілігімізге ͡б̊ір ͡ғарап уотұрғаң ͡ гезде// мысалы йенд'әркімге әртүрлү уой ͡геледі ғой↓/// ↑біздің ͡ғұдайға шүкүр/ йеліміз ͡ғаншама уөзгөрүстер ͡б̊олұб̊ жатыр// қаншама дау ͡б̊олұб̊ жатыр↓/// ↑мына уөркөнүйетк'ілесіп келе жатырмыз↓/// ↑мұнайымыздың арқасы шығар// басқа шығар жаңағы уөзүмүздің бір дұрұш ͡ шолдұ таңдаб̊ ͡алғандығымыш шығар// йенді ͡ғазір ͡ғұдайға шүкүр ғой// йенді ͡б̊іздің дамұуұмұз↓/// ↑әйтčе де менің бір ͡гішкене уөкүнөтін нәрсем// біз үлкөм бір ғылымый мектеб̊імізді жоғалтыб̊ ͡алған сыйақтымыз↓/// ↑әрійне/ мен йенді уол академійәның ͡ғазақ̊станда жаб̊ылғанын жұрттұң бәрі ͡б̊ілед// уол академійәның ͡геңестіг академійә ͡б̊олғанын да ͡б̊ілед↓/// ↑негізін жаңағы қаныш сәтпаевтар салғанымен// бұл негізінен йенді/ мәскеугө жұмұс істеді ғой↓/// |
- Енді біздің қазіргі өмір тіршілігімізге бір қарап отырған кезде, мысалы, енді әркімге әртүрлі ой келеді ғой. Біздің құдайға шүкір, еліміз қаншама өзгерістер болып жатыр, қаншама дау болып жатыр. Мына өркениетке ілесіп келе жатырмыз. Мұнайымыздың арқасы шығар, басқа шығар, жаңағы өзіміздің бір дұрыс жолды таңдап алғандығымыз шығар, енді қазір құдайға шүкір ғой, енді біздің дамуымыз. Әйтсе де менің бір кішкене өкінетін нәрсем - біз үлкен бір ғылыми мектебімізді жоғалтып алған сияқтымыз. Әрине, мен енді, ол академияның Қазақстанда жабылғанын жұрттың бәрі білед, ол академияның кеңестік академия болғанын да білед. Негізін, жаңағы Қаныш Сәтбаевтар салғанымен, бұл негізінен енді, Мәскеуге жұмыс істеді ғой. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑біздің бүкүл қазб̊а ͡б̊айлығымызды сол қопарып/ қазып алып// мәскеуді ͡б̊айытұу үшін // барлық ійгілікті солар көрүу үшін жасалған ғылым болды↓/// ↑бірақ уосұны ͡б̊із уөкүнішке уорай// уөзіміздің әлі де ͡б̊олса// сол қазақ̊станның қажетіне// қазақ̊станның керегіне жұмсай алмай уотырмыз ғой деп уойлайм↓/// ↑уосы дүнійе дүнійе ͡б̊олып тұрғалы// уөмір уөмір ͡б̊олып тұрғалы// ана'әл фараб̊ійлерден бастап// арійстотелдерден бастап// қай қай патш̆аң да/ қай қай бійлеушің де ͡б̊әрі ғылымға ͡б̊ағыңған↓/// ↑бұл дүнійені тітірентіп// уот қарұу шық̊сын// дүнійені тітірентіп// йадролық қарұу шық̊сын// басқа қарұу шық̊сын// уоны ͡б̊ійлеуші уойлап тапқан жоқ↓/// ↑уоны шын мәнінде/ ғалым уойлап тапты↓/// ↑әрійне/ уол жұмсалұу мәселесі// уол жаңағы зұлымдыққа жұмсалып жатыр ма// басқаға жұмсалып жатыр ма уол басқа мәселе↓/// |
↑біздің бүкүл ͡ғазб̊а ͡б̊айлығымызды сол ͡ғопарып/ қазыб̊ ͡алып// мәскеудү ͡б̊айытұу үшүн // барлығ ійгілікті солар ͡гөрүу үшүн жасалған ғылым болдұ↓/// ↑бірақ уосұнұ ͡б̊із уөкүнүшке уорай// уөзүмүздің әлі де ͡б̊олса// сол ͡ғазақ̊станның ͡ғажетіне// қазақ̊станның ͡герегіне жұмсай алмай уотұрмұз ғой деп уойлайм↓/// ↑уосұ дүнүйө дүнүйө ͡б̊олұп тұрғалы// уөмүр уөмүр ͡б̊олұп тұрғалы// ана'әл фараб̊ыйлердем бастап// арыйстотелдердем бастап// қай ͡ғай патш̆аң да/ қай ͡ғай бійлеушүң де ͡б̊әрі ғылымға ͡б̊ағыңған↓/// ↑бұл дүнүйөнү тітірентіп// уот қарұу шық̊сын// дүнүйөнү тітірентіп// йадролұқ қарұу шық̊сын// басқа ͡ғарұу шық̊сын// уонұ ͡б̊ійлеушү уойлап тапқан жоқ↓/// ↑уонұ шын мәнінде/ ғалым уойлап тапты↓/// ↑әрійне/ уол жұмсалұу мәселесі// уол жаңағы зұлұмдұққа жұмсалыб̊ жатыр ма// басқаға жұмсалыб̊ жатыр ма уол басқа мәселе↓/// |
- Біздің бүкіл қазба байлығымызды сол қопарып, қазып алып, Мәскеуді байыту үшін, барлық игілікті солар көру үшін жасалған ғылым болды. Бірақ осыны біз өкінішке орай, өзіміздің әлі де болса, сол Қазақстанның қажетіне, Қазақстанның керегіне жұмсай алмай отырмыз ғой деп ойлайм. Осы дүние дүние болып тұрғалы, өмір өмір болып тұрғалы, анау әл-Фарабилерден бастап, Аристотельдерден бастап, қай-қай патшаң да, қай-қай билеушің де - бәрі ғылымға бағынған. Бұл дүниені тітірентіп, от-қару шықсын, дүниені тітірентіп, ядролық қару шықсын, басқа қару шықсын, оны билеуші ойлап тапқан жоқ. Оны, шын мәнінде, ғалым ойлап тапты. Әрине, ол жұмсалу мәселесі, ол жаңағы зұлымдыққа жұмсалып жатыр ма, басқаға жұмсалып жатыр ма - ол басқа мәселе. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑бірақ жалпы йегер ͡б̊із ғылымд'алға шығарып// ғылым адамның беделін көтеріп// ғалымның айтқанын тыңдайтын болсақ// соның айтқанымен жүрмегенмен// соған құлақ̊ салатын болсақ// біздің уөмүріміз/ біздің дамұуымыз ͡б̊асқаша// бійігірек дәрежеге жететін йеді ғой деген бір арман бар менде// мысалы уой бар↓/// ↑сен жаңағы құрұлыс салғанда// уоның қолыңда макетің болмаса// уоның жоб̊аң болмаса// сен сал'алмайсың ғой/ мысалы↓/// ↑фұундамент неше метр қазұу керек↓/// ↑ қалай құйұу керек↓/// ↑бәрі ғылым ғой йенді// йесептеліп тұрған нәрсе ғой↓/// ↑кез келген праекті/ жоб̊аның ғылымый негізі ͡б̊олұуы керек↓/// ↑қазірг'алфавійттің / жаңағы ылатын алфавійтін'ауыстырұу жөнінде↓/// |
↑бірағ жалпы йегер ͡б̊із ғылымд'алға шығарып// ғылым адамның беделің ͡ гөтөрүп// ғалымның айтқанын тыңдайтым болсақ// сонұң айтқанымен жүрмөгөммен// соғаң ͡ ғұлақ̊ салатым болсақ// біздің уөмүрүміз/ біздің дамұуұмұз ͡б̊асқаша// бійігірек дәрежеге жететін йеді ғой дегем бір армам бар менде// мысалы уой бар↓/// ↑сен жаңағы құрұлұс салғанда// уонұң ͡ ғолұңда макетің болмаса// уонұң жоб̊аң болмаса// сен сал'алмайсың ғой/ мысалы↓/// ↑фұундамент неше метр ͡ғазұу ͡герек↓/// ↑ қалай ͡ғұйұу ͡герек↓/// ↑бәрі ғылым ғой йенді// йесептеліп тұрған нәрсе ғой↓/// ↑кез ͡гелгем праекті/ жоб̊аның ғылымый негізі ͡б̊олұуұ ͡герек↓/// ↑қазірг'алфавыйттің / жаңағы ылатын алфавыйтін'ауұстұрұу жөнүндө↓/// |
- Бірақ жалпы, егер біз ғылымды алға шығарып, ғылым адамның беделін көтеріп, ғалымның айтқанын тыңдайтын болсақ, соның айтқанымен жүрмегенмен, соған құлақ салатын болсақ, біздің өміріміз, біздің дамуымыз басқаша,
биігірек дәрежеге жететін еді ғой деген бір арман бар менде, мысалы, ой бар. Сен, жаңағы құрылыс салғанда, оның қолыңда макетің болмаса, оның жобаң болмаса, сен сала алмайсың ғой, мысалы. Фундамент неше метр қазу керек? Қалай құю керек? Бәрі ғылым ғой енді, есептеліп тұрған нәрсе ғой. Кез келген проекті, жобаның ғылыми негізі болуы керек.
- Қазіргі алфавиттің, жаңағы латын алфавитіне ауыстыру жөнінде...
|
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ йенді ͡б̊із қазір/ қазақ̊станда ілійнгвійсттер йекіге ͡б̊өлүнеміз↓/// ↑біреуі ͡б̊ұрынғ'әліпбій жүйесінде қала ͡б̊ерүу керек дейд// біреуі қазіргі мына ылатын алфавійтіне көшүу керек дейд↓/// ↑біз мен уөзім/ жеке ͡б̊асым ылатын алфавійтіне көшүуіміз керек↓/// ↑жоғарғы ͡б̊ійлік уоргандарынан д'айтылып жүр↓/// ↑біз қашан да ͡б̊олса// ылатын алфавійтіне көшеміз деп↓/// ↑неге көшеміз↓/// ↑уөйткені ͡б̊іріншіден/ уорыс алфавійті уол кійрійлійса↓/// ↑біздің тіліміздің жүйесіне келмейд↓/// ↑йекінші мәселе/ бүкүл бізді қоршап уотырған түрік халықтарының бәрі ылатын алфавійтін қолданады↓/// ↑жалғыз қырғыз ғана қалып тұр↓/// ↑уол бізді күтіп тұр/ мысалы↓/// ↑ал йегер ͡б̊із ͡б̊үгін көшсек// қырғыздар йертең көшед// мысалы ылатын алфавійтіне↓/// ↑үшіншіден/ йенді мәселенің ашығы// мәселенің йең уөзектісі// шын мәнінд'айтыла бермейтін мәселе// біз уорыстан кіндігімізд'үзүуіміз керек↓/// |
↑ йенді ͡б̊із ͡ғазір/ қазақ̊станда ілійңгвійсттер йекіге ͡б̊өлүнөміз↓/// ↑біреуү ͡б̊ұрұңғ'әліпбій жүйөсүнде қала ͡б̊ерүу ͡герек дейд// біреуү қазіргі мына ылатын алфавыйтіне ͡гөшүу ͡герек дейд↓/// ↑біз мен уөзүм/ жеке ͡б̊асым ылатын алфавыйтіне ͡гөшүуүмүз ͡герек↓/// ↑жоғарғы ͡б̊ійлік уоргандарынан д'айтылып жүр↓/// ↑біз ͡ғашан да ͡б̊олса// ылатын алфавыйтіне ͡гөшөмүз деп↓/// ↑неге ͡гөшөмүз↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊іріншіден/ уорұс алфавыйті уол ͡гыйрыйллыйса↓/// ↑біздің тіліміздің жүйөсүне ͡гелмейд↓/// ↑йекінші мәселе/ бүкүл бізді ͡ғоршап уотұрған түрүк халықтарының бәрі ылатын алфавыйтің ͡ ғолданады↓/// ↑жалғыз ͡ғырғыз ғана ͡ғалып тұр↓/// ↑уол бізді ͡гүтүп тұр/ мысалы↓/// ↑ал йегер ͡б̊із ͡б̊үгүң ͡ гөшсөк// қырғыздар йертең ͡гөшөд// мысалы ылатын алфавыйтіне↓/// ↑үшүншүден/ йенді мәселенің ашығы// мәселенің йең уөзөктүсі// шын мәнінд'айтыла бермейтін мәселе// біз уорұстаң ͡ гіндігімізд'үзүуүмүз керек↓/// |
- Енді біз, қазір Қазақстанда лингвисттер екіге бөлінеміз. Біреуі бұрынғы әліпби жүйесінде қала беру керек дейд, біреуі қазіргі мына латын алфавитіне көшу керек дейд. Біз, мен өзім, жеке басым латын алфавитіне көшуіміз керек. Жоғарғы билік органдарынан да айтылып жүр. Біз қашан да болса латын алфавитіне көшеміз деп. Неге көшеміз? Өйткені, біріншіден, орыс алфавиті - ол кириллица. Біздің тіліміздің жүйесіне келмейд. Екінші мәселе, бүкіл бізді қоршап отырған түрік халықтарының бәрі латын алфавитін қолданады. Жалғыз қырғыз ғана қалып тұр. Ол бізді күтіп тұр, мысалы. Ал егер біз бүгін көшсек, қырғыздар ертең көшед, мысалы, латын алфавитіне. Үшіншіден, енді мәселенің ашығы, мәселенің ең өзектісі, шын мәнінде айтыла бермейтін мәселе - біз орыстан кіндігімізді үзуіміз керек. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑біз уорыстың мәденійетінен/ уорыстың білімінен/ уорыстан уосы кезге дейін алғанымыздан уоны жоққа шығармаймыз↓/// ↑бірақ қазіргі мынандай жаханданұу дәуірінде// жалғыз ͡б̊ір халықтың йетегінен ұстап алып// сыйам йегіздер сыйақты// не сол халық болмай// не соның бір көлеңкесі ͡б̊олып жүре ͡б̊ерүу// уол дұрыс йемес↓/// ↑біз қазір мынау тек қан'алфавійт йемес// біз әсіресе/ ақпараттық тұрғыдан/ тарыйхый сана тұрғысынан/ білім тұрғысынан барлық тұрғыдан// біз уорыстан кіндігімізд'үзб̊есек // біздің уосы жаңағы йенді уорысқа ͡б̊ағыныш деп айтұуға ͡б̊олмайд// бірақ̊ соның көлеңкесінде қалғанымыз// соның көлеңкесінде қалғанымыз ͡б̊олад↓/// ↑уөйткені ͡б̊із алған біліміміз// алған ақпаратымыз// айналадағы жаңағы түсүнігіміз/ уой уөрісіміз ͡б̊арлығы// біз жаңағы уорыстың шын мәнінде/ уорыс/ іресейдің уойлау жүйесінің бір көшірмесі↓/// |
↑біз уорұстұң мәденійетінен/ уорұстұң білімінен/ уорұстан уосұ ͡гезге дейін алғанымыздан уонұ жоққа шығармаймыз↓/// ↑бірақ қазіргі мынандай жаханданұу дәуүрүндө// жалғыз ͡б̊ір халықтың йетегінен ұстаб̊ ͡алып// сыйам йегіздер сыйақты// не сол халық ͡полмай// не сонұң бір ͡гөлөңкөсі ͡б̊олұб̊ жүрө ͡б̊ерүу// уол дұрұс йемес↓/// ↑біз ͡ғазір мынау тек қан'алфавыйт йемес// біз әсіресе/ ақпараттық тұрғұдан/ тарыйхый сана тұрғұсұнан/ білім тұрғұсұнам барлық тұрғұдан// біз уорұстаң ͡гіндігімізд'үзб̊өсөк // біздің уосұ жаңағы йенді уорұсқа ͡б̊ағыныш деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олмайд// бірақ̊ сонұң ͡гөлөңкөсінде қалғанымыз// сонұң ͡гөлөңкөсінде қалғанымыз ͡б̊олад↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊із алғам біліміміз// алған ақпаратымыз// айналадағы жаңағы түсүнүгіміз/ уой уөрүсүміз ͡б̊арлығы// біж жаңағы уорұстұң шын мәнінде/ уорұс/ іресейдің уойлау жүйөсүнің бір ͡гөшүрмөсі↓/// |
- Біз орыстың мәдениетінен, орыстың білімінен, орыстан осы кезге дейін алғанымыздан оны жоққа шығармаймыз. Бірақ қазіргі мынандай жаһандану дәуірінде жалғыз бір халықтың етегінен ұстап алып, сиям егіздер сияқты, не сол халық болмай, не соның бір көлеңкесі болып жүре беру - ол дұрыс емес. Біз қазір мынау тек қана алфавит емес, біз, әсіресе, ақпараттық тұрғыдан, тарихи сана тұрғысынан, білім тұрғысынан, барлық тұрғыдан біз орыстан кіндігімізді үзбесек, біздің осы, жаңағы, енді орысқа бағыныш деп айтуға болмайд, бірақ соның көлеңкесінде қалғанымыз -соның көлеңкесінде қалғанымыз болад. Өйткені, біз алған біліміміз, алған ақпаратымыз, айналадағы, жаңағы түсінігіміз, ой-өрісіміз - барлығы, біз жаңағы, орыстың шын мәнінде, орыс, Ресейдің ойлау жүйесінің бір көшірмесі. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑мысалы/ қазір дүнійе жүзі жаңағы ͡б̊ір йелді// мысалы ͡б̊ір йелді/ болмаса ͡б̊ір йелдің басшысын кінәлап жатčа// біздің уөзімізде уой жоқ// уөзімізде пікір жоқ↓/// ↑біз қараймыз// іресей н'айтып жатыр↓/// ↑уөйткені іресейдің ақпарат құралдары соны қоштаса// біз де қоштаймыз↓/// ↑іресейдің ақпарат құралдары//мысалы іресейдің санасы/ тарыйхый санасы/ уойы соған қарсы шық̊са// біз де соған қарсы шығамыз↓/// ↑бізде жеке/ уөзіміздің уойымыздың уолай болмай тұрған себ̊еб̊і// бізде жаңағы жек'ақпараттық / басқа ͡б̊ізде қауіп̊сіздіктердің бәрі қорғалмаған↓/// ↑сондықтан да йең бірінш'әрійне / уол әліпбій ауыстырұу уоңайға түспейд↓/// ↑уоның қыйыншылықтары ͡б̊ар↓/// ↑бірақ қазір уоны жеңілдетүудің де жолдары ͡б̊ар↓/// |
↑мысалы/ қазір дүнүйө жүзү жаңағы ͡б̊ір йелді// мысалы ͡б̊ір йелді/ болмаса ͡б̊ір йелдің башшысың ͡ гінәлаб̊ жатčа// біздің уөзүмүзде уой жоқ// уөзүмүзде пікір жоқ↓/// ↑біз ͡ғараймыз// іресей н'айтып жатыр↓/// ↑уөйткөнү іресейдің ақпарат құралдары сонұ қоштаса// біз де қоштаймыз↓/// ↑іресейдің ақпарат құралдары//мысалы іресейдің санасы/ тарыйхый санасы/ уойұ соғаң ͡ ғарсы шық̊са// біз де соғаң ͡ ғарсы шығамыз↓/// ↑бізде жеке/ уөзүмүздің уойұмұздың уолай болмай тұрған себ̊еб̊і// бізде жаңағы жек'ақпараттық / басқа ͡б̊ізде қауүп̊сүздүктердің бәрі ͡ғорғалмаған↓/// ↑сондұқтан да йең бірінш'әрійне / уол әліпбій ауұстұрұу уоңайға түспөйд↓/// ↑уонұң ͡ғыйыншылықтары ͡б̊ар↓/// ↑бірақ қазір уонұ жеңілдетүудүң де жолдары ͡б̊ар↓/// |
- Мысалы, қазір дүниежүзі, жаңағы бір елді, мысалы, бір елді, болмаса бір елдің басшысын кінәлап жатса, біздің өзімізде ой жоқ, өзімізде пікір жоқ. Біз қараймыз, Ресей не айтып жатыр? Өйткені, Ресейдің ақпарат құралдары соны қоштаса, біз де қоштаймыз. Ресейдің ақпарат құралдары, мысалы, Ресейдің санасы, тарихи санасы, ойы соған қарсы шықса, біз де соған қарсы шығамыз. Бізде жеке, өзіміздің ойымыздың олай болмай тұрған себебі – бізде, жаңағы жеке ақпараттық, басқа, бізде қауіпсіздіктердің бәрі қорғалмаған. Сондықтан да ең бірінші, әрине, ол әліпби ауыстыру оңайға түспейд. Оның қиыншылықтары бар. Бірақ қазір оны жеңілдетудің де жолдары бар. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑уөйткені қазір мынау кампйұутердің заманында// бір ғана жаңағы кампйұутеріңіздің тетігін басып қалып// уөзіңізге керек/ жаңағы мәтінді ылатын алфавійтімен де/ қазақ̊ша жазылған мәтінді// ы ы уорыс әліпбійімен де керек болатын болса// араб̊ әліпбійімен де уоқый берүуге ͡б̊олад↓/// ↑уол кампйұутер шешіп тұр уоны↓/// ↑қазір йекінің бірі кампйұутер қолданад↓/// ↑ы ы сосын йегер ͡б̊із уосыда бұрын// бес жыл бұрын// уон жыл бұрын ақырын ақырын ы ы төменгі кластарға/ басқаларға кіргізгенде// бастаыұш кластарға ͡б̊із қазір жоғары дәрежеге жетіп қалатын йедік↓/// ↑сондықтан йенді/ йерте ме/ кеш пе уол біз неден құтұламыз↓/// ↑бұл йенді/ біздің бұл жерде келіп// жаңағы ͡б̊ілім деген мәселе шығад↓/// ↑мысалы/ бізде ͡б̊ірнеше уоқұу ͡б̊ілім мійнійстрлер'ауысты ↓/// ↑бәрі келед де іреформа жасайд↓/// |
↑уөйткөнү қазір мынау ͡гампйұутөрдүң заманында// бір ғана жаңағы ͡гампйұутөрүңүздің тетігім басып қалып// уөзүңүзге ͡герек/ жаңағы мәтінді ылатын алфавыйтімен де/ қазақ̊ша жазылған мәтінді// ы ы уорұс әліпбійімен де ͡герек болатым болса// араб̊ әліпбійімен де уоқұй берүугө ͡б̊олад↓/// ↑уол ͡гампйұутөр шешіп тұр уонұ↓/// ↑қазір йекінің бірі ͡гампйұутөр ͡ғолданад↓/// ↑ы ы сосұн йегер ͡б̊із уосұдам бұрұн// беш ͡ шыл бұрұн// уон жыл бұрұн ақырын ақырын ы ы төмөңгү кластарға/ басқаларға ͡гіргізгенде// бастауұш кластарға ͡б̊із ͡ғазір жоғары дәрежеге жетіп қалатын йедік↓/// ↑сондұқтан йенді/ йерте ме/ кеш пе уол біз недең ͡ ғұтұламыз↓/// ↑бұл йенді/ біздің бұл жерде ͡геліп// жаңағы ͡б̊ілім деген мәселе шығад↓/// ↑мысалы/ бізде ͡б̊ірнеше уоқұу ͡б̊ілім мійнійстрлер'ауұстұ ↓/// ↑бәрі ͡гелед де іреформа жасайд↓/// |
- Өйткені, қазір мынау компьютердің заманында бір ғана, жаңағы компьютеріңіздің тетігін басып қалып, өзіңізге керек, жаңағы мәтінді латын алфавитімен де, қазақша жазылған мәтінді ы-ы орыс әліпбиімен де, керек болатын болса, араб әліпбиімен де оқи беруге болад. Ол компьютер шешіп тұр оны. Қазір екінің бірі компьютер қолданад. Ы-ы сосын егер біз осыдан бұрын, 5 жыл бұрын, 10 жыл бұрын ақырын-ақырын ы-ы төменгі класстарға, басқаларға кіргізгенде, бастауыш кластарға, біз қазір жоғары дәрежеге жетіп қалатын едік. Сондықтан енді, ерте ме, кеш пе, ол біз неден құтыламыз. Бұл енді, біздің бұл жерде келіп, жаңағы білім деген мәселе шығад. Мысалы, бізде бірнеше оқу-білім министрлері ауысты. Бәрі келед де реформа жасайд. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑әр уоқұу мійнійстрі/ мен аттарын атап/ түстерін түстеп беремін// қандай іреформа жасағанын// мысалы жоғарғы ͡б̊ілімге/ уорта ͡б̊ілімге/ жаңағы сынаққа мысалы/ жаңағы йең ұлттық әлгі тестілеу деп жүрміз// басқа қаншама уөзгерістер// іреформа жасап жатыр↓/// ↑бірақ біз ͡б̊ір нәрседен ғана құтылмай келе жатырмыз// уол бізде қазақ ұлттық мектеп жоқ↓/// ↑мысалы/ біздегі мына'аралас мектеп деген// уорыс мектеб̊і деген мектептер// бұлар жаңағы ͡б̊іздің ақ патш̆аның заманында ͡б̊олған// ұрұускій/кійргійскій түуземный школа деген болған↓/// ↑ біз қазір сол ұрұускій/ кійргійскій түуземный школан'әрі қарай жалғастырып келе жатырмыз↓/// ↑сол мен айтар йедім// бізде қазақ мектеб̊і/ уорыс мектеб̊і/ аралас мектеп деген болмауы керек// қазақ мектеб̊і деген болмауы керек↓/// ↑сіз іресейге ͡б̊арыңыз/ уорыс мектеб̊і деген жазұуды уоқыйсыз ͡б̊а↓/// |
↑әр уоқұу мійнійстрі/ мен аттарын атап/ түстөрүн түстөп ͡перемін// қандай іреформа жасағанын// мысалы жоғарғы ͡б̊ілімге/ уорта ͡б̊ілімге/ жаңағы сынаққа мысалы/ жаңағы йең ұлттұғ әлгі тестілеу деб̊ жүрмүз// басқа ͡ғаншама уөзгөрүстер// іреформа жасаб̊ жатыр↓/// ↑бірақ ͡піз ͡б̊ір нәрседен ғана ͡ғұтұлмай ͡геле жатырмыз// уол бізде қазағ ұлттұғ мектеб̊ жоқ↓/// ↑мысалы/ біздегі мына'аралас мектеп деген// уорұс мектеб̊і деген мектептер// бұлар жаңағы ͡б̊іздің ақ патш̆аның заманында ͡б̊олған// ұрұуссій/кійргійскій түузөмнұй школа дегем болған↓/// ↑ біз ͡ғазір сол ұрұускій/ кійргійскій түузөмнұй школан'әрі қарай жалғастырып келе жатырмыз↓/// ↑сол мен айтар йедім// бізде қазағ мектеб̊і/ уорұс мектеб̊і/ аралас мектеп дегем болмауұ ͡герек// қазағ мектеб̊і дегем болмауұ ͡герек↓/// ↑сіз іресейге ͡б̊арыңыз/ уорұс мектеб̊і деген жазұудұ уоқұйсұз ͡б̊а↓/// |
- Әр оқу министрі - мен аттарын атап, түстерін түстеп беремін, қандай реформа жасағанын, мысалы жоғарғы білімге, орта білімге, жаңағы, сынаққа мысалы, жаңағы, ең ұлттық әлгі тестілеу деп жүрміз, басқа қаншама өзгерістер, реформа жасап жатыр. Бірақ біз бір нәрседен ғана құтылмай келе жатырмыз, ол -бізде қазақ ұлттық мектеп жоқ. Мысалы, біздегі мынау аралас мектеп деген, орыс мектебі деген мектептер - бұлар жаңағы, біздің ақ патшаның заманында болған, русский-киргизский туземный школа деген болған. Біз қазір сол русский-киргизский туземный школаны әрі қарай жалғастырып келе жатырмыз. Сол мен айтар едім: бізде қазақ мектебі, орыс мектебі, аралас мектеп деген болмауы керек, қазақ мектебі деген болмауы керек. Сіз Ресейге барыңыз, орыс мектебі деген жазуды оқисыз ба? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑уөзб̊ек̊станға ͡б̊арыңыз// уөзб̊ек мектеб̊і деген жазұу ͡б̊ар ма/ мысалы↓/// ↑уол мектеп тек қана↓/// ↑бізде ͡б̊ір ған'ұлттық мектеп болұуы керек↓/// ↑уоны ͡б̊ала қазақ тілінде ͡б̊ілім алып̊ шығұуы керек↓/// ↑уол уорыс тілінде ͡б̊іліп̊ шығұуы керек// ағылшын тілінде ͡б̊іліп̊ шығұуы керек↓/// ↑уол жерде уоқып жатқан ұйғыр ұлты да/ уөзб̊ек ұлты да сол бала сыйақты канстійтұусійалық құқығы ͡б̊олып// уол да сондай математійкадан да/ географійадан да/ басқа саб̊ақтан да ͡б̊әрінен білім алып̊ шығұуы керек// уорта ͡б̊ілім деңгейінде↓/// ↑ал бірақ жаңағы мектепті қазақ̊ша/ уорысша/ аралас мектеп деп бөлгенеміздің уөзі// біздің мектеб̊іміздің тағы да жаңағы уорыс мектеб̊інің көлеңкесі йекендігін көрсетед↓/// |
↑уөзб̊өк̊стаңға ͡б̊арыңыз// уөзб̊өг мектеб̊і деген жазұу ͡б̊ар ма/ мысалы↓/// ↑уол мектеп тек қана↓/// ↑бізде ͡б̊ір ған'ұлттұқ мектеп ͡полұуұ ͡герек↓/// ↑уонұ ͡б̊ала ͡ғазақ тілінде ͡б̊ілім алып̊ шығұуұ ͡герек↓/// ↑уол уорұс тілінде ͡б̊іліп̊ шығұуұ ͡герек// ағылшын тілінде ͡б̊іліп̊ шығұуұ ͡герек↓/// ↑уол жерде уоқұб̊ жатқан ұйғұр ұлтұ да/ уөзб̊өг ұлтұ да сол бала сыйақты ͡ганстыйтұусыйалық құқұғұ ͡б̊олұп// уол да сондай математыйкадан да/ географыйадан да/ басқа саб̊ақтан да ͡б̊әрінем білім алып̊ шығұуұ ͡герек// уорта ͡б̊ілім деңгейінде↓/// ↑ал бірағ жаңағы мектепті ͡ғазақ̊ша/ уорұшша/ аралас мектеп деп ͡пөлгөнүміздің уөзү// біздің мектеб̊іміздің тағы да жаңағы уорұс мектеб̊інің ͡гөлөңкөсі йекендігің ͡ гөрсөтөд↓/// |
- Өзбекстанға барыңыз, өзбек мектебі деген жазу бар ма, мысалы? Ол - мектеп тек қана. Бізде бір ғана ұлттық мектеп болуы керек. Оны бала қазақ тілінде білім алып шығуы керек. Ол орыс тілінде біліп шығуы керек, ағылшын тілінде біліп шығуы керек. Ол жерде оқып жатқан ұйғыр ұлты да, өзбек ұлты да сол бала сияқты конституциялық құқығы болып, ол да сондай математикадан да, географиядан да, басқа сабақтан да - бәрінен білім алып шығуы керек, орта білім деңгейінде. Ал бірақ, жаңағы мектепті қазақша, орысша, аралас мектеп деп бөлгеніміздің өзі - біздің мектебіміздің тағы да, жаңағы орыс мектебінің көлеңкесі екендігін көрсетед. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑уолар іресейде қазақ мектеб̊ін ашып жатқан жоқ// қазақ класын д'ашып жатқан жоқ// қазақ дійаспорасына ͡б̊ір саб̊ақ та уөткізіп жатқан жоқ↓/// ↑ал біз әлі күнге дейін// уорыс мектеб̊ін ұстап уотырмыз↓/// ↑біздің алфавійттің ауыс'алмай тұрған себ̊еб̊іміз// тек уосы ғана↓/// ↑уөйткені ͡б̊іздегі қазір ͡б̊ілімді/ уоқыған/ сауатты/ көз'ашық адамның жартысынан көб̊і// уорыс мектеб̊ін бітірген↓/// ↑ал уондай кезде/ қазір алфавійтт'ауыстырұу деген сөз// біз уол адамдарды жаңағы қоғамымыздан әр'ійтеріп тастау деген сыйақты ͡б̊олып көрүнед↓/// ↑ал шын мәнінде/ біздегі жаңағы мектеб̊імізді ͡б̊із ͡б̊ылай айтамыз// бірінші қыркүйектен бастап/ бастауыш мектептер ͡б̊ір ақ мектептерде↓/// ↑жалпы қазақ мектеб̊і/ уорыс мектеб̊і/ аралас мектеп деген болмау керек↓/// ↑мектепке келүу керек бала↓/// |
↑уолар іресейде қазағ мектеб̊ін ашыб̊ жатқан жоқ// қазақ класын д'ашып жатқан жоқ// қазағ ͡дыйаспорасына ͡б̊ір саб̊ақ та уөткүзүб̊ жатқан жоқ↓/// ↑ал біз әлі ͡гүңгө дейін// уорұс мектеб̊ін ұстап уотұрмұз↓/// ↑біздің алфавыйттің ауұс'алмай тұрған себ̊еб̊іміз// тек уосұ ғана↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊іздегі ͡ғазір ͡б̊ілімді/ уоқұған/ сауатты/ көз'ашық адамның жартысынаң ͡ гөб̊ү// уорұс мектеб̊ім бітірген↓/// ↑ал уондай ͡гезде/ қазір алфавыйтт'ауұстұрұу деген сөз// біз уол адамдарды жаңағы қоғамымыздан әр'ійтеріп тастау деген сййақты ͡б̊олұп көрүнөд↓/// ↑ал шын мәнінде/ біздегі жаңағы мектеб̊імізді ͡б̊із ͡б̊ылай айтамыз// бірінші ͡ғыркүйөктөм бастап/ бастауұш мектептер ͡б̊ір ағ мектептерде↓/// ↑жалпы қазағ мектеб̊і/ уорұс мектеб̊і/ аралас мектеп дегем болмау ͡герек↓/// ↑ мектепке ͡гелүу ͡герек бала↓/// |
- Олар Ресейде қазақ мектебін ашып жатқан жоқ, қазақ классын да ашып жатқан жоқ, қазақ диаспорасына бір сабақ та өткізіп жатқан жоқ. Ал біз әлі күнге дейін орыс мектебін ұстап отырмыз. Біздің алфавиттің ауыса алмай тұрған себебіміз - тек осы ғана. Өйткені, біздегі қазір білімді, оқыған, сауатты, көзі ашық адамның жартысынан көбі - орыс мектебін бітірген. Ал ондай кезде, қазір алфавитті ауыстыру деген сөз - біз ол адамдарды, жаңағы қоғамымыздан әрі итеріп тастау деген сияқты болып көрінед. Ал, шын мәнінде, біздегі жаңағы мектебімізді, біз былай айтамыз: «1 қыркүйектен бастап бастауыш мектептер бір-ақ мектептерде». Жалпы қазақ мектебі, орыс мектебі, аралас мектеп деген болмау керек. Мектепке келу керек бала. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ал біз айтамыз// жоқ/ сен қазақ мектеб̊інде уоқыйсың// сен уорыс мектеб̊інде уоқыйсың// сен аралас мектепте уоқыйсың деп// құлақтарыңды ͡б̊ұрап қойамыз↓/// ↑вот білім жағындағы йең үлкен іреформа// бізге уосы жағынан керек↓/// ↑бұл адам уөзүне керек білімді// уөз'алып шығад↓/// ↑саған қытай тілі керек пе↓/// ↑қытай тілін үйреніп аласың↓/// ↑ағылшын тілі керек пе↓/// ↑ағылшын тілін үйреніп аласың// уөзіңе қажет болса↓/// ↑ал бірақ әр ұлт біреу ақ ↓/// ↑жер ͡б̊етінд'алты мың тіл бар// ы ы төрт мыңдай ұлт бар дейміз// мысал'ұлыс бар дейміз↓/// ↑ал бірақ біріккен ұлттар ұйымындағы мемлекеттердің саны йекі жүзге жетпейд↓/// |
↑ал біз айтамыз// жоқ/ сең ͡ ғазағ мектеб̊інде уоқұйсұң// сен уорұс мектеб̊інде уоқұйсұң// сен аралас мектепте уоқұйсұң деп// құлақтарыңды ͡б̊ұрап қойамыз↓/// ↑вот ͡пілім жағындағы йең үлкөн іреформа// бізге уосұ жағынаң ͡ герек↓/// ↑бұл адам уөзүнө керек білімді// уөз'алып шығад↓/// ↑сағаң ͡ ғытай тілі ͡герек пе↓/// ↑қытай тілін үйрөнүб̊ ͡аласың↓/// ↑ағылшын тілі ͡герек пе↓/// ↑ағылшын тілін үйрөнүб̊ ͡аласың// уөзүңө қажет ͡полса↓/// ↑ал бірағ әр ұлт ͡піреу ақ ↓/// ↑жер ͡б̊етінд'алты мың тіл бар// ы ы төрт мыңдай ұлт ͡пар дейміз// мысал'ұлұс бар дейміз↓/// ↑ал бірақ ͡піріккен ұлттар ұйұмұндағы мемлекеттердің саны йекі жүзгө жетпейд↓/// |
- Ал біз айтамыз: «Жоқ, сен қазақ мектебінде оқисың, сен орыс мектебінде оқисың, сен аралас мектепте оқисың» деп, құлақтарыңды бұрап қоямыз. Вот білім жағындағы ең үлкен реформа - бізге осы жағынан керек. Бұл адам өзіне керек білімді өзі алып шығад. Саған қытай тілі керек пе? Қытай тілін үйреніп аласың. Ағылшын тілі керек пе? Ағылшын тілін үйреніп аласың, өзіңе қажет болса. Ал бірақ - әр ұлт біреу-ақ. Жер бетінде алты мың тіл бар, ы-ы төрт мыңдай ұлт бар дейміз, мысалы, ұлыс бар дейміз. Ал бірақ, Біріккен Ұлттар Ұйымындағы мемлекеттердің саны екі жүзге жетпейд. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑соның біреуі қазақ̊стан// қазақ̊стан іреспүублійкасы↓/// ↑біз жер жерде жаңағы ͡б̊із ͡б̊ір уорыс іресейдің автаномійасы сыйақты// болмаса ͡б̊ір уорыстұң көлеңкесі сыйақты йемес// уөзіміз жеке мемлекет іретінде тұу тігіп// йел болып уотырмыз ғой↓/// ↑йекі жүз ақ йел бар↓/// ↑сондықтан біз уөзіміздің мектеб̊іміз ͡б̊олұу керек↓/// ↑ұлттық уөнеріміз ͡б̊ар// ұлттық академійамыз ͡б̊ар дейміз// ұлттық жаңағы жоғарғы уоқұу уорнымыз ͡б̊ар// үунійверсійтетіміз ͡б̊ар// ұлттық кансерваторійамыз ͡б̊ар↓/// ↑нег'ұлттық мектеб̊іміз ͡б̊олмайд↓/// ↑уол жаңағы/ мың тоғыз жүз уон үшінші жылы/ мың тоғыз жүз уон төртінші жылы/ уосыдан жүз жыл бұрын бұл көтерілген мәселе ͡б̊олатын↓/// ↑қазақ газетін ашып қарасаңыз// ахмет байтұрсыновтың уондаған мақалалары ͡б̊ар↓/// ↑уол жаңағы/ ахмет байтұрсыновтың жыйнақтарына мен кіргіздім↓/// ↑сонда шығып жатыр↓/// ↑уоқұу жайынан/ уорысша уоқұушылар/ қазақ̊ша уоқұушылар/ мектеп керектері деген мақалаларда уосы мәсел'айтқан ↓/// |
↑сонұң біреуү қазақ̊стан// қазақ̊стан іреспүублійкасы↓/// ↑біж жер жерде жаңағы ͡б̊із ͡б̊ір уорұс іресейдің автаномұйасы сыйақты// болмаса ͡б̊ір уорұстұң ͡гөлөңкөсі сыйақты йемес// уөзүмүж жеке мемлекет іретінде тұу тігіп// йел болұп уотұрмұз ғой↓/// ↑йекі жүз ақ йел бар↓/// ↑сондұқтам біз уөзүмүздің мектеб̊іміз ͡б̊олұу ͡герек↓/// ↑ұлттұқ уөнөрүміз ͡б̊ар// ұлттұғ академійәмыз ͡б̊ар дейміз// ұлттұғ жаңағы жоғарғы уоқұу уорнұмұз ͡б̊ар// үунійверсійтетіміз ͡б̊ар// ұлттұқ кансерваторұйамыз ͡б̊ар↓/// ↑нег'ұлттұқ мектеб̊іміз ͡б̊олмайд↓/// ↑уол жаңағы/ мың тоғұж жүз уон үшүншү жылы/ мың тоғұж жүз уон төртүншү жылы/ уосұдан жүж жыл бұрұм бұл ͡гөтөрүлген мәселе ͡б̊олатын↓/// ↑қазақ ͡казетін ашып қарасаңыз// ахмет ͡пайтұрсұновтұң уондаған мақалалары ͡б̊ар↓/// ↑уол жаңағы/ ахмет ͡пайтұрсұновтұң жыйнақтарына мең ͡ гіргіздім↓/// ↑сонда шығыб̊ жатыр↓/// ↑уоқұу жайынан/ уорұшша уоқұушұлар/ қазақ̊ша уоқұушұлар/ мектеп керектері деген мақалаларда уосұ мәсел'айтқан↓/// |
- Соның біреуі - Қазақстан, Қазақстан Республикасы. Біз жер-жерде, жаңағы біз бір орыс Ресейдің автономиясы сияқты, болмаса бір орыстың көлеңкесі сияқты емес, өзіміз жеке мемлекет ретінде ту тігіп, ел болып отырмыз ғой. Екі жүз-ақ ел бар. Сондықтан біз өзіміздің мектебіміз болу керек. Ұлттық өнеріміз бар, ұлттық академиямыз бар дейміз, ұлттық, жаңағы, жоғарғы оқу орнымыз бар, университетіміз бар, ұлттық консерваториямыз бар. Неге ұлттық мектебіміз болмайд? Ол, жаңағы, 1913 жылы, 14-ші жылы, осыдан 100 жыл бұрын бұл көтерілген мәселе болатын. «Қазақ» газетін ашып қарасаңыз, Ахмет Байтұрсыновтың ондаған мақалалары бар. Ол, жаңағы, Ахмет Байтұрсыновтың жинақтарына мен кіргіздім. Сонда шығып жатыр. «Оқу жайынан», «Орысша оқушылар», «Қазақша оқушылар», «Мектеп керектері» деген мақалаларда осы мәселе айтқан. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑уонд'айтад // бала тілі уорысша шығып// уол уорыс мектеб̊і несін жаңағы/ уөз'аз жоғарғы уоқұу уорнын↓/// ↑сонд'айтад // арманымыз жаңағы/ қыйалдары уолардың// бастауыш мектепті уөз тілімізде ғана ͡б̊ітірсек дейді↓/// ↑әрі қарай/ біз міндетті түрде уорысша уоқұуымыз керек дейд↓/// ↑уөйткені уол кезде қазақ тіліндег'үунійверсійтет / қазақ тіліндег'ійнстійтұут / академійа/ кансерваторійа сыйақты уоқұулар әлі түске кірмеген кез ғой// әлі ͡б̊астауыш мектеп те жоқ кез↓/// ↑бар армандары// бастауыш мектепті қазақ̊ша уоқұу ͡б̊олатын↓/// ↑ал біз/ әлі күнге дейін сол арманмен уон класты/ уон сыныпты ͡б̊ала ͡б̊ітіред↓/// ↑уол жаңағы/ іресейдің праграмасымен уоқыйд↓/// ↑әрійне/ маған біреулер айтұуы мүмкін// қазақтың праграмасымен/ қазақ̊станның праграмасымен уорысша уоқып жатыр деп айтұуы мүмкін↓/// ↑бірақ мен уоны сенбеймін↓/// |
↑уонд'айтад // бала тілі уорұшша шығып// уол уорұс мектеб̊і несін жаңағы/ уөз'аз жоғарғы уоқұу уорнұн↓/// ↑сонд'айтад // арманымыж жаңағы/ қыйалдары уолардың// бастауұш мектепті уөз тілімізде ғана ͡б̊ітірсек дейді↓/// ↑әрі ͡ғарай/ біз міндетті түрдө уорұшша уоқұуұмұз ͡герек дейд↓/// ↑уөйткөнү уол ͡гезде қазақ тіліндег'үунійверсійтет / қазақ тіліндег'ійнстійтұут / академійә/ кансерваторұйа сыйақты уоқұулар әлі түскө кірмегең ͡ гез ғой// әлі ͡б̊астауұш мектеп те жоқ кез↓/// ↑бар армандары// бастауұш мектепті ͡ғазақ̊ша уоқұу ͡б̊олатын↓/// ↑ал біз/ әлі ͡гүңгө дейін сол армаммен уоң ͡ гласты/ уон сыныпты ͡б̊ала ͡б̊ітіред↓/// ↑уол жаңағы/ іресейдің праграмасымен уоқұйд↓/// ↑әрійне/ мағам біреулөр айтұуұ мүмкүн// қазақтың праграмасымен/ қазақ̊станның праграмасымен уорұшша уоқұб̊ жатыр деб̊ ͡айтұуұ мүмкүн↓/// ↑бірағ мен уонұ сембеймін↓/// |
- Онда айтад: «Бала тілі орысша шығып, ол орыс мектебі, несін жаңағы, өзі аз жоғарғы оқу орнын». Сонда айтад: «Арманымыз», -жаңағы қиялдары олардың, - «бастауыш мектепті өз тілімізде ғана бітірсек» дейді. «Әрі қарай біз міндетті түрде орысша оқуымыз керек» дейд. Өйткені, ол кезде қазақ тіліндегі университет, қазақ тіліндегі институт, академия, консерватория сияқты оқулар әлі түске кірмеген кез ғой, әлі бастауыш мектеп те жоқ кез. Бар армандары - бастауыш мектепті қазақша оқу болатын. Ал біз, әлі күнге дейін сол арманмен 10 класты, 10 сыныпты бала бітіред. Ол, жаңағы, Ресейдің программасымен оқид. Әрине, маған біреулер айтуы мүмкін: «Қазақтың программасымен, Қазақстанның программасымен орысша оқып жатыр» деп айтуы мүмкін. Бірақ мен оны сенбеймін. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑уөйткені уол шәкәрім// мына қазақ партасында уотырған баланың шәкәрімді ͡б̊ілүуі/ аб̊айды ͡б̊ілүуі/ мағжанды ͡б̊ілүуі/ махамбетті ͡б̊ілүуімен// уорыс партасында уотырған баланың білүуі ͡б̊ірдей ме/ мысалға↓/// ↑уол йесенійнді ͡б̊ілүуі мүмкін// уол толстойды ͡б̊ілүуі мүмкін// уол шек̊спійрді ͡б̊ілүуі мүмкін// уол басқаны ͡б̊ілүуі мүмкін↓/// ↑білүу керек// әрійне ͡б̊арлығын↓/// ↑бірақ уөзім білмегеннен кейін// әуелі уоларды ͡б̊ілген// уол уөмірдегі ͡б̊арлық қайшылықтар уосұлардан келіп тұуындайды ғой деп уойлаймын↓/// ↑сондықтан бізге уөзіміздің ұлттық мектеб̊імізді жасауымыз керек қой↓/// ↑йенді мана уөзіңіз айтып уөттіңіз// жер атауларына ͡б̊айланысты↓/// ↑біріншіден/ жаңағы қыйсынсыз қойылұуы↓/// ↑йекіншіден/ қазіргі соңғы кездегі жүз/ жүз йелүудей тарыйхтағы тұлғалардың атауымен қойылұуы↓/// |
↑уөйткөнү уол шәкәрім// мына ͡ғазақ партасында уотұрғам баланың шәкәрімді ͡б̊ілүуү/ аб̊айды ͡б̊ілүуү/ мағжанды ͡б̊ілүуү/ махамбетті ͡б̊ілүуүмөн// уорұс партасында уотұрғам баланың білүуү ͡б̊ірдей ме/ мысалға↓/// ↑уол йесенійнді ͡б̊ілүуү мүмкүн// уол толстойдұ ͡б̊ілүуү мүмкүн// уол шек̊спійрді ͡б̊ілүуү мүмкүн// уол басқаны ͡б̊ілүуү мүмкүн↓/// ↑білүу ͡герек// әрійне ͡б̊арлығын↓/// ↑бірақ уөзүм білмегеннең ͡ гейін// әуөлү уоларды ͡б̊ілген// уол уөмүрдөгі ͡б̊арлық қайшылықтар уосұлардаң ͡ геліп тұуұндайды ғой деп уойлаймын↓/// ↑сондұқтам бізге уөзүмүздің ұлттұғ мектеб̊імізді жасауұмұз ͡герек қой↓/// ↑йенді мана уөзүңүз айтып уөттүңүз// жер атауларына ͡б̊айланысты↓/// ↑біріншіден/ жаңағы қыйсынсыз ͡ғойұлұуұ↓/// ↑йекіншіден/ қазіргі соңғұ ͡гездегі жүз/ жүз йелүудөй тарыйхтағы тұлғалардың атауұмөң ͡ ғойұлұуұ↓/// |
- Өйткені, ол Шәкәрім, мына қазақ партасында отырған баланың Шәкәрімді білуі, Абайды білуі, Мағжанды білуі, Махамбетті білуі мен орыс партасында отырған баланың білуі бірдей ме, мысалға? Ол Есенинді білуі мүмкін, ол Толстойды білуі мүмкін, ол Шекспирді білуі мүмкін, ол басқаны білуі мүмкін. Білу керек, әрине, барлығын. Бірақ өзін білмегеннен кейін, әуелі оларды білген - ол өмірдегі барлық қайшылықтар осылардан келіп туындайды ғой деп ойлаймын. Сондықтан бізге өзіміздің ұлттық мектебімізді жасауымыз керек қой.
- Енді мана өзіңіз айтып өттіңіз, жер атауларына байланысты. Біріншіден, жаңағы қисынсыз қойылуы. Екіншіден, қазіргі соңғы кездегі 100-150-дей тарихтағы тұлғалардың атауымен қойылуы? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді жер атаулары деген үлкен мәселе↓/// ↑біз уоған көб̊інш'эмосыйамен келеміз// жаңағы хат ұйымдастырамыз↓/// ↑халық̊ шығад// ауылдың/ ауданның адамдары шығад↓/// ↑жаңағ'ананың атын қойайық// мынаның атын қойайық// мын'атты былай ауыстырайық деген мәселелердің бәрі уол бір↓/// ↑әрб̊ір уөзі қоғамның дамұу деңгейінде/ бір кезеңдер ͡б̊олад↓/// ↑мысалы ͡б̊із алғашқ̊ы тәуелсіздік алған бір ͡б̊ес жыл/ алты жыл/ тіпті уон жыл дейміз ͡б̊а// біздің бір кеудеміз көтеріліп// бір эйфорыйада жүрген// бір тәуелсіздік алған// сол бұунасымен семіріп жүрген кездеріміз ͡б̊олды↓/// ↑мысалы/ сол кездерде ͡б̊із/ көп нәрселерді жасаудың уорнына қыйратып алдық/ мысалы↓/// ↑жаңағы/ тез жасайтын нәрселерді жай жасадық// жай жасайтын нәрселерді тез жасалды дегендей↓/// |
↑йенді жер атаулары деген үлкөн мәселе↓/// ↑біз уоғаң ͡ гөб̊үнш'эмосұйамен келеміз// жаңағы хат ұйұмдастырамыз↓/// ↑халық̊ шығад// ауұлдұң/ ауданның адамдары шығад↓/// ↑жаңағ'ананың атың ͡ ғойайық// мынаның атың ͡ ғойайық// мын'атты былай ауұстұрайығ ͡деген мәселелердің бәрі уол бір↓/// ↑әрб̊ір уөзү қоғамның дамұу деңгейінде/ бір ͡гезеңдер ͡б̊олад↓/// ↑мысалы ͡б̊із алғашқ̊ы тәуөлсүздүг алғам бір ͡б̊еш ͡ шыл/ алты жыл/ тіпті уон жыл дейміз ͡б̊а// біздің бір ͡геудөмүз ͡гөтөрүліп// бір эйфорұйада жүргөн// бір тәуөлсүздүг алған// сол бұунасымен семіріб̊ жүргөң ͡ гездеріміз ͡б̊олдұ↓/// ↑мысалы/ сол ͡гездерде ͡б̊із/ көп нәрселерді жасаудұң уорнұна ͡ғыйратыб̊ ͡алдық/ мысалы↓/// ↑жаңағы/ теж жасайтын нәрселерді жай жасадық// жай жасайтын нәрселерді теж жасалды дегендей↓/// |
- Енді жер атаулары деген үлкен мәселе. Біз оған көбінше эмоциямен келеміз, жаңағы хат ұйымдастырамыз. Халық шығад, ауылдың, ауданның адамдары шығад. Жаңағы, ананың атын қояйық, мынаның атын қояйық, мына атты былай ауыстырайық деген мәселелердің бәрі - ол бір. Әрбір өзі қоғамның даму деңгейінде бір кезеңдер болад. Мысалы, біз алғашқы тәуелсіздік алған бір 5 жыл, 6 жыл, тіпті 10 жыл дейміз ба, біздің бір кеудеміз көтеріліп, бір эйфорияда жүрген, бір тәуелсіздік алған, сол бунасымен семіріп жүрген кездеріміз болды. Мысалы, сол кездерде біз көп нәрселерді жасаудың орнына қиратып алдық, мысалы. Жаңағы, тез жасайтын нәрселерді жай жасадық, жай жасайтын нәрселерді тез жасалды дегендей. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ал жалпы жер сұу аттарына байланысты// уол мәселе деген/ уол үлкен мәселе↓/// ↑бұл жерде мен айтар йедім// бұл ғалымдарға тап̊сырылұуұ керек// бұл мәселе↓/// ↑арнай'ійнстійтұут бар↓/// ↑мысалы/ тіл білім'ійнстійтұуты ↓/// ↑соның ғалымдары ͡б̊ар↓/// ↑ғалымдардың алфавійт мәселесі// басқа мәселелер ͡б̊ұл таза ғалымдар шешетін мәселелер↓/// ↑мысалы/ мен йенді қазір тұура саны йесімде жоқ↓/// ↑уол біз йенді/ әлгі жер сұу аттарын айтқан кезде// тек қана уорысш'атауларды ған'айтамыз ғой↓/// ↑ал йенді қазақ̊станда/ мен уөткенде ͡б̊ір йесеп айтып уотырсам// үш жүзден асад'ау деймін// мысалы/ ақ̊сұу деген уөзен бар// мысалы/ бүкүл қазақ̊станда↓/// ↑мысалы/ бір көлдер ͡б̊ар// ақкөл деген көл// мысалы уол да ͡б̊ір үш жүз/ бес жүзге жетіп қалад// мысалы/ бүкүл қазақ̊станның дәрежесінде мысалы↓/// |
↑ал жалпы жер сұу аттарына байланысты// уол мәселе деген/ уол үлкөн мәселе↓/// ↑бұл жерде мен айтар йедім// бұл ғалымдарға тап̊сырылұуұ ͡герек// бұл мәселе↓/// ↑арнай'ійнстійтұут бар↓/// ↑мысалы/ тіл білім'ійнстійтұутұ ↓/// ↑сонұң ғалымдары ͡б̊ар↓/// ↑ғалымдардың алфавыйт мәселесі// басқа мәселелер ͡б̊ұл таза ғалымдар шешетін мәселелер↓/// ↑мысалы/ мен йенді ͡ғазір тұура саны йесімде жоқ↓/// ↑уол біз йенді/ әлгі жер сұу аттарын айтқаң ͡ гезде// тек қана уорұшш'атауларды ған'айтамыз ғой↓/// ↑ал йенді ͡ғазақ̊станда/ мен уөткөндө ͡б̊ір йесеб̊ ͡айтып уотұрсам// үш ͡шүздөн асад'ау деймін// мысалы/ ақ̊сұу деген уөзөм бар// мысалы/ бүкүл ͡ғазақ̊станда↓/// ↑мысалы/ бір ͡гөлдөр ͡б̊ар// ақкөл дегең ͡ гөл// мысалы уол да ͡б̊ір үш ͡шүз/ беш ͡ шүзгө жетіп қалад// мысалы/ бүкүл ͡ғазақ̊станның дәрежесінде мысалы↓/// |
- Ал жалпы жер-су аттарына байланысты ол мәселе деген - ол үлкен мәселе. Бұл жерде мен айтар едім: бұл ғалымдарға тапсырылуы керек, бұл мәселе. Арнайы институт бар. Мысалы, Тіл білімі институты. Соның ғалымдары бар. Ғалымдардың алфавит мәселесі, басқа мәселелер - бұл таза ғалымдар шешетін мәселелер. Мысалы, мен енді қазір тура саны есімде жоқ. Ол біз енді, әлгі жер-су аттарын айтқан кезде, тек қана орысша атауларды ғана айтамыз ғой. Ал енді Қазақстанда, мен өткенде бір есеп айтып отырсам, 300-ден асады-ау деймін, мысалы, Ақсу деген өзен бар, мысалы, бүкіл Қазақстанда. Мысалы, бір көлдер бар, Ақкөл деген көл, мысалы, ол да бір 300-500-ге жетіп қалад, мысалы, бүкіл Қазақстанның дәрежесінде, мысалы. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑сол сыйақты кейб̊ір атаулар уон жеті ірет/ уон сегіз ірет/ мысал'аб̊ай / жамбыл деген атаулар уон сегіз ірет/ жыйырма ірет// уотыз ірет кездесед// мысалы/ бүкүл қазақ̊стан деңгейінде↓/// ↑сонда ͡б̊ұл мәселе тұуад// жаңағы қазақта не таусылып қалған ба// жер атауы таусылып қалған ба деген сыйақты↓/// ↑әрійне/ уол кезде сол ақкөлде/ сол ақ̊сұуда уотырған адам уөзүнің таб̊ыйғаттын йерек̊шелігіне қарап// уон'ақ көл йекеніне// уоның ақ̊ сұу йекеніне// ақ тас йекеніне қарап уотұрып ат қойды↓/// ↑уол дұрыс↓/// ↑бірақ йенді ͡б̊із қазір мемлекетпіз ғой↓/// ↑ ы ы мемлекеттік тұрғыдан алып// бүкүл қазақ̊стан/ аудандық тұрғыдан/ уоблыстық тұрғыдан/ неден алғанның уөзінде// сонда ͡б̊іздің атымыз үштен/ төрттен/ бестен артық қайталанатын болса// йекі жүз/ үш жүз↓/// ↑уол аттың мәні кетіп қалад↓/// ↑көрдіңіз ͡б̊е↓/// |
↑сол сыйақты ͡гейб̊ір атаулар уон жеті ірет/ уон сегіз ірет/ мысал'аб̊ай / жамбыл деген атаулар уон сегіз ірет/ жыйырма ірет// уотұз ірет кездесед// мысалы/ бүкүл ͡ғазақ̊стан деңгейінде↓/// ↑сонда ͡б̊ұл мәселе тұуад// жаңағы қазақта не таусұлұп қалғам ба// жер атауұ таусұлұп қалғам ба деген сыйақты↓/// ↑әрійне/ уол ͡гезде сол ақкөлдө/ сол ақ̊сұуда уотұрған адам уөзүнүң таб̊ыйғаттың йерек̊шелігіне қарап// уон'ақ көл йекеніне// уонұң ақ̊ сұу йекеніне// ақ тас йекеніне қарап уотұрұб̊ ͡ат қойдұ↓/// ↑уол дұрұс↓/// ↑бірақ йенді ͡б̊із ͡ғазір мемлекетпіз ғой↓/// ↑ ы ы мемлекеттік тұрғұдан алып// бүкүл ͡ғазақ̊стан/ аудандық тұрғұдан/ уоблұстұқ тұрғұдан/ неден алғанның уөзүндө// сонда ͡б̊іздің атымыз үштөн/ төрттөн/ бестен артық қайталанатым болса// йекі жүз/ үш ͡шүз↓/// ↑уол аттың мәні ͡гетіп қалад↓/// ↑көрдүңүз ͡б̊е↓/// |
- Сол сияқты кейбір атаулар 17 рет, 18 рет, мысалы, Абай, Жамбыл деген атаулар 18 рет, 20 рет, 30 рет кездесед, мысалы, бүкіл Қазақстан деңгейінде. Сонда бұл мәселе туад, жаңағы қазақта не таусылып қалған ба, жер атауы таусылып қалған ба деген сияқты. Әрине, ол кезде сол Ақкөлде, сол Ақсуда отырған адам өзінің табиғаттың ерекшелігіне қарап, оны ақ көл екеніне, оның ақ су екеніне, ақ тас екеніне қарап отырып ат қойды. Ол дұрыс. Бірақ енді біз қазір мемлекетпіз ғой. Ы-ы мемлекеттік тұрғыдан алып, бүкіл Қазақстан, аудандық тұрғыдан, облыстық тұрғыдан, неден алғанның өзінде, сонда біздің атымыз 3-тен, 4-тен, 5-тен артық қайталанатын болса, 200-300. Ол аттың мәні кетіп қалад. Көрдіңіз бе? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑сол сыйақты уол тілдің уөзүнің заңдылықтары ͡б̊ар↓/// ↑уоны мемлекеттік жүйе керек↓/// ↑уоны мемлекеттік жүйені// уол жаңағы/ халықтың бізде жаңағыдай/ уол павлодардың атын қалай деп ауыстырамыз↓/// ↑петрапавлдың атын қалай деп ауыстырамыз↓/// ↑ананы ͡б̊ылай істейміз// мынаны ͡б̊ылай істейміз деп// халықтың несіне салұудұң керегі жоқ// талқысына салұудұң↓/// ↑уоны йең бірінші ғалымдар шешүу керек// ұсұныс йеңгізүу керек↓/// ↑уөзіміздің парламентіміз ͡б̊екітүу керек қой деп уойлаймын мен↓/// ↑уөйткені уол әлемдік тәжірійб̊еде ͡б̊ар нәрсе↓/// ↑ і і уол демакратійалық жол↓/// ↑уөйткені уол әр ауыл і і уөзүнің жаңағы/ ы ы уойлау дәрежесінде уойлайд↓/// ↑әр адам уөзүнің/ жаңағы кійген шекпеніне қарап уой пішед↓/// |
↑сол сыйақты уол тілдің уөзүнүң заңдылықтары ͡б̊ар↓/// ↑уонұ мемлекеттіг жүйө керек↓/// ↑уонұ мемлекеттіг жүйөнү// уол жаңағы/ халықтың бізде жаңағыдай/ уол павлодардың атың ͡ ғалай деб̊ ͡ауұстұрамыз↓/// ↑петрапавлдың атың ͡ ғалай деб̊ ͡ауұстұрамыз↓/// ↑ананы ͡б̊ылай істейміз// мынаны ͡б̊ылай істейміз деп// халықтың несіне салұудұң ͡герегі жоқ// талқысына салұудұң↓/// ↑уонұ йең бірінші ғалымдар шешүу ͡герек// ұсұнұс йеңгізүу ͡герек↓/// ↑уөзүмүздің парламентіміз ͡б̊екітүу ͡герек қой деп уойлаймын мен↓/// ↑уөйткөнү уол әлемдік тәжірійб̊еде ͡б̊ар нәрсе↓/// ↑ і і уол демакратыйалығ жол↓/// ↑уөйткөнү уол әр ауұл і і уөзүнүң жаңағы/ ы ы уойлау дәрежесінде уойлайд↓/// ↑әр адам уөзүнүң/ жаңағы ͡гійген шекпеніне қарап уой пішед↓/// |
- Сол сияқты ол тілдің өзінің заңдылықтары бар. Оны мемлекеттік жүйе керек. Оны мемлекеттік жүйені, ол жаңағы халықтың бізде, жаңағыдай, ол Павлодардың атын қалай деп ауыстырамыз? Петропавлдың атын қалай деп ауыстырамыз? Ананы былай істейміз, мынаны былай істейміз деп, халықтың несіне салудың керегі жоқ, талқысына салудың. Оны ең бірінші ғалымдар шешу керек, ұсыныс енгізу керек. Өзіміздің парламентіміз бекіту керек қой деп ойлаймын мен. Өйткені, ол әлемдік тәжірибеде бар нәрсе. І-і ол - демократиялық жол. Өйткені, ол әр ауыл і-і өзінің, жаңағы ы-ы ойлау дәрежесінде ойлайд. Әр адам өзінің, жаңағы, киген шекпеніне қарап ой пішед. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑і і мысалы/ мен йенді ͡б̊ір ақ мысалд'айтайын // біз мына нарынқол деген ауданд'алдық та// нарынқол деген бұл қалмақтың сөзі йекен дедік та// ырайымбек деп ауыстырдық↓/// ↑йенді ырайымбек батырға мен йешқ̊андай қарсылығым жоқ↓/// ↑мысалы/ мына қаскелең/ шамалған деген сөздер↓/// ↑уойб̊ай/ бұлар қалмақтардың батыры йекен дедік те// уон'алып тастадық↓/// ↑бірақ йенді ͡б̊іздің тарыйхымызға ͡б̊ой жүгіртčек// біздің қалмақпен жауласқан пәлен жылғы уөмүріміз ͡б̊ар↓/// ↑моңғолмен жауласқан жаңағы// йенді қалмақ қой/ йенді моңғолдармен жауласқан пәлен жүз жылдық тарыйхымыз ͡б̊ар// уөмүріміз ͡б̊ар↓/// ↑ал йенді ͡б̊іздің уөте йертедегі/ арғы замандарда/ жаңағы ғұн заманы дейміз ͡б̊е// уонан бергі заман бола ма// уөте йерте заманда ы ы қалмақ пен қазақ демей ақ қойайық// түріктің уөзі ͡б̊ір халық болған↓/// |
↑і і мысалы/ мен йенді ͡б̊ір ағ мысалд'айтайын // біз мына нарыңқол деген ауданд'алдық та// нарыңқол дегем бұл ͡ғалмақтың сөзү йекен дедік та// ырайымбек деб̊ ͡ауұстұрдұқ↓/// ↑йенді ырайымбек батырға мен йешқ̊андай ͡ғарсылығым жоқ↓/// ↑мысалы/ мына ͡ғаскелең/ шамалған деген сөздөр↓/// ↑уойб̊ай/ бұлар ͡ғалмақтардың батыры йекен дедік те// уон'алып тастадық↓/// ↑бірақ йенді ͡б̊іздің тарыйхымызға ͡б̊ой жүгүртčөк// біздің ͡ғалмақпен жауласқам пәлен жылғы уөмүрүміз ͡б̊ар↓/// ↑моңғолмен жауласқан жаңағы// йенді ͡ғалмақ қой/ йенді моңғолдармен жауласқам пәлен жүж жылдық тарыйхымыз ͡б̊ар// уөмүрүміз ͡б̊ар↓/// ↑ал йенді ͡б̊іздің уөтө йертедегі/ арғы замандарда/ жаңағы ғұн заманы дейміз ͡б̊е// уонам бергі замам бола ма// уөтө йерте заманда ы ы қалмақ пең ͡ ғазағ ͡демей ақ қойайық// түрүктүң уөзү ͡б̊ір халық ͡полған↓/// |
- І-і мысалы, мен енді бір-ақ мысалды айтайын, біз мына Нарынқол деген ауданды алдық та, Нарынқол деген бұл қалмақтың сөзі екен дедік та, Райымбек деп ауыстырдық. Енді Райымбек батырға мен ешқандай қарсылығым жоқ. Мысалы мына Қаскелең, Шамалған деген сөздер. «Ойбай, бұлар қалмақтардың батыры екен» дедік те, оны алып тастадық. Бірақ енді біздің тарихымызға бой жүгіртсек, біздің қалмақпен жауласқан пәлен жылғы өміріміз бар. Монғолмен жауласқан, жаңағы, енді қалмақ қой, енді монғолдармен жауласқан пәлен 100 жылдық тарихымыз бар, өміріміз бар. Ал енді біздің өте ертедегі, арғы замандарда, жаңағы ғұн заманы дейміз бе, онан бергі заман бола ма,өте ерте заманда ы-ы қалмақ пен қазақ демей-ақ қояйық, түріктің өзі бір халық болған. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑түркі монғол кезеңі деген кезең болған ғылымда↓/// ↑ы ы кейб̊ір аттар сол кезден қалұуы мүмкін↓/// ↑мысалы/ қазақ біз не қой дейміз// қойды кәдімгі↓/// ↑монғолдар хон дейді/ мысалы↓/// ↑біз мына дөнен/ құнан деген сөзіміз монғолд'үш / төрт/ үш жасар/ төрт жасар деген сөз// үш/ төрт деген сөздер мысалы↓/// ↑сонда ͡б̊ұл сөздердің бәрін/ біз монғолдан келген сөз деп// ылақтырып тастауымыз керек пе/ мысалы↓/// ↑ ал йенді ͡б̊ұнұң бәр' жаңағы/ мүмкін уол сөздердің тарыйхын үш мың/ төрт мың/бес мың/ уон мың жылдық тарыйхы ͡б̊ар шығар/ мысалы↓/// ↑уоның ғалымдардың сөзін йешкім нетіп// тыңдап жатқан жоқ↓/// ↑жаңағы/ ауылдан аттандап̊ шықты// уойб̊ай/ мына монғолдың атынан құтылұу керек// қазақтың атын алып берүу керек деп↓/// |
↑түркү моңғол ͡гезеңі дегең ͡ гезең болған ғылымда↓/// ↑ы ы кейб̊ір аттар сол ͡гездең ͡ ғалұуұ мүмкүн↓/// ↑мысалы/ қазақ ͡піз не қой дейміз// қойдұ ͡гәдімгі↓/// ↑моңғолдар хон дейді/ мысалы↓/// ↑біз мына дөнөн/ құнан деген сөзүмүз моңғолд'үш / төрт/ үш ͡шасар/ төрт ͡шасар деген сөз// үш/ төрт деген сөздөр мысалы↓/// ↑сонда ͡б̊ұл сөздөрдүң бәрін/ біз моңғолдаң ͡ гелген сөз деп// ылақтырып тастауұмұз ͡герек пе/ мысалы↓/// ↑ ал йенді ͡б̊ұнұң бәр' жаңағы/ мүмкүн уол сөздөрдүң тарыйхын үш мың/ төрт мың/бес мың/ уон мың жылдық тарыйхы ͡б̊ар шығар/ мысалы↓/// ↑уонұң ғалымдардың сөзүн йешкім нетіп// тыңдаб̊ жатқан жоқ↓/// ↑жаңағы/ ауұлдан аттандап̊ шықты// уойб̊ай/ мына моңғолдұң атынаң ͡ ғұтұлұу ͡герек// қазақтың атын алып ͡перүу ͡герек деп↓/// |
- Түркі-моңғол кезеңі деген кезең болған ғылымда. Ы-ы кейбір аттар сол кезден қалуы мүмкін. Мысалы, қазақ, біз не қой дейміз, қойды кәдімгі. Монғолдар хон дейді, мысалы. Біз мына дөнен, құнан деген сөзіміз монғолда үш, төрт, үш жасар, төрт жасар деген сөз, үш, төрт деген сөздер, мысалы. Сонда бұл сөздердің бәрін, біз монғолдан келген сөз деп, лақтырып тастауымыз керек пе, мысалы? Ал енді бұның бәрі, жаңағы, мүмкін ол сөздердің тарихын 3 мың, 4 мың, 5 мың, 10 мың жылдық тарихы бар шығар, мысалы. Оның, ғалымдардың сөзін ешкім нетіп, тыңдап жатқан жоқ. Жаңағы, ауылдан аттандап шықты, «ойбай, мына монғолдың атынан құтылу керек, қазақтың атын алып беру керек» деп. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑сол сыйақты уосындай уосындай/ үлкен үлкен мәселелер ͡б̊ар↓/// ↑ал йенді/ жалпы мен уөзім ұсұныстарымд'айтып жатырмын↓/// ↑біздің тарыйхый санамызға/ неғұрлым көне тарыйхый сананы йеңгізүу керек↓/// ↑ уөйткені ͡б̊із қазір жасыратын йештеңесі жоқ// уосы мына жүз жылдың// әрі кетčе жүз йелүу жылдың/ йекі жүз жылдың ған'ауқымын танып біліп// соның ған'ауқымымен уойлап тұрған жағдайымыз ͡б̊ар↓/// ↑ы ы мынау неде/ қостанайдың ар жағында/ іресейдің шекарасынд'арқайым деген үлкен йескерткіштің уорн'ашылд ↓/// ↑қазір жыйырма шақты жылдан бері// үлкен арқайым мәденійеті деген мәденійет ашылып жатыр↓/// ↑бұл әрійне/ арқайым мәденійеті тұурал'үлкен дау ͡б̊оп біреулер айтад// бұл ійранның мәденійеті/ парсының мәденійеті/ софұның мәденійеті дейд↓/// |
↑сол сыйақты уосұндай уосұндай/ үлкөн үлкөн мәселелер ͡б̊ар↓/// ↑ал йенді/ жалпы мен уөзүм ұсұнұстарымд'айтып жатырмын↓/// ↑біздің тарыйхый санамызға/ неғұрлұм ͡гөнө тарыйхый сананы йеңгізүу ͡герек↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊із ͡ғазір жасыратын йештеңесі жоқ// уосұ мына жүж жылдың// әрі ͡гетčе жүз йелүу жылдың/ йекі жүж жылдың ған'ауқұмұн танып ͡піліп// сонұң ған'ауқұмұмөн уойлап тұрған жағдайымыз ͡б̊ар↓/// ↑ы ы мынау неде/ қостанайдың ар жағында/ іресейдің шекарасынд'арқайым деген үлкөн йескерткіштің уорн'ашылд ↓/// ↑қазір жыйырма шақты жылдам бері// үлкөн арқайым мәденійеті деген мәденійет ашылыб̊ жатыр↓/// ↑бұл әрійне/ арқайым мәденійеті тұурал'үлкөн дау ͡б̊оп ͡піреулөр айтад// бұл ыйранның мәденійеті/ парсының мәденійеті/ софұнұң мәденійеті дейд↓/// |
- Сол сияқты осындай-осындай үлкен-үлкен мәселелер бар. Ал енді жалпы, мен өзім ұсыныстарымды айтып жатырмын. Біздің тарихи санамызға неғұрлым көне тарихи сананы енгізу керек. Өйткені, біз қазір жасыратын ештеңесі жоқ, осы мына 100 жылдың, әрі кетсе 150 жылдың, 200 жылдың ғана ауқымын танып біліп, соның ғана ауқымымен ойлап тұрған жағдайымыз бар. Ы-ы мынау неде, Қостанайдың ар жағында, Ресейдің шекарасында Арқайым деген үлкен ескерткіштің орны ашылд. Қазір 20 шақты жылдан бері үлкен Арқайым мәдениеті деген мәдениет ашылып жатыр. Бұл, әрине, Арқайым мәдениеті туралы үлкен дау боп, біреулер айтад: «Бұл Иранның мәдениеті, парсының мәдениеті, софының мәдениеті» дейд. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑бірақ мен айтар йедім// сол кезде уосыдан төрт мың жыл бұрын// арқайымда ͡б̊ірінші ірет металұургійа дамыған// бірінші ірет қала салұу ісі дамыған// бірінші ірет канал салынған// төрт мың жыл бұрын↓/// ↑мысалы/ арқайым мәденійеті деген қазір сіңіп кетті↓/// ↑ал уол арқайым деген сөз// нег'арқайым мәденійеті деп аталад↓/// ↑уөйткені жаңағы жер қазір іресейдің терійторұйасында// біздің қостанайдан әрірек тұрғанымен// уол қасынд'арқайым деген тау тұр↓/// ↑уол арқайым деген уол уөзіміздің қазақтың сөзі ғой йенді// соған байланысты қойып уотыр↓/// ↑сондықтан мысалы жаңағы/ павладарыңыз ͡б̊ола ма/ петрапавлыңыз ͡б̊ола ма↓/// ↑тіпті қостанайыңыз ͡б̊ола ма↓/// ↑қостанай деген сөз нені ͡б̊ілдіред/ мысалы↓/// ↑соның біреуін'арқайым деп қойсақ// біздің сана йенді ͡б̊ізден сұрайды ғой йенді// арқайым деген не уол↓/// |
↑бірағ мен айтар йедім// сол ͡гезде уосұдан төрт мың жыл бұрұн// арқайымда ͡б̊ірінші ірет металұургыйа дамыған// бірінші ірет қала салұу ісі дамыған// бірінші ірет канал салыңған// төрт мың жыл бұрұн↓/// ↑мысалы/ арқайым мәденійеті дегең ͡ ғазір сіңіп кетті↓/// ↑ал уол арқайым деген сөз// нег'арқайым мәденійеті деб̊ ͡аталад↓/// ↑уөйткөнү жаңағы жер ͡ғазір іресейдің терійторұйасында// біздің ͡ғостанайдан әрірек тұрғанымен// уол ͡ғасынд'арқайым деген тау тұр↓/// ↑уол арқайым деген уол уөзүмүздің ͡ғазақтың сөзү ғой йенді// соғам байланысты қойұп уотұр↓/// ↑сондұқтан мысалы жаңағы/ павладарыңыз ͡б̊ола ма/ петрапавлыңыз ͡б̊ола ма↓/// ↑тіпті ͡ғостанайыңыз ͡б̊ола ма↓/// ↑қостанай деген сөз нені ͡б̊ілдіред/ мысалы↓/// ↑сонұң біреуүн'арқайым деп қойсақ// біздің сана йенді ͡б̊ізден сұрайды ғой йенді// арқайым деген не уол↓/// |
- Бірақ мен айтар едім, сол кезде, осыдан 4000 жыл бұрын Арқайымда бірінші рет металлургия дамыған, бірінші рет қала салу ісі дамыған, бірінші рет канал салынған, 4000 жыл бұрын. Мысалы, Арқайым мәдениеті деген қазір сіңіп кетті. Ал ол Арқайым деген сөз неге Арқайым мәдениеті деп аталад? Өйткені, жаңағы, жер қазір Ресейдің территориясында, біздің Қостанайдан әрірек тұрғанымен, ол қасында Арқайым деген тау тұр. Ол Арқайым деген ол өзіміздің қазақтың сөзі ғой енді, соған байланысты қойып отыр. Сондықтан, мысалы, жаңағы Павлодарыңыз бола ма, Петропавлыңыз бола ма? Тіпті Қостанайыңыз бола ма? Қостанай деген сөз нені білдіред, мысалы? Соның біреуіне Арқайым деп қойсақ, біздің сана енді, бізден сұрайды ғой енді, Арқайым деген не ол? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑адамдар энсійклапедійан'ашып қарауға тұура келед// түсіндірүуге тұура келед// ақпарат берүуге тұура келед адамдарға↓/// ↑сонда мын'арқайым / біз тарыйхый санамызды төрт мың жылға ͡б̊ір ақ әрі қарай ысырамыз↓/// ↑ұлттардың уөзін мысалы жаңағы/ атырауда жаңағы манаш деген жер әлі күнге дейін тұр↓/// ↑тағы да/ тағы да уос'ақжонас деген жер әлі күнге дейін тұр/ мысалы↓/// ↑мысалы/ дон уөзені ͡б̊ұл бір кезде таға уөзені ͡б̊олған/ мысалы↓/// ↑уосұындай уосындай нәрселердің бәрі тұр↓/// ↑бірақ уоны ͡б̊із/ қазір ана жырмен уоны салыстырмаймыз↓/// ↑бізде уондай тарыйхый сана жоқ↓/// ↑біз уонымен/ бірімен бірін байланыстырмаймыз/ мысалы↓/// ↑мысалы/ мына жерде ͡б̊ізде жамбыл уоблысы несінде// жерінд'аспара деген атақты тау ͡б̊ар жер↓/// ↑ал ана йеуропаға ͡б̊арып// аспар уоқыған/ бійлік құрған/ мысалы↓/// |
↑адамдар энсійклопедійән'ашып қарауға тұура ͡гелед// түсүндүрүугө тұура ͡гелед// ақпарат ͡перүугө тұура ͡гелед адамдарға↓/// ↑сонда мын'арқайым / біз тарыйхый санамызды төрт мың жылға ͡б̊ір ағ әрі ͡ғарай ысырамыз↓/// ↑ұлттардың уөзүн мысалы жаңағы/ атырауда жаңағы манаш деген жер әлі ͡гүңгө дейін тұр↓/// ↑тағы да/ тағы да уос'ақжонас деген жер әлі ͡гүңгө дейін тұр/ мысалы↓/// ↑мысалы/ дон уөзөнү ͡б̊ұл бір ͡гезде таға уөзөнү ͡б̊олған/ мысалы↓/// ↑уосұндай уосұндай нәрселердің бәрі тұр↓/// ↑бірақ уонұ ͡б̊із/ қазір ана жырмен уонұ салыстырмаймыз↓/// ↑бізде уондай тарыйхый сана жоқ↓/// ↑біз уонұмен/ бірімем бірім байланыстырмаймыз/ мысалы↓/// ↑мысалы/ мына жерде ͡б̊ізде жамбыл уоблұсұ несінде// жерінд'аспара деген атақты тау ͡б̊ар жер↓/// ↑ал ана йеуропаға ͡б̊арып// аспар уоқұғам/ бійлік құрған/ мысалы↓/// |
- Адамдар энциклопедияны ашып қарауға тура келед, түсіндіруге тура келед, ақпарат беруге тура келед адамдарға. Сонда мына Арқайым, біз тарихи санамызды 4000 жылға бір-ақ, әрі қарай ысырамыз. Ұлттардың өзін, мысалы, жаңағы Атырауда жаңағы Манаш деген жер әлі күнге дейін тұр. Тағы да, тағы да осы Ақжонас деген жер әлі күнге дейін тұр, мысалы. Мысалы, Дон өзені - бұл бір кезде Таға өзені болған, мысалы. Осындай-осындай нәрселердің бәрі тұр. Бірақ оны, біз қазір ана жырмен оны салыстырмаймыз. Бізде ондай тарихи сана жоқ. Біз онымен, бірімен-бірін байланыстырмаймыз, мысалы. Мысалы, мына жерде бізде Жамбыл облысы несінде, жерінде Аспара деген атақты тау бар, жер. Ал ана Еуропаға барып, Аспар оқыған, билік құрған, мысалы. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑аспар уоқыған// мен уоның аспарадан шыққандығын// аспараның йекеуінің уортасындағы ͡б̊айланыс жоғалып кеткен↓/// ↑мысалы/ біз йегер уосы тарыйхый саналарды/ бәрін қалпына келтіретін болсақ// біздің тарыйхымыз ͡б̊ірнеше ғасырғ'әрі қарай жылжыйды↓/// ↑йенді ͡б̊іреулер айтад// ал сол көне тарыйхты ͡б̊ілгенде тұрған не ͡б̊ар дейді↓/// ↑мен айтар йедім// әр ұлттың таб̊ыйғаты/ әрб̊ір ұлттың уөмүрі // бұл жаңағ'іймперійалық / уөктемдік жаңағы/ ұғыммен байланысты↓/// ↑йегер ұлт уөктем болып// әрійне/ уол біреуге тізе ͡б̊атырұу// біреуді қорлау// біреуге жаңағыдай зомбылық көрсетүу йемес↓/// ↑әрб̊ір ұлттың уөзі кеудесін тік көтеріп// мен уосындай// ата ͡б̊аб̊аларым уосындай болған// менің тамырым тереңде// мен уосындай ұзақ ғасыр уөмір сүрдім демесем// мысалы уонда уол ұлттың уөмүр'ұзақ болмайды ғой деп уойлаймын↓/// |
↑аспар уоқұған// мен уонұң аспарадан шыққандығын// аспараның йекеуүнүң уортасындағы ͡б̊айланыш шоғалып кеткен↓/// ↑мысалы/ біз йегер уосұ тарыйхый саналарды/ бәрің ͡ ғалпына ͡гелтіретім болсақ// біздің тарыйхымыз ͡б̊ірнеше ғасырғ'әрі қарай жылжыйды↓/// ↑йенді ͡б̊іреулөр айтад// ал сол ͡гөнө тарыйхты ͡б̊ілгенде тұрған не ͡б̊ар дейді↓/// ↑мен айтар йедім// әр ұлттұң таб̊ыйғаты/ әрб̊ір ұлттұң уөмүрү // бұл жаңағ'іймперійәлық / уөктөмдүг жаңағы/ ұғұммем байланысты↓/// ↑йегер ұлт уөктөм болұп// әрійне/ уол біреугө тізе ͡б̊атырұу// біреудү қорлау// біреугө жаңағыдай зомбұлұқ көрсөтүу йемес↓/// ↑әрб̊ір ұлттұң уөзү кеудөсүн тік көтөрүп// мен уосұндай// ата ͡б̊аб̊аларым уосұндай болған// менің тамырым тереңде// мен уосұндай ұзақ ғасыр уөмүр сүрдүм демесем// мысалы уонда уол ұлттұң уөмүр'ұзақ болмайды ғой деп уойлаймын↓/// |
- Аспар оқыған мен оның Аспарадан шыққандығын, Аспараның екеуінің ортасындағы байланыс жоғалып кеткен. Мысалы, біз егер осы тарихи саналарды, бәрін қалпына келтіретін болсақ, біздің тарихымыз бірнеше ғасырға әрі қарай жылжиды. Енді біреулер айтад: «Ал сол көне тарихты білгенде тұрған не бар?» дейді. Мен айтар едім, әр ұлттың табиғаты, әрбір ұлттың өмірі – бұл, жаңағы, империялық, өктемдік, жаңағы, ұғыммен байланысты. Егер ұлт өктем болып, әрине, ол біреуге тізе батыру, біреуді қорлау, біреуге, жаңағыдай, зомбылық көрсету емес. Әрбір ұлттың өзі кеудесін тік көтеріп, мен осындай, ата-бабаларым осындай болған, менің тамырым тереңде, мен осындай ұзақ ғасыр өмір сүрдім демесем, мысалы, онда ол ұлттың өмірі ұзақ болмайды ғой деп ойлаймын. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑уөйткені йенді мысалы/ бізден бөлүніп кеткен шағын шағын/ жаңағ'йакұут деген ұлт бар// уөзіңіз ͡б̊ілесіз/ бізг'ағайын қазір діні шоқынып кетті уолар↓/// ↑чұуб̊аш деген ұлт бар/ мысалы↓/// ↑ал йенді уос'ұлттар // йенді ͡б̊ір жүз жылдан кейін// йекі жүз жылдан кейін// мың жылдан кейін бір керемет// тамырын тереңге жайған// дүнійеге жаңағы ͡б̊іздің әуезов сыйақты// болмаса қажымұқан сыйақт'адамдарды дүнійег'әкелетін мысалы// болмаса дәулеткерей/ құрманғазы сыйақт'үлкен кампазійторлард'әкелетін ұлт болады деп↓/// ↑мүмкін болар йенді↓/// ↑мем бірақ айт'алмас йедім↓/// ↑ал йенді ͡б̊ізде ͡б̊әрі ͡б̊ар↓/// ↑уөйткені ͡б̊із ан'арғыны айтпағанның уөзінде// алтын уорда заманы/ уоның бер жағында ноғайлы заманы// уонан бөлініп̊ шыққан қазақ хандығы↓/// ↑біз солардың ұрпағымыз ғой йенді тіке↓/// |
↑уөйткөнү йенді мысалы/ біздем бөлүнүп кеткен шағын шағын/ жаңағ'йакұут деген ұлт ͡пар// уөзүңүз ͡б̊ілесіз/ бізг'ағайын қазір діні шоқұнұп кетті уолар↓/// ↑чұуб̊аш деген ұлт ͡пар/ мысалы↓/// ↑ал йенді уос'ұлттар // йенді ͡б̊ір жүж жылдаң ͡ гейін// йекі жүж жылдаң ͡ гейін// мың жылдаң ͡ гейім бір ͡геремет// тамырын тереңге жайған// дүнүйөгө жаңағы ͡б̊іздің әуөзов сыйақты// болмаса ͡ғажымұқан сыйақт'адамдарды дүнүйөг'әкелетін мысалы// болмаса дәулөткөрөй/ құрмаңғазы сыйақт'үлкөн кампазыйторлард'әкелетін ұлт ͡полады деп↓/// ↑мүмкүм болар йенді↓/// ↑мем бірағ айт'алмас йедім↓/// ↑ал йенді ͡б̊ізде ͡б̊әрі ͡б̊ар↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊із ан'арғыны айтпағанның уөзүндө// алтын уорда заманы/ уонұң бер жағында ноғайлы заманы// уонам бөлүнүп̊ шыққаң ͡ ғазақ хандығы↓/// ↑біс солардың ұрпағымыз ғой йенді тіке↓/// |
- Өйткені енді, мысалы, бізден бөлініп кеткен шағын-шағын, жаңағы якут деген ұлт бар, өзіңіз білесіз, бізге ағайын, қазір діні шоқынып кетті, олар. Чубаш деген ұлт бар, мысалы. Ал енді осы ұлттар, енді бір 100 жылдан кейін, 200 жылдан кейін, 1000 жылдан кейін бір керемет, тамырын тереңге жайған, дүниеге, жаңағы біздің Әуезов сияқты, болмаса Қажымұқан сияқты адамдарды дүниеге әкелетін мысалы, болмаса Дәулеткерей, Құрманғазы сияқты үлкен композиторларды әкелетін ұлт болады деп. Мүмкін болар енді. Мен бірақ айта алмас едім. Ал енді бізде бәрі бар. Өйткені, біз ана арғыны айтпағанның өзінде Алтын Орда заманы, оның бер жағында ноғайлы заманы, онан бөлініп шыққан қазақ хандығы. Біз солардың ұрпағымыз ғой енді, тіке. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑уөйткені мына жақта қытайға көшіп кетіп// мына жақта монғолійаға көшіп кетіп// қазақ̊станмен араласпай// пәлен жыл шекараның арғы ͡б̊етіндегі жатқан/ ағайындарымыздың тілімізде н'айырмашылық бар↓/// ↑бір сөзімізд'айырмашылық бар ма/ мысалы↓/// ↑бір ͡б̊ірімізді түсінбей жатырмыз ͡б̊а↓/// ↑псійхологійамызд'айырмашылық бар ма↓/// ↑менталыйтетімізд'айырмашылық бар ма/ мысалы↓/// ↑мақал мәтелімізд'айырмашылық бар ма/ мысалы↓/// ↑неге ͡б̊ірдей↓/// ↑уөйткені ͡б̊іздің жаңағы/ арғы терең тарыйхымыз/ жаңағы төрт мың жылдық/ үш мың жылдық/ йекі мың жылдық/ мың жылдық тарыйхымыз ͡б̊ірдей↓/// ↑біз ͡б̊әріміз ͡б̊ір тарыйхый сатыдан уөткенбіз↓/// ↑біз ͡б̊арлық үлкен бір уөмірдің қыйыншылығын да/ жақ̊сылығын да/ жамандығын да ͡б̊ірге көргенбіз↓/// ↑сондықтан біздің тіліміз де ͡б̊ір// тілегіміз де ͡б̊ір// менталійтетіміз де ͡б̊ір// бәрі ͡б̊ір↓/// ↑сондықтан мен айтар йедім// неғұрлым тарыйхый сана тереңдеп// тарыйхқ'әрі қарай тереңдеп барұу// бұл уөзіміздің болашағымыз үшін керек// неғұрлым тарыйхын терең сезінген// жаңағыдай уөзім бұрын іймперійа ͡б̊олғанын сезінген халық қан'ұзақ уөмір сүред↓/// |
↑уөйткөнү мына жақта ͡ғытайға ͡гөшүп кетіп// мына жақта моңғолұйаға ͡гөшүп кетіп// қазақ̊стаммен араласпай// пәлен жыл шекараның арғы ͡б̊етіндегі жатқан/ ағайындарымыздың тілімізде н'айырмашылық бар↓/// ↑бір сөзүмүзд'айырмашылық бар ма/ мысалы↓/// ↑бір ͡б̊ірімізді түсүмбөй жатырмыз ͡б̊а↓/// ↑псыйхологұйамызд'айырмашылық бар ма↓/// ↑менталыйтетімізд'айырмашылық бар ма/ мысалы↓/// ↑мақал мәтелімізд'айырмашылық бар ма/ мысалы↓/// ↑неге ͡б̊ірдей↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊іздің жаңағы/ арғы терең тарыйхымыз/ жаңағы төрт мың жылдық/ үш мың жылдық/ йекі мың жылдық/ мың жылдық тарыйхымыз ͡б̊ірдей↓/// ↑біз ͡б̊әріміз ͡б̊ір тарыйхый сатыдан уөткөмбүз↓/// ↑біз ͡б̊арлығ үлкөм бір уөмүрдүң ͡ғыйыншылығын да/ жақ̊сылығын да/ жамандығын да ͡б̊ірге ͡гөргөмбүз↓/// ↑сондұқтам біздің тіліміз де ͡б̊ір// тілегіміз де ͡б̊ір// менталыйтетіміз де ͡б̊ір// бәрі ͡б̊ір↓/// ↑сондұқтан мен айтар йедім// неғұрлұм тарыйхый сана тереңдеп// тарыйхқ'әрі қарай тереңдеп ͡парұу// бұл уөзүмүздің болашағымыз үшүң ͡ герек// неғұрлұм тарыйхын терең сезіңген// жаңағыдай уөзүм бұрұн іймперійә ͡б̊олғанын сезіңген халық қан'ұзақ уөмүр сүрөд↓/// |
- Өйткені, мына жақта Қытайға көшіп кетіп, мына жақта Монғолияға көшіп кетіп, Қазақстанмен араласпай, пәлен жыл шекараның арғы бетіндегі жатқан ағайындарымыздың тілімізде не айырмашылық бар? Бір сөзімізде айырмашылық бар ма, мысалы? Бір-бірімізді түсінбей жатырмыз ба? Психологиямызда айырмашылық бар ма? Менталитетімізде айырмашылық бар ма, мысалы? Мақал-мәтелімізде айырмашылық бар ма, мысалы? Неге бірдей? Өйткені, біздің жаңағы, арғы терең тарихымыз, жаңағы 4000 жылдық, 3000 жылдық, 2000 жылдық, 1000 жылдық тарихымыз бірдей. Біз бәріміз бір тарихи сатыдан өткенбіз. Біз барлық, үлкен бір өмірдің қиыншылығын да, жақсылығын да, жамандығын да бірге көргенбіз. Сондықтан біздің тіліміз де бір, тілегіміз де бір, менталитетіміз де бір, бәрі бір.
- Сондықтан мен айтар едім, неғұрлым тарихи сана тереңдеп, тарихқа әрі қарай тереңдеп бару - бұл өзіміздің болашағымыз үшін керек, неғұрлым тарихын терең сезінген, жаңағыдай өзін бұрын империя болғанын сезінген халық қана ұзақ өмір сүред. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑құрметті телекөрермендер↓/// ↑біз ͡б̊үгін/ ұлт пен ұрұух атты телеб̊ағдарламамыздың кезекті хаб̊ар санында// алаш мұрасы және тіл тұурал'әңгіме қозғайтын боламыз↓/// ↑стұудійа қонағы/ фійлалогійа ғылымының докторы// прафесор/ ірепресійағ'ұшұраған қазақ зыйалыларының мұрасын зерттейтін// арыс қорұнұң презійденті// арыс баспасының дійректоры ғарыйфолл'әнес ↓/// ↑стұудійад'ахмет йелеу↓/// ↑сәрсенбінің сәтінд'арнамызға қош келдіңіз/ ғареке↓/// ↑ырақмет↓/// ↑көңіл күйіңіз қалай↓/// ↑мқм йенді жетісүуда көрдіңіз// таб̊ійғаттың тамаша/ уоның адамның көңіл күйін көтеретін уөзүнің бір құдіреті ͡б̊ар ғой// жетісүудың қашанда↓/// ↑йенді уөзіңіз ͡б̊ілесіз// ахаң кезінд'айтқан // ахмет байтұрсынов қазақ бір құуғыншы халық// жоқ̊шы халық// жоғын іздеп жүред деп↓/// ↑ сол айтпақ̊шы/ сіз ұзақ жылдардан бері// тоқ̊сан йекінші жылдан бері/ уосы ірепресійағ'ұшұраған қазақ зыйалыларының жоғын жоқтайтын// мұңын мұңдайтын қорды ͡б̊асқарып келесіз↓/// ↑уосы қор қандай жұмыс атқарұуда↓/// |
↑құрметті телекөрөрмөндер↓/// ↑біз ͡б̊үгүн/ ұлт пен ұрұух атты телеб̊ағдарламамыздың ͡гезекті хаб̊ар санында// алаш мұрасы және тіл тұурал'әңгіме қозғайтым боламыз↓/// ↑стұудійа қонағы/ фыйлологұйа ғылымының докторұ// професор/ ірепресійағ'ұшұраған қазақ зыйалыларының мұрасын зерттейтін// арыс қорұнұң презійденті// арыс ͡паспасының дійректорұ ғарыйфолл'әнес ↓/// ↑стұудыйад'ахмет йелеу↓/// ↑сәрсембінің сәтінд'арнамызға қош келдіңіз/ ғареке↓/// ↑ырақмет↓/// ↑көңүл ͡гүйүңүз ͡ғалай↓/// ↑мқм йенді жетісүуда ͡ гөрдүңүз// таб̊ыйғаттың тамаша/ уонұң адамның ͡гөңүл ͡гүйүң ͡ гөтөрөтін уөзүнүң бір ͡ғұдіреті ͡б̊ар ғой// жетісүудұң ͡ғашанда↓/// ↑йенді уөзүңүз ͡б̊ілесіз// ахаң ͡гезінд'айтқан // ахмет ͡пайтұрсұнов қазақ ͡пір ͡ғұуғұншұ халық// жоқ̊шұ халық// жоғұн іздеб̊ жүрөд деп↓/// ↑сол айтпақ̊шы/ сіз ұзағ жылдардам бері// тоқ̊сан йекінші жылдам бері/ уосұ ірепресійағ'ұшұраған қазақ зыйалыларының жоғұн жоқтайтын// мұңұн мұңдайтың ͡ ғордұ ͡б̊асқарып келесіз↓/// ↑уосұ қор ͡ғандай жұмұс атқарұуда↓/// |
- Құрметті телекөрермендер! Біз бүгін «Ұлт пен рух» атты телебағдарламамыздың кезекті хабар санында Алаш мұрасы және тіл туралы әңгіме қозғайтын боламыз. Студия қонағы - филология ғылымының докторы, профессор, репрессияға ұшыраған қазақ зиялыларының мұрасын зерттейтін «Арыс» қорының президенті, «Арыс» баспасының директоры Ғарифолла Әнес. Студияда - Ахмет Елеу. Сәрсенбінің сәтінде арнамызға қош келдіңіз, Ғареке!
- Рақмет!
- Көңіл-күйіңіз қалай?
- Мхм, енді Жетісуда көрдіңіз, табиғаттың тамаша, оның адамның көңіл-күйін көтеретін өзінің бір құдіреті бар ғой, Жетісудың қашанда. Енді өзіңіз білесіз, Ахаң кезінде айтқан, Ахмет Байтұрсынов, «қазақ бір қуғыншы халық, жоқшы халық, жоғын іздеп жүред» деп. Сол айтпақшы, сіз ұзақ жылдардан бері, 92-ші жылдан бері осы репрессияға ұшыраған қазақ зиялыларының жоғын жоқтайтын, мұңын мұңдайтын қорды басқарып келесіз. Осы қор қандай жұмыс атқаруда? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді қор/ бұл уосы ͡б̊ыйылғы жылы төртінші сәуірде жыйырма ͡б̊ес жыл болд↓/// ↑шійрек ғасыр ͡б̊олды ғой йенді↓/// ↑тоқтаусыз жұмыс істеп келе жатырған жағдайымыз ͡б̊ар↓/// ↑і і қордың йенді негізг'үлкен шарұуасының бірі// уос'алаш зыйалыларының мұрасын шығарұу ғой↓/// ↑қазір сол мынау/ алаштың жүз жылдығына уорай үлкен бағдарламамыз ͡б̊ар↓/// ↑алаш жүз деген// соған бір жүз том кітаб̊ымыз дайын// шетінен ақырын ақырын шығып жатыр↓/// ↑бүгін халел досмұхамедовтің үш томдық жаңағы жанұуарлар деген кітаб̊ы// содан кейін мынау тән саулығы деген↓/// ↑бірінші томы жан саулығы деп аталад// йекінші томы тән саулығы деп аталад// үшінші жанұуарлар деп айтад↓/// ↑уоны кейін толығырақ айтып беремін↓/// |
↑йенді ͡ғор/ бұл уосұ ͡б̊ыйылғы жылы төртүншү сәуүрдө жыйырма ͡б̊еш ͡ шыл болд↓/// ↑шійрек ғасыр ͡б̊олдұ ғой йенді↓/// ↑тоқтаусұж жұмұс істеп келе жатырған жағдайымыз ͡б̊ар↓/// ↑і і қордұң йенді негізг'үлкөн шарұуасының бірі// уос'алаш зыйалыларының мұрасын шығарұу ғой↓/// ↑қазір сол мынау/ алаштың жүж жылдығына уорай үлкөм бағдарламамыз ͡б̊ар↓/// ↑алаш шүз деген// соғам бір жүз том ͡гітаб̊ымыз дайын// шетінен ақырын ақырын шығыб̊ жатыр↓/// ↑бүгүн халел досмұхамедовтің үш томдұғ жаңағы жанұуарлар дегең ͡ гітаб̊ы// содаң ͡ гейін мынау тән саулұғұ деген↓/// ↑бірінші томұ жан саулұғұ деб̊ ͡аталад// йекінші томұ тән саулұғұ деб̊ ͡аталад// үшүншү жанұуарлар деб̊ ͡айтад↓/// ↑уонұ ͡гейін толұғұрағ айтып ͡перемін↓/// |
- Енді қор - бұл осы биылғы жылы 4 сәуірде 25 жыл болд. Ширек ғасыр болды ғой енді. Тоқтаусыз жұмыс істеп келе жатырған жағдайымыз бар. І-і қордың енді негізгі, үлкен шаруасының бірі - осы Алаш зиялыларының мұрасын шығару ғой. Қазір сол, мынау Алаштың 100 жылдығына орай үлкен бағдарламамыз бар. «Алаш-100» деген, соған бір жүз том кітабымыз дайын, шетінен ақырын-ақырын шығып жатыр. Бүгін Халел Досмұхамедовтің 3 томдық, жаңағы, «Жануарлар» деген кітабы, содан кейін мынау «Тән саулығы» деген. Бірінші томы «Жан саулығы» деп аталад, екінші томы «Тән саулығы» деп аталад, үшінші «Жануарлар» деп айтад. Оны кейін толығырақ айтып беремін. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑уосы жүз томдықтың қырық бес томын/ жартысын деп айтұуға ͡б̊олад// жаңағы қазақтың ы ы мынау ненің іревалйұусійаның уо жақ/ бұ жағы дейміз ғой йенді// жаңағы сол жыйырмасыншы жылдарға дейіңг'араб̊ қарпімен шыққан газет жұурналдары құрайды↓/// ↑уоның ішінде мың тоғыз жүз уон бірінші жылы↓/// ↑қазақ/ айқап бәрі ͡б̊ар ма сонда↓/// ↑ійә/ уоралдан шыққан қазақ̊стан газетінен бастап// айқап бес том болып̊ шығып жатыр↓/// ↑уол фак̊сіймійлесімен шығып жатыр↓/// ↑қазақ газеті жеті том болып̊ шығып жатыр↓/// ↑үшкүлтай апамыздың сұухамбердінің аты көрсетіліп тұр ма↓/// |
↑уосұ жүз томдұқтұң ͡ғырық ͡пес томұн/ жартысын деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олад// жаңағы қазақтың ы ы мынау ненің іревалйұусыйаның уо жақ/ бұ жағы дейміз ғой йенді// жаңағы сол жыйырмасыншы жылдарға дейіңг'араб̊ қарпімен шыққан газет ͡шұурналдары құрайды↓/// ↑уонұң ішінде мың тоғұж жүз уом бірінші жылы↓/// ↑қазақ/ айқап ͡пәрі ͡б̊ар ма сонда↓/// ↑ійә/ уоралдан шыққаң ͡ ғазақ̊стан газетінем бастап// айқап ͡пес том болұп̊ шығыб̊ жатыр↓/// ↑уол фак̊сыймыйлесімен шығыб̊ жатыр↓/// ↑қазақ ͡казеті жеті том болұп̊ шығыб̊ жатыр↓/// ↑үшкүлтай апамыздың сұухамбердінің аты ͡гөрсөтүліп тұр ма↓/// |
- Осы 100 томдықтың 45 томын, жартысын деп айтуға болад, жаңағы, қазақтың ы-ы мынау ненің, революцияның о жақ, бұ жағы дейміз ғой енді, жаңағы, сол 20-шы жылдарға дейінгі араб қарпімен шыққан газет-журналдары құрайды. Оның ішінде 1911 жылы...
- «Қазақ», «Айқап» бәрі бар ма сонда?
- Иә, Оралдан шыққан «Қазақстан» газетінен бастап, «Айқап» 5 том болып шығып жатыр. Ол факсимилесімен шығып жатыр. «Қазақ» газеті 7 том болып шығып жатыр.
- Үшкүлтай апамыздың, Суханбердінің аты көрсетіліп тұр ма? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ійә/ көрсетіліп тұр ғой↓/// ↑йенд'айтылады ғой бәрі↓/// ↑сол жаңағы/ соған сарыарқа газеті ͡б̊ірінші ірет ш̆ығайын деп жатыр↓/// ↑йенді уол йешқ̊андай пайдаланылмаған// уосы кезге дейін айналымға/ ғылымый айналымға түспеген↓/// ↑соларға дайындалып жатырмыз↓/// ↑жалпы сосын әр адамға ͡б̊ір томнан↓/// ↑мысалы жаңағы/ мұхамбетжан тынышпаевқа ͡б̊ір том// байтұрсыновқа/ бөкейхановқа дегендей үлкен үлкен нәрселер жасалып жатыр↓/// ↑бұл йенді ͡б̊ылайш'айтқанда // уос'алаштың бір қорытындысы сыйақты ͡б̊олад/ мысалы↓/// ↑йенді ырасында ͡б̊ыйыл ғареке// керемет жыл ғой↓/// ↑мысалы/ ашаршылыққа сек̊сен бес жыл// ірепресійаға сек̊сен жыл// алашқ̊а жүз жыл↓/// ↑бұл йенді керемет атаулы жыл және қордың↓/// |
↑ійә/ көрсөтүліп тұр ғой↓/// ↑йенд'айтылады ғой бәрі↓/// ↑сол жаңағы/ соған сарыарқа газеті ͡б̊ірінші ірет ш̆ығайын деб̊ жатыр↓/// ↑йенді уол йешқ̊андай пайдаланылмаған// уосұ ͡гезге дейін айналымға/ ғылымый айналымға түспөгөн↓/// ↑соларға дайындалыб̊ жатырмыз↓/// ↑жалпы сосұн әр адамға ͡б̊ір томнан↓/// ↑мысалы жаңағы/ мұхамбетш̆ан тынышпаевқа ͡б̊ір том// байтұрсұновқа/ бөкөйхановқа дегендей үлкөн үлкөн нәрселер жасалыб̊ жатыр↓/// ↑бұл йенді ͡б̊ылайш'айтқанда // уос'алаштың бір ͡ғорұтұндысы сыйақты ͡б̊олад/ мысалы↓/// ↑йенді ырасында ͡б̊ыйыл ғареке// керемет ͡шыл ғой↓/// ↑мысалы/ ашаршылыққа сек̊сем беш ͡ шыл// ірепресійәға сек̊сен жыл// алашқ̊а жүж жыл↓/// ↑бұл йенді ͡геремет атаулұ жыл және қордұң↓/// |
- Иә, көрсетіліп тұр ғой. Енді айтылады ғой бәрі. Сол жаңағы, соған «Сарыарқа» газеті бірінші рет шығайын деп жатыр. Енді ол ешқандай пайдаланылмаған, осы кезге дейін айналымға, ғылыми айналымға түспеген. Соларға дайындалып жатырмыз. Жалпы сосын әр адамға бір томнан. Мысалы, жаңағы Мұхамбетжан Тынышпаевқа бір том, Байтұрсыновқа, Бөкейхановқа дегендей, үлкен-үлкен нәрселер жасалып жатыр. Бұл енді, былайша айтқанда, осы Алаштың бір қорытындысы сияқты болад, мысалы.
- Енді расында биыл, Ғареке, керемет жыл ғой. Мысалы, Ашаршылыққа сексен бес жыл, репрессияға сексен жыл, Алашқа жүз жыл. Бұл енді керемет атаулы жыл және қордың... |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді ͡б̊ыйыл эк̊спо ͡б̊олд// басқа жағдайлар ͡б̊олд↓/// ↑ұсұныс бердік// келесі жылды мүмкіндік болса// алаш жылы деп жәрыйаласақ деп↓/// ↑уөйткені уөзіңіз ͡б̊ілесіз// уорынборд'алаштың жалпықазақ йекі сезі уөтті ғой↓/// ↑біреу шілдеде уөтті де// біреу желтоқ̊санда уөтті↓/// ↑сол желтоқ̊санның уон йекісі күні/ түңгі сағат үште жаңағ'алаш үкметі жәрыйаланды// алаш партыйасы жәрыйаланды// алашорд'үкіметі жәрыйаланды↓/// ↑сонда йенді ͡б̊ыйылғы уон жетінші жылда жүз жылдығымыз ͡б̊ір айналдырған// бір уон бес/жыйырм'ақ күн болайын деп тұр ғой↓/// ↑ал йенді негізг'алаштың қызметі уон сегізінші жылы ͡б̊олд/ мысалы↓/// ↑уон тоғызыншы жылы ͡б̊олд дегендей↓/// ↑сосын уон тоғызыншы жылдың айағында// йенд'алаш қозғалысы түгел жаб̊ылып// жыйырмасыншы жылдың басында// жаңағы іленійннің атақты жарлығы/ декреті/ амнійстійа жәрыйаланды ғой// біздің уоқығандарға↓/// |
↑йенді ͡б̊ыйыл эк̊спо ͡б̊олд// басқа жағдайлар ͡б̊олд↓/// ↑ұсұнұс ͡пердік// келесі жылды мүмкүндүк болса// алаш ͡шылы деб̊ жәрыйаласағ ͡деп↓/// ↑уөйткөнү уөзүңүз ͡б̊ілесіз// уорұмборд'алаштың жалпықазақ йекі сезі уөттү ғой↓/// ↑біреу шілдеде уөттү де// біреу желтоқ̊санда уөттү↓/// ↑сол желтоқ̊санның уон йекісі ͡гүнү/ түңгү сағат үштө жаңағ'алаш үкүмөті жәрыйаланды// алаш партыйасы жәрыйаланды// алашорд'үкүмөті жәрыйаланды↓/// ↑сонда йенді ͡б̊ыйылғы уон жетінші жылда жүж жылдығымыз ͡б̊ір айналдырған// бір уом бес/жыйырм'ақ күм болайын деп тұр ғой↓/// ↑ал йенді негізг'алаштың қызметі уон сегізінші жылы ͡б̊олд/ мысалы↓/// ↑уон тоғұзұншы жылы ͡б̊олд дегендей↓/// ↑сосұн уон тоғұзұншы жылдың айағында// йенд'алаш қозғалысы түгөл жаб̊ылып// жыйырмасыншы жылдың басында// жаңағы іленійннің атақты жарлығы/ декреті/ амныйстыйа жәрыйаланды ғой// біздің уоқұғандарға↓/// |
- Енді биыл Экспо болд, басқа жағдайлар болд. Ұсыныс бердік, келесі жылды мүмкіндік болса, «Алаш жылы» деп жарияласақ деп. Өйткені өзіңіз білесіз, Орынборда Алаштың жалпықазақ екі съезі өтті ғой. Біреу шілдеде өтті де, біреу желтоқсанда өтті. Сол желтоқсанның 12-сі күні, түнгі сағат 3-те, жаңағы, Алаш үкіметі жарияланды, Алаш партиясы жарияланды, Алашорда үкіметі жарияланды. Сонда енді биылғы 17-ші жылда 100 жылдығымыз бір айналдырған, бір он бес-жиырма-ақ күн болайын деп тұр ғой. Ал енді, негізгі Алаштың қызметі 18-ші жылы болд, мысалы. 19-шы жылы болд дегендей. Сосын 19-шы жылдың аяғында, енді, Алаш қозғалысы түгел жабылып, 20-шы жылдың басында, жаңағы, Лениннің атақты жарлығы, декреті, амнистия жарияланды ғой, біздің оқығандарға. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑сондықтан меніңше/ быйыл йенді сол жылдың айағында// қазір алашт'үлкен былай көтеріп жатқанымыз уөте жақ̊сы↓/// ↑бірақ келесі жыл менің уойымша// сол алаш жылы ͡б̊олұу керек̊ сыйақты↓/// ↑алаш зыйалыларының бәрі керемет білімді/ уоқымыст'адамдар ғой йенді↓/// ↑бірақ уосұның ішінде йекі мықт'адам болды↓/// ↑энсійклопедійалық білімі ͡б̊ар деген сыйақты↓/// ↑уоның біріншісі халел досмұхамедов// йекіншісі мұхамеджан тынышпаев↓/// ↑неге уолай дегенде// уол йекеуі де петерб̊ордағы халел досмұхамедов әскерій медійсійналық академійаны ͡б̊ітірд де// мұхамеджан тынышпаев жаңағ'іймператорлық / йекеуі д'іймператорлық не/ жол қатынастар ійнстійтұутын бітірді↓/// ↑бұл іймператорлық уоқұуда уөте уөзүнің йерек̊шелігі ͡б̊олған// басқа уоқұуға қарағанда↓/// ↑бұл нелер жаңағы стүуденттер қандай атақт'адамдарды / ғұламаларды шақырғылары келед// солардың саб̊ақтарына ͡б̊әрі йеркін болған↓/// |
↑сондұқтан меніңше/ быйыл йенді сол жылдың айағында// қазір алашт'үлкөн былай гөтөрүб̊ жатқанымыз уөтө жақ̊сы↓/// ↑бірақ келесі жыл менің уойұмша// сол алаш ͡шылы ͡б̊олұу ͡герек̊ сыйақты↓/// ↑алаш зыйалыларының бәрі ͡геремет ͡пілімді/ уоқұмұст'адамдар ғой йенді↓/// ↑бірақ уосұнұң ішінде йекі мықт'адам болдұ↓/// ↑энсыйклопедійәлық ͡пілімі ͡б̊ар деген сыйақты↓/// ↑уонұң біріншісі халел досмұхамедов// йекіншісі мұхамеджан тынышпаев↓/// ↑неге уолай дегенде// уол йекеуү де петерб̊ордағы халел досмұхамедов әскерій медійсійналығ академійәны ͡б̊ітірд де// мұхамеджан тынышпаев жаңағ'іймператорлұқ / йекеуү д'іймператорлұқ не/ жол ғатынастар ыйнстыйтұутұм бітірді↓/// ↑бұл іймператорлұқ уоқұуда уөтө уөзүнүң йерек̊шелігі ͡б̊олған// басқа уоқұуға ͡ғарағанда↓/// ↑бұл нелер жаңағы стүудөнттөр ͡ғандай атақт'адамдарды / ғұламаларды шақырғылары ͡гелед// солардың саб̊ақтарына ͡б̊әрі йеркім болған↓/// |
- Сондықтан, меніңше, биыл енді сол жылдың аяғында, қазір Алашты үлкен, былай көтеріп жатқанымыз өте жақсы. Бірақ келесі жыл, менің ойымша, сол Алаш жылы болу керек сияқты. Алаш зиялыларының бәрі керемет білімді, оқымысты адамдар ғой енді. Бірақ осының ішінде екі мықты адам болды. Энциклопедиялық білімі бар деген сияқты. Оның біріншісі - Халел Досмұхамедов, екіншісі - Мұхамеджан Тынышпаев. Неге олай дегенде, ол екеуі де Петербордағы: Халел Досмұхамедов әскери-медициналық академияны бітірд де, Мұхамеджан Тынышпаев, жаңағы, императорлық, екеуі де императорлық не, Жол қатынастар институтын бітірді. Бұл императорлық оқуда өте өзінің ерекшелігі болған, басқа оқуға қарағанда. Бұл нелер, жаңағы, студенттер қандай атақты адамдарды, ғұламаларды шақырғылары келед, солардың сабақтарына бәрі еркін болған. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑сөйтіп бұлар мысалы халел досмұхамедов// жаңағы павловтардан білім алған// ырадлов/ бартолд сыйақты керемет керемет үлкен/ уос'әлемге әйгілі ғалымдардан білім алған↓/// ↑уөйткені жаңағы мұхаммеджан қаратаев// а мұхаммеджан тынышпаев қазақтың тарыйхын жазған кезде// мысалы ͡б̊ақтыгерей құлманов сыйақты шығыстанұу магійстрі ͡б̊олған// тіпті кандійдаттық дійсертасійа қорғаған адамдар ͡б̊олд тарыйхтан↓/// ↑ал бірақ кімге жаңағ'әлійхан бөкейхановтар/ байтұрсыновтар қазақтың тарыйхын түгендеуді мұхамеджан тынышпаевқа тап̊сырды↓/// ↑уөйткені мұхамеджан тынышпаевтың соған энсійклопедійалық білімі/ деңгейі жетіп// қазақтың алғашқ̊ы тұтас тарыйхын жазған мұхамеджан тынышпаев// мысалы тәшкеннен шығарған↓/// ↑сол сыйақты йенді мына халел досмұхамедов// жаңағы ғылымый кеңес деген болған// біздің ғылым академійасы сыйақты// соны ͡б̊асқарған білім академійасы сыйақты↓/// ↑сол жерде ͡б̊ұл кісі ͡б̊ес уоқұулық жазған↓/// ↑йең бірінші уоқұулық таб̊ійғаттанұу↓/// |
↑сөйтүп ͡пұлар мысалы халел досмұхамедов// жаңағы павловтардам білім алған// ырадлов/ бартольд сыйақты ͡геремет керемет үлкөн/ уос'әлемге әйгілі ғалымдардам білім алған↓/// ↑уөйткөнү жаңағы мұхаммеджаң ͡ ғаратаев// а мұхаммеджан тынышпаев қазақтың тарыйхын жазғаң ͡ гезде// мысалы ͡б̊ақтыгерей ͡ғұлманов сыйақты шығыстанұу магыйстрі ͡б̊олған// тіпті ͡гандыйдаттығ ͡дійсертасыйа ͡ғорғаған адамдар ͡б̊олд тарыйхтан↓/// ↑ал бірақ кімге жаңағ'әлійхан бөкөйхановтар/ байтұрсұновтар ͡ғазақтың тарыйхын түгөндөудү мұхамеджан тынышпаевқа тап̊сырды↓/// ↑уөйткөнү мұхамеджан тынышпаевтың соған энсыйклопедійәлық ͡пілімі/ деңгейі жетіп// қазақтың алғашқ̊ы тұтас тарыйхын жазған мұхамеджан тынышпаев// мысалы тәшкеннен шығарған↓/// ↑сол сыйақты йенді мына халел досмұхамедов// жаңағы ғылымый ͡геңес ͡тегем болған// біздің ғылым академійәсы сыйақты// сонұ ͡б̊асқарғам білім академійәсы сыйақты↓/// ↑сол жерде ͡б̊ұл ͡гісі ͡б̊ес уоқұулұғ жазған↓/// ↑йең бірінші уоқұулұқ таб̊ыйғаттанұу↓/// |
- Сөйтіп, бұлар, мысалы, Халел Досмұхамедов, жаңағы, Павловтардан білім алған, Радлов, Бартольд сияқты керемет-керемет үлкен, осы әлемге әйгілі ғалымдардан білім алған. Өйткені, жаңағы, Мұхаммеджан Қаратаев, а Мұхаммеджан Тынышпаев қазақтың тарихын жазған кезде, мысалы, Бақтыгерей Құлманов сияқты шығыстану магистрі болған, тіпті кандидаттық диссертация қорғаған адамдар болд тарихтан. Ал бірақ кімге, жаңағы, Әлихан Бөкейхановтар, Байтұрсыновтар қазақтың тарихын түгендеуді Мұхамеджан Тынышпаевқа тапсырды. Өйткені Мұхамеджан Тынышпаевтың соған энциклопедиялық білімі, деңгейі жетіп, қазақтың алғашқы тұтас тарихын жазған Мұхамеджан Тынышпаев, мысалы, Тәшкеннен шығарған. Сол сияқты енді, мына Халел Досмұхамедов, жаңағы, Ғылыми кеңес деген болған, біздің Ғылым академиясы сияқты, соны басқарған, білім академиясы сияқты. Сол жерде бұл кісі 5 оқулық жазған. Ең бірінші оқулық «Табиғаттану». |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑уол мына йекінші томға кіріп тұр↓/// ↑йекінші том не жанұуарлар деген үш том кітап̊ шығарған↓/// ↑уол мын'үшінші томымызға кіріп тұр↓/// ↑уонан кейін адам// тән тірлігі деген↓/// ↑уол анатомійа↓/// ↑сонд'үш том зоологійа кітаб̊ы↓/// ↑ бүгінгі тілмен айтатын болсақ// бір том анатомійа кітаб̊ы// бір том таб̊ійғаттанұу↓/// ↑уосы ͡б̊ес уоқұулық жазған↓/// ↑халел досмұхамедовтың уосы ͡б̊ес уоқұулығы// соның сыртында йелдос уомаров деген біздің үлкен алаштанұушы/ керемет қаламымыздың фійзійка деген кітаб̊ы↓/// ↑сол жыйырмасыншы жылдары уол кісі кескіндеме деген геометрійаны шығарған// пішіндеме деп трійгонометрійаны шығарған↓/// ↑бұл жердег'әңгіменің бәрі қазақтың таб̊ійғатынан/ тілінен/ йенді уөзіміздің жан дүнійеміздің тілімізден қаншалықты қашықтап кеткенін// мына уоқұулықтарды кезінде көресіз↓/// |
↑уол мына йекінші томға ͡гіріп тұр↓/// ↑йекінші том не жанұуарлар деген үш том ͡гітап̊ шығарған↓/// ↑уол мын'үшүншү томұмұзға ͡гіріп тұр↓/// ↑уонаң ͡ гейін адам// тән тірлігі деген↓/// ↑уол анатомұйа↓/// ↑сонд'үш том зоологұйа ͡гітаб̊ы↓/// ↑ бүгүңгү тілмен айтатым болсақ// бір том анатомұйа ͡гітаб̊ы// бір том таб̊ыйғаттанұу↓/// ↑уосұ ͡б̊ес уоқұулұғ жазған↓/// ↑халел досмұхамедовтұң уосұ ͡б̊ес уоқұулұғұ// сонұң сыртында йелдос уомаров дегем біздің үлкөн алаштанұушұ/ керемет қаламымыздың фыйзыйка дегең ͡ гітаб̊ы↓/// ↑сол жыйырмасыншы жылдары уол ͡гісі ͡гескіндеме деген геометрійәны шығарған// пішіндеме деп трыйгонометрійәны шығарған↓/// ↑бұл жердег'әңгіменің бәрі ͡ғазақтың таб̊ыйғатынан/ тілінен/ йенді уөзүмүздің жан дүнүйөмүздің тіліміздең ͡ ғаншалықты қашықтап кеткенін// мына уоқұулұқтарды ͡гезінде ͡гөрөсүз↓/// |
- Ол мына екінші томға кіріп тұр. Екінші том не, «Жануарлар» деген үш том кітап шығарған. Ол мына үшінші томымызға кіріп тұр. Онан кейін «Адам. Тән тірлігі» деген. Ол - анатомия. Сонда үш том – зоология кітабы. Бүгінгі тілмен айтатын болсақ, бір том «Анатомия» кітабы, бір том «Табиғаттану». Осы 5 оқулық жазған. Халел Досмұхамедовтың осы 5 оқулығы, соның сыртында, Елдос Омаров деген біздің үлкен алаштанушы, керемет қаламымыздың «Физика» деген кітабы. Сол 20-шы жылдары ол кісі «Кескіндеме» деген геометрияны шығарған, «Пішіндеме» деп тригонометрияны шығарған. Бұл жердегі әңгіменің бәрі қазақтың табиғатынан, тілінен, енді өзіміздің жан дүниеміздің тілімізден қаншалықты қашықтап кеткенін, мына оқулықтарды кезінде көресіз. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑біз йенді қазір уоқұулықтар дегенде// уөзіңіз ͡б̊ілесіз йенді қанша жылдан бер' жыр б̊олып келе жатқан нәрсе ғой↓/// ↑жаңағы кез келген↓/// ↑қазір де жыр ͡б̊олып уотыр↓/// ↑әлі де жыр ͡б̊олад// кез келген адам жазад// андай мұндай уоқұулықта кемшілік көп дейд↓/// ↑ал йенді мына кісілерде уоқұулықтар жасаған термійндері// кез келген ұғымды ͡б̊ерүуі деген↓/// ↑сондықтан мен уосы мынау/ атырау уоблысының әкімі нұрлан асқарұлы деген ағамыз уосыған жаңағы демеуші ͡б̊олып// тез жасаңдар деп↓/// ↑тез жасап/ жаңағы ͡б̊ірінші томы жан саулығы деп аталад↓/// ↑жан саулығы деген уоған жаңағы ұрұуханій/ ұрұуханій нелер кіред↓/// ↑йекінші тән саулығы деп аталад↓/// ↑үшінші жанұуарлар деп аталад↓/// ↑уосұлай жасадық↓/// ↑үлкен йеңбек жасаған йекенсіз↓/// |
↑біз йенді ͡ғазір уоқұулұқтар дегенде// уөзүңүз ͡б̊ілесіз йенді ͡ғанша жылдам бер' жыр ͡б̊олұп келе жатқан нәрсе ғой↓/// ↑жаңағы ͡гез ͡гелген↓/// ↑қазір де жыр ͡б̊олұп уотұр↓/// ↑әлі де жыр ͡б̊олад// кез ͡гелген адам жазад// андай мұндай уоқұулұқта ͡гемшілік көп дейд↓/// ↑ал йенді мына ͡гісілерде уоқұулұқтар жасаған термійндері// кез ͡гелген ұғұмдұ ͡б̊ерүуү деген↓/// ↑сондұқтан мен уосұ мынау/ атырау уоблұсұның әкімі нұрлан асқарұлұ деген ағамыз уосұған жаңағы демеушү ͡б̊олұп// теж жасаңдар деп↓/// ↑теж жасап/ жаңағы ͡б̊ірінші томұ жан саулұғұ деб̊ ͡аталад↓/// ↑жан саулұғұ деген уоған жаңағы ұрұуханый/ ұрұуханый нелер ͡гіред↓/// ↑йекінші тән саулұғұ деб̊ ͡аталад↓/// ↑үшүншү жанұуарлар деб̊ ͡аталад↓/// ↑уосұлай жасадық↓/// ↑үлкөн йеңбег жасаған йекенсіз↓/// |
- Біз енді қазір оқулықтар дегенде, өзіңіз білесіз, енді қанша жылдан бері жыр болып келе жатқан нәрсе ғой. Жаңағы, кез келген...
- Қазір де жыр болып отыр.
- Әлі де жыр болад: кез келген адам жазад, андай-мұндай оқулықта кемшілік көп дейд. Ал енді мына кісілерде оқулықтар жасаған терминдері кез келген ұғымды беруі деген. Сондықтан мен осы мынау Атырау облысының әкімі Нұрлан Асқарұлы деген ағамыз осыған, жаңағы, демеуші болып, тез жасаңдар деп. Тез жасап, жаңағы, 1-ші томы «Жан саулығы» деп аталад. «Жан саулығы» деген оған жаңағы рухани, рухани нелер кіред. Екінші «Тән саулығы» деп аталад. Үшінші «Жануарлар» деп аталад. Осылай жасадық.
- Үлкен еңбек жасаған екенсіз. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді уосындай саламен/ йелдос уомаровтың да кітаб̊ын шығарсақ↓/// ↑бұл бір жағынан жаңағы/ мен сөйледім// біздің мынау қоғамдағы тіл тұуралы// басқа да мәселелерді ͡б̊із көп айтамыз ғой йенді↓/// ↑бірақ қарап уотырсақ// біз айналдырған бір жұурналійстер/ тілшілер/ фійлологтар/ тарыйхшылар/ фійлософтар/ мына қазақ̊ш'айтқанда // гұуманійтарыйа саласындағы/ қоғамдық̊ саладағ'адамдар ған'айтамыз ↓/// ↑ал йенді ͡б̊ірен саран жаңағ'асқар жұмаділов сыйақты математійгіміз ͡б̊олмаса// ал йенді мына кісілер жаңағы/ айтып уотырмын ғой// кім і і теміржол ійнженері↓/// ↑әлімқан йермеков не/ математійк↓/// ↑ халекең жаңағы/ медійк↓/// ↑уосы кісілер сыйақты ͡б̊іздің қазіргі і і нелеріміз нег'араласпайды ↓/// ↑ ы ы уөйткен'ійә / басқа мысал'ійә ійә/ бійологтар дәрігерлер/ технійка ғылымының докторлары/ академійктеріміз неге тіл деп/ нег'айқайлап шықпайд↓/// ↑уөйткені уол кісілер мына неден нәр алмаған↓/// ↑қазіргі шығарып уотырмыз↓/// |
↑йенді уосұндай саламен/ йелдос уомаровтұң да ͡гітаб̊ын шығарсақ↓/// ↑бұл бір жағынан жаңағы/ мен сөйлөдүм// біздің мынау ͡ғоғамдағы тіл тұуралы// басқа да мәселелерді ͡б̊із гөб̊ ͡айтамыз ғой йенді↓/// ↑бірақ қарап уотұрсақ// біз айналдырғам бір жұурналыйстер/ тілшілер/ фійлологтар/ тарыйхшылар/ фійлософтар/ мына ͡ғазақ̊ш'айтқанда // гұуманыйтарыйа саласындағы/ қоғамдық̊ саладағ'адамдар ған'айтамыз ↓/// ↑ал йенді ͡б̊ірен саран жаңағ'асқар жұмаділов сыйақты математыйгіміз ͡б̊олмаса// ал йенді мына ͡гісілер жаңағы/ айтып уотұрмұн ғой// кім і і теміржол ійнженері↓/// ↑әлімқан йермеков не/ математыйк↓/// ↑ халекең жаңағы/ медійк↓/// ↑уосұ ͡гісілер сыйақты ͡б̊іздің ͡ғазіргі і і нелеріміз нег'араласпайды ↓/// ↑ ы ы уөйткөн'ійә / басқа мысал'ійә ійә/ быйологтар дәрігерлер/ технійка ғылымының докторлары/ академійктеріміз неге тіл деп/ нег'айқайлап шықпайд↓/// ↑уөйткөнү уол ͡гісілер мына неден нәр алмаған↓/// ↑қазіргі шығарып уотұрмұз↓/// |
- Енді осындай саламен Елдос Омаровтың да кітабын шығарсақ. Бұл бір жағынан, жаңағы, мен сөйледім, біздің мынау қоғамдағы тіл туралы, басқа да мәселелерді біз көп айтамыз ғой енді. Бірақ қарап отырсақ, біз айналдырған бір журналистер, тілшілер, филологтар, тарихшылар, философтар, мына қазақша айтқанда, гуманитария саласындағы, қоғамдық саладағы адамдар ғана айтамыз. Ал енді бірен-саран, жаңағы Асқар Жұмаділов сияқты математигіміз болмаса, ал енді мына кісілер, жаңағы, айтып отырмын ғой, кім, і-і теміржол инженері. Әлімхан Ермеков не, математик. Халекең, жаңағы, медик. Осы кісілер сияқты біздің қазіргі і-і нелеріміз неге араласпайды? Ы-ы өйткені, иә, басқа мысалы, иә-иә, биологтар дәрігерлер, техника ғылымының докторлары, академиктеріміз неге тіл деп, неге айқайлап шықпайд? Өйткені ол кісілер мына неден нәр алмаған. Қазіргі шығарып отырмыз. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑мұхаметжшан тынышпаевт'айтып қалдыңыз ғой↓/// ↑мына қанына тартпағанның қары сынсын деген қазақта мақал бар↓/// ↑йенді ͡б̊із мынау жетісүудан шыққан алаш зыйалылары дегенде// үш/ төрт ақ адамды ͡б̊ілеміз↓/// ↑байағы ͡б̊арлыб̊ек̊ сыртанов/ сосын ійса тергеусізов/ байағы жер іреформасын жасаған// уөзіңіз ͡б̊ілесіз↓/// ↑алғашқ̊'алаштың жарғысын жазған// ұуставын жазған адам барлыб̊ек̊ сыртанов↓/// ↑қазақтың тарыйхын уөзіңіз айтып уотырсыз// жазған адам мұхамеджан тынышпаев↓/// ↑уос'үшеуін ғана ͡б̊ілеміз↓/// ↑ал тарыйхта уөзі уон жеті/ жыйырмадай адам шыққан йекен↓/// ↑бұл жайында қандай ақпар айтасыз ͡б̊ізге↓/// |
↑мұхаметжш̆ан тынышпаевт'айтып қалдыңыз ғой↓/// ↑мына ͡ғанына тартпағанның ͡ғары сынсын дегең ͡ ғазақта мақал бар↓/// ↑йенді ͡б̊із мынау жетісүудан шыққан алаш зыйалылары дегенде// үш/ төрт ағ адамды ͡б̊ілеміз↓/// ↑байағы ͡б̊арлыб̊ек̊ сыртанов/ сосұн ыйса тергеусүзов/ байағы жер іреформасын жасаған// уөзүңүз ͡б̊ілесіз↓/// ↑алғашқ̊'алаштың жарғысын жазған// ұуставын жазған адам барлыб̊ек̊ сыртанов↓/// ↑қазақтың тарыйхын уөзүңүз айтып уотұрсұз// жазған адам мұхамеджан тынышпаев↓/// ↑уос'үшөуүн ғана ͡б̊ілеміз↓/// ↑ал тарыйхта уөзү уон жеті/ жыйырмадай адам шыққан йекен↓/// ↑бұл жайында ͡ғандай ақпар айтасыз ͡б̊ізге↓/// |
- Мұхаметжан Тынышпаевты айтып қалдыңыз ғой. Мына «Қанына тартпағанның қары сынсын» деген қазақта мақал бар. Енді біз мынау Жетісудан шыққан Алаш зиялылары дегенде, үш-төрт-ақ адамды білеміз. Баяғы Барлыбек Сыртанов, сосын Иса Тергеусізов, баяғы жер реформасын жасаған, өзіңіз білесіз.
Алғашқы Алаштың жарғысын жазған, уставын жазған адам - Барлыбек Сыртанов. Қазақтың тарихын, өзіңіз айтып отырсыз, жазған адам - Мұхамеджан Тынышпаев. Осы үшеуін ғана білеміз. Ал тарихта өзі 17-20-дай адам шыққан екен. Бұл жайында қандай ақпар айтасыз бізге?
|
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді мен біздің қорымыз// негізінен мынау мұраны зерттеу қоры ғой↓/// ↑йенді жаңағы тарыйхшыларымыз ͡б̊ар// жаңағы мәмбет ағамыз келіп байандама жасады↓/// ↑і і шәмет деген уоның шәкірті/ жақ̊сы ͡б̊айандама жасады↓/// ↑ырайымжан/ не жайнақов тұуралы керемет байандама жасад↓/// ↑әрійне/ уол терең↓/// ↑уөздеріңіз де канференсійа уөткізіп// алаш/ жетісүу алашшылдары деген кітап̊ шығардыңыздар↓/// ↑ мен уоны тауып алып көрдім↓/// ↑йенд'үлкен нәрсе ͡б̊асталып жатыр ғой↓/// ↑жалпы мәселе уол қазіргі уол адамдарға// былайш'айтқанда біздің уол адамдардың байтұрсыновқа да/ халелге де/ тынышпаев мұқаңа да/ мұхамбетжан тынышпаевқа да ͡б̊іздің уоларды йескергеніміз/ айтқанымыз// қазақ̊ш'айтқанда бес тыйынға қажеті жоқ↓/// ↑йенді ͡б̊үгінг'ұрпақ үшін/ бүгінг'адамдар үшін керек қой↓/// |
↑йенді мем біздің ͡ғорұмұз// негізінен мынау мұраны зерттеу ͡ғорұ ғой↓/// ↑йенді жаңағы тарыйхшыларымыз ͡б̊ар// жаңағы мәмбет ағамыз ͡геліп ͡пайандама жасады↓/// ↑і і шәмет деген уонұң шәкірті/ жақ̊сы ͡б̊айандама жасады↓/// ↑ырайымжан/ не жайнақов тұуралы ͡геремет ͡пайандама жасад↓/// ↑әрійне/ уол терең↓/// ↑уөздөрүңіз де ͡ганференсійә уөткүзүп// алаш/ жетісүу алашшылдары дегең ͡ гітап̊ шығардыңыздар↓/// ↑мен уонұ тауұб̊ ͡алып көрдүм↓/// ↑йенд'үлкөн нәрсе ͡б̊асталыб̊ жатыр ғой↓/// ↑жалпы мәселе уол ͡ғазіргі уол адамдарға// былайш'айтқанда біздің уол адамдардың байтұрсұновқа да/ халелге де/ тынышпаев мұқаңа да/ мұхамбетш̆ан тынышпаевқа да ͡б̊іздің уоларды йескергеніміз/ айтқанымыз// қазақ̊ш'айтқанда бес тыйыңға ͡ғажеті жоқ↓/// ↑йенді ͡б̊үгүңг'ұрпақ үшүн/ бүгүңг'адамдар үшүң ͡ герек қой↓/// |
- Енді мен, біздің қорымыз, негізінен мынау, мұраны зерттеу қоры ғой. Енді, жаңағы, тарихшыларымыз бар, жаңағы, Мәмбет ағамыз келіп баяндама жасады. І-і Шәмет деген оның шәкірті, жақсы баяндама жасады. Райымжан не Жайнақов туралы керемет баяндама жасад. Әрине, ол терең. Өздеріңіз де конференция өткізіп, «Алаш, Жетісу алашшылдары» деген кітап шығардыңыздар. Мен оны тауып алып көрдім. Енді үлкен нәрсе басталып жатыр ғой. Жалпы мәселе, ол қазіргі ол адамдарға, былайша айтқанда, біздің ол адамдардың Байтұрсыновқа да, Халелге де, Тынышпаев Мұқаңа да, Мұханбетжан Тынышпаевқа да біздің оларды ескергеніміз, айтқанымыз, қазақша айтқанда, бес тиынға қажеті жоқ. Енді, бүгінгі ұрпақ үшін, бүгінгі адамдар үшін керек қой. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑сондықтан мынау мен уойлаймын// ы ы жаңағы тынышпаев мүузейі ͡б̊ар// басқа да уосындай әр салада жүрген адамдар ͡б̊ар// ғалымдарымыз ͡б̊ар↓/// ↑бір үлкен нәрсе жаңағы/ қазақ газеттері/ айқап газеттері/ жұурналы ͡б̊асқа да/ басқа да қазақы ͡б̊асылымдар йешқ̊ашан айналысқа түспеген↓/// ↑мысалы жаңағы/ уосы қаншама/ жүздеген дійсертасыйалар қорғаған// том том кітаптар шықты↓/// ↑уоның бәрі тек уорыс тілді матерійалдарды ған'алып уотыр↓/// ↑ала ͡б̊ерсін// бірақ йенді қазақтың уөзүнен шыққан// мысалы төл уөзіміздің іштен шыққан// мысалы жаңағы қазақ газеттерін уоқып уотырсаңыз// уол деген керемет энсійклопедійа ғой↓/// ↑ мына жетісүудағ'аштық // халықтың жаңағы/ қытайға ͡б̊осұуы// уодан кейін қайтадан уолард'алып келүу// қырғыздардағ'аштық // қазақтың қытайға/ неге қырғызстанға көшіп кетүуі↓/// ↑сосын бүкіл уонда қазақ/ қырғыз деп бөлмейд↓/// |
↑сондұқтан мынау мен уойлаймын// ы ы жаңағы тынышпаев мүузөйү ͡б̊ар// басқа да уосұндай әр салада жүргөн адамдар ͡б̊ар// ғалымдарымыз ͡б̊ар↓/// ↑бір үлкөн нәрсе жаңағы/ қазақ ͡казеттері/ айқап газеттері/ жұурналы ͡б̊асқа да/ басқа да ͡ғазақы ͡б̊асылымдар йешқ̊ашан айналысқа түспөгөн↓/// ↑мысалы жаңағы/ уосұ қаншама/ жүздөгөн дійсертасыйалар ͡ғорғаған// том том ͡гітаптар шықты↓/// ↑уонұң бәрі тек уорұс тілді матерійалдарды ған'алып уотұр↓/// ↑ала ͡б̊ерсін// бірақ йенді ͡ғазақтың уөзүнөн шыққан// мысалы төл уөзүмүздің іштен шыққан// мысалы жаңағы қазақ ͡казеттерін уоқұп уотұрсаңыз// уол дегең ͡ геремет энсыйклопедійә ғой↓/// ↑ мына жетісүудағ'аштық // халықтың жаңағы/ қытайға ͡б̊осұуұ// уодаң ͡ гейің ͡ ғайтадан уолард'алып келүу// қырғыздардағ'аштық // қазақтың ͡ғытайға/ неге қырғысстаңға ͡гөшүп кетүуү↓/// ↑сосұм бүкүл уонда ͡ғазақ/ қырғыз деп ͡пөлмөйд↓/// |
- Сондықтан, мынау мен ойлаймын, ы-ы жаңағы Тынышпаев музейі бар, басқа да осындай әр салада жүрген адамдар бар, ғалымдарымыз бар. Бір үлкен нәрсе, жаңағы, «Қазақ» газеттері, «Айқап» газеттері, журналы, басқа да, басқа да қазақы басылымдар ешқашан айналысқа түспеген. Мысалы, жаңағы, осы қаншама, жүздеген диссертациялар қорғаған, том-том кітаптар шықты. Оның бәрі тек орыс тілді материалдарды ғана алып отыр. Ала берсін, бірақ енді қазақтың өзінен шыққан, мысалы, төл, өзіміздің іштен шыққан, мысалы, жаңағы «Қазақ» газеттерін оқып отырсаңыз, ол деген керемет энциклопедия ғой. Мына Жетісудағы аштық, халықтың, жаңағы, Қытайға босуы, одан кейін қайтадан оларды алып келу, қырғыздардағы аштық, қазақтың Қытайға, неге, Қырғызстанға көшіп кетуі. Сосын бүкіл онда қазақ, қырғыз деп бөлмейд. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑бүкіл қырғыз халқының жаңағы// бірге көтеріп алып жүред// қазақ қырғыз деп жаңағы↓/// ↑ал йенді мына халел досмұхамедов// жаңағы ͡б̊арлық уосы уоқұулықтарды ͡б̊өліп берген↓/// ↑мысалы сол заманд'ійә / бәрі сол кезде/ тіпті ͡б̊іреуі жаңағы жүсіпбек псійхологійаны// мағжан педагогійканы жазған↓/// ↑сыртында і і сол кезде вагнер деген ғалым болған↓/// ↑ы ы жаңағы халел досмұхамедов сана деген жұурнал шығарып тұрған↓/// ↑йекі нөмүрі шыққан↓/// ↑бірінші нөмір түгел// йекі мен үш бірігіп̊ шыққан↓/// ↑сол сана деген жұурнал↓/// ↑біздің мына қазір ͡б̊ілім және йеңбек деген жұурналымыз ͡б̊олды ғой↓/// ↑азғантай ұуақыт зерде деді де↓/// ↑қазір қазақ̊станда мың басылым бар десек// бірде ͡б̊ір жаңағы технійканы жазатын// бірде ͡б̊ір жаратылыстанұуды жазатын басылым жоқ↓/// |
↑бүкүл ͡ғырғыз халқының жаңағы// бірге ͡гөтөрүб̊ ͡алыб̊ жүрөд// қазақ қырғыз деб̊ жаңағы↓/// ↑ал йенді мына халел досмұхамедов// жаңағы ͡б̊арлық уосұ уоқұулұқтарды ͡б̊өлүп ͡перген↓/// ↑мысалы сол заманд'ійә / бәрі сол ͡гезде/ тіпті ͡б̊іреуү жаңағы жүсүпбөк псыйхологұйаны// мағжам педагогұйканы жазған↓/// ↑сыртында і і сол ͡гезде вагнер деген ғалым болған↓/// ↑ы ы жаңағы халел досмұхамедов сана деген жұурнал шығарып тұрған↓/// ↑йекі нөмүрү шыққан↓/// ↑бірінші нөмүр түгөл// йекі мен үш бірігіп̊ шыққан↓/// ↑сол сана деген жұурнал↓/// ↑біздің мына ͡ғазір ͡б̊ілім және йеңбек деген жұурналымыз ͡б̊олдұ ғой↓/// ↑азғантай ұуақыт зерде деді де↓/// ↑қазір ͡ғазақ̊станда мың басылым бар десек// бірде ͡б̊ір жаңағы технійканы жазатын// бірде ͡б̊ір жаратылыстанұудұ жазатым басылым жоқ↓/// |
- Бүкіл қырғыз халқының, жаңағы, бірге көтеріп алып жүред, қазақ-қырғыз деп, жаңағы. Ал енді, мына Халел Досмұхамедов, жаңағы, барлық осы оқулықтарды бөліп берген. Мысалы сол заманда, иә, бәрі сол кезде, тіпті біреуі, жаңағы, Жүсіпбек «Психологияны», Мағжан «Педагогиканы» жазған. Сыртында і-і сол кезде Вагнер деген ғалым болған. Ы-ы жаңағы, Халел Досмұхамедов «Сана» деген журнал шығарып тұрған. Екі нөмірі шыққан. Бірінші нөмір түгел, екі мен үш бірігіп шыққан. Сол «Сана» деген журнал. Біздің мына, қазір «Білім және еңбек» деген журналымыз болды ғой. Азғантай уақыт «Зерде» деді де. Қазір Қазақстанда мың басылым бар десек, бірде-бір жаңағы техниканы жазатын, бірде-бір жаратылыстануды жазатын басылым жоқ. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ал сол сананы шығарып// жаңбыр деген не// мійлійон деген не// мынаның ішінде мақалалары ͡б̊ар// і і жаңбыр қалай жауад// жаңағы жер неге сілкінед// анау жер қайдан пайда ͡б̊олд деп↓/// ↑ і і сол заманда йұулійан вагнер деген чехтың ба/ венгрдің ба ғалымы ͡б̊олған↓/// ↑уол әлемг'әйгілі ғалым болғанда// уон том кітаб̊ы ͡б̊олған↓/// ↑кішкентай кішкентай кітап̊шалары ͡б̊олған/ әңгімелер↓/// ↑уол йенді мен йенді уоның уөте тарыйхын жақ̊сы ͡б̊ілмейм↓/// ↑бірақ і і соның уон кітап̊шасы ͡б̊олған↓/// ↑жаңағ'аспан әлемі қайдан пайда ͡б̊олды// сол тұурал'әңгімелер ↓/// ↑жер қайдан пайда ͡б̊олды// уөсімдік жаңағы/ неше түрлі жанұуар қайдан болд/ пайда ͡б̊олды деген↓/// ↑ соның бір кітаб̊ын/ жер тұуралы кітаб̊ын қаныш сәтпаев аударған↓/// ↑ы ы мұхтар әуезов уомарханұлы ͡б̊ір кітаб̊ын аударған// байтасов деген кісі ͡б̊ір кітаб̊ын аударған↓/// ↑соның халекең йекі кітаб̊ын аударған↓/// ↑біреуі уөсімдіктер тұурал'әңгімелер↓/// ↑тұура ͡б̊ыйылғы йелб̊асымыздың жүз уоқұулықт'аударұу тұурал'үндес келеді йекен ғой↓/// |
↑ал сол сананы шығарып// жаңбыр деген не// мійлійон деген не// мынаның ішінде мақалалары ͡б̊ар// і і жаңбыр ͡ғалай жауад// жаңағы жер неге сілкінед// анау жер ͡ғайдам пайда ͡б̊олд деп↓/// ↑ і і сол заманда йұулыйан вагнер деген чехтың ба/ веңгрдің ба ғалымы ͡б̊олған↓/// ↑уол әлемг'әйгілі ғалым болғанда// уон том ͡гітаб̊ы ͡б̊олған↓/// ↑кішкентай ͡гішкентай ͡гітап̊шалары ͡б̊олған/ әңгімелер↓/// ↑уол йенді мен йенді уонұң уөтө тарыйхын жақ̊сы ͡б̊ілмейм↓/// ↑бірақ і і сонұң уоң ͡ гітап̊шасы ͡б̊олған↓/// ↑жаңағ'аспан әлемі ͡ғайдам пайда ͡б̊олдұ// сол тұурал'әңгімелер ↓/// ↑жер ͡ғайдам пайда ͡б̊олдұ// уөсүмдүг жаңағы/ неше түрлү жанұуар ͡ғайдам болд/ пайда ͡б̊олдұ деген↓/// ↑ сонұң бір ͡гітаб̊ын/ жер тұуралы ͡гітаб̊ың ғаныш сәтпаев аударған↓/// ↑ы ы мұхтар әуөзов уомарханұлұ ͡б̊ір ͡гітаб̊ын аударған// байтасов дегең ͡ гісі ͡б̊ір ͡гітаб̊ын аударған↓/// ↑сонұң халекең йекі ͡гітаб̊ын аударған↓/// ↑біреуү уөсүмдүктер тұурал'әңгімелер↓/// ↑тұура ͡б̊ыйылғы йелб̊асымыздың жүз уоқұулұқт'аударұу тұурал'үндөс келеді йекен ғой↓/// |
- Ал сол «Сананы» шығарып, «Жаңбыр деген не?», «Миллион деген не?», мынаның ішінде мақалалары бар, і-і «Жаңбыр қалай жауад?», жаңағы «Жер неге сілкінед?», анау «Жер қайдан пайда болд?» деп. І-і сол заманда Юлиан Вагнер деген чехтың ба, венгрдің ба ғалымы болған. Ол әлемге әйгілі ғалым болғанда, 10 том кітабы болған. Кішкентай-кішкентай кітапшалары болған, әңгімелер. Ол енді, мен енді оның өте тарихын жақсы білмейм. Бірақ і-і соның 10 кітапшасы болған. Жаңағы, «Аспан әлемі қайдан пайда болды?» - сол туралы әңгімелер. «Жер қайдан пайда болды?», «Өсімдік, жаңағы, неше түрлі жануар қайдан болд, пайда болды?» деген. Соның бір кітабын, жер туралы кітабын Қаныш Сәтпаев аударған.
- Ы-ы Мұхтар Әуезов Омарханұлы бір кітабын аударған, Байтасов деген кісі бір кітабын аударған. Соның Халекең екі кітабын аударған. Біреуі өсімдіктер туралы әңгімелер...
- Тура биылғы Елбасымыздың жүз оқулықты аудару туралы үндес келеді екен ғой. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ійә/ сол жаңағы уон уоқұулық// әлемде шыққан уон кітапты жаңағ'аударып // і і жаңағы / бәріне таратқан↓/// ↑і і сол жаңағы/ мына ͡б̊ірінші томға мен жаңағы түгел бердім// жаңағы вагнердің йекі кітаб̊ын↓/// ↑соны уоқұуға/ айтайын дегенім// уол кітапта да солай↓/// ↑ і і жаңағы вагнердің кітаб̊ын айтып уотұрып// халекең кійіз үй тұурал'айтып кетед↓/// ↑ йенді уол вагнердің кітаб̊ында кійіз үй болұуы мүмкін йемес қой↓/// ↑йенд'ійә / қазақтың ұғымынан шығарып// ійә кәдімгі уос'ананы уоқып уотырғанда// бір уөзін қанаттанып уотұрасың↓/// ↑тұрмысын айтып уотұрад↓/// ↑ійә/ ійә/ мысалы жаңағы жылқының тек қана ͡б̊асының уөзүнен// жүз шақт'атау шығарып алған↓/// ↑біз уол атаудың біреуін білмейміз// білсек те уоны жаңағы/ тек ғылымый тілде уорысшасын ғана ͡б̊ілеміз// ылатыншасын білеміз// басқасын білеміз↓/// |
↑ійә/ сол жаңағы уон уоқұулұқ// әлемде шыққан уоң ͡ гітапты жаңағ'аударып // і і жаңағы / бәріне таратқан↓/// ↑і і сол жаңағы/ мына ͡б̊ірінші томға мен жаңағы түгөл бердім// жаңағы вагнердің йекі ͡гітаб̊ын↓/// ↑сонұ уоқұуға/ айтайын дегенім// уол ͡гітапта да солай↓/// ↑ і і жаңағы вагнердің ͡гітаб̊ын айтып уотұрұп// халекең ͡гійіз үй тұурал'айтып кетед↓/// ↑ йенді уол вагнердің ͡гітаб̊ында ͡гійіз үй болұуұ мүмкүн йемес қой↓/// ↑йенд'ійә / қазақтың ұғұмұнан шығарып// ійә кәдімгі уос'ананы уоқұп уотұрғанда// бір уөзүң ͡ғанаттанып уотұрасың↓/// ↑тұрмұсұн айтып уотұрад↓/// ↑ійә/ ійә/ мысалы жаңағы жылқының тек қана ͡б̊асының уөзүнөн// жүш шақт'атау шығарыб̊ ͡алған↓/// ↑біз уол атаудұң біреуүм білмейміз// білсек те уонұ жаңағы/ тек ғылымый тілде уорұшшасын ғана ͡б̊ілеміз// ылатыншасым білеміз// басқасым білеміз↓/// |
- Иә, сол жаңағы 10 оқулық, әлемде шыққан 10 кітапты, жаңағы, аударып, і-і жаңағы, бәріне таратқан. І-і сол, жаңағы, мына 1-ші томға мен, жаңағы, түгел бердім, жаңағы, Вагнердің екі кітабын. Соны оқуға, айтайын дегенім, ол кітапта да солай. І-і жаңағы, Вагнердің кітабын айтып отырып, Халекең киіз үй туралы айтып кетед. Енді ол Вагнердің кітабында киіз үй болуы мүмкін емес қой. Енді иә, қазақтың ұғымынан шығарып, иә, кәдімгі осы, ананы оқып отырғанда, бір өзің қанаттанып отырасың. Тұрмысын айтып отырад. Иә, иә, мысалы, жаңағы, жылқының тек қана басының өзінен 100 шақты атау шығарып алған. Біз ол атаудың біреуін білмейміз, білсек те оны, жаңағы, тек ғылыми тілде орысшасын ғана білеміз, латыншасын білеміз, басқасын білеміз. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑әрб̊ір сүйектің шұқұрына дейін// әрб̊ір неге дейін қазақтың сөзін жасаған термійн↓/// ↑соның бәрі далада қалып қойды ғой// йенді мына кісілердің атылып кетүуіне б̊айланысты↓/// ↑сосын жаңағы/ йең соңғы сөзімд'айтайын дегенім// і і бізге мына мың тоғыз жүз жыйырма ͡б̊есінші жылы// уол кезд'астанамыз қызылордада галошшйокійн келді ғой// жаңағы ͡б̊ірінші басшы ͡б̊олып// қазақтың сорұна келді↓/// ↑галошшйокійн келд де// бұл жерде мынау түкте жоқ йекен// іревалйұусійа жасалмаған йекен// мен іревалйұусійа жасайм деп// кіші уоктйаб̊р жасайм деп бәрін бастад да↓/// ↑сосын әлгі құудалау ͡б̊асталд// жаңағы іленійннің жыйырмасыншы жылы шығарған жарлығы жойылмаса да// бұлардың бәрін құудалады↓/// ↑йенді содан кейін жыйырма жетінші жылдан бастап// жыйырма сегізінші жылдан бастап бұларға сот просестері ͡б̊асталды↓/// ↑содан кейін канфійске ͡б̊асталды↓/// ↑уоның арт'аштыққа ұласты↓/// ↑сөйтіп̊ сөйтіп кете ͡б̊ерді ғой↓/// |
↑әрб̊ір сүйөктүң шұқұрұна дейін// әрб̊ір неге дейің ͡ ғазақтың сөзүн жасаған термійн↓/// ↑сонұң бәрі далада ͡ғалып қойдұ ғой// йенді мына ͡гісілердің атылып кетүуүнө ͡б̊айланысты↓/// ↑сосұн жаңағы/ йең соңғұ сөзүмд'айтайын дегенім// і і бізге мына мың тоғұж жүж жыйырма ͡б̊есінші жылы// уол ͡гезд'астанамыз қызылордада галошшйокійң ͡ гелді ғой// жаңағы ͡б̊ірінші ͡б̊ашшы ͡б̊олұп// қазақтың сорұна ͡гелді↓/// ↑галошшйокійң ͡ гелд де// бұл жерде мынау түктө жоқ йекен// іревалйұусыйа жасалмаған йекен// мен іревалйұусыйа жасайм деп// кіші актйаб̊р жасайм деп ͡пәрім бастад да↓/// ↑сосұн әлгі ͡ғұудалау ͡б̊асталд// жаңағы іленійннің жыйырмасыншы жылы шығарған жарлығы жойұлмаса да// бұлардың бәрің ͡ ғұудалады↓/// ↑йенді содаң ͡ гейін жыйырма жетінші жылдам бастап// жыйырма сегізінші жылдам бастап ͡пұларға сот просестері ͡б̊асталды↓/// ↑содаң ͡ гейің ͡ гонфұйске ͡б̊асталды↓/// ↑уонұң арт'аштыққа ұласты↓/// ↑сөйтүп̊ сөйтүп кете ͡б̊ерді ғой↓/// |
- Әрбір сүйектің шұқырына дейін, әрбір неге дейін қазақтың сөзін жасаған термин. Соның бәрі далада қалып қойды ғой енді, мына кісілердің атылып кетуіне байланысты. Сосын, жаңағы, ең соңғы сөзімде айтайын дегенім, і-і бізге мына 1925 жылы, ол кезде астанамыз Қызылордада Голощекин келді ғой, жаңағы бірінші басшы болып, қазақтың сорына келді. Голощекин келд де, бұл жерде мынау түкте жоқ екен, революция жасалмаған екен, мен революция жасайм деп, кіші октябрь жасайм деп бәрін бастад да. Сосын әлгі қудалау басталд, жаңағы Лениннің 20-шы жылы шығарған жарлығы жойылмаса да, бұлардың бәрін қудалады. Енді содан кейін 27-ші жылдан бастап, 28-ші жылдан бастап бұларға сот процестері басталды. Содан кейін конфиске басталды. Оның арты аштыққа ұласты. Сөйтіп-сөйтіп кете берді ғой. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді ғареке/ сіз ͡б̊ірнеше салан'ұштастырып жүрген азаматčыз// әрі ғалымсыз/ әрі ͡б̊аспагерсіз/ әрі қордың жаңағы/ жоқтаушысыз↓/// ↑менің йенді сізге ͡б̊аспагер іретінде сұрақ// сіз ұзақ жылдан бері мынау арыс деген басп'ашып // уосы ͡б̊аб̊аларымыздың йеңбегін халыққа жарқыратып танытып жатырсыз↓/// ↑соның ішіндегі сүйекті сүйекті кітаптарыңызд'айтып кетčеңіз↓/// ↑йенді уон бес томдық қазақ әдеб̊ій сөздігі// уол атау/ уол йенді ͡б̊өлек дүнійе// уол уөзі ͡б̊өлек// бір алатау сыйақты/ мен мұндалап тұр↓/// ↑ қалған↓/// |
↑йенді ғареке/ сіз ͡б̊ірнеше салан'ұштастырып жүргөн азаматčыз// әрі ғалымсыз/ әрі ͡б̊аспагерсіз/ әрі ͡ғордұң жаңағы/ жоқтаушұсұз↓/// ↑менің йенді сізге ͡б̊аспагер іретінде сұрақ// сіз ұзағ жылдам бері мынау арыс дегем басп'ашып // уосұ ͡б̊аб̊аларымыздың йеңбегін халыққа жарқыратып танытыб̊ жатырсыз↓/// ↑сонұң ішіндегі сүйөктү сүйөктү кітаптарыңызд'айтып кетčеңіз↓/// ↑йенді уом бес томдұқ қазағ әдеб̊ій сөздүгү// уол атау/ уол йенді ͡б̊өлөк дүнүйө// уол уөзү ͡б̊өлөк// бір алатау сыйақты/ мен мұндалап тұр↓/// ↑ қалған↓/// |
- Енді Ғареке, сіз бірнеше саланы ұштастырып жүрген азаматсыз, әрі ғалымсыз, әрі баспагерсіз, әрі қордың, жаңағы, жоқтаушысыз. Менің, енді, сізге баспагер ретінде сұрақ: Сіз ұзақ жылдан бері, мынау «Арыс» деген баспа ашып, осы бабаларымыздың еңбегін халыққа жарқыратып танытып жатырсыз. Соның ішіндегі сүйекті-сүйекті кітаптарыңызды айтып кетсеңіз. Енді 15 томдық «Қазақ әдеби сөздігі» - ол атау, ол, енді, бөлек дүние, ол өзі бөлек, бір Алатау сияқты, мен мұндалап тұр. Қалған... |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді серійа серійалар шығып жатыр ғой↓/// ↑жаңағы серікболб̊ек/ кім серікбол қондыб̊ай деген жігіттің уон йекі том уөз тұуындыларын// төрт том канференсійаның матерійалын шығардық↓/// ↑әлі уол жұмыс жалғасып жатыр↓/// ↑қазір үлкен сол жұмыс жалғасып// мійфалогійалық̊ сөздік жасалып жатыр↓/// ↑қазақ/ түрк'әлемінде бірінші ірет// жаңағы ͡б̊ұл бір феномен құб̊ұлыс болған↓/// ↑сонан кейін жаңағы/ салық зыйманов ағам маған уөз қолымен жеті томын тап̊сырып кеткен↓/// ↑уоның бес томын шығардым↓/// ↑уодан кейін сыр сүйірлері деген серій'ашып // уон шақты кітап̊ шығарғанбыз↓/// ↑уол кейін мынау йекі жүз томдықтары шығып// уол йенді сайаб̊ырсып қалды↓/// ↑кейін қазір қайтадан қолғ'алып жатырмыз↓/// ↑ійә/ сөздіктер шығып жатыр↓/// ↑йенді ͡б̊ізде серійа көп↓/// ↑тұлға деген серійамыз ͡б̊ар↓/// |
↑йенді серійә серійәлар шығыб̊ жатыр ғой↓/// ↑жаңағы серікполб̊ек/ кім серікпол ͡ғондұб̊ай деген жігіттің уон йекі том уөз тұуұндұларын// төрт том ͡ганференсійәның матерійалын шығардық↓/// ↑әлі уол жұмұш ͡ шалғасыб̊ жатыр↓/// ↑қазір үлкөн сол жұмұш ͡ шалғасып// мыйфологұйалық̊ сөздүг жасалыб̊ жатыр↓/// ↑қазақ/ түрк'әлемінде бірінші ірет// жаңағы ͡б̊ұл бір феномең ͡ ғұб̊ұлұс ͡полған↓/// ↑сонаң ͡ гейін жаңағы/ салық зыйманов ағам маған уөз ͡ғолұмен жеті томұн тап̊сырып кеткен↓/// ↑уонұң бес томұн шығардым↓/// ↑уодаң ͡ гейін сыр сүйүрлөрі деген серій'ашып // уон шақты ͡гітап̊ шығарғамбыз↓/// ↑уол ͡гейін мынау йекі жүз томдұқтары шығып// уол йенді сайаб̊ырсып қалды↓/// ↑кейің ͡ғазір ͡ғайтадаң ͡ ғолғ'алып жатырмыз↓/// ↑ійә/ сөздүктөр шығыб̊ жатыр↓/// ↑йенді ͡б̊ізде серійә көп↓/// ↑тұлға деген серійәмыз ͡б̊ар↓/// |
- Енді серия-сериялар шығып жатыр ғой. Жаңағы, Серікболбек, кім, Серікбол Қондыбай деген жігіттің 12 том өз туындыларын, 4 том конференцияның материалын шығардық. Әлі ол жұмыс жалғасып жатыр. Қазір үлкен сол жұмыс жалғасып, мифологиялық сөздік жасалып жатыр. Қазақ, түркі әлемінде бірінші рет, жаңағы, бұл бір феномен құбылыс болған. Сонан кейін, жаңағы ,Салық Зиманов ағам маған өз қолымен 7 томын тапсырып кеткен. Оның 5 томын шығардым. Одан кейін «Сыр сүйірлері» деген серия ашып, 10 шақты кітап шығарғанбыз. Ол кейін мынау 200 томдықтары шығып, ол енді саябырсып қалды. Кейін қазір қайтадан қолға алып жатырмыз. Иә, сөздіктер шығып жатыр. Енді бізде серия көп. «Тұлға» деген сериямыз бар. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑біз негізінен/ жаңағы йең үлкен неміз/ жаңағы жаң'энсійклопедійа деген серійамыз ͡б̊ар↓/// ↑біз жетісүу энсійклопедійасын шығардым// уөзіңіз жақ̊сы ͡б̊ілесіз↓/// ↑жаңағы ͡б̊атыс қазақ̊стан шығардық// солтүстік қазақ̊стан/ қостанай уоблысының энсійклопедійасы↓/// ↑уон шақты/ жыйырма шақт'аудан энсійклопедійасын шығардық↓/// ↑наркомы казахстана/ народы казахстана/ спорт энсійклопедійасы шықты ғой↓/// ↑йенді қазір і і жаң'энсійклопедійаның түрлері шығып жатыр↓/// ↑ мына неде/ бішкекте қазір йенді ͡б̊аспаға тап̊сырып// басылып жатыр↓/// ↑шыңғыс айтматов деген үш том энсійклопедійа шығып жатыр ↓/// ↑біз ͡б̊айланысып уотырмыз↓/// ↑біз қазір йекі том әб̊іш кекілб̊аев деген энсійклопедійа шығарып жатырмыз↓/// ↑бұл мынау алпысыншы жыл деген әңгіме ͡б̊ізд'айтылмайд йекен ↓/// ↑мұузыкадағ'алпысыншы жылдықтар// әдеб̊ійеттег'андрей вознесенскій/ йевтүушенкілер жаңағы кійнодағы// жаңағы сүурет уөнеріндегі деген сыйақты↓/// |
↑біз негізінен/ жаңағы йең үлкөн неміз/ жаңағы жаң'энсыйклопедійә деген серійәмыз ͡б̊ар↓/// ↑біж жетісүу энсыйклопедійәсын шығардым// уөзүңүж жақ̊сы ͡б̊ілесіз↓/// ↑жаңағы ͡б̊атыс қазақ̊стан шығардық// солтүстүк қазақ̊стан/ қостанай уоблұсұның энсыйклопедійәсы↓/// ↑уон шақты/ жыйырма шақт'аудан энсыйклопедійәсын шығардық↓/// ↑наркомұ ͡газахстана/ народұ ͡газахстана/ спорт энсыйклопедійәсы шықты ғой↓/// ↑йенді ͡ғазір і і жаң'энсыйклопедійәның түрлөрү шығыб̊ жатыр↓/// ↑ мына неде/ бішкекте қазір йенді ͡б̊аспаға тап̊сырып// басылыб̊ жатыр↓/// ↑шыңғыс айтматов деген үш том энсыйклопедійә шығыб̊ жатыр ↓/// ↑біз ͡б̊айланысып уотұрмұз↓/// ↑біз ͡ғазір йекі том әб̊іш кекілб̊аев деген энсыйклопедійә шығарыб̊ жатырмыз↓/// ↑бұл мына'алпысыншы жыл деген әңгіме ͡б̊ізд'айтылмайд йекен ↓/// ↑мұузұкадағ'алпысыншы жылдықтар// әдеб̊ійеттег'андрей вознесенскій/ йевтүушөңкілер жаңағы ͡гұйнодағы// жаңағы сүурөт уөнөрүндегі деген сыйақты↓/// |
- Біз, негізінен, жаңағы, ең үлкен неміз, жаңағы, «Жаңа энциклопедия» деген сериямыз бар. Біз «Жетісу энциклопедиясын» шығардым, өзіңіз жақсы білесіз. Жаңағы, «Батыс Қазақстан» шығардық, «Солтүстік Қазақстан», «Қостанай облысының энциклопедиясы». 10 шақты, 20 шақты аудан энциклопедиясын шығардық. «Наркомы Казахстана», «Народы Казахстана, «Спорт энциклопедиясы» шықты ғой. Енді қазір і-і «Жаңа энциклопедияның» түрлері шығып жатыр. Мына неде, Бішкекте қазір, енді, баспаға тапсырып, басылып жатыр. «Шыңғыс Айтматов» деген 3 том энциклопедия шығып жатыр. Біз байланысып отырмыз. Біз қазір 2 том «Әбіш Кекілбаев» деген энциклопедия шығарып жатырмыз. Бұл, мынау, 60-шы жыл деген әңгіме бізде айтылмайд екен. Музыкадағы 60-шы жылдықтар, әдебиеттегі Андрей Вознесенский, Евтушенкілер, жаңағы, кинодағы, жаңағы, сурет өнеріндегі деген сияқты. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑алпысыншы жылдар деген құлаш құлаш/ том том матерійал алұуға ͡б̊олад↓/// ↑бізд'ійә / құб̊ұлыс/ ійә ͡б̊ізде мын'әб̊іш кекілб̊аевтар// мысал'алпысыншы жылдардың уөкілдері ғой// мысалы уос'айтылмай жатқан// уосы ͡б̊ұуынның несі↓/// ↑соны ͡б̊ір үлкен/ қазір йекі том болды↓/// ↑бірінші томы жақында шығад↓/// ↑уол бірінші том шығармашылығы деп аталад↓/// ↑йекінші том уөмүрі мен уортасы деп аталад↓/// ↑йенді йең үлкен мәселе// мен йенді уосы жерд'айта кеткім келед// бізде мына ͡б̊ұрын кітап уөтпейді йемес// жетпейд деуші йедік↓/// ↑ал шын мәнінде/ қазір мынау йенді/ бір жағынан// мын'ійнтернеттің әсері шығар↓/// ↑жақ̊сы кітапқа шын мәнінде// қазақ кітаб̊ына қазір сұраныс уөт'азайып кетті↓/// ↑йең бастысы мынау// мектептегі ͡б̊алаларды кітапқа қызықтырұу ғой↓/// |
↑алпысыншы жылдар дегең ͡ ғұлаш құлаш/ том том матерійал алұуға ͡б̊олад↓/// ↑бізд'ійә / құб̊ұлұс/ ійә ͡б̊ізде мын'әб̊іш кекілб̊аевтар// мысал'алпысыншы жылдардың уөкүлдөрі ғой// мысалы уос'айтылмай жатқан// уосұ ͡б̊ұуұннұң несі↓/// ↑сонұ ͡б̊ір үлкөн/ қазір йекі том болдұ↓/// ↑бірінші томұ жақында шығад↓/// ↑уол бірінші том шығармашылығы деб̊ ͡аталад↓/// ↑йекінші том уөмүрү мен уортасы деб̊ ͡аталад↓/// ↑йенді йең үлкөн мәселе// мен йенді уосұ жерд'айта кеткім ͡гелед// бізде мына ͡б̊ұрұң ͡ гітап уөтпөйдү йемес// жетпейд деушү йедік↓/// ↑ал шын мәнінде/ қазір мынау йенді/ бір жағынан// мын'ійнтернеттің әсері шығар↓/// ↑жақ̊сы ͡гітапқа шын мәнінде// қазақ кітаб̊ына ͡ғазір сұраныс уөт'азайып кетті↓/// ↑йең бастысы мынау// мектептегі ͡б̊алаларды ͡гітапқа ͡ғызықтырұу ғой↓/// |
- 60-шы жылдар деген құлаш-құлаш, том-том материал алуға болад. Бізде, иә, құбылыс, иә бізде, мына, Әбіш Кекілбаевтар, мысалы, 60-шы жылдардың өкілдері ғой, мысалы, осы айтылмай жатқан, осы буынның несі. Соны бір үлкен, қазір 2 том болды. 1-ші томы жақында шығад. Ол 1-ші том «Шығармашылығы» деп аталад. 2-ші том «Өмірі мен ортасы» деп аталад. Енді, ең үлкен мәселе, мен енді осы жерде айта кеткім келед, бізде, мына, бұрын кітап өтпейді емес, жетпейд деуші едік. Ал шын мәнінде, қазір мынау, енді, бір жағынан, мына интернеттің әсері шығар. Жақсы кітапқа, шын мәнінде, қазақ кітабына қазір сұраныс өте азайып кетті. Ең бастысы мынау - мектептегі балаларды кітапқа қызықтыру ғой. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑бір мысал'алғашқ̊ы бастауыш класта уоқыйтын бала кітапты сүйсе// уол уөмір ͡б̊ойы/ уөлгенше сол кітапт'әрі қарай уоқыйды↓/// ↑ал йенді уол сіңір'алмағаннан кейін// уоны сол бір сүйегі қатып кеткеннен кейін// уоған йештең'істей алмайсың↓/// ↑мынау ұлттың бет бейнесін сақтау үшін // уоның дәстүрі/ салты/ ұлттық коды ͡б̊олұу керек↓/// ↑кешегі йелб̊асының жаңағ'айтқаны да сол/ йең бастысы↓/// ↑мысалы/ жапонды ͡б̊олсақ// жапонда технологыйа қатты дамыған// сонымен қатар дәстүрлері де дамыған// ата дәстүрлер қатты дамыған↓/// ↑кезінде уөзіңіз айтқан// алаш көсемдері/ алаш тұлғалары жапоныйан'үлгі йеткен↓/// ↑уоның артынан уонұ/ жапонның тыңшысы деп̊ шығарды уоларды↓/// ↑сол үшін атты↓/// ↑кешегі йелб̊асының ұрұуханый жаңғырұу мәселесін'арнаған мақаласы// мынау ғылымый уортада қандай әсер ͡б̊ерді↓/// |
↑бір мысал'алғашқ̊ы бастауұш класта уоқұйтұм бала ͡гітапты сүйсө// уол уөмүр ͡б̊ойұ/ уөлгөншө сол ͡гітапт'әрі қарай уоқұйдұ↓/// ↑ал йенді уол сіңір'алмағаннан кейін// уонұ сол бір сүйөгү қатып кеткеннең ͡ гейін// уоған йештең'істей алмайсың↓/// ↑мынау ұлттұң бет ͡пейнесін сақтау үшүн // уонұң дәстүрү/ салты/ ұлттұқ кодұ ͡б̊олұу ͡герек↓/// ↑кешегі йелб̊асының жаңағ'айтқаны да сол/ йең бастысы↓/// ↑мысалы/ жапондұ ͡б̊олсақ// жапонда технологұйа ͡ғатты дамыған// сонұмең ͡ ғатар дәстүрлөрү де дамыған// ата дәстүрлөр ͡ғатты дамыған↓/// ↑кезінде уөзүңүз айтқан// алаш көсөмдөрі/ алаш тұлғалары жапонұйан'үлгү йеткен↓/// ↑уонұң артынан уонұ/ жапоннұң тыңшысы деп̊ шығарды уоларды↓/// ↑сол үшүн атты↓/// ↑кешегі йелб̊асының ұрұуханый жаңғырұу мәселесін'арнаған мақаласы// мынау ғылымый уортада ͡ғандай әсер ͡б̊ерді↓/// |
- Бір мысалы, алғашқы бастауыш класта оқитын бала кітапты сүйсе, ол өмір бойы, өлгенше сол кітапты әрі қарай оқиды. Ал енді ол сіңіре алмағаннан кейін, оны сол бір сүйегі қатып кеткеннен кейін оған ештеңе істей алмайсың.
- Мынау ұлттың бет-бейнесін сақтау үшін оның дәстүрі, салты, ұлттық коды болу керек. Кешегі Елбасының, жаңағы, айтқаны да – сол, ең бастысы. Мысалы, жапонды болсақ, жапонда технология қатты дамыған, сонымен қатар дәстүрлері де дамыған, ата дәстүрлер қатты дамыған. Кезінде, өзіңіз айтқан, Алаш көсемдері, Алаш тұлғалары Жапонияны үлгі еткен. Оның артынан оны Жапонның тыңшысы деп шығарды, оларды. Сол үшін атты. Кешегі Елбасының «Рухани жаңғыру» мәселесіне арнаған мақаласы, мынау, ғылыми ортада қандай әсер берді? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді ͡б̊ұл біздің көптен күтіп жүрген нәрсеміз йеді ғой↓/// ↑бізде уөмүр ͡б̊ой'әңгіме жаңағы/ эканомійка ͡б̊іріншіде// ійдеологійа йекінші деген мәселе ͡б̊олды ғой йенді↓/// ↑уол керек болған шығар// алғашқ̊ы мемлекет құрған кезде↓/// ↑жаңағы ы ы мынау йелдігімізді сақтау үшін // мемлекет іретінд'айағымызда нық тұрұу үшін керек болды ғой↓/// ↑бұл уөте күтіп жүрген нәрсеміз йед↓/// ↑ і і бірақ жаң'айтып уотырмын ғой// бұл жерде де жаңағы/ уосұның бәрі қазір тек қана мына гұуманійтар саласында ғана// қоғамдық̊ салаға ғана қатысты сыйақты ͡б̊олып жатыр↓/// ↑ ійә/ бұл біздің жаңағы↓/// ↑қамтұуы тар ͡б̊оп тұр дейсің ғой↓/// |
↑йенді ͡б̊ұл біздің ͡гөптөң ͡ гүтүб̊ жүргөн нәрсеміз йеді ғой↓/// ↑бізде уөмүр ͡б̊ой'әңгіме жаңағы/ эканомұйка ͡б̊іріншіде// ійдеалогұйа йекінші деген мәселе ͡б̊олдұ ғой йенді↓/// ↑уол ͡герек болған шығар// алғашқ̊ы мемлекет құрғаң ͡ гезде↓/// ↑жаңағы ы ы мынау йелдігімізді сақтау үшүн // мемлекет іретінд'айағымызда нық тұрұу үшүн керек болдұ ғой↓/// ↑бұл уөтө күтүб̊ жүргөн нәрсеміз йед↓/// ↑ і і бірағ жаң'айтып уотұрмұн ғой// бұл жерде де жаңағы/ уосұнұң бәрі ͡ғазір тек қана мына гұуманыйтар саласында ғана// қоғамдық̊ салаға ғана ͡ғатысты сыйақты ͡б̊олұб̊ жатыр↓/// ↑ ійә/ бұл біздің жаңағы↓/// ↑қамтұуұ тар ͡б̊оп тұр дейсің ғой↓/// |
- Енді бұл біздің көптен күтіп жүрген нәрсеміз еді ғой. Бізде өмір бойы әңгіме, жаңағы, экономика біріншіде, идеология екінші деген мәселе болды ғой, енді. Ол керек болған шығар, алғашқы мемлекет құрған кезде. Жаңағы, ы-ы мынау елдігімізді сақтау үшін, мемлекет ретінде аяғымызда нық тұру үшін керек болды ғой. Бұл өте күтіп жүрген нәрсеміз ед. І-і бірақ, жаңа айтып отырмын ғой, бұл жерде де, жаңағы, осының бәрі - қазір тек қана мына гуманитар саласында ғана, қоғамдық салаға ғана қатысты сияқты болып жатыр. Иә, бұл біздің, жаңағы...
- Қамтуы тар боп тұр дейсің ғой. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йелб̊асының айтып уотырғаны да сол↓/// ↑бұл барлық̊ саланы қамтұу керек// менің түсүнігімде↓/// ↑жаңағы мысалы/ дәрігер дәрігерді қамтұу керек// ы ы мысалы жаңағы/ бүкүл технійка саласы қанша дүнійелер жатыр мысалы↓/// ↑ы ы уоның үстіне жаңағы/ уөзіңіз ͡б̊ілесіз// уосы жақтардың қазір ͡б̊әрін ағылшын тілінде уоқытұу керек деген әңгіме шығып жатыр↓/// ↑уол қалай болад↓/// ↑мысалы жаңағы/ біз уөзіміздің жаңағы нашар деп жүрген уоқұулықтарымыздан айырылып қаламыз ͡б̊а сонда/ мысалы↓/// ↑ағылшын тілінде уоқұулық болғанда мысалы↓/// ↑уол қалай болар йекен деген сыйақты↓/// ↑ійә/ күмән бар↓/// ↑і і сондықтан і і йең бастысы// жаңағы қазақ болұуымыз керек болып тұр ғой↓/// ↑біз уосы кезге дейін айқайлап айт'алмадық // қазақ болдық деп↓/// |
↑йелб̊асының айтып уотұрғаны да сол↓/// ↑бұл барлық̊ саланы қамтұу ͡герек// менің түсүнүгімде↓/// ↑жаңағы мысалы/ дәрігер дәрігерді ͡ғамтұу ͡герек// ы ы мысалы жаңағы/ бүкүл технійка саласы қанша дүнүйөлөр жатыр мысалы↓/// ↑ы ы уонұң үстүнө жаңағы/ уөзүңүз ͡б̊ілесіз// уосұ жақтардың ͡ғазір ͡б̊әрін ағылшын тілінде уоқұтұу ͡герек деген әңгіме шығыб̊ жатыр↓/// ↑уол ͡ғалай болад↓/// ↑мысалы жаңағы/ біз уөзүмүздің жаңағы нашар деб̊ жүргөн уоқұулұқтарымыздан айырылып қаламыз ͡б̊а сонда/ мысалы↓/// ↑ағылшын тілінде уоқұулұқ ͡полғанда мысалы↓/// ↑уол ͡ғалай болар йекен деген сыйақты↓/// ↑ійә/ күмәм бар↓/// ↑і і сондұқтан і і йең бастысы// жаңағы қазақ ͡полұуұмұз ͡герек болұп тұр ғой↓/// ↑ біз уосұ ͡гезге дейін айқайлаб̊ ͡айт'алмадық // қазақ ͡полдұғ ͡деп↓/// |
- Елбасының айтып отырғаны да - сол. Бұл барлық саланы қамту керек, менің түсінігімде. Жаңағы, мысалы, дәрігер дәрігерді қамту керек ы-ы мысалы, жаңағы, бүкіл техника саласы - қанша дүниелер жатыр, мысалы. Ы-ы оның үстіне, жаңағы, өзіңіз білесіз, осы жақтардың қазір бәрін ағылшын тілінде оқыту керек деген әңгіме шығып жатыр. Ол қалай болад? Мысалы, жаңағы, біз өзіміздің, жаңағы, нашар деп жүрген оқулықтарымыздан айырылып қаламыз ба сонда, мысалы. Ағылшын тілінде оқулық болғанда, мысалы. Ол қалай болар екен деген сияқты. Иә, күмән бар. І-і сондықтан і-і ең бастысы, жаңағы, қазақ болуымыз керек болып тұр ғой. Біз осы кезге дейін айқайлап айта алмадық, қазақ болдық деп. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑бірақ йенді міне/ біздің санымыз көб̊ейгеннен кейін// і і құдайға шүкүр йенді уөзіңіз ͡б̊ілесіз// біз тәуелсіздік жәрыйалаған кезде// жаңағы ͡б̊ар жоғы қырық бір пайыздың уо жақ/ бұ жағында ͡б̊олдық қой йенді↓/// ↑қырық йекі ͡б̊олған шығармыз// қырық үш/ қырық төрт болған шығармыз↓/// ↑әртүрлі жазылыб̊ жүр ғой йенді↓/// ↑ал қазір құдайға шүкүр/ мына йелүу/жетпіс йеңсеріп уотырмыз↓/// ↑ійә/ жетпіс пайыз йеңсеріп уотырмыз↓/// ↑сондықтан йенді йекінші ͡б̊ір айтатын мәселеміз// қазір ͡б̊арлық жерд'айтып жүр↓/// ↑і і қазақ̊стан жаңағы/ уөзүнің жер жағынан і і тоғызыншы уорын алады деп↓/// ↑мен айтар йедім// қазақ̊стан әлемде ͡б̊ірінші уорын алады уөзүнің жер жағынан↓/// ↑уөйткені халыққа шаққанда↓/// |
↑бірақ йенді міне/ біздің санымыз ͡гөб̊өйгөннең ͡ гейін// і і құдайға шүкүр йенді уөзүңүз ͡б̊ілесіз// біз тәуөлсүздүг жәрыйалағаң ͡ гезде// жаңағы ͡б̊ар жоғұ қырық ͡пір пайыздың уо жақ/ бұ жағында ͡б̊олдұқ қой йенді↓/// ↑қырық йекі ͡б̊олған шығармыз// қырығ үш/ қырық төрт ͡полған шығармыз↓/// ↑әртүрлү жазылыб̊ жүр ғой йенді↓/// ↑ал ͡ғазір ͡ғұдайға шүкүр/ мына йелүу/жетпіс йеңсеріп уотұрмұз↓/// ↑ійә/ жетпіс пайыз йеңсеріп уотұрмұз↓/// ↑сондұқтан йенді йекінші ͡б̊ір айтатын мәселеміз// қазір ͡б̊арлығ жерд'айтып жүр↓/// ↑і і қазақ̊стан жаңағы/ уөзүнүң жер жағынан і і тоғұзұншы уорұн алады деп↓/// ↑мен айтар йедім// қазақ̊стан әлемде ͡б̊ірінші уорұн алады уөзүнүң жер жағынан↓/// ↑уөйткөнү халыққа шаққанда↓/// |
- Бірақ енді міне, біздің санымыз көбейгеннен кейін, і-і құдайға шүкір, енді өзіңіз білесіз, біз тәуелсіздік жариялаған кезде, жаңағы, бар-жоғы 41 пайыздың о жақ, бұ жағында болдық қой, енді. 42 болған шығармыз, 43, 44 болған шығармыз. Әр түрлі жазылып жүр ғой, енді. Ал қазір, құдайға шүкір, мына 50-70 еңсеріп отырмыз. Иә, 70 пайыз еңсеріп отырмыз. Сондықтан, енді, екінші бір айтатын мәселеміз, қазір барлық жерде айтып жүр. І-і Қазақстан, жаңағы, өзінің жер жағынан і-і 9-шы орын алады деп. Мен айтар едім, Қазақстан әлемде бірінші орын алады өзінің жер жағынан. Өйткені... халыққа шаққанда? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑жоқ/ жоқ/ алдымыздағы тұрған сегіз мемлекет// уолар федератійвті мемлекет↓/// ↑мысалы жаңағы/ уөзб̊ек̊станд'алатын болсақ// қарақалпақ̊станы ͡б̊ар// іресей деген қырық құрау// уөзіңіз ͡б̊ілесіз↓/// ↑сол сыйақты ͡б̊әрі ͡б̊әр'англійаңыздың уөзі// жаңағ'ійрландійасы бар деген сыйақты↓/// ↑біз қазақ̊стан жалғыз ұунійтарлы мемлекетпіз ғой↓/// ↑йенді уосы жерд'ұстап тұрұу үшін // уосындай аз қалыппен// бізг'үлкен сапа керек// жақ̊сы мектеп керек// жақ̊сы уоқұулық керек// уоған жаңағы жақ̊с'ата ана керек// жақ̊сы тәрб̊ійе керек деген сыйақты↓/// ↑жаңағы сана деген сол ғой йенді↓/// ↑уол йенді ͡б̊ізде жаңағыдай/ бұрын сана ͡б̊олған жоқ деген йемес↓/// ↑бұрын йемес/ йенді ͡б̊ірақ бізде↓/// ↑жоқ/ бұрын құлдық̊ сана ͡б̊олды деп айтұуға ͡б̊олад↓/// |
↑жоқ/ жоқ/ алдымыздағы тұрған сегіз мемлекет// уолар федератыйвті мемлекет↓/// ↑мысалы жаңағы/ уөзб̊өк̊станд'алатын болсақ// қарақалпақ̊станы ͡б̊ар// іресей дегең ͡ғырық құрау// уөзүңүз ͡б̊ілесіз↓/// ↑сол сыйақты ͡б̊әрі ͡б̊әр'аңглыйаңыздың уөзү// жаңағ'ыйрландыйасы бар деген сыйақты↓/// ↑біз ͡ғазақ̊стан жалғыз ұуныйтарлы мемлекетпіз ғой↓/// ↑йенді уосұ жерд'ұстап тұрұу үшүн // уосұндай аз ͡ғалыппен// бізг'үлкөн сапа ͡герек// жақ̊сы мектеп керек// жақ̊сы уоқұулұқ керек// уоған жаңағы жақ̊с'ата ана ͡герек// жақ̊сы тәрб̊ійе ͡герек деген сыйақты↓/// ↑жаңағы сана деген сол ғой йенді↓/// ↑уол йенді ͡б̊ізде жаңағыдай/ бұрұн сана ͡б̊олған жоғ ͡деген йемес↓/// ↑бұрұн йемес/ йенді ͡б̊ірақ ͡пізде↓/// ↑жоқ/ бұрұң ͡ ғұлдұқ̊ сана ͡б̊олдұ деб̊ ͡айтұуға ͡б̊олад↓/// |
- Жоқ-жоқ, алдымыздағы тұрған сегіз мемлекет - олар федеративті мемлекет. Мысалы, жаңағы, Өзбекстанды алатын болсақ, Қарақалпақстаны бар, Ресей деген қырық құрау, өзіңіз білесіз. Сол сияқты, бәрі-бәрі, Англияңыздың өзі, жаңағы, Ирландиясы бар деген сияқты. Біз, Қазақстан жалғыз унитарлы мемлекетпіз ғой. Енді осы жерді ұстап тұру үшін, осындай аз қалыппен, бізге үлкен сапа керек, жақсы мектеп керек, жақсы оқулық керек, оған, жаңағы, жақсы ата-ана керек, жақсы тәрбие керек деген сияқты. Жаңағы, сана деген сол ғой енді. Ол, енді, бізде, жаңағыдай, бұрын сана болған жоқ деген емес. Бұрын емес, енді бірақ бізде...
- Жоқ, бұрын құлдық сана болды деп айтуға болад. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ійә/ ійә/ үлкен бетбұрыс жасауымыз керек↓/// ↑дұрыс/ дұрыс↓/// ↑ сананы серпілтүу керек↓/// ↑ійә/ уосы йелдің қожасы уөзіміз// мен істемесем// кім істейд деген мәселе ғой↓/// ↑ал бұған дейін біз шыны керек қой// үкімет уөлтірмейд// бір нәрсе ͡б̊олар↓/// ↑сосын жаңағы/ шетелден келген адамдарымыз да уөкпелейд// жаңағы маған нег'ананы бермедің// нег'үй бермедің// неге ͡б̊ірдеңе ͡б̊ермедің деген сыйақты↓/// ↑мәселе ͡б̊ірдеңе ͡б̊ерүуде/ алұуда йемес қой↓/// ↑не ͡б̊ерем деген мәселеге келіп тірелед↓/// |
↑ійә/ ійә/ үлкөм бетпұрұш ͡ шасауұмұз ͡герек↓/// ↑дұрұс/ дұрұс↓/// ↑ сананы серпілтүу ͡герек↓/// ↑ійә/ уосұ йелдің ͡ғожасы уөзүмүз// мен істемесем// кім істейд деген мәселе ғой↓/// ↑ал бұған дейім біш шыны ͡герек қой// үкүмөт уөлтүрмөйд// бір нәрсе ͡б̊олар↓/// ↑сосұн жаңағы/ шетелдең ͡ гелген адамдарымыз да уөкпөлөйд// жаңағы маған нег'ананы бермедің// нег'үй бермедің// неге ͡б̊ірдеңе ͡б̊ермедің деген сыйақты↓/// ↑мәселе ͡б̊ірдеңе ͡б̊ерүудө/ алұуда йемес қой↓/// ↑не ͡б̊ерем деген мәселеге ͡геліп тірелед↓/// |
- Иә, иә, үлкен бетбұрыс жасауымыз керек.
- Дұрыс, дұрыс! Сананы серпілту керек.
- Иә, осы елдің қожасы - өзіміз, мен істемесем, кім істейд деген мәселе ғой. Ал бұған дейін біз, шыны керек қой, үкімет өлтірмейд, бір нәрсе болар. Сосын, жаңағы, шетелден келген адамдарымыз да өкпелейд, жаңағы, маған неге ананы бермедің, неге үй бермедің, неге бірдеңе бермедің деген сияқты. Мәселе бірдеңе беруде, алуда емес қой. Не берем деген мәселеге келіп тірелед. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ғареке/ сізде ылауазым көп↓/// ↑мынау докторсыз/ професорсыз/ сонымен қатар мынау халықаралық қазақ тілі қоғамының презійдентінің уорынбасарысыз війсе↓/// ↑сол жөнінде/ соған қарай сұрақ қойайын деп тұрмын да↓/// ↑бізб̊ен мысалы прійб̊алтійка йелі ͡б̊ар// басқа тмдға қосылған басқа йелдер ͡б̊ар// бізб̊ен бірге уотарлық қамықтан шығып// тәуелсіздік алды уолар да↓/// ↑уоларда тіл мәселесі қазір ылійнгвійстійкалық мәселе ͡б̊олып қалд↓/// ↑бізд'әлі сайасый мәселе ͡б̊олып уотыр↓/// ↑бұл қалай↓/// ↑сонда ͡б̊іздің әлі құлдық̊ санадан арылмағанбыз ͡б̊а↓/// ↑әлде ͡б̊асқа да уоның себ̊ептері ͡б̊ар ма↓/// |
↑ғареке/ сізде ылауазым ͡гөп↓/// ↑мынау докторсұз/ профессорсұз/ сонұмең ͡ ғатар мынау халықаралық қазақ тілі ͡ғоғамының презійдентінің уорұмбасарысыз війсе↓/// ↑сол жөнүндө/ соғаң ͡ ғарай сұрақ қойайын деп тұрмұн да↓/// ↑бізб̊ен мысалы прыйб̊алтыйка йелі ͡б̊ар// басқа тмдға ͡ғосұлғам басқа йелдер ͡б̊ар// бізб̊ем бірге уотарлық қамықтан шығып// тәуөлсүздүг алды уолар да↓/// ↑уоларда тіл мәселесі ͡ғазір ылыйңгвыйстыйкалығ мәселе ͡б̊олұп қалд↓/// ↑бізд'әлі сайасый мәселе ͡б̊олұп уотұр↓/// ↑бұл ͡ғалай↓/// ↑сонда ͡б̊іздің әлі ͡ғұлдұқ̊ санадан арылмағамбыз ͡б̊а↓/// ↑әлде ͡б̊асқа да уонұң себ̊ептері ͡б̊ар ма↓/// |
- Ғареке, сізде лауазым көп. Мынау докторсыз, профессорсыз, сонымен қатар, мынау, Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының президентінің орынбасарысыз, вице. Сол жөнінде, соған қарай сұрақ қояйын деп тұрмын да. Бізбен, мысалы, Прибалтика елі бар, басқа ТМД-ға қосылған басқа елдер бар, бізбен бірге отарлық қамықтан шығып, тәуелсіздік алды олар да. Оларда тіл мәселесі қазір лингвистикалық мәселе болып қалд. Бізде әлі саяси мәселе болып отыр. Бұл қалай? Сонда біздің әлі құлдық санадан арылмағанбыз ба? Әлде басқа да оның себептері бар ма? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді ͡б̊ұл жердегі йең үлкен себ̊еб̊іміз// қазір ͡б̊ізд'эк̊стралійнгвійстійкалық фактор деп айтад// мысалы сыртқы фактор жоқ↓/// ↑біздің қазақтың тіліне ͡б̊ір адам қарсы йемес↓/// ↑бір адам↓/// ↑қазақтың жаңағы/ ұрұухұна ͡б̊ір адам қарсы йемес↓/// ↑бірақ йең үлкен жағдай// біздің жаңағы ͡б̊ұрын йенді/ мүмкін басқ'ұлттардан солардың көңүлін таб̊ұу үшін көп нәрселер ͡б̊олған шығар↓/// ↑қазір ͡б̊іздің уөзіміздің ағайындар ͡б̊ұрылмай жатыр ғой↓/// ↑әрійне/ жаңағы статійстійк'айтад // көп бала қазақ мектеб̊іне ͡б̊арып жатыр// бүйтіп жатыр дейд↓/// ↑уоның бірақ бізде мынау аз құрамды мектептер ͡б̊ар↓/// ↑мало комплект дейміз↓/// ↑кішкентай кішкентай ауылдарда↓/// ↑біз сонымен мектептің саны жағынан көб̊ейіп тұрмыз↓/// ↑ат'аналардың да псійхологійасы уөзгермей жатыр↓/// |
↑йенді ͡б̊ұл жердегі йең үлкөн себ̊еб̊іміз// қазір ͡б̊ізд'эк̊стралыйңгвыйстыйкалық фактор деб̊ ͡айтад// мысалы сыртқы фактор жоқ↓/// ↑біздің ͡ғазақтың тіліне ͡б̊ір адам қарсы йемес↓/// ↑бір адам↓/// ↑қазақтың жаңағы/ ұрұухұна ͡б̊ір адам қарсы йемес↓/// ↑бірақ йең үлкөн жағдай// біздің жаңағы ͡б̊ұрұн йенді/ мүмкүм басқ'ұлттардан солардың ͡гөңүлүн таб̊ұу үшүн көп нәрселер ͡б̊олған шығар↓/// ↑қазір ͡б̊іздің уөзүмүздің ағайындар ͡б̊ұрұлмай жатыр ғой↓/// ↑әрійне/ жаңағы статыйстыйк'айтад // көп ͡пала ͡ғазағ мектеб̊іне ͡б̊арыб̊ жатыр// бүйтүб̊ жатыр дейд↓/// ↑уонұң бірақ ͡пізде мынау аз құрамды мектептер ͡б̊ар↓/// ↑мало комплект дейміз↓/// ↑ кішкентай ͡гішкентай ауұлдарда↓/// ↑біс сонұмен мектептің саны жағынаң ͡ гөб̊өйүп тұрмұз↓/// ↑ат'аналардың да псыйхологұйасы уөзгөрмөй жатыр↓/// |
- Енді, бұл жердегі ең үлкен себебіміз - қазір бізде экстралингвистикалық фактор деп айтад, мысалы, сыртқы фактор жоқ. Біздің қазақтың тіліне бір адам қарсы емес. Бір адам. Қазақтың, жаңағы, рухына бір адам қарсы емес. Бірақ ең үлкен жағдай - біздің, жаңағы, бұрын енді, мүмкін басқа ұлттардан солардың көңілін табу үшін көп нәрселер болған шығар. Қазір біздің, өзіміздің ағайындар бұрылмай жатыр ғой. Әрине, жаңағы, статистика айтад, көп бала қазақ мектебіне барып жатыр, бүйтіп жатыр дейд. Оның, бірақ бізде мынау, аз құрамды мектептер бар. Мало комплект дейміз. Кішкентай-кішкентай ауылдарда. Біз сонымен мектептің саны жағынан көбейіп тұрмыз. Ата-аналардың да психологиясы өзгермей жатыр. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йегер жаңағы/ йешкіммен жаңағы прійб̊алтійканың тәжірійб̊есінде ͡б̊ір адамға тілін кемітпейд// бір адамға қарсы сөз айтпайд// бірақ уөз тілінде жауап беред↓/// ↑ійә ͡б̊олды// уөз тілінде ғана сөйлесед↓/// ↑уон тілді уон адам келіп// уон тілде сөйлесе де// уол уөз тілінде жауап береді↓/// ↑біз уосы нәрсеге жет'алмай жатырмыз↓/// ↑бұл да жаңағы санаға ͡б̊айланысты деп уойлаймын↓/// ↑йекіншіден жаңағы/ мен тағы да қайталап айтқым келед↓/// ↑бұл жалпы халықтық̊ сыйпат алмай тұрған себ̊еб̊і// біз тағы да сол жыйырма ͡б̊ес жылдан бері шырылдап жүрген байағы жұурналыйстер// байағы жаңағы фійлософтар// байағы жаңағы уөзіміздің азғантай гұуманыйтарлық ійә/ саладағы↓/// ↑уөйткені ͡б̊іздің жеп уотырған нанымыз уосы↓/// |
↑йегер жаңағы/ йешкіммен жаңағы прыйб̊алтыйканың тәжірійб̊есінде ͡б̊ір адамға тілің ͡ гемітпейд// бір адамға ͡ғарсы сөз айтпайд// бірақ уөз тілінде жауап ͡перед↓/// ↑ійә ͡б̊олдұ// уөз тілінде ғана сөйлөсөд↓/// ↑уон тілді уон адам ͡геліп// уон тілде сөйлөсө де// уол уөз тілінде жауап ͡переді↓/// ↑біз уосұ нәрсеге жет'алмай жатырмыз↓/// ↑бұл да жаңағы санаға ͡б̊айланысты деп уойлаймын↓/// ↑йекіншіден жаңағы/ мен тағы да ͡ғайталаб̊ ͡айтқым ͡гелед↓/// ↑бұл жалпы халықтық̊ сыйпат алмай тұрған себ̊еб̊і// біз тағы да сол жыйырма ͡б̊еш ͡ шылдам бері шырылдаб̊ жүргөм байағы жұурналыйстер// байағы жаңағы фыйлософтар// байағы жаңағы уөзүмүздің азғантай гұуманыйтарлығ ійә/ саладағы↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊іздің жеп уотұрған нанымыз уосұ↓/// |
- Егер, жаңағы, ешкіммен, жаңағы, Прибалтиканың тәжірибесінде бір адамға тілін кемітпейд, бір адамға қарсы сөз айтпайд, бірақ өз тілінде жауап беред. Иә, болды, өз тілінде ғана сөйлесед. 10 тілді 10 адам келіп, 10 тілде сөйлесе де, ол өз тілінде жауап береді. Біз осы нәрсеге жете алмай жатырмыз. Бұл да, жаңағы, санаға байланысты деп ойлаймын. Екіншіден, жаңағы, мен тағы да қайталап айтқым келед. Бұл жалпы халықтық сипат алмай тұрған себебі – біз, тағы да сол 25 жылдан бері шырылдап жүрген баяғы журналистер, баяғы, жаңағы, философтар, баяғы, жаңағы, өзіміздің азғантай гуманитарлық, иә, саладағы. Өйткені, біздің жеп отырған нанымыз - осы. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑біз уосыған дейін жаңағы// біз і і жаңағы йемізікпен йемізіп// ана тілін сүтпен сіңір'алмай уотырмыз↓/// ↑уол мысалы математійк болғанмен// уол бійолог болғанмен// уол медійк болғанмен// уол геолог болғанмен// жаңағы сол қазақ тілінің бойұна сіңіріп// қазақ тіліне жанашыр ͡б̊олып̊ шық̊са↓/// ↑бұл йелб̊асының да мақаласы уосыған үлкен бетбұрыс жасап жатыр↓/// ↑міне/ бірінші ірет деп айтұуымызға ͡б̊олатын шығар деп уойлаймын↓/// ↑тарыйхта ͡б̊ірінші ірет қазақтың мәселесі ͡б̊ар// қазақтың ұрұуханій мәселесі ͡б̊ар деген мәсел'айтылды ғой↓/// ↑міне/ уол йенд'үлкен мәселе↓/// ↑йенді уосұны науқаңғ'айналдырмай // жаңағы ылатын алфавійтіміз ͡б̊олсын/ басқа да нәрселеріміз ͡б̊олсын// уосұны халық қолдап алып кетүуі керек↓/// |
↑біз уосұған дейін жаңағы// біз і і жаңағы йемізікпен йемізіп// ана тілін сүтпөн сіңір'алмай уотұрмұз↓/// ↑уол мысалы математыйк болғаммен// уол бұйолог болғаммен// уол медійк болғаммен// уол геолог болғаммен// жаңағы сол ͡ғазақ тілінің бойұна сіңіріп// қазақ тіліне жанашыр ͡б̊олұп̊ шық̊са↓/// ↑бұл йелб̊асының да мақаласы уосұған үлкөм бетпұрұш ͡ шасаб̊ жатыр↓/// ↑міне/ бірінші ірет деб̊ ͡айтұуұмұзға ͡б̊олатын шығар деп уойлаймын↓/// ↑тарыйхта ͡б̊ірінші ірет қазақтың мәселесі ͡б̊ар// қазақтың ұрұуханый мәселесі ͡б̊ар деген мәсел'айтылды ғой↓/// ↑міне/ уол йенд'үлкөн мәселе↓/// ↑йенді уосұнұ науқаңғ'айналдырмай // жаңағы ылатын алфавыйтіміз ͡б̊олсұн/ басқа да нәрселеріміз ͡б̊олсұн// уосұнұ халық қолдаб̊ ͡алып кетүуү керек↓/// |
- Біз осыған дейін, жаңағы, біз і-і жаңағы, емізікпен емізіп, ана тілін сүтпен сіңіре алмай отырмыз. Ол, мысалы, математик болғанмен, ол биолог болғанмен, ол медик болғанмен, ол геолог болғанмен, жаңағы, сол қазақ тілінің бойына сіңіріп, қазақ тіліне жанашыр болып шықса. Бұл Елбасының да мақаласы осыған үлкен бетбұрыс жасап жатыр. Міне, бірінші рет деп айтуымызға болатын шығар деп ойлаймын. Тарихта бірінші рет қазақтың мәселесі бар, қазақтың рухани мәселесі бар деген мәселе айтылды ғой. Міне, ол енді үлкен мәселе. Енді осыны науқанға айналдырмай, жаңағы латын алфавитіміз болсын, басқа да нәрселеріміз болсын, осыны халық қолдап алып кетуі керек. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑ылатыннан ақыры ͡б̊астап жатырсыз// соңғы кезде уөзіңіз қоғамда ͡б̊іздің ылатын әліпбійіне көшүу праблемасы қатты уөршіп тұр↓/// ↑шаханов бастаған жаңағы/ тұлғаларымыз жоқ кійрійлійсада қалұуымыз керек// барлық мұраларымызды жойып аламыз дейд↓/// ↑жаңағ'айтійшнійктер соңғ'ақпарат мамандары// немесе уосы күнгі көзі қарақт'азаматтар // бәрі ылатыңға көшүуіміз керек// қалып қаламыз деп жатыр↓/// ↑тіпті кейб̊іреу ұрұунаға қайта көшсек// төте жазұуға қайта көшсек// әртүрлі пікірлер айтып жатыр↓/// ↑уосыған азамат іретінде/ ғалым іретінде сіздің пікіріңіз қандай↓/// |
↑ылатыннан ақыры ͡б̊астаб̊ жатырсыз// соңғұ ͡гезде уөзүңүз ͡ғоғамда ͡б̊іздің ылатын әліпбійіне ͡гөшүу праблемасы қатты уөршүп тұр↓/// ↑шаханов бастаған жаңағы/ тұлғаларымыж жоқ кійрійлійсада ͡ғалұуұмұз ͡герек// барлығ мұраларымызды жойұб̊ ͡аламыз дейд↓/// ↑жаңағ'айтыйшныйктер соңғ'ақпарат мамандары// немесе уосұ ͡гүңгү көзү қарақт'азаматтар // бәрі ылатыңға ͡гөшүуүмүз ͡герек// қалып қаламыз деб̊ жатыр↓/// ↑тіпті ͡гейб̊іреу ұрұунаға ͡ғайта ͡гөшсөк// төтө жазұуға ͡ғайта ͡гөшсөк// әртүрлү пікірлер айтыб̊ жатыр↓/// ↑уосұған азамат іретінде/ ғалым іретінде сіздің пікіріңіз ͡ғандай↓/// |
- Латыннан ақыры бастап жатырсыз, соңғы кезде өзіңіз қоғамда біздің латын әліпбиіне көшу проблемасы қатты өршіп тұр. Шаханов бастаған, жаңағы, тұлғаларымыз «жоқ кириллицада қалуымыз керек , барлық мұраларымызды жойып аламыз» дейд. Жаңағы, айтишниктер, соңғы ақпарат мамандары немесе осы күнгі көзі қарақты азаматтар - бәрі «латынға көшуіміз керек, қалып қаламыз» деп жатыр. Тіпті кейбіреу рунаға қайта көшсек, төте жазуға қайта көшсек, әр түрлі пікірлер айтып жатыр. Осыған азамат ретінде, ғалым ретінде сіздің пікіріңіз қандай? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑мен йенді/ сол ылатын алфавійтінің уортасында жүрген адамның біреуімін// жаңағы тіл білім'ійнстійтұутында ахмет байтұрсынов атындағы// бір жағынан қызмет істеймін ғой↓/// ↑йенд'айтайын дегенім// бұл менің ұсұнысым// міндетті түрде ылатын алфавійтіне көшүуіміз керек// және уоны пәлен жыл/жыйырма ͡б̊есінші жыл деп̊ созб̊ау керек↓/// ↑бір/ йекі/ үш жылдың ішінде көшіп болұуымыз керек↓/// ↑уөйткені ұуақыттың/ біздің заманымыз соны талап йетіп уотыр↓/// ↑уол бір ылатын алфавійтіне көшүу деген мәселе// уол бір айақ астынан уойлап тапқан// не сайасый/ не ͡б̊асқа мәселе йемес↓/// ↑уол міндетті түрде ͡б̊із ылатын алфавійтіне көшүуіміз керек↓/// ↑бұл қазір анық// жаңағы сіз айтқандай йертең/ жаңағы мектеп мәселесі шығад// басқа мәселе шығад↓/// ↑сол кезд'анық болад↓/// ↑йегер ылатын алфавійтіне көшсек// сен кім йекенің// қазақ̊сың ба// болмысың қазақ па// қазақ йемес пе деген мәселе шығад↓/// |
↑мен йенді/ сол ылатын алфавыйтінің уортасында жүргөн адамның біреуүмүн// жаңағы тіл білім'ыйнстыйтұутұнда ахмет ͡пайтұрсұнов атындағы// бір жағынаң ͡ ғызмет істеймін ғой↓/// ↑йенд'айтайын дегенім// бұл менің ұсұнұсым// міндетті түрдө ылатын алфавыйтіне ͡гөшүуүмүз ͡герек// және уонұ пәлен жыл/жыйырма ͡б̊есінші жыл деп̊ созб̊ау ͡герек↓/// ↑бір/ йекі/ үш шылдың ішінде ͡гөшүп ͡полұуұмұз ͡герек↓/// ↑уөйткөнү ұуақыттың/ біздің заманымыс сонұ талап йетіп уотұр↓/// ↑уол бір ылатын алфавыйтіне ͡гөшүу деген мәселе// уол бір айағ астынан уойлап тапқан// не сайасый/ не ͡б̊асқа мәселе йемес↓/// ↑уол міндетті түрдө ͡б̊із ылатын алфавыйтіне ͡гөшүуүмүз ͡герек↓/// ↑бұл ͡ғазір анық// жаңағы сіз айтқандай йертең/ жаңағы мектеп мәселесі шығад// басқа мәселе шығад↓/// ↑сол ͡гезд'анық болад↓/// ↑йегер ылатын алфавыйтіне ͡гөшсөк// сең ͡ гім йекенің// қазақ̊сың ба// болмұсұң ͡ғазақ па// қазақ йемес пе деген мәселе шығад↓/// |
- Мен, енді, сол латын алфавитінің ортасында жүрген адамның біреуімін, жаңағы,Тіл білімі институтында Ахмет Байтұрсынов атындағы, бір жағынан қызмет істеймін ғой. Енді айтайын дегенім, бұл менің ұсынысым: міндетті түрде латын алфавитіне көшуіміз керек және оны пәлен жыл, 25-ші жыл деп созбау керек. Бір, екі, үш жылдың ішінде көшіп болуымыз керек. Өйткені уақыттың, біздің заманымыз соны талап етіп отыр. Ол бір латын алфавитіне көшу деген мәселе, ол бір аяқ астынан ойлап тапқан, не саяси, не басқа мәселе емес. Ол - міндетті түрде біз латын алфавитіне көшуіміз керек. Бұл қазір анық, жаңағы, сіз айтқандай, ертең, жаңағы, мектеп мәселесі шығад, басқа мәселе шығад. Сол кезде анық болад. Егер латын алфавитіне көшсек, сен кім екенің, қазақсың ба, болмысың қазақ па, қазақ емес пе деген мәселе шығад. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑йенді ұуақыт тарлығына ͡б̊айланысты/ тағы ͡б̊ір соңғы сұрақ қойсам деп тұрмын сізге↓/// ↑жаңа мектептер жайынд'айттыңыз ↓/// ↑бізде уорыс мектептерінде кійрійлійса сақталад// қазақ мектептері/ басқа мектептер ылатынша↓/// ↑сонда қараңызшы// йегер аралас мектеп болса// жартысы ылатын әліпбійінде уоқыйды// жартысы кійрійлійса↓/// ↑бұл йенді қоғамда/ қоғамды йекіге ͡б̊өлүу қолайсыздық тұуғызб̊ас па йекен↓/// ↑ұлттың бірлігін сақтауға қолайсыздық тұуғызб̊ас па йекен↓/// ↑уосыған ғалым іретінде көзқарасыңыз қалай↓/// |
↑йенді ұуақыт тарлығына ͡б̊айланысты/ тағы ͡б̊ір соңғұ сұрақ қойсам деп тұрмұн сізге↓/// ↑жаңа мектептер жайынд'айттыңыз ↓/// ↑бізде уорұс мектептерінде ͡гыйрыйлыйса сақталад// қазағ мектептері/ басқа мектептер ылатынша↓/// ↑сонда ͡ғараңышшы// йегер аралас мектеп ͡полса// жартысы ылатын әліпбійінде уоқұйдұ// жартысы ͡гыйрыйлыйса↓/// ↑бұл йенді ͡ғоғамда/ қоғамды йекіге ͡б̊өлүу ͡ғолайсыздық тұуғұзб̊ас па йекен↓/// ↑ұлттұң бірлігін сақтауға ͡ғолайсыздық тұуғұзб̊ас па йекен↓/// ↑уосұған ғалым іретінде ͡гөзқарасыңыз ͡ғалай↓/// |
- Енді уақыт тарлығына байланысты тағы бір, соңғы сұрақ қойсам деп тұрмын сізге. Жаңа мектептер жайында айттыңыз. Бізде орыс мектептерінде кириллица сақталад, қазақ мектептері, басқа мектептер латынша. Сонда қараңызшы, егер аралас мектеп болса, жартысы латын әліпбиінде оқиды, жартысы кириллица. Бұл, енді, қоғамда қоғамды екіге бөлу қолайсыздық туғызбас па екен? Ұлттың бірлігін сақтауға қолайсыздық туғызбас па екен? Осыған ғалым ретінде көзқарасыңыз қалай? |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑уоның бәрі ұуақытш̆а нәрсе↓/// ↑уол түб̊і йел болатын болсақ// мынау йелтаңбамыз сыйақты// тұуымыз сыйақты/ бәрі сыйақты↓/// ↑уол мемлекеттік тіліміз ͡б̊ір ақ тілге көшеміз↓/// ↑бір ақ мектеп болад↓/// ↑бірақ/ бірақ әсте мұсылманшылық әсте/ әсте дейді ғой↓/// ↑біз ͡б̊астауымыз керек// алға қарай жүрүуіміз керек↓/// ↑жаңағы ылатын алфавійті қазір талқыланып жатыр↓/// ↑бізде йенді тек уосы ͡б̊ір жоб̊амен ғана қалмауымыз керек↓/// ↑тағы да ͡б̊асқа да жоб̊алар ͡б̊ар// уортақ түрік алфавійті ͡б̊ар↓/// ↑уоның йенді ͡б̊өлек әңгіме↓/// ↑уол үлкен әңгіме↓/// |
↑уонұң бәрі ұуақытш̆а нәрсе↓/// ↑уол түб̊ү йел болатым болсақ// мынау йелтаңбамыс сыйақты// тұуұмұс сыйақты/ бәрі сыйақты↓/// ↑уол мемлекеттік тіліміз ͡б̊ір ақ тілге ͡гөшөмүз↓/// ↑бір ағ мектеп ͡полад↓/// ↑бірақ/ бірағ әсте мұсұлманшылығ әсте/ әсте дейді ғой↓/// ↑біз ͡б̊астауұмұз ͡герек// алға ͡ғарай жүрүуүмүз ͡герек↓/// ↑жаңағы ылатын алфавыйті ͡ғазір талқыланыб̊ жатыр↓/// ↑бізде йенді тек уосұ ͡б̊ір жоб̊амен ғана ͡ғалмауұмұз ͡герек↓/// ↑тағы да ͡б̊асқа да жоб̊алар ͡б̊ар// уортақ түрүг алфавыйті ͡б̊ар↓/// ↑уонұң йенді ͡б̊өлөг әңгіме↓/// ↑уол үлкөн әңгіме↓/// |
- Оның бәрі уақытша нәрсе. Ол түбі ел болатын болсақ, мынау елтаңбамыз сияқты, туымыз сияқты, бәрі сияқты. Ол - мемлекеттік тіліміз бір-ақ тілге көшеміз. Бір-ақ мектеп болад. Бірақ, бірақ әсте мұсылманшылық әсте, әсте дейді ғой. Біз бастауымыз керек, алға қарай жүруіміз керек. Жаңағы, латын алфавиті қазір талқыланып жатыр. Бізде енді тек осы бір жобамен ғана қалмауымыз керек. Тағы да басқа да жобалар бар, ортақ түрік алфавиті бар.
- Оның енді бөлек әңгіме. Ол үлкен әңгіме. |
Ғарифолла Әнес
|
▶
|
↑жалп'айтам ғой/ ійә↓/// ↑соның бәрін талқылауымыз керек те// тез көшүуіміз керек↓/// ↑ійә/ уол басқа мүмкіндік/ басқа не жоқ↓/// ↑ ғареке/ бүгін ұуақыт тауып// мынау сыр сұхбат беріп// бізг'алаш зыйалылары/ алаш тұлғалары жайында/ қазақтың келешегі жайында уой тұжұрымдарыңызб̊ен// келелі уой тұжұрымдарыңызб̊ен бөліскеніңізг'үлкен ырақмет айтамыз↓/// ↑йеңбегіңізге таб̊ыс тілейміз↓/// ↑арыс қоры қашан д'ұлтымыздың жоқ̊шысы ͡б̊ола ͡б̊ерсін деп тілек айтқымыз келед↓/// ↑құрметті көрермен↓/// ↑бізб̊ен бірге ͡б̊олған тілші ғалым// арыс қорұның презійденті ғарыйфолл'әнес ↓/// ↑әрб̊ір сәрсенбінің сәтінд'аман йесен жолығайық// теледійдар ͡б̊етінде↓/// ↑ ұлтымыз ұрұухты// ұрұухымыз мықты ͡б̊олсын/ ағайын↓/// |
↑жалп'айтам ғой/ ійә↓/// ↑сонұң бәрін талқылауұмұз ͡герек те// тез ͡гөшүуүмүз ͡герек↓/// ↑ійә/ уол басқа мүмкүндүк/ басқа не жоқ↓/// ↑ғареке/ бүгүн ұуақыт тауұп// мынау сыр сұхбат ͡періп// бізг'алаш зыйалылары/ алаш тұлғалары жайында/ қазақтың ͡гелешегі жайында уой тұжұрұмдарыңызб̊ен// келелі уой тұжұрұмдарыңызб̊ем бөлүскөніңізг'үлкөн ырақмет айтамыз↓/// ↑йеңбегіңізге таб̊ыс тілейміз↓/// ↑арыс қорұ қашан д'ұлтұмұздың жоқ̊шұсұ ͡б̊ола ͡б̊ерсін деп тілег айтқымыз ͡гелед↓/// ↑құрметті ͡гөрөрмөн↓/// ↑бізб̊ем бірге ͡б̊олған тілші ғалым// арыс қорұнұң презійденті ғарыйфолл'әнес ↓/// ↑әрб̊ір сәрсембінің сәтінд'аман йесен жолұғайық// теледійдар ͡б̊етінде↓/// ↑ ұлтұмұз ұрұухтұ// ұрұухұмұз мықты ͡б̊олсұн/ ағайын↓/// |
- Жалпы айтам ғой, иә. Соның бәрін талқылауымыз керек те тез көшуіміз керек. Иә, ол басқа мүмкіндік, басқа не жоқ.
- Ғареке, бүгін уақыт тауып, мынау сыр-сұхбат беріп, бізге Алаш зиялылары, Алаш тұлғалары жайында, қазақтың келешегі жайында ой-тұжырымдарыңызбен, келелі ой-тұжырымдарыңызбен бөліскеніңізге үлкен рақмет айтамыз. Еңбегіңізге табыс тілейміз. «Арыс» қоры қашан да ұлтымыздың жоқшысы бола берсін деп тілек айтқымыз келед. Құрметті көрермен! Бізбен бірге болған тілші-ғалым, «Арыс» қорының президенті Ғарифолла Әнес. Әрбір сәрсенбінің сәтінде аман-есен жолығайық, теледидар бетінде. Ұлтымыз рухты, рухымыз мықты болсын, ағайын! |
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑ассалаумағалейкүум/ ардақт'ағайын ↓/// ↑эфійрде сүб̊елі сөз ͡б̊ағдарламасының ͡кезекті саны↓/// ↑йертеде ғұлам'әл фараб̊ій/ тәрб̊ійесіз ͡б̊ерілген білім// адамзаттың ͡қас жауы деген↓/// ↑демек адам баласына/ йең бірінші ͡б̊ілімнен бұрын// тәрб̊ійенің маңызы зор↓/// ↑бүгінгі хаб̊арымыз да/ сол тұуралы ͡б̊олмақ↓/// ↑стүудійамыздың ͡қонағы/ қазақ̊стан іреспүублійкас'ұлттық ғылым академійасының академійгі// йеуразій'ұлттық үунійверсійтетінің прафесыры ғарыйфолла йесім↓/// ↑қош келдіңіз/ аға↓///
↑қош келдік↓///
↑әрб̊ір і і адам баласының бойында мейірімділік/ ізгілік̊ секілді жалпыадамзаттық құндылықтың болұуы// жалпы қоғам үшін үлкен ійгілік↓/// ↑йенді уосы қасійеттердің/ адам бойұна ͡қалыптастырұуға міндетті тұлғалар ͡кім деп йесептейсіз↓/// |
↑ассалаумағалейкүум/ ардақт'ағайын ↓/// ↑эфійрде сүб̊өлү сөз ͡б̊ағдарламасының ͡гезекті саны↓/// ↑йертеде ғұлам'әл фараб̊ый/ тәрб̊ійесіз ͡б̊ерілгем білім// адамзаттың ͡ғаш ͡ шауұ деген↓/// ↑демег адам баласына/ йең бірінші ͡б̊ілімнем бұрұн// тәрб̊ійенің маңызы зор↓/// ↑бүгүңгү хаб̊арымыз да сол тұуралы ͡б̊олмақ↓/// ↑стұудыййамыздың ͡ғонағы қазақ̊стан іреспүублійкас'ұлттұқ ғылым академійәсының академійгі// йеуразый'ұлттұқ үунійверсійтетінің професорұ ғарыйфолла йесім↓/// ↑қош келдіңіз/ аға↓///
↑қош келдік↓///
↑әрб̊ір і і адам баласының бойұнда мейірімділік/ ізгілік̊ секілді жалпыадамзаттық құндұлұқтың болұуұ// жалпы қоғам үшүн үлкөн ійгілік↓/// ↑йенді уосұ қасыйеттердің/ адам бойұна ͡ғалыптастырұуға міндетті тұлғалар ͡гім деп йесептейсіз↓/// |
- Ассалаумағалейкум, ардақты ағайын! Эфирде «Сүбелі сөз» бағдарламасының кезекті саны. Ертеде ғұлама әл-Фараби «Тәрбиесіз берілген білім - адамзаттың қас жауы» деген. Демек, адам баласына ең бірінші білімнен бұрын тәрбиенің маңызы зор. Бүгінгі хабарымыз да сол туралы болмақ. Студиямыздың қонағы - Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым Академиясының академигі, Еуразия ұлттық университетінің профессоры Ғарифолла Есім. Қош келдіңіз, аға!
- Қош келдік!
- Әрбір і-і адам баласының бойында мейірімділік, ізгілік секілді жалпыадамзаттық құндылықтың болуы - жалпы қоғам үшін үлкен игілік. Енді осы қасиеттердің адам бойына қалыптастыруға міндетті тұлғалар кім деп есептейсіз? |
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑бірінш'айтарым / бекарыс інім мынау тәрб̊ійе дегенде// жалп'адам ата/ хау'анадан бастасақ// біз дүнійеге мұсылман болып йенеміз↓/// ↑йенді солай йеңгеннен кейін// шырылдап жылап жерге түскеннен кейін// сізді ͡кім ͡көтеріп ͡алады қолұңыздан↓/// ↑кім уөзүнің сүтін беред↓/// ↑кім содан кейін әлдійлейд↓/// ↑кімдер сол баланың бірінші ͡қадамын жасайд↓/// ↑содан кейін жетектеп жүред↓/// ↑бірге уотұрып тамақ ішед↓/// ↑сол жерден бастап тәрб̊ійе ͡б̊асталад↓/// ↑бала йесі ͡б̊олмаса да ͡көріп уотыр↓/// ↑тамақты қалай жеп уотыр↓/// ↑дастархан басында ͡қалай уотыр↓/// ↑ат'анасы басқ'адамдар қалай уотыр↓/// ↑дастархан басын қандай сөзден бастап уотыр↓/// ↑бійсмійллйадан бастап уотыр ма↓/// ↑дұғадан бастап уотыр ма↓/// ↑шай ішіп болғасын/ дәм алып болғасын бата ͡б̊еріп уотыр ма↓/// |
↑бірінш'айтарым / бекарыс інім мынау тәрб̊ійе дегенде// жалп'адам ата/ хау'анадан бастасақ// біз дүнүйөгө мұсұлмам болұп йенеміз↓/// ↑йенді солай йеңгеннең ͡ гейін// шырылдаб̊ жылаб̊ жерге түскөннөң ͡ гейін// сізді ͡гім ͡гөтөрүб̊ ͡алады қолұңұздан↓/// ↑ кім уөзүнүң сүтүм беред↓/// ↑кім содаң ͡ гейін әлдійлейд↓/// ↑кімдер сол баланың бірінші ͡ғадамын жасайд↓/// ↑содаң ͡ гейін жетектеб̊ жүрөд↓/// ↑бірге уотұрұп тамағ ішед↓/// ↑сол жердем бастап тәрб̊ійе ͡б̊асталад↓/// ↑бала йесі ͡б̊олмаса да ͡гөрүп уотұр↓/// ↑тамақты қалай жеп уотұр↓/// ↑ дастархам басында ͡ғалай уотұр↓/// ↑ат'анасы басқ'адамдар қалай уотұр↓/// ↑дастархам басың ͡ ғандай сөздөм бастап уотұр↓/// ↑бійсмійллйадам бастап уотұр ма↓/// ↑дұғадам бастап уотұр ма↓/// ↑шай ішіп ͡полғасын/ дәм алып полғасым бата ͡б̊еріп уотұр ма↓/// |
- Бірінші айтарым, Бекарыс інім, мынау тәрбие дегенде, жалпы Адам ата, Хауа анадан бастасақ, біз дүниеге мұсылман болып енеміз. Енді солай енгеннен кейін, шырылдап жылап жерге түскеннен кейін сізді кім көтеріп алады қолыңыздан? Кім өзінің сүтін беред? Кім содан кейін әлдилейд? Кімдер сол баланың бірінші қадамын жасайд? Содан кейін жетектеп жүред. Бірге отырып тамақ ішед. Сол жерден бастап тәрбие басталад. Бала есі болмаса да көріп отыр. Тамақты қалай жеп отыр? Дастархан басында қалай отыр? Ата-анасы, басқа адамдар қалай отыр? Дастархан басын қандай сөзден бастап отыр? Бисмиллядан бастап отыр ма? Дұғадан бастап отыр ма?
Шай ішіп болғасын, дәм алып болғасын бата беріп отыр ма?
|
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑мысалы ͡б̊ата ͡б̊еріп// аумійн десе/ уоны ͡б̊ала ͡көріп уотыр↓/// ↑сондықтан міне/ тәрб̊ійенің басы уосы↓/// ↑йегер дүнійеге келген бала/ уосұның бәрін көрмесе// жылы сөздерді йестімесе// жылы жүрегі дүнійеге йеңген жылы жүрегі// ͡б̊ірте ͡б̊ірте сұуый ͡б̊ермей ме↓/// ↑сол сұуый ͡б̊еріп// сұуыған жүректі кейін тәрб̊ій'арқылы жылытамыз деу// уөте қыйынға соғад↓/// ↑бірінші сұуытатын ат'анасы // уодан кейін құрб̊ы құрдастары// уодан кейін уортасы/ заманы↓/// ↑көрдіңіз ͡б̊е↓/// ↑сонда тәрб̊ійе қат қаб̊аттар ғой↓/// ↑йенді уосы жерде/ тұлға/ тәрб̊ійедегі тұлға йең басты тұлға↓/// ↑мен сізг'айтайын / йең басты тұлға уол ана↓/// ↑ана↓/// ↑тәрб̊ійедег'ананың уорнын/ йешкім ауыстыр'алмайд ↓/// ↑ана жұуатын да ͡б̊аланы/ күтетін де/ йемізетін де/ қорек беретін д'ана ғой ішінен шыққан↓/// |
↑мысалы ͡б̊ата ͡б̊еріп// аумійн десе/ уонұ ͡б̊ала ͡гөрүп уотұр↓/// ↑сондұқтан міне/ тәрб̊ійенің басы уосұ↓/// ↑йегер дүнүйөгө келгем бала уосұнұң бәрің ͡ гөрмөсө// жылы сөздөрдү йестімесе// жылы жүрөгү дүнүйөгө йеңген жылы жүрөгү// ͡б̊ірте ͡б̊ірте сұуый ͡б̊ермей ме↓/// ↑сол сұуый ͡б̊еріп// сұуұған жүрөктү кейін тәрб̊ій'арқылы жылытамыз деу// уөтө қыйыңға соғад↓/// ↑бірінші сұуұтатын ат'анасы / уодаң ͡ гейің ͡ ғұрб̊ұ құрдастары/ уодаң ͡ гейін уортасы заманы↓/// ↑көрдүңүз ͡б̊е↓/// ↑сонда тәрб̊ійе қат қаб̊аттар ғой↓/// ↑йенді уосұ жерде тұлға/ тәрб̊ійедегі тұлға йең басты тұлға↓/// ↑мен сізг'айтайын / йең басты тұлға уол ана↓/// ↑ана↓/// ↑тәрб̊ійедег'ананың уорнұн йешкім ауұстұр'алмайд ↓/// ↑ана жұуатын да ͡б̊аланы/ күтөтүн де/ йемізетін де/ қорек беретін д'ана ғой ішінен шыққан↓/// |
- Мысалы, бата беріп, «аумин» десе, оны бала көріп отыр. Сондықтан, міне, тәрбиенің басы - осы. Егер дүниеге келген бала осының бәрін көрмесе, жылы сөздерді естімесе, жылы жүрегі дүниеге енген, жылы жүрегі бірте-бірте суи бермей ме? Сол суи беріп, суыған жүректі кейін тәрбие арқылы жылытамыз деу өте қиынға соғад. Бірінші суытатын ата-анасы, одан кейін құрбы-құрдастары, одан кейін ортасы, заманы. Көрдіңіз бе? Сонда тәрбие қат-қабаттар ғой. Енді осы жерде тұлға, тәрбиедегі тұлға - ең басты тұлға. Мен сізге айтайын, ең басты тұлға - ол ана. Ана. Тәрбиедегі ананың орнын ешкім ауыстыра алмайд.
Ана жуатын да баланы, күтетін де, емізетін де, қорек беретін де ана ғой, ішінен шыққан.
|
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑уол ананың ықыласы/ йерек̊ше ғой балаға↓/// ↑сол йерек̊ш'ықылас// уосы тәрб̊ійенің басы↓/// ↑уодан кейін/ анадан кейінгі тәрб̊ійен'алатын тұлға/ тұлға деп уотырсыз ғой// тәрб̊ійе уол әке↓/// ↑әке деген/ асқар тау деп қазақ айтад↓/// ↑уол тегін айтылған сөз йемес↓/// ↑әк'асқар тау↓/// ↑ана ͡күнде жүреді жанында↓/// ↑ана ͡күні↓/// ↑әкенің әрб̊ір қылығы/ әрб̊ір сөзі/ уоның тамақ алысы/ жүрісі/ кійім ͡кійісі/ бәрі ͡б̊әр'ана балағ'әлгі қазіргі тілмен алғанда// фатаграфійаға түсіп жатад↓/// ↑фатаграфійаға↓/// ↑уол балад'әлі ақыл йес кіре қойған жоқ↓/// ↑бірақ уол қаб̊ылдап жатыр дүнійені↓/// ↑уол қаб̊ылдап жатыр↓/// ↑уоны ғылымд'айтад // мынау сананың төменгі сатысы/ қат қаб̊аты дегендер ͡б̊ар// уорысша падсазнанійе дейді↓/// ↑сонда ͡б̊аланың псійхійкасы қалыптасып келе жатыр ғой↓/// |
↑уол ананың ықыласы/ йерек̊ше ғой балаға↓/// ↑сол йерек̊ш'ықылас // уосұ тәрб̊ійенің басы↓/// ↑уодаң ͡ гейін/ анадаң ͡ гейіңгі тәрб̊ійен'алатын тұлға/ тұлға деп уотұрсұз ғой// тәрб̊ійе уол әке↓/// ↑әке деген/ асқар тау деп қазағ айтад↓/// ↑уол тегін айтылған сөз йемес↓/// ↑әк'асқар тау↓/// ↑ана ͡гүндө жүрөдү жанында↓/// ↑ана ͡гүнү↓/// ↑әкенің әрб̊ір ͡ғылығы/ әрб̊ір сөзү/ уонұң тамағ алысы/ жүрүсү/ кійім ͡гійісі/ бәрі ͡б̊әр'ана балағ'әлгі қазіргі тілмен алғанда// фатаграфыйаға түсүб̊ жатад↓/// ↑фатаграфыйаға↓/// ↑уол балад'әлі ақыл йес кіре қойған жоқ↓/// ↑бірақ уол ͡ ғаб̊ылдаб̊ жатыр дүнүйөнү↓/// ↑уол ͡ ғаб̊ылдаб̊ жатыр↓/// ↑уонұ ғылымд'айтад // мынау сананың төмөңгү сатысы/ қат қаб̊аты дегендер ͡б̊ар// уорұшша падсазнанійе дейді↓/// ↑сонда ͡б̊аланың псійхійкасы қалыптасып келе жатыр ғой↓/// |
- Ол ананың ықыласы ерекше ғой балаға. Сол ерекше ықылас - осы тәрбиенің басы. Одан кейін, анадан кейінгі тәрбиені алатын тұлға, тұлға деп отырсыз ғой тәрбие - ол әке. «Әке деген - асқар тау» деп қазақ айтад. Ол тегін айтылған сөз емес. «Әке -асқар тау». Ана күнде жүреді жанында. Ана күні. Әкенің әрбір қылығы, әрбір сөзі, оның тамақ алысы, жүрісі, киім киісі, бәрі-бәрі ана балаға, әлгі қазіргі тілмен алғанда, фотографияға түсіп жатад. Фотографияға. Ол балада әлі ақыл-ес кіре қойған жоқ. Бірақ ол қабылдап жатыр дүниені.
Ол қабылдап жатыр. Оны ғылымда айтад, мынау сананың төменгі сатысы - қат-қабаты дегендер бар, орысша подсознание дейді. Сонда баланың психикасы қалыптасып келе жатыр ғой.
|
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑соған уол ійіліп жатыр↓/// ↑әкенің уоб̊разы↓/// ↑міне йекі тұлған'анықтадық па↓/// ↑йенді йекі тұлған'анықтағаннан кейін// сол үйдегі сол баланың алдындағ'ағасы болса/ әпкесі ͡б̊олса солар тәрб̊ійеші↓/// ↑тәрб̊ійеші ͡б̊ауыр ͡б̊олғанда/ үлкені тәрб̊ійеші↓/// ↑үлкені тәрб̊ійеші ͡б̊олад↓/// ↑уөйткен'ана бал'үлкенге қалай қарайд↓/// ↑уөзүңіз ͡б̊айқаңыз/ бал'үлкенге қарай жүгүред↓/// ↑үлкен тәрб̊ійеші↓/// ↑сонда уоның бәрін/ бір сөзб̊ен айтқанда уотбасының тәрб̊ійесі дейміз↓/// ↑біз йенді уосы тәрб̊ійеден үлкен уотан басталад↓/// ↑уотан уотбасынан уот алады// әр уотбасынан уот алады↓/// ↑йегер уотан/ үлкен уотанымыз ͡б̊іздің әрб̊ір уотбасынан уот алмаса// уол уотан берік болмайд↓/// ↑сондықтан қазіргі ͡кезде уөте қажетті мәселе уотбасының тәрб̊ійесі↓/// |
↑соған уол ійіліб̊ жатыр↓/// ↑әкенің уоб̊разы↓/// ↑міне йекі тұлған'анықтадық па↓/// ↑йенді йекі тұлған'анықтағаннан кейін// сол үйдөгү сол баланың алдындағ'ағасы болса/ әпкесі ͡б̊олса солар тәрб̊ійеші↓/// ↑тәрб̊ійеші ͡б̊ауұр ͡б̊олғанда/ үлкөнү тәрб̊ійеші↓/// ↑үлкөнү тәрб̊ійеші ͡б̊олад↓/// ↑уөйткөн'ана бал'үлкөңгө қалай ͡ ғарайд↓/// ↑уөзүңүз ͡б̊айқаңыз/ бал'үлкөңгө қарай жүгүрөд↓/// ↑үлкөн тәрб̊ійеші↓/// ↑сонда уонұң бәрін/ бір сөзб̊өн айтқанда уотпасының тәрб̊ійесі дейміз↓/// ↑біз йенді уосұ тәрб̊ійеден үлкөн уотам басталад↓/// ↑уотан уотпасынан уот алады// әр уотпасынан уот алады↓/// ↑йегер уотан/ үлкөн уотанымыз ͡б̊іздің әрб̊ір уотпасынан уот алмаса// уол уотам берік болмайд↓/// ↑сондұқтаң ͡ ғазіргі ͡гезде уөтө қажетті мәселе уотпасының тәрб̊ійесі↓/// |
- Соған ол иіліп жатыр. Әкенің образы. Міне, екі тұлғаны анықтадық па? Енді екі тұлғаны анықтағаннан кейін, сол үйдегі сол баланың алдындағы ағасы болса, әпкесі болса, солар - тәрбиеші. Тәрбиеші, бауыр болғанда, үлкені – тәрбиеші. Үлкені тәрбиеші болад. Өйткені ана бала үлкенге қалай қарайд. Өзіңіз байқаңыз, бала үлкенге қарай жүгіред. Үлкен тәрбиеші. Сонда оның бәрін, бір сөзбен айтқанда, отбасының тәрбиесі дейміз. Біз енді осы тәрбиеден үлкен Отан басталад. Отан отбасынан от алады, әр отбасынан от алады. Егер Отан, үлкен Отанымыз біздің, әрбір отбасынан от алмаса, ол Отан берік болмайд. Сондықтан қазіргі кезде өте қажетті мәселе - отбасының тәрбиесі. |
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑йенді уотбасының тәрб̊ійесі дегенде/ айналайын ау ͡б̊екарыс айтайын мен саған// уөздер'араздасып жатčа// әлг'ажырасып жатčа// йенд'ана балаға уоның бәрі түсіп жатыр ғой псійхійкасына санасына↓/// ↑не ͡б̊олад↓/// ↑сонд'ажырасып жатқан адамдар/ бұлар егаійс адамдар↓/// ↑неге↓/// ↑уөйткені уолар уөсіп келе жатқан балаларды уойламайд уоларды↓/// ↑уөзін уойлайд↓/// ↑сен ат'ана болдың ба↓/// ↑ана ͡б̊олдың ба↓/// ↑әке ͡б̊олдың ба↓/// ↑сол балалар үшін сен құрб̊андыққа ͡б̊арұуың ͡керек↓///
↑демек тәрб̊ійе тек айтұумен ғана йемес// көрсетүу арқылы келед↓///
↑көрсетүу уөнеге ͡б̊олұу ͡керек↓/// ↑сосын уөтүрік айтпау ͡керек↓///
↑бұрын қазақ ͡даласында ы ы тәрб̊ійенің ͡көзі/ ақ̊сақалдар ійнстійтұуты йед деп ͡айтамыз↓/// ↑уолар қалай жұмыс жасад↓/// ↑қазір уол бар ма→/ сіздіңше↓/// |
↑йенді уотпасының тәрб̊ійесі дегенде/ айналайын ау ͡б̊екарыс айтайын мен саған// уөздөр'араздасып жатčа// әлг'ажырасып жатčа// йенд'ана балаға уонұң бәрі түсүб̊ жатыр ғой псійхійкасына санасына↓/// ↑не ͡б̊олад↓/// ↑сонд'ажырасып жатқан адамдар/ бұлар егаійс адамдар↓/// ↑неге↓/// ↑уөйткөнү уолар уөсүп келе жатқам балаларды уойламайд уоларды↓/// ↑уөзүн уойлайд↓/// ↑сен ат'ана болдұң ба↓/// ↑ана ͡б̊олдұң ба↓/// ↑әке ͡б̊олдұң ба↓/// ↑сол балалар үшүн сең ͡ ғұрб̊андыққа ͡б̊арұуұң ͡герек↓///
↑демек тәрб̊ійе тег айтұумөн ғана йемес// көрсөтүу арқылы келед↓///
↑көрсөтүу уөнөгө ͡б̊олұу ͡герек↓/// ↑сосұн уөтүрүг айтпау ͡герек↓///
↑бұрұң ͡ ғазағ ͡даласында ы ы тәрб̊ійенің ͡гөзү/ ақ̊сақалдар ійнстійтұутұ йед деб̊ ͡айтамыз↓/// ↑уолар ͡ ғалай жұмұш шасад↓/// ↑қазір уол бар ма→/ сіздіңше↓/// |
- Енді отбасының тәрбиесі дегенде, айналайын-ау Бекарыс, айтайын мен саған, өздері араздасып жатса, әлгі ажырасып жатса, енді ана балаға оның бәрі түсіп жатыр ғой психикасына, санасына. Не болад? Сонда ажырасып жатқан адамдар, бұлар - эгоист адамдар. Неге? Өйткені олар өсіп келе жатқан балаларды ойламайд, оларды. Өзін ойлайд. Сен ата-ана болдың ба? Ана болдың ба? Әке болдың ба? Сол балалар үшін сен құрбандыққа баруың керек.
- Демек, тәрбие тек айтумен ғана емес, көрсету арқылы келед.
- Көрсету - өнеге болу керек. Сосын өтірік айтпау керек.
- Бұрын қазақ даласында ы-ы тәрбиенің көзі - ақсақалдар институты ед деп айтамыз. Олар қалай жұмыс жасад? Қазір ол бар ма, сіздіңше? |
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑ақ̊сақалдар ійнстійтүуты деген/ қазақты қазақ қылып ͡ұстап тұрған сол ійнстійтүут болды↓/// ↑мен сізг'айтайын бекарыс/ ақ̊сақалдар ійнстійтұуты ͡б̊олмаса// қазақ қауым болып тұр'алмайды ↓/// ↑ұстап тұрған сол кісілер ͡б̊олды↓/// ↑уөйткені уолар ͡кімдер↓/// ↑уолар тәжірійб̊еден уөткен/ уөтүрік айтпайтын адамдар↓/// ↑уолардың мүддесі йел қамы/ сол ауылдың ͡қамы/ ұрұудың ͡қамы/ қазақтың ͡қамы/ уотанның ͡қамы↓/// ↑соны ғана уойлайд/ сатылмайд↓/// ↑йегер уолар сатылып/ біреудің сөзін сөйлеп кетčе// уол ақ̊сақалдар жолұнан шығып қалад↓/// ↑төле ͡б̊ійдің айтқан сөзін білесің ғой→/тұура ͡б̊ійде тұуған жоқ// тұуғанды ͡б̊ійд'ійман жоқ↓/// ↑ йегер сен әлгі тұуғанды жаққа тартып кетčең// әділетčіздік деген бітті ғой↓/// ↑аб̊ай айтады ғой→/әділеттілік деген хақ жолы/ құдайдың жолы ғой↓/// ↑сонда ͡құдайдың жолында ͡б̊ұл кісілер ͡б̊олған↓/// |
↑ақ̊сақалдар ійнстійтұутұ деген/ қазақты қазақ қылыб̊ ͡ұстап тұрған сол ійнстійтұут ͡ полдұ↓/// ↑мен сізг'айтайын бекарыс/ ақ̊сақалдар ійнстійтұутұ ͡б̊олмаса// қазақ қауұм болұп тұр'алмайды ↓/// ↑ұстап тұрған сол ͡ гісілер ͡б̊олдұ↓/// ↑уөйткөнү уолар ͡гімдер↓/// ↑уолар тәжірійб̊еден уөткөн/ уөтүрүг айтпайтын адамдар↓/// ↑уолардың мүддөсү йел ͡ ғамы/ сол ауұлдұң ͡ғамы/ ұрұудұң ͡ғамы/ қазақтың ͡ғамы/ уотанның ͡ғамы↓/// ↑сонұ ғана уойлайд/ сатылмайд↓/// ↑йегер уолар сатылып/ біреудүң сөзүн сөйлөп кетčе// уол ақ̊сақалдар жолұнан шығып қалад↓/// ↑төлө ͡б̊ійдің айтқан сөзүм білесің ғой→/тұура ͡б̊ійде тұуған жоқ// тұуғанды ͡б̊ійд'ійман жоқ↓/// ↑ йегер сен әлгі тұуғанды жаққа тартып кетčең// әділетčіздік дегем бітті ғой↓/// ↑аб̊ай айтады ғой→/әділеттілік деген хағ жолұ/ құдайдың жолұ ғой↓/// ↑сонда ͡ғұдайдың жолұнда ͡б̊ұл ͡ гісілер ͡б̊олған↓/// |
- Ақсақалдар институты деген қазақты қазақ қылып ұстап тұрған - сол институт болды. Мен сізге айтайын Бекарыс, ақсақалдар институты болмаса, қазақ қауым болып тұра алмайды. Ұстап тұрған сол кісілер болды. Өйткені олар кімдер? Олар тәжірибеден өткен, өтірік айтпайтын адамдар. Олардың мүддесі - ел қамы, сол ауылдың қамы, рудың қамы, қазақтың қамы, Отанның қамы. Соны ғана ойлайд, сатылмайд. Егер олар сатылып, біреудің сөзін сөйлеп кетсе, ол ақсақалдар жолынан шығып қалад. Төле бидің айтқан сөзін білесің ғой: «Тура биде туған жоқ, Туғанды биде иман жоқ». Егер сен, әлгі туғанды жаққа тартып кетсең, әділетсіздік деген бітті ғой. Абай айтады ғой: «Әділеттілік деген хақ жолы, құдайдың жолы ғой». Сонда құдайдың жолында бұл кісілер болған. |
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑йенді уосы савет үкүметі уөзүнің жауын нақ таныды↓/// ↑уолар ͡б̊ірден уос'ақ̊сақалдар ійнстійтұутына ͡қарсы шықты↓/// ↑ақ̊сақалійзм дегеңг'арнайы қаулы қаб̊ылданды↓/// ↑бұларды жойұу ͡керек↓/// ↑уөйткені савет кеңес үкүметінің мына уөтүрік ійдеалогійаның бірінші дұшпаны→/ ақ̊сақалдар ійнстійтұуты йеді/ ақ̊сақалдар йеді↓/// ↑қазақ ы ы халқындағ'ақ̊сақалдарды жойса// уонда ͡қазақты ͡б̊ылай мал сыйақт'ұстауға болад↓/// ↑айтқанына ͡көндіріп/ айдауына жүргізіп/ ілестіріп жүрүуге ͡б̊олад↓/// ↑ақ̊сақалдар ͡көнбейді уоған↓/// ↑уолар ͡б̊іледі ғой↓/// ↑ата ͡б̊аб̊асының ͡қалай уөмір сүргенін/ қандай құндылықтардың негізгі ͡құндылықтар йекенін↓/// ↑сондықтан ақ̊сақалдарғ'ақ̊сақалійзм деп уолар↓/// ↑уой ійзм тауып ͡алып// уол ақ̊сақалдардың ͡көзін құртты↓/// ↑уотызыншы жылдары/ уодан кейінгі жылдары халық жауы деп бәрін жойды// құртты мүмкіндігінше жойды мүмкіндігінше↓/// |
↑йенді уосұ савет үкүмөті уөзүнүң жауұн нақ таныды↓/// ↑уолар ͡б̊ірден уос'ақ̊сақалдар ійнстійтұутұна ͡ғарсы шықты↓/// ↑ақ̊сақалійзм дегеңг'арнайы қаулұ қаб̊ылданды↓/// ↑бұларды жойұу ͡герек↓/// ↑уөйткөнү савет кеңес үкүмөтінің мына уөтүрүг ійдеалогұйаның бірінші дұшпаны→/ ақ̊сақалдар ійнстійтұутұ йеді/ ақ̊сақалдар йеді↓/// ↑қазақ ы ы халқындағ'ақ̊сақалдарды жойса// уонда ͡ғазақты ͡б̊ылай мал сыйақт'ұстауға болад↓/// ↑айтқанына ͡гөндүрүп/ айдауұна жүргүзүп/ ілестіріб̊ жүрүугө ͡б̊олад↓/// ↑ақ̊сақалдар ͡гөмбөйдү уоған↓/// ↑уолар ͡б̊іледі ғой↓/// ↑ата ͡б̊аб̊асының ͡ғалай уөмүр сүргөнүн/ қандай ͡ ғұндұлұқтардың негізгі ͡ғұндұлұқтар йекенін↓/// ↑сондұқтан ақ̊сақалдарғ'ақ̊сақалійзм деп уолар↓/// ↑уой ійзм тауұб̊ ͡алып// уол ақ̊сақалдардың ͡гөзүң ͡ ғұрттұ↓/// ↑уотұзұншы жылдары/ уодаң ͡ гейіңгі жылдары халығ жауұ деп ͡ пәрін жойдұ// құрттұ мүмкүндүгінше жойдұ мүмкүндүгінше↓/// |
- Енді осы Совет үкіметі өзінің жауын нақ таныды. Олар бірден осы ақсақалдар институтына қарсы шықты. Ақсақализм дегенге арнайы қаулы қабылданды. Бұларды жою керек. Өйткені Совет, Кеңес үкіметінің, мына өтірік идеологияның бірінші дұшпаны - ақсақалдар институты еді, ақсақалдар еді. Қазақ ы-ы халқындағы ақсақалдарды жойса, онда қазақты былай мал сияқты ұстауға болад. Айтқанына көндіріп, айдауына жүргізіп, ілестіріп жүруге болад. Ақсақалдар көнбейді оған. Олар біледі ғой. Ата-бабасының қалай өмір сүргенін, қандай құндылықтардың негізгі құндылықтар екенін. Сондықтан ақсақалдарға ақсақализм деп олар. Ой, «изм» тауып алып, ол ақсақалдардың көзін құртты. 30-шы жылдары, одан кейінгі жылдары «халық жауы» деп бәрін жойды, құртты мүмкіндігінше, жойды мүмкіндігінше. |
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑мен уойлаймын ақ̊сақалдардың жүз пайыз деп ͡алатын болсақ// соның тоқ̊сан пайызын анық жойып̊ шықты↓/// ↑мүмкін уодан да ͡көп↓/// ↑сондықтан ал йенді ͡қазір ақ̊сақалдар дегенде/ қазір ақ̊сақалдар ͡б̊олмай тұр↓/// ↑мен саған айтайын бекарыс/ уөзі сұуға тап̊шылық ͡бар/ бірдемеге тап̊шылық ͡бар/ дефійсійт деген болады ғой↓/// ↑дефійсійт қазір ақ̊сақал дегендер дефійсійт↓/// ↑әрійне халықтың ішінен қанша дегенмен/ тұқұмымызда ͡қалды шашылып̊ шашылып↓/// ↑әр жерден азаматтар қазір шығып жатыр ақ̊сақалдар↓/// ↑аздап ͡аздап↓/// ↑аз ͡б̊ірақ аз↓///
↑болашақта шығады ма↓/// |
↑мен уойлаймын ақ̊сақалдардың жүз пайыз деб̊ ͡алатым болсақ// сонұң тоқ̊сам пайызын анығ жойұп̊ шықты↓/// ↑мүмкүн уодан да ͡гөп↓/// ↑сондұқтан ал йенді ͡ғазір ақ̊сақалдар дегенде/ қазір ақ̊сақалдар ͡б̊олмай тұр↓/// ↑мен саған айтайым бекарыс/ уөзү сұуға тап̊шылық ͡пар/ бірдемеге тап̊шылық ͡пар/ дефійсійт дегем болады ғой↓/// ↑дефійсійт қазір ақ̊сақал дегендер дефійсійт↓/// ↑әрійне халықтың ішінең ͡ ғанша дегеммен/ тұқұмұмызда ͡ғалды шашылып̊ шашылып↓/// ↑әр жерден азаматтар ͡ ғазір шығыб̊ жатыр ақ̊сақалдар↓/// ↑аздаб̊ ͡аздап↓/// ↑аз ͡б̊ірағ аз↓///
↑болашақта шығады ма↓/// |
- Мен ойлаймын, ақсақалдардың жүз пайыз деп алатын болсақ, соның тоқсан пайызын анық жойып шықты. Мүмкін одан да көп. Сондықтан ал енді қазір ақсақалдар дегенде, қазір ақсақалдар болмай тұр. Мен саған айтайын Бекарыс, өзі суға тапшылық бар, бірдемеге тапшылық бар, дефицит деген болады ғой. Дефицит, қазір ақсақал дегендер -дефицит. Әрине, халықтың ішінен, қанша дегенмен тұқымымызда қалды, шашылып-шашылып. Әр жерден азаматтар, қазір шығып жатыр ақсақалдар. Аздап-аздап. Аз бірақ, аз.
- Болашақта шығады ма? |
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑болашақта йенді/ біз йенді ͡б̊олашақта шығатынына сенімдімін↓/// ↑қазір мынау уосы қырық ͡бес йелүулерден шығып келе жатыр жақ̊сы↓/// ↑уолардан жақ̊с'ақ̊сақалдар шығад↓/// ↑уодан кейіңгілерден тамаша шығад↓/// ↑мына у ы ы тәуелсіздіктен әрі ͡қарай кете ͡б̊еред шығад↓/// ↑мысалы қазір жыйырма ͡б̊ес жасқа ͡келіп уотыр ғой// біздің ы ы тәуелсіздіктің ͡құрдастары↓/// ↑йенді солар ы ы уотыз жылдан кейін ы ы нешеге ͡келед↓///
↑йелүу ͡б̊еске↓///
↑а йелүу ͡б̊еске↓/// ↑тамаш'ақ̊сақалдар солардан шығад↓/// ↑уолардан ақ̊сақалдар шығад↓/// ↑уолар ͡б̊ілед құндылықтарды↓///
↑уотбасы деген мәселені ͡көтердік қой↓/// ↑жалпы ͡кез келген ат'ана баласына жаман болма// жақ̊сы ͡б̊ол дегенд'айтад ↓/// ↑бірақ қазіргі ұуақытта/ ͡б̊із сол жақ̊сы мен жаманның аражігін айырып// түсіндіріп бер'аласыз ба↓/// |
↑болашақта йенді/ біз йенді ͡б̊олашақта шығатынына сенімдімін↓/// ↑қазір мынау уосұ қырық ͡пес йелүулөрдөн шығып келе жатыр жақ̊сы↓/// ↑уолардан жақ̊с'ақ̊сақалдар шығад↓/// ↑уодаң ͡ гейіңгілерден тамаша шығад↓/// ↑мына у ы ы тәуөлсүздүктен әрі ͡ғарай ͡ гете ͡б̊еред шығад↓/// ↑мысалы қазір жыйырма ͡б̊еш ͡ шасқа ͡геліп уотұр ғой// біздің ы ы тәуөлсүздүктің ͡ғұрдастары↓/// ↑йенді солар ы ы уотұж жылдаң ͡ гейін ы ы нешеге ͡гелед↓///
↑йелүу ͡б̊еске↓///
↑а йелүу ͡б̊еске↓/// ↑тамаш'ақ̊сақалдар солардан шығад↓/// ↑уолардан ақ̊сақалдар шығад↓/// ↑уолар ͡б̊ілед құндұлұқтарды↓///
↑уотпасы деген мәселені ͡гөтөрдүк қой↓/// ↑жалпы ͡гез ͡ гелген ат'ана баласына жамам болма// жақ̊сы ͡б̊ол дегенд'айтад ↓/// ↑бірақ қазіргі ұуақытта/ ͡б̊іс сол жақ̊сы мен жаманның аражігін айырып// түсүндүріп ͡ пер'аласыз ба↓/// |
- Болашақта енді, біз енді болашақта шығатынына сенімдімін. Қазір, мынау, осы 45-50-лерден шығып келе жатыр жақсы. Олардан жақсы ақсақалдар шығад. Одан кейінгілерден тамаша шығад. Мына,у ы-ы тәуелсіздіктен әрі қарай кете беред, шығад. Мысалы, қазір 25 жасқа келіп отыр ғой, біздің ы-ы тәуелсіздіктің құрдастары. Енді солар ы-ы 30 жылдан кейін ы-ы нешеге келед?
- Елу беске.
- А елу беске. Тамаша ақсақалдар солардан шығад. Олардан ақсақалдар шығад. Олар білед құндылықтарды.
- Отбасы деген мәселені көтердік қой. Жалпы кез келген ата-ана баласына жаман болма, жақсы бол дегенді айтад. Бірақ қазіргі уақытта біз сол жақсы мен жаманның аражігін айырып, түсіндіріп бере аласыз ба? |
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑дұрыс айтасың↓/// ↑уол жақ̊сы мен жаманд'айыра алмай уотыр↓/// ↑мен сізге ͡б̊ір ақ мысал айтайын↓/// ↑баласы ͡б̊елі ͡қатпай жатып// мына мектепті ͡б̊ітірмей жатып// шетелге уоқұуға жіб̊ерем дейд↓/// ↑шетелге↓/// ↑міне тәрб̊ійенің жойылғаны↓/// ↑йағній ͡б̊ізде тәрб̊ійе жоқ↓/// ↑біздің йелде тұр'алмайсың сен↓/// ↑шетелге ͡б̊ар↓/// ↑ мектепті ͡б̊ітіре сала↓/// ↑уол н'алады уол↓/// ↑бізден тәрб̊ій'алған жоқ/ ана тәрб̊ій'алған жоқ↓/// ↑сонда ͡б̊із жақ̊сы мен жаманд'айыра алмай жатырмыз↓/// ↑мұн'аб̊ай айтқан→/ жақ̊сылық пен жамандықт'ажыратұу деген уол даналық↓/// ↑ біз ͡б̊алаларды немқұрайлыққа тәрб̊ійелеп жатамыз↓/// ↑уол уөте қауіпті мәселе↓/// ↑біздің ͡қазақ йелінің болашағын'аса қауіпті мәселе↓/// |
↑дұрұс айтасың↓/// ↑уол жақ̊сы мен жаманд'айыра алмай уотұр↓/// ↑мен сізге ͡б̊ір ағ мысал айтайын↓/// ↑баласы ͡б̊елі ͡ғатпай жатып// мына мектепті ͡б̊ітірмей жатып// шетелге уоқұуға жіб̊ерем дейд↓/// ↑ шетелге↓/// ↑міне тәрб̊ійенің жойұлғаны↓/// ↑йағній ͡б̊ізде тәрб̊ійе жоқ↓/// ↑біздің йелде тұр'алмайсың сен↓/// ↑шетелге ͡б̊ар↓/// ↑мектепті б̊ітіре сала↓/// ↑уол н'алады уол↓/// ↑бізден тәрб̊ій'алған жоқ/ ана тәрб̊ій'алған жоқ↓/// ↑сонда ͡б̊іж жақ̊сы мен жаманд'айыра алмай жатырмыз↓/// ↑мұн'аб̊ай айтқан→/ жақ̊сылық пен жамандықт'ажыратұу деген уол даналық↓/// ↑ біз ͡б̊алаларды немқұрайлыққа тәрб̊ійелеб̊ жатамыз↓/// ↑уол уөтө қауүптү мәселе↓/// ↑біздің ͡ғазақ йелінің болашағын'аса қауүптү мәселе↓/// |
- Дұрыс айтасың. Ол жақсы мен жаманды айыра алмай отыр. Мен сізге бір-ақ мысал айтайын. Баласы белі қатпай жатып, мына мектепті бітірмей жатып, шетелге оқуға жіберем дейд. Шетелге. Міне, тәрбиенің жойылғаны. Яғни, бізде тәрбие жоқ. Біздің елде тұра алмайсың, сен. Шетелге бар. Мектепті бітіре сала. Ол не алады, ол? Бізден тәрбие алған жоқ, ана тәрбие алған жоқ. Сонда біз жақсы мен жаманды айыра алмай жатырмыз. Мұны Абай айтқан: «Жақсылық пен жамандықты ажырату деген ол – даналық». Біз балаларды немқұрайлыққа тәрбиелеп жатамыз. Ол өте қауіпті мәселе. Біздің қазақ елінің болашағына аса қауіпті мәселе. |
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑қазіргі жаһанданұу ͡кезеңі деп ͡айтамыз↓/// ↑уосы ұуақытта м м адамның санасы қатты уөзгеріп жатыр↓/// ↑а а қатыгездік/ безб̊үйректік уосы ͡б̊елең алды↓/// ↑йенді ͡б̊аланың бойұна мейірімділікті/ ізгілікті сіңіріп/ йелге деген махабатын уойатұу үшін н'істеу керек↓/// |
↑қазіргі жаһанданұу ͡гезеңі деб̊ ͡айтамыз↓/// ↑уосұ ұуақытта м м адамның санасы қатты уөзгөрүб̊ жатыр↓/// ↑а а қатыгездік/ безб̊үйрөктүк уосұ ͡б̊елең алды↓/// ↑йенді ͡б̊аланың бойұна мейірімділікті/ ізгілікті сіңіріп/ йелге деген махабатын уойатұу үшүн н'істеу керек↓/// |
- Қазіргі жаһандану кезеңі деп айтамыз. Осы уақытта м-м адамның санасы қатты өзгеріп жатыр. А-а қатыгездік, безбүйректік - осы белең алды. Енді баланың бойына мейірімділікті, ізгілікті сіңіріп, елге деген махаббатын ояту үшін не істеу керек? |
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑мен сізг'айтайын / бұл жаһанданұу деген мен аса мойындамайтын нәрсем↓/// ↑йенді ͡кейінгі ͡кезд'анау қатыгездік кеп жатыр десеңіз// уоның бәр'арнайы жасалып жатқан шайтандық істер↓/// ↑сіз қараңыз/ бір ͡кійно көресіз де сол бір ͡кійнода жыйырма уотыз адам уөлед↓/// ↑бұл қалай↓/// ↑жыйырма уотыз адам бір кійноның ішінде/ бір ͡б̊ір жарым сағаттың ішінде жыйырма уотыз адам уөлед↓/// ↑сонд'адам уөлүмі деген/ тек әншейін ғана нәрсе↓/// ↑уолай йемес↓/// ↑адам бір адамның уөлүуі деген→/ бұл әлемдік қайғы ͡б̊олұуы ͡керек↓/// ↑байағыда ͡б̊із уоқып жүрген кездегі ͡класійкалық дүнійелерді ған'айтқанда // сонда ͡б̊ір адамның уөмір сүріп// содан кейін дүнійеден уөтүуі уол үлкен драма↓/// ↑ана жерге ͡келеді де тек̊ сыртылдатып// бәрін жойа ͡б̊еред↓/// ↑бұл не нәрсе↓/// |
↑мен сізг'айтайын / бұл жаһанданұу деген мен аса мойұндамайтын нәрсем↓/// ↑йенді ͡гейіңгі ͡гезд'анау қатыгездік кеб̊ жатыр десеңіз// уонұң бәр'арнайы жасалыб̊ жатқан шайтандығ істер↓/// ↑сіз ͡ ғараңыз/ бір ͡гұйно көрөсүз де сол бір ͡гұйнода жыйырма уотұз адам уөлөд↓/// ↑бұл ͡ ғалай↓/// ↑жыйырма уотұз адам бір ͡гұйнонұң ішінде/ бір ͡б̊ір жарым сағаттың ішінде жыйырма уотұз адам уөлөд↓/// ↑сонд'адам уөлүмү деген/ тег әншейін ғана нәрсе↓/// ↑уолай йемес↓/// ↑адам бір адамның уөлүуү деген→/ бұл әлемдік қайғы ͡б̊олұуұ ͡герек↓/// ↑байағыда ͡б̊із уоқұб̊ жүргөң ͡ гездегі ͡глассыйкалығ ͡дүнүйөлөрді ған'айтқанда // сонда ͡б̊ір адамның уөмүр сүрүп// содаң ͡ гейін дүнүйөдөн уөтүуү уол үлкөн драма↓/// ↑ана жерге ͡геледі де тек̊ сыртылдатып// бәрін жойа ͡б̊еред↓/// ↑бұл не нәрсе↓/// |
- Мен сізге айтайын, бұл жаһандану деген, мен аса мойындамайтын нәрсем. Енді кейінгі кезде анау қатыгездік кеп жатыр десеңіз, оның бәрі арнайы жасалып жатқан шайтандық істер. Сіз қараңыз, бір кино көресіз де, сол бір кинода 20-30 адам өлед. Бұл қалай? 20-30 адам бір киноның ішінде, 1-1,5 сағаттың ішінде 20-30 адам өлед. Сонда адам өлімі деген - тек әншейін ғана нәрсе. Олай емес. Адам, бір адамның өлуі деген - бұл әлемдік қайғы болуы керек. Баяғыда, біз оқып жүрген кездегі классикалық дүниелерді ғана айтқанда, сонда бір адамның өмір сүріп, содан кейін дүниеден өтуі -ол үлкен драма. Ана жерге келеді де тек сыртылдатып, бәрін жоя беред. Бұл не нәрсе? |
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑сонда уөлім деген әшейін болып қалад↓/// ↑қатыгездік̊ содан шығад// мейірімсіздік̊ шығад// алдау соның бәр'адамға құйұла ͡б̊еред↓/// ↑бұл балаға санаға↓/// ↑ал йенді сол құйылған сананы ͡б̊із жұуұуымыз керек қой↓/// ↑немен жұуамыз↓/// ↑ ы ы жұма намаздарына ͡б̊арұу/ біздің ͡қазақтың паэзійасын/ паэзійа ы ы сондай әдет ғұрыптарды сақтау деген/ уосұның бәрі ͡б̊ар ғой/ сол қатыгездіктерге қарсы тұратын мәселе↓/// ↑әл фараб̊ійден бастап/ уодан берг'аб̊ай / шәкәрім деп кете ͡б̊ереміз ғой// тағы толып жатқан адамдардан бастап// уосы ͡б̊үгінгі күнге шейін жұмекен нәжімеденовтерге дейін↓/// ↑бұл бір ͡керемет тәрб̊ійе мектептері ͡б̊ар↓/// ↑йенді соларды уоқұуымыз керек// соларға ͡қызықтырұуымыз керек// балалар сон'айтұу керек↓/// ↑кейіңгі ͡кезд'аб̊ай уөлеңдерін жатқ'айтатын жастар ͡көб̊ейді↓/// ↑бұл жақ̊сылық↓/// |
↑сонда уөлүм деген әшейім болұп қалад↓/// ↑қатыгездік̊ содан шығад// мейірімсіздік̊ шығад// алдау сонұң бәр'адамға құйұла ͡б̊еред↓/// ↑бұл балаға санаға↓/// ↑ал йенді сол ͡ ғұйұлған сананы ͡б̊іж жұуұуұмұз ͡ герек қой↓/// ↑немен жұуамыз↓/// ↑ ы ы жұма намаздарына ͡б̊арұу/ біздің ͡ғазақтың паэзыйасын/ паэзыйа ы ы сондай әдет ғұрұптарды сақтау деген/ уосұнұң бәрі ͡б̊ар ғой/ сол ͡ ғатыгездіктерге қарсы тұратын мәселе↓/// ↑әл фараб̊ыйдем бастап/ уодам берг'аб̊ай / шәкәрім деп кете ͡б̊ереміз ғой// тағы толұб̊ жатқан адамдардам бастап// уосұ ͡б̊үгүңгү күңгө шейін жұмекен нәжімеденовтерге дейін↓/// ↑бұл бір ͡геремет тәрб̊ійе мектептері ͡б̊ар↓/// ↑йенді соларды уоқұуұмұз ͡ герек// соларға ͡ғызықтырұуұмұз ͡ герек// балалар сон'айтұу керек↓/// ↑кейіңгі ͡гезд'аб̊ай уөлөңдөрін жатқ'айтатын жастар ͡гөб̊өйдү↓/// ↑ бұл жақ̊сылық↓/// |
- Сонда өлім деген әшейін болып қалад. Қатыгездік содан шығад, мейірімсіздік шығад, алдау - соның бәрі адамға құйыла беред. Бұл балаға, санаға. Ал енді сол құйылған сананы біз жууымыз керек қой. Немен жуамыз? Ы-ы жұма намаздарына бару, біздің қазақтың поэзиясын, поэзия, ы-ы сондай әдет-ғұрыптарды сақтау деген, осының бәрі бар ғой, сол қатыгездіктерге қарсы тұратын мәселе. Әл-Фарабиден бастап, одан бергі Абай, Шәкәрім деп кете береміз ғой, тағы толып жатқан адамдардан бастап, осы бүгінгі күнге шейін, Жұмекен Нәжімеденовтерге дейін. Бұл бір керемет тәрбие мектептері бар. Енді соларды оқуымыз керек, соларға қызықтыруымыз керек, балалар соны айту керек. Кейінгі кезде Абай өлеңдерін жатқа айтатын жастар көбейді. Бұл - жақсылық. |
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑аб̊ай уөлеңдерін жатқ'айтып тұрған баладан жаман бала шыға қоймайд↓/// ↑ сондықтан мынау ͡б̊ұқаралық ы ы мәденійетке ͡кетіп қалмау ͡керек↓/// ↑содан қалай сақтандырұу ͡керек↓/// ↑ уол ат'ана сақтандырұу ͡керек↓/// ↑мысалы ͡күні ͡б̊ой'ійнтернетте уотұратын болса ͡б̊ала// уол бала сіздің балаңыз йемес// ан'ійнтернеттің баласы ͡б̊олып кетеді ғой↓/// ↑байағыд'аб̊ай айтұушы йеді→/ійнтернетта уоқып жүр// талай қазақ ͡баласы деп↓/// ↑қазір айтұуға ͡б̊олад→/ійнтернетте уотұрып// талай қазақ баласы// уойында жоқ уолардың шарійғатқа шаласы↓/// ↑аб̊ай сол кезд'айтып кеткен↓/// ↑ан'ійнтернатта уоқытады да шарійғат тұурал'айтпайд // адвакат болам// тілмаш болам дейд↓/// ↑ал қазір да мен тездетіп/ бір уос'ійнтернет арқыл'анау үйтейін бүйтейін/ сауда саттық жасайын/ сосын байып кетейін↓/// ↑адам қайдасың↓/// |
↑аб̊ай уөлөңдөрін жатқ'айтып тұрғам баладан жамам бала шыға ͡ғоймайд↓/// ↑сондұқтан мынау ͡б̊ұқаралық ы ы мәденійетке ͡гетіп қалмау ͡герек↓/// ↑содаң ͡ ғалай сақтандырұу ͡герек↓/// ↑уол ат'ана сақтандырұу ͡герек↓/// ↑мысалы ͡гүнү ͡б̊ой'ійнтернетте уотұратым болса ͡б̊ала// уол бала сіздің балаңыз йемес// ан'ійнтернеттің баласы ͡б̊олұп кетеді ғой↓/// ↑байағыд'аб̊ай айтұушұ йеді→/ійнтернетта уоқұб̊ жүр// талай ͡ ғазақ ͡паласы деп↓/// ↑қазір айтұуға ͡б̊олад→/ійнтернетте уотұрұп// талай ͡ ғазақ ͡паласы// уойұнда жоқ уолардың шарыйғатқа шаласы↓/// ↑аб̊ай сол ͡ гезд'айтып кеткен↓/// ↑ан'ійнтернатта уоқұтады да шарыйғат тұурал'айтпайд // адвакат ͡ полам// тілмаш болам дейд↓/// ↑ал ͡ ғазір да мен тездетіп/ бір уос'ійнтернет арқыл'анау үйтөйүм бүйтөйүн/ сауда саттығ жасайын/ сосұм байып кетейін↓/// ↑адам қайдасың↓/// |
- Абай өлеңдерін жатқа айтып тұрған баладан жаман бала шыға қоймайд. Сондықтан мынау бұқаралық ы-ы мәдениетке кетіп қалмау керек. Содан қалай сақтандыру керек? Ол ата-ана сақтандыру керек. Мысалы, күні бойы интернетте отыратын болса бала, ол бала сіздің балаңыз емес, ана интернеттің баласы болып кетеді ғой. Баяғыда Абай айтушы еді: «Интернетта оқып жүр, талай қазақ баласы» деп. Қазір айтуға болад: «Интернетте отырып, талай қазақ баласы, Ойында жоқ олардың шариғатқа шаласы». Абай сол кезде айтып кеткен. Ана интернатта оқытады да шариғат туралы айтпайд, адвокат болам, тілмаш болам дейд. Ал қазір да мен тездетіп, бір осы интернет арқылы анау үйтейін-бүйтейін, сауда-саттық жасайын, сосын байып кетейін. Адам қайдасың? |
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑йертең сенің балаң болад/ қызың болад/ уоларға не ͡б̊ересің сен↓/// ↑уөзің дүнійеге келдің// бірақ йенд'ұрпағыңа сен не ͡б̊ересің деген сөз ылғый тұрұу ͡керек қой адамда↓/// ↑менің ұрпағым болад↓/// ↑сонда не ͡б̊ерем мен уоған↓/// ↑н'айтам ↓/// ↑бірақ̊ сіз айтқан сөз ͡б̊ағанағы жақ̊сы сөз↓/// ↑жақ̊сысы қайсы/ жаманы қайсы дегенд'анықтау қыйын↓/// ↑байағыда майаковскій деген/ владіймійр айтып йеді// уонда уорысша уөлең жазып// жақ̊сы деген не↓/// ↑жаман деген не деп↓/// ↑ырас сонда іревалйұусійаны жақ̊сы деп ͡айтты↓/// ↑уол қате/ жаман нәрсе йеді↓/// ↑біз жаман нәрсені жақ̊сы деп// уөтүрікк'үйреніп қалған халықпыз↓/// ↑кейде уөтүрік айтқанды уөзі қалап тұратын халықпыз ͡б̊із↓/// ↑соған таң ͡қалам/ кейде ͡б̊ір уөтүрікке сұраныс ͡бар уөзі ͡б̊ір↓/// |
↑йертең сенің балаң болад/ қызың болад/ уоларға не ͡б̊ересің сен↓/// ↑уөзүң дүнүйөгө келдің// бірақ йенд'ұрпағыңа сен не ͡б̊ересің деген сөз ылғый тұрұу ͡герек қой адамда↓/// ↑менің ұрпағым болад↓/// ↑сонда не ͡б̊ерем мен уоған↓/// ↑н'айтам ↓/// ↑бірақ̊ сіз айтқан сөз ͡б̊ағанағы жақ̊сы сөз↓/// ↑жақ̊сысы қайсы/ жаманы қайсы дегенд'анықтау қыйын↓/// ↑байағыда майаковскұй деген/ владіймійр айтып йеді// уонда уорұшша уөлөң жазып// жақ̊сы деген не↓/// ↑жаман деген не деп↓/// ↑ырас сонда іревалйұусыйаны жақ̊сы деб̊ ͡айтты↓/// ↑уол ͡ ғате/ жаман нәрсе йеді↓/// ↑біж жаман нәрсені жақ̊сы деп// уөтүрүкк'үйрөнүп қалған халықпыз↓/// ↑кейде уөтүрүг айтқанды уөзү қалап тұратын халықпыз ͡б̊із↓/// ↑соған таң ͡ғалам/ кейде ͡б̊ір уөтүрүкке сұраныс ͡пар уөзү ͡б̊ір↓/// |
- Ертең сенің балаң болад, қызың болад, оларға не бересің, сен? «Өзің дүниеге келдің, бірақ енді ұрпағыңа сен не бересің» деген сөз ылғи тұру керек қой адамда. Менің ұрпағым болад. Сонда не берем мен оған? Не айтам? Бірақ сіз айтқан сөз бағанағы - жақсы сөз. Жақсысы қайсы, жаманы қайсы? дегенді анықтау қиын. Баяғыда Маяковский деген, Владимир айтып еді, онда орысша өлең жазып, «Жақсы деген не? Жаман деген не?» деп. Рас, сонда революцияны жақсы деп айтты. Ол - қате, жаман нәрсе еді. Біз жаман нәрсені жақсы деп, өтірікке үйреніп қалған халықпыз. Кейде өтірік айтқанды өзі қалап тұратын халықпыз біз. Соған таң қалам, кейде бір өтірікке сұраныс бар өзі бір. |
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑уосұлай айтылса йекен уөтүрік деп/ бір жаман жағдай болса йекен деп/ бір жаман жағдайға сұраныс ͡бар// бір жаман қайғылы жағдай болса йекен↓/// ↑бір соны тілеп уотұратын адамдар ͡б̊ар↓/// ↑уол дұрыс тілек йемес қой/ дұрыс тілек йемес қой↓///
↑хакім аб̊ай атамыз толық адам деп/ данышпандық уой тұжұрымын жазды↓/// ↑сіздіңізше толық адам дегең кім// сыйпаты қандай болұуы ͡керек↓/// |
↑уосұлай айтылса йекен уөтүрүк деп/ бір жаман жағдай болса йекен деп/ бір жаман жағдайға сұраныс ͡пар// бір жамаң ͡ ғайғылы жағдай болса йекен↓/// ↑бір сонұ тілеп уотұратын адамдар ͡б̊ар↓/// ↑уол дұрұс тілек йемес қой/ дұрұс тілек йемес қой↓///
↑хакім аб̊ай атамыз толұғ адам деп/ данышпандық уой тұжұрұмын жазды↓/// ↑сіздіңішше толұғ адам дегең ͡ гім// сыйпаты қандай болұуұ ͡герек↓/// |
- Осылай айтылса екен өтірік деп, бір жаман жағдай болса екен деп, бір жаман жағдайға сұраныс бар, бір жаман, қайғылы жағдай болса екен. Бір соны тілеп отыратын адамдар бар. Ол дұрыс тілек емес қой, дұрыс тілек емес қой.
- Хакім Абай атамыз «толық адам» деп данышпандық ой-тұжырымын жазды. Сіздіңізше, толық адам деген кім, сипаты қандай болуы керек? |
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑толық адам дегенде ͡б̊ізд'аб̊айтанұушылар уөзі қазір ͡көб̊ейіп келе жатыр↓/// ↑көб̊ейген сайың кейд'аб̊айды схаластійкаға/ сафійзійкаға салып жіб̊еретін түрлері ͡б̊ар↓/// ↑мын'аб̊ай айтады→/үш нәрс'адам қасыйеті дейд↓/// ↑қалай йеді↓/// ↑жылы жүрек/ нұрл'ақыл / ыстық қайрат↓/// ↑уос'үш адамның ͡қасыйеті↓/// ↑уос'үш қасыйеттің негізінде жүрүу ͡керек/ толық адам дегенде↓/// ↑сонда толық ͡боласың↓/// ↑қайратың ыстық ͡болұу керек// так қайратың болұу ͡керек↓/// ↑ақылың нұрлы ͡б̊олұу ͡керек↓/// ↑жылы жүрек болұу ͡керек// жүректі сұуұтып ͡алмау керек↓/// ↑сонда сен толық адамсың↓/// ↑йенді толық адам дегенде уотыз сегізінші сөзін тағы ͡б̊асқ'айтатындар бар↓/// ↑мен халықты шатастырмай/ уосұлай ғана ͡қойайын↓/// |
↑толұғ адам дегенде ͡б̊ізд'аб̊айтанұушұлар уөзү қазір ͡гөб̊өйүп келе жатыр↓/// ↑көб̊өйгөн сайың ͡ гейд'аб̊айды схаластыйкаға/ сафійзійкаға салыб̊ жіб̊еретін түрлөрү ͡б̊ар↓/// ↑мын'аб̊ай айтады→/үш нәрс'адам қасыйеті дейд↓/// ↑қалай йеді↓/// ↑жылы жүрөк/ нұрл'ақыл / ыстық қайрат↓/// ↑ уос'үш адамның ͡ғасыйеті↓/// ↑уос'үш қасыйеттің негізінде жүрүу ͡герек/ толұғ адам дегенде↓/// ↑сонда толұқ ͡поласың↓/// ↑қайратың ыстық ͡полұу ͡герек// так қайратың болұу ͡герек↓/// ↑ақылың нұрлұ ͡б̊олұу ͡герек↓/// ↑жылы жүрөк болұу ͡герек// жүрөктү сұуұтұб̊ ͡алмау ͡герек↓/// ↑сонда сен толұғ адамсың↓/// ↑йенді толұғ адам дегенде уотұс сегізінші сөзүн тағы ͡б̊асқ'айтатындар бар↓/// ↑мен халықты шатастырмай/ уосұлай ғана ͡ғойайын↓/// |
- «Толық адам» дегенде, бізде абайтанушылар өзі қазір көбейіп келе жатыр. Көбейген сайын кейде Абайды схоластикаға, софизикаға салып жіберетін түрлері бар. Мына Абай айтады: «Үш нәрсе - адам қасиеті» дейд. Қалай еді? Жылы жүрек, нұрлы ақыл, ыстық қайрат. Осы үш - адамның қасиеті. Осы үш қасиеттің негізінде жүру керек, толық адам дегенде. Сонда толық боласың. Қайратың ыстық болу керек, так қайратың болу керек. Ақылың нұрлы болу керек. Жылы жүрек болу керек, жүректі суытып алмау керек. Сонда сен толық адамсың. Енді толық адам дегенде, отыз сегізінші сөзін тағы басқа айтатындар бар. Мен халықты шатастырмай, осылай ғана қояйын. |
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑содаң кейін мен аб̊айды хакім аб̊ай деймін// уөйткені уол кісі сократ хакім дейд// арійстотель хакім дейд// платон хакім дейд↓/// ↑уоларды хакім деп мойындайд↓/// ↑хакім деген кім↓/// ↑хакім деген әрб̊ір істің себ̊еб̊ін білүуш'адамды хакім деп қойыңдар дейд↓/// ↑әрб̊ір ғалым хакім йемес дейді↓/// ↑ғалым хакім бол'алмайд ↓/// ↑бірақ әрб̊ір хакім/ уол ғалым дейд↓/// ↑сонда ғалымнан жоғарғы сатыны ͡кім дейміз↓/// ↑хакім/ уойшыл/ дана/ хійкмет čөз айтұушы↓/// ↑сонда хакімдердің аб̊ай айтады→/адамзат балас'адасад дейд↓/// ↑адамзат балас'үнемі адасұумен келе жатыр↓/// ↑адасқанд'үш пара халық/ халықтың үш парасы соны түзетүу жолында ͡б̊олд дейд↓/// ↑уос'үшеуінің айтқанын біз тыңдасақ// біз хақ жолында жүреміз↓/// |
↑содаң ͡ гейін мен аб̊айды хакім аб̊ай деймін// уөйткөнү уол ͡ гісі сократ хакім дейд// арыйстотель хакім дейд// платон хакім дейд↓/// ↑уоларды хакім деп мойұндайд↓/// ↑хакім дегең ͡ гім↓/// ↑хакім деген әрб̊ір істің себ̊еб̊ім білүуш'адамды хакім деп қойұңдар дейд↓/// ↑әрб̊ір ғалым хакім йемес тейді↓/// ↑ғалым хакім бол'алмайд ↓/// ↑бірағ әрб̊ір хакім/ уол ғалым дейд↓/// ↑сонда ғалымнан жоғарғы сатыны ͡гім дейміз↓/// ↑хакім/ уойшұл/ дана/ хійкмет čөз айтұушұ↓/// ↑сонда хакімдердің аб̊ай айтады→/адамзат ͡палас'адасад дейд↓/// ↑адамзат палас'үнөмү адасұумөң ͡ геле жатыр↓/// ↑адасқанд'үш пара халық/ халықтың үш парасы сонұ түзөтүу жолұнда ͡б̊олд дейд↓/// ↑уос'үшөуүнүң айтқаным біз тыңдасақ// біз хағ жолұнда жүрөмүз↓/// |
- Содан кейін, мен Абайды «хакім Абай» деймін, өйткені ол кісі Сократ хакім дейд, Аристотель хакім дейд, Платон хакім дейд. Оларды хакім деп мойындайд. Хакім деген кім? Хакім деген, әрбір істің себебін білуші адамды хакім деп қойыңдар дейд. Әрбір ғалым хакім емес дейді. Ғалым хакім бола алмайд. Бірақ әрбір хакім, ол ғалым дейд. Сонда ғалымнан жоғарғы сатыны кім дейміз? Хакім, ойшыл, дана, хикмет сөз айтушы. Сонда хакімдердің, Абай айтады: «Адамзат баласы адасад» дейд. Адамзат баласы үнемі адасумен келе жатыр. Адасқанда үш пара халық, халықтың үш парасы соны түзету жолында болд дейд. Осы үшеуінің айтқанын біз тыңдасақ, біз хақ жолында жүреміз. |
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑біздің хаб̊арымыз да ы ы ұуақыт ͡жақындап қалған йекен↓/// ↑соңғы сұрақ↓/// ↑сіз қазір йел ағасы деген жастан уөттіңіз// ақ̊сақалдық жасқа жеттіңіз↓/// ↑уосы жаста сіздің түсінгеніңіз/ түйгеніңіз уөмірдің мәні неде деп уойлайсыз↓/// |
↑біздің хаб̊арымыз да ы ы ұуақыт ͡шақындап қалған йекен↓/// ↑соңғұ сұрақ↓/// ↑сіз ͡ғазір йел ағасы деген жастан уөттүңүз// ақ̊сақалдығ жасқа жеттіңіз↓/// ↑уосұ жаста сіздің түсүңгөніңіз/ түйгөнүңіз уөмүрдүң мәні неде деп уойлайсыз↓/// |
- Біздің хабарымыз да ы-ы уақыт жақындап қалған екен. Соңғы сұрақ. Сіз қазір ел ағасы деген жастан өттіңіз, ақсақалдық жасқа жеттіңіз. Осы жаста сіздің түсінгеніңіз, түйгеніңіз - өмірдің мәні неде деп ойлайсыз? |
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑менің түйгенім/ түсінгендерімді мен жасырмай бәрін жазып қойам↓/// ↑мен жазғандарымды уоқұңыздар↓/// ↑бәр' жазылған мақаламда/ кітаптарымда жазып уөмірден түйген түсүнігімді ͡б̊ірден жазып қойамын↓/// ↑жазып қойамын да/ сосын халыққа йенді уоқыйтын халық уоқып жатад↓/// ↑менің уөмірден түйгенім/ түсінгенім йең ͡қыйыны ͡б̊ұл дүнійедегі йең ͡қыйыны ͡б̊ұл уөмір сүре ͡б̊ілүу/ ғұмыр ͡кешүу↓/// ↑бұл қыйынның ͡қыйыны↓/// ↑уосы қыйын жағдайд'ұстазың болұу ͡керек↓/// ↑уосы қыйын жағдайда сүйенетін ұрұуханій күшің болұу ͡керек↓/// ↑йенд'айтып уотырмын ғой/ бір алла/ алла ͡б̊ір пайғамбар хақ ͡дейміз↓/// ↑уоған күмән келтірмеу ͡керек↓/// ↑менің ұстазым аб̊ай айтқан→/алланың уөзі де ырас/ сөзі де ырас/ ырас сөз йешқ̊ашан жалған болмас деп↓/// ↑ал адамның сөзінде күпіршілік болад// алланың сөзінде күпіршілік болмайд↓/// |
↑менің түйгөнүм/ түсүңгөндерімді мен жасырмай бәрін жазып қойам↓/// ↑мен жазғандарымды уоқұңұздар↓/// ↑бәр' жазылған мақаламда/ кітаптарымда жазып уөмүрдөн түйгөн түсүнүгімді ͡б̊ірден жазып қойамын↓/// ↑жазып қойамын да/ сосұн халыққа йенді уоқұйтұн халық уоқұб̊ жатад↓/// ↑менің уөмүрдөн түйгөнүм/ түсүңгөнім йең ͡ғыйыны ͡б̊ұл дүнүйөдөгі йең ͡ғыйыны ͡б̊ұл уөмүр сүрө ͡б̊ілүу/ ғұмұр ͡гешүу↓/// ↑бұл ͡ ғыйынның ͡ғыйыны↓/// ↑уосұ қыйын жағдайд'ұстазың болұу ͡герек↓/// ↑уосұ қыйын жағдайда сүйөнөтін ұрұуханый ͡гүшүң болұу ͡герек↓/// ↑йенд'айтып уотұрмұн ғой/ бір алла/ алла ͡б̊ір пайғамбар хағ ͡дейміз↓/// ↑уоғаң ͡ гүмәң ͡ гелтірмеу ͡герек↓/// ↑менің ұстазым аб̊ай айтқан→/алланың уөзү де ырас/ сөзү де ырас/ ырас сөз йешқ̊ашан жалғам болмас теп↓/// ↑ал адамның сөзүндө күпүршүлік болад// алланың сөзүндө күпүршүлік болмайд↓/// |
- Менің түйгенім, түсінгендерімді мен жасырмай бәрін жазып қоям. Мен жазғандарымды оқыңыздар. Бәрі жазылған мақаламда, кітаптарымда жазып, өмірден түйген-түсінігімді бірден жазып қоямын. Жазып қоямын да, сосын халыққа, енді оқитын халық оқып жатад. Менің өмірден түйгенім, түсінгенім ең қиыны, бұл дүниедегі ең қиыны - бұл өмір сүре білу, ғұмыр кешу. Бұл қиынның қиыны. Осы қиын жағдайда ұстазың болу керек. Осы қиын жағдайда сүйенетін рухани күшің болу керек. Енді айтып отырмын ғой, бір Алла, Алла бір, пайғамбар хақ дейміз. Оған күмән келтірмеу керек. Менің ұстазым Абай айтқан: «Алланың өзі де рас, сөзі де рас, Рас сөз ешқашан жалған болмас» деп. Ал адамның сөзінде күпіршілік болад, Алланың сөзінде күпіршілік болмайд. |
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑сондықтан алланың сөзін түсінүу уол қажет↓/// ↑йенді уөмір сүргеннен кейін уөмірден түйгендерім ͡көп↓/// ↑сонда уөмірден түйгендерім ͡көп болғанда/ мен былай уойлайм// шайтандық көп уөмірде↓/// ↑уөмірде ͡б̊ұл жалғанда йерік алып ͡алды ғой↓/// ↑шайтандық көп/ әзәзіл көп/ содан сақтанұу ͡керек↓/// ↑шайтандық уөтө көп↓/// ↑уол қызыл жасыл болып/ уөмірдің ͡іызығы ͡б̊олып/ уөмірдің сәні ͡б̊олып/ салтанаты ͡б̊олып келед↓/// ↑уол бійлікке тығылад↓/// ↑шайтан уол байлыққа тығылад↓/// ↑уол надандыққа тығылад↓/// ↑надандық уоның азығы↓/// ↑міне уосы жерден шайтандық уөріс алад↓/// ↑солардан сақ ͡болұуымыз керек↓/// ↑мына ͡карұупсійа деп жүргеніміз// уол шайтандық әзәзілдік↓/// ↑ана ͡б̊ай адамды/ қолында ͡б̊ійлігі ͡б̊ар адамды соған ійтермелеп тұр ғой↓/// ↑сөйт бар↓/// ↑ сөйтіп уөзін анау шайтан уөзі шәкірт ͡жасайд да/ ақыры соны құртад↓/// |
↑сондұқтан алланың сөзүн түсүнүу уол ͡ғажет↓/// ↑йенді уөмүр сүргөннөң ͡ гейін уөмүрдөн түйгөндөрім ͡гөп↓/// ↑сонда уөмүрдөн түйгөндөрім ͡гөп ͡полғанда/ мем былай уойлайм// шайтандық көп уөмүрдө↓/// ↑уөмүрдө ͡б̊ұл жалғанда йеріг алыб̊ ͡алды ғой↓/// ↑шайтандық көп/ әзәзіл ͡гөп/ содан сақтанұу ͡герек↓/// ↑шайтандық уөтө көп↓/// ↑уол ͡ғызыл жасыл болұп/ уөмүрдүң ͡ғызығы ͡б̊олұп/ уөмүрдүң сәні ͡б̊олұп/ салтанаты ͡б̊олұп келед↓/// ↑уол бійлікке тығылад↓/// ↑шайтан уол байлыққа тығылад↓/// ↑уол надандыққа тығылад↓/// ↑надандық уонұң азығы↓/// ↑міне уосұ жерден шайтандық уөрүс алад↓/// ↑солардан сақ ͡полұуұмұз ͡герек↓/// ↑мына ͡гарұупсыйа деб̊ жүргөнүміз// уол шайтандығ әзәзілдік↓/// ↑ана ͡б̊ай адамды/ қолұнда ͡б̊ійлігі ͡б̊ар адамды соған ійтермелеп тұр ғой↓/// ↑сөйт ͡пар↓/// ↑ сөйтүп уөзүн анау шайтан уөзү шәкірт ͡шасайд да/ ақыры сонұ құртад↓/// |
- Сондықтан Алланың сөзін түсіну - ол қажет. Енді өмір сүргеннен кейін өмірден түйгендерім көп. Сонда өмірден түйгендерім көп болғанда, мен былай ойлайм, шайтандық көп өмірде. Өмірде, бұл жалғанда ерік алып алды ғой. Шайтандық көп, әзәзіл көп, содан сақтану керек. Шайтандық өте көп. Ол қызыл-жасыл болып, өмірдің қызығы болып, өмірдің сәні болып, салтанаты болып келед. Ол билікке тығылад. Шайтан, ол байлыққа тығылад. Ол надандыққа тығылад. Надандық - оның азығы. Міне, осы жерден шайтандық өріс алад. Солардан сақ болуымыз керек. Мына коррупция деп жүргеніміз - ол шайтандық, әзәзілдік. Ана бай адамды, қолында билігі бар адамды соған итермелеп тұр ғой. Сөйт, бар. Сөйтіп өзін анау шайтан өзі шәкірт жасайд да, ақыры соны құртад. |
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑әлг'ұрлық түб̊і қорлық ͡деп↓/// ↑уол йенді ͡карұупсійа деген ұрлық қой йенді уол↓/// ↑уол біздің уос'ақ̊шамыздан кетіп жатқан ұрлық қой↓/// ↑ұрлық түб̊і қорлық ͡деп// сол қорлыққа түсед// соны түсүретін шайтан↓/// ↑сондықтан шайтандықтан сақ ͡болұу ͡керек↓/// ↑содан кейін ақ̊сақалдық болғаннан кейін уөтүрік айтпауым ͡керекпін// алдамауым ͡керек/ уөтүрік айтпауым ͡керек/ алдауға ͡б̊армауым ͡керек↓/// ↑уол ақ̊сақалдық йемес// уол шайтандық↓/// |
↑әлг'ұрлұқ түб̊ү қорлұғ ͡деп↓/// ↑уол йенді ͡гарұупсыйа деген ұрлұқ қой йенді уол↓/// ↑уол біздің уос'ақ̊шамыздан кетіб̊ жатқан ұрлұқ қой↓/// ↑ұрлұқ түб̊ү қорлұғ ͡деп// сол ͡ғорлұққа түсөд// сонұ түсүрөтін шайтан↓/// ↑сондұқтан шайтандықтан сақ ͡полұу ͡герек↓/// ↑содаң ͡ гейін ақ̊сақалдық ͡полғаннаң ͡ гейін уөтүрүг айтпауұм ͡герекпін// алдамауұм ͡герек/ уөтүрүг айтпауұм ͡герек/ алдауға ͡б̊армауұм ͡герек↓/// ↑уол ақ̊сақалдық йемес// уол шайтандық↓/// |
- Әлгі ұрлық түбі - қорлық деп. Ол енді, коррупция деген ұрлық қой, енді ол. Ол біздің осы ақшамыздан кетіп жатқан ұрлық қой. Ұрлық түбі - қорлық деп, сол қорлыққа түсед, соны түсіретін шайтан. Сондықтан шайтандықтан сақ болу керек. Содан кейін, ақсақалдық болғаннан кейін өтірік айтпауым керекпін, алдамауым керек, өтірік айтпауым керек, алдауға бармауым керек. Ол - ақсақалдық емес, ол - шайтандық. |
Ғарифолла Есім
|
▶
|
↑әрійне йеліміздің йертеңі/ болашағы ͡б̊ілімді/ тәрб̊ійел'ұрпақтың қолұнда↓/// ↑йенді уоларға тәрб̊ійені сіңірүу/ ізгілікке ͡б̊ейімдеу/ уолардың бойұна мейірімділікт'ұйалатұу әрб̊ір адамның міндеті/ әрб̊ір ат'ананың борышы деп түсүнеміз↓/// ↑уосы тақырып төңүрегінде стұудійамызға ͡келіп// біраз уой айтып// тұшшымды пікір айтқаныңызға ͡көп көп ырақмет айтамыз↓/// ↑қадірл'ағайын ↓/// ↑бүгін бізде қонақта ͡б̊олған қазақ̊стан іреспүублійкас'ұлттық ғылым академійасының академійгі/ йеуразій'ұлттық үунійверсійтетінің прафесоры/ жазұушы ғарыйфолла йесім↓/// ↑уосұмен біздің хаб̊арымыз айақталды↓/// ↑келесі ͡кездескенше/ алл'амандық болсын↓/// |
↑әрійне йеліміздің йертеңі/ болашағы ͡б̊ілімді/ тәрб̊ійел'ұрпақтың қолұнда↓/// ↑йенді уоларға тәрб̊ійені сіңірүу/ ізгілікке ͡б̊ейімдеу/ уолардың бойұна мейірімділікт'ұйалатұу әрб̊ір адамның міндеті/ әрб̊ір ат'ананың борұшұ деп түсүнөміз↓/// ↑уосұ тақырып төңүрөгінде стұудыййамызға ͡геліп// біраз уой айтып// тұшшұмдұ пікір айтқаныңызға ͡гөп көп ырақмет айтамыз↓/// ↑қадірл'ағайын ↓/// ↑бүгүм бізде қонақта ͡б̊олғаң ͡ ғазақ̊стан іреспүублійкас'ұлттұқ ғылым академійәсының академійгі/ йеуразый'ұлттұқ үунійверсійтетінің прафесорұ/ жазұушұ ғарыйфолла йесім↓/// ↑уосұмем біздің хаб̊арымыз айақталды↓/// ↑келесі ͡гездескенше/ алл'амандық болсұн↓/// |
- Әрине, еліміздің ертеңі, болашағы - білімді, тәрбиелі ұрпақтың қолында. Енді оларға тәрбиені сіңіру, ізгілікке бейімдеу, олардың бойына мейірімділікті ұялату - әрбір адамның міндеті, әрбір ата-ананың борышы деп түсінеміз. Осы тақырып төңірегінде студиямызға келіп, біраз ой айтып, тұщымды пікір айтқаныңызға көп-көп рақмет айтамыз. Қадірлі ағайын! Бүгін бізде қонақта болған Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым Академиясының академигі, Еуразия ұлттық университетінің профессоры, жазушы Ғарифолла Есім. Осымен біздің хабарымыз аяқталды. Келесі кездескенше, Алла амандық болсын! |
Дидар Амантай
|
▶
|
↑ Сіз көбіне / не уоқыйсыз →// кітап па →// әлде газет-жұурнал ма↑// - ↑ йенді →// қызметте болған сон /→ біздің міндетіміз / күнделікті баспасөзді уоқып уотырұу →// жаналықтарды көрүу↓ /// ↑ үйткені // мемлекетіміздің сайасій уөмірінде не болып жатқанын →// әлеуметтік тұрғыда қандай жаңалықтар жүріп жатқанын →// біз → / қашан да біліп уотырұуымыз герек↓// үйткені →// ы-ы: қызмет соны бізге міндеттейт↓ /// ↑ үйткені соған байланысты / біз /→ шешім қабылдаймыз↓// соған уорай біз / белгілі бір дәрежеде жұмысымызды ↑// қызметіміздің бағыт-бағдарын →// түзеп уотырамыз↓ /// ↑ ал йенді басқа нәрсеге гелсек ↑// мартыйн хайдегер / күндө гүнде түстен кейін / кітап уоқыйтын көрінет↓ /// соның ішінде / көне грек фійлософтарын да // үнемі қайталап уоқып уотыратын көрінет↓ /// |
↑ сіз гөб̊үнө / не уоқұйсұз / кітәп пә↑ /әлде газет-шұурнал ͡ ма ↑ ///
- ↑йенді // қызметте ͡ б̊олған ͡ соң /→ біздің міндетіміз // күндөлүкті // б̊аспасөздү // оқұп ͡ отұрұу →// жаңалықтарды͡ гөрүу ↓ /// ↑ өйткөнү // мемілекетіміздің сайасый ͡ өмүрүнде // не͡ б̊олұб̊ ͡ жатқанын →// әлеумөттүк ͡ тұрғұда // қандай жаңалықтар жүрүб̊ ͡ жатқанын // біз → /қашан ͡ да // б̊іліб̊ ͡ отұрұуұмұз ͡ герек ↓ /// ↑ уөйткөнү // ы-ы : қызмет // сонұ // б̊ізге ͡ міндеттейді ↓ /// ↑ уөйткөнү // соғам͡ байланысты // біз //→ шешім ͡ қаб̊ылдаймыз //→ соған͡ орай біз // белгілі͡ б̊ір дәрежеде жұмұсұмызды //→ қызметіміздің бағыт-пағдарын →// түзөб̊ ͡ отұрамыз ↓ /// ↑ ал ͡ енді // басқа нәрсеге гелсек //→ мартыйн хайдегер // күндө͡ гүндө // түстөң͡ гейін // кітаб̊ ͡ оқұйтұң ͡ гөрүнөдү ↓ /// ↑ сонұң͡ ішінде // көнө грек фійлософтарын͡ да // үнөмү қайталаб̊͡ оқұб̊͡ отұратың ͡ гөрүнөдү ↓ /// |
- Сіз көбіне не оқисыз, кітап па, әлде газет-журнал ма?
- Енді, қызметте болған соң біздің міндетіміз күнделікті баспасөзді оқып отыру, жаңалықтарды көру. Өйткені мемлекетіміздің саяси өмірінде не болып жатқанын, әлеуметтік тұрғыда қандай жаңалықтар жүріп жатқанын біз қашан да біліп отыруымыз керек, өйткені, қызмет соны бізге міндеттейді. Өйткені соған байланысты біз шешім қабылдаймыз, соған орай біз белгілі бір дәрежеде жұмысымызды, қызметіміздің бағыт-бағдарын дүзеп отырамыз. Ал енді басқа нәрсеге келсек, Мартин Хайдегер күнде-күнде түстен кейін кітап оқитын көрінеді. Соның ішінде грек философтарын да үнемі қайталап оқып отыратын көрінеді. |
Дидар Амантай
|
▶
|
↑уөздеріңізге белгілі // мартыйн хайдегер болмыс тұуралы → / үлкөн sup>йеңбек жазған адам↑ /// ↑ болмыс және ұуақыт деген↓ /// ↑ болмыс / үйткені фійлософійадағы йен негізгі →// йен басты категорійа↓ /// ↑ сол ͡ сійақты мен фійлософійалық йеңбектермен ғатар → // көркем әдебійетті уоқыймын → // жазұушы болғаннаң ͡ гейін↓ /// ↑ камійүудің айтқан бір сөзі бар // фійлософ болғың келсе↑ / раман жаз деген↓ /// ↑ үйткені романнын көлемінде →// романнын формасында //уойланұу // →толғанұу // топ̊шылау / уөте ыңғайлы / жәнеде уол / йекінші жағынан → // сізге /йеркін пайымдауға мүмкіндік͡ берет↓ /// ↑йенді / мен негізінен / қазақ әдебійетін →// жас жазұушылардың йеңбектерін →// ақындардын уөлендерін →// сонымең ғатар бүгүнгү әдебій процесте не жүріп͡ жатыр // соған байланысты / жаналықтарды қарап уотырамын →// ↑ мені қызықтырған авторларды уоқұуға / тырысамын↓ /// |
↑ уөздөрүңізге͡ б̊елгілі // мартыйн хайдегер / б̊олмұс ͡ тұуралы → // үлкөн йеңбек // жазған адам ↑ /// ↑ болмұш͡ шәне͡ уақыт ͡ теген ↓ /// ↑ болмұс /уөйткөнү фійлософійадағы // йеңнегізгі →// йеңбасты͡ гатегорійа ↓ /// ↑ сол сыйақты мен фійлософійалық // йеңбектермең ͡ ғатар → // көркөм ͡ әдеб̊ійетт'оқыймын → // жазұушұ͡ б̊олғаннаң ͡ гейін ↓ /// ↑ кәмійудүң айтқамбір сөзү͡ б̊ар // фійлософ болғұң͡ гелсе↑ / роман͡ жаз деген↓ ///↑ уөйткөнү романның ͡ гөлөмүнде →// романның формасында // уойұланұу // → толғанұу // топ̊шұлау // уөт'ыңғайлы // жәнеде // уол // йекінші жағынан → // сізге / йеркім ͡ пайымдауға // мүмкүндүк͡ береді ↓ /// ↑йенді мен // негізінен // қазағ ͡ әдеб̊ійетін →// жаш͡ шазұушұлардың ͡ еңбектерін →// ақындардың уөлөңдөрүн →// сонұмеңғатар // б̊үгүңгү // әдеб̊ій ͡ просесте // не жүрүб̊͡ жатыр // соғам ͡ байланысты // жаңалықтарды қараб̊͡ отұрамын →// мені͡ ғызықтырған авторларды // уоқұуға͡ тырысамын ↓ /// |
Өздеріңізге белгілі, Мартин Хайдегер болмыс туралы үлкен еңбек жазған адам. «Болмыс және уақыт» деген. Болмыс өйткені философиядағы ең негізгі, ең басты категория. Сол сияқты мен философиялық еңбектермен қатар көркем әдебиетті оқимын жазушы болғаннан кейін. Камюдің айтқан бір сөзі бар «философ болғың келсе - роман жаз» деген. Өйткені романның көлемінде, романның формасында ойлану, толғану, топшылау өте ыңғайлы және де ол екінші жағынан, сізге еркін пайымдауға мүмкіндік береді. Енді мен негізінен қазақ әдебиетін, жас жазушылардың еңбектерін, ақындардың өлеңдерін, сонымен қатар бүгінгі әдеби процесте не жүріп жатыр соған байланысты жаңалықтарды қарап отырамын, мені қызықтырған авторларды оқуға тырысамын. |
Дидар Амантай
|
▶
|
↑йенді бізде / казір / нөбел тұуралы / түрлі жансақ пікір айтылып жүр↓ /// ↑ жансақ дейтінім →// нөбелді анау-мынау адамға бермейт↓ /// ↑ анау мынандай йет →// мынау мынандай йет дейтін адамның уөзі / сол / жазұушының →// қаламгердің шығармасын / жақсы білетін адам йемес →// сондықтан уол / сондай жансақ уой түйет↓ /// ы-ы : ↑ үйткені мысалы / нөбел алған адамдардың ішінде / керемет йеңбектері бар →// уоның͡ ішінде↑// мартте кім бар / ы-ы : эрнест хемійнгуей →// ұұулійам фолкнер // камійу сартер // габрійел гарсійа маркес мысалы →// уодан кейінгі мынау / кейінгі шыққан францұуз→// басқа да жазұушылардың барлығы да ↑ / уосы ұлы әдебійетке // қазақ не / сол әдебійетке →// сол / әлем әдебійетіне йеңбегі сіңген // қызмет йеткен тұлғалар↓ /// ↑ уолар айағы аспаннан салбырап түскен жоқ →// ізденді / йеңбектенді / жазды / соның нәтійжесінде / уосындай үлкен табысқа жетті ↓ /// |
↑ йенді ͡ б̊ізде // қәзір // ноб̊ель тұуралы // түрлү // жансақ пікір айтылыб̊͡ жүр ↓ /// ↑ жансағ ͡ дейтінім →// ноб̊ельді // анаумынау адамға бермейді ↓ /// ↑ анау // мынандай ͡ еді →// мынау // мынандай͡ еді дейтін // адамның͡ өзү // сол // жазұушұнұң →// қаламгердің шығармасын // жақ̊сы͡ б̊ілетін адам йемес →// сондұқтан уол // сондай жансағ͡ ой ͡ түйөдү ↓ /// ы-ы : ↑ уөйткөнү мысалы // ноб̊ель алған // адамдардың ішінде // керемет йеңбектері͡ б̊ар →// уонұң ͡ ішінде → // марттегім͡ бар // ы-ы : эрнест хемійңгүуөй →// ұулұйам фолкнер // камыйу сартер // габ̊рыйель гарсійа // маркес мысалы →// уодаңгейіңгі мынау // кейіңгі шыққан франсұуз →// басқа да жазұушұлардың барлығы͡ да → //уосұ // ұлұ әдеб̊ійетке // қазақ не // сол әдеб̊ійетке →// сол / әлем әдеб̊ійетіне // йеңбегі ͡ сіңген // қызмет͡ еткен тұлғалар ↓ /// ↑ уолар айағы / аспаннан салб̊ырап ͡ түскөн͡ жоқ →// ізденді //йеңбектенді // жазды // сонұң нәтійжесінде // уосұндай үлкөн таб̊ысқа͡ жетті ↓ /// |
Енді бізде қазір Нобель туралы түрлі жаңсақ пікір айтылып жүр. Жаңсақ дейтінім, Нобельді анау-мынау адамға бермейді. Анау мынандай еді, мынау мынандай еді дейтін адамның өзі сол жазушының, қаламгердің шығармасын жақсы білетін адам емес, сондықтан ол сондай жаңсақ ой түйеді. Өйткені мысалы Нобель алған адамдардың ішінде керемет еңбектері бар, оның ішінде, кім бар Эрнест Хемингуей, Уильям Фолкнер, Камю, Сартр, Габриель Гарсия Маркес, мысалы, одан кейінгі мынау кейінгі шыққан француз, басқа да жазушылардың барлығы да осы ұлы әдебиетке, қазақ не сол әдебиетке, әлем әдебиетіне еңбегі сіңген, қызмет еткен тұлғалар. Олар аяғы салбырап аспаннан түскен жоқ, ізденді, еңбектенді, жазды, соның нәтижесінде осындай үлкен табысқа жетті. |
Дидар Амантай
|
▶
|
↑ сондықтан / нөбел тұуралы меніңше →// осы жаңсақ пікірді тоқтатқан жөн↓ /// ↑одаң͡ гейін / тағы да бір / айта кететін мәселе↑// бүгүнгү͡ гүні / проза дамымай жатыр →// кенжелеп жатыр деген бір / пікір айтылат↓ /// ↑ бұны басқа / біздің / басты-басты жазұушыларымыз →// ақындарымыз қолдайт↓ /// ↑ бұлда жаңсақ пікір // бұл пікірдің неге айтылатынын мен білмеймін →// ↑қандай сайасатта // қандай мақсатта // бірақ қалай͡ десек ͡ те →// бүгінгі күні қазақ прозасы / жақсы дамып͡ келе͡ жатыр↓ /// ↑ уоның ішінде / керемет жақсы прозашылар бар // ↑ мысалы / ы-ы : уөміржан әбдіхалық // жандос байділда // ы-ы : қойшыбек мүбәрак // уодаң гейін / серік сағынтай // дархан бейсенбекұлы // уодаң͡ гейін / йербол ма // йелдос ͡ па тоқтарбай деген жақ̊сы бір / азамат тағы ͡ да / қалыптасып келе жатыр↓ /// |
↑ сондұқтан // ноб̊ель ͡ тұуралы // меніңше→// осы жаңсақ пікірді тоқтатқан ͡ жөн ↓ /// ↑ одаң͡ гейін // тағы ͡ да ͡ б̊ір / айта͡ гететін мәселе ↑// бүгүңгүгүнү // проза дамымай ͡ жатыр →// кенжелеб̊ ͡ жатыр дегем͡ бір // пікір айтылады ↓ /// ↑ бұнұ // б̊асқа // біздің басты-͡ б̊асты жазұушұларымыз →// ақындарымыз͡ ғолдайды ↓ /// ↑ бұл ͡ да // жаңсақ пікір // бұл пікірдің нег'айтылатынын // мем ͡ білмеймін →// қандай сайасатта // қандай мақ̊сатта // бірақ // қалай десек ͡ те →// бүгүңгүгүнү қазақ прозасы // жақ̊сы дамып келе жатыр ↓ /// ↑ уонұң ͡ ішінде // керемет ͡ шақ̊сы // прозашылар͡ б̊ар → // мысалы // ы-ы: уөмүржан әб̊діхалық // жандос пайділда // ы-ы : қойшұб̊ег мүб̊әрак // уодаңгейін // серік̊ сағынтай // дархам бейсембекұлұ // уодаңгейін // йерб̊ол ͡ ма // йелдос͡ па тоқтарб̊ай деген жақ̊сы͡ б̊ір // азамат тағы͡ да // қалыптасып ͡ келе͡ жатыр ↓ /// |
Сондықтан Нобель туралы меніңше, осы жаңсақ пікірді тоқтатқан жөн. Одан кейін тағы да бір айта кететін мәселе, бүгінгі күні проза дамымай жатыр, кенжелеп жатыр деген бір пікір айтылады. Бұны басқа біздің басты-басты жазушыларымыз, ақындарымыз қолдайды. Бұл да жаңсақ пікір. Бұл пікірдің неге айтылатынын мен білмеймін, қандай саясатта, қандай мақсатта, бірақ қалай десек те бүгінгі күні қазақ прозасы жақсы дамып келе жатыр. Оның ішінде керемет жақсы прозашылар бар, мысалы Өміржан Әбдіхалық, Жандос Байділда, Қойшыбек Мүбәрак, одан кейін Серік Сағынтай, Дархан Бейсенбекұлы, одан кейін Ербол ма, Елдос па Тоқтарбай деген жақсы бір азамат тағы да қалыптасып келе жатыр. |
Дидар Амантай
|
▶
|
↑ уол йенді / сыншы болады ма →// жазұушы болады ма →// уоны йенді / бір ғұдайдың уөзі білет↓ /// ↑ бірақ / қалай десекте // бұл қазақ әдебійетіне келе жатқан // үлкөн табыс деп уойлайм ↓ /// ↑ үйткені / уоқығаны // түйгені // жазғаны көнілге →// ақылға қонымды // ы-ы : қазақша айтқанда // жүректің қылын шертетін →// нәзік қылын шертетін дүнійелер↓ /// ↑ йенді / жалпы қазақ поэзійасы мен қазақ прозасы // қашан да / ы-ы : қатар жүріп келе жатқан жанырлар↓ /// ↑ сондұқтанда уоны бір-біріне қарсы қойып →// уодан бір жалған майдан шығарып / күресүудің // ы-ы : босқа әуре болұудың / қажеті жоқ деп уойлайм ↓ /// |
↑ уол / йенді / сыншы͡ б̊олады ͡ ма →// жазұушұ͡ б̊олады ͡ ма →// уон'енді // бір ғұдайдың уөзү͡ б̊іледі ↓ /// ↑ бірақ // қалай десек те // бұл // қазағ͡ әдеб̊ійетіне // келе ͡ жатқан // үлкөн таб̊ыс теб̊ ͡ ойлаймын ↓ /// ↑ уөйткөнү // уоқұғаны // түйгөнү // жазғаны / көңүлгө →// ақылға͡ ғонұмдұ // ы-ы : қазақ̊ш'айтқанда // жүрөктүң // қылын шертетін →// нәзік қылын шертетін дүнүйөлөр ↓ /// ↑ йенді // жалпы қазақ поезійасы мен // қазақ прозасы // қашан ͡ да // ы-ы қатар ͡ жүрүп ͡ келе͡ жатқан жанырлар ↓ /// ↑ сондұқтан ͡ да // онұ // бір-͡ б̊іріне қарсы ͡ ғойұп →// уодам ͡ бір // жалған майдан ͡ шығарып ͡ күрөсүудүң // ы-ы босқа // әурө͡ болұудұң // қажеті жоғ ͡ деб̊ ͡ ойлаймын ↓ /// |
Ол енді сыншы болады ма, жазушы болады ма, оны енді бір Құдайдың өзі біледі. Бірақ қалай десек те, бұл қазақ әдебиетіне келе жатқан үлкен табыс деп ойлаймын. Өйткені оқығаны, түйгені, жазғаны көңілге, ақылға қонымды, қазақша айтқанда, жүректің қылын шертетін, нәзік қылын шертетін дүниелер. Енді жалпы қазақ поэзиясы мен қазақ прозасы қашан да қатар жүріп келе жатқан жанрлар. Сондықтан да оны бір-біріне қарсы қойып, одан бір жалған майдан шығарып күресудің, босқа әуре болудың қажеті жоқ деп ойлаймын. |
Дидар Амантай
|
▶
|
↑ кітап оқығанда / уөзіңіздің ұстанатын / жеке қағыйдаларыңыз бар ͡ ма↑/// -↑ басталған кітапты айақтау ͡ герек // →↑ үйткені // бұл пікір тұуралы / әйтпесе уөзіңізде / жаңсақ уой қалыптасат↓// тұжырым келет↓ /// ↑ сондықтан басталған кітәпті айақтаған жөн → // және де уол кітәп туралы →// ы-ы: түсініп алмайынша пікір айтұу →// тағы да болмайт ↓ /// ↑ содаң гейін / ы-ы : менім уойымша // кітәпті уоққаң гезде / бір тыныш ұуақыт →// ы-ы : үнсіз мезгіл герек ↓ /// ↑ солгезде кітәп жақсы сінет →// бірақ негізінен кітәпті жас кезде көп уоқу ͡ герек↓ /// ↑ үйткені жас кезде / кезінде сімбеген нәрсе →// йесейгенде сізге жұқпайт↓ /// |
↑ кітап уоқығанда / уөзіңіздің ұстанатын // жеке қағидаларыңыз бар ма ↑///
↑ басталғаң ͡ гітапты / айақтау͡ герек // →↑уөйткөнү // бұл пікір тұуралы // әйтпесе // уөзүңүзде // жаңсағ͡ ой͡ ғалыптасады ↓// тұжұрұм͡ геледі ↓ /// ↑ сондұқтан // басталғаң͡ гітәпті // айақтаған ͡ жөн → // және ͡ де //уол кітәп ͡ тұуралы →// ы-ы : түсүнүб̊ ͡ алмайынша пікір͡ айтұу →// тағы да͡ б̊олмайды ↓ /// ↑ содаңгейін // ы-ы : менім уойұмша // кітәпті // уоқығаң ͡ гезде // бір тыныш ͡ уақыт →// ы-ы : үнсүз ͡ мезгіл͡ герек ↓ /// ↑ солгезде / кітәп / жақ̊сы͡ сіңеді →// бірақ негізінен / кітәпті / жас кезде / көб̊ ͡ оқұу͡ герек ↓ /// ↑ sup>уөйткөнү // жас кезде // кезінде͡ сіңбеген͡ нәрсе →// йесейгенде сізге жұқпайды ↓ /// |
- Кітап оқығанда өзіңіздің ұстанатын жеке қағидаларыңыз бар ма?
- Басталған кітапты аяқтау керек, өйткені, бұл пікір туралы әйтпесе өзіңізде жаңсақ ой қалыптасады, тұжырым келеді. Сондықтан басталған кітапты аяқтаған жөн және де ол кітап туралы, түсініп алмайынша, пікір айту тағы да болмайды. Содан кейін менің ойымша, кітапты оқыған кезде бір тыныш уақыт, үнсіз мезгіл керек. Сол кезде кітап жақсы сіңеді, бірақ негізінен кітапты жас кезде көп оқу керек. Өйткені жас кезде сіңбеген нәрсе есейгенде сізге жұқпайды. |
Дидар Амантай
|
▶
|
↑ сондықтан / менінше // кітәпті мол уоқыған жөн →// және де / жаман кітәп // жақсы кітәп деп / бөліп-жармай→//йекеуін де уоқыған жөн↓ /// ↑ үйткені жақсы кітәптан үйренесің →// біздің халқымыз айтқандай ↑// жаман кітаптан жійренесің↓ /// ↑ сондықтан кітәптің барлығын уоқұу ͡ герек↓// содаң ͡ гейін / қазақ әдебійеті →// әлем әдебійеті деп бөлмей ↑// барлық әдебійетті уоқұу ͡ герек↓ /// ↑ барлық әдебійет тұуралы / сіздің бір / белгілі бір дәрежеде түсінігіңіз // қалыптасұуы тійіс ↓ /// солгезде сіз әлем әдебійеті тұуралы / уөзініздің машығыңызды іздегенде →// соны табұу жолында // үлкен табысқа жетесіз деген уойдамын ↓ /// |
↑ сондұқтан / меніңше// кітәпті мол уоқұған ͡ жөн →// және ͡ де // жамаң ͡ гітәп // жақ̊сы͡ гітәп деп // бөлүб̊-жармай→// йекеуүн ͡ де // уоқұған͡ жөн ↓ /// ↑ уөйткөнү // жақ̊сы͡ гітәптан үйрөнөсің → // біздің халқымыз айтқандай →// жамаң͡ гітәптан жійренесің ↓ /// сондұқтан // кітәптің барлығын уоқұу ͡ герек →// содаңгейін // қазағәдеб̊ійеті →// әлемәдеб̊ійеті деп // бөлмөй →// барлығ͡ әдеб̊ійетті // уоқұу͡ герек↓ /// ↑ барлығ͡ әдеб̊ійеттұуралы // сіздің͡ бір // белгілі ͡ б̊ір дәрежеде түсүнүгіңіз // қалыптасұуұ͡ тійіс ↓ /// ↑ солгезде сіз әлемәдеб̊ійеті ͡ тұуралы // уөзүңүздүң машығыңызды // іздегенде →// сонұ таб̊ұу͡ жолұнда // үлкөн таб̊ысқа жетесіз деген ͡ ойдамын ↓ /// |
Сондықтан меніңше, кітапты мол оқыған жөн және де жаман кітап, жақсы кітап деп бөліп-жармай екеуін де оқыған жөн. Өйткені жақсы кітаптан үйренесің, біздің халқымыз айтқандай, жаман кітаптан жиренесің. Сондықтан кітаптың барлығын оқу керек, содан кейін қазақ әдебиеті, әлем әдебиеті деп бөлмей, барлық әдебиетті оқу керек. Барлық әдебиет туралы сіздің белгілі бір дәрежеде түсінігіңіз қалыптасуы тиіс. Сол кезде сіз әлем әдебиеті туралы өзіңіздің машығыңызды іздегенде, соны табу жолында үлкен табысқа жетесіз деген ойдамын. |
Дидар Амантай
|
▶
|
↑ көркем әдебійет уоқып отырғанда →// уөзіңізге керекті / маңызды деген жерлерін →// қанатты сөздерге айналған қатарларды / түртіп →// сызып уотырасыз ба↑/// ↑ мысал келтіре кетсеңіз - ↑ менім атам / ғадет деп сөйлеуші йет →// сондай ғадетім бар↓ /// ↑ міндетті түрде мен / уол кітапты /уоққаңгезде↑// бетін белгілеп ы-ы / кетемін →// соны кейін /уөзімнің қолжазбама →// күнделігіме көшіріп аламын ↓ /// |
↑ көркөм әдеб̊ійет // уоқұп ͡ отұрғанда // уөзүңүзге ͡ геректі // маңызды деген жерлерін // қанатты сөздөрг'айналған қатарларды // түртүп̊ ͡ сызып / уотұрасыз ͡ б̊а ↑ /// ↑ мысал келтіре кетсеңіз ↓ ///
-↑ менің͡ атам // ғадет деп // сөйлөу'ешеді →// сондай ғадетім бар ↓ /// ↑ міндетті͡ түрдө мен // уолгітапты // уоқығаң ͡ гезде →// бетім ͡ белгілеп ы-ы // кетемін ↓// сонұ͡ гейін // уөзүмнүң ͡ ғолжазб̊ама →// күндөлүгіме͡ гөшүрүб̊ ͡аламын ↓ /// |
- Көркем әдебиет оқып отырғанда өзіңізге керекті, маңызды деген жерлерін, қанатты сөздерге айналған қатарларды түртіп, сызып отырасыз ба? Мысал келтіре кетсеңіз...
- Менің атам ғадет деп сөйлеуші еді, сондай ғадетім бар. Міндетті түрде мен ол кітапты оқыған кезде бетін белгілеп кетемін, соны кейін өзімнің қолжазбама, күнделігіме көшіріп аламын. |
Дидар Амантай
|
▶
|
↑ қәзір / әзійза данар деген / үшінші томымды дайындап жатырмын↓// сонда менің / фійлософійа факүултетінде /уоқып жүрген кездегі // жазған канспектілерім йенет ↓// сонымен қатар / күнделіктерім енет↓// әрбір уоқыған кітаптан / сүзіп алған жанағы қанатты уойлар → // сол кітапқа /йенет деп уотырмын↓ /// ↑ сонұ уоққанда / соны уоққан гезде →// уөздерініз танысасыздар деген уойдамын ↓ /// |
↑ қәзір // әзійза данар деген // үшүншү͡ томұмдұ // дайындаб̊ ͡ жатырмын →// сонда менің // фійлософійа факүултөтүндө // уоқұб̊ ͡ жүргөң ͡ гездегі // жазғаң͡ гонспектілерім ͡ енеді ↓// сонұмең ͡ ғатар // күндөлүктерім енеді ↓/// ↑ әрб̊ір уоқұғаң ͡ гітаптан // сүзүб̊ ͡ алған жаңағы // қанатт'ойлар → // сол гітәпқа // йенеді деб̊͡ отұрмұн ↓ /// сонұ // уоқұғанда // сонұ // уоқығаң ͡ гезде →// уөздөрүңүз танысасыздар деген уойдамын ↓ /// |
Қазір «Азиза Данар» деген үшінші томымды дайындап жатырмын, сонда менің философия факультетінде оқып жүрген кездегі жазған конспектілерім енеді, сонымен қатар күнделіктерім енеді, әрбір оқыған кітаптан сүзіп алған жаңағы қанатты ойлар сол кітапқа енеді деп отырмын. Соны оқығанда, оқыған кезде өздеріңіз танысасыздар деген ойдамын. |
Дидар Амантай
|
▶
|
↑ уоқыйтын кітабыңызды / алдымен / қалай таңдайсыз ↑ / тақырып маңызды ма / әлде автор ма ↑ - ↑уол йенді / сійтұуаційаға байланысты ↓ /// ↑ кейде жарнамасына да қарайсын ↓ /// ↑ кісілер // жұрт аузында жүрген кітапты уоқұуға/ тырысасың ↓// ↑ кейде уөзің айақ͡ астынан // біреудің пікірін уоқып қалып қызығасын ↓// кейде /уол автыр тұуралы / бір цыйтатасын бір жерден кездестіріп қалып → /уойлана бастайсың ↓ // немесе ↑/ кейде тіпті / белгісіз авторды өзім парақтап уотырып → // қызығып кетіп уоқып кетүуін де мүмкін ↓ /// |
↑ уоқұйтұң ͡ гітаб̊ыңызды // алдымен // қалай ͡ таңдайсыз ↑ тақырып маңызды ͡ ма /әлде автор ͡ ма↑
- ↑уол / йенді / сыйтұуасійаға͡ б̊айланысты↓ /// ↑ кейде жарнамасына да͡ ғарайсың ↓ /// кісілер // жұрт аузұнда жүргөң͡ гітапті → // оқұуға ͡ тырысасың ↓// ↑ кейде // өзүң айағ ͡ астынан // біреудүң͡ пікірін ͡ оқұп ͡ қалып // қызығасың ↓/// ↑ кейде // уол автор ͡ тұуралы // бір сыйтатасын // бір жердең͡ гездестіріп ͡ қалып → // уойлана͡ б̊астайсың → // немесе → // кейде тіпті // өзүм белгісіз автордұ // парақтаб̊͡ отұрұп → // қызығып ͡ кетіб̊ // уоқұп ͡ кетүуүң ͡ де ͡ мүмкүн ↓ /// |
- Оқитын кітабыңызды алдымен қалай таңдайсыз? Тақырып маңызды ма әлде автор ма?
- Ол енді ситуацияға байланысты. Кейде жарнамасына да қарайсың. Кісілер, жұрт аузында жүрген кітапты оқуға тырысасың, кейде өзің аяқ астынан біреудің пікірін оқып қалып қызығасың, кейде ол автор туралы бір цитатасын бір жерден кездестіріп қалып ойлана бастайсың немесе кейде тіпті белгісіз авторды өзім парақтап отырып қызығып кетіп оқып кетуің де мүмкін. |
Дидар Амантай
|
▶
|
↑ сондықтан / уол әртүрлі сійтуаційаға байланысты ↑// және де уонда / белгілі бір маңызды нәрсе жоқ деп уойлайм↓// уөйткені / қалай болған күнде де / кітәпуоқұу үрдісі →// кітәпуоқұу працесі / тоқтамауы тійіс ↓ /// ↑ үнемі уоқұу қажет →// үнемі жазұу қажет жазұушыға ↓ /// ↑ тіпті хэмійнгуей / күніне бір-екі сөйлем болса да ↑ / жазұу керек деген уөсійет қалдырған↓ /// ↑ уоны мұхтар мағауыйн ғабылдаған ↓// уоны ↑ / мен жалғастырып келе жатырмын ↓ /// |
↑ сондұқтан // уол әртүрлү сыйтұуасыйаға ͡ б̊айланысты → // және ͡ де // уонда // белгілі ͡ б̊ір // маңызды нәрсе // жоғ͡ деб̊͡ ойлаймын → // уөйткөнү // қалай ͡ болғаң ͡ гүндө ͡ де // кітәб̊ ͡ оқұу ͡ үрдүсү →// кітәб̊ ͡ оқұу ͡ просесі / тоқтамауұ тійіс ↓ /// ↑ үнөмү // оқұу͡ қәжет →// үнөмү жазұу͡ ғәжет / жазұушұға ↓ /// ↑ тіпті хэмійңгүуөй // күнүнө ͡ б̊ірекі сөйлөм болса ͡ да → // жазұу͡ герек деген // уөсүйөт ͡ қалдырған ↓ /// ↑ уонұ // мұхтар мағауыйн͡ ғаб̊ылдаған → //уонұ → // мен жалғастырып ͡ келе ͡ жатырмын ↓ /// |
Сондықтан ол әртүрлі ситуацияға байланысты және де онда белгілі бір маңызды нәрсе жоқ деп ойлаймын, өйткені қалай болған күнде де кітап оқу үрдісі, кітап оқу процесі тоқтамауы тиіс. Үнемі оқу қажет, үнемі жазу қажет жазушыға. Тіпті Хэмингуей күніне бір-екі сөйлем болса да жазу керек деген өсиет қалдырған. Оны Мұхтар Мағауин қабылдаған, оны мен жалғастырып келе жатырмын. |
Дидар Амантай
|
▶
|
↑ бүгүнгү ғаламтор желісінде / көптеген электронды кітәптар мен дүкендер ͡ бар / және уоларға жазылған / жақсы рецензійалар ͡ да / кездесіп жатады ↓ /// ↑ қаншалықты қолданасыз ↑ /// ↑ көб̊ісін пайдаланбайм →// үйткені қауесетке құрылған →// уөсек-айан деңгейінде / йекі адамның / бет жыртысұуы дәрежесіндегі пікірлерді / көремін де↑ /уойланамын↓ // неге соншалықты біз / кез ͡ гелген автырдың табысына →// уосындай үлкөн жеккөрүушілікпен қараймыз →// неге біз / бірбірімізді / бірбірімізге / бір жақ̊сы дүнійені →// табысты қызғанамыз →// неге біз автыр көріне бастаса →//уоны жек көре бастаймыз↓ /// |
↑ бүгүңгү ғаламтор желісінде / көптөгөн электрондұ ͡ гітәптар мен дүкөндөр ͡ б̊ар / және уоларға жазылған жақ̊сы / рецензійалар да ͡ гездесіб̊ жатады↓ /// ↑ қаншалықты қолданасыз ↑///
-↑ көб̊үсүм ͡ пайдаламбаймын↓// ↑уөйткөнү / қауөсөткө͡ ғұрұлған // уөсөг-айан деңгейінде / йек'адамның / бет͡ шыртысұуұ дәрежесіндегі пікірлерді / көрөмүн ͡ де↑ /уойланамын↓ // неге соншалықты ͡ б̊із / кезгелген автордың таб̊ысына →//уосұндай / үлкөн жеккөрүушүлүкпөң͡ ғараймыз↓ // ↑ неге / б̊із / бір-б̊ірімізді / бір-б̊ірімізге / б̊ір жақ̊сы͡ дүнүйөнү→// таб̊ысты қызғанамыз ↓// неге͡ б̊із автор͡ гөрүнө͡ б̊астаса ↑ //уонұ / жеккөрө͡ б̊астаймыз ↓ /// |
- Бүгінгі ғаламтор желісінде көптеген электронды кітаптар мен дүкендер бар және оларға жазылған жақсы рецензиялар да кездесіп жатады. Қаншалықты қолданасыз.
- Көбісін пайдаланбаймын, өйткені қауесетке құрылған, өсек-аяң деңгейінде екі адамның бет жыртысуы дәрежесіндегі пікірлерді көремін де ойланамын: неге соншалықты біз кез-келген автордың табысына осындай үлкен жеккөрушілікпен қараймыз, неге біз бір-бірімізге бір жақсы дүниені, табысты қызғанамыз, неге біз автор көріне бастаса, оны жек көре бастаймыз. |
Дидар Амантай
|
▶
|
↑ уосындай бір ғадет / абайдан қалған ↓// абайдан бұрын да болған↓ // әлі де / бізден кете қоймаған →/ мінезіміз бар↓ /// менінше ↑/ бұл жақ̊сы нәрсе йемес ↓ /// ↑ әділін айту герек ↓// жақ̊сы нәрсені / жақ̊сы деугерек ↓// жаман нәрсені / айтұугерек / ұнаған жоқ деп ↓// үйткені сізге жаман болса да уол / басқаға ұнауы мүмкүн ↓ /// |
↑ уосұндай бір ғадет // аб̊айдаң͡ ғалған → // аб̊айдам͡ бұрұн ͡ да ͡ б̊олған → // әлі ͡ де // біздең͡ гете ͡ ғоймаған →// мінезіміз͡ б̊ар↓ /// ↑ меніңше → // бұл // жақ̊сы нәрс'емес ↓ /// ↑ әділін айтұу ͡ герек ↓// жақ̊сы нәрсені // жақ̊сы͡ деу͡ герек ↓// жаман нәрсені // айтұу͡ герек // ұнаған жоғ͡ деп → // уөйткөнү сізге // жамам ͡ болса ͡ да // ол // басқаға // ұнауұ͡ мүмкүн ↓ /// |
Осындай бір ғадет Абайдан қалған, Абайдан бұрын да болған, әлі де бізден кете қоймаған мінезіміз бар. Меніңше, бұл жақсы нәрсе емес. Әділін айту керек, жақсы нәрсені жақсы деу керек, жаман нәрсені айту керек ұнаған жоқ деп, өйткені сізге жаман болса да ол басқаға ұнауы мүмкін. |
Дидар Амантай
|
▶
|
↑ сонымен ғатар / мынандай бір пікір бар → / халтұуршійк деген ↓ /// бұл / савет уодағы кезінде қалыптасқан уой →// түсінік ↓ /// үйткені / халтұуршійк деп айтқан себебі // уолар халтұура деген сөз / қайдан шығып уотыр↓ // йағный халтұура / кітабыңызды уөткізіп // содан ақ̊ша алұу деген / мәнді білдірет↓ /// ал бүгүнгі қайдағы халтұуршійк // сіздің уөткізген // жазған кітабыңызға / шыққан кітабыңызға /йешқандай қаламақы алмайсыз ↓ /// йағный халтұуршійктің мәні / қәзіргі күнде жойылды ↓ /// |
↑ сонымеңғатар // мынандай бір пікір ͡ б̊ар → // халтұршыйк деген ↓ /// ↑ бұл // советуодағы ͡ гезінде қалыптасқан уой →// түсүнүк ↓ /// ↑ уөйткөнү // халтұршыйк деб̊͡ айтқан себ̊еб̊і // уолар халтұура деген сөз // қайдан шығыб̊ ͡ отұр йәғіній халтұура / кітәб̊іңізд'өткүзүп // содан / ақ̊ш'алұу деген / мәнді ͡ б̊ілдіреді↓ /// ↑ ал бүгүңгү →// қайдағы халтұршыйк // сіздің // уөткүзгөн // жазғаң͡ гітаб̊ыңызға // шыққаң ͡ гітаб̊ыңызға // йешқ̊андай // қаламақ'алмайсыз ↓ /// ↑ йәғіній халтұршыйктің мәні // қәзіргі͡ гүндө // жойұлдұ ↓ /// |
Сонымен қатар мынандай бір пікір бар "халтурщик" деген. Бұл совет одағы кезінде қалыптасқан ой, түсінік. Өйткені "халтурщик" деп айтқан себебі, олар "халтура" деген сөз қайдан шығып отыр, яғни "халтура" кітабыңызды өткізіп, содан ақша алу деген мәнді білдіреді. Бүгінгі қайдан "халтурщик", сіздің өткізген, жазған кітабыңызға, шыққан кітабыңызға ешқандай қаламақы алмайсыз. Яғни "халтурщиктің" мәні қазіргі күнде жойылды. |
Дидар Амантай
|
▶
|
↑ қәзір / жаман жазұушы да →// жақ̊сы жазұушы да / жаза берет →// жассын →// уонда тұрған / йештеңе жоқ →// шектеу жоқ ↓ /// ↑ бірақ / уонсыз да рыйнок // уоқырман бәрібірде / нашар кітәпті уоқымайт↓// мен соны білем ↓ /// ↑ әрійне бұқараға арналған →// тобырға арналған кітәптар болұуы мүмкін ↓ // уонұ бәрі де уоқұуы͡ мүмкүн ↓/// ↑ бірақ усол оқыған сол сағатында уоны / ұмытып кетед↓ /// ↑ ал бірақ / жақ̊сы кітәптің мықтылығы // күштілігі сол →// уоның сійүужеті йсіздің есіңізде ͡ қалмаса͡ да→// уоның атмасферасы мәңгілік уойынызда →// көніліңізде қалат ↓ /// |
↑ қәзір // жаман жазұушұ ͡ да // жақ̊сы жазұушұ ͡ да // жаза ͡ б̊ереді // жассын // уонда тұрған // йештеңе жоқ // шектеу жоқ ↓ /// ↑ бірақ // уонсұз ͡ да рынок // уоқұрман // бәріб̊ірде // нашар͡ гітәпті // оқұмайды →// мен сонұ ͡ б̊ілемін ↓ /// ↑ әрійне // б̊ұқарағ'арналған →// тоб̊ұрғ'арналған кітәптар͡ б̊олұуұ ͡ мүмкүн →// уонұ // б̊әрі ͡ де // оқұуұ ͡ мүмкүн ↓/// ↑ бірақ // усол оқұған сол сағатында // онұ // ұмұтұп ͡ кетеді ↓ /// ↑ ал бірақ // жақ̊сы͡ гітәптің мықтылығы // күштілігі сол →// уонұң сүжөтү // йесіңізде ͡ ғалмаса ͡ да →// уонұң атмосферасы // мәңгілік // уойұңұзда →// көңүлүңүзде ͡ ғалады ↓ /// |
Қазір жаман жазушы да, жақсы жазушы да жаза береді, жазсын, онда тұрған ештеңе жоқ, шектеу жоқ. Бірақ онсыз да рынок, оқырман бәрібір де нашар кітапты оқымайды, мен соны білемін. Әрине бұқараға арналған, тобырға арналған кітаптар болуы мүмкін, оны бәрі де оқуы мүмкін, бірақ сол оқыған сол сағатында оны ұмытып кетеді. Ал бірақ жақсы кітаптың мықтылығы, күштілігі сол, оның сюжеті сіздің есіңізде қалмаса да атмосферасы мәңгілік ойыңызда, көңіліңізде қалады. |
Дидар Амантай
|
▶
|
↑ уоқыған кітаптарыңыздағы кейіпкерлердің / сіздің уөміріңізге әсері болды ма ↑ /// ↑ менің уөміріме / әсер йеткен кейіпкер / бола ғойған жоқ →// бірақ автырлар әсер йетті↓ /// ↑ жазұу машығы →// сійүужет құрұу мәселесіне гелгенде ↓ /// ↑ бірақ / казір жұрт // әсіресе уосы / тоқсанншы жылдардың айағында →/ керсінше →// менің кейіпкерлеріме йеліктеген / мен →/ жастарды кездестірдім ↓ /// ↑ уол адамдармен / мен казір хабарласып тұрамын ↓/// ↑ тіпті қытайда →// құлжа қаласында / тоқсаншы жылдардың айағында →// йекімыңшы жылдың басында / менін / қастерле мені деген кітабым / баспа жүзін көргенде →// сол / бір данасы // әйтеуір білмейм қандай жолмен йекені / құлжаға жеткен йекен ↓ /// |
↑ уоқұғаң ͡ гітаптарыңыздағы ͡ гейіпкерлердің // сіздің ͡ өмүрүңізге // әсері болдұ ͡ ма ↑ /// ↑ менің // уөмүрүме // әсер͡ еткең͡ гейіпкер // бола͡ ғойған͡ жоқ →// бірақ // авторлар әсер͡ етті ↓ /// ↑ жазұу͡ машығы →// сүжөт͡ құрұу мәселесіне ͡ гелгенде↓ /// ↑ бірақ // қәзір жұрт // әсіресе // уосұ // тоқ̊саныншы ͡ шылдардың айағында →// керісінше→// менің͡ гейіпкерлерім'еліктеген // мен →// жастарды ͡ гездестірдім ↓ /// ↑ уол адамдармен // мең ͡ ғәзір / хаб̊арласып тұрамын ↓ /// ↑ тіпті / қытайда→// құлжа ͡ ғаласында / тоқ̊саншы ͡ жылдардың ͡ айағында→// йекімыңыншы͡ шылдың ͡ басында // менің // қәстерле͡ мені // дегең͡ гітәб̊ім // баспа͡ жүзүң͡ гөргөндө →// сол // бір данасы // әйтеуүр͡ б̊ілмеймін // қандай жолмен йекені // құлжаға жеткен ͡ екен ↓ /// |
- Оқыған кітаптарыңыздағы кейіпкерлердің сіздің өміріңізге әсері болды ма?
- Менің өміріме әсер еткен кейіпкер бола қойған жоқ, бірақ авторлар әсер етті. Жазу машығы, сюжет құру мәселесіне келгенде. Бірақ қазір жұрт, әсіресе осы 90-шы жылдардың аяғында керісінше, менің кейіпкерлеріме еліктеген мен жастарды кездестірдім. Ол адамдармен мен қазір хабарласып тұрамын. Тіпті Қытайда, Құлжа қаласында 90-шы жылдардың аяғында, 2000-шы жылдың басында менің «Қастерле мені» деген кітабым баспа жүзін көргенде, сол бір данасы әйтеуір білмеймін қандай жолмен екені, Құлжаға жеткен екен. |
Дидар Амантай
|
▶
|
↑сол құлжа қаласының жастары → // сол кітәпті көшіріп уоқыпты↓ /// ↑ йағный бір-ақ кітап болғандықтан →// уоны көшіріп алып // бір-бірінен алып уоқыған йекен↓ /// ↑ жәнде / сол менің қастерле мені кітабымдағы / тотығұс түсті көбелек деген раман / қаһармандарына йеліктеп сөйлеп →// соларға ͡ ұқсап жүріп-тұрған адамдар →// жастар болған йекен↓ /// ↑мен / соны йестігенде→// әрійне таңғалдым ↓ /// ↑ біріншіден // кітәбымның сол жаққа жеткеніне →// йекіншіден // сол кітәптің уосыншалықты зор әсер бергеніне ↓ /// |
↑ сол // құлжа ͡ ғаласының ͡ жастары → // сол ͡ гітәпті // көшүрүб̊ ͡ оқұптұ ↓ /// ↑ йәғіній / бір-ақ кітәп ͡ полғандықтан →// у онұ // көшүрүб̊ ͡ алып // бір-͡ б̊ірінен͡ алып // уоқұған͡ екен ↓ /// ↑ және ͡ де // сол менің / қәстерле ͡ мені кітәб̊імдағы // тотұғұс ͡ түстү ͡ көб̊өлөк деген роман // қахармандарына // йеліктеп сөйлөп →// соларғ'ұқ̊сап // жүрүп-тұрған адамдар →// жастар͡ б̊олған͡ екен ↓ /// ↑ мен // сон'естігенде →// әрійне таңғалдым ↓ /// ↑ біріншіден // кітәб̊імнің сол жаққа жеткеніне →// йекіншіден // сол͡ гітәптің / уосұншалықты зор әсер͡ б̊ергеніне ↓ /// |
Сол Құлжа қаласының жастары сол кітапты көшіріп оқыпты. Яғни бір-ақ кітап болғандықтан, оны көшіріп алып, бір-бірінен алып оқыған екен. Және де сол менің «Қастерле мені» кітабымдағы «Тотықұс түсті көбелек» деген роман қаһармандарына еліктеп сөйлеп, соларға ұқсап жүріп-тұрған адамдар, жастар болған екен. Мен соны естігенде, әрине таң қалдым. Біріншіден, кітабымның сол жаққа жеткеніне, екіншіден, сол кітаптың осыншалықты зор әсер бергеніне. |
Дос Көшім
|
▶
|
бейнематериал ↑бүгүн астанада → // сегізінші азаматтық форұум басталды ↓ /// ↑ мемлекет башшысының қатысұуымен уөтетін бұл шара → // азаматтық сектордың → // мемлекеттік уоргандардың → // бійзнес құрұлымдардың→ // халықаралық ұйымдар мен → // сараптамалық қауымдастықтың → // ашық дійалог алаңына айналмақ ↓/// ↑ йекі жылда бір уөтетін алқалы жыйында → // үкіметтік йемес сектор мен → // әлеуметтік саланы дамытұудың → // стратегйалық мәселелері талқыланады ↓ /// ↑ тійісті ұстанымдар әзірленіп → // бірлескен жұмұстардың жоспары жасалады ↓ /// |
бейнематерійал ↑ бүгүн астанада → // сегізінш'азаматтық форұум⁀басталды ↓ /// ↑ мемлекет⁀пашшысының ͡ғатысұуұмен уөтөтүм⁀бұл шара → // азаматтық⁀сектордұң → // мемлекеттік уоргандардың → // бійзнес құрұлұмдардың → // халықаралығ⁀ұйұмдар мен → // сараптамалық қауұмдастықтың → // ашығ ͡дыйалог алаңын'айналмақ ↓ /// ↑ йекі жылда ͡б̊ір уөтөтүн алқалы жыйында → // үкүмөттік йемес сектор мен → // әлеумөттүк⁀саланы дамытұудұң → // стратегійалығ⁀мәселелері талқыланады ↓ /// ↑ тійіст'ұстанымдар әзірленіп → // бірлескен жұмұстардың жоспары жасалады ↓ /// |
(Бейнематериал) Бүгін астанада 8-ші азаматтық форум басталды. Мемлекет басшысының қатысуымен өтетін бұл шара азаматтық сектордың, мемлекеттік органдардың, бизнес құрылымдардың, халықаралық ұйымдар мен сараптамалық қауымдастықтың ашық диалог алаңына айналмақ. 2 жылда бір өтетін алқалы жиында үкіметтік емес сектор мен әлеуметтік саланы дамытудың стратегиялық мәселелері талқыланады. Тиісті ұстанымдар әзірленіп, бірлескен жұмыстардың жоспары жасалады. |
Дос Көшім
|
▶
|
мәселен / уөткен азаматтық форұум ұсынымдарының нәтійжесінде → // ұлыбрыйтаныйа / ақш / францыйа секілді → // йелдердің тәжірійбесіне сүйене уотырып → // камерцыйалық йемес ұйұмдардың қызметі тұуралы → // заң жобасы әзірленді ↓ /// ↑ сондай-ақ / йеріктілердің жұмұсын іреттейтін → // нарматійвтік база жасақталып //→ бійзнестің әлеуметтік жобаларға қатысұуын ынталандыратын → // асар платформасы құрылды↓ /// ↑ уосұндай келелі істердің арқасында → // әлеуметтік тап̊сырыстар → // йек'есеге → // ал гранттық қаржыландырұу көлөмү → // бес йесеге жұуық уөскен ↓ /// ↑ быйылғы форұум барысында уөтетін уотыз бес тақырыптық сессыйада да → //азаматтық қоғам мәселелері сөз болып → // тұшұмды уойлар уортаға салынбақ ↓ /// |
мәселен / уөткөн азаматтық форұум ұсұнұмдарының нәтійжесінде → // ұлұб̊рыйтаныйа / ақ̊ш / францыйа секілді → // йелдердің тәжірійб̊есіне сүйөнө уотұрұп → // камерцыйалық йемес ұйұмдардың ͡ғызметі тұуралы → // заң жоб̊ас'әзірленді ↓ /// ↑сондай⁀ақ йеріктілердің жұмұсұн іреттейтін → //нарматійвтік база жасақталып → // бійзнестің әлеумөттүг⁀жоб̊аларға ͡ғатысұуұн ынталандыратын → // асар платформасы⁀ғұрұлдұ ↓ /// ↑уосұндай⁀гелел'істердің арқасында → // әлеумөттүк⁀тап̊сырыстар → // йек'есеге → // ал гранттық қаржыландырұу ͡гөлөмү → // бес йесеге жұуұқ уөскөн ↓ /// ↑ быйылғы форұум барысында уөтөтүн уотұз ͡б̊ес тақырыптық сессійада⁀да → // азаматтық қоғам мәселелері сөз ͡б̊олұп → // тұшұмдұ уойлар йортаға салымбақ↓/// |
Мәселен, өткен азаматтық форум ұсынымдарының нәтижесінде Ұлыбритания, АҚШ, Франция секілді елдердің тәжірибесіне сүйене отырып коммерциялық емес ұйымдардың қызметі туралы заң жобасы әзірленді. Сондай-ақ еріктілердің жұмысын реттейтін нормативтік база жасақталып, бизнестің әлеуметтік жобаларға қатысуын ынталандыратын Асар платформасы құрылды. Осындай келелі істердің арқасында әлеуметтік тапсырыстар 2 есеге, ал гранттық қаржыландыру көлемі 5 есеге жуық өскен. Биылғы форум барысында өтетін 35 тақырыптық сессияда да азаматтық қоғам мәселелері сөз болып, тұшымды ойлар ортаға салынбақ. |
Дос Көшім
|
▶
|
↑дұрыс айтасың / шындығында күн тәртібі уөте тығыз → // менің уойымша → // йең маңыздылығы уосы форұумның → // бұл жерде / бірнеше жаңа стратегійалық құжаттар қабылданады ↓ /// ↑ бұның йең бастысы → // уон тоғызыншы жыл мен жыйырма бесінші жылдың арасына арналған → // арнайы азаматтық қоғамды дамытұу канцепцыйасы ↓ /// ↑ біз уоның тұсаукесерін жасаймыз↓ /// ↑ соған аналійз жасалынады → // соны талдау жасап → // саралап / кейіннен біз уоны бекітеміз → // себебі / әрбір белгілі бір жоспарменен жұмыс істеу → // уол міндетті де қажетті мәселе → // уонымен қоса / халықаралық донорлармен кездесүу мәселесі болады ↓ /// ↑ уон үш мійнійстрліктің → // мійнійстрлерінің уөздері кеп → // сол бағыттағы / сол саладағы / үкүметтік йемес ұйымдармен кездесүу уөткізеді↓/// |
↑дұрұс айтасың / шындығында ͡гүн тәртіб̊і уөтө тығыз → // менің уойұмша→ // <жзsup>йең маңыздылығы йосұ форұумнұң → // бұл жерде / бірнеше жаңа стратегійалық құжаттар⁀ғаб̊ылданады ↓ /// ↑ бұнұң йең бастысы / уон тоғұзұншы жыл мен жыйырма ͡б̊есінші жылдың арасын'арналған → //арнай'азаматтық қоғамды дамытұу канцепцыйасы ↓ /// ↑ біз уонұң тұсаукесерін жасаймыз ↓ /// ↑соған аналыйз жасалынады → // сонұ талдау жасап → // саралап / кейіннем⁀біз уонұ ͡б̊екітеміз → // себ̊еб̊і / әрб̊ір ͡б̊елгілі ͡б̊ір жоспарменен жұмұс істеу → // уол міндетті⁀де⁀ғажетті мәселе → // уонұмең⁀ ғоса / халықаралығ ͡донорлармең⁀гездесүу мәселесі ͡б̊олады ↓ /// ↑ уонүш мійнійстрліктің → // мійнійстрлерінің уөздөрү⁀геп→ // сол бағыттағы / сол саладағы / үкүмөттүк йемес ұйұмдармең⁀гездесүу уөткүзөді ↓ /// |
Дұрыс айтасың, шындығында күн тәртібі өте тығыз, менің ойымша, ең маңыздылығы осы форумның, бұл жерде бірнеше жаңа стратегиялық құжаттар қабылданады. Бұның ең бастысы 19-жыл мен 25-жылдың арасына арналған арнайы азаматтық қоғамды дамыту концепциясы. Біз оның тұсаукесерін жасаймыз. Соған анализ жасалынады, соны талдау жасап, саралап, кейіннен біз оны бекітеміз. Себебі әрбір белгілі бір жоспарменен жұмыс істеу ол міндетті де қажетті мәселе, онымен қоса халықаралық донорлармен кездесу мәселесі болады. 13 министрліктің министрлерінің өздері кеп сол бағыттағы, сол саладағы үкіметтік емес ұйымдармен кездесу өткізеді. |
Дос Көшім
|
▶
|
↑бұл ашық форматта уөтетін кездесүу ↓ /// ↑ қысқасы / сол мійнійстрліктің бағытында жұмыс істейтін → // азаматтық қоғам → // қоғамдық ұйымдар → // қалай уолармен бірлесе жұмыс істеу керек // ↑ қалай стратегыйалық бірімен бірін жарыстырұу керек ↑ // уолардың жұмыстары → // сонда ғана нәтійже беретіні белгілі ↓ /// ↑ сондықтан / уосы мәселелер болады ↓ /// ↑ бұл / және уосыдан бір ай бұрын басталған → // ауыл шарұуашылық мійнійстрлігі уөмірзақ шүкеев мырзаның уөзі қатысып //→ ауылдық /үкүметтік емес ұйымдарының → // бәрі жыйналып → // сол жерде үлкен жаңағы → // йекі күндүк форұум жасады да → // ақыр айағында → // керек десеңіздер → // ауылдық / үкүметтік йемес ұйымдардың → // коалійцыйасы құрылды ↓ /// ↑ біздің мақ̊сатымыз / қазір / мысалы / денсаулық бағытында / білім бағытында → // үкүметтік йемес ұйымдармен → // сол мійнійстрліктердің арасын жарыстырұу → // солардың бірге жұмыс істеуіне жағдай жасау → // және соның бір стратегыйалық жоспарын байандау↓/// |
↑бұл ашық форматта уөтөтүң⁀гездесүу ↓ /// ↑қысқасы / сол мійнійстрліктің бағытында жұмұс істейтін → // азаматтық⁀қоғам → // қоғамдығ⁀ұйұмдар → // қалай уолармем бірлесе жұмұс істеу ͡герек ↑ // қалай стратегійалық ͡пірімем⁀бірін жарыстырұу ͡герек ↑ // йолардың жұмұстары → // сонда⁀ғана нәтійже ͡б̊еретіні ͡б̊елгілі ↓ /// ↑сондұқтан / уосұ мәселелер ͡б̊олады ↓ /// ↑бұл / және уосұдам⁀бір⁀ай бұрұм басталған → // ауұлшарұуашылығ⁀мійнійстрлігі уөмүрзақ ⁀шүкөөв мырзаның уөзү⁀ғатысып → // ауұлдұқ / үкүмөттүг йемес ұйұмдарының → // бәрі жыйналып → // сол жерд'үлкөн жаңағы → // йекігүндүк форұум жасады⁀да → // ақыр айағында → // керек десеңіздер / ауұлдұқ / үкүмөттік йемес ұйұмдардың → // коалійцыйасы құрұлдұ ↓ /// ↑ біздің мақ̊сатымыз → // қәзір / мысалы / денсаулұқ ͡пағытында → // білім бағытында → // үкүмөттік йемес ұйұмдармен → // сол мійнійстрліктердің арасын жарыстырұу → // солардың бірге жұмұс істеуүне жағдай жасау → // және сонұң бір стратегійалық жоспарым⁀байандау ↓ /// |
Бұл ашық форматта өтетін кездесу. Қысқасы, сол министрліктің бағытында жұмыс істейтін азаматтық қоғам қоғамдық ұйымдар, қалай олармен бірлесе жұмыс істеу керек, қалай стратегиялық бірімен бірін жарыстыру керек, олардың жұмыстары сонда ғана нәтиже беретіні белгілі. Сондықтан осы мәселелер болады. Бұл және осыдан бір ай бұрын басталған Ауыл шаруашылық министрлігі Өмірзақ Шүкеев мырзаның өзі қатысып, ауылдық үкіметтік емес ұйымдарының бәрі жиналып, сол жерде үлкен жаңағы екі күндік форум жасады да, ақыр аяғында, керек десеңіздер, ауылдық үкіметтік емес ұйымдардың коалициясы құрылды. Біздің мақсатымыз қазір, мысалы, денсаулық бағытында, білім бағытында үкіметтік емес ұйымдармен сол министрліктердің арасын жарыстыру, солардың бірге жұмыс істеуіне жағдай жасау және соның бір стратегиялық жоспарын баяндау. |
Дос Көшім
|
▶
|
↑йөте қажетті мәселе де ↓ /// ↑ себебі / әрійне / йегер үкімет → // бійлік тек қана мен білем десе ↑ // бұл алысқа бармайтын бійлік та ↓ /// ↑ бійлік уөзінің реформасын → // бійлік уөзінің алдында тұрған жоспарын → // халықпен / азаматтық қоғаммен / бірлесе уотырып → // түсіндіре уотырып → // қолдауын ала уотырып → // жұмыс істеу керек та → // сондықтан мійнійстрліктердің келүуі → // уолардың арасындағы байланысты нығайтұу → // менің уойымша → // біздің эканомыйкалық / әлеуметтік бағыттағы → // реформаларымызға / үлкен қолдау болады ↓ /// |
↑уөтө⁀ғажетті мәселе⁀де ↓ /// ↑себ̊еб̊і / әрійне / йегер үкүмөт → // бійлік текқана мем⁀білем десе↑ // бұл алысқа ͡б̊армайтым⁀бійлік⁀та ↓ /// ↑ бійлік үуөзүнүң іреформасын → // бійлік уөзүнүң алдында тұрған жоспарын → // халықпен / азаматтық қоғаммен / бірлесе уотұрұп → // түсүндүре уотұрұп → // қолдауұн ала уотұрұб̊ → // жұмұс істеу ͡герек⁀та → // сондұқтан мійнійстрліктердің ͡гелүуү → // уолардың арасындағы ͡б̊айланысты нығайтұу → // менің уойұмша → // біздің эканомұйкалық / әлеумөттүк / бағыттағы → // іреформаларымызға / үлкөн қолдау ͡б̊олады↓/// |
Өте қажетті мәселе де. Себебі, әрине, егер үкімет, билік тек қана мен білем десе, бұл алысқа бармайтын билік та. Билік өзінің реформасын, билік өзінің алдында тұрған жоспарын халықпен, азаматтық қоғаммен бірлесе отырып, түсіндіре отырып, қолдауын ала отырып жұмыс істеу керек та. Сондықтан министрліктердің келуі, олардың арасындағы байланысты нығайту, менің ойымша, біздің экономикалық, әлеуметтік бағыттағы реформаларымызға үлкен қолдау болады. |
Дос Көшім
|
▶
|
↑шындығында / менің уөзімнің жеке көзқарасым → // үлкен бір жетістікке жеттік деп айта алмаймыз да ↑ /// ↑себебі / бұл йекімың үшінші жылғы → // алғашқы форұумда → // презійденттің айтқан мәселесі бар тұғын → // үкүмет пенен азаматттық қоғам → // бірлесе уотырып жұмыс істеу керек→ // йекеуінде серіктестік болұу керек ↓ /// ↑серіктес деген / біреуіне біреуі → // не дейміз жаңағы → // біреуімен біреуі → // біреуі аға → // біреуі іні сыйақты → // әйтпесе біреуіне біреуі → // бұйрық беретіндей деңгей йемес → // тең дәреже болұу керек → // азаматтық қоғам менен бійлік → // йекеуінің тең дәрежелігін ұстау ↓ /// ↑сонымен қоса / азаматтық қоғамды дамытұу үшүн не керек ↑ /// ↑ азаматтық қоғамды дамытұу үшүн → // ұйымдар керек → // неше түрлү үкіметтік йемес ұйымдардың → // бағыты болұу керек → // себебі / азаматтық қоғам дегеніміз → // уөте кең мәселе ↓ /// |
↑шындығында / менің уөзүмнүң жеке ͡гөзқарасым → // үлкөм⁀бір жетістікке жеттік деб̊ ͡айт'алмаймыз⁀да ↓ /// ↑ себ̊еб̊і / бұл йекімың үшүншү жылғы → // алғашқ̊ы форұумда → // презійденттің айтқан мәселесі ͡б̊артұғұн → // үкүмөт пенен азаматттық қоғам → // бірлесе уотұрұб̊ жұмұс істеу ͡герек→ // йекеуүнде серіктестік болұу ͡герек ↓ /// ↑ серіктес теген / біреуүнө ͡б̊іреуү → // не⁀дейміж⁀жаңағы → // біреуүмөм⁀ біреуү → // біреу'аға → // біреу'іні сыйақты → // әйтпесе ͡б̊іреуүнө ͡б̊іреуү → // б̊ұйрұқ ͡перетіндей деңгей йемес → // тең дәреже ͡б̊олұу ͡герек → // азаматтық қоғам менем⁀бійлік → // йекеуүнүң тең дәрежелігін ұстау ↓ /// ↑ сонұмең⁀ғоса / азаматтық қоғамды дамытұу⁀үшүн не ͡герек ↓ /// ↑ азаматтық қоғамды дамытұу⁀үшүн → // ұйұмдар ͡герек→ // нешетүрл'үкүмөттік йемес ұйұмдардың → // бағыты ͡б̊олұу ͡герек → // себ̊еб̊і / азаматтық қоғам дегеніміз → // уөте ͡гең мәселе ↓ /// |
Шындығында, менің өзімнің жеке көзқарасым, үлкен бір жетістікке жеттік деп айта алмаймыз да. Себебі бұл 2003 жылғы алғашқы форумда президенттің айтқан мәселесі бар тұғын. Үкімет пенен азаматттық қоғам бірлесе отырып жұмыс істеу керек, екеуінде серіктестік болу керек. Серіктес деген біреуіне біреуі, не дейміз жаңағы, біреуімен біреуі, біреуі аға, біреуі іні сияқты, әйтпесе біреуіне біреуі бұйрық беретіндей деңгей емес тең дәреже болу керек, азаматтық қоғам менен билік екеуінің тең дәрежелігін ұстау. Сонымен қоса азаматтық қоғамды дамыту үшін не керек? Азаматтық қоғамды дамыту үшін ұйымдар керек, неше түрлі үкіметтік емес ұйымдардың бағыты болу керек, себебі азаматтық қоғам дегеніміз өте кең мәселе. |
Дос Көшім
|
▶
|
↑ бұған діній ұйымдар да кіреді → // бұған сайасый партыйалар да → // кәсіподақ та кіреді → // керек десеңіздер → // кскылар да кіреді → //уойлап қарасаң / тек үкіметтік йемес ұйым йемес ↓ /// ↑йенді уоның ішінде / біздің жаңағы / ұйымымыздың азаматтық алійансымыз→ // біз /қазақ̊стандағы үкіметтік йемес ұйымдардың → // белгілі бір бөлігін ғана біріктіріп уотырмыз → // бірақ / сол үкіметтік йемес ұйымдардың → // азаматтық қоғамның → // барлық уөзекті мәселелерін → // біз қазіргі кезде форұумға шығарып уотырмыз да ↑ // тек қана жаңағы → //азаматтық алійанстың деңгейінде → // қалып қойып уотырған жоқпыз ↓ /// ↑ сондықтан уосы жердегі → // үкіметтің уосы мәселені түсіне білүуі → // және уосыған байланысты → // жаңағы үкіметтік йемес ұйымдар құрұу үшін → // уоны қаржыландырұу үшін → // уолармен бірлесе жұмыс үшін → // қаржы мәселесі де шешілүу керек → // заңдық мәселе де шешілүу керек ↓ /// |
↑ бұған діній ұйұмдар⁀да ͡гіреді → // бұған сайасый партыйалар⁀да → // кәсіподақ⁀та ͡гіреді → // керек десеңіздер → // кскылар⁀да ͡гіреді → // уойлап қарасаң / тег⁀үкүмөттік йемес ұйұм йемес ↓ /// ↑ йенді уонұң ішінде / біздің жаңағы / ұйұмұмыздың азаматтығ⁀алійансымыз → // біз / қазағыстандағ'үкүмөттік йемес ұйұмдардың → // белгілі ͡б̊ір ͡б̊өлүгүн⁀ғана ͡б̊іріктіріп йотұрмұз → // бірақ / сол үкүмөттік йемес ұйұмдардың → // азаматтық қоғамның → // барлық йөзөктү мәселелерін → // біз⁀ғазіргі ͡гезде форұумға шығарып уотұрмұз⁀да ↑ // текқана жаңағы → // азаматтық алійанстың деңгейінде → // қалып қойұп уотұрған жоқпұз ↓ /// ↑ сондұқтан уосұ жердегі → // үкүмөттің уосұ мәселені түсүнө ͡б̊ілүуү → // және уосұғам байланысты → // жаңағ'үкүмөттік йемес ұйұмдар ғұрұ'үшүн → // уонұ қаржыландырұ'үшүн → // уолармем бірлесе жұмұс үшүн → // қаржы мәселесі⁀де шешілүу ͡герек→ // заңдығ⁀мәселе⁀де шешілүу ͡герек ↓ /// |
Бұған діни ұйымдар да кіреді, бұған саяси партиялар да, кәсіподақ та кіреді, керек десеңіздер КСК-лар да кіреді, ойлап қарасаң тек үкіметтік емес ұйым емес. Енді оның ішінде біздің жаңағы ұйымымыздың, азаматтық альянсымыз, біз Қазақстандағы үкіметтік емес ұйымдардың белгілі бір бөлігін ғана біріктіріп отырмыз, бірақ сол үкіметтік емес ұйымдардың, азаматтық қоғамның барлық өзекті мәселелерін біз қазіргі кезде фоумға шығарып отырмыз да, тек қана жаңағы азаматтық альянстың деңгейінде қалып қойып отырған жоқпыз. Сондықтан осы жердегі үкіметтің осы мәселені түсіне білуі және осыған байланысты жаңағы үкіметтік емес ұйымдар құру үшін, оны қаржыландыру үшін, олармен бірлесе жұмыс үшін қаржы мәселесі де шешілу керек, заңдық мәселе де шешілу керек. |
Дос Көшім
|
▶
|
↑ былайда кез келген мемелекетте → // сол жерде тіркелген → // белгілі бір халықаралық ұйымдар → // қорлар жұмыс істейді → //бұл йенді / барлық жерде бар ↓ /// ↑ бізде де / мысалы / кезіндегі тоқсан үшінші жылдары → // сорос қоры болды → // фрійдрійх эберт атындағы → // германыйаның қорлары болды → // басқа да қорлар бар → // уолар жұмыс істейді ↓ /// ↑осыдан / үш төрт жыл бұрын іресейде → // бұлардың бәрін белгілі бір → // не дейміз / жаңағы → // белгілі бір / сайасый серіктермен деп айтайық → // бұлардың бәрін бір → // шетелдің агенттері сыйақты → // қабылдау болды ↓ /// ↑ бұндай мәселе бізге де келіңкіреді → // бірақ менің уөз уойымша → // қазақ̊станда тіркелген → // және қазақ̊станның белгілі бақылауында тұрған → // ұйұмдардың қазақ̊стандағы азаматтық қоғамға → // не болмаса / басқа да салаларға көмектесуі → // бұл халықаралық қорлардың негізгі мақ̊саты ↓ /// ↑ сондықтан біз / уолармен де / бірге жұмыс істеудің жолдарын → // қарастыруымыз керек ↓ /// ↑ сондықтан / уоларды шақырғанымыздың да себебі сол ↓ /// ↑ міне біз / мынандай алға қойған мақ̊саттарымыз бар → // қалай біз бірлесе жұмыс істей аламыз → // кім кімге көмектесе алады ↓ /// |
↑ былайда ͡гез⁀гелген мемелекетте → // сол жерде тіркелген → // белгілі ͡б̊ір халықаралығ⁀ұйұмдар → // қорлар жұмұс істейді → // бұл йенді / барлығ⁀жерде ͡б̊ар ↓ /// ↑ бізде⁀де / мысалы / кезіндегі тоқ̊сан үшүншү жылдары → // сорос қорұ ͡б̊олдұ → // фридрих эб̊ерт атындағы → // германыйаның ͡ғорлары ͡б̊олдұ → //басқа⁀да ͡ғорлар ͡б̊ар → // уолар жұмұс істейді ↓ /// ↑ уосұдан / үш төрт ͡шыл бұрұн іресейде → // бұлардың бәрім⁀белгілі ͡б̊ір → // не⁀дейміз ↑ // жаңағы → // белгілі ͡б̊ір / сайасый серіктермен деб̊ ͡айтайық → // бұлардың бәрім⁀бір → // шетелдің агенттері сыйақты → // қаб̊ылдау ͡б̊олдұ → // бұндай мәселе ͡б̊ізге⁀де ͡геліңкіреді → // бірағ⁀менің уөз уойұмша → // қазағыстанда тіркелген → // және қазағыстанның белгілі ͡б̊ақылауұнда тұрған → // ұйұмдардың /͡ қазағыстандағы / азаматтық қоғамға → // не ͡б̊олмаса / басқа⁀да салаларға ͡гөмөктөсүуү → // бұл / халықаралық қорлардың негізгі мақ̊саты ↓ /// ↑ сондұқтам⁀біз / уолармен⁀де / бірге жұмұс істеудүң жолдарын → // қарастырұуұмұз⁀герек ↓ /// ↑ сондұқтан / йоларды шақырғанымыздың⁀да себ̊еб̊і сол ↓ /// ↑ міне ͡б̊із / мынандай алға ͡ғойған мақ̊саттарымыз ͡б̊ар → // қалай біз ͡б̊ірлесе жұмұс істей аламыз → // кім ͡гімге ͡гөмөктөс'алады ↓ /// |
Былайда кез келген мемелекетте сол жерде тіркелген белгілі бір халықаралық ұйымдар, қорлар жұмыс істейді, бұл енді барлық жерде бар. Бізде де мысалы кезіндегі 93-жылдары Сорос қоры болды, Фридрих Эберт атындағы Германияның қорлары болды, басқа да қорлар бар, олар жұмыс істейді. Осыдан 3-4 жыл бұрын Ресейде бұлардың бәрін белгілі бір, не дейміз жаңағы, белгілі бір саяси серіктермен деп айтайық, бұлардың бәрін бір шетелдің агенттері сияқты қабылдау болды.
Бұндай мәселе бізге де келіңкірер еді, бірақ менің өз ойымша Қазақстанда тіркелген және Қазақстанның белгілі бақылауында тұрған ұйымдардың Қазақстандағы азаматтық қоғамға, не болмаса басқа да салаларға көмектесуі - бұл халықаралық қорлардың негізгі мақсаты. Сондықтан біз олармен де бірге жұмыс істеудің жолдарын қарастыруымыз керек.Сондықтан оларды шақырғанымыздың да себебі сол. Міне, біз мынандай алға қойған мақсаттарымыз бар, қалай біз бірлесе жұмыс істей аламыз, кім-кімге көмектесе алады. |
Дос Көшім
|
▶
|
↑себебі / қәзіргі кездердегі білеміз уөзіміз → // дестрүуктійвті діній ағымдар бар → // кейбір ұуақыттарда → // шетелдегі белгілі бір → // не дейміз → // ійдеалогыйалық тұрғыда жұмыс істейтіндер → // уолар кей ұуақыттарда шындығында да → // белгілі бір үкіметтік йемес → // ұйымдармен жұмыс істейді → // уол анық нәрсе ↓ /// ↑сондықтан / уолардың жұмысының бағыт-бағдарын → // үкімет те / бақылап уотырұу керек → // шындығында / азаматтар да бақылап уотырұу керек → // йегер былай ашып қарасақ ↓ /// ↑ бірақ мен уосы ұуақытқа дейін → // жұмыс істеген ұуақыттарда → // қазақ̊станда бір уондай → // үкіметтік йемес ұйымдардың → // сондай жолға түсіп кеткенін → // уөз басым көрген жоқпын → // ашық айтайын ↓ /// |
↑себ̊еб̊і / қәзіргі ͡гездердегі⁀б̊ілеміз уөзүмүз → // дестрүуктійвті діній ағымдар ͡б̊ар → // кейб̊ір ұуақыттарда → // шетелдегі ͡б̊елгілі ͡б̊ір → // не⁀ дейміз → // ійдеалогійалық тұрғұда жұмұс істейтіндер → // уолар ͡гей ұуақыттарда шындығында⁀да → // белгілі ͡б̊ір үкүмөттік йемес → // ұйұмдармен жұмұс істейді → // уол анық нәрсе ↓ /// ↑ сондұқтан / уолардың жұмұсұның бағыт-пағдарын → // үкүмөт⁀те / бақылап уотұрұу ͡герек → //шындығында / азаматтар⁀да ͡б̊ақылап уотұрұу ͡герек → // йегер ͡б̊ылай ашып қарасақ ↓ /// ↑ бірағ⁀мен уосұ ұуақытқа⁀дейін → // жұмұс істеген ұуақыттарда → // қазағыстанда ͡б̊ір уондай → // үкүмөттік йемес ұйұмдардың → // сондай жолға түсүп кеткенін → // уөз ͡б̊асым ͡гөргөн жоқпұн → // ашығ⁀айтайын ↓ /// |
Себебі қазіргі кездердегі білеміз өзіміз, деструктивті діни ағымдар бар, кейбір уақыттарда шетелдегі белгілі бір, не дейміз, идеологиялық тұрғыда жұмыс істейтіндер, олар кей уақыттарда, шындығында да, белгілі бір үкіметтік емес ұйымдармен жұмыс істейді, ол анық нәрсе. Сондықтан олардың жұмысының бағыт-бағдарын үкімет те бақылап отыру керек, шындығында, азаматтар да бақылап отыру керек егер былай ашып қарасақ. Бірақ мен осы уақытқа дейін жұмыс істеген уақыттарда Қазақстанда бір ондай үкіметтік емес ұйымдардың сондай жолға түсіп кеткенін өз басым көрген жоқпын, ашық айтайын. |
Дос Көшім
|
▶
|
↑йең басты себептері → // ауылдық / үкіметтік йемес ұйымдар → // әріптестіктен басталған → // уодан жоғарырақ алайық̊шы → // қазақ тілді / үкіметтік йемес ұйымдардың → // уөзінің белгілі проблемасы бар ↓ /// ↑ бұл бұлардың шындығындағы → // біліктілігінің / дайындықтарының/ әлеуеттерінің төмендігі ↓ /// ↑ мен / уоның себебін айтайын ↓ /// ↑ тоқсаныншы жылдары → // алғаш ірет үкіметтік↑йемес ұйымдарды уоқытқан ыуақытта → // бұл йенді демократыйаның бір ійнстійтуты ғой → // бізде негізінен / жаңағы → // халықаралық ұйымдар → // амерійкалықтар деген уосылар ыоқытты → // бұлардың бәрі → // тек қана / ағылшын / уорыс тілінде уоқытты ↓ /// ↑ қазақ тілінде уоқытұу болмады ↓ /// ↑ сонымен біздер ↓ /// |
↑йең басты себ̊ептері → // ауұлдұқ /үкүмөттік йемес ұйұмдар → // әріптестіктем⁀басталған → // уодан жоғарырағ⁀алайық̊шы → // қазақтілді / үкүмөттік йемес ұйұмдардың → // уөзүнүң белгілі проблемасы⁀б̊ар ↓ /// ↑ бұл бұлардың шындығындағы → // біліктілігінің / дайындықтарының / әлеуеттерінің төмөндүгі ↓ /// ↑ мен / уонұң себ̊еб̊ін айтайын ↓ /// ↑ тоқ̊саныншы жылдары → // алғаш ірет үкүмөттік йемес ұйұмдарды уоқұтқан ұуақытта → // бұл йенді демакратыйаның бір ійнстійтұутұ⁀ғой → // бізде негізінен / жаңағы → // халықаралығ⁀ұйұмдар → // амерійкалықтар деген уосұлар уоқұттұ → // бұлардың бәрі → // текқана / ағылшын → // уорұс тілінде уоқұтұу ↓ /// ↑ қазақ тілінде уоқұтұу ͡б̊олмады ↓/// ↑ сонұмем⁀біздер ↓ /// |
Ең басты себептері ауылдық үкіметтік емес ұйымдар әріптестіктен басталған, одан жоғарырақ алайықшы, қазақ тілді үкіметтік емес ұйымдардың өзінің белгілі проблемасы бар. Бұл бұлардың шындығындағы біліктілігінің, дайындықтарының, әлеуеттерінің төмендігі. Мен оның себебін айтайын. 90-жылдары алғаш рет үкіметтік емес ұйымдарды оқытқан уақытта, бұл енді демократияның бір институты ғой, бізде негізінен жаңағы халықаралық ұйымдар, америкалықтар деген осылар оқытты, бұлардың бәрі тек қана ағылшын, орыс тілінде оқытты, қазақ тілінде оқыту болмады. Сонымен біздер... |
Дос Көшім
|
▶
|
↑иә / дамымай қалдық ↓ /// ↑ шындығында / мен уол жерде → // мен / біраз жұмыс істеуге тырыстық →// көтердік →// бірақ / шамамыз уонша жетпеді ↓ /// ↑ қазір / соның зардабын тартып уотырмыз ↓ /// ↑ керек десеңіздер / мен уосыдан бір апта бұрын →// көк̊шетау / петропавл / қостанайда / үкіметтік йемес ұйымдарды →// уоқытұуға барып қайттым ↓ /// ↑ сонда / айтып жатыр →// уотыз жылдың ішінде →// қазақ тілінде үкіметтік йемес ұйымдарға →// тренійнг жасаймын деп келген →// тек /сіздер деді→// уотыз жылдың ішінде↓ /// |
↑ійә / дамымай⁀ғалдық ↓ /// ↑ шындығында / мен уол жерде → // мен / біраз жұмұс істеуге тырыстық → // көтөрдүк → // бірақ / шамамыз уонша жетпеді ↓ /// ↑ қәзір / сонұң зардаб̊ын тартып уотұрмұз ↓ /// ↑ керек⁀тесеңіздер / мен уосұдам⁀бір апта ͡б̊ұрұн → // көк̊шетау / петропавл / қостанайда / үкүмөттік йемес ұйұмдарды → // уоқұтұуға ͡б̊арып қайттым ↓ /// ↑ сонда / айтып⁀жатыр → // уотұжжылдың ішінде → // қазақ тілінде үкүмөттік йемес ұйұмдарға → // тренійңг жасаймын⁀деп⁀келген → // тек / сіздер деді → // уотұжжылдың ішінде ↓ /// |
Иә, дамымай қалдық. Шындығында, мен ол жерде мен біраз жұмыс істеуге тырыстық, көтердік, бірақ шамамыз онша жетпеді. Қазір соның зардабын тартып отырмыз. Керек десеңіздер, мен осыдан бір апта бұрын Көкшетау, Петропавл, Қостанайда үкіметтік емес ұйымдарды оқытуға барып қайттым. Сонда айтып жатыр: - 30 жылдың ішінде қазақ тілінде үкіметтік емес ұйымдарға тренинг жасаймын деп келген тек сіздер, - деді 30 жылдың ішінде. |
Дос Көшім
|
▶
|
↑болмаған / тек қана уорыс тілінде уөтеді де →// қазақтілді / үкіметтік йемес ұйымдар →// қазақ тілді бір бастамашыл топтар →// азаматтар белсенді →// уолар шындығында →// жолдың жійегінде қалып уотыр ↓ /// ↑ сондықтан / бұл да бір үлкен бір проблема ↓ /// ↑ бізде уоны оқытатын →// шындығында тренерлер де дайындамаппыз →// уосы ұуақытқа дейін ↓ /// ↑ қысқасы / біз уосылардың бәрін →// уөз көзүмізбен көрүп →// жаңағы сіз айтпақ̊шы →// уосының бәрін →// сол уоблыстарда кездесүулер жасап →// соның бәрін дайындап келдік та ↑ // уосы форұумға / уосының бәрін алып келдік →// бүгүнгі болып жатқан↓/// |
↑болмаған / текқана уорұстілінде уөтөдү⁀де // → қазақ тілді / үкүмөттік йемес ұйұмдар → // қазақтілді ͡б̊ір ͡б̊астамашыл топтар → // азаматтар белсенді → // уолар шындығында → // жолдұң жійегінде⁀ғалып уотұр ↓ /// ↑ сондұқтан / бұл⁀да ͡б̊ір үлкөм⁀бір проблема ↓ /// ↑ бізде уонұ уоқұтатын → // шындығында тренерлер⁀де дайындамаппыз → // уосұ ұуақытқа дейін ↓ /// ↑ қысқасы / біз уосұлардың бәрін → // уөз⁀гөзүмүзб̊өң⁀гөрүп → // жаңағы сіз айтпақ̊шы → // уосұнұң бәрін → // сол уоблұстарда ͡гездесүулөр жасап → // сонұң бәрін дайындап келдік⁀та ↑ // уосұ форұумға уосұнұң бәрін алып келдік → // бүгүңгү ͡б̊олұб̊ жатқан ↓ /// |
Болмаған, тек қана орыс тілінде өтеді де, қазақ тілді үкіметтік емес ұйымдар, қазақ тілді бір бастамашыл топтар, азаматтар белсенді, олар, шындығында, жолдың жиегінде қалып отыр. Сондықтан, бұл да бір үлкен бір проблема. Бізде оны оқытатын, шындығында, тренерлер де дайындамаппыз осы уақытқа дейін. Қысқасы, біз осылардың бәрін өз көзімізбен көріп, жаңағы сіз айтпақшы, осының бәрін сол облыстарда кездесулер жасап, соның бәрін дайындап келдік та, осы форумға осының бәрін алып келдік бүгінгі болып жатқан. |
Дос Көшім
|
▶
|
↑менің уойымша / уосы бағытта / быйыл негізгі мәселе жасалды ↓ /// ↑ бұл арнайы мійнійстрліктің құрылуы ↓ /// ↑дархан кәлетаев басқаратын → // азаматтық дамұу мійнійстрлігі ↓ /// ↑ бұл шындығында да / уосы бүгінгі біздің → // айтып уотырған әңгімемізді → // мемлекеттік деңгейде → // азаматтық алійанс пен → // азаматтық қоғаммен → // бірлесе жұмыс істеудің → // негізгі бағыты / уосы болды да ↓ /// ↑ йенді уосыдан кейін барып → // жаңағы форұумдарда → // уосының әрі қарап жүретін → // белгілі бір жоспары талқыланады ↓ /// ↑ қандай деңгейде → // жаңағы / азаматтық қоғамды дамытұудың → // жолдары бар → // және соның нәтижесі → // қандай болмақ ↑ // себебі / бұл жаңағы презійденттің → // серіктестік деп айтып уотырғаны → // бұл тағы да / айтайын → // тең дәрежеде жұмыс істеудің жолдары → // бұл / шындығында қыйындау ↓ /// ↑ билік әр ұуақыттарда / жаңағы / не дейміз / бірінші уорында тұрғысы келеді → // бійлік әр ұуақыттарда → // |
↑ менің уойұмша / уосұ ͡б̊ағытта / быйыл негізгі мәселе жасалды ↓ /// ↑ бұл арнайы мійнійстрліктің ͡ғұрұлұуұ ↓ /// ↑ дархаң⁀гәлетаев басқаратын → // азаматтығ ͡дамұу мійнійстрлігі ↓ /// ↑ бұл шындығында⁀да / уосұ ͡б̊үгүңгү ͡б̊іздің → // айтып уотұрған әңгімемізді → // мемлекеттік деңгейде //→ азаматтығ⁀алійанс⁀пен → // азаматтық қоғаммен → // бірлесе жұмұс істеудүң → // негізгі ͡б̊ағыты / уосұ ͡б̊олдұ⁀да ↓ /// ↑ йенді уосұдаң⁀гейім⁀барып → // жаңағы форұумдарда → // уосұнұң әрі ͡ғараб̊ жүрөтүн → // белгілі ͡б̊ір жоспары талқыланады ↓ /// ↑ қандай деңгейде → // жаңағы / азаматтық қоғамды дамытұудұң → // жолдары ͡б̊ар → // және сонұң нәтійжесі → // қандай⁀б̊олмақ ↑ // себ̊еб̊і / б̊ұл жаңағы презійденттің → // серіктестік деб̊ ͡айтып уотұрғаны → // бұл тағы⁀да / айтайын → // тең дәрежеде жұмұс істеудүң жолдары → // бұл / шындығында ͡ғыйындау ↓ /// ↑ бійліг⁀әрұуақыттарда / жаңағы / не⁀дейміз / бірінші уорұнда тұрғұсұ ͡геледі → // бійліг / әр ұуақыттарда → // |
Менің ойымша, осы бағытта биыл негізгі мәселе жасалды. Бұл арнайы министрліктің құрылуы. Дархан Кәлетаев басқаратын азаматтық даму министрлігі. Бұл шындығында да, осы бүгінгі біздің айтып отырған әңгімемізді мемлекеттік деңгейде азаматтық альянс пен азаматтық қоғаммен бірлесе жұмыс істеудің негізгі бағыты осы болды да. Енді осыдан кейін барып жаңағы форумдарда осының әрі қарап жүретін белгілі бір жоспары талқыланады. Қандай деңгейде жаңағы азаматтық қоғамды дамытудың жолдары бар және соның нәтижесі қандай болмақ, себебі бұл жаңағы президенттің серіктестік деп айтып отырғаны, бұл тағы да айтайын, тең дәрежеде жұмыс істеудің жолдары, бұл шындығында қиындау. Билік әр уақыттарда, жаңағы не дейміз, бірінші орында тұрғысы келеді, билік әр уақыттарда |
Дос Көшім
|
▶
|
не дейміз / жол көрсеткісі келетін сыйақты ↓ /// ↑ азаматтық қоғам уоз қөзқарасы бар → // уолар да / уосы қазақ̊станның болашағы үшін → // эканомыйкалық / әлеуметтік дамұуы үшін жұмыс істейтін топ → // және йең бастысы → // убұлар уөзінің пайдасы үшін → // жұмыс істмейді → // уөзінің қалтасы үшін → // жұмыс істемейді → // бұлар қоғам үшін жұмыс істейтіндер ↓ /// ↑ себебі / уөзіміздің йерек̊шелік → // үкіметтік йемес ұйымдардың → // бұл пайда табұушы ұйым йемес ↓ /// ↑ бұлар некамерческій дейді → // камерцыйалық йемес ұйымдар бұлар ↓ /// ↑ сондықтан бұндай топты → // және бұлардың бәрі йенді → // сол жердегі жергілікті жерлердегі → // йең белсенді топтың мүшелері → // уосындай ұйым құрып → // біз уосы мемлекетімізге → // халқымызға / тұрғындарға / жағдай жасайық деген → // әрқайсысы / әртүрлі ↓ /// ↑ біреулері мүмкін жаңағы → // не дейміз / сайлауды бақылаумен → // айналысатын шығар → // йенді біреуі қазақ тілін уоқытұумен айналысатын шығар → // йенді біреулері / көшенің аттарын ауыстырұу → // йенді қазіргі кездерде көп → // уономастыйка мәселесімен → // әрқайсысының бағыты әртүрлі → // бірақ / сол бір/ тамыры сыйақты да адамның ↓ /// ↑ иә / сайып келген ұуақыттарда → // бұның бәрі уосы қазақ йелінің → // қазақ̊стан мемлекетінің → // әрі қарап дамытұуына → // қолдан келгенше көмек жасау↓ /// |
не⁀дейміз / жол⁀гөрсөткүсі ͡гелетін сыйақты → // азаматтық қоғам уөз⁀ғөзқарасы ͡б̊ар→ // уолар⁀да / уосұ⁀ғазағыстанның болашағ'үшүн → // эканомійкалық / әлеуметтік дамұу⁀үшүн → // жұмұс істейтін топ → // және йең бастысы → // убұлар уөзүнүң пайдас'үшүн → // жұмұс істмейді /→ уөзүнүң ͡ғалтас'үшүн → // жұмұс істемейді → // бұлар⁀ғоғам⁀үшүн жұмұс істейтіндер ↓ /// ↑ себ̊еб̊і / уөзүмүздің йерек̊шелік → // үкүмөттік йемес ұйұмдардың → // бұл пайда таб̊ұуш'ұйұм йемес ↓ /// ↑ бұлар некаммерческій дейді → // каммерцыйалық йемес ұйұмдар ͡б̊ұлар ↓ /// ↑ сондұқтам⁀бұндай топтұ → // және ͡б̊ұлардың бәрі йенді → // сол жердегі жергілікті жерлердегі → // йең белсенді топтұң мүшөлөрі → // уосұндай ұйұм⁀ғұрұп → // біз уосұ мемлекетімізге → // халқымызға / тұрғұндарға / жағдай жасайығ ͡деген → // әрғайсысы / әртүрлү ↓ /// ↑ біреулері мүмкүн жаңағы → // не⁀дейміз / сайлауды ͡б̊ақылаумен → // айналысатын шығар → // йенді ͡б̊іреуү қазақтілін уоқұтұумен айналысатын шығар → // йенді ͡б̊іреулері / көшөнүң аттарын ауұстырұу → // йенді / қәзіргі ͡гездерде ͡гөп → // уономастыйка мәселесімен → // әрғайсысының бағыты → // әртүрлү / бірақ / сол бір / тамыры сыйақты⁀да адамның ↓/// ↑ ійә / сайып келген ұуақыттарда → // бұнұң бәрі уосұ қазақ йелінің → // қазағыстан мемлекетінің → // әрі ͡ғарап дамытұуұна → // қолдаң⁀гелгенше ͡гөмөг⁀жасау ↓ /// |
не дейміз, жол көрсеткісі келетін сияқты. Азаматтық қоғам өз қөзқарасы бар, олар да осы Қазақстанның болашағы үшін, экономикалық, әлеуметтік дамуы үшін жұмыс істейтін топ және ең бастысы бұлар өзінің пайдасы үшін жұмыс істемейді, өзінің қалтасы үшін жұмыс істемейді, бұлар қоғам үшін жұмыс істейтіндер. Себебі, өзіміздің ерекшелік үкіметтік емес ұйымдардың бұл пайда табушы ұйым емес. Бұлар некоммерческий дейді, коммерциялық емес ұйымдар бұлар. Сондықтан бұндай топты және бұлардың бәрі енді сол жердегі жергілікті жерлердегі ең белсенді топтың мүшелері, осындай ұйым құрып, біз осы мемлекетімізге, халқымызға, тұрғындарға жағдай жасайық деген әрқайсысы әртүрлі. Біреулері мүмкін жаңағы, не дейміз, сайлауды бақылаумен айналысатын шығар, енді біреуі қазақ тілін оқытумен айналысатын шығар, енді біреулері көшенің аттарын ауыстыру, енді қазіргі кездерде көп ономастика мәселесімен, әрқайсысының бағыты әртүрлі, бірақ сол бір тамыры сияқты да адамның. Иә, сайып келген уақыттарда бұның бәрі осы қазақ елінің, Қазақстан мемлекетінің әрі қарап дамытуына қолдан келгенше көмек жасау. |
Дос Көшім
|
▶
|
↑ійә / тұжырымдаманың бірінші бағыты → // бұл шындығында да →// не дейміз / бүкіл адамзаттың → // йеркіндігі мен бостандығы жөнүндегі → // декларацыйадан басталады ↓ /// ↑ уодан кейінгі бөлімдерінде → // азаматтық қоғамды → //дамытұудың жолдары → // жаңағы мен айтпақ̊шы → // қандай ұйымдар / қалай құрылұу керек → // уоның заңдық негіздері → // қалай болұу керек → // уодан кейін әрійне → // соны ұстап тұратындай → // мемлекеттік деңгейдегі көмек → // қаржылары болұу керек → // уоқытұу мәселесі болұу керек → // содан кейін барып қана → // біз нәтійжелерге келеміз да → // уосының барлығы → // жаңағы тұжырымдаманың ішінде → // міндетті түрде бар ↓ /// ↑ уонымен қоса / біз уосыдан бір апта бұрын ғана → // уорал қаласында / батыс қазақ̊стан уоблысында / қоғамдық кеңестердің мәселесін → // талқыладық ↓ /// ↑ неге қоғамдық кеңестерді / қоғамдық кеңес деп атаймыз да ↑ // уоның шындығында / уотыз пайызы → //бұлар депұутаттар мен әкімшіліктің адамдары → // атқарұушы бійліктің ↓ /// ↑ мұның уөзі / біртүрлі нонсенс сыйақты → // қоғамдық кеңес / қоғамдық ұйымдардан болұу керек → // ійә / міндетті түрде ↓ /// ↑ міндетті түрде / әкім болұу керек → // уоблыстың әкімі → // бірақ менің / уөзімнің уойымда → // бұл және көптеген адамдардың уойы → // қоғамдық кеңес / қоғамдық ұйұмдардан / азаматтық қоғамнан тұрұу керек → // әсіресе азаматтық алійанстың башшылары → // сол жерде / қоғамдық кеңестің башшысы → // болұу керек деген мәселені қойып уотырмыз ↓ /// ↑ қысқасы / уол мәселе де талқыланады → // себебі / бұл да / азаматтық қоғамның бір көрүнісі → // бұл да презійденттің уөзінің → // арнайы құрған бір стрұуктұурасы дейміз → // құрылымы жаңағы қоғамдық кеңестер ↓ /// ↑ уолардың жұмысына → // үкіметтік йемес ұйымдардың араласұуы → // және сонымен бірге / жұмыс істеудің жолдарын іздестірүу → // бұл да бүгін талқыланатын мәселе ↓ /// |
↑ ійә / тұжұрұмдаманың бірінші ͡б̊ағыты → // бұл шындығында⁀да → // не⁀дейміз / бүкүл адамзаттың → // йеркіндігі мем⁀бостандығы жөнүндөгү → // декларацыйадам⁀басталады ↓ /// ↑ уодаң⁀гейіңгі ͡б̊өлүмдөрінде → // азаматтық қоғамды → // дамытұудұң жолдары → // жаңағы / мен айтпақ̊шы → // қандай ұйұмдар / қалай⁀ғұрұлұу ͡герек → // уонұң заңдық негіздері → // қалай ͡б̊олұу ͡герек ↑ // уодаң⁀гейін әрійне → // сон'ұстап тұратындай → // мемлекеттік деңгейдегі ͡гөмөк → // қаржылары ͡б̊олұу ͡герек → // уоқұтұу мәселесі ͡б̊олұу ͡герек → // содаң⁀гейім⁀барып қана → // біз нәтійжелерге ͡гелеміз⁀да → // уосұнұң барлығы → //жаңағы /тұжұрұмдаманың ішінде / міндетті түрдө ͡б̊ар ↓ /// ↑ sup>уонұмең⁀ғоса / біз уосұдам⁀бір апта ͡б̊ұрұн⁀ғана → // уорал⁀ғаласында / батыс қазағыстан уоблұсұнда → // қоғамдық кеңестердің мәселесін → // талқыладық ↓ /// ↑ неге⁀ғоғамдық кеңестерді / қоғамдық кеңес⁀теб̊ ͡атаймыз⁀да ↑// уонұң шындығында уотұс⁀пайызы → // бұлар депүутаттар мен әкімшіліктің адамдары → // атқарұушұ бійліктің ↓ /// ↑ мұнұң уөзү / біртүрлү нонсенс сыйақты → // қоғамдық кеңес / қоғамдығ⁀ұйұмдардам⁀болұу ͡герек → // ійә / міндетті түрдө↓ /// ↑ міндетті түрде / әкім болұу ͡герек→ // уоблұстұң әкімі → // бірақ менің / уөзімнің уойұмда → // бұл және ͡гөптөгөн адамдардың уойұ → // қоғамдық кеңес / қоғамдығ⁀ұйұмдардан / азаматтық қоғамнан тұрұу ͡герек → // әсіресе азаматтық алійанстың башшылары → // сол жерде / қоғамдық кеңестің башшысы → // болұу ͡герек деген мәселені ͡ғойұп уотұрмұз ↓ /// ↑ қысқасы / уол мәселе⁀де талқыланады → //себ̊еб̊і / бұл⁀да / азаматтық қоғамның бір ͡гөрүнүсү → // бұл⁀да презійденттің уөзүнүң → // арнайы құрғам⁀бір стрұуктұурасы дейміз → // құрұлұмы жаңағы⁀ғоғамдық кеңестер ↓ /// ↑уолардың жұмұсұна → // үкүмөттік йемес ұйұмдардың араласұуұ → // және сонұмем⁀бірге / жұмұс істеудүң жолдарын іздестірүу → // бұл⁀да ͡б̊үгүн талқыланатын мәселе ↓ /// |
Иә, тұжырымдаманың бірініші бағыты бұл шындығында да, не дейміз, бүкіл адамзаттың еркіндігі мен бостандығы жөніндегі декларациядан басталады. Одан кейінгі бөлімдерінде азаматтық қоғамды дамытудың жолдары жаңағы мен айтпақшы, қандай ұйымдар қалай құрылу керек, оның заңдық негіздері қалай болу керек, одан кейін әрине, соны ұстап тұратындай мемлекеттік деңгейдегі көмек, қаржылары болу керек, оқыту мәселесі болу керек, содан кейін барып қана біз нәтижелерге келеміз да, осының барлығы жаңағы тұжырымдаманың ішінде міндетті түрде бар. Онымен қоса біз осыдан 1 апта бұрын ғана Орал қаласында, Батыс Қазақстан облысында, қоғамдық кеңестердің мәселесін талқыладық. Неге қоғамдық кеңестерді қоғамдық кеңес деп атаймыз да, оның шындығында 30 пайызы бұлар депутаттар мен әкімшіліктің адамдары атқарушы биліктің. Мұның өзі біртүрлі нонсенс сияқты, қоғамдық кеңес қоғамдық ұйымдардан болу керек иә, міндетті түрде. Міндетті түрде әкім болу керек, облыстың әкімі, бірақ менің өзімнің ойымда, бұл және көптеген адамдардың ойы, қоғамдық кеңес қоғамдық ұйымдардан, азаматтық қоғамнан тұру керек, әсіресе азаматтық альянстың басшылары сол жерде қоғамдық кеңестің басшысы болу керек деген мәселені қойып отырмыз. Қысқасы, ол мәселе де талқыланады, себебі бұл да азаматтық қоғамның бір көрінісі, бұл да президенттің өзінің арнайы құрған бір структурасы дейміз, құрылымы, жаңағы қоғамдық кеңестер. Олардың жұмысына үкіметтік емес ұйымдардың араласуы және сонымен бірге жұмыс істеудің жолдарын іздестіру - бұл да бүгін талқыланатын мәселе. |
Дос Көшім
|
▶
|
↑былай да / азаматтық қоғамға → // әйтпесе / үкіметтік йемес ұйымдардың → // дамый келе / партыйаға айналып → //мемлекет басқарып → // уотырғаны бар ↓ /// ↑ мысалы / алпысыншы жылдары // жасылдар шыққан германыйада ↓ /// ↑ қазір жасылдар / германыйаның / төрт партыйасының үшүншісі болып келді → // парламенттің йенді / үштен бірін → // алатын деңгейге жетті ↓ /// ↑ қазір жасылдар йеуропарламенттің → // ішіндегісінің көбісін алып уотыр ↓ /// ↑ қысқасы / йегер үкіметтік йемес ұйымдарды → // дамытып келген ұуақытта → // уолар / йертең үкіметке → // айналұуы / әбден мүмкін ↓ /// |
↑былай⁀да / азаматтық қоғамға → // әйтпесе / үкүмөттік йемес ұйұмдардың → // дамый⁀геле / партыйағ'айналып → // мемлекет⁀пасқарып → // уотұрғаны ͡б̊ар ↓ /// ↑ мысалы / алпысыншы жылдары → // жасылдар шыққан германыйада ↓ /// ↑ қәзір жасылдар / германыйаның / төрт партыйасының үшүншүсү ͡б̊олұп келді → // парламенттің йенді / үштөм⁀бірін алатын деңгейге жетті ↓ /// ↑ қәзір жасылдар йеуропарламенттің → // ішіндегісінің ͡гөб̊үсүн алып уотұр ↓ /// ↑ қысқасы / йегер үкүмөттік йемес ұйұмдарды → // дамытып келген ұуақытта → // уолар /йертең үкүмөтке → // айналуұ / әб̊ден мүмкүн↓/// |
Былай да азаматтық қоғамға, әйтпесе үкіметтік емес ұйымдардың дами келе партияға айналып, мемлекет басқарып отырғаны бар. Мысалы, 60-жылдары жасылдар шыққан Германияда. Қазір жасылдар Германияның 4 партиясының 3-іншісі болып келді, парламенттің енді 3-тен 1-ін алатын деңгейге жетті. Қазір жасылдар еуропарламенттің ішіндегісінің көбісін алып отыр. Қысқасы, егер үкіметтік емес ұйымдарды дамытып келген уақытта олар ертең үкіметке айналуы әбден мүмкін. |
Дос Көшім
|
▶
|
↑бійлікке айналұуы да әбден мүмкін↓/// ↑ демек / сондай күш-құуат бар → // потенцыйал дейді ғой → // уондай мәселе бар → // уондай азаматтар бар ↓ /// ↑ міне / бүгін біздің уосы форұумда уотыр → // солардың бәрі ↓ /// ↑йең бастысы мынау → // мен / бір қазақтың сөзін жақ̊сы көрем қайталауды → // қазақтар ақ̊сақалдарымыз бізге айтады йекен ғой → // жаңағы бата бергенде → // азамат бол дейтін ↓/// ↑азамат бол дегенді → // сійрек айтады йекен ақ̊сақалдар → // себебі азамат уөзінің → // |
↑бійлікк'айналұуұ⁀да әбден мүмкүн ↓ /// ↑ демек / сондай күш-құуат⁀пар → // патенцыйал дейді⁀ғой → // уондай мәселе ͡б̊ар → // уондай азаматтар ͡б̊ар ↓ /// ↑ міне ͡б̊үгүм⁀біздің уосұ форұумда уотұр → // солардың бәрі ↓ /// ↑ йең бастысы мынау → // мен / бір⁀ғазақтың сөзүн жақ̊сы ͡гөрөм⁀ғайталаудұ → // қазақтар ақ̊сақалдарымыз ͡б̊ізг'айтады йекен⁀ғой → // жаңағы / бата ͡б̊ергенде → // азамат⁀пол дейтін ↓ /// ↑ азамат⁀пол дегенді → // сійрег⁀айтады йекен ақ̊сақалдар → // себ̊еб̊і / азамат sup>уөзүнүң → // |
Билікке айналуы да әбден мүмкін. Демек, сондай күш-қуат бар, потенциал дейді ғой, ондай мәселе бар, ондай азаматтар бар. Міне бүгін біздің осы форумда отыр солардың бәрі. Ең бастысы мынау мен бір қазақтың сөзін жақсы көрем қайталауды, қазақтар, ақсақалдарымыз, бізге айтады екен ғой жаңағы бата бергенде, "азамат бол" дейтін. Азамат бол дегенді сирек айтады екен ақсақалдар, себебі азамат өзінің |
Дос Көшім
|
▶
|
↑ійә /ійә / қазіргі / ақ̊сақалдар болсын ↓/// ↑ қарынның қамы мен уөзінің үйінің тіршілігіне йемес → // қоғамды / йелді / уойлайтын адамдар / азаматтар болады йекен ↓ /// ↑ уо: / мынау нағыз азамат йекен деген сөз → // бұны біз / кез келген жерде айта бермеуіміз керек → // себебі азаматтықтың уөзінің мағынасы бар → // ішкі мағынасы бар → // бұл қоғамды бірінші уорынға қойған адамдар ↓ /// ↑ менің уойымша → // міне бүгінгі жыйналып уотырған адамдар → // шындығында / нағыз азаматтар ↓ /// |
↑ йә / йә / қәзіргі / ақ̊сақалдар ͡б̊олсұн ↓ /// ↑ қарынның ͡ғамы мен уөзүнүң үйүнүң тіршілігіне йемес → // қоғамды / йелді / уойлайтын адамдар / азаматтар ͡б̊олады йекен ↓ /// ↑уо: / мынау нағыз азамат ұекен деген сөз → // бұнұ ͡б̊із / кез⁀гелген жерд'айта бермеуүмүз⁀герек → // себ̊еб̊і / азаматтықтың уөзүнүң мағынасы ͡б̊ар → // ішкі мағынасы ͡б̊ар → // бұл ғоғамды ͡б̊ірінші уорұңға ͡ғойған адамдар ↓ /// ↑ менің уойұмша → // міне ͡б̊үгүңгү жыйналып ұотұрған адамдар → // шындығында / нағыз азаматтар ↓ /// |
Иә, иә, қазіргі ақсақалдар болсын. Қарынның қамы мен өзінің үйінің тіршілігіне емес қоғамды, елді ойлайтын адамдар, азаматтар болады екен. О, мынау нағыз азамат екен деген сөз. Бұны біз кез келген жерде айта бермеуіміз керек, себебі азаматтықтың өзінің мағынасы бар, ішкі мағынасы бар, бұл қоғамды бірінші орынға қойған адамдар. Менің ойымша, міне бүгінгі жиналып отырған адамдар, шындығында, нағыз азаматтар. |
Дос Көшім
|
▶
|
↑жоқ / уөте дұрыс айтасыз ↓/// ↑ бұл мәселе де бар ↓ /// ↑ жаңағы кім береді → // сол мұузыканы сұрайды дейді ғой → // қандай ән айтұуды ↓/// ↑ бұл уондай йемес ↓ /// ↑ сондықтан біз → // уосы мәселені де уөзгертейін деп уотырмыз↓ /// ↑жаңағыны беретін ұуақыттарда → // ақ̊шаны жаңағы бөлетін ұуақыттарда → // әркімнің уөзінің жаңағы → // алған жоспары / жобасына байланысты → // уоны шешүу / әйтпесе / соның тақырыптарын ұсынұуға да → // азаматтық қоғам араласады ↓ /// ↑ бұрын көбінесе / үкімет айтатынтұғын / міне мынандай тақырыптар бар → // келіңіздер / алыңыздар ↓/// ↑ уол тақырып мүмкін маған жақпайтын шығар → // уоны мен қоғамдағы → // негізгі тақырып деп / уойламайтын шығармын ↓ /// ↑ сондықтан біздер де → // уөзіміздің тақырыптарымызды берүуге → // тақырып дайындауға да қатысамыз ↓ /// |
↑жоқ / уөтө дұрұс айтасыз ↓ /// ↑ бұл мәселе⁀де ͡б̊ар ↓ /// ↑ жаңағы ͡гім⁀береді → // сол мұузұканы сұрайды дейді⁀ғой → // қандай ән айтұудұ ↓ /// ↑ бұл уондай йемес ↓ /// ↑ сондұқтам⁀біз → //уосұ мәселені⁀де уөзгөртөйін⁀деп уотұрмұз ↓ /// ↑ жаңағыны беретін ұуақыттарда → // ақ̊шаны жаңағы ͡б̊өлөтүн ұуақыттарда → // әргімнің уөзүнүң жаңағы → // алған жоспары / жоб̊асына ͡б̊айланысты → // уонұ шешүу / әйтпесе / сонұң тақырыптарын ұсұнұуға⁀да → // азаматтық қоғам араласады ↓ /// ↑ бұрұң⁀гөб̊үнөсе / үкүмөт айтатынтұғұн / міне мынандай тақырыптар ͡б̊ар → // келіңіздер / алыңыздар ↓ /// ↑ уол тақырып мүмкін маған жақпайтын шығар → //уонұ мең⁀ғоғамдағы → // негізгі тақырып⁀деп / уойламайтын шығармын ↓ /// ↑сондұқтам⁀біздер⁀де → // уөзіміздің тақырыптарымызды ͡б̊ерүугө→ // тақырып дайындауға⁀да ͡ғатысамыз↓/// |
Жоқ, өте дұрыс айтасыз. Бұл мәселе де бар. Жаңағы кім береді, сол музыканы сұрайды дейді ғой, қандай ән айтуды. Бұл ондай емес. Сондықтан біз осы мәселені де өзгертейін деп отырмыз. Жаңағыны беретін уақыттарда, ақшаны жаңағы бөлетін уақыттарда, әркімнің өзінің жаңағы алған жоспары, жобасына байланысты оны шешу әйтпесе соның тақырыптарын ұсынуға да азаматтық қоғам араласады. Бұрын көбінесе үкімет айтатынтұғын "міне мынандай тақырыптар бар, келіңіздер, алыңыздар". Ол тақырып мүмкін маған жақпайтын шығар, оны мен қоғамдағы негізгі тақырып деп ойламайтын шығармын. Сондықтан біздер де өзіміздің тақырыптарымызды беруге, тақырып дайындауға да қатысамыз. |
Дос Көшім
|
▶
|
↑йекіншіден / йенді қазір керек десеңіздер → // мынау респұублійкалық деңгейдегі мійнійстрліктің → // беріп уотырған → // жаңағы / не дейміз → // әлеуметтік тап̊сырыстарына → // уоблыстағылар іренжіп жатыр → // мысалы / айтады да → // бәрін неге ↑ // уөте күшті → // жаңағы / тәжірійбелі үкіметтік йемес ұйымдар → // бұл алматы мен астанада ↓ /// ↑солар алып қойады → // біз далада қаламыз ↓ /// ↑ ал / йенді уоблыстар айтып отыр → // уонда біз / уөзіміз / ақ̊шамызды салайық → // бірақ уол ақ̊ша → // тек қана біздің уоблыстағы → // үкіметтік йемес ұйымдарға берілсін ↓/// ↑ бірақ тарататын → // жаңағы белгілі бір уорталық бар → // уөйткені уолардың адамдары таңдау біледі → // уолардың адамдары жаңағыға → // баға бере біледі → // қысқасы / қазір солардың жолдарын → // іздеп жатырмыз да → // және сіздің айтқан жаңағы → // бұл да мемекеттің ақ̊шасы ғой → // уол мемлекет беріп уотыр деген сөзге → // мен уөзім келісіңкіремеймін → // бұл халықтың ақ̊шасы → // бұл менің ақ̊шам ↓ /// ↑ сондықтан уойбай / мемлекеттен алұу деген сөзге → // мен уөз басым / уонша келісе қоймаймын да ↓ /// ↑ бұл халықтың ақ̊шасы → // демек↓/// |
↑йекіншіден / йенді ͡ғазір ͡герек десеңіздер → // мынау іреспүублійкалығ ͡деңгейдегі мійнійстрліктің → // беріп уотұрған → // жаңағы / не⁀дейміз → // әлеумөттүк тап̊сырыстарына → // уоблұстағылар⁀да іренжіп жатыр → // мысалы / айтады⁀да → //бәрін неге ↑ // уөтө⁀гүштү → // жаңағы / тәжірійб̊ел'үкүмөттік йемес ұйұмдар → // ͡б̊ұл алматы мен астанада ↓ /// ↑ солар алып қойады → // біз далада ͡ғаламыз ↓ /// ↑ ал / йенді уоблұстар айтыб̊ уотыр → // уонда ͡б̊із / уөзүмүз / ақ̊шамызды салайық → // бірақ уол ақ̊ша → // текқана ͡б̊іздің уоблұстағы → // үкүмөттік йемес ұйұмдарға ͡б̊ерілсін ↓ /// ↑ бірақ тарататын → // жаңағы / белгілі ͡б̊ір уорталық ͡пар → // уөйткөнү / уолардың адамдары таңдау ͡б̊іледі → // уолардың адамдары жаңағыға → // баға ͡б̊ере ͡б̊іледі → // қысқасы / қәзір солардың жолдарын → // іздеб̊ жатырмыз⁀да → // және сіздің айтқан жаңағы → // бұл⁀да мемекеттің ақ̊шасы⁀ғой → // уол / мемлекет⁀періп уотұр деген сөзгө → // мен уөзүм ͡гелісіңкіремеймін → // бұл⁀ғалықтың ақ̊шасы → // бұл менің ақ̊шам ↓ /// ↑ сондұқтан уойб̊ай / мемлекеттен алұу деген сөзгө → // мен уөз ͡б̊асым / уонша келісе ⁀оймаймын⁀да ↑ /// ↑ бұл⁀ғалықтың ақ̊шасы → // демек ↓ /// |
Екіншіден, енді қазір керек десеңіздер, мынау республикалық деңгейдегі министрліктің беріп отырған, жаңағы не дейміз, әлеуметтік тапсырыстарына облыстағылар ренжіп жатыр, мысалы айтады да бәрін неге өте күшті жаңағы тәжірибелі үкіметтік емес ұйымдар бұл Алматы мен Астанада. Солар алып қояды, біз далада қаламыз. Ал енді облыстар айтып отыр онда біз өзіміз ақшамызды салайық, бірақ ол ақша тек қана біздің облыстағы үкіметтік емес ұйымдарға берілсін. Бірақ тарататын жаңағы белгілі бір орталық бар, өйткені олардың адамдары таңдау біледі, олардың адамдары жаңағыға баға бере біледі, қысқасы, қазір солардың жолдарын іздеп жатырмыз да және сіздің айтқан жаңағы, бұл да мемекеттің ақшасы ғой, ол мемлекет беріп отыр деген сөзге мен өзім келісіңкіремеймін, бұл халықтың ақшасы, бұл менің ақшам. Сондықтан ойбай, мемлекеттен алу деген сөзге мен өз басым, онша келісе қоймаймын да. Бұл халықтың ақшасы демек |
Дос Көшім
|
▶
|
- ↑ійә / ійә / демек → // бұл халықтың ақ̊шасы мемлекеттік бағдарламаларға да → // және азаматтық қоғам бағдарламаларына да ↑ // берілүу керек ↓ /// ↑түптеп келгенде → // йекеуүнің баратын жері бір ↓ /// ↑ йекеуүнің де уойы → // халықтың әл-ауқатын жақ̊сартұу → // қоғамымызда тұрақтылық болұу → // және қоғамның әрі қарап дамұуы ↓ /// ↑ біз соған атс̆алысып жүрген адамдар → // бүгін форұумда уотыр деп уойлаймын ↓ /// |
↑ійә / ійә/ демек/ бұл⁀ғалықтың ақ̊шасы мемлекеттік бағдарламаларға⁀да /→ және / азаматтық қоғам бағдарламаларына⁀да ͡б̊ерілүу ͡герек↓/// ↑түптөп келгенде → // йекеуүнүң баратын жері ͡б̊ір↓/// ↑йекеуүнүң⁀де уойұ / халықтың әл-ауқатын жақ̊сартұу → // қоғамымызда тұрақтылық ͡полұу → // және⁀ғоғамның әрі ͡ғарап дамұуұ↓/// ↑біс⁀соған атč̆алысыб̊ жүргөн адамдар → // бүгүн форұумда уотұр⁀деп уойлаймын↓/// |
Иә, иә, демек, бұл халықтың ақшасы мемлекеттік бағдарламаларға да және азаматтық қоғам бағдарламаларына да берілу керек. Түптеп келгенде, екеуінің баратын жері бір. Екеуінің де ойы халықтың әл-ауқатын жақсарту, қоғамымызда тұрақтылық болу және қоғамның әрі қарап дамуы. Біз соған атсалысып жүрген адамдар бүгін форумда отыр деп ойлаймын. |
Дос Көшім
|
▶
|
↑дұрұс айтасың да → // бұл проблема ͡б̊ар ↓ /// ↑ себ̊еб̊і жастар ͡көбінесе → // уөздөрінің тіршіліктерін → // жаңағы үй болады → // үйлөнөді / оқұу б̊ітіреді деген сыйақты → // уөздерінің жұмұстары уөтө көп̊ сыйақты ғой ↓ /// ↑не кезде / мынау / тереза мейдің → // бір тамаша ͡б̊ағдарламасы ͡б̊артұғұн → // күмүс ұуақыт деген ↓ /// ↑ йелүу ͡б̊ес пен жетпіс бестің арасындағы адамдар → // біліктіліктері ͡б̊ар → // тәжірійб̊елері ͡б̊ар → // қолдары ͡б̊остау → // ақ̊шалары ͡бұрұн бар → // йенді не деймін → // жаңағы / зейнеттерін алып уотұр → // бұлар қоғамдағы жұмұсқа ͡көбірек араласұуы керек деген ↓ /// ↑ менің ойұмша → // қазақ̊станның уөзі жас мемлекет ↓ /// ↑сондұқтан → /жастардың алдыңғы уорұнға шығұуы керек ↓ /// ↑ бізде қазір / мен таң қалғаным → // және ырыйза ͡б̊олғаным еріктілер деген бар ғой → // волонтерлар дейді → // йеріктілердің негізі жастардан ↓ /// ↑ демек / уолар жаңағы қоғамның проблемасына → // ақ̊шасыз/ йешқ̊андай жалақы ͡б̊ермей-ақ⁀қой → // мен уөзүм араласұуға дайынмын деген топтар ͡б̊ар↓ /// ↑әңгіме уоларды үйретүу жағы → // сәл-пәл жетіспей жатыр ↓/// ↑ жаңа мен бекер айтып кеткен жоқпын → // қазақ тілді / бұларды үйретүу керек→ // бұларға бір жүректеріне уот čалұу керек ↓/// ↑ сондұқтан / және тағы⁀да қайталаб̊ ͡айтамыз → // мемлекеттік қолдау керек → // уөйткөні анадай жастар йертең → // уолар йертең мемлекетке⁀де келеді ↓ /// ↑йегер уолар қала ͡б̊ермейді → // біздің жаңағы мемлекеттік йемес ұйымдарда → // уолар йертең мійнійстр ͡б̊олады → // йертең уолар депүутат болады → // жаңағы жастар ↓ /// |
↑дұрұс айтасың⁀да / бұл проблема ͡б̊ар↓ /// ↑себ̊еб̊і жастар ͡гөб̊үнөсе уөздөрүнің тіршіліктерін / жаңағ'үй болады / үйлөнөді → // уоқұу ͡б̊ітіреді деген сыйақты → // уөздөрүнің жұмұстары уөтө⁀гөп̊ сыйақты⁀ғой ↓ /// не ͡гезде/ мынау / тереза мейдің бір тамаша ͡б̊ағдарламасы ͡б̊артұғұн → // күмүс ұуақыт деген ↓ /// ↑ йелүу ͡б̊ес пен жетпіс ͡пестің арасындағ'адамдар / біліктіліктері ͡б̊ар → // тәжірійб̊елері ͡б̊ар → // қолдары ͡б̊остау / ақ̊шалары ͡б̊ұрұм бар йенді → // не⁀деймін → // жаңағы / зейнеттерін алып уотұр → // бұлар ғоғамдығ⁀жұмұсқа ͡гөб̊үрөг араласұуұ ͡герек деген ↓ /// ↑ менің уойұмша / қазағыстанның уөзү жас мемлекет ↓ /// ↑ сондұқтан жастардың алдыңғы уорұңға шығұуұ ͡герек↓/// ↑бізде қәзір / мен таңғалғаным және ырыйза ͡б̊олғаным / → йеріктілер дегем⁀барғой / волонтерлар дейді / йеріктілердің негізі жастардан ↓ /// ↑ демек / уолар жаңағы қоғамның проблемасына / ақ̊шасыз / йешқ̊андай жалақы ͡б̊ермей-ақ⁀қой → // мен уөзүм араласұуға дайыммын деген топтар ͡б̊ар ↓ /// ↑ әңгіме уоларды / үйрөтүу жағы → // сәл-пәл жетіспей жатыр ↓ /// ↑жаңа мем⁀бекер айтып кеткен жоқпұн → // қазақтілді / бұлард'үйрөтүу⁀герек/→ бұларға⁀б̊ір жүрөктөріне уөт čалұу ͡герек↓/// ↑сондұқтан / және / тағы⁀да ͡ғайталаб̊ ͡айтамыз/ мемлекеттік қолдау ͡герек/→ уөйткөн'анадай жастар йертең / уолар йертең мемлекетке⁀де ͡геледі↓/// ↑йегер уолар⁀ғала ͡б̊ермейді / біздің жаңағы мемлекеттік йемес ұйұмдарда/ → уолар йертең мійнійстр ͡б̊олады/ йертең уолар депүутат⁀полады/ жаңағы жастар↓/// |
Дұрыс айтасың да, бұл проблема бар. Себебі жастар көбінесе өздерінің тіршіліктерін жаңағы үй болады, үйленеді, оқу бітіреді деген сияқты, өздерінің жұмыстары өте көп сияқты ғой. Не кезде, мынау, Тереза Мейдің бір тамаша бағдарламасы бартұғын, "Күміс уақыт" деген. 55 пен 75-тің арасындағы адамдар, біліктіліктері бар, тәжірибелері бар, қолдары бостау, ақшалары бұрын бар, енді не деймін, жаңағы, зейнеттерін алып отыр, бұлар қоғамдық жұмысқа көбірек араласуы керек деген. Менің ойымша, Қазақстанның өзі жас мемлекет. Сондықтан жастардың алдыңғы орынға шығуы керек. Бізде қазір мен таң қалғаным және риза болғаным, еріктілер деген бар ғой, волонтерлар дейді, еріктілердің негізі жастардан. Демек, олар жаңағы қоғамның проблемасына ақшасыз, ешқандай жалақы бермей-ақ қой, мен өзім араласуға дайынмын деген топтар бар. Әңгіме оларды үйрету жағы, сәл-пәл жетіспей жатыр. Жаңа мен бекер айтып кеткен жоқпын, қазақ тілді бұларды үйрету керек, бұларға бір жүректеріне от салу керек. Сондықтан және тағы да қайталап айтамыз, мемлекеттік қолдау керек, өйткені анадай жастар ертең олар ертең мемлекетке де келеді. Егер олар қала бермейді, біздің жаңағы мемлекеттік емес ұйымдарда, олар ертең министр болады, ертең олар депутат болады жаңағы жастар. |
Дос Көшім
|
▶
|
↑бұл уөте дұрыс → // уосыдан үш-төрт жыл бұрын → // презійденттің айтқаны → / арнайы тап̊сырмамен ↓ /// ↑ қазір мынау кемтар жандарға байланысты → // бүкіл жұмыстардың бәрі → // үкіметтен алынып → // үкіметтік йемес ұйымдарға беріле бастады → // кәдімгі сұубсійдыйа сыйақты ақ̊ша бөледі → // уолардың жаңағы → // барлық мүмкіндіктерін қарастыратын → // көмектесетін мемлекеттің тарапынан кетті ↓/// ↑ дәл уосындай біраз мәселелердің бәрін → // йенді шетелдерде керек десеңіздер → // йенді біз үшін ыңғайсыз да көрінетін шығар → // бірақ уондайға да → // жететін шығармыз деп уойлаймын → // шетелдерде сайлаудың бәрін → // үкіметтік йемес ұйымдар жүргізеді ↓/// ↑стүуденттер менен /зейнеткерлер жүргізеді → // уөйткені / йенді санау деген → // түкке тұрмайтын нәрсе ғой↓/// ↑уол жерде бюджеттің адамдары болмайды/→ мүмкін келешекте біздің де сайлауды үкіметтік↑йемес ұйымдардың → // қолына беретін шығармыз ↓ /// ↑ тіптен болмаса мен → // мынандай бір мәселе → // айтайын деп уотырмын ↓ /// ↑ біздерде / көп бір тойлар → // мейрамдар болады ғой → // наурыз болсын / басқа болсын / қала күні болсын → // неге уоларды атқарұушы бійлік алады → // неге қала әкімшілігі алады → // неге сондайды / жүзеге асыратын үкіметтік йемес ұйымдарға бермейді ↓ /// ↑ қысқасы / мемлекеттің жаңағы құзыретінен бөлек → // уосындай жұмыстардың бәрін → // үкіметтік йемес ұйымдарға берүу → // азаматтық қоғамға берүу тұуралы → // презійдент нақты мәселе қойды ↓ /// ↑ йенді әңгіме / біздер де → // қазір комійссыйа құрып → // солардың бәрін саралап → // соны уөткізүу мерзімдерін бекітіп → // нақты жұмысқа кірісүу керек ↓/// |
↑бұл уоте дұрұс/ йосұдан үш-төрт ͡шыл бұрұн презійденттің айтқаны/→ арнайы тап̊сырмамен ↓ /// ↑ қәзір мынау ͡гемтар жандарға ͡б̊айланысты / бүкүл жұмұстардың бәрі / үкүмөттен алынып / үкүмөттік йемес ұйұмдарға ͡б̊еріле ͡б̊астады / кәдімгі сұубсыйдия сыйақты / ақ̊ша ͡б̊өлөдү/ йолардың/ жаңағы / барлығ⁀мүмкүндүктерің⁀ғарастыратын / көмөктөсетін / мемлекеттің тарапынаң⁀гетті ↓/// ↑ дәл йосұндай біраз мәселелердің бәрін /→ йенді шетелдерде ͡герек десеңіздер/ йенді ͡б̊із үшүн ыңғайсыз⁀да ͡гөрүнөтін шығар /→ бірақ уондайға⁀да жететін шығармыз⁀деп уойлаймын /→ шетелдерде сайлаудұң бәрін үкүмөттік йемес ұйұмдар жүргүзөді↓/// ↑стүудөнттөр менен зейнеткерлер жүргүзөді/ уөйткөнү йенді / санау деген /→ түккө тұрмайтын нәрсе⁀ғой↓/// ↑йол жерде бйүуджөттүң адамдары ͡б̊олмайды/→ мүмкүң⁀гелешекте ͡б̊іздің⁀де сайлауд'үкүмөттік йемес ұйұмдардың ͡ғолұна ͡б̊еретін шығармыз↓/// ↑тіптем болмаса мен/ мынандай⁀б̊ір мәсел'айтайын⁀деп уотұрмұн↓/// ↑біздерде ͡гөп / бір тойлар / мейрамдар ͡б̊олады⁀ғой/→ наурұз ͡б̊олсұн/ басқа ͡б̊олсұн/ қала ͡гүнү ͡б̊олсұн / неге уолард'атқарұушұ бійліг⁀алады /→ неге қала ↑ / әкімшілігі алады / неге сондайды жүзөг'асыратын үкүмөттік йемес ұйұмдарға ͡б̊ермейді ↓ /// ↑ қысқасы / мемлекеттің жаңағы / құзұретінем⁀бөлөк/ уосұндай жұмұстардың бәрін/ үкүмөттік йемес ұйұмдарға ͡б̊ерүу /→ азаматтық қоғамға ͡б̊ерүу тұуралы презійдент нақты мәселе⁀ғойдұ↓/// ↑йенд'әңгіме / біздер⁀де қәзір ͡гомұйссұйа ͡ғұрұп / солардың бәрін саралап /→ сонұ уөткізүу мерзімдерім⁀бекітіп / нақты жұмұсқа ͡гірісүу ͡герек↓/// |
Бұл өте дұрыс, осыдан үш-төрт жыл бұрын президенттің айтқаны арнайы тапсырмамен. Қазір мынау кемтар жандарға байланысты бүкіл жұмыстардың бәрі үкіметтен алынып, үкіметтік емес ұйымдарға беріле бастады. Кәдімгі субсидия сияқты ақша бөледі, олардың жаңағы барлық мүмкіндіктерін қарастыратын, көмектесетін мемлекеттің тарапынан кетті. Дәл осындай біраз мәселелердің бәрін енді шетелдерде, керек десеңіздер, енді біз үшін ыңғайсыз да көрінетін шығар, бірақ ондайға да жететін шығармыз деп ойлаймын, шетелдерде сайлаудың бәрін үкіметтік емес ұйымдар жүргізеді. Студенттер менен зейнеткерлер жүргізеді, өйткені енді санау деген түкке тұрмайтын нәрсе ғой. Ол жерде бюджеттің адамдары болмайды, мүмкін келешекте біздің де сайлауды үкіметтік емес ұйымдардың қолына беретін шығармыз. Тіптен болмаса, мен мынандай бір мәселе айтайын деп отырмын. Біздерде көп бір тойлар, мейрамдар болады ғой, наурыз болсын, басқа болсын, қала күні болсын, неге оларды атқарушы билік алады, неге қала әкімшілігі алады, неге сондайды жүзеге асыратын үкіметтік емес ұйымдарға бермейді. Қысқасы, мемлекеттің жаңағы құзыретінен бөлек осындай жұмыстардың бәрін үкіметтік емес ұйымдарға беру, азаматтық қоғамға беру туралы президент нақты мәселе қойды. Енді әңгіме біздер де қазір комиссия құрып, солардың бәрін саралап, соның өтілу мерзімдерін бекітіп, нақты жұмысқа кірісу керек. |
Дос Көшім
|
▶
|
↑ырахмет / сізге↓/// |
- ↑ырахмет /сізге↓/// |
Рақмет сізге. |
Думан Сайфулла
|
▶
|
қырағ'адам→/ дәл ұуақытында уойлап→// дұрұс шешім қаб̊ылдайт ↓/// ↑артынан→/уойбұуй бүйту керек йеді ͡ деп жатпайт ↓/// ↑байағыда қожанасыр→/жейтін тамағы болмай→// н'істерім ͡ білмейді →// ан'алманың ішіндегі→/ дәнін сатып уотырғаң ͡ ғой ↓/// сонда→/ біргісі ͡ гелет ͡те / мынау ͡не ↑/ дейді ͡ ғой→// уол мынау мыйыңды жақ̊сы жұмұс істететін дәрі ͡деп →// айтат ͡ тейді жаңағы↓///
- ↑қанша тұрат↑///
- ↑біреуү уосұндай →// уон дыйрхам тұрат→// деп айтады дейді жаңағы→///
- ↑шын айтасым ͡ ба ↑ ///
- ↑шын айтам ↓ ///
- ↑қане / деп уон дыйрхамын беріп→// ананы сатып алып жеп→// бір дәнді алып шайнап тұрұп айтад дейді ͡ ғой →// е/ мынаны уон дыйрхамға бір дәнді алып ͡ шәйнап ͡ шегенше→// қаншам'алманы сатып ͡ алып→// қаншама дән жемейм ͡ бе ↑ // дегең ͡ ғой ↓///
- ↑міне/ көрдім ͡ бе↑ // йенді басың істеді ͡деп→// айтады дейді ͡ ғой / жаңағы ↓/// |
қырағ'адам→/ дәл ұуақытында уойлап→// дұрұшшешім қаб̊ылдайды ↓/// ↑ артынан→/уойб̊ұуй бүйтүу ͡ герегйеді деб̊ ͡ жатпайды ↓ /// ↑ байағыда ͡ғожанасыр→/жейтін тамағы ͡б̊олмай→// н' істерім ͡білмейді→// ан'алманың ішіндегі→/ дәнін сатыб̊ уотұрғаң ͡ ғой ↓/// ↑ сонда→/ біргісі ͡ геледі ͡де→// мынау ͡ не ↑ // дейді ͡ ғой уол мынау мыйыңды жақ̊сы жұмұс істететін дәрі ͡ деп→// айтады ͡ дейді жаңағы ↓///
- ↑ қанша тұрады ↑///
- ↑ біреуү уосұндай →//уон дыйрхам тұрады →// деб̊ ͡айтады дейді жаңағы ↓///
- ↑ шын айтасың ͡ ба ↑ ///
- ↑ шын айтам ↓///
- ↑ қане / деп уон дыйрхамым ͡беріп→// ананы сатыб̊ ͡алыб̊ жеп → // бір дәнд'алып шәйнап тұрұб̊ ͡айтады дейді ͡ ғой →// е / мынаны уон дыйрхамға ͡б̊ір дәнд' алып шайнаб̊ жегенше→// қаншам' алманы сатыб̊ ͡алып ↑ // қаншама дән жемейм ͡ бе ↑// дегең ͡ ғой ↓/// ↑ міне / көрдүң бе ↑ //йенді ͡б̊асың істеді деп→// айтады дейді ͡ ғой жаңағы ↓/// |
Қырағы адам дәл уақытында ойлап, дұрыс шешім қабылдайды, артынан ойбуй, бүйту керек еді деп жатпайтын. Баяғыда Қожанасыр жейтін тамағы болмай, не істерін білмей ана алманың ішіндегі дәнін сатып отырған ғой. Сонда бір кісі келеді де:
Мынау не? - дейді ғой. Ол:
Мынау миыңды жақсы жұмыс істететін дәрі, - деп айтады дейді жаңағы.
- Қанша тұрады?
- Біреуі осындай, он дирхам тұрады, - деп айтады дейді жаңағы.
- Шын айтасың ба?
- Шын айтам.
- Қане,- деп он дирхамын беріп, ананы сатып алып жеп, бір дәнді алып шайнап тұрып айтады дейді ғой:
Е, мынаны, он дирхамға бір дәнді алып шайнап жегенше, қаншама алманы сатып алып, қаншама дән жемеймін бе, - деген ғой.
- Міне көрдің бе, енді басың істеді, - деп айтады дейді ғой жаңағы.
|
Думан Сайфулла
|
▶
|
қазақтың үш ͡шігіті→// мына неге→// сайахаттап барған ͡дейді→// дубайға→/ бірақ сайахаттың мезгілі →// уолар бір тұрақтайтын қонағүй таппайт ↓/// ↑ар'іздейт→// бер'іздейт→// бір таптығ ͡ау дегең ͡ гезде→// бір қонағүйдің жетпіспесінші қаб̊атынан тапқан йекен ͡д'әлгілер ↓/// ↑сүйтіп→/ қонағүйдүң ͡ғызметкерлері→/йескертті дейт→// ана түңгіуонекіден кешіксеңіздер→// көтерілетін лійфт тоқтап ͡қалат → // сонымен көтеріл'алмайсыздар → // сол ͡ үшін кешікпеңіздер ͡деп→// құлақтарына құйұп жіберет →// бірақ жаңағы қаланың ͡ ғызығына түсіп ͡кетіп→// анда барып→/ мында барып келсе → // уонекіден асып ͡кеткен→// лійфт тоқтап ͡қалған→// сүйтіп не'стейміз дейді ͡ ғой ↓/// ↑ біреу айтат→/ мынау мұсылман йелі ͡ ғой →// мешітке барып жата ͡салайық дейд йекен→// біреуү айтады жаңағы→// жоқ→/ ақ̊шамыз сырап бола ͡ ма↑ // не ͡болса ͡да жәйау болсұн →// шығайық дейді ↓/// ↑сонда біреуү айтады ͡дейді→// атам ͡ғазақ →/ әңгіме жол қысқартат ͡ теген йемес ͡ пе дейд →// әңгімелесіп ͡парайық→// қалай шыққанымызды білмей ͡ғаламыз дейд ↑ /// |
қазақтың үшшігіті→// мына неге→// сайахаттаппарған дейді→// дұуб̊айға→/ бірақ̊ сайахаттың мезгілі→//уолар ͡б̊ір тұрақтайтың ͡ ғонағүй таппайды ↓/// ↑ар'іздейді→// бер'іздейді→// бір таптығ-ау дегең ͡ гезде→// бір ͡ғонағүйдүң жетпіспесінші ͡ғаб̊атынан тапқанйекен д'әлгілер ↓///↑ сүйтүп→/ қонағүйдүң ͡ ғызметкерлері→/йескертті ͡ дейді→// ана түңгү уонекідең ͡гешік̊сеңіздер→// көтөрүлетін ілійфт тоқтап қалады→// сонұмең ͡гөтөрүл' алмайсыздар→// сол ͡үшүң ͡гешікпеңіздер деп→// құлақтарына ͡ғұйұб̊ жіб̊ереді→// бірағ ͡ жаңағы ͡ ғаланың ͡ғызығына түсүп кетіп→// анда ͡б̊арып → / мында ͡б̊арып келсе ↑ // уонекіден асып кеткен→ // лійфт тоқтап қалған→ // сөйтүп н' істейміз дейді ͡ ғой ↓/// ↑біреу айтады→/ мынау мұсұлман йелі ͡ ғой→// мешітке ͡б̊арыб̊ жата салайығ ͡дейд йекен→// біреу' айтады жаңағы→// жоқ / ақ̊шамыс ͡ сырап ͡пола ͡ма ↑ // не ͡б̊олса ͡да жәйау ͡б̊олсұн→ // шығайығ ͡дейді ↓///↑ сонда ͡б̊іреу' айтады ͡ дейді→// атам ͡ғазақ→/ әңгіме жол ͡ ғысқартады деген йемес ͡пе дейді ↑ // әңгімелесіп ͡ парайық→// қалай шыққанымызды ͡б̊ілмей ͡ғаламыз дейді ↑ /// |
Қазақтың үш жігіті мына неге саяхаттап барған дейді, Дубайға, бірақ саяхаттың мезгілі, олар бір тұрақтайтын қонақ үй таппайды. Ары іздейді, бері іздейді, бір таптық-ау деген кезде, бір қонақ үйдің 75-ші қабатынан тапқан екен да әлгілер. Сөйтіп қонақ үйдің қызметкерлері ескертті дейді «ана түнгі 12-ден кешіксеңіздер, көтерілетін лифт тоқтап қалады, сонымен көтеріле алмайсыздар, сол үшін кешікпеңіздер», - деп құлақтарына құйып жібереді. Бірақ жаңағы қаланың қызығына түсіп кетіп анда барып, мында барып келсе, 12-ден асып кеткен, лифт тоқтап қалған, сөйтіп не істейміз дейді ғой. Біреу айтады: - Мынау мұсылман елі ғой мешітке барып жата салайық,- дейді екен, біреуі айтады жаңағы: - Жоқ, ақшамыз сырап бола ма, не болса да жаяу болсын шығайық,- дейді. Сонда біреуі айтады дейді: - Атам қазақ әңгіме жол қысқартады деген емес пе дейді, - әңгімелесіп барайық, қалай шыққанымызды білмей қаламыз,- дейді. |
Думан Сайфулла
|
▶
|
сүйтіп үшеуү→/ әңгім'айтып→/ баратым ͡ болып келісет→// әңгіменің желісін ͡де→/ бөлісіп алайық дейд→// біреуү жыйырма беске ͡дейін айтад →// біреуүйелүуге ͡дейін айтад →// біреуү жетпіспеске ͡дейін айтад ͡ дейді ͡ ғой ͡әңгімені ↓///↑ сүйтіп біреуү →/ мен жыйырма беске ͡дейін →//уонда бір күлкіл'әңгім'айтайын ͡депті ↓/// сүйтіп нешетүрлі күлдіргі әңгімелер айтып→// басынан уөткендерін айтып →// анекдот дейміз ͡ ғой→// сүйтіп жыйырмабеске→/ қалай айақ ͡тақағанын→/ шынымем ͡ білмей ͡ ғалады ↓/// |
сүйтүб̊ ͡үшөуү→/ әңгім' айтып→/ баратым ͡ болұп келіседі // әңгіменің желісін ͡ де→/ бөлүсүб̊ ͡алайығ ͡дейді→// біреуү жыйырмаб̊еске дейін айтады // біреуү йелүугө ͡ дейін айтады→// біреуү жетпіспеске ͡ дейін айтады→// дейді ͡ ғой әңгімені ↓/// ↑ сүйтүп ͡піреуү→/ мен жыйырма ͡б̊еске ͡дейін→//уонда ͡б̊ір ͡гүлкүл' әңгіме айтайын депті ↓/// ↑ сүйтүп нешетүрлү күлдүрг' әңгімелер айтып→// басынан уөткөндөрін айтып→// анекдот дейміз ͡ ғой→// сүйтүб̊ жыйырма ͡б̊еске→/ қалай айақ тақағанын→/ шынымем ͡ білмей ͡ғалады ↓/// |
Сөйтіп үшеуі әңгіме айтып баратын болып келіседі, әңгіменің желісін де бөлісіп алайық дейді, біреуі 25-ке дейін айтады, біреуі 50-ге дейін айтады, біреуі 75-ке дейін айтады дейді ғой әңгімені. Сөйтіп біреуі: - Мен 25-ке дейін онда бір күлкілі әңгіме айтайын, - депті. Сөйтіп неше түрлі күлдіргі әңгімелер айтып, басынан өткендерін айтып, анекдот дейміз ғой, сөйтіп 25-ке қалай аяқ тақағанын шынымен білмей қалады. |
Думан Сайфулла
|
▶
|
сүйтіп біреу айтат→// мен ͡ не→/ әңгім'айтс̆ам ͡ болад ↑ // мен анаууөмірім туралы→/ айтайын депті→// жаңағы ↓/// ↑сүйтіпуөзінің уөмірі туралы айтат→// үйленгендігін→/ бала-шағалы болғандығын→// бала-шағасын уоқытқанын→// әйткенін / бүйткенін→/ сөйтіп шынымен ͡ де→/ йелүуге айақ ͡тақайды→//йелүудең ͡ гейін біреу айтат ↓/// ↑ әңгіменің барлығын сендер айтып / тауұсұп тастадыңдар ͡ ғой→// мен ͡ не /айтам ↑ // мен уонда→/ бір қорқұнышты әңгім'айтайын депті→// жаңағы ↓/// |
сүйтүп ͡піре' айтады→// мен н' әңгіме айтčам ͡ болады→// мен анау уөмүрүм тұуралы→/ айтайын депті→// жаңағы ↓/// ↑ сүйтүб̊ уөзүнүң уөмүрү тұурал' айтады→// үйлөңгөндігін→/ бала-шағалы ͡б̊олғандығын→// бала-шағасын уоқұтқанын→// әйткенін / бүйткөнүн→/ сөйтүп̊ шынымен ͡ де →/ йелүуг' айақ ͡ тақайды→//йелүудөң ͡ гейім ͡ біреу айтады ↓ /// ↑ әңгіменің барлығын сендер айтып / тауұсұп тастадыңдар ͡ ғой→// мен н' айтам ↑ // мен уонда→/ бір ͡ ғорқұнұшт' әңгіме айтайын депті→// жаңағы ↓/// |
Сөйтіп біреу айтады: - Мен не әңгіме айтсам болады, мен анау өмірім туралы айтайын, - депті жаңағы. Сөйтіп өзінің өмірі туралы айтады, үйленгендігін, бала-шағалы болғандығын, бала-шағасын оқытқанын, өйткенін, бүйткенін, сөйтіп шынымен де 50-ге аяқ тақайды. 50-ден кейін біреу айтады: - Әңгіменің барлығын сендер айтып тауысып тастадыңдар ғой, мен не айтам, мен онда бір қорқынышты әңгіме айтайын,- депті жаңағы. |
Думан Сайфулла
|
▶
|
сүйтіп→/ нешетүрлі қорқұнышт'әңгімелер айтат ↓/// ↑ жетпіс ͡
песке тақадық ͡ау→/ дегең ͡ гезде→// біреу'айтады дейді ͡ ғой ↓/// ↑ менің қәзірг'айтқалы тұрған әңгімем→// барлығынан ͡да қорқұнышты болғалы ͡тұр дейд ↓/// ↑уол ͡ғандай әңгіме→/ айтс̆аңшы дейд→// бүкүл қорқұныштан→/ уөттүк дейді ͡ ғой ↓/// ↑сүйтс̆'айтад ͡дейд ↓/// ↑ біз астынан →/ ана ресепшыннан→/ кілтт'алұуды / ұмұтұп кетіппіз ͡ ғой→// деп ͡айтад ͡ дейд↓/// |
сүйтүп→/ неше түрлү ͡ ғорқұнұшт' әңгімелер айтады ↓///↑ жетпіс ͡песке тақадығ-ау→/ дегең ͡гезде→// біреу' айтады дейді ͡ ғой↓///↑ менің ͡ ғәзірг' айтқалы тұрған әңгімем→// барлығынан ͡ да ͡ғорқұнұшты ͡б̊олғалы тұр дейді ↓///↑ уол ͡ ғандай әңгіме →/ айтčаңшы ͡ дейді →// бүкүл ͡ ғорқұнұштан →// уөттүк дейді ͡ ғой ↓///↑ сүйтč' айтады ͡ дейді →// біз астынан →/ ана іресеп̊шннаң ͡ гілтт' алұуды / ұмұтұп кетіппіз ͡ ғой деб̊ ͡айтады ͡ дейді↓/// |
Сөйтіп неше түрлі қорқынышты әңгімелер айтады. 75-ке тақадық-ау деген кезде біреуі айтады дейді ғой: - Менің қазіргі айтқалы тұрған әңгімем барлығынан да қорқынышты болғалы тұр,- дейді. - Ол қандай әңгіме айтсаңшы, - дейді, - бүкіл қорқыныштан өттік, - дейді ғой. Сөйтсе айтады дейді: - Біз астынан, ана ресепшннан кілтті алуды ұмытып кетіппіз ғой,- деп айтады дейді. |
Думан Сайфулла
|
▶
|
адамның уөмірі ͡ де →/ сондай ͡ дейд ͡ да негізінде ↓///↑ мына жыйырма беске ͡дейін→//уот болатын→// шоқ болатын→// жыйырмабес деп жүріп→// адам ͡баласы→/ қалай уөткенін негізі білмей ͡ ғалад ↓///↑қолұмды→/ мезгілінен кеш сермедім ͡ деп→// жастық ͡ шақ уөтіп кеткең ͡ гезде→// адамның уөзү түсімбей ͡ғалад→// уорта жасқа қалай ͡ гелгендігін ↓///↑ кейін→/уорта жасқа ͡ гелгең ͡ гезде→//уотпасы→// бала-шағаның ͡ғамы→// жерді ͡ ғалай алам ↑ // үйдү ͡ ғалай салам ↑ // ана кредійтті→/ қалай төлейм ↑ // қалай бала-шағаны уоқытам ↑ / деп жүріп →// йелүуге ͡ғалай айақ тақағанын білмейт↓/// |
адамның уөмүрү ͡ дө→/ сондай дейді ͡ де негізінде ↓///↑мына жыйырмаб̊еске ͡ дейін→//уот ͡полатын→// шоқ ͡полатын→// жыйырмаб̊ес деп жүрүп→// адам ͡ баласы→/ қалай уөткөнүм ͡ білмей ͡ ғалады ↓///↑ қолұмдұ →/ мезгілінең ͡ геш сермедім ͡ деп →// жастық̊ шағы уөтүп кеткең ͡ гезде→// адамның уөзү түсүмбөй ͡ ғалады →// уорта жасқа ͡ғалай ͡ гелгеніндігін ↓///↑ кейін →/ уорта жасқа ͡гелгең ͡ гезде →// уотпасы →// бала-шағаның ͡ ғамы →// жерді ͡ғалай алам ↑ // үйдү ͡ ғалай салам ↑ // ана ͡гредійтті→/ қалай төлөймүн ↑ // қалай бала-шағаны уоқұутамын ↑ // деб̊ жүрүп →// йелүугө ͡ ғалай айақ тақағаным ͡ білмейді ↓/// |
Адамның өмірі де сондай дейді да негізінде. Мына 25-ке дейін "от болатын, шоқ болатын 25", -деп жүріп адам баласы қалай өткенін негізі білмей қалады. "Қолымды мезгілінен кеш сермедім" деп жастық шақ өтіп кеткен кезде адамның өзі түсінбей қалады орта жасқа қалай келгендігін. Кейін орта жасқа келген кезде отбасы, бала-шағаның қамы, жерді қалай алам, үйді қалай салам, ана кредитті қалай төлеймін, қалай бала-шағаны оқытамын деп жүріп 50-ге қалай аяқ тақағанын білмейді, |
Думан Сайфулла
|
▶
|
йелүудең ͡ гейін→/ қасыңдағы достарың / шаштың ағындай селдіреп түсүп→// жаңағыдай / көпүрдің арғы жағасы→// жақын йекендігін сезіне бастағаң ͡ гезде→/ адамның жүрегінде→/ бір қорқыныш пайда болад дейд→// бірақ / көп адамның ақтық сәті жеткең ͡ гезде→// ұмұтұп кететін нәрсесі→// уол жақ̊сылық амалды лайықты түрде→// жасай алмай ͡ ғалдым деген →// уөкініш болады йекен ͡ да→// адам ͡баласында ↓/// ↑сол ͡ үшін ͡де→/ жаңағы қасійетті құранда→/ ійн амалый солыйхан фыйна тарак... деп айтад ͡дейд →// ійә / раб̊бым алла→// бұл тәрк йетіп тастап ͡ пара ͡ жатқан уөмүрімде→// салыйқал'амалдар жасап қалайыншы→// бірақ алла тағала кәлла // әрійне жоқ дейд мүлдө ↓/// |
йелүудөң ͡ гейін →/ қасыңдағы достары / шаштың ағындай селдіреп түсүп →// жаңағыдай / көпүрдүң арғы жағасы →// жақын йекендігін сезіне ͡б̊астағаң ͡ гезде→// адамның жүрөгүнде →/ бір ͡ ғорқұнұш пайда ͡б̊олады дейді → // бірақ / көб̊ ͡адамның ақтық̊ ͡ сәті жеткең ͡ гезде →// ұмұтұп кететін нәрсесі →// уол жақ̊сылығ ͡ амалды ылайықты түрдө →// жасай ͡ алмай ͡ ғалдым деген →// уөкүнүш болады йекен ͡ да→// адам ͡ баласында ↓/// ↑ сол ͡ үшүн ͡ де →/ жаңағы ͡ғәсійетті ͡ғұранда→/ ійн амалый солұйхан фыйна тарк... деб̊ ͡айтады ͡ дейді ↓/// ійә ыраб̊бым алла→// бұл тәрк йетіп тастап ͡пара ͡жатқан уөмүрүмде →// салыйқал' амалдар жасап қалайыншы→// бірақ / Алла ͡тағала ͡гәлла...// әрійне жоғ ͡дейді мүлдө ↓/// |
50-ден кейін қасыңдағы достарың шаштың ағындай селдіреп түсіп, жаңағыдай көпірдің арғы жағасы жақын екендігін сезіне бастаған кезде адамның жүрегінде бір қорқыныш пайда болады дейді, бірақ көп адамның ақтық сәті жеткен кезде ұмытып кететін нәрсесі - ол жақсылық амалды лайықты түрде жасай алмай қалдым деген өкініш болады екен да адам баласында. Сол үшін де жаңағы қасиетті Құранда ин амали солихан фина тарак... деп айтады дейді, я раббым Алла, бұл тәрк етіп тастап бара жатқан өмірімде салиқалы амалдар жасап қалайыншы, бірақ Алла Тағала кәлла... әрине жоқ дейді мүлде. |
Думан Сайфулла
|
▶
|
адам ͡баласының ͡ гөңіл ͡ гүйүн→/ адам ͡баласының ырыйзалығын таб̊ұу деген→// уөтө қыйын нәрсе ↓/// ↑ кейде бір тұуысыңызға берсеңіз→// бір тұуысыңыз ренжіп жататын→/ жағдай болад ↓/// ↑ бір тұуұстың уөзү→/ әрдайым көмектесіп келіп→// бір сұрағаң ͡ гезде→// жағдайыңыз болмай қалғаң ͡ гезге→// тап болып қалса→// ренжіп қалып жататын кездер болад ↓/// ↑ сол ͡ үшін / адамның ырыйзалығын таб̊у→/уөтө қыйын ↓/// ↑ байағыда / бір ауұлда→/ бір бай адам уөткен йекен дейд ↓/// ↑ әлгі бай адам→// бүкіл ауұлға көмектесіп→// шамасы келгенше / мұң-мұқтаждардың қажетін уөтеп жатс̆а ͡да → // йелдің барлығы сыртынан →// сараң бай деп айтатындығын йестійт йекен ↓/// қанша жақ̊сылық жасаса ͡ да→// сараң ͡бай деген аттан құтыл'алмайт ↓/// |
адам ͡ баласының ͡ гөңүл ͡ гүйүн →/ адам ͡ баласының ырыйзалығын таб̊ұу деген →// уөтө ͡ ғыйын нәрсе ↓/// ↑ кейде ͡б̊ір тұуұсұмұзға ͡б̊ерсеңіз →// бір тұуұсұмұз іренжіб̊ ͡ жататын жағдай болады ↓/// ↑ бір тұуұстұң уөзү→/ әрдайым ͡гөмөктөсіп келіп →// бір сұрағаң ͡ гезде →// жағдайыңыз ͡б̊олмай ͡ ғалғаң ͡ гезде →// тап ͡ полұп ͡қалса →// іренжіп қалыб̊ жататың ͡ гездер ͡б̊олады ↓/// ↑ сол ͡ үшүн / адамның ырыйзалығын таб̊ұу →/ уөтө ͡ ғыйын ↓/// ↑ байағыда / бір ауұлда →/ бір ͡б̊ай адам уөткөн йекен дейді ↓/// ↑ әлгі ͡б̊ай адам →// бүкүл ауұлға ͡гөмөктөсіп →// шамасы ͡гелгенше →/ мұң-мұқтаждардың ͡ ғажетін уөтөб̊ жатčа ͡ да →// йелдің барлығы сыртынан сараң бай деб̊ ͡айтатындығын йестійді йекен ↓/// қанша жақ̊сылығ жасаса ͡ да→// сараң бай деген аттаң ͡ғұтұл' алмайды ↓/// |
Адам баласының көңіл күйін, адам баласының ризалығын табу деген өте қиын нәрсе. Кейде бір туысыңызға берсеңіз, бір туысыңыз ренжіп жататын жағдай болады. Бір туыстың өзі әрдайым көмектесіп келіп, бір сұраған кезде жағдайыңыз болмай қалған кезге тап болып қалса, ренжіп қалып жататын кездер болады. Сол үшін адамның ризалығын табу өте қиын. Баяғыда бір ауылда бір бай адам өткен екен дейді. Әлгі бай адам бүкіл ауылға көмектесіп, шамасы келгенше мұң-мұқтаждардың қажетін өтеп жатса да елдің барлығы сыртынан сараң бай деп айтатындығын естиді екен. Қанша жақсылық жасаса да, сараң бай деген аттан құтыла алмайды. |
Думан Сайфулла
|
▶
|
сүйтіп→/уол ͡ гісіге бір күніуой келедійекен→// менйертең дүниеденуөтетін болсам→// жаназамда ыймам→/ бұл қандай адам деген гезде→// сараң адамйеді деп жатс̆а→// менің жәй-күйім не болмақ→// дүнійеденуөтпей тұрып→// бұл сараң деген аттан құтылайын деп→// бүкіл ауұлды шақырып→// үлкен дастарқан жәйып→// кетер кезде әрқайсына бір-бір қойдан ұстатып жібергең ͡ ғой ↓/// ↑ сүйтіпуөзі→/ ауұлдыңуортасын жалғап тұратын көпірдің астында уотырадыйекен ↓/// ↑ мынауөтіп жатқан кісілердің / әңгімесін тыңдайын→// мен жәйында / не деп кетедйекен дегең ͡ ғой ↓/// |
сүйтүп →/ уол ͡ гісіге ͡б̊іргүнү уой ͡геледі йекен →// мен йертең дүнүйөдөн уөтөтүм ͡ болсам→// жаназамд' ыймам →/ бұл ͡ ғандай адам дегеңгезде→// сараң адам йеді деб̊ жатčа →// менің жәй-гүйүм не ͡ б̊олмақ →// дүнүйөдөн уөтпөй тұрұп→// бұл сараң деген аттаң ͡ ғұтұлайын деп →// бүкүл ауұлдұ шақырып →// үлкөн дастархан жәйіп →// кетер ͡гезде / әрғайсына бір-͡б̊ір ͡ ғойдан ұстатыб̊ жіб̊ергең ͡ ғой ↓/// ↑ сүйтүп уөзү→/ ауұлдұң уортасын жалғап тұратың ͡ гөпүрдүң астында уотұрады йекен ↓/// ↑ мына уөтүп жатқаң ͡ гісілердің / әңгімесін тыңдайын →// мен жәйінда / не ͡ деп кетеді й екен дегеңғой ↓/// |
Сөйтіп ол кісіге бір күні ой келеді екен, мен ертең дүниеден өтетін болсам, жаназамда имам бұл қандай адам деген кезде, сараң адам еді деп жатса, менің жай-күйім не болмақ, дүниеден өтпей тұрып бұл сараң деген аттан құтылайын деп бүкіл ауылды шақырып, үлкен дастарқан жайып, кетер кезде әрқайсысына бір-бір қойдан ұстатып жіберген ғой. Сөйтіп өзі ауылдың ортасын жалғап тұратын көпірдің астында отырады екен: - Мына өтіп жатқан кісілердің әңгімесін тыңдайын, мен жайында не деп кетеді екен, - деген ғой. |
Думан Сайфулла
|
▶
|
сүйтс̆е→/ әкелі-балалы жаңағы→/ бір қойды жетектеп алып кележатады→// қой дәл көпірдің үстіне келгең ͡ гезде→// жүрмей тұрып қалад ↓/// ↑ әкесі мойнынан тартады→// баласы арт жағынан ійтереді→// былай тартад → // алай итереді жүрмейд→// сонда тұра қалып→// әкесі айтқанйекен дейд → // бір қойды беруүн беріп дейді→// бір жіпке жылап қалғанын қарашы→// не деген сараң баййеді деп айтқанйекен дейд ↓/// ↑ сол сыйақты / адамға жағұу деген қыйын↓/// |
сүйтčө →/ әкелі-͡б̊алалы жаңағы →/ бір ͡ ғойдұ жетектеб̊ ͡алып кележатады →// қой дәл ͡ гөпүрдүң үстүнө келгең ͡ гезде →// жүрмөй тұрұп қалады ↓/// ↑ әкесі мойнұнан тартады →// баласы / арт жағынан ійтереді →// былай тартады → // алай ійтереді жүрмөйді →// сонда тұра ͡ғалып→// әкес' айтқан йекен дейді →// бір ͡ғойдұ ͡б̊ерүуүм ͡ беріп дейді →// бір жіпке жылап қалғаның ͡ ғарашы →// не деген сараң бай йеді деб̊ ͡айтқан йекен дейді ↓/// ↑ сол сыйақты / адамға жағұу дегең ͡ ғыйын↓/// |
Сөйтсе әкелі-балалы жаңағы бір қойды жетектеп алып келе жатады, қой дәл көпірдің үстіне келген кезде жүрмей тұрып қалады. Әкесі мойнынан тартады, баласы арт жағынан итереді, былай тартады, алай итереді жүрмейді, сонда тұра қалып әкесі айтқан екен дейді: - Бір қойды беруін беріп,- дейді, - бір жіпке жылап қалғанын қарашы, не деген сараң бай еді,- деп айтқан екен дейді. Сол сияқты адамға жағу деген қиын. |
Думан Сайфулла
|
▶
|
байағыда→/ мына қожанасыр→/ күні бойұ уораза ұстағаңғой→// сүйтүп жаңағыдай бір жерге кешке жақын асқа келсе → // йелдің барлығы → // қожеке / бізге жақ̊сылап пір →/ ұуағыз айтып берсеңізші депуөтініш қылат ↓/// ↑ күнү бойұ қарны аш → / қожекеңнің → // ұуағыз айтқан кезде → // жүсіп пайғамбардың қыйссасын айтыңыз дейді йекен→// жүсіп пайғамбардың қыйссасы→/ құрандағыйең ұзақ қыйссалардың бірі ғой →// білеміз ↓/// ↑ жаңағыдай / уонұң / ағаларының қызғанып→//құдыққа тастайтындығы бар→// әкесінен айрылат→//уодан керүуен кетіп бара жатып→/ тауып алад→//уоны мысырға апарып сатад→// арада біразуол зынданға тасталад→// түс жорыйт→//йең соңында→/ жаңағыдайуөзінің ағайындарымен→/ әкесімен қайтадан қауышады ғой→// соны айтып ͡пер→// айтып бер деп → // қоймай қойғаннан кейін→// қожекең→/ тамақтан алып уотырып → // басын көтеріп айтқан йекен дейді → // жүсіп пайғамбар кішкентай ͡гезінде → // жоғалып кетіпті → // уөскеннең ͡ гейін → / әкесі қайтадан тауұп алыпты → // деп тамақтан ала бергенйекен дейді ͡ да → // жаңағы ↓/// ↑ сол сыйақты / сіздер ͡ де ақырындап → // тамақтан алыпуотырыңыздар ↓/// |
байағыда → / мына ͡ғожанасыр →/ күнүбойұ уораза ұстағаң ͡ ғой →// сүйтүб̊ жаңағыдай бір жерге ͡гешке жақын асқа ͡гелсе →// йелдің барлығы ͡ғожеке →// бізге жақ̊сылап ͡ пір →/ ұуағыз айтып ͡персеңішші деб̊ уөтүнүш қылады ↓/// ↑ күнүбойұ қарн' аш →/ қожекеңнің →// ұуағыз айтқаң ͡ гезде →// жүсүп пайғамбардың ͡ ғыйссасын айтыңыз дейді йекен →// жүсүп пайғамбардың ͡ ғыйссасы →/ құрандағы йең ұзақ қыйссалардың бірі ͡ ғой →// білеміз ↓/// ↑ жаңағыдай уонұң / ағаларының ͡ ғызғанып →// құдұққа тастайтындығы ͡б̊ар →// әкесінен айрылады →// уодаң ͡ герүуөң ͡ гетіп ͡ паражатып →/ тауұб̊ ͡алады →// уонұ мысырғ' апарып сатады →// арада ͡б̊іраз уол зындаңға тасталады →// түшшорұйды →// йең соңұнда →/ жаңағыдай уөзүнүң ағайындарымен →/ әкесімең ͡ ғайтадаң ͡ ғауұшады ͡ғой→// сон' айтыппер →// айтыппер деп→// қоймай ͡ғойғаннаң ͡ гейін →// қожекең →/ тамақтан алыб̊ уотұрұп →// басың ͡ гөтөрүб̊ ͡айтқан йекен дейді →// жүсүп пайғамбар ͡гішкентай ͡ гезінде →// жоғалып кетіпті →// уөскөннөң ͡ гейін →/ әкесі ͡ғайтадан тауұб̊ ͡алыпты →// деп тамақтан ала ͡б̊ерген йекен дейді ͡ да →// жаңағы ↓/// ↑ сол сыйақты / сіздер д' ақырындап →// тамақтан алыб̊ уотұрұңыздар ↓/// |
Баяғыда мына Қожанасыр күні бойы ораза ұстаған ғой, сөйтіп жаңағыдай бір жерге кешке жақын асқа келсе, елдің барлығы: - Қожеке, бізге жақсылап бір уағыз айтып берсеңізші, - деп өтініш қылады. Күні бойы қарны аш Қожекеңнің, уағыз айтқан кезде Жүсіп пайғамбардың қиссасын айтыңыз дейді екен. Жүсіп пайғамбардың қиссасы Құрандағы ең ұзақ қиссалардың бірі ғой, білеміз. Жаңағыдай оның ағаларының қызғанып құдыққа тастайтындығы бар, әкесінен айрылады, одан керуен кетіп бара жатып тауып алады, оны Мысырға апарып сатады, арада біраз ол зынданға тасталады, түс жориды, ең соңында жаңағыдай өзінің ағайындарымен, әкесімен қайтадан қауышады ғой, соны айтып бер, айтып бер деп қоймай қойғаннан кейін, Қожекең тамақтан алып отырып басын көтеріп айтқан екен дейді: - Жүсіп пайғамбар кішкентай кезінде жоғалып кетіпті, өскеннен кейін әкесі қайтадан тауып алыпты,- деп тамақтан ала берген екен дейді да жаңағы. Сол сияқты сіздер де ақырындап тамақтан алып отырыңыздар. |
Думан Сайфулла
|
▶
|
сол сыйақты / мал дүнүйесін қатты жақ̊сы көргендіктен → // уодан біреу дүнүйесін сұрап келетін болса → // қарыс ͡сұрап келетін болса→//уонда / уолуоны бермес үшін уөтірік айтат ͡ тейд ↓/// ↑ ал→/уөтірік айтұу болатын болса →// йекіжүздүліктің сыйпаттарынан дегенйекен ↓/// ↑ анау бір уоқыйғада бар ͡ ғой → // қожанасырға бір кісі ͡ геліп → // қожеке → / маған арқаныңызды бере тұрыңызшы десе → // қожекең айтқан йекен дейді ͡ ғой → // арқаныма → / ірімшік кептіріп қойған йедім ͡ деп ↓/// ↑ сонда / уо ͡ заманда бұ ͡ заман→// арқаңға ірімшік кептіруші майеді десе→// бергің келмесе→/ басқа нәрсеге ͡де пайдаланұуға болады ͡ ғой деп→// жауап бергенйекен ͡дейт↓/// |
сол сыйақты / малдың дүнүйөсүң ͡ ғатты жақ̊сы ͡гөргөндүктен →// уодам ͡ біреу дүн үйөсүн сұрап келетім ͡ болса →// қарыс ͡ сұрап келетім ͡ болса →// уонда →/ уол уонұ ͡б̊ермес үшүн уөтүрүг ͡айтады дейді ↓/// ↑ ал / уөтүрүг ͡ айтұу ͡б̊олатым ͡ болса→//йекіжүздүлүктүң сыйпаттарынан деген йекен ↓/// ↑ анау ͡б̊ір уоқұйғада ͡б̊ар ͡ ғой →// қожанасырға ͡б̊ір ͡гісі ͡геліп →// қожеке →/ маған арқаныңызды ͡б̊ере тұрұңұшшы десе →// қожекең айтқан йекен дейді ͡ ғой →// арқаным' ірімшік кептіріп қойған йедім ͡ деп ↓/// ↑ сонда / уо заманда ͡б̊ұ заман →// арқаңғ' ірімшік кептірүушү м' еді десе→// бергің ͡ гелмесе→/ басқа нәрсеге ͡де →/ пайдаланұуға ͡б̊оладығой ͡ деп→// жауап ͡ перген йекен дейді↓/// |
Сол сияқты мал дүниесін қатты жақсы көргендіктен, одан біреу дүниесін сұрап келетін болса, қарыз сұрап келетін болса, онда ол оны бермес үшін өтірік айтады дейді. Ал өтірік айту болатын болса, екіжүзділіктің сипаттарынан деген екен. Анау бір оқиғада бар ғой, Қожанасырға бір кісі келіп: - Қожеке, маған арқаныңызды бере тұрыңызшы,- десе, Қожекең айтқан екен дейді ғой: - Арқаныма ірімшік кептіріп қойған едім,- деп. Сонда: - О заманда бұ заман, арқанға ірімшік кептіруші ма еді,- десе, - Бергің келмесе, басқа нәрсеге де пайдалануға болады ғой,- деп жауап берген екен дейді. |
Думан Сайфулла
|
▶
|
ійт уөмір дейт→ // бір ійтті жаңағыдай → // бір жамандыққа теліп жатады ͡ғой → // біреу / біреудің жаман ісін көрсе → // ійт йекен ͡анау деп ͡
жатат ↓/// ↑ біргүнү → / ійткеуой келіпті дейт → // уосы йелдің барлығы → / бір жамандық істесе → / адамдар ійтйекен,/ ійт йекен ͡ деп жатады → // уосы ійт деген аттан құтылайыншы → // дегең ͡ ғой ↓/// ↑ сөйтіп / аң патшасы арыстанға барған йекен ͡дейт ↓/// ↑ аң патшасы арыстанға барып // уоу / аң патшасы арыстан ↑ // уосұ йелдің барлығы / мына адамдар жаман іс істесе → // ійтйекен / ійт йекен ͡ деп // менің атымд'айта берет дегең ͡ ғой → // уосы ійт деген → // атымды уөзгертіп беріңізші деп → // уөтініш қылады↓/// ↑ сонда / арыстан уойланып тұрұп → // мен саған бір сынақ берейін депті → // сол сынақтан уөтс̆ең → // атыңды уөзгертіп беремін → // дейді ͡ ғой ↓/// |
ійтуөмүр ͡ дейді →// бір ійтті жаңағыдай →// бір жамандыққа теліб̊ ͡ жатадығой →// біреу / біреудүң жаман ісің ͡ гөрсө →// ійт йекен анау деб̊ ͡ жатады ↓/// ↑ біргүнү →/ ійтке уой ͡геліпті ͡ дейді →// уосұ йелдің барлығы →/ бір жамандығ ͡ істесе →/ адамдар ійт йекен / ійт йекен деб̊ жатады →// уос' ійт деген аттаң ͡ ғұтұлайыншы → // дегең ͡ ғой ↓/// ↑ сөйтүп / аң патш̆ас' арыстаңға барған йекен ͡ дейді ↓/// ↑ аң патш̆ас' арыстаңға барып →// уоу →/ аң патш̆ас' арыстан →// уосұ йелдің барлығы мын' адамдар жаман іс ͡ істесе →// ійт йекен →// ійт йекен ͡ деп →// менің атымд' айта ͡б̊ереді дегең ͡ ғой →// ос' ійт ͡теген → // атымды уөзгөртүп беріңішші деб̊ уөтүнүш қылады ↓ /// ↑ сонда / арыстан уойланып тұрұп →// мен сағам ͡ бір сынақ ͡перейін депті →// сол сынақтан уөтčөң →// атыңды уөзгөртүп беремін →// дейді ͡ ғой↓/// |
Ит өмір дейді, бір итті жаңағыдай, бір жамандыққа теліп жатады ғой, біреу біреудің жаман ісін көрсе «ит екен анау» деп жатады. Бір күні итке ой келіпті дейді, осы елдің барлығы бір жамандық істесе адамдар «ит екен, ит екен» деп жатады, осы ит деген аттан құтылайыншы деген ғой. Сөйтіп аң патшасы арыстанға барған екен дейді. Аң патшасы арыстанға барып: - Оу, аң патшасы арыстан, осы елдің барлығы мына адамдар жаман іс істесе "ит екен", "ит екен" деп менің атымды айта береді,- деген ғой. Осы ит деген атымды өзгертіп беріңізші,- деп өтініш қылады. Сонда арыстан ойланып тұрып: - Мен саған бір сынақ берейін,- депті, - сол сынақтан өтсең, атыңды өзгертіп беремін,- дейді ғой. |
Думан Сайфулла
|
▶
|
уол ͡ғандай сынақ дейд ↑ // уоған бір жапырақйет берет ↓ /// ↑ уосұ йетті → / йертеңге ͡
дейін жемей → // сол ͡ғалпында алып келсең→// атыңды уөзгертіп беремін ͡дейд → / жаңағы ↓ /// ↑ жарайт / мынау бір уоңай сынақ йекен → // деп ͡кетет↓ /// ↑ үйіне барып жаңағы →// йетті іліп қойады ͡дейд ↓ /// ↑ сүйтіп / жаңағы бір ұуақытта →// қарны ашадығой → // сүйтүп айтыпты → // арыстан маған бұны жеме ͡деді → // бірақ қарауға тыйым салған жоққой → / деп айтад дейд ↓ /// ↑ сүйтүп ана йетті қарап→// айналып жүр дейд→// жаңағы сүйсініп ↓ /// ↑ бір ұуақытта тағыуой келед→// арыстан маған бұны жеме деді→// бірақ ійіскеуге тыйым салған жоққой ͡депті ↓ /// ↑ сүйтіп жақындап ійіскеп→// бас'айналып жүріп айналад дейд → / жаңағыйетті ↓ /// ↑ бір ұуақытта тағыуой келедіғой→// арыстан маған бұнұ→// жеме деді→// бірақ жалауға тыйым салған жоқ қой деп айтад дейд ↓ /// ↑ сүйтүп жақындап ананы жалағаң ͡ гезде→// дәмі тіл үйүріп→// қалай жеп қойғанынуөзі білмей қалғанйекен дейд да жаңағы ↓/// |
ол ͡ ғандай сынағ ͡дейді ↑ // уоғам ͡ бір жапырақ йет ͡ переді ↓ /// ↑ уосұ йетті→/ йертеңге дейін жемей →// сол ͡ ғалпынд' алып келсең →// атыңды уөзгөртүп ͡перемін дейді / жаңағы ↓ /// ↑ жарайды / мынау ͡б̊ір уоңай сынақ йекен ͡ деп ͡ кетеді ↓ /// ↑ үйүнө ͡б̊арыб̊ жаңағы →/ йетт' іліп ͡ қойады ͡ дейді ↓ /// ↑ сүйтүп / жаңағы ͡б̊ір ұуақытта →/ қарн' ашады ͡ ғой →// сүйтүб̊ ͡айтыпты →// арыстан мағам ͡ бұнұ жеме ͡ деді →// бірақ қарауға тыйым салған жоқ ͡ қой →/ деб̊ ͡айтады ͡ дейді ↓ /// ↑ сүйтүб̊ ͡ана йетті ͡ғарап →// айналыб̊ жүр ͡ дейді→// жаңағы сүйсүнүп ↓/// бір ұуақытта тағы уой ͡геледі →// арыстан мағам ͡ бұнұ жеме ͡ деді →// бірағ ійіскеугө тыйым салған жоқ ͡ қой депті ↓ /// ↑ сүйтүб̊ жақындаб̊ ͡ійіскеп→// бас' айналып жүрүб̊ ͡айналады дейді →/ жаңағы йетті ↓ /// ↑ бір ұуақытта тағы уой ͡геледі ͡ ғой →// арыстан мағам ͡ бұнұ →// жеме ͡ деді →// бірағ жалауға тыйым салған жоқ ͡ қой деб̊ ͡айтады ͡ дейді ↓ /// ↑ сүйтүб̊ жақындаб̊ ͡ананы жалағаң ͡ гезде→// дәмі тіл үйүрүп →// қалай жеп қойғанын уөзү ͡б̊ілмей ͡ғалған йекен дейді ͡ да ͡ жаңағы ↓/// |
Ол қандай сынақ?- дейді. Оған бір жапырақ ет береді: - Осы етті ертеңге дейін жемей, сол қалпында алып келсең, атыңды өзгертіп беремін,- дейді жаңағы. - Жарайды, мынау бір оңай сынақ екен,- деп кетеді. Үйіне барып жаңағы етті іліп қояды дейді. Сөйтіп жаңағы бір уақытта қарны ашады ғой, сөйтіп айтыпты: - Арыстан маған бұны жеме деді, бірақ қарауға тыйым салған жоқ қой,- деп айтады дейді. Сөйтіп ана етті қарап, айналып жүр дейді, жаңағы сүйсініп. Бір уақытта тағы ой келеді: - Арыстан маған бұны жеме деді, бірақ иіскеуге тыйым салған жоқ қой,- депті. Сөйтіп жақындап иіскеп, басы айналып жүріп айналады дейді жаңағы етті. Бір уақытта тағы ой келеді ғой: - Арыстан маған бұны, жеме деді, бірақ жалауға тыйым салған жоқ қой,- деп айтады дейді. Сөйтіп жақындап ананы жалаған кезде дәмі тіл үйіріп, қалай жеп қойғанын өзі білмей қалған екен дейді да жаңағы. |
Думан Сайфулла
|
▶
|
сол сыйақты→/ адам баласы да тұура сондай→// кейбір ауыр күнәларға→/ Аллатағала уосұлай → // уонұ жасау былай тұрсұн → // жолауұмызға тыйым салған ↓ /// ↑ уөйткені жоладыңыз ͡ба → // алданып қаласыз сіз→// мем ͡білмей ͡ ғалдым → // уөзімд'ұстай алмай ͡ ғалдым ͡ деп → // адам баласы айтып жатат ↓ /// ↑ сол үшін не дейді Аллатағала→// уа лйа такраб̊ұуз-зыйна→// зыйнаға жоламаңдар деп ͡айтат ↓/// |
сол сыйақты →/ адам ͡ баласы ͡ да тұура сондай →// кейб̊ір ауұр ͡гүнәларға→/ Аллатағала уосұлай →// уонұ жасау ͡б̊ылай тұрсұн →// жолауұмұзға тыйым салған ↓ /// ↑ уөйткөнү жоладыңыз ͡б̊а →// алданып қаласыс ͡ сіз →// мем ͡ білмей ͡ ғалдым →// уөзүмд' ұстай ͡ алмай ͡ ғалдым ͡ деп→// адам ͡ балас' айтып ͡ жатады ↓ /// ↑ сол үшүн не ͡дейді Аллатағала→// ұуа ля такраб̊ұуз-зыйна →// зыйнаға жоламаңдар деб̊ ͡айтад ↓/// |
Сол сияқты адам баласы да тура сондай, кейбір ауыр күнәларға Алла Тағала осылай оны жасау былай тұрсын, жолауымызға тыйым салған. Өйткені жоладыңыз ба, алданып қаласыз сіз, мен білмей қалдым, өзімді ұстай алмай қалдым деп адам баласы айтып жатады. Сол үшін не дейді Алла Тағала, уа ля такрабуз-зина, зинаға жоламаңдар дейді. |
Думан Сайфулла
|
▶
|
уосұндай→/уосұндай мысалдар уөтө ͡гөп ↓ /// ↑халқымызда да→/уосындай халыққа көмектескен→// мұң-мұқтажынуөтөген адамды →/ ақ пейіл жан деп ͡ атайт →/ білесіздер →// немесе атымтай жомарт деп айтад ↓ /// ↑ бұнұң уөзі тегінйемес→//уөйткені хатійм-ат-таи деген мынау→/ бұрын пайғамбарымызға дейінуөмүр сүрген→//уөзі ақын/уөзіуөте керемет →/ жомарт кісі болғанйекен ↓ /// ↑ сон'атымтай ͡ деп ͡ атап ͡ кеткең ͡
ғой ↓ /// ↑ уоның баласы сахаб̊а болған ↓ /// ↑ сол атымтайдың→/ бір керемет бір сәйгүлігі болғанйекен дейд ↓ /// ↑ сонда парсының патшасы →// жаңағы сәйгүлік ат жәйінда йестіп→//уөзінің үуәзірін жібертет → // қандай құн төлесең де →// маған сол сәйгүлікті жеткізіп ͡ пер ͡дейд ↓/// |
уосұндай →/ уосұндай мысалдар уөтө ͡ гөп ↓ /// ↑ халқымызда ͡ да →/ уосұндай халыққа ͡гөмөктөскен→// мұң-мұқтажын уөтөгөн адамды →/ ақпейіл жан деб̊ ͡атайды / білесіздер → // немесе → / атымтай жомарт деб̊ ͡айтады ↓ /// ↑ бұнұң уөзү тегін йемес → // уөйткөнү хатійм-ат-таи деген мынау→/ бұрұм пайғамбарымызға дейін уөмүр сүргөн →// уөз' ақын →/ уөзү уөтө ͡ геремет → / жомарт кісі ͡б̊олған йекен ↓ /// ↑ сон' атымтай деб̊ ͡атап кеткең ͡ ғой → // уонұң баласы сахаб̊а ͡б̊олған ↓/// сол атымтайдың → / бір ͡геремет ͡пір сәйгүлүгү ͡б̊олған йекен ͡ дейді ↓ /// ↑ сонда парсының патш̆асы → // жаңағы сәйгүлүг ͡ ат ͡шәйында йестіп → // уөзүнүң үуәзірін жіб̊ертеді→// қандай ͡ғұн төлөсөң ͡ де → // маған сол сәйгүлүктү жеткізіп ͡пер ͡ дейді ↓/// |
Осындай-осындай мысалдар өте көп. Халқымызда да осындай халыққа көмектескен, мұң-мұқтажын өтеген адамды ақ пейіл жан деп атайды білесіздер немесе Атымтай Жомарт деп айтады. Бұның өзі тегін емес, өйткені Хатим-ат-Таи деген бұрын пайғамбарымызға дейін өмір сүрген өзі ақын, өзі өте керемет жомарт кісі болған екен. Соны Атымтай деп атап кеткен ғой. Оның баласы сахаба болған. Сол Атымтайдың бір керемет бір сәйгүлігі болған екен дейді. Сонда Парсының патшасы жаңағы сәйгүлік ат жайында естіп, өзінің уәзірін жібертеді, қандай құн төлесең де маған сол сәйгүлікті жеткізіп бер дейді. |
Думан Сайфулла
|
▶
|
сүйтүп үуәзір іздеп→// атымтайға барғаң ͡ гезде→// атымтай қонақ келгеніне→// қатты құуанадйекен ↓ /// ↑ сүйтіп→/ мән-жәйін айтқызбастан→// жатып демалып алыңыз деп→// демалтып жатқызады ↓ /// ↑ тұрса / алдында керемет ас тұрады→//йет тұрады→//йеттен алыпуотырып→/ жаңағы→/ парсы патшасының үуәзірі айтқанйекен дейд→// мен парсы патшасының үуәзірімін→// сіздің сәйгүлігіңізге құда түсүп келіпуотұрмұн→// қанша салмағы болса→// сонш'алтын берүуге менің патшам дайын→// сол сәйгүлікті текқана менің алып кетуүме рұқ̊сат беріңіз десе ↓/// атымтай айтқанйекен ͡ дейд→// мендеуондай сәйгүлік жоқ деп ↓ /// ↑ қалай↑ / дейді ͡ ғой→// сіздің сәйгүлігіңіз барйекендігін бүкүл араб̊ түбегійестіп біліп атыр ͡ ғой→// дейді ͡ ғой ↓ /// ↑ сүйтс̆е /уол сәйгүлік→/ қазір сіздің ішіңізде/ асқазаныңызда / шауып баражатыр дегенйекен дейд ↓/// |
сүйтүп үуәзір іздеп → // атымтайға ͡б̊арғаң ͡ гезде → // атымтай ͡ ғонақ келгеніне → // қатты ͡ ғұуанады йекен ↓ /// ↑сүйтүп → / мән-жәйін айтқызб̊астан → // жатып демалыб̊ ͡алыңыз ͡ деп → // демалтыб̊ жатқызады ↓ /// ↑тұрса / алдында ͡геремет ас тұрады → // йет тұрады → // йеттен алыб̊ уотұрұп → / жаңағы → / парсы патш̆асының үуәзір' айтқан йекен ͡ дейді → // мен → / парсы патш̆асының үуәзірімін → // сіздің сәйгүлүгүңізге ͡ ғұда түсүп ͡ келіб̊ уотұрмұн → // қанша салмағы ͡б̊олса → // сонш' алтым ͡ берүугө менің патш̆ам дайын → // сол сәйгүлүктү текқана менің алып кетүуүмө ұрұқ̊сат ͡ періңіз десе ↓ /// ↑ атымтай айтқан йекен ͡ дейді → // менде уондай сәйгүлүг ͡ жоғ ͡деп↓ /// ↑ қалай ↑ / дейді ͡ ғой → // сіздің сәйгүлүгүңіз ͡б̊ар йекендігім ͡ бүкүл → // араб̊ түб̊өгү йестіп біліб̊͡ жатыр ͡ ғой → // дейді ͡ ғой ↓ /// ↑сүйтčө →/ уол сәйгүлүк → / қәзір сіздің ішіңізде / асқазаныңызда / шауұп ͡ паражатыр → // деген йекен дейді ↓/// |
Сөйтіп уәзір іздеп Атымтайға барған кезде, Атымтай қонақ келгеніне қатты қуанады екен. Сөйтіп, мән-жайын айтқызбастан жатып дем алып алыңыз деп демалтып жатқызады. Тұрса, алдында керемет ас тұрады, ет тұрады, еттен алып отырып жаңағы Парсы патшасының уәзірі айтқан екен дейді: - Мен Парсы патшасының уәзірімін, сіздің сәйгүлігіңізге құда түсіп келіп отырмын, қанша салмағы болса, сонша алтын беруге менің патшам дайын, сол сәйгүлікті тек қана менің алып кетуіме рұқсат беріңіз,- десе, Атымтай айтқан екен дейді: - Менде ондай сәйгүлік жоқ,- деп. - Қалай,- дейді ғой, - сіздің сәйгүлігіңіз бар екендігін бүкіл Араб түбегі естіп біліп жатыр ғой, - дейді ғой. Сөйтсе: - Ол сәйгүлік қазір сіздің ішіңізде асқазаныңызда шауып бара жатыр,- деген екен дейді. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Мен айтар едім таңсарымен тұрып, бізді таңғы несібе деген чат бар. Сол жерде таңғы серуенде жүріп Аллахтан берілетін ризық несібені кәдімгі күннің шапағаты енді атып келе жатқан кезде алатын болсаңыздар, ол кездегі энергияя деген керемет қой. Кешке дейін адам шаршамай жүруге болады деп жатамыз. Бірақ негізгі энергия, энергия көзі өзіңіздің ішіңізде тұр да. Міне осы энергия көзін ояту арқылы сіз энергияны жоғарғы деңгейде ұстап, қашанда жоғарғы, энегриясы жоғарғы деңгейде жүретін адамдардың артынан ақша ереді деп жатамыз. То есть ақша, ақша, ақша, ақша деп күделікті ақша қуып жүрген адамдардың шыны керек, энергиясы төмен болып кетеді. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Энергиясы қайда кетіп жатыр, энергиясын не жеп жатыр, соған мән бермейд адам. То есть өзін рухани тұрғыда дамытуға шамасы келмей жатады. Өзіне көңіл бөлмей жатады. Таңғы уақытта өзіңе бір төрт сағат уақыт бер десең, жоқ дегенде бір екі сағат бөлуге болады ғой. Сөйтіп энергияңды көтеріп ал. Күні бойғы дұрыс жоспармен жүр дейміз. Ал енді таңертңгі таңғы несібеде біз айтып отырамыз, благодарный болсаңыз, бірден энергия көтеріледі деп. Ең алдымен барлық танисыз ба, танымайсыз ба, жан жағыңыздағы бүкіл жаратылысқа алғыс айтып, Аллахқа шүкіршіліктен бастап, бірінші тұра салып, аман есен оянғаныма шүкір деген сияқты алғыстан бастап. Қашанда алғыс айтып жүретін болсаңыздар, энергия өте жақсы көтеріледі. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Бұл бір қарапайым техникалары ғана. Бірақ энергияны өсірудің мыңдаған жолдары бар иа. Оны да сіз үйретіп отырасыз ғой, адамдарға.
-Өте көп техникалары бар негізінде. Энергия көтерудің жолдары деген көп шын мәнінде дұрыс айтып отырсыз. Бірақ енді оның бәрін бұндай бір сағаттық эфирде, уақыт та жетпейді. Қарапайым дүниелерді. Ең болмаса алғыс айтып жүретін болса адам, соның өзі керемет көмектеіп жатады. Жолын да ашып жібереді. Энергиясы көтеріңкі болады. Біреуге қуану керек қой. Мысалы, көршіңіз байып жатса, қуаныңыз дейді. Іштеңесін бөліп бермесе де, әйтеуір қуанғаннан ешқандай, не дейді мәртебең құламайды дейд. Ештеңесін бөліп бермесе де, ештеңені сізден сұрамайды дейді да.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Қарап отырсаңыз, шын мәнінде қуана білгенге құт қонар, бағалай білгенге бақ қонар деген дүние бар. Соны көп адам мән бермейді ғой. Қызғаныш, көп адамда ішінде қызғаныш тұрады. Бұл да адамның энергиясын жеп қояды. Немесе өсек аянға құмар, әсіресе қыз келіншектер, ол да энергияны жеп қояды. Немесе ана біреу сериалдарды көріп отырып, кинодағы мелодраманың ішіне кіріп кетеді да, біреудің проблемасын, өзінікі аздай біреудің, сыртқы адамдардың проблемасын қосып алып, соны переживать етіп күні бойы өзінің энергиясын өзі жеп жүреді. Көрмейсіз ба, қарап отырсақ. Шын мәнінде адам өзінің энергиясын көтеріп, өзінің нақты жоспарымен жүретін болса, ол кезде бәрі керемет, өзімен өзі идеально дейді ғой. Идеально жүріп отыратын еді. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Мысалға, сіз айтасыз да жаңа біреу таудан, тауға шықсам энергия алам. Ән айтсам, деген сияқты. Тағыдан энергияны қайдан алға болады?
-Энергияны алатын жол өте көп қой. Күннің көзінен алу керек деп жатамыз, жаңа да айтып жатырмыз иа, шапағатынан. Енді, тамақтан, судан, таза ауадан, бұның бәрі белгілі қаз адамдарға. Ең негізгі энергияның көзін, адам өзінің ішіндегі источник энергии дейд. Соны оятуды үйренсе екен. Біз оны арнайы тренингтарымызда үйретіп отырамыз. Алла қаласа осы үшінші қарашада, Шымкент қаласында тренинг өткелі жатыр. Біздің екінші тренингіміз. Міне сол жерде біз осы жолдың, энергияны көтерудің барлық техникасын беретін боламыз.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Таңғы несібе деген сіздерде телеграм чат бар. Ол жерде сіздер көптеген техникалар бересіздер. Жалпы енді таңда тұр дегенді батыстың ғалымдар да айтады. Көбінсе ол біздің дінімізде де бар иа. Ерте тұру, таң намазынан кейін ұйқтамау. Ал кейбір адамдарға біз мысалы, таңда ерте тұрсам бай болып кетем бе деп ойлайды да. Тек тұрсам болды ма деген сияқты. Енді таңда ерте тұрды, әрмен қарай біз баю үшін қандай әрекеттер жасауымыз керек?
-Көп адамға керек нәрсе, расында да сөйтіп сұрап жатады. Жалып таңертең тұрып, ерте тұрып Тахаджудты оқып, немесе иа. Дұға тілегін жасап, жүгіріп келіп байып кету деген не реально әрине.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Әрине нұр шашу деген техниканы біз арнайы беріп отырамыз. Таңертең тұрғаннан кейін жәйдан жәй жүрмей, айналаңызға благодарный болып, нұр шашып жүріңіздер. Жақсы сөз айтыңыздар деп жатамыз да. Ал енді негізіне келетін болсақ, тек қана благодарный болып, рахмет айтып қоя салмайсіз, әрине. Сондай бір энергияңызды көтеріп, жоғарғы көңіл күйде отырып, ресурный состояние дейді ғой. Адамның өзінің бір энергиясы жоғары күшті көңіл күйде отырып, таңертеңгі уақытта мысалы он бес мақсат жазу деген техника бар бізде. Брайан Трейсидің техникасы. Енді міндетті түрде күнделікті жазып отырамын сол нәрсені. Қарапайым ғана фрирайтинг жазу деп айтамыз иа. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Оны да жазасыз, то есть жазуға кемінде бір жиырма минут, отыз минут уақыт бөлу керек. таңертеңгі әрекеттердің біреусі. Екіншісі кітап оқуға міндетті түрде бір ең жоқ дегенде жиырма-отыз минут уақыт болу керек. Жалпы, кез келген кісі кітап оқу арқылы да энергияны көтеруге болады. Егер ол дұрыс кітап болатын болса, мотивационный кітаптар бар ғой. Мотивация алуға, өзінің көңілін көтеріп, кішкене, адам өзін жақсы сезініп отыру үшін. Қарапайым техникалар жеткілікті, дегенмен таңертеңгі бізде алты әрекет деген нәрсемі бар. Таңы несібеде біз оны күнделікті айтып отырамыз. Сол алты әрекетті жасап отырса кез келген адам өмірін жақсы жаққа өзгерте алады. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Жақсы, керемет. Енді, көрермендер де бұны қолданады деген ойдамын. Жалпы енді, үйреніп, көріп, әрекетке берекет келеді дейді ғой қазақта иа
-Дене шықтыруың міндетті түрде жасалынады. Енді көп дүниелер бар. Біреулер, биен айналысады. Біреу йогамен айналысып жатады. Енді оның жолдары көп әрине, кім қайсын таңдайд дегендей.
-Сіз мысалы көптеген кәсіпкерлерге, сабақ өтесіз. Өзіңіздің жаңағы жеке марафондарыңыз бар, тренингтеріңіз бар. Енді көп адамдар, кәсіпкерелер ақшасын қалай еселеймін деп, сізден көбінесе кеңес алып жатад. Ал енді бір айлыққа қарап отырған мысалы қарапайым, қызметкерлер бар ғой. Олар не істеуге болады? Мысалы олардың жаңағы белгілі бір деңгейде айлығы бар, армен қалай ақшасын қалай өсірсем деген ойда болуы мүмкін де
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Иа, бұл да қажет болатын шығар деп ойлаймын. Себебі, белгілі бір айлықтағы адамдардың бір таңғалатыны, өздерін шектеп отыр да олар. Өздерін белгілі бір уақытпен, белгілі бір айлықпен өздерін шектеп қойған. Өмір бойғы күніңіз,бір-ақ күнмен өтібатр деймін мен ондай кісілерге. Обычно тоғыздағы жұмысқа кіреді, алтыда шығады. Енді ол адамдар, белгілі бір айлықпен ғана жүргендіктен, айналасын көре алмайды. Коробкадағы, коробканың ішінде отырған адам сияқты. Жан жағын көре алмайды. Енді бұндай кісілерге айтар едім мен, шын мәнінде керемет тамаша дүниелер бар. Оған әрине білім керек қосымша. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Әрдайым рухани тұрғыда өсу ұмтылып, дұрыс ниетте отыратын болса, кез келген кісі тіпті сол жұмысын тастамай ақ, қосымша ретінде өзінің рухани тұрғыда білім алу арқылы өсіре отырып, өз түйсігіне байланысқа шығып, өзінің түйсігін қосып үйреніп алса мысалы қарапайым ғана иа. Ең болмағанда дейм да, ең минимально. Мысалы түйсік әлемі деген кітапты алып, сол кітап арқылы, үйде отырып та бір күніге бір бес он минут уақыт бөліп, өзінің түйсігіне шығуды үйренетін болса, әрине өз түйсігін дұрыс пайдаланатын болса, квантовый скачок жасап, оларда қосымша табыс таба алады дейм. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Қосымша табыстың да деңгейі әртүрлі ғой бұл жерде. Кім, қалай, қанша тапқысы келеді. Соның барлығының стратегиясы беріледі негізінде. -Соған байланысты план құралады иа. План құралады, стратегиясын жасау керек. Содан кейін әрине ол өзінің күнделікті жұмысына сәйкес етіп жоспарланады. Жоспармен жүріп жатса, бәрі тамаша болады әрине. Білімге керек та бәріне. Қосымша білім алса, қосымша табыс болады. Қазір білімділердің заманы ғой, білесіз. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Инстаграмды ақтарып қарасақ, көп адамдар квантовый скачок жайында үйретіп жатады. Көрсетіп жатады. Өз білімімен бөлісіп жатады. Бірақ көбісі энергия, энергия деген нәрсені айтад да, бірақ түйсік жайында айтпайды. Енді сіздің бір ерекшелігіңіз зерттеп отырмын сіздің блогыңызды. Сіз түйсік жайында айтасыз да жалпы, түйсік арқылы біз қалай дамимыз? Сол кванттық әлемде, кванттық шығуда қалай жасай аламыз?
-Квантовый скачок действительно Аллаға шүкір дейік, кәзір өте жақсы білімді жастарымыз да көбейіп жатыр. Өте көп адамдар квантовый скачокты оқытып жатыр. Жақсы, бәрі де жақсы. Ешкімді жамандауға болмайды, еңбек қой оный бәрі, еңбек.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Бірақ ,дегенмен мен енді өзімнің айтып жүрген тақырыбым болғаннан кейін, өзім қызығатын болғаннан кейін, біраз кісілердің сабақтарын алып қарап көрдім. Салыстырып. Бес жүз мың десе, без жүз мыңға, екі жүз сексен мың десе, екі жүз сексен мыңдықтардың бәрін алып қарап, бір бірімен салыстырып қарасам, бір нәрсеге көзі жетті. Жалпы үйретіп жүрген кісілердің физик емес екендігі, кішкене болса да қыңжылтады . Ал енді физиктар да бар, жоқ емес Аллаға шүкір бар. Физиктар да оқытып жатыр квантовый скачокты. Олардың ерекшелігі бірден білініп тұрад. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Маған білмейм бірден білінеді ол. Бірақ олар түйсікті зерттемейді. Көрдіңіз ба қай жерде. Біздің айырмашылығымыз, именно физик мамандығы бір бөлек, біз тағы да қосымша түйсікті он екі жылдан аса зерттедім. Сондықтан да именно квантовый скачокты физиктер айтатын болса, олар түйсік жайлы білімі болатын болса, онда ол квантовый скачок действительно, ең жоғарғы деңгейдегі мықты квантовый скачок сабағы болар ед дейм да. Себебі, бәрінікін алып, байқап салыстырып көрдім. Тамаша, керемет, үйренушілері бәрі жақсы иа. Бірақ именна квантовый скачокты үйретіп жатқан кісілердің көпшілері түйсікті білмейді, өкінішке орай. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Ал енді түйсік үйретіпатқан кісілер де бар. Ұстаздар болды, солардан алдым мен білімді кезінде, Аллаға шүкір алмасақын үйреттім мысалы. Тағы басқа міне мынау, Ержан Мекенбай деген жігіт те практикалық сабақтар жүргізіп отырады. А бұлар квантовый скачок деген нәрсені білмейд. Физик болмағаннан кейін, ол жаққа жақындамайд. Тек қана түйсік мәселесін қарастырады. Біздің айырмашылығымыз, екеуін қостық. Түйсік деңгейінде егер квантовый скачок жасайтын болса адамдар, онда сіз квант деңггейінде ұшу деп айтар едім мен. Секіріс, жаңағы скачок дейд. Секіріп, қайта жерге түскенне гөрі, ұшып жүрген жақсы емес па.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Ай сайын жасапатқан табысыңыз да еселеніп, қарым қатынас мәселелерді көтеріліп, айдан айға, күннен күнге дегендей. Барлық, денсаулығыңыз да жақсарып, рухани біліміңіз де толығысып, оның бәрі еселеніп көбейіп отыратын болса, қашан да ұшып отыратын болсаңыздар, онда әрине ол енді, керемет
-Керемет, дүние болар еді. Біз өткенгі, өткен жолғы подкастта түйсік жайында, біраз ақпарат бердік. Көп кісілер танып, біліп қалды иа, ол жайында. Енді осы подкаст көріп отқан кісілерге айта кетсек, кішігірім түйсікпен қалай байланысқа шыға аламыз. Ол нәзік әлеммен қалай байланысамыз, бойымыздағы.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Түйсік жалпы сізге Аллахтан берілген, былай айтқанда бір ерекше нығмет, бір ерекше ризық есебінде қараймын мен өзім. Себебі Аллах сізді дұрыс бағыттау мақсатында, яғни бай қуатты ғұмыр кешсінші осы адам атаулы деп беріп қойған дүниесі ғой түйсік деген, былай айтқанда. Сол түйсікті қосу әрбір адамның міндеті дер едім. Кез келген кісі өзінің түйсігін қос алады. Себебі бойыңызда барғой, жоқ болса екен. Күннің мысалы энергиясын, мен бәленшеге берейін, төленшеге бермейін деп таңдамайды ғой. Дәл барлығымызға қалай күннің энергиясын бәрімізге бірдей беріп тұр, дәл солай мынау молшылықтың, жалпы бақытпен байлықтың, жалпы ризық несібені түгелдей бәрімізге бірдей беріп тұр. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Соны біреу түйсігін дұрыс қосу арқылы ала алды. Яғни ол миллионер, может быть миллиардер боып кетті. Ал түйсігімен шаруасы жоқ адамдар әлі қарыз кредит, әлі проблема сол өмменгі вибрацияда жүр. Сондықтан да біз мына түйсік әлемі деген кітапты арнайы жазып шығардық. Бірінші тарауында, қарапайым түйсіктің әліппесі айтылады бұл жерде. Кез келген адам үйінде отырып, оқып отырып –ақ өзімен, түйсігімен байланысқа шыға алады. Әдістер өте қарапайым. Он бір бірдей әдісін толықтай жазып шықтық. Сегіз түрлі қызметі түйсіктің, бәрін бәрін, кез келген кісі түсіне алатындай дәрежеде жазылды. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Бірінші тарауында, түйсік әлемі айтылды. Екінші тарауда, адамның көбі қазір стресста жүр. Өзідері білмейді, депрессия, стресс деген, невроз деген дүниелер қазір өте кең тарап кетті. Дегенмен, екінші тарауды біз соған арнадық. Себебі мен өзім де стрессқа түскен кезім болды. Басымба болған жағдай болғаннан кейін, маған да емделу керек болды. Маған да, көп іздендім. Сол кезде не кітап таба алмай, не емделу жолдарын нақты айтатын, нақты техника беретін адам болған жоқ. Сонымен, қатты қиналған кездерім болды. Ендігі адамдарға осы кітап көмектеседі деп ойлаймын жалпы. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Өміріңіздегі сіз стресстен қалай шыға білдіңіз? Білім арқылы ғой иа? Таңдап келген кезде, мысалы арнайы техниклар жасадыңыз ба немесе?
-Қатты стресске түскен кезде адамда энергия қатты төмендеп кетеді екен. Энергиясы төмендеп кеткенде түйсікке шығайын десең де шыға алматын жағдайлар болады екен жалпы. Сондай кездерде мен түйсікті де, басқа білімім де шыны керек ұмытып қалдым. Стресс, депрессия деген памятьті да жоғалтады, денсаулықты да құртады. Енді, ол ауыр жағдай болды. Осыдан дәл он бір жыл бұрын менің анам, екі әпкем, үш адам бір айдың ішінде қайтыс болды да мен өте үлкен стрессқа түстім. Енді, стресстан шығудың жолдарын шын мәнінде іздей бастадым.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Сөйтіп жүріп, мен жаңағы түйсік жайлы білімді алдында да алған болатынмын. Сол кезде, ізденіп сол жазылған материалдарды қарап, қайтадан түгел оқуыма тура келді. Қайтадан өзім қолға алып отырып, ойға түседі, қандай идея келеді, қандай ой келсе де жазып қоя бердім. Жазып қоя бердім, себебі менде память болмай қалды, дәл сол моментте. Память болмағаннан кейін мен уже оқығанымды бұрын айтып, айналама айтып үйренгем ғой жалпы, енді мұғалім болған адам. Білесіз жалпы, балаларға да айтып отырамын. Ол білімді бекіту үшін. Одан кейін ол кезде енді менде память болмағандықтан, есте сақтау қабілетіміз төмендеп кеткеннен кейін мен не істеймін. Алам да жаза берем, жаза берем. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Өткенде тауып алып, күлкім келді. Жеті дәптер, үлкен мынадай ежедневниктарды толтырғам. Бәрін жазғам ғой ерінбей. Соның нәтижесінде мен стресстан шықтым деп ойлаймын.
-Өз-өзіңізді емдеп алдыңыз иа.
-Иа, солай емделдік. Одан кейін, негізгі ұлымды үйлендіріп, бір жақсы бағытқа қарай бір вибрацияны көтеру үшін кәдімгі қуанып жүру керек. Көңіл көтеру керек деп жатыр. Үйленші балам, деп жүріп, әйтеуір оны үйлендіріп, жиырма беске келгенше үйленбеймін деген баланы, заставить еткендей қылып. сөйтіп жүріп маған ем керек, қуану керек маған деп жүріп, сөйтіп тойдың қамымен бір керемет бір, сөйтіп стресстен тесіп шығып кеттік. Білім біріншісі әрине, екіншісі сондай бір қуанышты жағдайлар. Келінім деген шын мәнінде маған үлкен қуаныш сыйлады. Сөйтіп-сөйтіп стресттен әйтеуір шықтық қой.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Қуаныштымыз. Жалпы иа, енді әңгімеміз кванттық, квант деңгейін ұшу болғандықтан, енді қарапайм тілде айтсақ, квантовый скачок енді барлығына таныс деп ойлаймын. Жалпы енді иа, сіздің өміріңізде бір, квантовый скачок жасаған кезеңден бөлісесіз ба. Мысалы, көрермендерге ол нәрсе қызық болы мүмкін. Қалай жасады екен Еңдігүл ханым, осы маман иесі деген сияқты. Блгілі бір мерзімдерде, мысалы сіз мақсат қойдыңыз жеттіңіз, квантовый скачок арқылы.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Ең бір қызық кез, екі мың сегізінші жылы, мен өзім қырық бес жасқа жақындаған кезде ұлды болдым. Қазір ұлым сол он алты жаста. Сол моментте үйде отырмын ғой енді, декреттегі ана болып. Сол кезде менің күйеуім жаңағ бастап жүрген бизнесін тоқтатып, басқа бизнеске көшуімізге тура келді. Сонда бізге бірінші күні сабақта айтылды. Екі айдың ішінде егер сіздер, жалақыларыңызды бес жүз мың теңгеге көтеріпі үлгерсеңіздер, онда сіздерде одан кейін жалақы түспейді деді. Сол есте салып мен енді физик болғаннан кейін, біз логикаға жүгінеміз. Барынша бәрін есептеп, бес жүз мың теңге табу үшін не істеу керек деп, қырық бес күннің ішінде бес жүз мың теңгелік айлыққа шықтық біз. Содан, алғашқы бес жүз мың теңгеміз, сол жаңа компания жаңа не бағыт біз үшін. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Содан кейін, екінші айда үже одан да үлкен айлыққа шықтық. Шын мәнінде сол кісінің айтқаны дұрыс келді. Ешқашан түскен жоқ бізде айлық. Содан кейін шетелден шетел, шетелден шетел. Үш айдан кейін біз, автомобильный программа дейді ол жерде, автопрограмманы орындап, бірінші көлігімізді алдық, алғашқы көлікті. Оның оборотқа тікелей қатысы болды. Үлкен команда болды. Алған білімге байланысты екен ғой, команда құру деген нәрсе. Содан біз екінші айда оны кішкене жарты есе көтеру керек десе, бізде екі есе көтерілді да. Келесі деңгейдегі автопрограмманы, келесі айында, үшінші айда үшінші деңгейдегі автопрограмма. Ол жерде үш деңгейде программа болатын. Сонымен үш түрлі деңгейді толығымен орындап шықтық. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Одан кейін жаңағы шетелге шығарып отыратын нелері бар екен, путевка тегін. Иа, сөйтіп шетелге саяхаттар басталды. Қырықтан аса мемлекетте болдық. Оның бәрі квантовый скачок деп ойлаймын. Одан кейін, біз бизнесті бастағаннан кейін, екі жыл. Екі жылдың ішінде біз үлкен өзііз армандаған үйге көштік. Ол да үлкен, квантовый скачок болды. Қалағанымызша ол жерде ремонт жасалынды, өз қалауымызбен. Өз қалауымызбен мебельдер алдық. Оның барлығы мен сол кездегі білім деңгейін өсіруімен байланысты болды деп ойлаймын жалпы. Білімді өсірген сайын, мен байқағаным. Рухани тұрғыда білімді өсірген адам, шын мәнінде квант деңгейінде ұша алады екен шын мәнінде. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Мен ол кездерде түйсікті де параллельно зерттеп жүрдім. Жәни рухани тұрғыдағы үлкеен әлемдік деңгейдегі психолог жаң Шэфер, Брайан Трэйси, Роберт Кясаки сияқты кісілерден білім алдық та, сол бойынша өсіп отырдық. Білімді өсірген сайын, бізде квантовый скачок та өсіп жасалынып отырды. Сондықтан, өзім жасай алған нәрсені кез келген кісі жасай алатынына сенгендіктен, ол мәселені мен уже кеңінен айта бастадым.
-Керемет. Сол нәрсені насихаттап жүрсіз. Өзіңіздің парақшаңызда жиі айтасыз. Тегін эфирлер өткізесіз, осы жайында жалпы, иа. Енді бүгінгі таңда көп адамдардың басындағы қарыз, кредит деген мәселелері бар да енді. Сол мәселелерден квантовый скачок арқылы қалай тез құтылуға болады? Жаңа бір-екі техникасын айттыңыз. Тағы да мысалы осы эфирді көріп отырған адамдар ойланып, сізге сол сұрақты қойығысы келіп отыруы мүмкін жалпы
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Жалпы, қарыз-кредиті бар адамдар төменгіі вибрацияда жүреді. Энергиясы төмендеп кетеді, жылап-еңіреп, мен бишарамын, мен-ақ осы қарызға кіріп кете беерін деген сияқты бір жертвосостояние дейді ғой. Сондай бір жерствосостояниесіне түсіп кетеді. Міне сол состояниеден шығатын болса, ол адам аясаі аяма деген принцип бар иа, қазақта білесіздер. Өзін Аяй бергеннен гөрі, өзінің білімін көтерсе екен. Қарапайым ғана дүние, өзінің біліміне күш салып, кішкене түйсік жайлы ойланып, түйсігін қосуға тырысып, кішкене болса да мынау түйсік әлемі кітабы арқылы болса да, әліппесін үйреніп, жалпы түйсік жайлы білімдер жинаса, ол адамды Аллах қарыз олып, жылап-еңіреп жүру үшін жаратқан жоқ |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Аллақ адамды жаратқан кезде, бақытты бай-қуатты ғұмыр кешсін, рахаттанып өмір сүрсінші деп жаратты. Адамдарда мейірім махаббат азайып кетті қазіргі кезде. Сол мейірін махаббатын, егер көбейтетін болса, благодарный адамға айналатын болса, ең жеңіл техника негізінде сол. Аа өздерінің жолын ашып, өздерінің жағдайын көтеріп, өздерінің кәдімгідей білімді болуға, біліммді ортаға дейміз ба, білімді ортаға ұмтылса. Міне сол кезде адам қарызынан да, кредитінан да, басқа да проблемаларынан шыға алады. Ішкі күйді осы түйсік арқылы реттеуге және ішкі күйді дұрыстауға, өзін өзгертуге адам асығу керек. Еең қиын жұмыс – өзіңді дамыту, өзіңді өзгерту, өзіңді, жалпы өзіңен жұмыс қой ең қиын жұмыс. Вот соны қолға алатын болса, өзімен жұмыс істеген адам ол бай-қуатты болатынына мен сенемін, жалпы. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Менің көз алдымда тағы бір кітабыңыз тұр. «Жетістіктің жемісі» деп аталады. Жалпы жетістік деген сөзді зерттей келе ол табанды адамға әкеледі, деп айтқан болатынсыз иа. Ал көп адамдар, жетістікке келе жатады да кейін кетіп қалады, таудың етегіне қайтадан. Жалпы бұл ішіміздегі арман,мақсаттар, қалауларымызды дұрыс танып білмегендіктен бе, өзіміздікі болмағандықтан ба? Жалпы, неліктен адамдар кейін кетіп жатады.
-Ең алдымен, адам өзін тану керек. Көп адам өзін танымайды. Өзін танып, білмегендіктен ол адам дұрыс мақсат қоя алмайды. Сосын, мақсатты жаз деген кезде адам өзінің состояниесіне қарау керек. Қандай күйде отырғандығын. Шын мәнінде егер сіз ресурсный состояние дейді, немесе былай айтқанда энергияңыз жоғары болып тұрып жазатын болсаңыз ақсатты, онда ол мақсат міндетті түрде орындалады.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Түйсік сіз орындай алмайтын тапсырманы, сіз орындай алмайтын мақсатты сізге жазғызбайды. То есть не жаздыңыз ол нәрсе орындалады негізі. Дұрыс ресурсный состояниеде отыратын болс адам. Ол енді «жетістіктің жемісі» деген кітапта кез-келген миллионер мысалы, Орен Бахетты алсаңыз да, немесе Бодо Шеферді алсаңыз да, кез-келген. Енді бірнеше миллионердердің өмір баяныны ескере отырып, олардың қолданған әдіс тәсілдері, олардың құпияларымен бөлістік. Түйсік деңгейінде қалай жұмыс жасағандығы айтылды. Енді, кез-келген адамның қатты қиналғаны белгілі. Миллионер ол ,шын мәнінде, қарыз-кредитқа кіріп, соншалықты сондай бір қатты қиналған жағдайына резина деген техника бар бізде да. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Қатты на дно дейді ғой, прям дымың қалмай отырып алып, содан бірден көтерілуді «резина» техниканы дейміз біз. Біз ана рогатканы бала күнімізде тартып қалушы едік қой. Сол сияқты бірден квантовый скачок жасап, өте үлкен дәрежеге шығып кетуге болады. Егер мына кітапты оқыған адам болатын болса, ол нәрсенің бәр құпиясын біз осы кітапта бердік. Бір жағынан мотивация береді да. Адам шаршап, өзімен-өзі жаңағыдай энергиясын не жетіп қойып жатқанын түсінбейд, жервосостояниесіне түсіп кете бермес үшін, кішкене мотивация алып, өзін-өзі алға қарай ұмтылдыратын болса, ондай адам әрине, кез-келген адам мынау жетістіктің жемісіндегі техникаларды орындау арқылы, өте көп адамдар осы кітаптың өзімен-ақ қаншама квантовый скачоктар жасады. Сондықтан, көмектесетініне сенемін. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Әрине, пайдалы болсын деген ойдамыз жалпы көрерменге. Квантовый скачокты айттыңыз. Енді жалпы, қазіргі таңда көп адамдар бірден миллион теңге табуға ұмтылады. Енді, бір миллион деген ол белгілі бір жетістік болып тұр ғой адамдарға. Енді квантовый скачок арқылы нақты қалай таба аламыз. Бір миллион теңгені.
-Мен енді нәтижеге жұмыс істегім келеді. Бір миллион теңгені қалай тапсам болады деп келетіндер болады да. Снда мен арнайы ыы сұрақ қоям. Мысалы, түнгі сағат төртте шықтыңыз. Қараңғы кезде, дала қараңғы, тастай қараңғы. Сіз біз он бес миллион теңге сумкаңызда ақша тұр. Сіз еркін қорықпай жүре аласыз ба деп сұрайм. Көп адам қорқам дейді. То есть қорқыныш блогы бар да адамдарда.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Одан кейін мынау, денежный емкость деп айтады. Бұл да Шифер де, Давлатов та айтқан кезде мына сыймайды. Миға сыймайды да қысқасы. Бір миллион теңгені миға сыйдыра алса адам біріншіден, ол оп-оңай табар еді. Ол миға сию деген не нәрсе? Мысалы, сіз тапқыңыз келген ақшаны дәл қазір, мысалы ноябрь айы енді басталды ғой. Сол бір айда неше тапқыңыз келіп тұр. Миллион тапқыңыз келсе сол миллионды дәле қайда жұмсайтыныңызды жазып қойыңыздар деп біз тапсырма береміз. Дәл қайда жұмсайтынын до мелочи прям жазып шықса, ол ақша анық келеді. То есть ақша белгілі бір орынға келеді. Қайда жұмсайтынын білу керек ол адам ше. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Анау самолет орнына белгілі болмаса қонамайды ғой. Дәл со сияқты ақша да белгілі орны болмаса келе алмайды. Сондықтан, көп адам миллионды тапсам екен, миллионды қалай табам дейді. Бірақ оның орнын анықтамайды. Сол үшін алдымен адам не істеу керек? Алдымен, дұрыс мақсат қою керек. Қайда қай ақшаы жұмсайтынын алдын-ала біліп отырып, келе жатқан ақшаның үлкен табыстың орнын анықтап алу керек. Ең қарапайым тәсілі осы. Кез-келген кісі миллионды нақты білсе, ол миллион емес тіпті он миллион табам десе де нақты қайда жұмсайтынын білсе, түйсік арқылы жұмыс жасаса дұрыс, ол адам табады оны. Кез-келген адам таба алады. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Скачок болып таба аласыз
-Скачок та бола алады. Оны тапқызбай қоймайды түйсігіңіз. Егер дұрыс программа қойыа қойса болды ғой. Программаға байланысты.
-Мысалы кейбір бір айлықта жүрген адамдар бірден бес миллион табам деп ойлауы мүмкін да. Бірақ квантовый скачок негізінде бұл нәрсе мүмкін бе, немесе миға программаны жай-жай қондыруымыз керек па. Сен бірінші бір миллион тап, бір жарым миллион тап, сосын барып екі-екі жарым миллион тап деген сияқты. Қалай жасау керек? Деңгейлі нәтижеде
-Ол түйсік бойынша жұмыс жасайтын болса адам, энергиялық деңгейде да. Бағанағы айтқан өзінің күйіне байланысты. Бірте-бірте деген нәрсе жоқ тіпті. Егер ол өзінің күйін бірден өзгерте алса, бар ондай адамдар.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Кәдімгідей миллионердің рөліне кірші дейм да мен кейда айтам. Миллионердің. Адам әртүрлі рөлде ғой жалпы. Жалпы, үйге келсек, мысалы ананың рөлінде боласың. Күйеуіңнің жанында сен жұбайынынң рөлінде боласың, бауырыңның жанында бауырынн рөлінде. Сабақта сен уже қстаздың рөліндесін деген сияқты әр түрлі рөлде бола білетінмін. Жалпы, мен айтам, өмір деген, өмір ойын деген техника бердім мен өзіме. Сонда айтқам жалпы кез-келген адам өзінің рөлін дұрыс не дейді, қалай айтсам екен. Дұрыс моментально ауыстыра алатын болса
-настройкасын, радионы ауыстырайды ғой.
-Иә, иә, иә, со сияқты өзін дұрыс настроить етсе қандай нәрсеге болмасын, дұрыс бағыттап , дұрыс рөлге ауыстырып отса болғаны.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Мысалы бес миллион теңгені тауып жүрген адам қандай болады. Дәл сол адам роліне кіріп, соның көйлегін, соның киімін киіп алса, ол да бес миллион табады. То есть қарапаймы тілде айтқанда бес миллион тауып жүрген адам не істейді. Таңертеңнен кешке дейін соны изучать етіңіздер. Сағат қаншада тұрады, қаншада не жұмыс жасайды, не істейді? Мән беріп қараңыздаршы, ол адам міндетті түрде төрт сағат өзіне көңіл бөледі. Міндетті түрде ол адам ерте тұрады. Міндетті түрде ол адам кітап оқиды. Жазу жазады, жазу міндетті түрде керек. Жоспарлайды күнін, дегендей ғой енді. Табандылық деген нәрсе именно сол жоспар бойынша адам бойын дариды. Бойына дарығанна кейін, ол адам бес миллион теңге табаса десе таба алады. Өзінің жаңағы мидағы сиымдылықты, емкостьты арттырса боғаны. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Негізінде квантовый скачоктың бір кереметі сол жерінде ғой. Өзі сондай күйге ене алса, соны көре алса миы. Миға картина керек дейміз иа. Дәл соны көз алдын елестетіп тұрып, сезініп дұрыс көре алса, сезінім коса алса, ол адам табады оны.
-Мысалға иа, мен квантовый скачок жасайм деп келдім, мысалға. Бір рет менде шықпай қалуы мүмкін, екіншісінде шықпай қалуы мүмкін. Осындай жағдайда адам қалай әрмен қарай, баруға дарасы болмай қалмай, мысалға кейде? Әртүрлі енді деңгейдегі адамдар бар ғой.
-Иә,иә, әртүрлі адам бар. Қайтып кете салатын, қолын сілтей салатындар көп қой негізінде. Енді бір класста мысалы, жиырма баа оқыса оның бәрі отличник болып кетпейді деген сияқты ғой. Дегенмен де, жоқ дегенде бір отыз-қырық процент адам ұмтылады ғой. Жасайды.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Бәріне бірдей квантовый скачок жасаттым деп айта алмаймын әрине мен. Сабағыма келіп жатқан адамдардан отыз-қырық процент жасап жатыр. Себебі, түсінетіндер, қабылдайтындар, бәрі ниетке байланысты. Байқап отырамыз. Ниеті дұрыс. Шын мәнінде біз кімбіз? Біз жай ғана ұстазбыз ғой. Біз үйрету үшін келеміз, техниканы берушіміз. Біз оның өмірін алып өзертіп берейміз ғой. Мысалы, ол адамның арманын мен армандай алмайын. Оның мақсатын қандай екенін білмеймін. Біреулер болады, біреудің мақсатын көшіріп алатын. Оның да жаңағы Брайан трейси он бес мақсатын жазу арқылы, бір айдың ішінде өз мақсатыңызды нақты шығарып алуға да болады. Соңғы үш күнінде шығатын мақсат, нақты өзіңіздің мақсатыңыз болып саналады да. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Сөйтіп, өз мақсаты өзінікі болса, арманы өзінікі болса шын мәнінде. Соған лайықты кәдімгі стратегиясы құрылатын болса. Сол стратегиясын, күнделікті жаңағы жаттығулар, берілген техниклар бойынша жасап, өзінің миына сезім сезіну арқылы картина тұрғысында елестетіп, дәл сондай күйде сезіну арқылы ол адам, жасай алады. Кез-келген кісі квант деңгейінде тоқтаусыз ұша алады деп айтуға болады.
-Ал арман мақсаты өзінікі емес екені қалай анықтаймыз. Өзінікі екені қалай анықтаймыз жалпы. Жаңа сіз айтып қалдыңыз ғой. Көшіріп ала салады біреудің арман-мақсатын деген сияқты.
-Жо, анандай мәшине алам, алғысы келіпатр екен. Роллс ройсты менің көршім алды. Мен де соны ала деп қалады да мысалы. Ол өзіңдікі ма өзіңдікі емес па қалай анықтаймыз.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Оны анықтау үшін әрине сізге өзіңіздің мақсатыңыз сізге шын мәнінде мотивация береді. Бірден ана мақсатты қарап, күнделікті оқып, қараған кезде оны ажырату өте жеңіл. Мысалы, түйсік деңгейінде оңай ажыратылады әрине, бірақ көп адам өкінішке орай түйсіктің деңгейін қәзір әлі толық ашқан жоқ
-Түсіне алмай жатыр.
-Иә, түсіне алмай жатыр. Енді не істейміз. Енді хотябы ананы оқыған кезде сізде қандай сезім оянады. Соған қарай анықтай аласыз. Қуаныш сезімі бар ма. Сіз шын мәнінде ананы алып тұрғаныңызды көз алдыңызға келтіре алдыңыз ба, онда ол сіздікі. Көп адам Ролс ройс алам деп жирма бесінші жылы, жиырма алтыншы жылы без жүз миллион тұратын коттеджге көшем деп, жазу жазып қоя салады. Ол оған ешқандай қуаныш бермейді, ешқандай сезім бермейді. Ол әрине оныкы емес.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Қиын емесе оны ажыртау. Түйсік деңгейінде ол өте тез анықталады негізінде. Сезімге тікелей байланысты әрине
-Сіздің алдыңызда көптеген кәсіпкерлер келеді. Жаңағыдай арман орындағысы келетін, адамдар келеді. Жалпы иа осындай нәтижелермен бөлісе аласыз ба. Мысалы сізге келген адамдар тез арада квантовый скачок жасаған. Үй алып кеткен, машина алып кеткен немесе басқа да ауруынан айырылып кеткен кісілер болды ма жалпы
-Иә, өте көп. Ондай кісілер болып жатыр. Чаттарда жазып жатады, менде аңағы квантовый скачок деген сабақты алғаш жүрген кезімде мен Майамиде тұрып жаттым. Сонда енді, Қазақстанда болмағаннан кейін, әрине олар жүректері жарылып звандаған кезде, чатқа жазбайсың ба деймін да мен. Басқаларға да кішкене мотивация болсын деп.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Жарайды деп , содан кейін чатқа жазып жатады. Аудиолары, менде инстаграмда бар ондай нәтижелер өте көп. Нәтиже деген чатта бар. Сторисқа қойып жатқан кездер болды әйтеуір өздері. Қуанып, жүректері жарылып чатта. Бір екі аптаға жетпей көлік алған кісі болды. Екі күн, үшінші күі ғой деймін жаңағыдай аяқ астынан екі жарым миллион теңге түсті ,мен мүлде ойламағам деп. Екі жарым миллион деген ол аз ақша емес әрине. Квантовый скачок жасадым мен деп. Көп адамдар бірақ ақшалай ғана, айтып жатады да. Мен айтам үй алған кісі де болды. Үй алған, көлік алған ақшалай қажылай жақтан былай қарағанда иа, материалды тұрғыдан. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Ал енді көп адамның жаңағы денсаулыққа қатысты жағында өте оң өзгерістер болып жатты. Көптеген кісілер тіпті өздері жазылғаннан кейін, қатты ауырып жаттқан таныстарын алып келіп жатты. Рактан да емделген кісілер болды. Одан кейін мына психологиялық ауытқуға шалдыққан, кәдімгідей бірнеше аурулардан емделгенін байқадық. Енді бұндай нәтиже өте көп. Айта беретін болсақ.
-Иә, оның барлығы естеде қалмауы мүмкін иа
-Иә, оның бәрін біз бәрін енді басында жазбайтынмын. Кейін-кейін уже, енді оны нәтиже деген неден көруге болады жалпы. Бізде инстаграмда бар ғой ол, чаттар да жазылып жатыр
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Қазіргі сіздің мақсатыңыз ол жаңағы беруші адам, мысалға көптеген сіз сабақтарыңызды тегін де беріп жатасыз. Жаңағы таңғы несібе иа, ризық чатында. Тегін беріп жатасыз. Енді сіз осы квант әлемінің психолгтары деп айттық. Енді осындай психолгтар Қазақстанға көбірек керек. Жалпы кез келген адам, осы квант әлемінің психологы маманы бола ала ма. Ол жалып болу үшін не істеу керек ол адамдар?
-Біз қазір осы үшінші қарашада Шымкент қаласында екінші тренинг өткізгелі жатырмыз. Жеті тренингті, кәдімгі түйсіктің жеті бірдей деңгейін, толықтай орында шығу мақсатында, біріншіден. Екіншіден, түйсік мамандарын кванттылық мамандарын дайындау үшін, қазір біз осы жеті тренингті шегелеп қоп-қойдық.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Бәрін қай дата болатынына дейін. Үшінші қарашада мысалы Шымкентте болады. Шымкент қаласы. Он үшінші қазанда Алматы қаласында болды. Қай қаладан көп адам қатысады осы тренингқа, келсі эстафета сол қалада болады деп шешілген болатын. Енді үшінші қарашадағы тренениг бұл еінші тренинг. Негізгі тренинг деп айтар едім. Себебі бұл жерде біз көп дүниенің ашық жасатып, сол прям энергиясы жоғары залда қаншама адамдардың. Сол моментте програмаларын өздері ауыстырып. Сол моментте, сол сабақтың , тренингтің үстінеде блоктарынна тазаланғандарын, бәрін сол жерде жасатып көрмекшіміз енді. И жетінші тренинг бізде жиырма бесінші жылдың он алтыншы февралінда болады екен. Соңғы тренингіміз. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Міне, осы жеті тренингтан өткен, жән бізде квантовый скачок деген сабақты алған кісілердыі барлығ ы квантолог-түйсік маманы бола алады. Егер олар үйренген техникасын күнделікті жасап, өздерінің шын мәнінде түйсіктерін толықтай бағындырып, бұйымтау жасау, бұйрық беру, тағы басқа кез-келген сұрақтарын жауап ала алатындай дәрежеге шыққан кезде, олар сертификатталған түйсік маманы, квантолог маманы болып шыға алады. Біз қаз Қазақстанға өте көп ондай мамандар керек болғандықтан, именно осы квантолог-түйсік мамандарын дайындаймыз деген шешім қабылдадық. Аллаға шүкір, қалауы дейміз ба, желаниесі оянып жатқан кісілер көбейіп жатыр күннен -күнге. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Сіз оларды оқыта аласыз. Дайындай аласыз иа. Жалпы иа
-Иа, белгілі программаның бәрін белгілеп қойдық. Стратегиясын қолдарын ұстатамыз. Әрқайсысы әртүрлі бизнестен. Мысалы, бір ғана бізнеске бекітіп қоюға болмайды. Әртүрлі бизнес өкілдері, әрқайсысы бизнесіне жаңағы стратегияны арнайы жасап алады. Техниканы үйренеді. Болды, өздері-ақ жасай береді ары қарай. Бір мен жетпеймін ғой енді. Неғұрлым көбірек болады, соғұрлым. Мысалы, сексен төрт ұстаз, мың екі жүз сескен шәкірт дайындау деп мен өзім мақсат етіп алдым қазір.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Тренингіңіз жиырма бір күн сайын, қала-қалада болады иа. Қазақстанның барлық өңірін арала ниетіңізде бар иа жалпы.
-Ол енді қаншалықты адамдардың оянғысы келетіні, қай өңірде қанша адам квантолог болғысы келеді. Түйсік маман болғысы келеді. Соған да байланысты. Мен ешкімді барып, заставить ете алмайм. Ояныңдар дей алмайм. Сол тек өздерінің қалауымен жасалатын болғандықтан, біз солай шештік енді.
-Шешімдеріне байланысты.
-М, өздерінің шешімдеріне байланысты.
-Енді міне Алла қаласа жылымыз да аяқталып қалды. Биылғы жылы енді көп адамдар, жылдың соңыда қорытындыдайды. Келесі жылға жоспар қояды. Енді біз келесі жылға оянып, жаңаша адм болып баруымыз үшін не істеіміз керек. Қандай техникалар қолдануымыз керек.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Техника өте көп. Шынындап келгенде. Квантовый скачок деген сабақта мен екі жүзден аса техника беремін иа. Техника тұрғысында берілген білімнің бір жақсысы, қысқа да нұсқа, және оны күнделікті жасап отыруға адам тіс жуған сияқты әдеттену керек та. Сондықтан, бұл жерде техниканы емес, ең басты дүнние ниетте ғой. Ниеттері бәрі дұрыс болып, жаңа жылда мен жаңадан, осыай түйсік маманы болсам екен, квантолог маман болсам, деген ниетте болса екен адамдар
-Бай адам болсам екен деген сияқты.
-Иә, ол квантолог, түйсік мамандары бәрі де бай-қуатты, бақытты өмір кешетін адам болады. Себебі, Аллах сіз бен бізге түйсікті именно түйсікті сол үшін берді ғой.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Сондықтан да кез-келген адам қолынан келеді. Кез-келген адам өзінің ниетін дұрыстап, сол ниетіне сәйкес өзінің мынау елімізге, халқымызға жалпы Қазақстанымызға өз пайдасын тигіземін деген бір жаңа ниет қалыптастырса екен. Ең бастысы сол ниет арқылы кез келген кісі күнделікті үйретіп жатқан тегін техникалар беріп жатырмыхз. Таңғы несібе телеграм чатында. Ал енді ол таңғы бес пен алтының арасында беріледі. Кешкі сағат тоғыз бен онның кезінде квантовый скачок телеграм каналында беріп отырамыз сабақтарды. Сол сабақтар арқылы барлық техниканы үйреніп ала аласыздар деймін. Кез-келген кісі өзінің өмірін өзі өзгертемін, жаңа жылда тамаша жаңа ниетпен, жаңа қарқынмен бастап, жаңа мамандықтын иесі болам, квантолог-түйсік маманы боламын десеңіздер, ондай мүмкінді баршаларыңызға беріліп отыр. Бір Алланың арқасында. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Сондықтан, әрқайсыңыздың дағдыларыңыз тікелей, әрқайсыңыздың өздеріңіздің әрекетке байланыссты дер едім.
-Сізге көп көп рахмет. Осындай біліміңізбен бөліскеніңізге. Көптеген техникалармен, жаңағы көрерменге айтып жатырсыз. Енді ол көрермендер оны қолданып, өмірін жақсы жаққа өзгертеді. Соған сіз де, біз де себепші болайық деген ниеттеміз, апай енді.
-Рахмет көп. Сіздерге де көп рахмет. Бірінші подкасттың өзінде қандай керемет. Үлкен, үлкееен кәдімгідей бір қауым ел. Менің өзімнің инстаграм парақшама он мыңнан аса подписчик жиналды қарап отырсам. Осы аз уақыттың ішінде, бұл енді екінші подкасттарыңыз да сондай керемет деңгейде өтетін болса. Онда әрине елімізге, жерімізге пайдамызды тигізсек сол ғой басты мақсатымыз.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Армысыз қадірлі көрермен. Бүгін бізде ерекше подкаст. Бүгінгі подкастымның қонағын сіздерге таныстыра кетейін. Квант әлемінің психологы, философ ғалым Меңдігүл Назарова. Меңдігүл ханым қош келдіңіз бүгінгі подкастқа.
-Қош көрдік
-Сізбен өткен жолы да подкаст жазған болатынбыз. Өте жақсы тақырыпта , біраз халыққа біз көмектестік деген ойдамын. Енді жаңа сізді квант әлемінің психологы деп таныстырып кеттім. Жалпы, квант әлеміне сіз қалай келдіңіз?
-Рахмет, жалпы шын айтқанда мүмкін мен физик болғандығым шығар, физика ғылымын жақсы көргендігінен бола ма, әлде бала күнімнен сондай бір қияли біртүрлі бір теңтектеу болып өстім. Соның да әсері болды ма екен.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Квант әлемін зерттеу маған шынын айту керек, институт бітіргеннен кейін физикада жұмыс жасадым енді. Абай Атындағы Қазақ мемлекеттік университеті, қазіргі. Енді о кезде Каспи дейд, кәзір НПУ дейді. Сол жерде квантовый физика лабараториясында жұмыс жасап, жалпы электронның жылдамдығын өлшеу деген тақырып қызық болды маған. Сонда ускоритель деген бір керемет приборларда біраз жылдар отырып, содан квант әлемінің бір керемет дүниелерін байқай бастадым. Ерекшеліктерін, физика физика деп жүргенде, жалпы кванттық әлемді зерттеудің өз қызығына қарай бұрыла бастадым, негізінде. Бірақ ол кезде біз айтқанмен, көп адам түсінбейтін. Көп нелерді. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Осы жиырма екінші жыл болу керек. Жиырма екінші жылы екі бірдей физик, мынау Нобель сайлығының лауреаттары, именны осы квантттық әлемнің кереметтерін бәрін әлеге паш етті ғой. Сегізінші тоғызыншы деңгейлерді көрсетіп, түйсік деген дүниенің кереметтігін айту уже бізге жеңілдеу болды, ары қарай. Ал енді оған дейінгі, қанша уақыт айтып жүрдім мен мысалы, өзімнің таныстарыма, достарыма, дегенмен қабылдай қоймайды.
-Неге мысалы ол әлем мысалы бейтаныс болып көріну мүмкін адамға иа. Кванты әлемі
-Түсінбегеннен кейін олар шошиды басында. Не айтып тұрсың, қандай қияли әңгіме айтып тұрсың деп күлетін.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Дегенмен де, өткенде енді Сізбен подкаст түсірілді. Қаралым өте көп болды. Миллионнан аса қаралым болды деген кезде, өзім таң қалдым да. То есть халық қызығады екен бұл тақырыпқа. Сұраныс бар екен, содан кейін барып мен дұрыс жолда сияқтымын, енді өз миссиямды тапқан сияқтымын деп
-Бұл тақырыпты кеңінен жаяйын деп шештіңіз иә
-Иә, енді сіздермен екінші рет кездесіп отырмын ғой.
-Иә, бізге де қызық мысалға квант әлемі деген. Мысалға енді, қарапайым тілде түсіндіре кетсек иә, мысалға енді дінде он сегіз мың ғалам деп атайды. Орысша пространство дейді. Жалпы не ол квант әлемі деген. Көзге көріне ма ол? Ол қандай зат
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Жалпы, әлімді екіге бөліп қарау керек дейд. Көзге көрінетін әлем, көрінбейтін әлем деп. Енді орысша айтқанда квантовый поля деп жатады. Кванттық өріс дейді қазақша да. Өзі квант әлемі деген бір тылсым дүние деп айтсақ болады енді. Шын мәнінде, осы квант әлемі, квантовый скачок деп жатамыз ғой. Квант деңгейінде ұшу деген сөз маған көбірек ұнайды. Себебі, түйсік деген дүниенің өзі, қазір қарап тұрсаңыз, кез келген адам өзінің түйсігін ояята алады. Өз түйсігін ояту арқылы квант әлеміне өтетін болса адам, онда ол скачок емес, то есть секіру дейді. Секірген адам қайтып түсу керек. а түйсік арқылы шығатын болса ол адам тек квант деңгейінде ұшып отырады.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Былай айтқанда квант деңгейнде ұшу деген нәрсе көбірек, жақынырақ келетін сияқты да менің ойымша.
-Сіз жаңа айтып қалдыңыз, екі мың жиырма екіден бастап бұл термин Қазақстанға ене бастады. Жалпы әлемде бұл сәнге айнала бастады. Адамдар бұның жақсы қыралырн түсіне бастады иа. Қоқынышты нәрсе емес екненін біле бастады. Жалпы иа. Кәзір енді инстаграмды ашып қарсақ та, квантовый скачок деп атйып жатады адамдар. Жалпы бұл не нәрсе квантовый скачок деген. Өмірімізге қалай қолданамыз бұл нәрсені.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Жалпы квантовый скачок деген кезде қазір енді қиын емес, кез келген адам түсінеді. Бұнің пайдасын да бәрі біліп жатыр. Ол түсінсін түсінбесін, бір шын мәнінде өзін өмірін бір келесі бір деңгейге өткізе алатынына не дейді оны, сенім дейміз ба. Квантовый скачок деген бір ақ сөзбен джай ғана бір деңгейден екінші деңгейге өту деп келтіріп жатырмыз да. Бақытты ғұмыр кешкіңіз келсе квантовый скачок жасағыңыз келсе деп жатамыз. Шын мәнінде бұл энергиялық деңгейде бірден байқалатын процесс. Негізінде, ез келеген кісі өзінің бойындағы сезімді нақты түсіне білсе біз мысалы алтыншы сезім деп айтамыз , түйсікті. Сол сезіну арқылы энергиялық деңгейде сезіну арқылы кез келген адам кванттовый скачок жасай алады.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Яғни, басқа сезімге өте алады. Мысалы біреу ренжіп тұрады өмірі. Көңілін түсіріп кетеді. Или бір басқа бір проблемаң есіңе түседі.
-Оқиға еске түсіп кетеді.
-Белгілі оқиға есіне түсіп кетіп, бір ренжіп тұрған кезде, ол дәл сол көңіл күйді басқа күйге өзгерте алса, яғни күй өзгеретін болса, ол сол моментте, сол сәтте квантовый скачок жасалынды деп айтсақ болады. Ал енді әрине қаржылай жақтан ол квантовый скачок көп адам, қәзіргі табысымызбен салыстырады да и квантовый скачок жасадым мен деп жатады. Мен аяқ астынан миллион таптым, екі миллион таптым деп сөйтіп мәз болып жатады. Чаттарда, бізде енді сабақта қуанып айтып жатады. Оның бәрі квантовый скачок шынында келгенде.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Сіз жаңа айттыңыз иа, бір сезімнен екінші бір сезімге өту деп, енді бұны қалай жасаймыз. Арнайы бір техникалары бар ма. Сабағын оқу керек па оның, жалпы не істей аламыз енді.
-Әрине бұл жерде білім керек. Өйткені, адамдар осынша уақыт сезінбеген, мән бермеген шын мәнінде бойымызда қандай сезім бар десеңіз, адам өзінің бойындағы сезімін жеткізе алмайды. Не сезініп тұрсыз десеңіз айта алмайды. Тіпті өзінің не сезініп тұрғанын , қуанып тұрған адам, қуанышты сезініп тұрмын деу керек қой по идеи. Ал кейде бір көңіл түсіп тұрған кезде, дәл қазір не сезініп тұрсыз қандай эмоция тұр сізде десеңіз, сезімін жеткізе алмайды да сол үшін қай жеріңізде бір ауырлылық , бір жеріңіз ауырып тұр ма деп айтып жатамыз.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Сезімді анықтау үшін да. Осы сезінуді дұрыс сезініп үйренетін болса жалып, кез келген адам өзінің бойындағы бүкіл блокты алып тастап, оп оңай квантовый скачок жасайтын болады, негізінде. Өмірде оны жиі қолданып үйрену керек. А ол үшін біз арнайы квантовый скачок деген сабақ жүргізіп жатырмыз. Сол сабаққа қатысқаны адам оны меңгереді. Арнайы техникалар бар әрине.
-Өте керемет. Жаңа сіз айтып қалдыңыз енді жалпы ол квантовый скачок бір белгілі бір адамның өмірін өзгертетін жақсы жаққа бағыттайтын нәрсе деп. Ал қаржы жағынан біз проблемамызды қалай шеше аламыз? Тез арада шешуге бола ма жалпы? Не істеуге болады?
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Әрине ол адамның бірінші ниетіне байланысты. Егер қаржылай қиындықтан құтылғысы келсе, адам алдымен ниеттенеді. Аллахтан сұрайды иа. Жалпы квантовый скачок жасау деген мен айтар еді, адамды Аллахқа жақындатады деп. Дұрыс ниеттеніп алып, содан кейін өзінің бағытын анықтаса, өзі қай бағытта келе жатыр. Шын мәнінде мынау қоқыныш. Күмін, үрей, сенімсіздік деген Ібілістен келіп тұратын блоктар жаққа түсіп қалай, Аллахқа нар тәекел, Бисмиллях деген шешім қабылдай білетін болса, онда ондай адам қаржылық проблемасын кез келген уақытта шеше алады. То есть шешім қабылдау деген дүние бар да. Шешім қабылдау алмайды көп адам. Проблеманы шақырмашы деп айтатын болдым мен қазіргі кезде.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Себебі, осындай тренинг болады. Кел десең ,тіпті сол тренингқа бару үшін күйеуім рұқсат бермиді, ата енем бермейді, бала шағам бар, емізілумін. Тағы басқа көптеген проблемалар тізіп айтып шығады. Сонда мен айтам, сіз проблеманы таңдап кеттіңіз ғой. Сіз проблеманы емес, білімді таңдадыңыз . Білім алуға ұмтылу керек қазіргі кезде адамдар. Білім алған адам кез келген уақытта квантовый скачок жасай алады. Кез келген кісінің қолынан келетін дүни. Яғни ойындағы сезімді яғни күйіңді өзгерту арқылы да қаншалықты дүниеге жетуге болады. Қаржылай қиындықтан мысалы қатты қиналып жүреді иа. Проблемасы кредит жабу. Немесе мына аренда жабу. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Аренда уақыты келіп қалды деп, жылдап тұрады. Сондай кезде сіз ішкі дүниеңізді өзгертіңізші десең көбісі түсінбейді. Ішкі күй дегенде ішкі әлемді тынышталдыру арқылы бүкіл сыртқы әлемді де тынышталдыруға жалпы өзгертуге болады. Кез келген кісі өзін өзгертсе, әлемді өзгерте алады деген осыдан қалған дүние ғой негізінде.
-Ішіңізді тыныштылдырамыз, жақсы бір әлемімізды өзіміз де қалыптастырамыз. Ал енді көбінесес адамдар проблеманың соңынан неге кете береді? Ол нақты шешім қабылдай алмағандықтан ба немесе ойында бір фильтр болмағандықтан ба? Сол проблема сол адамға үйреншікті болып кетеді ғой иа? Соны проблемадан шығуды жаңағыдай, қалай істесек болады.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Мидың құрылысын қарайтын болсақ, кара головного мозга дейд, мына мидың жоғарғы бөлігі деп айтайықшы. Ол мидың астыңғы екі бөлігі рептильный мозг дейт. Лимфитеческий часть дейд. Енді рептильный мозг деп тұрған бұл күнделікті біздің өлместің күні деп айтады ғой жалпы қазақта. Енді жалпы и екі жартышардан тұрады иа. Сол жақ жартышар, оң жақ жартышар дейд. Мына сол жақ жартышарымыз дап дайын программаларға толы. Яғни, сіздің тәжірибесңізден, өмірлік тәжірибеден, жалпы опыт дейміз ғой, бұрынғы программалар, ескі программалар тұр дейік. Проблемаға кіріп кете беру, қарызға кіріп кете беру, қарызды қарызбен жабу, и так далее. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Бүкіл мына сол жақ жарты шар толып тұрған дүниені ми, мида фильтр жоқ қой. Мынау пайдалы ма,зиян ба деп қана қарайды, негізінде. А бірақ бұрыс па дұрыс па, ол жағын қарамайды ми. Сондықтан да оң жақ жарты шар бос тұрса, программаны ауыстыру үшін не істеу керек? Ауыстыратын арнайы техникалар бар. Біз оны тренингта айтып, үйретіп беретін боламыз. И осы оң жақ жарты шарға, дұрыс файлдар қойып үлгеру керек. Дұрыс программалар, сізді қаржылай қиындықтан шығарып жіберетін тамаша программаларды қондырып үлгерсе, кора головного мозга ол именно сол дүниені алады. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Ал қазір қалай. Қазір тек сол жақ жарты шарда ғана программа, ескі программалар бар да, оң жақ жартышар бос тұр. Сомен ол нені ала алады? Ол тек қана сол сол жақ жартышардағы дайын программаны алад да, соны бере береді. То есть қарызға кіріп кете беред, қаржылай проблема шешілмейді. Себебі, сол вибрацияда, сол деңгейде жүр. Энергиялық деңгейі, сол шамада оның энергиясын өзінің бойынан өсіру немесе бір күйін ауыстыру деген дүние ұқпағандықтан. Білім жетпегендіктен деуге болады. -Иа, жаңас сіз енді бұл сабақтарда айтылады деп айтып қалдыңыз, енді жалпы қарапайым көрермнеге бір екі техник айта аласыз ба жаңағы, мидағы жартышардағы программаны ауыстыру |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Қарапайым бір екі техника, ең бір қызық техника бар. Мына мысалы, маған көп адамдар «қазір прямо үйімнен айырылып қалайын деп тұрмын. Маған дәл қазір көмектесетін бір техника беріңізші» дейді. Сөйтіп келіп жатады. Мен айтам «дәл қазір сіз мына күйден, басқа күйге ауыссаңыз бәрі дұрыс шешіледі», дейм да. «Сонда қалай» дейді ғой. «О оңай, сіз қазір ішіңіз алай дүлей болып жатыр ғой. Енді ішті тынышты алдыру керек. Как будто сіз сол қарызыңыздан толық құтылып кеткендей, немесе кез келген адам, өзінің проблемасын толық шешіліп кеткендей күйге еңізші дейм. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Отырғызып қойып, кішкене альфа состояниеге өткізетін қазір. Енді жылдам өткізудің жолдары көп, қазір мынадай жәй ғана бір техника. Алақаныңызды осылай қозғау арқылы да оп оңай альфа состояниесіне еніп кетуге болады. Жасаңыз жағымды дүние. Бүйтіп қозған отырасыз иа. Оп оңай. Ешқандай медитация жасамайсыз. Осы арқылы да, оп оңай өтіп кетуге де болады екен. Міне осы қарапайым техниканы жасау арқылы, көзіңіз ашық тұрса да, жұмулы болса да сіз уже алфа состояниесіне өттіңіз. Ішкі жан дүниеңіз тынышты алды. Енді бүкіл. Жаңағы ешқандай қазір проблема жоқ адам сияқты бүкіл проблемаңыз шешіліп қойғандай, бүкіл арманыңыз орындалып кеткендей кезіңізді көз алдыңызға келтіре алуыңыз керек. |
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
Ми, миға ол картина керек. картина тұрғысында ғана ол көре алады. Соны сіз өзіңіз көре алсаңыз. Онда сізде бәрі дәл солай жақсы болып кете береді. Бар айырмашылық осы ғана. Қарапайым техника, дегенмен өте жақсы көмектеседі.
-Бірақ адамдар сенбей жатады, көбінесе.
-Адам, сенбейді. Себебі блок бар. А блок толып тұрған кезде, кора головного мозга, сізге идея да бере алмайды. Жақсы программаны да бере алмайды. Жоқ қой өйткені ол. И блокты сол үшін шешіп алу керек. Блоктан толықтай құтылу керек.
|
Еңдігүл Назарова
|
▶
|
|
|
-Энергия деп айтып қалдыңыз иа. Көбінесе қазіргі таңда көп адамдар, энергия практик мамандар да көп, энергия жайлф айтып жатады. Бірақ оны көп адамдар меніңше түсіне бермейді. Ол энергия денеміздің қай жерінде болады? Тіпті кейбір адамдар, энергиясын қаяққа кетіп, қалай жұмсап жатқандарын да білмейді иа. Жалпы, энергия жайында түсінік бере кетесіз бе?
-Жалпы адам энергиядан тұрады. Ең негізгі білу керек дүние, барлық нәрсе энергиядан тұрады да, қарапайым нәрсе. Адам, көбісі айтад «мен тауға шықсам энергиямды көтерер едім» дейді. Тауға барып, энергияямды көтеріп келемін дейді. Біреу айтад мен ән айтсам энергиям көтеріледі дейд. Біреу би билесем энергиям көтеріледі деп жатад.
|
Ерлан Қарин
|
▶
|
↑уөте уорынды →// және дұрыс сұрақ↓/// ↑неге↑/// ↑себ̊ебі / мына / кей кезде →// әлеуметтік желілерде→// уосындай сұрақтар / тұуындап жатат↓/// ↑презійденттік / жер тұуралы заң жоб̊асы →// парламентке келіп түсіп жатса →// уонда жер комійссійасы // неге құрылып →//уонда не талқыланып жатыр →// деген сыйақты͡ гейб̊ір азаматтардан // жаңағы / уосындай сұрақтар келіп түсіп жатады ↓/// ↑міне / уосыған байланысты →// түсініктеме беріп кетүу͡ герек шығар →// деб̊ойлайм →// тағыда ↓/// ↑презійденттің / бастамасымен / дайындалған →// жер тұуралы / заң жоб̊асы→// заң жоб̊асында // текғана бір-ақ норма →// қарастырылады ↓/// ↑йағный жерді / шетелдіктерге / сатұуға →// және жалға берүуге →// тыйым салұу / б̊олт↓/// |
↑уөтө уорұндұ →// және дұрұс сұрақ↓ /// ↑неге ↑/// себ̊еб̊і / мына / кей͡ гезде→// әлеумөттүг ͡ желілерде →// уосұндай сұрақтар / тұуұндаб̊ ͡ жатады↓/// ↑ійә↑/// презійденттің / жер тұуралы заң жоб̊асы →// парламентке͡ геліп түсүб̊ ͡ жатčа // → уонда жер ͡ гомұйссұйасы // неге ͡ ғұрұлұп →// уонда не талқыланып ͡ жатыр →// деген сыйақты͡ гейб̊ір азаматтардан // жаңағы / уосұндай сұрақтар͡ геліп түсүб̊ ͡ жатады↓/// ↑міне / уосұғам ͡ байланысты →// түсүнүктөмө ͡ б̊еріп ͡ кетүу͡ герек̊ ͡ шығар →// деб̊ ͡ ойлаймын →// тағы ͡ да ↓/// ↑презійдентің бастамасымен дайындалған →// жер тұуралы / заң жоб̊асы →// заң жоб̊асында // текқана ͡ б̊ірағ ͡ норма ͡ ғарастырылады↓/// ↑йәғіній жерді / шетелдіктерге сатұуға және жалға ͡ б̊ерүугө →// тыйым салұу ͡ б̊олдұ↓/// |
Өте орынды және дұрыс сұрақ. Неге? Себебі, мына кей кезде әлеуметтік желілерде осындай сұрақтар туындап жатады. Президенттік Жер туралы заң жобасы парламентке келіп түсіп жатса, онда жер комиссиясы неге құрылып, онда не талқыланып жатыр? - деген сияқты кейбір азаматтардан жаңағы осындай сұрақтар келіп түсіп жатады. Міне осыған байланысты түсініктеме беріп кету керек шығар деп ойлаймын тағы да. Президенттің бастамасымен дайындалған "Жер туралы заң жобасы", заң жобасында тек қана бір-ақ норма қарастырылады, яғни жерді шетелдіктерге сатуға және жалға беруге тыйым салу болды. |
Ерлан Қарин
|
▶
|
↑ал жер комійссійасында →// жерді пайдаланұуға қатысты // уөзге мәселелер →// талқыланып пысықталады ↓/// ↑неге↑/// ↑себ̊ебі / жер мәселесіне қатысты →// бірнеше сұрақтар→// қоғам ішінде →// уосы жылдары // талқыланып̊͡ келген б̊олатын →// жерді шетелдіктерге сатұу-сатпау жөнінде →// қазақ̊стандықтарға жекеменшікке сатұуға бола ма →// жалға беруге қатысты // тағысын тағы б̊асқа ↓/// ↑алайда / дәл уосы мәселелердің ішінде →// жерді шетелдіктерге / сатұуға тыйым салынұу бойынша→// қоғамда да →// бійлікте де→// ұстанымның бірйекендігін йескереуотырып →// презійдент / ұлттық кеңестің бесінші уотырысында →// жыйырма бесінші ақпанда // мәлімдеме жасап →// уосы мәселе бойынша →// түрлі жаңағы дауға →// пікірталастарға нүкте қою қажеттігі жөнінде ↓/// |
↑ал жер ͡ гомұйссұйасында //→ жерді пайдаланұуға͡ ғатысты // уөзгө мәселелер →// талқыланып ͡ пысықталады↓/// ↑неге///↑ себ̊еб̊і / жер мәселесіне͡͡ ғатысты →// бірнеше сұрақтар →// қоғам ішінде →// уосұ жылдары // талқыланып ͡ келгем ͡ б̊олатын →// жерді шетелдіктерге сатұу-сатпау жөнүндө →// қазағыстандықтарға жекеменшікке сатұуға ͡ б̊олама →// жалға ͡ б̊ерүугө͡ ғатысты // тағысын тағы ͡ б̊асқа ↓/// ↑алайда / дәл уосұ мәселелердің ішінде →// жерді шетелдіктерге / сатұуға тыйым салынұу ͡ б̊ойұнша→// қоғамда ͡ да →// бійлікте ͡ де→// ұстанымның ͡ бір йекендігін йескере уотұрұп →// презійдент / ұлттұқ͡ кеңестің бесінші уотұрұсұнда →// жыйырма ͡ б̊есінші ͡ ақпанда // мәлімдеме жасап →// уосұ мәселе ͡ б̊ойұнша →// түрлү жаңағы дауға→// пікірталастарға нүктө ͡ ғойұу͡ ғажеттігі жөнүндө ↓/// |
Ал жер комиссиясында жерді пайдалануға қатысты өзге мәселелер талқыланып пысықталады. Неге? Себебі жер мәселесіне қатысты бірнеше сұрақтар қоғам ішінде осы жылдары талқыланып келген болатын, жерді шетелдіктерге сату-сатпау туралы. Қазақстандықтарға жекеменшікке сатуға бола ма, жалға беруге қатысты, тағысын тағы басқа. Алайда дәл осы мәселелердің ішінде жерді шетелдіктерге сатуға тыйым салыну бойынша қоғамда да, билікте де ұстанымның бір екендігін ескере отырып, президент ұлттық кеңестің 5-отырысында 25 ақпанда мәлімдеме жасап, осы мәселе бойынша түрлі дауға, пікірталастарға нүкте қою қажеттігі жөнінде. |
Ерлан Қарин
|
▶
|
сондықтан уөз тарапынан біржола шешім ͡ ғаб̊ылдап →// уөзінің презійденттік заң бастамасы // тұрғысынан / арнайы заңды дайындауға тапсырма берді↓/// ↑презійдент әкімшілігіне →// сөйтіп / уонекінші науұрызда →// презійдент уөзінің арнайы жолдауымен →// парламентке →/ уосы жерді // шетелдіктерге сатұуға және жалға берүуге тыйым салу // бойынша → арнайы заң жоб̊асын // парламентке уонекінші наурызда жіб̊ерген болатын↓/// ↑соған сәйкес / жұмыс тоб̊ы құрылды →// бірнеше талқылаулар болды →// комійтеттің бірнеше уотырысы болды↓/// ↑ сөйтіп / уөткен аптада // бірінші уоқылымы уөтті →// бүгін міне / йекіншіуоқылымы уөтіп →// мәжілістен йенді бұл заң жоб̊асы // сенатқа түседі ↓/// |
сондұқтан уөз тарапынам ͡ біржола шешімді ͡ ғаб̊ылдап →// уөзүнүң презійденттік заң бастамасы // тұрғұсұнан / арнайы заңды дайындаұуға тап̊сырма ͡ б̊ерді↓/// ↑презійдент әкімшілігіне →// сөйтүп / уонекінші наурұзда →// презійдент уөзүнүң арнайы жолдауұмен →// парламентке →/ уосұ жерді // шетелдіктерге сатұуға және жалға ͡ б̊ерүугө тыйым ͡ салұу ͡ б̊ойұнша → арнайы заң жоб̊асын // парламентке уонекінші наурұзда жіб̊ергем ͡ болатын↓/// ↑соған сәйкес / жұмұс тоб̊ұ ͡ ғұрұлдұ →// бірнеше талқылаулар ͡ б̊олдұ→// комұйтеттің бірнеше уотұрұсұ ͡ б̊олдұ///↓ сөйтүп / уөткөн аптада // бірінші уоқұлұмұ уөттү →// бүгүм ͡ міне / йекіншіуоқұлұмұ уөтүп →// мәжілістен йенді ͡ б̊ұл заң жоб̊асы // сенатқа түсөді///↓ |
Сондықтан өз тарапынан біржола шешімді қабылдап, өзінің президенттік заң бастамасы тұрғысынан арнайы заңды дайындауға тапсырма берді президент әкімшілігі. Сөйтіп 12 наурызда президент өзінің арнайы жолдауымен парламентке осы Жерді шетелдіктерге сатуға және жалға беруге тыйым салу бойынша арнайы заң жобасын парламентке 12 наурызда жіберген болатын. Соған сәйкес жұмыс тобы құрылды. Бірнеше талқылаулар болды, комитеттің бірнеше отырысы болды. Сөйтіп өткен аптада 1-оқылымы өтті. Бүгін, міне, екінші оқылымы өтіп, мәжілістен енді бұл заң жобасы сенатқа түседі. |
Ерлан Қарин
|
▶
|
↑сөйтіп / қазақ̊стандықтардың / арасында →// уөте көп // соңғы жылдары / талқыланған →// жерді шетелдіктерге сатұуға байланысты →// түрлі дау-дамай →// түрлі әңгімелерге уосымен / нүкте қойылып →// бұл әңгімелер / тыйылады деп сенеміз →// йағный презійдент / уосы мәселе бойынша→// түрлі пікірталастарға қатысты нүкте қойып →// тиісті заң жоб̊асын →// уөз бастамасымен дайындап →// констійтұуцыйаға сәйкес →// үкімет / заң жоб̊асын дайындап →// парламент уөзінің бастамасымен дайындап →// және презійдент / міне / презійдент уосы заң жоб̊асын уөзінің / констійтұуцыйалық тәртіпке сәйкес →// уөзінің бастамасы тұрғысынан дайындатқызып →// әдейі парламентке жіб̊еріп →// міне / бүгін сол мәжілістен сенатқа түсүп̊ жатыр ↓/// |
↑сөйтүп / қазағыстандықтардың арасында /→// уөтө͡ гөп →// соңғұ жылдары / талқылаңған →// жерді шетелдіктерге сатұуға ͡ б̊айланысты →// түрлү дау͡ дамай →// түрлі әңгімелерге уосұмен / нүктө͡ ғойұлұп →// бұл әңгімелер / тыйылады деп̊ ͡ сенеміз →// йәғіній презійдент / уосұ мәселе ͡ б̊ойұнша →// түрлү пікірталастарға͡ ғатысты нүктө͡ ғойұп →// тійісті заң жоб̊асын →// уөз ͡ б̊астамасымен дайындап →// констұйтұуцыйаға сәйкес →// өкүмет / заң жоб̊асын дайындап →// парламент уөзүнүң бастамасымен дайындап →// және презійдент / міне / презійдент уосұ заң жоб̊̊асын уөзүнүң / констұйтұусұйалық тәртіпке сәйкес →// уөзүнүң бастамасы тұрғұсұнан дайындатқызып →// әдейі парламентке жіб̊еріп →// міне / бүгүн сол мәжілістен сенатқа түсүп ͡ жатыр↓/// |
Сөйтіп қазақстандықтардың арасында өте көп соңғы жылдары талқыланған жерді шетелдіктерге сатуға байланысты түрлі дау-дамай, түрлі әңгімелерге осымен нүкте қойылып, бұл әңгімелер тыйылады деп сенеміз және президент осы мәселе бойынша түрлі пікірталастарға қатысты нүкте қойып, тиісті заң жобасын өз бастамасымен дайындап, Конституцияға сәйкес өкімет заң жобасын дайындап, парламент өзінің бастамасымен дайындап және президент осы заң жобасын өзінің конституциялық тәртіпке сәйкес өзінің бастамасы тұрғысынан дайындатқызып, әдейі парламентке жіберіп, міне, бүгін сол мәжілістен сенатқа түсіп жатыр. |
Ерлан Қарин
|
▶
|
↑ал / жер комійссыйасы →// уосы жер мәселесіне қатысты→// мысалға айталық →// қазақ̊стандықтарға жерді сатұуға байланысты →// жер кадастры →// тағысын тағы басқа түрлі жаңағы / жер қатынастары // мәселесінен тұуындап уотырған →// басқа да мәселелер бойынша →// соларды талқылап // асықпай жан-жақты қарап →// пысықтап →// жаңағы / сарапшылардың қатысұуымен →// соны жан-жақты қарап →// уөздері / бір шешімге келүу керек↓/// ↑бұл йағній басқа мәселелер бойынша / ал презійденттің заң жоб̊асы →// тек қана шетелдіктерге сатұуға →// және жалға берүуге тыйым салұу мәселесі бойынша→// тағы да қысқаша айтып уөткен ↓/// |
↑ал / жер ͡ гомұйссұйасы //→ уосұ жер мәселесіне͡ ғатысты→// мысалғ'айталық →// қазағыстандықтарға жерді сатұуға ͡ б̊айланысты →// жер ͡ гадастры →// тағысын͡ тағы ͡ б̊асқа түрлү жаңағы / жерғатынастары // мәселесінен тұуұндап уотұрған →// басқа͡ да ͡ мәселелер ͡ б̊ойұнша →// соларды талқылап // асықпай жан͡ жақты͡ ғарап→// пысықтап →// жаңағы / сарап̊шылардың ͡ ғатысұумөн →// сонұ жан͡ жақты͡ ғарап →// уөздөрү ͡ б̊ір шешімге ͡ гелүу͡ герек↓/// ↑бұл йәғіній басқа мәселелер ͡ б̊ойұнша / ал презійденттің заң жоб̊асы →// текқана шетелдіктерге сатұуға →// және жалға ͡ б̊ерүугө / тыйым салұу мәселесі ͡ б̊ойұнша →// тағы ͡ да ͡ ғысқаша айтып уөткөн ↓/// |
Ал жер комиссиясы осы жер мәселесіне қатысты, мысалға айталық, қазақстандықтарға жерді сатуға байланысты жер кадастры, тағысын тағы басқа түрлі жаңағы жер қатынастары мәселесінен туындап отырған басқа да мәселелер бойынша соларды талқылап, асықпай жан-жақты қарап, пысықтап, жаңағы сарапшылардың қатысуымен соны жан-жақты қарап, өздері бір шешімге келу керек. Бұл, яғни басқа мәселелер бойынша, ал президенттің заң жобасы тек қана шетелдіктерге сатуға және жалға беруге тыйым салу мәселесі бойынша тағы да қысқаша айтып өткен |
Ерлан Қарин
|
▶
|
↑уоны йенді / мысалға / жер комиссиясы құзыретінде →// йағній комійссыйасы // уөзінің құрамына жаңағы түрлі қоғам қайраткерлері →// уосы ауыл шарұуашылығымен айналысатын кәсіп̊керлер де бар →// мемілекеттік уоргандарының уөкілдері бар →// уолар уосы әр семб̊і сайын // уотырысы уөтүп̊ жатыр →// уосы / жер комійссыйасының айасында→// уосы және уөзге де мәселелер // уосыдан тұуындайтын басқа да мәселелер бар →// соларды жан-жақты пысықтап // талқылаулары керек та →// талқылап / уосыдан жаңағы тійісті шешімдер // қабылдайтын болады ↓/// ↑бірақ жерді / шетелдіктерге / сатұуға →// және жалға берүуге →// біржола тыйым салынатын болады ↓/// |
↑уонұ йенді / мысалға / жер ͡ гомұйссұйасы ͡ ғүзүретінде →// және жер ͡ гомұйссұйасы // уөзүнүң ͡ ғұрамына жаңағы түрлү қоғам͡ ғайраткерлері →// уосұ ауұлшарұуашылығымен айналысатың ͡ гәсіпкерлер ͡ де ͡ б̊ар →// мемілекеттіг ͡ органдарының уөкүлдөрү ͡ б̊ар →// уолар уосұ әр ͡ семб̊і ͡ сайын // уотұрұсұ уөтүб̊ ͡ жатыр →// уосұ / жер ͡ гомұйссұйасының айасында →// уосұ және уөзгө ͡ де мәселелер // уосұдан тұуұндайтым ͡ басқа͡ да мәселелер ͡ б̊ар →// соларды жан͡ жақты пысықтап // талқылаұулары͡ герек ͡ те →// талқылап / уосұдан жаңағы / тійісті шешімдер ͡ ғаб̊ылдайтым ͡ болады↓/// ↑бірақ / жерді шетелдіктерге сатұуға →// және жалға ͡ б̊ерүугө →// біржола тыйым салынатым ͡ болады↓ /// |
Оны енді, мысалға, жер комиссиясы құзыретінде, яғни жер комиссиясы өзінің құрамына жаңағы түрлі қоғам қайраткерлері, осы ауыл шаруашылығымен айналысатын кәсіпкерлер де бар, мемлекеттік органдарының өкілдері бар. Олар осы әр сенбі сайын отырысы өтіп жатыр. Осы жер комиссиясының аясында осы және өзге де мәселелер, осыдан туындайтын басқа да мәселелер бар. Соларды жан-жақты пысықтап талқылаулары керек, талқылап осыдан жаңағы тиісті шешімдер қабылдайтын болады. Бірақ жерді шетелдіктерге сатуға және жалға беруге біржола тыйым салынатын болады. |
Ерлан Қарин
|
▶
|
↑уоны мына / заң жоб̊асы айасында →// басқа͡ да / уосыдан тұуындайтын нормалар бар↓/// ↑мысалға / шетелдіктердің үлесі бар→// компанійаларға →/ тағысын͡ тағыа͡ басқа →// уосындай / йағній / шетелдіктердің қандай да бір қатысұуымен / мүмкіндік беретін жолдардың барлығына да тыйым салынатын болады →// уосы заң нормасымен ↓/// |
↑уонұ мына / заң жоб̊ас'айасында →// басқа͡ да / уосұдан тұуұндайтын нормалар ͡ б̊ар↓ /// ↑Мысалға / шетелдіктердің үлөсү ͡ б̊ар →// компанійаларға →// тағысын тағы ͡ б̊асқа →// уосұндай / йәғіній / шетелдіктердің ͡ ғандайда ͡ б̊ір ͡ ғатысұуұмен / мүмкүндүк ͡ перетін жолдардың барлығына͡ да тыйым салынатым ͡ болады →// уосұ заң нормасымен↓/// |
Оны мына заң жобасы аясында басқа да осыдан туындайтын нормалар бар. Мысалға, шетелдіктердің үлесі бар компанияларға, тағысын тағы басқа осындай. Яғни шетелдіктердің қандай да бір қатысуымен мүмкіндік беретін жолдардың барлығына да тыйым салынатын болады, осы заң нормасымен. |
Ерлан Қарин
|
▶
|
↑әрб̊ір ұлттық кеңестің уотырысынан кейін →// ұлттық кеңестің хатшылығы тарапынан →// арнайы жосп̊ар // қаб̊ылданат↓/// ↑кем дегенде →// сол жосп̊арға әдетте сол →// жыйырмадан астам презійденттің тапсырмалары йенүуімен↓/// ↑йенді бесінші уотырыс болса →// бесінші жосп̊ар қабылданып уотырмыз ↓/// ↑осы жосп̊ардың / жүзеге асырылұуын / хатшылық /уөз бақылауына алады ↓/// |
↑әрб̊ір ұлттұқ͡ кеңестің уотұрұсұнаң͡ гейін →// ұлттұқ͡ кеңестің ͡ ғатш̆ылығы тарапынан→// арнайы жоспар ͡ ғаб̊ылданады↓/// ↑кем͡ дегенде →// сол жоспарға әдетте сол →// жыйырмадан астам презійденттің тап̊сырмалары йенүуүмен↓/// ↑йенді ͡ б̊есінші уотұрұс ͡ полса →// бесінші жоспар ͡ ғаб̊ылданыб̊ ͡ отұрмұз↓/// уосұ жоспардың жүзөг'асырылұуұн →// хатш̆ылық уөз ͡ б̊ақылаұуұн'алады↓/// |
Әрбір ұлттық кеңестің отырысынан кейін ұлттық кеңестің хатшылығы тарапынан арнайы жоспар қабылданады. Кем дегенде сол жоспарға әдетте сол 20-дан астам президенттің тапсырмалары енуімен. Енді 5-отырыс болса, 5-жоспар қабылданып отырмыз. Осы жоспардың жүзеге асырылуын хатшылық өз бақылауына алады. |
Ерлан Қарин
|
▶
|
↑уоларды пысықтап →// сол тійісті / мемілекеттік уоргандармен қалай жүзеге асады →// уоның уорындалұу барысын қадағалап уотырады↓/// ↑жаңағы сіз айтып уотырған →// негізгі бүгінгі күннің басты тақырып̊тарының бірі →// жер / мәселесіне қатысты // заң жоб̊асының мәжілісте →// йекіншіуоқылымнан уөткенін →// уонда / қаншама талқылаулар уөтті →// жұмыс тоб̊ының͡ ғаншама мәжілісі уөттү →// уол жерден қандай ұсыныстар тағ ͡ айтылды↓/// ↑аграрлық комійтетте →// уосы заңға қатысты қаншама уотырыс болды→// уол жерде қандай талқылаулар болды //уосұнұң барлығынан / біздер әрійне хаб̊ардар ͡ б̊олұп // ақпараттар алып уотырамыз↓/// |
↑уоларды пысықтап →// сол тійісті / мемілекеттіг ͡ органдармең ͡ ғалай жүзөг'асады →// уонұң уорұндалұу ͡ б̊арысың͡ ғадағалаб̊ ͡ отұрады↓/// ↑жаңағы сіз айтыб̊ ͡ отұрған →// негізгі ͡ б̊үгүңгү͡ гүннүң / басты тақырыптарының бірі →// жер мәселесіне͡ ғатысты // заң жоб̊асының мәжілісте →// йекі уоқұлұмнан уөткөнүн // → уонда͡ ғаншама талқылаулар уөттү // → жұмұс тоб̊ұнұң͡ ғаншама мәжілісі уөттү →// уол жердең͡ ғандай ұсұнұстар тағ'айтылды↓/// ↑аграрлық ͡ комұйтетте →// уосұ заңға͡ ғатысты͡ ғаншама уотұрұс ͡ полдұ →// уол жерде ͡ ғандай уосұнұң барлығынан / біздер әрійне хаб̊ардар ͡ б̊олұп // ақпараттар алыб̊ ͡ отұрамыз ↓/// |
Оларды пысықтап, сол тиісті мемлекеттік органдармен қалай жүзеге асады, оның орындалу барысын қадағалап отырады. Жаңағы сіз айтып отырған негізгі бүгінгі күннің басты тақырыптарының бірі - жер мәселесіне қатысты заң жобасынының мәжілісте 2-оқылымнан өткен, онда қаншама талқылаулар өтті, жұмыс тобының қаншама мәжілісі өтті. Ол жерден қандай ұсыныстар тағы айтылды, аграрлық комитетте осы заңға қатысты қаншама отырыс болды, ол жерде қандай талқылаулар болды, осының барлығынан біздер, әрине, харабардар болып, ақпараттар алып отырамыз. |
Ерлан Қарин
|
▶
|
↑сөйтіп / біздер кез келген уосындай секілді тапсырманың // жүзеге асырылұуын →// мұқыйат қадағалап →// бақылап уотырамыз↓/// ↑йенді / презійденттің уосының / алдындағы да / басқа да уотырыстарда берген // тапсырмаларының барлығының жүзеге асырылұуына келетін болсақ →// қазіргі ұуақытта →// мысалы / йең негізгі үлкен уосындай тақырыптардың бірі →// уол презійденттің / уөз тарапынан жарыйалаған сайасый реформалары →// сайасый бастамалары↓/// |
↑сөйтүп / біздер ͡ гезгелген уосұндай секілді тап̊сырманың // жүзөг'асырылұуұн →// мұқұйат қадағалап →// бақылаб̊ ͡ уотұрамыз↓/// ↑йенді / презійденттің уосұнұң алдындағы͡ да →// басқа͡ да уотұрұстарда / берген тап̊сырмаларының барлығының жүзөг'асырылұуұна͡ гелетім ͡ болсақ →// қәзіргі ұуақытта →// мысалы / йең негізгі үлкөн уосындай тақырыптардың бірі →// уол презійденттің / уөз тарапынан жәрійалаған сайасый іреформалары →// сайасый ͡ б̊астамалары ↓/// |
Сөйтіп, біздер кез келген осындай секілді тапсырманың жүзеге асырылуын мұқият қадағалап, бақылап отырамыз. Енді президенттің осының алдындағыда, басқа да отырыстарда берген тапсырмаларының барлығының жүзеге асырылуына келетін болсақ, қазіргі уақытта мысалы, ең негізгі үлкен осындай тақырыптардың бірі, ол - президенттің өз тарапынан жариялаған саяси реформалары, саяси бастамалары. |
Ерлан Қарин
|
▶
|
↑міне / уосы ұуақытқа / сол презійденттің жарыйалаған сайасый реформаларының үш пакеті →// болған болатын →// уонтоғызыншы жылдан бері→// жарыйалаған / йағный уонтоғызыншы жылдың жыйырмасыншы желтоқс̊анда // сайасый реформаның бірінші пакеті // жарыйаланды↓/// уөткен жылы →// бірінші қыргүйекте // презійдент уөзінің жолдауында // сайасый реформаларының йекінші пакетін жарыйалады →// және биыл / қаңтардың уонбесінде // жаңа парламенттің ашылұуында →// презійдент сайасый реформаның үшінші пакетін жарыйалаған болатын↓/// ↑міне / бірінші пакеті →// толықтай жүзеге асырылды→// сайасый реформа уосы күнге дейін↓/// |
↑міне / уосұ ұуақытқа / сол презійденттің жәрійалаған сайасый іреформаларының → // үш пакеті болғам ͡ болатын →// уонтоғұзұншы жылдам ͡ бері жәрійалаған→// йәғіній уонтоғұзұншы жылдың жыйырмасыншы желтоқ̊санда →// сайасый іреформаның бірінші пакеті жәрійаланды ↓/// ↑уөткөн жылы →// бірінші ͡ ғыргүйөктө // презійдент уөзүнүң жолдаұуұнда // сайасый іреформаларының йекінші пакетін жәрійалады →// және б̊ыйыл / қаңтардың уомбесінде // жаңа парламенттің ашылұуұнда →// презійдент ͡ čайасый іреформаның үшүншү пакетін жәрійалағам ͡ болатын↓/// ↑міне / бірінші пакеті →// толұқтай жүзөг'асырылды →// сайасый іреформа / уосұ ͡ гүңгө ͡ дейін↓/// |
Міне, осы уақытқа сол президенттің жариялаған саяси реформаларының 3 пакеті болған болатын. 19-жылдан бері жариялаған, яғни 19-жылдың 20 желтоқсанында саяси реформаның бірінші пакетін жариялады. Өткен жылы бірінші қыркүйекте президент өзінің жолдауында саяси реформаларының екінші пакетін жариялады және биыл қаңтардың 15-інде жаңа парламенттің ашылуында президент саяси реформаның үшінші пакетін жариялаған болатын. Міне, бірінші пакеті толықтай жүзеге асырылды, саяси реформа осы күнге дейін. |
Ерлан Қарин
|
▶
|
↑сайасый реформа бірінші пакеті бойынша // сегіз заң қаб̊ылданд↓/// ↑қазір / йекінші және үшінші пакеті бойынша →// тійісті жұмыстар // атқарылып жатыр ↓/// ↑бүгін йенді мысалы мәжілісті / айтып уотырмыз ғой →// мысалы / күнү͡ геше // дәл͡ геше →// мәжілісте / мәжіліске / презійденттің йекінші және үшінші сайасый реформалар пакеті // бойынша дайындалған / бірнеше↑ заң жоб̊алары͡ геліп түсүп →// уолардың таныстырылымы уөтті↓//↑/ йенді / соған сәйкес йенді әрғарай͡ да жұмыстар жалғасатын болат↓/// ↑ол қандай заң жоб̊алары ↑/// |
сайасый іреформа ͡ б̊ірінші пакеті ͡ б̊ойұнша // сегіз заң ͡ ғаб̊ылданды↓/// ↑қәзір / йекінші және үшүншү пакеті б̊ойұнша →// тійісті жұмұстар // атқарылыб̊ ͡ жатыр↓/// ↑бүгүн йенді мысалы мәжілісті / айтыб̊ ͡ отұрмұз ͡ ғой →// мысалы / күнү͡ геше // дәл͡ геше →// мәжілісте / мәжіліске / презійденттің йекінші ͡ және ͡ үшүншү сайасый іреформалар пакеті ͡ б̊ойұнша дайындалған → // бірнеше заң жоб̊алары͡ геліп ͡ түсүп →// уолардың таныстырылымы уөттү ↓/// ↑йенді / соған сәйкес йенді арығарай͡ да жұмұстар жалғасатым ͡ болады ↓ /// ↑уол͡ ғандай заң жоб̊алары↑/// |
Саяси реформа бірінші пакеті бойынша 8 заң қабылданды. Қазір екінші және үшінші пакеті бойынша тиісті жұмыстар атқарылып жатыр. Бүгін енді мысалы мәжілісті айтып отырмыз ғой. Мысалы, күні кеше, дәл кеше мәжілісте, мәжіліске президенттің екінші және үшінші саяси реформалар пакеті бойынша дайындалған бірнеше заң жобалары келіп түсіп, олардың таныстырылымы өтті. Енді соған сәйкес енді әрі қарай да жұмыстар жалғасатын болады. Ол қандай заң жобалары? |
Ерлан Қарин
|
▶
|
↑уол / сайасый партыйалардың сайлау кезінде → // сайлау таб̊алдырығын жеті пайыздан бес пайызға дейін / төмедетүу → // және сайлау бйүуллетендеріне бәріне қарсымын деген графаны йенгізүу → // және / быйыл / презійденттің бастамасымен білесіздер → // йелде тұңғыш͡ рет // ауыл әкімдерінің тікелей сайлауы уөтөт↓//↑/ осы сайлауға қатысты →// бірнеше заңға уөзгерістер йенгізіледі↓/// ↑міне уосы / заң жоб̊алар' да // күні͡ геше жаңағы / мәжіліске͡ геліп түсті →// йенді / соған сәйкес мәжілістің қаб̊ырғасында→// уосындай талқылаулар уөтетін б̊олат'↓/// |
↑уол / сайасый партыйалардың сайлау͡ гезінде →// сайлау таб̊алдырығын / жеті пайыздам ͡ бес ͡ пайызға ͡ дейін төмөндөтүу →// және сайлау бійллөтөндөріне ͡ б̊әріне͡ ғарсымын деген графаны йеңгізүу →// және ͡ б̊ыйыл / презійденттің бастамасымем ͡ білесіздер →// йелде тұңғұш͡ рет // ауұл әкімдерінің тікелей сайлауұ уөтөдү ↓/// ↑уосұ сайлауға͡ ғатысты →// бірнеше заңға уөзгөрүстер йеңгізді ↓ /// ↑міне / уосұ заң жоб̊алары ͡ да // күнү͡ геше жаңағы / мәжіліске͡ геліп ͡ түстү →// йенді / соған сәйкес мәжілістің ͡ ғаб̊ырғасында →// уосұндай талқылаулар уөтөтүм ͡ болады↓/// |
Ол - саяси партиялардың сайлау кезінде, сайлау табалдырығын 7 пайыздан 5 пайызға дейін төмедету және сайлау бюллетеньдеріне "бәріне қарсымын" деген графаны енгізу және биыл президенттің бастамасымен білесіздер, елде тұңғыш рет ауыл әкімдерінің тікелей сайлауы өтеді. Осы сайлауға қатысты бірнеше заңға өзгерістер енгізіледі. Міне осы заң жобалары да күні кеше жаңағы мәжіліске келіп түсті. Енді соған сәйкес мәжілістің қабырғасында осындай талқылаулар өтетін болады. |
Ерлан Қарин
|
▶
|
↑уосының барлығын әрійне / біздер бақылап →// қадағалап уотырамыз →// уөз тарапымыздан↓/// ↑қандай талқылаулар болат' →// қандай қосымша ұсыныстар айтылат' →// деген секілді↓/// ↑бұл айтылып уотырған уөзгерістердің барлығы →// үлкен уөзгерістер →// үлкен бетбұрысты уөзгерістер↓ /// ↑мысалға быйылғы / бірінш'рет →// уөткізілейін деп уотқан →// ауыл әкімдерінің тікелей сайлауы→// мысалға / быйыл сегізжүзге жұуық ауыл әкімдері // → тікелей сайланатын б̊олат↓/// |
↑уосұнұң барлығын әрійне / біздер б̊ақылап →// қадағалаб̊ ͡ отұрамұз →// уөз тарапымыздан↓/// ↑қандай талқылаулар ͡ б̊олады →// қандай ͡ ғосұмша ұсұнұстар айтылады →// деген секілді↓/// ↑бұл аталыб̊ ͡ отұрған уөзгөрүстөрдүң барлығы →// үлкөн уөзгөрүстөр →// үлкөм ͡ бетб̊ұрұсты уөзгөрүстер ↓/// ↑мысалға / б̊ыйылғы ͡ б̊ірінш՚ірет →// уөткүзүлөйүн ͡ деб̊ ͡ отұрған →// ауұл әкімдерінің тікелей сайлауұ →// мысалға / быйыл сегіжжүзгө ͡ жұуұғ ͡ ауұл ͡ әкімдері →// тікелей сайланатым ͡ болады↓/// |
Осының барлығын әрине, біздер бақылап, қадағалап отырамыз өз тарапымыздан. Қандай талқылаулар болады, қандай қосымша ұсыныстар айтылады деген секілді. Бұл аталып отырған өзгерістердің барлығы үлкен өзгерістер, үлкен бетбұрысты өзгерістер. Мысалға, биылғы бірінші рет өткізілейін деп отырған ауыл әкімдерінің тікелей сайлауы. Мысалға, биыл 800-ге жуық ауыл әкімдері тікелей сайланатын болады. |
Ерлан Қарин
|
▶
|
↑бұрын сайланған // ауыл әкімдері →// мысалға / мына жанама түрде сайланған →// уолардың уөкілеттілігі тоқтайды →// соған сәйкес йендігі әкімдер / тікелей сайлау арқылы // сайланатын болды↓/// ↑бұл да біздің / йеліміздің сайасый дамұуындағы // үлкен бір / айтұулы уоқыйға →// жаңа бір кезең →// себ̊ебі біздің халық →// тікелей / уөзінің әкімдерін сайлап →// сол арқылы уөздерінің / сайасый құқықтарын →// кең түрде жүзеге асырұуға // тағыбір қосымша // мүмкіндікке ійе болат↓ /// |
↑бұрұн сайлаңған // ауұл әкімдері → // мысалға / мына жанама түрдө сайлаңған →// уолардың уөкүлөттүлігі тоқтайды →// соған сәйкес йендігі әкімдер / тікелей сайлау арқылы / сайланатым ͡ болады↓/// ↑бұл͡ да б̊іздің / йеліміздің сайасый дамұуұндағы // үлкөм ͡ бір / айтұул'оқыйға →// жаңа ͡ б̊ір͡ гезең →// себ̊еб̊і ͡ б̊іздің ͡ ғалық →// тікелей / уөзүнүң әкімдерін сайлап →// сол арқылы уөздөрүнүң / сайасый ͡ ғұқұқтарын →// кең түрдө жүзөг'асырұуға // тағыбір ͡ ғосұмша // мүмкүндүкке ͡ ійе ͡ б̊олады ↓ /// |
Бұрын сайланған ауыл әкімдері, мысалға, мына жанама түрде сайланған, олардың өкілеттілігі тоқтайды, соған сәйкес ендігі әкімдер тікелей сайлау арқылы сайланатын болды. Бұл да біздің еліміздің саяси дамуындағы үлкен бір айтулы оқиға, жаңа бір кезең. Себебі біздің халық тікелей өзінің әкімдерін сайлап, сол арқылы өздерінің саяси құқықтарын кең түрде жүзеге асыруға тағы бір қосымша мүмкіндікке ие болады. |
Ерлан Қарин
|
▶
|
↑йенді / жаңа жоғарыда айтып уотырғандай →// әрійне бұл / шындыққа сай гелмейт↓/// ↑себ̊ебі / тағы да͡ ғайталап уөтейін →// презійденттің / жарыйалаған сайасый реформалардың бірінші пакеті // толықтай жүзеге асырылып →// уоның айасында // сегіз заң ͡ ғаб̊ылданған болатын↓/// ↑атап уөтейін →// бұл / сайасый партыйалардың / тіркеу үшін қажетті қырықмыңнан жыйырмамыңға дейін азайтұу →// әйелдер мен йер жас азаматтарға →// міндетті түрде // уотыз пайыздық квотаны сайлау тізімдерін берүу→// мүлдем / сайлау /сайасый мійтійнгілер тұуралы // жаңа заң // қаб̊ылданған болатын↓/// |
↑йенді / жаңа жоғарыд'айтып уотұрғандай →// әрійне ͡ б̊ұл / шындыққа сай ͡ гелмейді↓/// ↑себ̊еб̊і / тағы ͡ да͡ ғайталаб̊ ͡ өтөйүн →// презійденттің жәрійалаған сайасый іреформалардың бірінші пакеті // толұқтай жүзөг'асырылып →// уонұң айасында / сегіз заң ͡ ғаб̊ылдаңғам ͡ болатын↓/// ↑атаб̊ ͡ өтөйүн →// бұл / сайасый партыйалардың / тіркеу ͡ үшүң ͡ ғажетті / қырықмыңнан жыйырмамыңға ͡ дейін азайтұу →// әйелдер мен йер жас азаматтарға →// міндетті түрдө // уотұс ͡ пайыздық квотаны сайлау тізімдерім ͡ берүу →// мүлдөм / сайлау сайасый мійтійңгілер тұуралы // жаңа заң ͡ ғаб̊ылдаңғам ͡ болатын↓/// |
Енді жаңа жоғарыда айтып отырғандай, әрине бұл шындыққа сай келмейді. Себебі тағы да қайталап өтейін, президенттің жариялаған саяси реформалардың бірінші пакеті толықтай жүзеге асырылып, оның аясында 8 заң қабылданған болатын. Атап өтейін, бұл саяси партиялардың тіркеу үшін қажетті 40 мыңнан 20 мыңға дейін азайту, әйелдер мен ер жас азаматтарға міндетті түрде 30 пайыздық квотаны сайлау тізімдерінде беру, мүлдем сайлау, саяси митингілер туралы жаңа заң қабылданған болатын. |
Ерлан Қарин
|
▶
|
және͡ де / жүзотызыншы баб̊ты // декріймійналійзаційа бойынша // уөзгеріс қаб̊ылдант →// йағній уосындай секілді / маңызды бастамалар // барлық / маңызды бастама // жүзөг'асып қаб̊ылданды↓/// ↑қазір йекінші / үшүнші пакеті бойынша →// қазірдің уөзінде // заң жоб̊алар // жоғарыда айтып уотырғандай →// қазірдің уөзінде / парламентке келіп түсті →// йағный жұмыстар жалғасып жатыр↓/// ↑бұл жұмыстарға →// сарап̊шылар→// қоғам͡ ғайраткерлері →// кең тартылұуда ↓/// ↑сондықтан͡ да / алдағы ұуақытта→// мына / жылдың айағына дейін →// презійденттің / йекінш'үшінші жаңағы пакеттері бойынша →// жаңағы сайасый реформалардың да →// тійісті заң жоб̊алары қаб̊ылданат // деп үміттенеміз↓/// |
↑және͡ де жүзотұзұншы ͡ б̊аб̊ты // декріймійналыйзасыйа ͡ б̊ойұнша // уөзгөрүс ͡ қаб̊ылданады →// йәғіній уосұндай секілді / маңызды ͡ б̊астамалар // барлық / маңызды ͡ б̊астама // жүзөг'асып ͡ қаб̊ылданды↓/// ↑қәзір йекінші / үшүншү пакеті ͡ б̊ойұнша →// қәзірдің уөзүндө →// заң жоб̊алар // жоғарыд'айтып уотұрғандай →// қәзірдің уөзүндө // парламентке͡ геліп ͡ түстү →// йәғіній жұмұстар жалғасыб̊ ͡ жатыр↓/// ↑бұл жұмұстарға →// сарап̊шылар →// қоғам͡ ғайраткерлері →// кең тартылұуда↓/// ↑сондұқтан͡ да / алдағы ұуақытта →// мына / жылдың айағына ͡ дейін →// презійденттің / йекінші/үшүншү жаңағы пакеттері ͡ б̊ойұнша →// жаңағы сайасый іреформалардың͡ да →// тійісті заң жоб̊алары ͡ ғаб̊ылданады // деб̊ ͡ үмүттөнеміз↓ /// |
Және де 130-бапты декриминализация бойынша өзгеріс қабылданды яғни осындай секілді. Маңызды бастамалар, барлық маңызды бастама жүзеге асып қабылданды. Қазір екінші, үшінші пакеті бойынша қазірдің өзінде заң жобалар жоғарыда айтып отырғандай, қазірдің өзінде парламентке келіп түсті, яғни жұмыстар жалғасып жатыр. Бұл жұмыстарға сарапшылар, қоғам қайраткерлері кең тартылуда. Сондықтан да алдағы уақытта, мына жылдың аяғына дейін президенттің екінші, үшінші жаңағы пакеттері бойынша жаңағы саяси реформалардың да, тиісті заң жобалары қабылданады деп үміттенеміз. |
Ерлан Қарин
|
▶
|
↑жоқ / асығыстық / жоқ →// деп тағ'да айт'алмаймыз↓/// ↑ себ̊ебі / йекімың уоналтыншы жылы // жарыйаланған мораторыйдың мерзімі →// быйыл айақталады↓/// ↑сондықтан әрійне / жер комійссыйасы // қалай͡ да босада йенді / быйыл уосындай шешімдерді қаб̊ылдау͡ герек // болат↓/// ↑бірақ бұл жердегі негізгі мақс̊ат →// жер комійссыйасының жаңағы көтеріліп уотырған мәселелерді →// жан-жақты / кәсіб̊керлердің мүддесі тұрғысынан →// жерді пайдаланұушылардың мүддесі тұрғысынан →// қарапайым азаматтардың мүддесі тұрғысынан →// йел экономыйкасы тұрғысынан →// йағный / қандай да бір сала // зардап шекпеуі керек↓/// |
↑жоқ / асығыстық / жоқ // → деп тағы ͡ да ͡ айт'алмаймыз ↓/// ↑себ̊еб̊і / йекімың уоналтыншы жылы // жәрійалаңған мораторұйдұң мерзімі →// быйыл айақталады↓/// ↑сондұқтан әрійне / жер ͡ комыйссыйасы // қалай͡ да ͡ б̊олса ͡ да / йенді ͡ б̊ыйыл уосұндай шешімдерді ͡ ғаб̊ылдау͡ герек ͡ полады↓/// ↑бірақ / бұл жердегі негізгі мақ̊сат →// жер ͡ комыйссыйасының жаңағы ͡ гөтөрүлүб̊ ͡ отұрған мәселелерді → // жан͡ жақты ͡ гәсіпкерлердің мүддөсү ͡ тұрғұсұнан →// жерді пайдаланұушылардың мүддөсү ͡ тұрғұсұнан →// қарапайым азаматтардың мүддөсү ͡ тұрғұсұнан →// йел экономійкасы тұрғұсұнан →// йәғіній / қандай ͡ да ͡ б̊ір сала // зардап̊шекпеуү͡ герек↓/// |
Жоқ, асығыстық жоқ деп тағы да айта алмаймыз, себебі 2016 жылы жарияланған мораторийдің мерзімі биыл аяқталады. Сондықтан әрине, жер комиссиясы қалай да болса да енді биыл осындай шешімдерді қабылдау керек болады. Бірақ бұл жердегі негізгі мақсат жер комиссиясының жаңағы көтеріліп отырған мәселелерді жан-жақты кәсіпкерлердің мүддесі тұрғысынан, жерді пайдаланушылардың мүддесі тұрғысынан, қарапайым азаматтардың мүддесі тұрғысынан, ел экономикасы тұрғысынан, яғни қандай да бір сала зардап шекпеуі керек. |
Ерлан Қарин
|
▶
|
↑біз мысалға / тек бір үлкен дау-дамай тұрғысынан ғана →// бұл мәселеге қарап̊͡ ғоймай →// бұл мәселенің уоңтайлы шешімін↑ іздеуіміз керек →// йағный / бұл ауыл шарұуашылығының дамұуына →// қосымша түрткі болатын →// септігін тійгізетін →// үлес қосатындай бір шешімдерді іздеуіміз керек ↓/// ↑міне / бұл жердегі мақс̊ат уосында ↓/// ↑сондықтан / жер комійссыйасының құрамы да →// соған сәйкес жасақталған →// бұл жерде йағный / сарап̊шылардың да →// ғалымдардың да →// сол жаңағы мемілекеттік бійлік уоргандарының →// жергілікті бійлік уоргандарының уөкілдерінің де →// кәсіп̊керлердің де // → фермерлердің де →// йағный қоғам / жаңағы / қоғамдық ұйымдардың уөкілдерінің →// йағный барлық тарап̊тардың →// мүдделерін йескерілүуі тұрғысынан →// қаб̊ылданұуы қажет шешімдер↓/// |
↑біз мысалға / тек ͡ пір үлкөн даудамай тұрғұсұнаңғана // → бұл мәселеге ͡ ғарап ͡ қоймай → // бұл мәселенің уоңтайлы шешімін іздеуүмүз͡ герек →// йәғіній / бұл ауұлшарұуашылығының дамұуұна →// қосұмша түрткү ͡ б̊олатын →// септігін тійгізетін → // үлөс ͡ қосатындай ͡ б̊ір шешімдерді / іздеүуүмүз ͡ герек ↓/// ↑міне / бұл жердегі мақ̊сат уосұнда↓/// ↑сондұқтан / жер ͡ комұйссұйасының ͡ ғұрамы ͡ да →// соған сәйкес / жасақталған // → бұл жерде йәғіній / сарап̊шылардың ͡ да →// ғалымдардың ͡ да →// сол жаңағы мемілекеттік бійліг ͡ органдарының →// жергілікті б̊ійліг ͡ органдарының уөкүлдөрүнүң ͡ де →// кәсіп̊керлердің ͡ де →/ фермерлердің ͡ де→// йәғіній / қоғам / жаңағы / қоғамдығ ͡ ұйұмдардың уөкүлдөрүнүң →/ йәғіній ͡ б̊арлық тараптардың →/ мүддөлөрүнүң йескерілүуү тұрғұсұнан →// қаб̊ылданұуұ ͡ ғажет ͡ ш̆ешімдер↓/// |
Біз мысалға тек бір үлкен дау-дамай тұрғысынан ғана, бұл мәселеге қарап қоймай, бұл мәселенің оңтайлы шешімін іздеуіміз керек. Яғни бұл ауыл шаруашылығының дамуына қосымша түрткі болатын, септігін тигізетін, үлес қосатындай бір шешімдерді іздеуіміз керек. Міне, бұл жердегі мақсат осында. Сондықтан жер комиссиясының құрамы да соған сәйкес жасақталған. Бұл жерде, яғни сарапшылардың да, ғалымдардың да, сол жаңағы мемлекеттік билік органдарының, жергілікті билік органдарының өкілдерінің де, кәсіпкерлердің де, фермерлердің де, яғни қоғам, жаңағы қоғамдық ұйымдардың өкілдерінің, яғни барлық тараптардың мүдделерінің ескерілуі тұрғысынан қабылдануы қажет шешімдер. |
Ерлан Қарин
|
▶
|
↑сондықтан / әрійне бұл жерде йең бірінші мақс̊ат →// сол көтеріліп уотырған мәселелерді →// күн тәртіб̊індегі мәселелерді // жан-жақты қарастырұу↓ /// ↑ал жерді тағ ͡ да қайталап уөтем →// шетелдіктерге / сатұуға және жалға берүуге бойынша тыйым салұу →// мәселесіне байланысты нүкте қойылды↓/// ↑соған сәйкес / презійденттің бастамасымен заң жоб̊асы дайындалып →// бүгін мәжілісте // йекінші уоқылымнан уөтіп →// йенді сенатақа түсті↓/// ↑сондықтан / бұл мәселе бойынша →// арғарайда талқылаудың / не тағ'да бір жаңағы / сарап̊таманың қажеттілігі жоқ ↓/// ↑бұл мәселе /уосымен уөзінің бұл мәселеге қатысты нүкте қойылат↓/// ↑әрійне / әл'де сенатта талқылау бар→// бірақ жаңағы жоғарыда айтқандай →// бійлікте де →/ қоғамда да →/ уосы мәселеге қатысты ұстаным бір↓/// |
↑сондұқтан / әрійне / бұл жерде йең бірінші мақ̊сат →// сол ͡ гөтөрүлүб ͡ отұрған мәселелерді →// күн тәртіб̊індегі мәселелерді // жан͡ жақты ͡ ғарастұрұу↓/// ↑ал жерді тағы ͡ да ͡ ғайталаб̊ ͡ өтөмүн →// шетелдіктерге сатұуға және жалға ͡ б̊ерүугө ͡ б̊ойұнша тыйым салұу →// мәселесіне ͡ б̊айланысты нүктө ͡ ғойұлдұ↓/// ↑соған сәйкес / презійденттің бастамасымен заң жоб̊асы дайындалып →// бүгүн мәжілісте / йекінші уоқұлұмнан уөтүп →// йенді сенатқа түстү↓/// ↑сондұқтан / бұл мәселе ͡ б̊ойұнша →// арығарай ͡ да талқылаудұң / не / тағы ͡ да ͡ б̊ір жаңағы / сараптаманың ͡ ғажеттілігі жоқ↓/// ↑бұл мәселе / уосұмен уөзүнүң бұл мәселеге͡ ғатысты нүктө͡ ғойұлады↓/// ↑әрійне / әлі ͡ де сенатта талқылау ͡ б̊ар →// бірағ ͡ жаңағы жоғарыд'айтқандай // → бійлікте ͡ де →/ қоғамда ͡ да →/ уосұ мәселеге͡ ғатысты / ұстаным ͡ б̊ір↓/// |
Сондықтан әрине, бұл жерде ең бірінші мақсат, сол көтеріліп отырған мәселелерді, күн тәртібіндегі мәселелерді жан-жақты қарастыру. Ал жерді тағы да қайталап өтем, шетелдіктерге сатуға және жалға беруге бойынша тыйым салу мәселесіне байланысты нүкте қойылды. Соған сәйкес президенттің бастамасымен заң жобасы дайындалып, бүгін мәжілісте екінші оқылымнан өтіп, енді сенатақа түсті. Сондықтан бұл мәселе бойынша ары қарай да талқылаудың, не тағы да бір жаңағы сараптаманың қажеттілігі жоқ. Бұл мәселе осымен өзінің бұл мәселеге қатысты нүкте қойылады. Әрине, әлі де сенатта талқылау бар, бірақ жаңағы жоғарыда айтқандай, билікте де, қоғамда да осы мәселеге қатысты ұстаным бір. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑баршаңызға сәлем↓/// ↑бұл парадок̊с↓/// ↑сіздермеy бірге мен асхат čадырб̊ай↓/// ↑бүгін бізде қонақта/ белгілі тележүурналійс/ жүргізүуші/ хаб̊ар арнасының дійректоры жайна сламбек↓/// ↑сұқбат бергенді жек көрем дедіңіз// және көп̊ сұқбат бермегенсіз↓/// ↑неге↓/// ↑шынында да жек көресіз ͡б̊е// жоқ әлде ұуақытыңыз жоқ па↓/// ↑жоқ әлде ͡б̊ір ұнамай ма// уол нәрсе↓/// ↑ы ы бірінші ірет уосұлай ы ы бейне сұхбат беріп уотырмын ау дейм↓/// ↑ ійә/ парталдарға/ йенді кезінде газеттерге ͡б̊еретінмін↓/// ↑ бірақ ійә/ уөзіңіз айтқандай көп йемес↓/// ↑уөйткені ͡б̊ілмейм/ бірінші кезекте уөзім жұурналійс болғасын шығар↓/// ↑сол басты себ̊еб̊і↓/// ↑йекіншіден м м көп нәрсені/ уөзімнің ішімдегі дұрыс түсіндір'алмаймын ба деген уөзімде де ͡б̊ір күдік болады менде↓/// ↑м м ы ы жеріне жеткізіп түсіндір'алмай қаламын ба деген↓/// |
↑баршаңызға сәлем↓/// ↑бұл парадок̊с↓/// ↑сіздермем бірге мен асхат čадырб̊ай↓/// ↑бүгүм бізде қонақта/ белгілі тележүурналыйс/ жүргүзүушү/ хаб̊ар арнасының дійректорұ жайна сламбек↓/// ↑сұқбат ͡пергенді жек көрөм дедіңіз// және ͡гөп̊ сұқбат ͡пермегенсіз↓/// ↑неге↓/// ↑шынында да жек көрөсүз ͡б̊е// жоғ әлде ұуақытыңыж жоқ па↓/// ↑жоғ әлде ͡б̊ір ұнамай ма// уол нәрсе↓/// ↑ы ы бірінші ірет уосұлай ы ы бейне сұхбат ͡періп уотұрмұн ау дейм↓/// ↑ ійә/ парталдарға/ йенді ͡гезінде газеттерге ͡б̊еретіммін↓/// ↑ бірағ ійә/ уөзүңүз айтқандай ͡гөп йемес↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊ілмейм/ бірінші ͡гезекте уөзүм жұурналыйс ͡полғасын шығар↓/// ↑сол басты себ̊еб̊і↓/// ↑йекіншіден м м көп нәрсені/ уөзүмнүң ішімдегі дұрұс түсүндүр'алмаймын ба деген уөзүмдө де ͡б̊ір ͡гүдүк болады менде↓/// ↑м м ы ы жеріне жеткізіп түсүндүр'алмай қаламым ба деген↓/// |
- Баршаңызға сәлем! Бұл - «Парадокс». Сіздермен бірге мен - Асхат Садырбай! Бүгін бізде қонақта - белгілі тележурналист, жүргізуші, «Хабар» арнасының директоры Жайна Сламбек. Сұқбат бергенді жек көрем дедіңіз және көп сұқбат бермегенсіз. Неге? Шынында да жек көресіз бе, жоқ әлде уақытыңыз жоқ па? Жоқ әлде бір ұнамай ма, ол нәрсе?
- Ы-ы бірінші рет осылай ы-ы бейне-сұхбат беріп отырмын-ау дейм. Иә, порталдарға, енді кезінде газеттерге беретінмін. Бірақ иә, өзіңіз айтқандай, көп емес. Өйткені, білмейм, бірінші кезекте өзім журналист болғасын шығар. Сол басты себебі. Екіншіден, м-м көп нәрсені, өзімнің ішімдегі дұрыс түсіндіре алмаймын ба деген өзімде де бір күдік болады менде. М-м ы-ы жеріне жеткізіп, түсіндіре алмай қаламын ба деген. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑сосұн аудійторійа / көрермен анық уоның не йекенін/ н'айтқым келіп уотырғанын түсінбесе// уоның керегі не деп уойлаймын↓/// ↑және ͡б̊ір себ̊еб̊і уөзім// ы ы уөзімді мен/ ы ы бір сөз айтпай ақ қойайын// уөзімді кемсітіп↓/// ↑ бірақ менің негізгі прійнсійптерімді/ негізгі уойымды жұмысымды менің көрерменім біледі↓/// ↑ уоны ͡б̊асқа н'айтамын ↓/// ↑уол мынандай йед деген// бір ұңғыл шұңғылын'үңүліп уотұрамын ба↓/// ↑ қажеті не деген де уой бар↓/// ↑сосын шығар↓/// ↑сіз ͡б̊ір і і уөзіңіздің әңгімеңізде/ постыңызда жазған йекенсіз↓/// ↑үшінші сыныптан бастап армандағанмын деп↓/// ↑йағній сіз үшінші сыныб̊ыздан уоқып жүрген кезіңізден бастап// жұурналійс болатыныңызды ͡б̊ілдіңіз ͡б̊е сонда↓/// ↑ы ы кішкене каректійровка кіргізейін↓/// ↑ ы ы жұурфак деген сөз үшінші класымнан айта ͡б̊астадым↓/// ↑негізі уөлең жазып бастағанмын// уөлең жазып бастадым↓/// |
↑сосұн аудыйторұйа / көрөрмөн анық уонұң не йекенін/ н'айтқым келіп уотұрғанын түсүмбөсе// уонұң ͡герегі не деп уойлаймын↓/// ↑және ͡б̊ір себ̊еб̊і уөзүм// ы ы уөзүмдү мен/ ы ы бір сөз айтпай ақ қойайын// уөзүмдү кемсітіп↓/// ↑ бірағ менің негізгі прійнсійптерімді/ негізгі уойұмдұ жұмұсұмды менің ͡гөрөрмөнім біледі↓/// ↑ уонұ ͡б̊асқа н'айтамын ↓/// ↑уол мынандай йед деген// бір ұңғұл шұңғұлұн'үңүлүп уотұрамым ба↓/// ↑ қажеті не деген де уой бар↓/// ↑сосұн шығар↓/// ↑сіз ͡б̊ір і і уөзүңүздің әңгімеңізде/ постұңұзда жазған йекенсіз↓/// ↑үшүншү сыныптам бастаб̊ ͡армандағаммын деп↓/// ↑йағный сіз үшүншү сыныб̊ыздан уоқұб̊ жүргөң ͡ гезіңіздем бастап// жұурналыйс ͡полатыныңызды ͡б̊ілдіңіз ͡б̊е сонда↓/// ↑ы ы кішкене ͡гаректійровка ͡гіргізейін↓/// ↑ ы ы жұурфак деген сөз үшүншү класымнан айта ͡б̊астадым↓/// ↑негізі уөлөң жазып ͡пастағаммын// уөлөң жазып ͡пастадым↓/// |
- Сосын аудитория, көрермен анық оның не екенін, не айтқым келіп отырғанын түсінбесе, оның керегі не деп ойлаймын. Және бір себебі - өзім, ы-ы өзімді мен, ы-ы бір сөз айтпай-ақ қояйын, өзімді кемсітіп. Бірақ менің негізгі принциптерімді, негізгі ойымды, жұмысымды менің көрерменім біледі. Оны басқа не айтамын? Ол мынандай ед деген, бір ұңғыл-шұңғылына үңіліп отырамын ба? Қажеті не деген де ой бар. Сосын шығар.
- Сіз бір і-і өзіңіздің әңгімеңізде, постыңызда жазған екенсіз. «3-сыныптан бастап армандағанмын» деп. Яғни сіз, 3-сыныбыздан, оқып жүрген кезіңізден бастап журналист болатыныңызды білдіңіз бе, сонда?
- Ы-ы кішкене корректировка кіргізейін. Ы-ы журфак деген сөз 3-класымнан айта бастадым. Негізі, өлең жазып бастағанмын, өлең жазып бастадым. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑ы ы уол уөлеңдерім/ әрійн'ана тұуралы/ ана тілі тұуралы ͡б̊ар// әке тұуралы/ уотан тұуралы↓/// ↑содан әкем йелең йете қалд↓/// ↑сөйтіп і і маған бір қалың дәптер ͡б̊ерді// уосыған жазып жүр деп↓/// ↑бірінші ͡б̊етін бос қалдыр// уөзім тілек жазып беремін дед↓/// ↑уөкүнішке уорай/ сол күйі тілек жазылмай қалд↓/// ↑уоның себ̊еб̊і мен ақын болған жоқпын бәріб̊ір↓/// ↑содан ы ы уойлайсың ғой// ақын болған адам бір ͡б̊ір мамандықт'ійгеред деп↓/// ↑содан ақындар негізінен/ жұурналійстійка факұультетіне ͡б̊арып түсед деген ійнфармасійаны йестіген болұуым керек↓/// ↑сол кезден жұурналійстійка факұультеті тұурал'әңгіме айта ͡б̊астадым↓/// ↑бірақ жазұу сызұу/ жалпы уойларымды түсірүу қағазға// м м келісетін келіспейтін дүнійелерімд'айтұу деген сол ы ы кішкентай сыныб̊ымнан қалыптасты↓/// |
↑ы ы уол уөлөңдөрім/ әрійн'ана тұуралы/ ана тілі тұуралы ͡б̊ар// әке тұуралы/ уотан тұуралы↓/// ↑содан әкем йелең йете қалд↓/// ↑сөйтүп і і мағам бір ͡ғалың дәптер ͡б̊ерді// уосұған жазыб̊ жүр деп↓/// ↑бірінші ͡б̊етім бос қалдыр// уөзүм тілег жазып ͡перемін дед↓/// ↑уөкүнүшке уорай/ сол ͡гүйү тілег жазылмай ͡ғалд↓/// ↑уонұң себ̊еб̊і мен ақым болған жоқпұм бәріб̊ір↓/// ↑ содан ы ы уойлайсың ғой// ақым болған адам бір ͡б̊ір мамандықт'ійгеред деп↓/// ↑содан ақындар негізінен/ жұурналыйстыйка факұультөтүнө ͡б̊арып түсөд деген ыйнформасыйаны йестігем болұуұм ͡герек↓/// ↑сол ͡гезден жұурналыйстыйка факұультөтү тұурал'әңгіме айта ͡б̊астадым↓/// ↑бірағ жазұу сызұу/ жалпы уойларымды түсүрүу ͡ғағазға// м м келісетің ͡ геліспейтін дүнүйөлөрімд'айтұу деген сол ы ы кішкентай сыныб̊ымнаң ͡ ғалыптасты↓/// |
- Ы-ы ол өлеңдерім, әрине, ана туралы, ана тілі туралы бар, әке туралы, Отан туралы. Содан әкем елең ете қалд. Сөйтіп, і-і маған бір қалың дәптер берді, осыған жазып жүр деп. Бірінші бетін бос қалдыр, өзім тілек жазып беремін дед. Өкінішке орай, сол күйі тілек жазылмай қалд. Оның себебі - мен ақын болған жоқпын, бәрібір. Содан ы-ы ойлайсың ғой, ақын болған адам бір-бір мамандықты игеред деп. Содан ақындар, негізінен, журналистика факультетіне барып түсед деген информацияны естіген болуым керек. Сол кезден журналистика факультеті туралы әңгіме айта бастадым. Бірақ жазу-сызу, жалпы ойларымды түсіру қағазға, м-м келісетін-келіспейтін дүниелерімді айту деген сол ы-ы кішкентай сыныбымнан қалыптасты. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑жалпы казгұудың жұурфакында / біздің кезімізде мынандай сөз ͡б̊олған// жұурфакқа тоқ̊сан тоғыз ақын/ бір жұурналійс түсед// тоқ̊сан тоғыз жұурналійс пен бір ақын бітіред деген↓/// ↑сол тоқ̊сан тоғыз жұурналійстің бірі ͡б̊олып̊ шықтым↓/// ↑ақын болып түскен бе↓/// ↑ійә↓/// ↑йенді қазір қызметіңізге келейік↓/// ↑хаб̊ардың тілшісі ͡б̊олған жақ̊сы ма// жоқ әлде хаб̊ардың басшысы ͡б̊олған жақ̊сы ма↓/// ↑ы ы бұл салыстырұу/ ы ы кішкене қыйсынсыздау↓/// ↑уөйткен'әр әр саланың деп айтčақ// уөзүнің міндет мақ̊саты ͡б̊ар// уөзүнің жүгү ͡б̊ар↓/// ↑қайсысы көб̊үрек ұнайд деп̊ сұрайыншы жарайд↓/// ↑жалпы мен уойлаймын// қызмет деген уол не↓/// ↑бүгін бар/ йертең жоқ↓/// ↑бір жыл уотұрарсың// йекі жыл уотұрарсың↓/// ↑бірақ менің жүрегімде мәңгілік тұратын// уол жұурналійстійка↓/// |
↑жалпы ͡газгұудұң жұурфакында / біздің ͡гезімізде мынандай сөз ͡б̊олған// жұурфакқа тоқ̊сан тоғұз ақын/ бір жұурналыйс түсөд// тоқ̊сан тоғұж жұурналыйс пем бір ақым бітіред деген↓/// ↑сол тоқ̊сан тоғұж жұурналыйстің бірі ͡б̊олұп̊ шықтым↓/// ↑ақым болұп түскөм бе↓/// ↑ійә↓/// ↑йенді ͡ғазір ͡ғызметіңізге ͡гелейік↓/// ↑хаб̊ардың тілшісі ͡б̊олған жақ̊сы ма// жоғ әлде хаб̊ардың башшысы ͡б̊олған жақ̊сы ма↓/// ↑ы ы бұл салыстырұу/ ы ы кішкене қыйсынсыздау↓/// ↑уөйткөн'әр әр саланың деб̊ ͡айтčақ// уөзүнүң міндет мақ̊саты ͡б̊ар// уөзүнүң жүгү ͡б̊ар↓/// ↑қайсысы ͡гөб̊үрөг ұнайд деп̊ сұрайыншы жарайд↓/// ↑жалпы мен уойлаймын// қызмет деген уол не↓/// ↑бүгүм бар/ йертең жоқ↓/// ↑бір жыл уотұрарсың// йекі жыл уотұрарсың↓/// ↑бірағ менің жүрөгүмде мәңгілік тұратын// уол жұурналыйстыйка↓/// |
- Жалпы КазГУ-дың журфакында, біздің кезімізде мынандай сөз болған: журфакқа 99 ақын, 1 журналист түсед, 99 журналист пен 1 ақын бітіред деген. Сол 99 журналистің бірі болып шықтым.
- Ақын болып түскен бе?
- Иә.
- Енді қазір қызметіңізге келейік. «Хабардың» тілшісі болған жақсы ма, жоқ әлде «Хабардың» басшысы болған жақсы ма?
- Ы-ы бұл салыстыру, ы-ы кішкене қисынсыздау. Өйткені, әр-әр саланың деп айтсақ, өзінің міндет-мақсаты бар, өзінің жүгі бар.
- Қайсысы көбірек ұнайд деп сұрайыншы, жарайд.
- Жалпы мен ойлаймын, қызмет деген ол не? Бүгін бар, ертең жоқ. Бір жыл отырарсың, екі жыл отырарсың. Бірақ менің жүрегімде мәңгілік тұратын, ол - журналистика. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑мен мысалға/ әлі де ы ы йенді жұурналійс болмаймын деген уойым жоқ↓/// ↑мен мысалға/ ылғый мыйымда тұрады↓/// ↑мен ы ы жұурналійстійканы қайтадан бастайм деген мысалға/ түрлі формаларын уойластырамын// басқа да творчестволық уойларым бар↓/// ↑сондықтан уол менің ішімде тұрған// кәдімгі таған жұурналыйстійка↓/// ↑уол мең ғазір йенді і і хаб̊ар телеарнасының дійректорұмұн↓/// ↑жұурналыйстыйканы жылы жауып қойдым дегенді// мүлдем уол әсте уоны ͡б̊ілдірмейді↓/// ↑ уол менімен мәңгілік↓/// ↑уол қызмет мәңгілік йемес↓/// ↑йағній қай күні кетесіз// уол күні сіз ͡б̊ірақ жұурналійстійкадан кетпейсіз↓/// ↑жоқ/ жоқ↓/// ↑ жалыққан шаршаған жоқ̊сыз ͡б̊а↓/// ↑болды ма ͡б̊ір кезеңде/ қойа салсам қайтеді уосы↓/// ↑жоқ↓/// ↑ы ы білмеймін/ сол бала күнімнен аңсағасын шығар↓/// |
↑мен мысалға/ әлі де ы ы йенді жұурналыйс ͡полмаймын деген уойұм жоқ↓/// ↑мен мысалға/ ылғый мыйымда тұрады↓/// ↑мен ы ы жұурналыйстыйканы қайтадам бастайм деген мысалға/ түрлү формаларын уойластырамын// басқа да творчестволұқ уойларым бар↓/// ↑сондұқтан уол менің ішімде тұрған// кәдімгі таған жұурналыйстыйка↓/// ↑уол мең ͡ ғазір йенді і і хаб̊ар телеарнасының дійректорұмұн↓/// ↑жұурналыйстыйканы жылы жауұп қойдұм дегенді// мүлдөм уол әсте уонұ ͡б̊ілдірмейді↓/// ↑уол менімен мәңгілік↓/// ↑уол ͡ғызмет мәңгілік йемес↓/// ↑йағный қай ͡гүнү кетесіз// уол ͡гүнү сіз ͡б̊ірағ жұурналыйстыйкадаң ͡ гетпейсіз↓/// ↑жоқ/ жоқ↓/// ↑ жалыққан шаршаған жоқ̊сұз ͡б̊а↓/// ↑болдұ ма ͡б̊ір ͡гезеңде/ қойа салсам қайтеді уосұ↓/// ↑жоқ↓/// ↑ы ы білмеймін/ сол бала ͡гүнүмнөн аңсағасын шығар↓/// |
- Мен, мысалға, әлі де ы-ы енді журналист болмаймын деген ойым жоқ. Мен, мысалға, ылғи миымда тұрады. Мен ы-ы журналистиканы қайтадан бастайм деген? мысалға, түрлі формаларын ойластырамын, басқа да творчестволық ойларым бар. Сондықтан ол менің ішімде тұрған, кәдімгі, таған журналистика. Ол, мен қазір енді і-і "Хабар" телеарнасының директорымын. Журналистиканы жылы жауып қойдым дегенді мүлдем ол, әсте оны білдірмейді. Ол менімен - мәңгілік. Ол қызмет мәңгілік емес.
- Яғни қай күні кетесіз, ол күні сіз бірақ журналистикадан кетпейсіз.
- Жоқ, жоқ.
- Жалыққан, шаршаған жоқсыз ба? Болды ма бір кезеңде, қоя салсам қайтеді, осы?
- Жоқ. Ы-ы білмеймін, сол бала күнімнен аңсағасын шығар. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑жалпы уөзім мына ͡б̊үкіл мыйыммен/ санаммен/ болмысыммен ы ы уосы саладан басқа саладан// уосы саладан басқа салада уөзімді көрмеймін↓/// ↑бірақ кейб̊ір мамандықтарды уөте қатты жақ̊сы көремін↓/// ↑мем бала күнімде хійрұург болұуды д'аңсағанмын ↓/// ↑кей кездерд'әрійне / уой жылт йетеді↓/// ↑мен йегер медійсійнаны таңдағанымда қандай маман болар йедім↓/// ↑прафесійоналдық деңгейім қандай болар йед деген сұрақтар тұуады↓/// ↑бірақ̊ сіз кішкентайыңыздан жұурналійстійкан'аңсадыңыз ғой↓/// ↑ійә↓/// ↑хаб̊ар арнасына қызметіңізге келейік↓/// ↑жаң'айтып уөттік// ырасында да сізді көп көрермен асыға күтетін үлкен аудійторійаңыз ͡б̊олды↓/// ↑күн сайын жылт йетіп жүзіңізді көрсете ͡б̊ермесеңіз де// атыңызб̊ен/ ійнтонасійаңызб̊ен таныйтын үлкен аудійторійа ͡б̊олды↓/// |
↑жалпы уөзүм мына ͡б̊үкүл мыйыммен/ санаммен/ болмұсұммен ы ы уосұ саладам басқа саладан// уосұ саладам басқа салада уөзүмдү көрмөймүн↓/// ↑бірақ кейб̊ір мамандықтарды уөтө қатты жақ̊сы ͡гөрөмүн↓/// ↑мем бала ͡гүнүмдө хыйрұург болұудұ д'аңсағаммын ↓/// ↑кей ͡гездерд'әрійне / уой жылт йетеді↓/// ↑мен йегер медійсійнаны таңдағанымда ͡ғандай мамам болар йедім↓/// ↑прафесійоналдығ ͡деңгейім қандай болар йед деген сұрақтар тұуады↓/// ↑бірақ̊ сіз ͡гішкентайыңыздан жұурналыйстыйкан'аңсадыңыз ғой↓/// ↑ійә↓/// ↑хаб̊ар арнасына ͡ғызметіңізге ͡гелейік↓/// ↑жаң'айтып уөттүк// ырасында да сізді ͡гөп көрөрмөн асыға ͡гүтөтүн үлкөн аудыйторұйаңыз ͡б̊олдұ↓/// ↑күн сайын жылт йетіб̊ жүзүңүзді ͡гөрсөтө ͡б̊ермесеңіз де// атыңызб̊ен/ ыйнтонасыйаңызб̊ен таныйтын үлкөн аудыйторұйа ͡б̊олдұ↓/// |
- Жалпы өзім, мына бүкіл миыммен, санаммен, болмысыммен ы-ы осы саладан басқа саладан, осы саладан басқа салада өзімді көрмеймін. Бірақ кейбір мамандықтарды өте қатты жақсы көремін. Мен бала күнімде хирург болуды да аңсағанмын. Кей кездерде, әрине, ой жылт етеді. Мен егер медицинаны таңдағанымда қандай маман болар едім? Профессионалдық деңгейім қандай болар ед деген сұрақтар туады.
- Бірақ сіз кішкентайыңыздан журналистиканы аңсадыңыз ғой.
- Иә.
- “Хабар” арнасына, қызметіңізге келейік. Жаңа айтып өттік, расында да, сізді көп көрермен асыға күтетін үлкен аудиторияңыз болды. Күн сайын жылт етіп жүзіңізді көрсете бермесеңіз де, атыңызбен, интонацияңызбен танитын үлкен аудитория болды. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑ы ы уөзіңізб̊ен бір әңгімелескенімд'айтып та қалдыңыз// мен айтқан нәрсенің бәрі дұрыс↓/// ↑мен істеген нәрсенің бәрі дұрыс↓/// ↑уөзім іштей солай уойлап жүрдім↓/// ↑ кейін уоны түсүніп жатырмын деген сыйақты↓/// ↑қатты ͡б̊ір сондай танымалдылық кезеңге жеткен кезде жұлдыздық аурұу дейміз ͡б̊е// сондай сәттер ͡б̊олды ма↓/// ↑уөтті ме ͡б̊асыңыздан↓/// ↑жоқ↓/// ↑уол былай асхат↓/// ↑ мен ылғый ішімнен/ уөзімді уөте жақ̊сы маманмын деп уойлап жүретінмін↓/// ↑ы ы көп дүнійеме шәк келтірмейтінмін↓/// ↑бұл бір ͡б̊асқа нәрсе↓/// ↑бұл ы ы жаңағ'айтқанымыздай / жастық мак̊сіймалійзмнен тұуатын// жастық мак̊сіймалійзмнен тұуатын м м бір м м тәкаппарлық̊ шығар↓/// ↑ал ы ы танымалдық̊ соған сәйкес жаңағы/ уөркөкіректік танытұу деген менде йешқ̊ашан болған йемес↓/// |
↑ы ы уөзүңүзб̊ем бір әңгімелескенімд'айтып та ͡ғалдыңыз// мен айтқан нәрсенің бәрі дұрұс↓/// ↑мен істеген нәрсенің бәрі дұрұс↓/// ↑уөзүм іштей солай уойлаб̊ жүрдүм↓/// ↑ кейін уонұ түсүнүб̊ жатырмын деген сыйақты↓/// ↑қатты ͡б̊ір сондай танымалдылық кезеңге жеткең ͡ гезде жұлдұздұғ аурұу дейміз ͡б̊е// сондай сәттер ͡б̊олдұ ма↓/// ↑уөттү ме ͡б̊асыңыздан↓/// ↑жоқ↓/// ↑уол былай асхат↓/// ↑ мен ылғый ішімнен/ уөзүмдү уөтө жақ̊сы мамаммын деп уойлаб̊ жүрөтүммін↓/// ↑ы ы көп дүнүйөмө шәк келтірмейтіммін↓/// ↑бұл бір ͡б̊асқа нәрсе↓/// ↑ бұл ы ы жаңағ'айтқанымыздай / жастығ мак̊сыймалыйзмнен тұуатын// жастығ мак̊сыймалыйзмнен тұуатын м м бір м м тәкаппарлық̊ шығар↓/// ↑ал ы ы танымалдық̊ соған сәйкеш ͡ шаңағы/ уөркөкүрөктік танытұу деген менде йешқ̊ашам болған йемес↓/// |
- Ы-ы өзіңізбен бір әңгімелескенімде айтып та қалдыңыз: “Мен айтқан нәрсенің бәрі дұрыс. Мен істеген нәрсенің бәрі дұрыс. Өзім іштей солай ойлап жүрдім. Кейін оны түсініп жатырмын” деген сияқты. Қатты бір сондай танымалдылық кезеңге жеткен кезде жұлдыздық ауру дейміз бе, сондай сәттер болды ма? Өтті ме басыңыздан?
- Жоқ. Ол былай, Асхат. Мен ылғи ішімнен, өзімді өте жақсы маманмын деп ойлап жүретінмін. Ы-ы көп дүниеме шәк келтірмейтінмін. Бұл - бір басқа нәрсе. Бұл ы-ы жаңағы айтқанымыздай, жастық максимализмнен туатын, жастық максимализмнен туатын м-м бір м-м тәкаппарлық шығар. Ал ы-ы танымалдық, соған сәйкес, жаңағы, өркөкіректік таныту деген менде ешқашан болған емес. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑мең керісінше/ жаңа сіз дұрыс айттыңыз// мені көб̊үнесе тіпті ͡б̊ірінші кезекте/ түрімнен йемес// дауысымнан танып қойатын↓/// ↑ м м солай таныған кезде қатты қысыламын// әлі күңге дейін↓/// ↑неге↓/// ↑ білмеймін↓/// ↑ ы ы кей кезде сіз сол йемессіз ͡б̊е// дауысыңыз ұқ̊сап тұр дегенде// а бәрі солай айтад↓/// ↑ менің дауысым ұқ̊сайд деп̊ сытылып̊ шығатын да кездерім болған↓/// ↑сондықтан да мүлдем мен жұлдыздық аурұумен ауырған йемеспін↓/// ↑бір і і әріптестеріңізден йестіп қалғаным бар йед↓/// ↑сіз эфійрге шығып жүрдіңіз// қатты қызмет йетіп жүрдіңіз// бірақ бір ақ күнде сіз кетіп қалдыңыз↓/// ↑ы ы жаңалықтар қызметінен кетіп қалдыңыз ͡б̊а↓/// ↑ сондай бір сәт болған↓/// ↑уоны немен байланыстырұуға ͡б̊олад↓/// ↑ уол ы ы йекі мың үшінші жыл шығар↓/// |
↑мең ͡ герісінше/ жаңа сіз дұрұс айттыңыз// мені ͡гөб̊үнөсе тіпті ͡б̊ірінші ͡гезекте/ түрүмнөн йемес// дауұсұмнан танып қойатын↓/// ↑м м солай танығаң ͡ гезде қатты қысыламын// әлі ͡гүңгө дейін↓/// ↑ неге↓/// ↑білмеймін↓/// ↑ы ы кей ͡гезде сіс сол йемессіз ͡б̊е// дауұсұңұз ұқ̊сап тұр дегенде// а бәрі солай айтад↓/// ↑менің дауұсұм ұқ̊сайд деп̊ сытылып̊ шығатын да ͡гездерім болған↓/// ↑сондұқтан да мүлдөм мен жұлдұздұғ аурұумөн ауұрған йемеспін↓/// ↑бір і і әріптестеріңізден йестіп қалғаным бар йед↓/// ↑сіз эфійрге шығыб̊ жүрдүңүз// қатты қызмет йетіб̊ жүрдүңүз// бірақ ͡пір ақ күндө сіз ͡гетіп қалдыңыз↓/// ↑ы ы жаңалықтар ͡ғызметінең ͡ гетіп қалдыңыз ͡б̊а↓/// ↑сондай бір сәт ͡полған↓/// ↑уонұ немем байланыстырұуға ͡б̊олад↓/// ↑уол ы ы йекі мың үшүншү жыл шығар↓/// |
- Мен, керісінше, жаңа сіз дұрыс айттыңыз, мені көбінесе, тіпті бірінші кезекте, түрімнен емес, дауысымнан танып қоятын. М-м солай таныған кезде қатты қысыламын, әлі күнге дейін.
- Неге?
- Білмеймін. Ы-ы кей кезде сіз сол емессіз бе, дауысыңыз ұқсап тұр дегенде: «А бәрі солай айтад. Менің дауысым ұқсайд” деп сытылып шығатын да кездерім болған. Сондықтан да мүлдем мен жұлдыздық аурумен ауырған емеспін.
- Бір і-і әріптестеріңізден естіп қалғаным бар ед. Сіз эфирге шығып жүрдіңіз, қатты қызмет етіп жүрдіңіз, бірақ бір-ақ күнде сіз кетіп қалдыңыз. Ы-ы “Жаңалықтар” қызметінен кетіп қалдыңыз ба? Сондай бір сәт болған. Оны немен байланыстыруға болад?
- Ол ы-ы 2003 жыл шығар. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑м м мен шынымд'айтčам / ы ы аса қатты ы ы ійә деп жауаб̊ымды ͡б̊ермесем де// м м кішкене мәжб̊үрлі түрде ме йекен// ақпараттық̊ сараптамалық бағдарламалар қызметінің дійректоры ͡б̊олдым↓/// ↑уол йенді ͡б̊ір ͡б̊өлег әңгіме↓/// ↑м м бірақ бір нәрс'айтайын // уол бір ақ̊ себ̊еб̊і жоқ уоның↓/// ↑бірнеше себ̊еб̊і ͡б̊ар↓/// ↑уоған қатысты ы ы бір кісілер ͡б̊ұл уөмірде жоқ↓/// ↑сондықтан м м бір сөздер айтčам/ ыңғайсыз сыйақты↓/// ↑мен айтпай ақ қойайын↓/// ↑тек бір ақ нәрсен'айтайын ↓/// ↑м м сіз ͡б̊ілесіз// сол кезде ͡б̊із ы ы хаб̊арда жұмыс істеп жүрген кезде// мм бірінші басшымыз йенді ͡б̊асында іресмій түрде/ кейінірек іресмій йемес түрде дарыйға нұрсұлтаықызы назарб̊аева ͡б̊олды↓/// ↑сол кезде уол ы ы сол м м парламент čайлауына сәйкес// соның алдынд'асар деген партыйа құрды↓/// |
↑м м мен шынымд'айтčам / ы ы аса ͡ғатты ы ы ійә деб̊ жауаб̊ымды ͡б̊ермесем де// м м кішкене мәжб̊үрлү түрдө ме йекен// ақпараттық̊ сараптамалық ͡пағдарламалар ͡ғызметінің дійректорұ ͡б̊олдұм↓/// ↑уол йенді ͡б̊ір ͡б̊өлөг әңгіме↓/// ↑м м бірақ ͡пір нәрс'айтайын // уол бір ақ̊ себ̊еб̊і жоқ уонұң↓/// ↑бірнеше себ̊еб̊і ͡б̊ар↓/// ↑уоғаң ͡ғатысты ы ы бір ͡гісілер ͡б̊ұл уөмүрдө жоқ↓/// ↑сондұқтан м м бір сөздөр айтčам/ ыңғайсыс сыйақты↓/// ↑мен айтпай ақ қойайын↓/// ↑тек бір ақ нәрсен'айтайын ↓/// ↑м м сіз ͡б̊ілесіз// сол ͡гезде ͡б̊із ы ы хаб̊арда жұмұс істеб̊ жүргөң ͡ гезде// мм бірінші ͡б̊ашшымыз йенді ͡б̊асында іресмій түрдө/ кейінірек іресмій йемес түрдө дарыйға нұрсұлтаңқызы назарб̊аева ͡б̊олдұ↓/// ↑сол ͡гезде уол ы ы сол м м парламент čайлауұна сәйкес// сонұң алдынд'асар дегем партыйа ͡ғұрдұ↓/// |
- М-м мен шынымды айтсам, ы-ы аса қатты ы-ы «иә» деп жауабымды бермесем де, м-м кішкене мәжбүрлі түрде ме екен, “Ақпараттық-сараптамалық бағдарламалар” қызметінің директоры болдым. Ол енді - бір бөлек әңгіме. М-м бірақ бір нәрсе айтайын, ол бір-ақ себебі жоқ оның. Бірнеше себебі бар. Оған қатысты ы-ы бір кісілер бұл өмірде жоқ. Сондықтан м-м бір сөздер айтсам, ыңғайсыз сияқты. Мен айтпай-ақ қояйын. Тек бір-ақ нәрсені айтайын. М-м сіз білесіз, сол кезде, біз ы-ы «Хабарда» жұмыс істеп жүрген кезде мм бірінші басшымыз, енді басында ресми түрде, кейінірек ресми емес түрде Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева болды. Сол кезде ол ы-ы сол м-м парламент сайлауына сәйкес, соның алдында «Асар» деген партия құрды. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑мен сол асар партійасына уөтпей қойдым↓/// ↑бүкіл ы ы хаб̊ар агенттігінде жұмыс істейтін// жаңағы ͡б̊ірінші ͡б̊асшылардан бастап// ы ы уоператорларға дейін/ басқа да қызметкерлер ͡б̊арлығы уөтті↓/// ↑жүз прасент дерлік↓/// ↑мем бірақ дәл басып айт'алмаймын ↓/// ↑мүмкін тағы ͡б̊ір/ йек'адам бар шығар уөтпеген↓/// ↑бірақ мен уөтпей қойдым↓/// ↑менің уойымша/ менің эфійрден кетүуімнің басты себ̊еб̊і// қазір уойлап уотырсам сол сыйақты↓/// ↑мен қазірде де йешқ̊андай партійаның мүшесі йемеспін↓/// ↑менің уөзімнің жеке м м прійнсійпім бар↓/// ↑жұурналійс адам йешқ̊андай партійаға мүше ͡б̊олмау керек деген↓/// ↑сол прійнсійпімнен айныған йемеспін↓/// ↑айнымаймын да↓/// ↑м м сол ы ы уөзім йенді м м хаб̊ардың м м жаңағы/ белсенді жұурналійсі ͡б̊ола жүріп// ы ы уосұлай уөтпей қойғаным мүмкін↓/// |
↑мен сол асар партыйасына уөтпөй ͡ғойдұм↓/// ↑бүкүл ы ы хаб̊ар агенттігінде жұмұс істейтін// жаңағы ͡б̊ірінші ͡б̊ашшылардам бастап// ы ы уоператорларға дейін/ басқа да ͡ғызметкерлер ͡б̊арлығы уөттү↓/// ↑жүз прасент дерлік↓/// ↑мем бірағ ͡дәл басыб̊ ͡айт'алмаймын ↓/// ↑мүмкүн тағы ͡б̊ір/ йек'адам бар шығар уөтпөгөн↓/// ↑бірағ мен уөтпөй ͡ғойдұм↓/// ↑менің уойұмша/ менің эфійрдең ͡ гетүуүмнүң басты себ̊еб̊і// қазір уойлап уотұрсам сол сыйақты↓/// ↑мең ͡ ғазірде де йешқ̊андай партыйаның мүшөсү йемеспін↓/// ↑менің уөзүмнүң жеке м м прійнсійпім бар↓/// ↑жұурналыйс адам йешқ̊андай партыйаға мүшө ͡б̊олмау ͡герек деген↓/// ↑сол прійнсійпімнен айныған йемеспін↓/// ↑айнымаймын да↓/// ↑ м м сол ы ы уөзүм йенді м м хаб̊ардың м м жаңағы/ белсенді жұурналыйсі ͡б̊ола жүрүп// ы ы уосұлай уөтпөй ͡ғойғаным мүмкүн↓/// |
- Мен сол «Асар» партиясына өтпей қойдым. Бүкіл ы-ы “Хабар” агенттігінде жұмыс істейтін, жаңағы, бірінші басшылардан бастап, ы-ы операторларға дейін, басқа да қызметкерлер - барлығы өтті. Жүз процент дерлік. Мен бірақ дәл басып айта алмаймын. Мүмкін тағы бір-екі адам бар шығар, өтпеген. Бірақ мен өтпей қойдым. Менің ойымша, менің эфирден кетуімнің басты себебі, қазір ойлап отырсам, сол сияқты. Мен қазірде де ешқандай партияның мүшесі емеспін. Менің өзімнің жеке м-м принципім бар. “Журналист адам ешқандай партияға мүше болмау керек” деген. Сол принципімнен айныған емеспін. Айнымаймын да. М-м сол ы-ы өзім, енді м-м “Хабардың” м-м, жаңағы, белсенді журналисті бола жүріп, ы-ы осылай өтпей қойғаным, мүмкін. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑мен айтпаймын// уоны дарыйға нұрсұлтанқызы соған тап̊сырма ͡б̊еріп// мені шығартпай тастад деп↓/// ↑білесіз ғой↓/// ↑қоршаған уорта деген болад// әртүрлі жеткізүулер ͡б̊олад↓/// ↑соған сәйкес пе деген күдігім бар↓/// ↑м м неге уөтпей қойдыңыз↓/// ↑сол тек қана уөзіңіздің прійнсійпіңізге ма// жоқ әлде ͡б̊асқа да ͡б̊ір факторлар ͡б̊ар м'әсер йеткен↓/// ↑сол бір ақ̊ себ̊еп↓/// ↑ йенді сіз неше жылдам бері сол арнад'істеп келдіңіз↓/// ↑йенді уол арна мемлекеттік арна деуге де ͡б̊олад'ійә ↓/// ↑ійә↓/// ↑ы ы уоның үстіне йенд'үкіметті / мемлекетті йешқ̊ашан сыңғ'алмайтын арна ͡б̊ылай қарасақ↓/// ↑і і жоқ/ уол сөзіңізб̊ен келіспеймін↓/// ↑мен і і уол жерде қолымнан келгенінше деп айтайыншы// барынша уобектійвті ͡б̊олұуға тырысқанмын↓/// |
↑мен айтпаймын// уонұ дарыйға нұрсұлтаңқызы соған тап̊сырма ͡б̊еріп// мені шығартпай тастад деп↓/// ↑білесіз ғой↓/// ↑қоршаған уорта дегем болад// әртүрлү жеткізүулөр ͡б̊олад↓/// ↑соған сәйкес пе дегең ͡ гүдүгүм бар↓/// ↑м м неге уөтпөй ͡ғойдұңұз↓/// ↑сол тек қана уөзүңүздің прійнсійпіңізге ма// жоғ әлде ͡б̊асқа да ͡б̊ір факторлар ͡б̊ар м'әсер йеткен↓/// ↑сол бір ақ̊ себ̊еп↓/// ↑йенді сіз неше жылдам бері сол арнад'істеп келдіңіз↓/// ↑йенді уол арна мемлекеттіг арна деугө де ͡б̊олад'ійә ↓/// ↑ійә↓/// ↑ ы ы уонұң үстүнө йенд'үкүмөтті / мемлекетті йешқ̊ашан сыңғ'алмайтын арна ͡б̊ылай ͡ғарасақ↓/// ↑ і і жоқ/ уол сөзүңүзб̊ең ͡ геліспеймін↓/// ↑мен і і уол жерде қолұмнаң ͡гелгенінше деб̊ ͡айтайыншы// барынша уобектійвті ͡б̊олұуға тырысқаммын↓/// |
- Мен айтпаймын, оны “Дариға Нұрсұлтанқызы соған тапсырма беріп, мені шығартпай тастад” деп. Білесіз ғой? Қоршаған орта деген болад, әртүрлі жеткізулер болад. Соған сәйкес пе деген күдігім бар.
- М-м неге өтпей қойдыңыз? Сол тек қана өзіңіздің принципіңізге ма, жоқ әлде басқа да бір факторлар бар ма әсер еткен?
- Сол бір-ақ себеп.
- Енді сіз неше жылдан бері сол арнада істеп келдіңіз. Енді ол арна - мемлекеттік арна деуге де болады, иә.
- Иә.
- Ы-ы оның үстіне, енді үкіметті, мемлекетті ешқашан сынға алмайтын арна, былай қарасақ.
- І-і жоқ, ол сөзіңізбен келіспеймін. Мен і-і ол жерде, қолымнан келгенінше деп айтайыншы, барынша объективті болуға тырысқанмын. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑уол жерде сылап̊ сыйпап/ көлгірсіп/ уөте қатт'адамның құсқысын келтіретін матерійал жасаған жоқпын↓/// ↑презійденттік пұулға ͡б̊армауыңызға да сол себ̊еп пе↓/// ↑ ійә↓/// ↑уосында көшіп келдім йекі мың бесінші жылы↓/// ↑мен презійденттік пұулға кірууге мүмкіндігім болд// бірақ барған жоқпын↓/// ↑дәл жаңа сіз айтып уотырған себ̊ептерге ͡б̊айланысты↓/// ↑мен уөзім парламенттік пұулды таңдап алдым↓/// ↑салыстырып айт'аласыз ба// сол кездегі депүутаттардың артық̊шылығы мен кемшілігін қазіргі депүутаттардан↓/// ↑қазір йенді көп болды// парламенттік тілші йемеспін ғой↓/// ↑барлық дүнійе уондағы ы ы телевійзордан көрсетіліп жатқан жоқ// әлеуметтік желіге шығып жатқан жоқ↓/// ↑сондықтан да м м нақты ͡б̊ылай да ͡б̊ылай деа айт'алмайм ↓/// ↑мүмкін/ талай тамаша дүнійе/ дұрыс дүній'айтылып жатқан шығар↓/// |
↑уол жерде сылап̊ сыйпап/ көлгүрсүп/ уөтө қатт'адамның құсқұсұң ͡ гелтіретін матерійал жасаған жоқпұн↓/// ↑презійденттік пұулға ͡б̊армауұңұзға да сол себ̊еп пе↓/// ↑ ійә↓/// ↑уосұнда ͡гөшүп келдім йекі мың бесінші жылы↓/// ↑мем презійденттік пұулға ͡гірүугө мүмкүндүгім болд// бірақ ͡парған жоқпұн↓/// ↑дәл жаңа сіз айтып уотұрған себ̊ептерге ͡б̊айланысты↓/// ↑мен уөзүм парламенттік пұулдұ таңдаб̊ ͡алдым↓/// ↑салыстырыб̊ ͡айт'аласыз ба// сол ͡гездегі депүутаттардың артық̊шылығы мең ͡ гемшілігің ͡ ғазіргі депүутаттардан↓/// ↑қазір йенді ͡гөп ͡полдұ// парламенттік тілші йемеспін ғой↓/// ↑барлығ ͡дүнүйө уондағы ы ы телевійзордаң ͡ гөрсөтүліб̊ жатқан жоқ// әлеумөттүг желіге шығыб̊ жатқан жоқ↓/// ↑сондұқтан да м м нақты ͡б̊ылай да ͡б̊ылай деб̊ ͡айт'алмайм ↓/// ↑мүмкүн/ талай тамаша дүнүйө/ дұрұс ͡түнүй'айтылып жатқан шығар↓/// |
- Ол жерде сылап-сипап, көлгірсіп, өте қатты адамның құсқысын келтіретін материал жасаған жоқпын.
- Президенттік пулға бармауыңызға да сол себеп пе?
- Иә. Осында көшіп келдім, 2005 жылы. Мен президенттік пулға кіруге мүмкіндігім болд, бірақ барған жоқпын. Дәл жаңа сіз айтып отырған себептерге байланысты. Мен өзім парламенттік пулды таңдап алдым.
- Салыстырып айта аласыз ба, сол кездегі депутаттардың артықшылығы мен кемшілігін қазіргі депутаттардан?
-Қазір енді көп болды, Парламенттік тілші емеспін ғой. Барлық дүние ондағы ы-ы телевизордан көрсетіліп жатқан жоқ, әлеуметтік желіге шығып жатқан жоқ. Сондықтан да м-м нақты былай да былай деп айта алмайм. Мүмкін, талай тамаша дүние, дұрыс дүние айтылып жатқан шығар. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑бірақ уөзім бір аса қатты йелең йете қалдым деп айт'алмайм ↓/// ↑ы ы мен жұмыс істеген кезде де// әрійне м м тұр десе тұратын// уотыр десе уотұратын сәттер деп̊ сыйпаттасақ болатын шығар↓/// ↑бірақ дегенмен м м сайасат демей ақ қойайын// біздің әлеуметтік қордаланған праблемаларды уөткір көтеретін депүутаттар ͡б̊олды↓/// ↑уол ы ы біздің мысалға/ трұйллұйондаған теңге қаржы ͡геткен// ақбұлағ ͡деп пасталған негіз'ауұз сүумөң ғамтамасыз йетүу ͡б̊ағдарламасы↓/// ↑уол бірнеш'атауларға уөзгөрдү↓/// ↑уөзү ͡б̊асынд'ақбұлақ болұп пасталған↓/// ↑сол бағдарламалардың әу ͡б̊астан іск'аспайтынын // уонұң не себ̊епт'іске аспайтынын// ақ̊шаның желініб̊ жатқанын айтқан депүутаттар ͡б̊олдұ↓/// |
↑бірақ уөзүм бір аса ͡ғатты йелең йете қалдым деб̊ ͡айт'алмайм ↓/// ↑ ы ы мен жұмұс істегең гезде де// әрійне м м тұр десе тұратын// уотұр десе уотұратын сәттер деп̊ сыйпаттасақ ͡полатын шығар↓/// ↑ бірағ ͡дегеммен м м сайасат демей ақ қойайын// біздің әлеумөттүк қордалаңғам проблемаларды уөткүр ͡гөтөрөтін депүутаттар ͡б̊олдұ↓/// ↑ уол ы ы біздің мысалға/ трұйллұйондаған теңге қаржы ͡геткен// ақбұлағ ͡деп пасталған негіз'ауұз сүумөң ғамтамасыз йетүу ͡б̊ағдарламасы↓/// ↑уол бірнеш'атауларға уөзгөрдү↓/// ↑уөзү ͡б̊асынд'ақбұлақ болұп пасталған↓/// ↑сол бағдарламалардың әу ͡б̊астан іск'аспайтынын // уонұң не себ̊епт'іске аспайтынын// ақ̊шаның желініб̊ жатқанын айтқан депүутаттар ͡б̊олдұ↓/// |
- Бірақ өзім бір аса қатты елең ете қалдым деп айта алмайм. Ы-ы мен жұмыс істеген кезде де, әрине, м-м тұр десе тұратын, отыр десе отыратын сәттер деп сипаттасақ болатын шығар. Бірақ дегенмен, м-м саясат демей-ақ қояйын, біздің әлеуметтік қордаланған проблемаларды өткір көтеретін депутаттар болды. Ол ы-ы біздің, мысалға, триллиондаған теңге қаржы кеткен, “Ақбұлақ” деп басталған, негізі, ауыз сумен қамтамасыз ету бағдарламасы. Ол бірнеше атауларға өзгерді. Өзі басында “Ақбұлақ” болып басталған. Сол бағдарламалардың әу бастан іске аспайтынын, оның не себепті іске аспайтынын, ақшаның желініп жатқанын айтқан депутаттар болды. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑жол сапасына ͡б̊айланысты/ мектеп тап̊шылығына ͡б̊айланысты/ ы ы жұмұссыз жүрген жастарды қайта уоқытұу праграмаларының да// кемшілік тұстары уөте көп йекенін айтқан адамдар да ͡б̊олды↓/// ↑уон'айтасыз / ы ы йекі мың сегіз бе/ йекі мың тоғыз ба шымкент қаласында салғырттықтың кесірінен// ы ы көп бала війч ійнфексійасын жұқтырды↓/// ↑соған сәйкес м м тыныш уотұрыңдар деп ы ы бір депүутат айтты↓/// ↑сол йенді сөйлемеңдер деген сыйақты↓/// ↑соған қарамай мысалға/ серік әб̊дірахманов сол кезде депүутат болатын↓/// ↑сол кісі мен йерасыл әб̊ілқасымов/ ы ы мәдійн'әб̊ілқасымованың әкесі↓/// ↑уосы йек'адам уосұның праблемаларын/ кәдімгідей бір кісідей айтты тыйымға қарамай↓/// ↑м м мен уосыдан уосы м м айтайын дегенім былай// неге мен парламенттік пұул таңдап алдым↓/// ↑біріншіден/ парламентте ͡б̊іздің уөмүрімізге қатысты/ тіршілігімізге қатысты ͡б̊үкіл мәселе көтерілед↓/// |
↑жол сапасына ͡б̊айланысты/ мектеп тап̊шылығына ͡б̊айланысты/ ы ы жұмұссұж жүргөн жастарды қайта уоқұтұу праграмаларының да// кемшілік тұстары уөтө көп йекенін айтқан адамдар да ͡б̊олдұ↓/// ↑уон'айтасыз / ы ы йекі мың сегіз бе/ йекі мың тоғұз ба шымкент қаласында салғырттықтың ͡гесірінен// ы ы көп ͡пала війч ійнфексійәсын жұқтұрдұ↓/// ↑соған сәйкес м м тыныш уотұрұңдар деп ы ы бір депүутат айтты↓/// ↑сол йенді сөйлөмөңдер деген сыйақты↓/// ↑соғаң ͡ ғарамай мысалға/ серіг әб̊дірахманов сол ͡гезде депүутат ͡полатын↓/// ↑ сол ͡гісі мен йерасыл әб̊ілқасымов/ ы ы мәдійн'әб̊ілқасымованың әкесі↓/// ↑уосұ йек'адам уосұнұң праблемаларын/ кәдімгідей бір ͡гісідей айтты тыйымға ͡ғарамай↓/// ↑м м мен уосұдан уосұ м м айтайын дегенім былай// неге мем парламенттік пұул таңдаб̊ ͡алдым↓/// ↑біріншіден/ парламентте ͡б̊іздің уөмүрүмізге қатысты/ тіршілігімізге қатысты ͡б̊үкүл мәселе ͡гөтөрүлед↓/// |
- Жол сапасына байланысты, мектеп тапшылығына байланысты, ы-ы жұмыссыз жүрген жастарды қайта оқыту программаларының да кемшілік тұстары өте көп екенін айтқан адамдар да болды. Оны айтасыз, ы-ы 2008 бе, 2009 ба Шымкент қаласында салғырттықтың кесірінен ы-ы көп бала ВИЧ инфекциясын жұқтырды. Соған сәйкес, м-м “тыныш отырыңдар” деп ы-ы бір депутат айтты. Сол енді, сөйлемеңдер деген сияқты. Соған қарамай, мысалға, Серік Әбдірахманов сол кезде депутат болатын. Сол кісі мен Ерасыл Әбілқасымов, ы-ы Мәдина Әбілқасымованың әкесі. Осы екі адам осының проблемаларын, кәдімгідей, бір кісідей айтты, тыйымға қарамай. М-м мен осыдан осы м-м айтайын дегенім былай: Неге мен парламенттік пул таңдап алдым? Біріншіден, парламентте біздің өмірімізге қатысты, тіршілігімізге қатысты бүкіл мәселе көтерілед. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑йекіншіден/ сен соны уөз құлағыңмен йестүу арқылы // сен уоны қатпар қатпарымен түсүнесің↓/// ↑мысалға ы ы жолға ͡б̊айланысты праблеманы ͡б̊арлық жұурналыйс білүуі мүмкін// бірақ уоның мысалға/ бйүуджеті қанша йекені// ійә м м неге қай уоблыстар жол жөндеуге кірісетіні// м м қанша кійлометр жөнделетіні// сосын жылда жылға/ не ͡б̊ір жылға жетпей бұзұлатыны// қайта қайта уоны жамайтыны// уосы нәрселердің бүкүл ы ы ішек қарнымен айтылады да уол жерде↓/// ↑мен соның барлығын/ сол ішек қарнымен білгім келді// және йекінші себ̊еб̊і сол депүутаттардың уөздеріне сөз ͡б̊ере уотұрып// м м уобектійвті матерійал жасауға ͡б̊олатын жалғыз плашшадка сол деп уойладым↓/// ↑жән'аса қателеспеген сыйақтымын↓/// ↑ақпараттық бөлімнің басшылық қызметінен кеттіңіз// партыйаға кірген жоқ̊сыз// парламенттік пүулді таңдадыңыз↓/// |
↑йекіншіден/ сен сонұ уөз ͡ғұлағыңмен йестүу арқылы // сен уонұ қатпар ͡ғатпарымен түсүнөсің↓/// ↑мысалға ы ы жолға ͡б̊айланысты праблеманы ͡б̊арлығ жұурналыйс ͡пілүуү мүмкүн// бірақ уонұң мысалға/ бйүуджөтү қанша йекені// ійә м м неге қай уоблұстар жол жөндөугө кірісетіні// м м қанша ͡гійлометр жөндөлөтіні// сосұн жылда жылға/ не ͡б̊ір жылға жетпей бұзұлатыны// қайта ͡ғайта уонұ жамайтыны// уосұ нәрселердің бүкүл ы ы ішек қарнымен айтылады да уол жерде↓/// ↑мен сонұң барлығын/ сол ішек қарнымем білгім ͡гелді// және йекінші себ̊еб̊і сол депүутаттардың уөздөрүне сөз ͡б̊ере уотұрұп// м м уобектійвті матерійал жасауға ͡б̊олатын жалғыз плашшадка сол деп уойладым↓/// ↑жән'аса қателеспеген сыйақтымын↓/// ↑ақпараттық ͡пөлүмнүң башшылық қызметінең ͡ геттіңіз// партыйаға ͡гірген жоқ̊сұз// парламенттік пүулдү таңдадыңыз↓/// |
- Екіншіден, сен соны өз құлағыңмен есту арқылы, сен оны қатпар-қатпарымен түсінесің. Мысалға, ы-ы жолға байланысты проблеманы барлық журналист білуі мүмкін, бірақ оның, мысалға, бюджеті қанша екені, иә, м-м неге, қай облыстар жол жөндеуге кірісетіні, м-м қанша километр жөнделетіні, сосын жылда-жылға, не бір жылға жетпей бұзылатыны, қайта-қайта оны жамайтыны - осы нәрселердің бүкіл ы-ы ішек-қарнымен айтылады да ол жерде. Мен соның барлығын, сол ішек-қарнымен білгім келді және екінші себебі - сол депутаттардың өздеріне сөз бере отырып, м-м объективті материал жасауға болатын жалғыз площадка - сол деп ойладым. Және аса қателеспеген сияқтымын.
- Ақпараттық бөлімнің басшылық қызметінен кеттіңіз, партияға кірген жоқсыз, парламенттік пулді таңдадыңыз. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑уодан кейін көп ұзамай/ бір хаб̊ар арнасынан да кетүуге тұура келді↓/// ↑уөз йеркіңізб̊ен кетті ма// жоқ әлде кетірді ме↓/// ↑әрійне/ мен уоған кет деген йешкім жоқ маған↓/// ↑мен бала күтіміне ͡б̊айланысты демалыста ͡б̊олдым↓/// ↑сосын негізгі себ̊еб̊ін айтұуға// асхат әлі мен дайын йемеспін↓/// ↑бірақ̊ сол себ̊епке ͡б̊айланысты уөзім арыз жазып кеттім↓/// ↑ кетүуге тұура келді↓/// ↑ійә/ солай шығар↓/// ↑бірақ кеткіңіз келмеген йеді↓/// ↑ жоқ↓/// ↑кеткім келмегенде/ мүмкін әрі қарай істей берер ме йедім// бірақ бір себ̊еб̊і ͡б̊олды↓/// ↑м м кетүуім керек болды// уөйткені мен әрі қарай бірінші кезекте/ маралдық жағынан жұмыс істей алмаушы йедім↓/// ↑м м астан'арнасына бардыңыз↓/// |
↑уодаң ͡ гейің ͡ гөб̊ ͡ұзамай/ бір хаб̊ар арнасынан да ͡гетүугө тұура ͡гелді↓/// ↑уөз йеркіңізб̊ең ͡ гетті ма// жоғ әлде ͡гетірді ме↓/// ↑әрійне/ мен уоғаң ͡ гет деген йешкім жоғ маған↓/// ↑мем бала ͡гүтүмүне ͡б̊айланысты демалыста ͡б̊олдұм↓/// ↑сосұн негізгі себ̊еб̊ін айтұуға// асхат әлі мен дайын йемеспін↓/// ↑бірақ̊ сол себ̊епке ͡б̊айланысты уөзүм арыж жазып кеттім↓/// ↑кетүугө тұура ͡гелді↓/// ↑ійә/ солай шығар↓/// ↑бірақ кеткіңіз ͡гелмеген йеді↓/// ↑жоқ↓/// ↑кеткім ͡гелмегенде/ мүмкүн әрі ͡ғарай істей берер ме йедім// бірақ ͡пір себ̊еб̊і ͡б̊олдұ↓/// ↑м м кетүуүм ͡герек болдұ// уөйткөнү мен әрі ͡ғарай бірінші ͡гезекте/ маралдығ жағынан жұмұс істей алмаушұ йедім↓/// ↑м м астан'арнасына бардыңыз↓/// |
- Одан кейін көп ұзамай, бір “Хабар” арнасынан да кетуге тура келді. Өз еркіңізбен кетті ма, жоқ әлде кетірді ме?
- Әрине, мен оған, кет деген ешкім жоқ маған. Мен бала күтіміне байланысты демалыста болдым. Сосын негізгі себебін айтуға Асхат әлі мен дайын емеспін. Бірақ сол себепке байланысты өзім арыз жазып кеттім.
- Кетуге тура келді.
- Иә, солай шығар.
- Бірақ кеткіңіз келмеген еді.
- Жоқ. Кеткім келмегенде, мүмкін, әрі қарай істей берер ме едім, бірақ бір себебі болды. М-м кетуім керек болды, өйткені мен әрі қарай, бірінші кезекте, моральдық жағынан жұмыс істей алмаушы едім.
- М-м “Астана” арнасына бардыңыз. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑ійә/ іләззат мұратқызы шақырды мені// сөйтіп уөзім қойдым атауын// біздің ұуақыт деп↓/// ↑ійә/ сөйтіп бес жарым жыл біздің ұуақыт čараптама ͡б̊ағдарламасын шығардым↓/// ↑ійә/ көптен бері көрінбей кетіп// сол бағдарлам'арқылы халықпен/ қайта көрерменмен қауыштыңыз↓/// ↑жұрт уоны да жақ̊сы қаб̊ылдады↓/// ↑көптен бері көзден таса ͡б̊олған жайна сламбек // уо/ мына жақтан шықты деп↓/// ↑бірақ йенді неше жыл хаб̊арда/ сондай үлкен іреспүублійкалық арнадан танылып қалған йесімнің// астан'арнаға кетіп қалғаны// сәл йенді і і көрерменнің көңүліне ͡б̊іртүрлі тійгені де ырас↓/// ↑уодан кейін ұлттық арнаға іләзззат танысбаймен бірг'аптаға келдіңіз/ ійә↓/// ↑ ійә↓/// ↑ы ы қай жақтағы жұмысыңыз уөзіңізге көб̊үрек ұнады↓/// ↑хаб̊ардағы ма/ астана телеарнасындағы ма↓/// ↑әлде қазақ̊стан ұлттық арнасындағы ма↓/// |
↑ійә/ іләззат мұратқызы шақырды мені// сөйтүп уөзүм қойдұм атауұн// біздің ұуақыт деп↓/// ↑ійә/ сөйтүп ͡пеш ͡ шарым жыл біздің ұуақыт čараптама ͡б̊ағдарламасын шығардым↓/// ↑ійә/ көптөм бері ͡гөрүмбөй ͡гетіп// сол бағдарлам'арқылы халықпен/ қайта ͡гөрөрмөммең ͡ ғауұштұңұз↓/// ↑жұрт уонұ да жақ̊сы қаб̊ылдады↓/// ↑көптөм бері ͡гөздөн таса ͡б̊олған жайна сламбек // уо/ мына жақтан шықты деп↓/// ↑бірақ йенді неше жыл хаб̊арда/ сондай үлкөн іреспүублійкалығ арнадан танылып қалған йесімнің// астан'арнаға кетіп қалғаны// сәл йенді і і көрөрмөннің ͡гөңүлүне ͡б̊іртүрлү тійгені де ырас↓/// ↑уодаң ͡ гейін ұлттұғ арнаға іләзззат танысбаймем бірг'аптаға келдіңіз/ ійә↓/// ↑ ійә↓/// ↑ ы ы қай жақтағы жұмұсұңыз уөзүңүзге ͡гөб̊үрөг ұнады↓/// ↑хаб̊ардағы ма/ астана телеарнасындағы ма↓/// ↑әлде қазақ̊стан ұлттұғ арнасындағы ма↓/// |
- Иә, Ләззат Мұратқызы шақырды мені, сөйтіп өзім қойдым атауын “Біздің уақыт” деп. Иә, сөйтіп, 5 жарым жыл “Біздің уақыт” сараптама бағдарламасын шығардым.
- Иә, көптен бері көрінбей кетіп, сол бағдарлама арқылы халықпен, қайта көрерменмен қауыштыңыз. Жұрт оны да жақсы қабылдады. Көптен бері көзден таса болған Жайна Сламбек “О, мына жақтан шықты” деп. Бірақ, енді неше жыл “Хабарда”, сондай үлкен республикалық арнадан танылып қалған есімнің “Астана” арнаға кетіп қалғаны - сәл енді і-і көрерменнің көңіліне біртүрлі тигені де рас. Одан кейін Ұлттық арнаға Ләзззат Танысбаймен бірге “Аптаға” келдіңіз, иә.
- Иә.
- Ы-ы қай жақтағы жұмысыңыз өзіңізге көбірек ұнады? “Хабардағы” ма? “Астана” телеарнасындағы ма? Әлде “Қазақстан” ұлттық арнасындағы ма? |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑ы ы мен салыстырмаушы йедім↓/// ↑уөйткен'әрқайсысы бір ͡б̊өлек кезең↓/// ↑мен мысалға/ хаб̊ард'істеген жұмысымды// нұу үшке бағалап// астан'арнасындағыны төртке ͡б̊ағалап// аптадағы жұмысымды ͡б̊еске ͡б̊ағаламаймын↓/// ↑әрқайсысы ͡б̊өлек/ дара м м бір ͡б̊елес болды↓/// ↑уөзүнің плйүустері де ͡б̊олды// мійнұустары да ͡б̊олды↓/// ↑ бірақ бір факты ͡б̊ар// мен әр кезең сайын ұрұуханій жағынан/ сана жағынан/ білім жағынан толысып уотырдым↓/// ↑мысалға/ астан'арнасы да негізі іреспүублійкалық арна↓/// ↑бірақ йенді уол ы ы үлкен бір ұлттық машштапта деп йесептелмегендіктен// біреулер қомсынған да шығар↓/// ↑мен мысалға/ йешқ̊андай да қомсынған жоқпын↓/// ↑мен қазір уойлаймын// солай болғанына құуанамын↓/// ↑уөйткені мен білесіз/ і і йекі мың уон бірден кейін жағдай мүлдкм ұушығып кетті// сөз ͡б̊остандығына ͡б̊айланысты↓/// |
↑ы ы мен салыстырмаушұ йедім↓/// ↑уөйткөн'әрқайсысы бір ͡б̊өлөк кезең↓/// ↑мен мысалға/ хаб̊ард'істеген жұмұсұмды// нұу үшкө бағалап// астан'арнасындағыны төрткө ͡б̊ағалап// аптадағы жұмұсұмды ͡б̊еске ͡б̊ағаламаймын↓/// ↑әрқайсысы ͡б̊өлөк/ дара м м бір ͡б̊елес ͡полдұ↓/// ↑уөзүнүң плйүустөрү де ͡б̊олдұ// мыйнұустары да ͡б̊олдұ↓/// ↑ бірақ ͡пір факты ͡б̊ар// мен әр ͡гезең сайын ұрұуханый жағынан/ сана жағынан/ білім жағынан толұсұп уотұрдұм↓/// ↑ мысалға/ астан'арнасы да негізі іреспүублійкалығ арна↓/// ↑бірақ йенді уол ы ы үлкөм бір ұлттұғ маштапта деп йесептелмегендіктен// біреулөр ͡ғомсұңған да шығар↓/// ↑мен мысалға/ йешқ̊андай да ͡ғомсұңған жоқпұн↓/// ↑мең ͡ ғазір уойлаймын// солай болғанына ͡ғұуанамын↓/// ↑уөйткөнү мем білесіз/ і і йекі мың уом бірдең ͡ гейін жағдай мүлдөм ұушұғұп кетті// сөз ͡б̊остандығына ͡б̊айланысты↓/// |
- Ы-ы мен салыстырмаушы едім. Өйткені, әрқайсысы бір бөлек кезең. Мен, мысалға, “Хабарда” істеген жұмысымды, ну, “3-ке” бағалап, “Астана” арнасындағыны “4-ке” бағалап, “Аптадағы” жұмысымды “5-ке” бағаламаймын. Әрқайсысы бөлек, дара, м-м бір белес болды. Өзінің плюстері де болды, минустары да болды. Бірақ бір факты бар - мен әр кезең сайын рухани жағынан, сана жағынан, білім жағынан толысып отырдым. Мысалға, “Астана” арнасы да, негізі, республикалық арна. Бірақ енді ол ы-ы үлкен бір ұлттық масштабта деп есептелмегендіктен, біреулер қомсынған да шығар. Мен, мысалға, ешқандай да қомсынған жоқпын. Мен қазір ойлаймын, солай болғанына қуанамын. Өйткені мен, білесіз, і-і 2011 кейін жағдай мүлдем ушығып кетті, сөз бостандығына байланысты.
|
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑мен бәріб̊ір де ͡б̊ір жаңағ'айта алмай уотырған себ̊еб̊ім// болмаған күннің уөзінде мен жұмыс істей алмай құса ͡б̊олатын йедім↓/// ↑м м астан'арнасына барып// мен уондай м м біріншіден/ м м үлкен бір дағдарысқа түскен жоқпын// деградасійағ'ұшұраған жоқпын↓/// ↑керісінше менің бір йекінші тынысым ашылды↓/// ↑уосы уорайда ͡б̊ір нәрсе сұрай кетейінші// бір постыңызда жазған йекенсіз// теледійдардан сөйлегеннің бәрі/ тележүурналійс йемес деп↓/// ↑ы ы бұл пікіріңізб̊ен йенді келісемін↓/// ↑көп̊шілік келіседі деп уойлаймын↓/// ↑тележүурналыйс дегеніміз кім↓/// ↑мен негізі газетте жұмыс істеп көрмегесін// і і газет жұурналійсінің уөзүне тән йерек̊шеліктерін уөте жақ̊сы ͡б̊ілемін деп айт'алмаймын ↓/// ↑тележүурналійс дегенім/ негізі менің жұурналійс деген сөзім уол↓/// ↑уоғам байланыст'айыпқа бұйырмайтын шығар аудійторійа↓/// |
↑мем бәріб̊ір де ͡б̊ір жаңағ'айта алмай уотұрған себ̊еб̊ім// болмағаң ͡ гүннүң уөзүндө мен жұмұс істей алмай ͡ғұса ͡б̊олатын йедім↓/// ↑ м м астан'арнасына барып// мен уондай м м біріншіден/ м м үлкөм бір дағдарысқа түскөн жоқпұн// деградасыйағ'ұшұраған жоқпұн↓/// ↑керісінше менің бір йекінші тынысым ашылды↓/// ↑уосұ уорайда ͡б̊ір нәрсе сұрай ͡гетейінші// бір постұңұзда жазған йекенсіз// теледійдардан сөйлөгөннің бәрі/ тележүурналыйс йемес теп↓/// ↑ ы ы бұл пікіріңізб̊ен йенді ͡гелісемін↓/// ↑көп̊шүлүк келіседі деп уойлаймын↓/// ↑тележүурналыйс дегеніміз ͡гім↓/// ↑мен негізі газетте жұмұс істеп көрмөгөсін// і і газет ͡шұурналыйсінің уөзүнө тән йерек̊шеліктерін уөтө жақ̊сы ͡б̊ілемін деб̊ ͡айт'алмаймын ↓/// ↑тележүурналыйс дегенім/ негізі менің жұурналыйс деген сөзүм уол↓/// ↑уоғам байланыст'айыпқа бұйұрмайтын шығар аудыйторұйа↓/// |
- Мен бәрібір де, бір жаңағы айта алмай отырған себебім болмаған күннің өзінде мен жұмыс істей алмай, құса болатын едім. М-м “Астана” арнасына барып, мен ондай, м-м біріншіден, м-м үлкен бір дағдарысқа түскен жоқпын, деградацияға ұшыраған жоқпын. Керісінше, менің бір екінші тынысым ашылды.
- Осы орайда, бір нәрсе сұрай кетейінші, бір постыңызда жазған екенсіз: “Теледидардан сөйлегеннің бәрі - тележурналист емес” деп. Ы-ы бұл пікіріңізбен, енді, келісемін. Көпшілік келіседі деп ойлаймын. Тележурналист дегеніміз кім?
- Мен, негізі, газетте жұмыс істеп көрмегесін, і-і газет журналисінің өзіне тән ерекшеліктерін өте жақсы білемін деп айта алмаймын. Тележурналист дегенім, негізі, менің журналист деген сөзім ол. Оған байланысты, айыпқа бұйырмайтын шығар, аудитория. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑тележүурналійс дегенім і і менің уойымша/ жұурналійс адам м м біріншіден/ ы ы мына жүрек қалауымен келсе↓/// ↑бірақ уол йең басты постұулат йемес↓/// ↑бірақ̊ солай болса/ жақ̊сы ͡б̊олады// уөзүнүң жүрек қалауымен↓/// ↑ йекіншіден/ жақ̊сы ͡б̊ілім алған болұу керек↓/// ↑әр нәрседен деп айтпайм// көп нәрседен хаб̊ары ͡б̊ар адам болұу керек// аналійз жасай алатын адам болұу керек↓/// ↑уол аналійзді қорыт'алатын адам болұу керек// және кез келген матерійалды жазған кезде көрерменді/ аудійторійаны уойлап уотұратын адам болұу керек↓/// ↑батылдық пен мінез деген қасыйеттер тән болұу керек пе жұурналыйске↓/// ↑ійә↓/// ↑мемлекеттік арналарда көп жұурналійстер/ уөкүнішке уорай і і көп нәрсені ͡б̊атыл айт'алмайд ↓/// ↑себ̊еб̊і йенді ͡б̊әріб̊ір де іредактор ͡б̊ар деген сыйақты↓/// |
↑тележүурналыйс дегенім і і менің уойұмша/ жұурналыйс адам м м біріншіден/ ы ы мына жүрөк қалауұмөң ͡ гелсе↓/// ↑бірақ уол йең басты постұулат йемес↓/// ↑бірақ̊ солай болса/ жақ̊сы ͡б̊олады// уөзүнүң жүрөк қалауұмөн↓/// ↑ йекіншіден/ жақ̊сы ͡б̊ілім алғам болұу ͡герек↓/// ↑ әр нәрседен деб̊ ͡айтпайм// көп нәрседен хаб̊ары ͡б̊ар адам болұу ͡герек// аналыйз жасай алатын адам болұу ͡герек↓/// ↑уол аналыйзді ͡ғорұт'алатын адам болұу ͡герек// және ͡гез ͡гелген матерійалды жазғаң ͡ гезде ͡гөрөрмөнді/ аудыйторұйаны уойлап уотұратын адам болұу ͡герек↓/// ↑батылдық пен мінез дегең ͡ ғасыйеттер тәм болұу ͡герек пе жұурналыйске↓/// ↑ійә↓/// ↑мемлекеттіг арналарда ͡гөб̊ жұурналыйстер/ уөкүнүшке уорай і і көп нәрсені ͡б̊атыл айт'алмайд ↓/// ↑себ̊еб̊і йенді ͡б̊әріб̊ір де іредактор ͡б̊ар деген сыйақты↓/// |
- Тележурналист дегенім - і-і менің ойымша, журналист адам, м-м біріншіден, ы-ы мына жүрек қалауымен келсе. Бірақ ол - ең басты постулат емес. Бірақ солай болса, жақсы болады, өзінің жүрек қалауымен. Екіншіден, жақсы білім алған болу керек. Әр нәрседен деп айтпайм, көп нәрседен хабары бар адам болу керек, анализ жасай алатын адам болу керек. Ол анализді қорыта алатын адам болу керек және кез келген материалды жазған кезде көрерменді, аудиторияны ойлап отыратын адам болу керек.
- Батылдық пен мінез деген қасиеттер тән болу керек пе журналистке?
- Иә.
- Мемлекеттік арналарда көп журналистер, өкінішке орай, і-і көп нәрсені батыл айта алмайд. Себебі, енді, бәрібір де редактор бар деген сияқты. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑дәл уосұлай уосұ қарқында жүрө ͡б̊ерсе// жұурналыйстыйка/ қазақ̊стандағы жұурналыйстыйка ы ы қандай жағдайға дұушар ͡б̊олұуы мүмкін↓/// ↑ійә/ соңғы жылдары ͡б̊із жылымықты ͡б̊айқадық↓/// ↑ы ы уоған дейін тұншыққан сөз ͡б̊остандығык көрдік↓/// ↑ бірақ бәрінің қорұтындысы не↓/// ↑ уол қаңтар уоқыйғасы↓/// ↑адамның базалық қажеттіліктері ͡б̊ар// уол тек мын'ауа жұтұу/ тамақ жеу ғана йемес↓/// ↑ сонымен қатар тұратын базалық қажеттіліктер// уол бостандық// уоның ішінде сөз ͡б̊остандығы↓/// ↑йегер уол болмаса// уол йелдің күні қараң↓/// ↑әрійне қазір жағдай қыйын↓/// ↑уөйткені іресей ұукраійнаға ͡б̊асып кірді// соғыс ашты↓/// ↑бір жағынан қайталағым келмейді// біз іресеймен жаңағы/ жеті мың кійлометрден аса шекарамыз ͡б̊ар// солтүстік уоблыстардағы ͡б̊іздің қазақтардың сан'аз дегендерді↓/// ↑бірақ бұлар ͡б̊ар фактілер және факторлар↓/// |
↑дәл уосұлай уосұ қарқында жүрө ͡б̊ерсе// жұурналыйстыйка/ қазақ̊стандағы жұурналыйстыйка ы ы қандай жағдайға дұушар ͡б̊олұуұ мүмкүн↓/// ↑ійә/ соңғұ жылдары ͡б̊іж жылымықты ͡б̊айқадық↓/// ↑ы ы уоған дейін тұншұққан сөз ͡б̊остандығың ͡ гөрдүк↓/// ↑ бірақ ͡пәрінің ͡ғорұтұндұсұ не↓/// ↑уол ͡ғаңтар уоқұйғасы↓/// ↑адамның базалық қажеттіліктері ͡б̊ар// уол тег мын'ауа жұтұу/ тамағ жеу ғана йемес↓/// ↑сонұмең ͡ ғатар тұратым базалық қажеттіліктер// уол бостандық// уонұң ішінде сөз ͡б̊остандығы↓/// ↑йегер уол болмаса// уол йелдің ͡гүнү қараң↓/// ↑әрійне қазір жағдай ͡ғыйын↓/// ↑уөйткөнү іресей ұукраійнаға ͡б̊асып кірді// соғұс ашты↓/// ↑бір жағынаң ͡ ғайталағым ͡гелмейді// біз іресеймен жаңағы/ жеті мың ͡гійлометрден аса шекарамыз ͡б̊ар// солтүстүк уоблұстардағы ͡б̊іздің ͡ғазақтардың сан'аз дегендерді↓/// ↑бірақ ͡пұлар ͡б̊ар фактілер және факторлар↓/// |
- Дәл осылай, осы қарқында жүре берсе, журналистика, Қазақстандағы журналистика ы-ы қандай жағдайға душар болуы мүмкін?
- Иә, соңғы жылдары біз жылымықты байқадық. Ы-ы оған дейін тұншыққан сөз бостандығын көрдік. Бірақ бәрінің қортындысы не? Ол - Қаңтар оқиғасы. Адамның базалық қажеттіліктері бар, ол тек мына ауа жұту, тамақ жеу ғана емес. Сонымен қатар тұратын базалық қажеттіліктер - ол бостандық, оның ішінде, сөз бостандығы. Егер ол болмаса, ол елдің күні қараң. Әрине, қазір жағдай қиын. Өйткені, Ресей Украинаға басып кірді, соғыс ашты. Бір жағынан, қайталағым келмейді: біз Ресеймен, жаңағы, 7000 километрден аса шекарамыз бар, солтүстік облыстардағы біздің қазақтардың саны аз дегендерді. Бірақ бұлар - бар фактілер және факторлар. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑соған сәйкес әрійне/ әб̊ден йек̊шейтін дүнійелер ͡б̊ар↓/// ↑бірақ йек̊шеу деген жауып/ құлыптап/ кілтін уөзенге ылақтырып тастау дегенді ͡б̊ілдірмейді↓/// ↑йегер де матерійалдар соншалықт'аргұументтелген // соншалықты фактіге толы// соншалықт'аналійзге толы ͡б̊олса// уол матерійалдар йешқ̊андай да йелді ͡б̊үлдіретін матерійалдар йемес↓/// ↑уосұлай айтамын↓/// ↑түсүнікті қаңтар уоқыйғасы деп қалдыңыз ғой↓/// ↑қаңтар уоқыйғасынан кейін// мемлекет баышысының үлкен сұқбатын уөзіңіз жүргіздіңіз↓/// ↑уөзіңіз мемлекет басшысынан сұқбат алдыңыз↓/// ↑сұқбаттан кейін сізді сынғ'алған адамдар көп болды// түрлі түрлі сүуреттөр шығып кетті↓/// ↑бірінші мынаны сұрағым келеді// сізге дайын сұрақтарды ͡б̊ерді ме↓/// ↑жоқ әлде сұрақтарды дайындауға сіз қатыстыңыз ͡б̊а↓/// ↑араластыңыз ͡б̊а↓/// ↑ійә/ сұрақтарды дайындауға қатыстым/ араластым↓/// ↑м м бір ғана мысал айтайын↓/// |
↑соған сәйкес әрійне/ әб̊ден йек̊шейтін дүнүйөлөр ͡б̊ар↓/// ↑бірақ йек̊шеу деген жауұп/ құлұптап/ кілтін уөзөңгө ылақтырып тастау дегенді ͡б̊ілдірмейді↓/// ↑йегер де матерійалдар соншалықт'аргұумөнттөлгөн // соншалықты фактіге толұ// соншалықт'аналыйзге толұ ͡б̊олса// уол матерійалдар йешқ̊андай да йелді ͡б̊үлдүрөтін матерійалдар йемес↓/// ↑уосұлай айтамын↓/// ↑түсүнүкті ͡ғаңтар уоқұйғасы деп қалдыңыз ғой↓/// ↑қаңтар уоқұйғасынаң ͡ гейін// мемлекет пашшысының үлкөн сұқбатын уөзүңүж жүргүздүңіз↓/// ↑уөзүңүз мемлекет пашшысынан сұқбат алдыңыз↓/// ↑сұқбаттаң ͡ гейін сізді сыңғ'алған адамдар ͡гөп ͡полдұ// түрлү түрлү сүурөттөр шығып кетті↓/// ↑бірінші мынаны сұрағым ͡геледі// сізге дайын сұрақтарды ͡б̊ерді ме↓/// ↑жоғ әлде сұрақтарды дайындауға сіз ͡ғатыстыңыз ͡б̊а↓/// ↑араластыңыз ͡б̊а↓/// ↑ ійә/ сұрақтарды дайындауға ͡ғатыстым/ араластым↓/// ↑м м бір ғана мысал айтайын↓/// |
- Соған сәйкес, әрине, әбден екшейтін дүниелер бар. Бірақ екшеу деген жауып, құлыптап, кілтін өзенге лақтырып тастау дегенді білдірмейді. Егер де материалдар соншалықты аргументтелген, соншалықты фактіге толы, соншалықты анализге толы болса, ол материалдар ешқандай да елді бүлдіретін материалдар емес. Осылай айтамын.
- Түсінікті, Қаңтар оқиғасы деп қалдыңыз ғой. Қаңтар оқиғасынан кейін Мемлекет басшысының үлкен сұқбатын өзіңіз жүргіздіңіз. Өзіңіз Мемлекет басшысынан сұқбат алдыңыз. Сұқбаттан кейін сізді сынға алған адамдар көп болды, түрлі-түрлі суреттер шығып кетті. Бірінші мынаны сұрағым келеді: сізге дайын сұрақтарды берді ме? Жоқ әлде сұрақтарды дайындауға сіз қатыстыңыз ба? Араластыңыз ба?
- Иә, сұрақтарды дайындауға қатыстым, араластым. М-м бір ғана мысал айтайын. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑азаптауларға ͡б̊айланысты фактілер/ менің қанымды қайнатып жіб̊ерді шыны керек↓/// ↑ы ы әрійне/ көп азамат уөкүнішке уорай/ азапталды↓/// ↑бірақ білмеймін неге йекенін// менің қаб̊ылдауым солай болды ма↓/// ↑соның азаптаудың бір сіймволы сыйақты/ талдықорғандық азамат батырб̊аев йесімді жігіт болды↓/// ↑мен мысалға сол жігіттің атын атап// түсін түстеп тұрып̊ сұрақ қойдым↓/// ↑жалп'азаптау дегеннен шығад↓/// ↑мен уосы жұурналійстік қызметінде/ бұл тема менің ылғый назарымдағы тақырып↓/// ↑әсірес'ішкі істер уоргандарына қатысты/ түрмелердег'азаптаулар ұуақыт аралатып/ қозғап уотұратын тақырыб̊ым болатын↓/// ↑ ал йенді мына қаңтар уоқыйғасынд'әб̊ден назаланған/ шыйрыққан адамдардың мійтійнгілерінен кейін// уолард'алып алып м м азаптау деген// мен үшін йенді жауыздықтың шегі ͡б̊олды↓/// |
↑азаптауларға ͡б̊айланысты фактілер/ менің ͡ғанымды қайнатыб̊ жіб̊ерді шыны ͡герек↓/// ↑ы ы әрійне/ көб̊ ͡азамат уөкүнүшке уорай/ азапталды↓/// ↑бірақ ͡пілмеймін неге йекенін// менің ͡ғаб̊ылдауұм солай болдұ ма↓/// ↑сонұң азаптаудұң бір сыймволұ сыйақты/ талдықорғандығ азамат ͡патырб̊аев йесімді жігіт ͡полдұ↓/// ↑мен мысалға сол жігіттің атын атап// түсүн түстөп тұрұп̊ сұрақ қойдұм↓/// ↑жалп'азаптау дегеннен шығад↓/// ↑мен уосұ жұурналыйстік қызметімде/ бұл тема менің ылғый назарымдағы тақырып↓/// ↑әсірес'ішкі істер уоргандарына ͡ғатысты/ түрмөлөрдег'азаптаулар ұуақыт аралатып/ қозғап уотұратын тақырыб̊ым болатын↓/// ↑ал йенді мына ͡ғаңтар уоқұйғасынд'әб̊ден назалаңған/ шыйрыққан адамдардың мійтійңгілерінең ͡ гейін// уолард'алып алып м м азаптау деген// мен үшүн йенді жауұздұқтұң шегі ͡б̊олдұ↓/// |
- Азаптауларға байланысты фактілер менің қанымды қайнатып жіберді, шыны керек. Ы-ы, әрине, көп азамат, өкінішке орай, азапталды. Бірақ білмеймін, неге екенін, менің қабылдауым солай болды ма? Соның, азаптаудың бір символы сияқты талдықорғандық Азамат Батырбаев есімді жігіт болды. Мен мысалға сол жігіттің атын атап, түсін түстеп тұрып сұрақ қойдым. Жалпы азаптау дегеннен шығад. Мен осы журналистік қызметімде бұл тема - менің ылғи назарымдағы тақырып. Әсіресе, ішкі істер органдарына қатысты түрмелердегі азаптаулар уақыт аралатып, қозғап отыратын тақырыбым болатын. Ал енді мына Қаңтар оқиғасында әбден назаланған, ширыққан адамдардың митингілерінен кейін оларды алып алып м-м азаптау деген мен үшін, енді, жауыздықтың шегі болды. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑мен сол сұрақты мысалға/ жаңағ'азаматтың атын атап/ түсүн түстөп// мысалы уөзім кіргіздім↓/// ↑м м маған дайын сұрақтар ͡б̊ерілген жоқ↓/// ↑бүкіл сұрақтар талқыланды↓/// ↑талқылау ͡б̊арысында сол сұрақтар іріктеліп алынды↓/// ↑йегер сізге дайын сұрақтарды ͡б̊еріп// мына сұрақтарды уоқыйсың// уосы сұрақтарды қойасың// сұқбат жүргіз десе// келісер ме йедіңіз↓/// ↑жоқ↓/// ↑мен мысалға йешқ̊ашан уолай жасаған йемеспін↓/// ↑йенді йешқ̊ашан уолай жасамаймын деп уойлаймын↓/// ↑уол да жаңағы/ менің партыйаға кірмей қойғаным сыйақты// бір айнымайтын прійнсійптердің бірі↓/// ↑сұқбат уөзіңізг'ұнады ма↓/// ↑қандай әсер алдыңыз↓/// ↑ ұнад'ұнамады деп айт'алмаймын ↓/// ↑дәл сол сәтте/ қаңтар уоқыйғасынан бір айдан кейін алынған сұқбат қой↓/// ↑сол кезде уөте маңызды көрінген сұрақтар↓/// ↑бұдан да гөрі маңызды сұрақтар ͡б̊ар шығар қазір↓/// |
↑мен сол сұрақты мысалға/ жаңағ'азаматтың атын атап/ түсүн түстөп// мысалы уөзүм ͡гіргіздім↓/// ↑м м маған дайын сұрақтар ͡б̊ерілген жоқ↓/// ↑бүкүл сұрақтар талқыланды↓/// ↑талқылау ͡б̊арысында сол сұрақтар іріктеліб̊ ͡алынды↓/// ↑йегер сізге дайын сұрақтарды ͡б̊еріп// мына сұрақтарды уоқұйсұң// уосұ сұрақтарды қойасың// сұқбат ͡шүргүз десе// келісер ме йедіңіз↓/// ↑жоқ↓/// ↑мен мысалға йешқ̊ашан уолай жасаған йемеспін↓/// ↑йенді йешқ̊ашан уолай жасамаймын деп уойлаймын↓/// ↑уол да жаңағы/ менің партыйаға ͡гірмей ͡ғойғаным сыйақты// бір айнымайтым прійнсійптердің бірі↓/// ↑сұқбат уөзүңүзг'ұнады ма↓/// ↑қандай әсер алдыңыз↓/// ↑ұнад'ұнамады деб̊ ͡айт'алмаймын ↓/// ↑дәл сол сәтте/ қаңтар уоқұйғасынам бір айдаң ͡ гейін алыңған сұқбат қой↓/// ↑сол ͡гезде уөтө маңызды ͡гөрүңгөн сұрақтар↓/// ↑бұдан да гөрү маңызды сұрақтар ͡б̊ар шығар ͡ғазір↓/// |
- Мен сол сұрақты, мысалға, жаңағы Азаматтың атын атап, түсін түстеп, мысалы, өзім кіргіздім. М-м маған дайын сұрақтар берілген жоқ. Бүкіл сұрақтар талқыланды. Талқылау барысында сол сұрақтар іріктеліп алынды.
- Егер сізге дайын сұрақтарды беріп, мына сұрақтарды оқисың, осы сұрақтарды қоясың, сұқбат жүргіз десе, келісер ме едіңіз?
- Жоқ. Мен, мысалға, ешқашан олай жасаған емеспін. Енді ешқашан олай жасамаймын деп ойлаймын.Ол да, жаңағы, менің партияға кірмей қойғаным сияқты, бір айнымайтын принциптердің бірі.
- Сұқбат өзіңізге ұнады ма? Қандай әсер алдыңыз?
- Ұнады-ұнамады деп айта алмаймын. Дәл сол сәтте, Қаңтар оқиғасынан бір айдан кейін алынған сұқбат қой. Сол кезде өте маңызды көрінген сұрақтар. Бұдан да гөрі маңызды сұрақтар бар шығар, қазір. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑бірақ̊ сол сәтте сол сұрақтар маңызды ͡б̊олды↓/// ↑сынды қалай қаб̊ылдадыңыз көп̊шіліктің↓/// ↑ ы ы а маған бәріб̊ір деген жоқпын↓/// ↑жалпы уөзімнің болмысыма сәйкес// маған бәріб̊ір деп айт'алмайтын адаммын↓/// ↑мен эфійрде кійген кастйұуміме ͡б̊айланысты ͡б̊іреу сын айтčа// мен соны жүрегіме жақын қаб̊ылдайтын адаммын↓/// ↑әрійне/ жүрегіме жақын қаб̊ылдадым↓/// ↑бірақ мен жауап бердім↓/// ↑уол пост тұр↓/// ↑ійә/ уоқыдым↓/// ↑пікірім сол дейсіз ғой↓/// ↑сол постыңызда ͡б̊ылай айтқансыз// назарб̊аев құрған авторійтарлық жүйенің ішінде де/ сол сійстеманың ішінде жүргенде де сійстема уөзгермесе ͡б̊олмайд деп эфійрден айттым↓/// ↑бір йемес/ бірнеше ірет↓/// ↑уосыдан кейін мен үшін эфир жаб̊ылатын шығар деген сәттер аз ͡б̊олмады деп̊сіз↓/// ↑бұны сіз йенді тілші ͡б̊олып/ жұурналійс болып жүріп айттыңыз ғой↓/// |
↑бірақ̊ сол сәтте сол сұрақтар маңызды ͡б̊олдұ↓/// ↑сынды қалай ͡ғаб̊ылдадыңыз ͡гөп̊шүлүктің↓/// ↑ы ы а мағам бәріб̊ір деген жоқпұн↓/// ↑жалпы уөзүмнүң болмұсұма сәйкес// мағам бәріб̊ір деб̊ ͡айт'алмайтын адаммын↓/// ↑мен эфійрде ͡гійгең ͡ гостйұумүмө ͡б̊айланысты ͡б̊іреу сын айтčа// мен сонұ жүрөгүме жақың ͡ ғаб̊ылдайтын адаммын↓/// ↑әрійне/ жүрөгүме жақың ͡ғаб̊ылдадым↓/// ↑бірағ мен жауап ͡пердім↓/// ↑уол пост тұр↓/// ↑ійә/ уоқұдұм↓/// ↑пікірім сол дейсіз ғой↓/// ↑сол постұңұзда ͡б̊ылай айтқансыз// назарб̊аев құрған авторұйтарлығ жүйөнүң ішінде де/ сол сійстеманың ішінде жүргөндө де сійстема уөзгөрмөсе ͡б̊олмайд деб̊ ͡эфійрден айттым↓/// ↑бір йемес/ бірнеше ірет↓/// ↑ уосұдаң ͡ гейін мен үшүн эфир жаб̊ылатын шығар деген сәттер аз ͡б̊олмады деп̊сіз↓/// ↑бұнұ сіз йенді тілші ͡б̊олұп/ жұурналыйс ͡полұб̊ жүрүб̊ ͡айттыңыз ғой↓/// |
- Бірақ сол сәтте сол сұрақтар маңызды болды.
- Сынды қалай қабылдадыңыз, көпшіліктің?
- Ы-ы а маған бәрібір деген жоқпын. Жалпы өзімнің болмысыма сәйкес, маған бәрібір деп айта алмайтын адаммын. Мен эфирде киген костюміме байланысты біреу сын айтса, мен соны жүрегіме жақын қабылдайтын адаммын. Әрине, жүрегіме жақын қабылдадым. Бірақ мен жауап бердім. Ол пост тұр.
- Иә, оқыдым. Пікірім сол дейсіз ғой. Сол постыңызда былай айтқансыз, Назарбаев құрған авторитарлық жүйенің ішінде де, сол системаның ішінде жүргенде де “система өзгермесе болмайд” деп эфирден айттым. Бір емес, бірнеше рет. Осыдан кейін мен үшін эфир жабылатын шығар деген сәттер аз болмады депсіз. Бұны сіз, енді, тілші болып, журналист болып жүріп айттыңыз ғой. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑ал йенді/ презійденттің алдына ͡б̊арғанда// уол нәрсен'айтқыңыз келді ме↓/// ↑бірінші сұрақ↓/// ↑йекінші сұрақ/ сійстема уөзгерді ме↓/// ↑дәл сол кезде і і сійстема тұуралы/ і і әңгіме қозғалған жоқ// және уол нақ ы ы қаңтар уоқыйғасынан тұуындаған сұрақтар ͡б̊олды↓/// ↑йегер әрійне/ қазіргі жағдайда мысалғ'ійнтервйүу алұудұң немесе сұрақ қойұудың сәті түссе// әрійне уол сұрақтардың ішінде сійстема тұуралы сұрақ болады↓/// ↑уол бірінші сауалыңызға жауап↓/// ↑йекінші сауалыңызға мм ійә уөзгерді// бәрі тамаша ͡б̊олад деп мен уөлсем д'айтпаймын ↓/// ↑уоның барлығы ͡б̊ірінші кезекте уөзімізге ͡б̊айланысты↓/// ↑бізге ͡б̊іреу ͡б̊ұн'істеп бермейді↓/// ↑мен мысалға/ жұурналійстійкада жүргеніме жыйырма жеті жыл болыпты↓/// |
↑ал йенді/ презійденттің алдына ͡б̊арғанда// уол нәрсен'айтқыңыз келді ме↓/// ↑бірінші сұрақ↓/// ↑йекінші сұрақ/ сійстема уөзгөрдү ме↓/// ↑ дәл сол ͡гезде і і сійстема тұуралы/ і і әңгіме қозғалған жоқ// және уол нақ ы ы қаңтар уоқұйғасынан тұуұндаған сұрақтар ͡б̊олдұ↓/// ↑йегер әрійне/ қазіргі жағдайда мысалғ'ійнтервйүу алұудұң немесе сұрақ қойұудұң сәті түссө// әрійне уол сұрақтардың ішінде сійстема тұуралы сұрақ ͡полады↓/// ↑уол бірінші сауалыңызға жауап↓/// ↑йекінші сауалыңызға мм ійә уөзгөрдү// бәрі тамаша ͡б̊олад деп мен уөлсөм д'айтпаймын ↓/// ↑уонұң барлығы ͡б̊ірінші ͡гезекте, уөзүмүзге ͡б̊айланысты↓/// ↑бізге ͡б̊іреу ͡б̊ұн'істеп бермейді↓/// ↑мен мысалға/ жұурналыйстыйкада жүргөнүме жыйырма жеті жыл болұптұ↓/// |
- Ал, енді, президенттің алдына барғанда, ол нәрсені айтқыңыз келді ме? Бірінші сұрақ. Екінші сұрақ: Система өзгерді ме?
- Дәл сол кезде і-і система туралы і-і әңгіме қозғалған жоқ және ол нақ ы-ы Қаңтар оқиғасынан туындаған сұрақтар болды. Егер, әрине, қазіргі жағдайда, мысалға, интервью алудың немесе сұрақ қоюдың сәті түссе, әрине, ол сұрақтардың ішінде система туралы сұрақ болады. Ол бірінші сауалыңызға жауап. Екінші сауалыңызға: м-м иә, өзгерді, бәрі тамаша болад деп мен өлсем де айтпаймын. Оның барлығы, бірінші кезекте, өзімізге байланысты. Бізге біреу бұны істеп бермейді. Мен, мысалға, журналистикада жүргеніме 27 жыл болыпты. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑мысалғ'айтады ғой// сол жаңағы міне/ уосы сөзіңізден шығад// вот мемлекеттік арналард'істеген адамдардың барлығы уөтүрік̊ші/ арсыз↓/// ↑сол сійстемаға қызмет йетті деп↓/// ↑мен мысалға/ сол сынды қаб̊ылдай алмаймын// мен уөйткені уолай істеген жоқпын ғой↓/// ↑менің уойымша/ әркім уөзүнің ісін уөліп уөшіп/ беріліп істегенде// шын нійетімен істегенде// біз шынымен/ уосындай дұрыс мемлекет құрайық// менің балаларым барынша карұупсійадан ада мемлекетте уөмір сүрсін деп// жұмыс істейтін болса// біз ілгер' жылжыймыз↓/// ↑йегер уосұны ͡б̊ізге ͡б̊іреу уөзгертіп беред// үстімізден уосұлайынан↓/// ↑соған сәйкес біз уөмір сүреміз дейтін болсақ// уол уөте қате пікір/ уөте қат'ұғым ↓/// ↑бірақ уол менің бүкіл нәрсені/ ы ы бүкіл нәрсе дегенд'айтқым келіп уотырғаны// болып жатқан уөзгерістерге ͡б̊ылай қолымды шапалақтап// ы ы мәз ͡б̊олып уотыр дегенді ͡б̊ілдірмейд'әсте↓/// |
↑мысалғ'айтады ғой// сол жаңағы міне/ уосұ сөзүңүзден шығад// вот мемлекеттіг арналард'істеген адамдардың барлығы уөтүрүк̊ші/ арсыз↓/// ↑сол сійстемаға ͡ғызмет йетті деп↓/// ↑мен мысалға/ сол сынды қаб̊ылдай алмаймын// мен уөйткөнү уолай істеген жоқпұн ғой↓/// ↑менің уойұмша/ әркім уөзүнүң ісін уөлүп уөшүп/ беріліб̊ ͡істегенде// шын нійетімен істегенде// біш шынымен/ уосұндай дұрұс мемлекет құрайық// менің балаларым барынша ͡гарұупсыйадан ада мемлекетте уөмүр сүрсүн деп// жұмұс істейтім болса// біз ілгер' жылжыймыз↓/// ↑йегер уосұнұ ͡б̊ізге ͡б̊іреу уөзгөртүп ͡перед// үстүмүзден уосұлайынан↓/// ↑соған сәйкес ͡піз уөмүр сүрөмүз дейтім болсақ// уол уөтө қате пікір/ уөтө қат'ұғұм ↓/// ↑бірақ уол менің бүкүл нәрсені/ ы ы бүкүл нәрсе дегенд'айтқым келіп уотұрғаны// болұб̊ жатқан уөзгөрүстерге ͡б̊ылай ͡ғолұмдұ шапалақтап// ы ы мәз ͡б̊олұп уотұр дегенді ͡б̊ілдірмейд'әсте ↓/// |
- Мысалға, айтады ғой, сол, жаңағы, міне, осы сөзіңізден шығад: «Вот мемлекеттік арналарда істеген адамдардың барлығы өтірікші, арсыз. Сол системаға қызмет етті» деп. Мен, мысалға, сол сынды қабылдай алмаймын Мен, өйткені, олай істеген жоқпын ғой. Менің ойымша, әркім өзінің ісін өліп-өшіп, беріліп істегенде, шын ниетімен істегенде, біз, шынымен, осындай дұрыс мемлекет құрайық, менің балаларым барынша коррупциядан ада мемлекетте өмір сүрсін деп, жұмыс істейтін болса, біз ілгері жылжимыз. Егер осыны бізге біреу өзгертіп беред, үстімізден осылайынан. Соған сәйкес біз өмір сүреміз дейтін болсақ, ол - өте қате пікір, өте қате ұғым. Бірақ ол, менің бүкіл нәрсені, ы-ы бүкіл нәрсе дегенде айтқым келіп отырғаны, болып жатқан өзгерістерге былай қолымды шапалақтап, ы-ы мәз болып отыр дегенді білдірмейді, әсте. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑түсүнікті↓/// ↑эк̊с презійдентпен талай сапарда ͡б̊олдыңыз↓/// ↑бірақ уол кісіден сұқбат алған жоқ̊сыз↓/// ↑сұқбат алғыңыз келер ме йеді/ уол кісіден↓/// ↑ ы ы мем былай уойлаймын// асхат бізде негізі қарап уотырсақ// тарыйхымызд'аңыз көп// нақты дәйек аз↓/// ↑йенді жаңағы/ қазан іреволйұусійасына дейінгі// йенді жыйырмасыншы ғасыр түсүнікті// азды көпті ͡б̊ар/ ійә↓/// ↑ылғый да ͡б̊із уосұлай болған йекен// уөстіп айтыпты// сосын уоған бүйтіпті деген бір ы ы ауызек'әңгімелерге арқа сүйейміз↓/// ↑сосын бір заговорларға сенеміз↓/// ↑мысалға/ діммұхаммед ахметұлұы қонаев қызметтен кеткеннен кейін де ͡б̊ірнеше жыл уөмір сүрді↓/// ↑уөзі кітаптар да жазды↓/// ↑бірақ дегенмен/ сол кісіге мійкрофон ұсұнып// йешкім жазып алған жоқ↓/// ↑былай қарасаңыз/ уосыдан уотыз ақ жыл бұрын болған кезең/ уоқыйға↓/// ↑мен мысалға/ әттеген ай деймін↓/// ↑уол кісіге мійкрофон ұсұнып камераға↓/// |
↑түсүнүкті↓/// ↑эк̊с презійдентпен талай сапарда ͡б̊олдұңұз↓/// ↑бірақ уол ͡гісіден сұқбат алған жоқ̊сұз↓/// ↑сұқбат алғыңыз ͡гелер ме йеді/ уол ͡гісіден↓/// ↑ ы ы мем былай уойлаймын// асхат ͡пізде негізі ͡ғарап уотұрсақ// тарыйхымызд'аңыз көп// нақты дәйег аз↓/// ↑йенді жаңағы/ қазан іревалйұусыйасына дейіңгі// йенді жыйырмасыншы ғасыр түсүнүкті// азды ͡гөптү ͡б̊ар/ ійә↓/// ↑ылғый да ͡ б̊із уосұлай болған йекен// уөстүб̊ ͡айтыпты// сосұн уоғам бүйтүптү дегем бір ы ы ауұзөк'әңгімелерге арқа сүйөймүз↓/// ↑сосұм бір заговорларға сенеміз↓/// ↑мысалға/ діммұхаммед ахметұлұ қонаев қызметтең ͡ геткеннең ͡ гейін де ͡б̊ірнеше жыл уөмүр сүрдү↓/// ↑уөзү кітаптар да жазды↓/// ↑бірағ ͡дегеммен/ сол ͡гісіге мыйкрофон ұсұнұп// йешкім жазыб̊ ͡алған жоқ↓/// ↑былай ͡ғарасаңыз/ уосұдан уотұз ағ жыл бұрұм болғаң ͡ гезең/ уоқұйға↓/// ↑мен мысалға/ әттеген ай деймін↓/// ↑уол ͡ гісіге мыйкрофон ұсұнұп камераға↓/// |
- Түсінікті. Экс-президентпен талай сапарда болдыңыз. Бірақ ол кісіден сұқбат алған жоқсыз. Сұқбат алғыңыз келер ме еді, ол кісіден?
- Ы-ы мен былай ойлаймын, Асхат, бізде, негізі, қарап отырсақ, тарихымызда аңыз көп, нақты дәйек аз. Енді, жаңағы, Қазан революциясына дейінгі, енді ХХ ғасыр түсінікті, азды-көпті бар, иә. Ылғи да біз осылай болған екен, өстіп айтыпты, сосын оған бүйтіпті деген бір ы-ы ауызекі әңгімелерге арқа сүйейміз. Сосын бір заговорларға сенеміз. Мысалға, Дінмұхаммед Ахметұлы Қонаев қызметтен кеткеннен кейін де бірнеше жыл өмір сүрді. Өзі кітаптар да жазды. Бірақ, дегенмен, сол кісіге микрофон ұсынып, ешкім жазып алған жоқ. Былай қарасаңыз, осыдан 30-ақ жыл бұрын болған кезең, оқиға. Мен, мысалға, әттеген-ай деймін. Ол кісіге микрофон ұсынып, камераға. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑кезінде йелсійннің ійсповед на заданнұуйұу темүу деген кітаб̊ынан↓/// ↑сол сыйақт'ішіндегі барлық дүнійені жазып алұу керек йеді/ бір жағы↓/// ↑йекінші жағынан/ қоғам қойғысы келетін сұрақтарды қойып// сол сұрақтардың жауаб̊ын алұу керек йед деп уойлаймын↓/// ↑сол сыйақты нұрсұлтан назарб̊аевты да мійкрофон ұсұнұп// жазып алұу керек деп уойлаймын↓/// ↑уол йешқ̊андай д'адвокаттық тұрғыдан йемес↓/// ↑уол сол адамның уөзүнің уойы қандай↓/// ↑неге солай істеді↓/// ↑қай жерде қателестім деп уойлайды уөзі↓/// ↑соны уөзүнің аузынан жазып алып қалұу керек↓/// ↑сол жағынан/ ійнтервйүу керек деп уойлаймын↓/// ↑мен алайын/ басқ'алсын ↓/// ↑бірақ міндетті түрде ͡б̊үкпесіз әңгіме жазылып қалұу керек↓/// ↑бұған дейін уол кісіден сұхбат алұу ұсұнысы сізге түспедү ме↓/// ↑жоқ↓/// ↑мүлдем↓/// ↑жоқ↓/// |
↑кезінде йелсійннің ыйсповед на заданнұуйұу темүу дегең ͡ гітаб̊ынан↓/// ↑сол сыйақт'ішіндегі барлығ ͡дүнүйөнү жазыб̊ ͡алұу ͡герек йеді/ бір жағы↓/// ↑йекінші жағынан/ қоғам қойғұсұ ͡гелетін сұрақтарды қойұп// сол сұрақтардың жауаб̊ын алұу ͡герек йед деп уойлаймын↓/// ↑сол сыйақты нұрсұлтан назарб̊аевты да мыйкрофон ұсұнұп// жазыб̊ ͡алұу ͡герек деп уойлаймын↓/// ↑уол йешқ̊андай д'адвокаттық тұрғұдан йемес↓/// ↑уол сол адамның уөзүнүң уойұ қандай↓/// ↑неге солай істеді↓/// ↑қай жерде қателестім деп уойлайды уөзү↓/// ↑сонұ уөзүнүң аузұнан жазыб̊ ͡алып қалұу ͡герек↓/// ↑сол жағынан/ ійнтервйүу ͡герек деп уойлаймын↓/// ↑мен алайын/ басқ'алсын ↓/// ↑бірағ міндетті түрдө ͡б̊үкпөсүз әңгіме жазылып қалұу ͡герек↓/// ↑бұған дейін уол ͡гісіден сұхбат алұу ұсұнұсы сізге түспөдү ме↓/// ↑жоқ↓/// ↑ мүлдөм↓/// ↑жоқ↓/// |
- Кезінде Ельциннің «Исповед на заданную тему» деген кітабынан. Сол сияқты ішіндегі барлық дүниені жазып алу керек еді, бір жағы. Екінші жағынан, қоғам қойғысы келетін сұрақтарды қойып, сол сұрақтардың жауабын алу керек ед деп ойлаймын. Сол сияқты, Нұрсұлтан Назарбаевты да микрофон ұсынып, жазып алу керек деп ойлаймын. Ол ешқандай да адвокаттық тұрғыдан емес. Ол сол адамның өзінің ойы қандай? Неге солай істеді? Қай жерде қателестім деп ойлайды өзі? Соны өзінің аузынан жазып алып қалу керек. Сол жағынан, интервью керек деп ойлаймын. Мен алайын, басқа алсын. Бірақ міндетті түрде бүкпесіз әңгіме жазылып қалу керек.
- Бұған дейін ол кісіден сұхбат алу ұсынысы сізге түспеді ме?
- Жоқ.
- Мүлдем?
- Жоқ. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑бұған бір себ̊ептер ͡б̊ар ма қандай да↓/// ↑білмедім↓/// ↑шынымд'айтčам / уойланбаппын↓/// ↑менің мысалға/ ійнтервйүу алғым келетін адамдар ͡б̊олды/ бар↓/// ↑ійә/ бірақ уол кісі йешқ̊ашан уол тізімде ͡б̊олмапты↓/// ↑білмеймін неге йекенін↓/// ↑ал қазіргі презійдент ш̆е↓/// ↑келеді/ алғым келеді↓/// ↑жаңағы/ айтып уотырған әңгіменің жалғасы↓/// ↑консептүуалды нәрселер ͡б̊ар// глоб̊алды нәрселер ͡б̊ар// басқа дүнійелер ͡б̊ар↓/// ↑жұурналійс іретінде/ ійә↓/// ↑ал назарб̊аевтан↓/// ↑назарб̊аевтан жаңағы тұрғыдан// йегер сол ійнтервйүуді ы ы сен жазасың ба десе// мен жазар йедім↓/// ↑және көп нәрсені сұрар йедім дейсіз ғой↓/// ↑әріптестеріңіздің барлығы жаппай асарға кіріп жатқан кезде сіздің кірмей қалұуыңыз// сондай жерде жүріп/ сондай ұуақытта/ сондай кезеңде уобектійвт'ақпарат берүуге// мүмкіндігінше тұурасын айтұуға тырысқаныңыз ͡б̊ұл мінез кімнен↓/// |
↑бұғам бір себ̊ептер ͡б̊ар ма ͡ғандай да↓/// ↑білмедім↓/// ↑шынымд'айтčам / уойламбаппын↓/// ↑менің мысалға/ ійнтервйүу алғым келетін адамдар ͡б̊олдұ/ бар↓/// ↑ійә/ бірақ уол ͡гісі йешқ̊ашан уол тізімде ͡б̊олмапты↓/// ↑білмеймін неге йекенін↓/// ↑ал ͡ғазіргі презійдент ш̆е↓/// ↑келеді/ алғым ͡геледі↓/// ↑жаңағы/ айтып уотұрған әңгіменің жалғасы↓/// ↑консептүуалды нәрселер ͡б̊ар// глоб̊алды нәрселер ͡б̊ар// басқа дүнүйөлөр ͡б̊ар↓/// ↑жұурналыйс іретінде/ ійә↓/// ↑ал назарб̊аевтан↓/// ↑назарб̊аевтан жаңағы тұрғұдан// йегер сол ійнтервйүудү ы ы сен жазасың ба десе// мен жазар йедім↓/// ↑және ͡гөп нәрсені сұрар йедім дейсіз ғой↓/// ↑әріптестеріңіздің барлығы жаппай асарға ͡гіріб̊ жатқаң ͡ гезде сіздің ͡гірмей ͡ғалұуұңұз// сондай жерде жүрүп/ сондай ұуақытта/ сондай ͡гезеңде уобектійвт'ақпарат берүугө// мүмкүндүгінше тұурасын айтұуға тырысқаныңыз ͡б̊ұл мінез ͡гімнен↓/// |
- Бұған бір себептер бар ма қандай да?
- Білмедім. Шынымды айтсам, ойланбаппын. Менің, мысалға, интервью алғым келетін адамдар болды, бар. Иә, бірақ ол кісі ешқашан ол тізімде болмапты. Білмеймін, неге екенін.
- Ал қазіргі президент ше?
- Келеді, алғым келеді. Жаңағы, айтып отырған әңгіменің жалғасы. Концептуалды нәрселер бар, глобалды нәрселер бар, басқа дүниелер бар. Журналист ретінде, иә.
- Ал Назарбаевтан?
- Назарбаевтан, жаңағы тұрғыдан, егер сол интервьюді ы-ы сен жазасың ба десе, мен жазар едім.
- Және көп нәрсені сұрар едім дейсіз ғой. Әріптестеріңіздің барлығы жаппай “Асарға” кіріп жатқан кезде сіздің кірмей қалуыңыз, сондай жерде жүріп, сондай уақытта, сондай кезеңде объективті ақпарат беруге, мүмкіндігінше турасын айтуға тырысқаныңыз - бұл мінез кімнен? |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑ы ы айлық алса/ бір сөмке кітап алып келетін анаңыздан ба↓/// ↑жоқ/ әлде көп̊ сөйлемейтін// бірақ бір сөйлесе де зіл сөйлейтін әкеңізден бе↓/// ↑мен уойлаймын йекеуінен де деп↓/// ↑уөйткені ͡б̊асында уойлайтынмын әкемнен деп деп↓/// ↑кейін қарап̊ сараптап уотырсам// йекеуінен де сыйақты↓/// ↑әкем і і уөт'адал комұунійст болды↓/// ↑ы ы комұунійст деген сөздің уөзі д'артық шығар↓/// ↑уөт'адал адам болды↓/// ↑жатқан жер' жайлы ͡б̊олсын↓/// ↑біреудің ала жіб̊ін аттап көрмеген// уөз жұмысын уөліп тіріліп істеген// адамдарды жақ̊сы көрген// халқын сүйген↓/// ↑анам да↓/// ↑құдайға шүкүр/ анам бар↓/// ↑сол йекеуінің қанынан/ жанынан/ тәрб̊ійесінен уосындай адам болып̊ шықтым↓/// ↑қорыққан кезіңіз ͡б̊олды ма↓/// ↑қорқытқан кездер ͡б̊олды ма↓/// |
↑ы ы айлығ алса/ бір сөмкө кітаб̊ ͡алып келетін анаңыздам ба↓/// ↑жоқ/ әлде ͡гөп̊ сөйлөмөйтін// бірақ ͡пір сөйлөсө де зіл сөйлөйтүн әкеңіздем бе↓/// ↑мен уойлаймын йекеуүнөн де деп↓/// ↑уөйткөнү ͡б̊асында уойлайтыммын әкемнен деп деп↓/// ↑кейің ͡ғарап̊ сараптап уотұрсам// йекеуүнөн де сыйақты↓/// ↑әкем і і уөт'адал комұунұйст ͡полдұ↓/// ↑ы ы комұунұйст деген сөздүң уөзү д'артық шығар↓/// ↑уөт'адал адам болдұ↓/// ↑жатқан жер' жайлы ͡б̊олсұн↓/// ↑біреудүң ала жіб̊ін аттап көрмөгөн// уөж жұмұсұн уөлүп тіріліб̊ ͡істеген// адамдарды жақ̊сы ͡гөргөн// халқын сүйгөн↓/// ↑анам да↓/// ↑құдайға шүкүр/ анам бар↓/// ↑сол йекеуүнүң ͡ғанынан/ жанынан/ тәрб̊ійесінен уосұндай адам болұп̊ шықтым↓/// ↑ қорұққаң ͡ гезіңіз ͡б̊олдұ ма↓/// ↑қорқұтқаң ͡ гездер ͡б̊олдұ ма↓/// |
- Ы-ы айлық алса, бір сөмке кітап алып келетін анаңыздан ба? Жоқ, әлде көп сөйлемейтін, бірақ бір сөйлесе де зіл сөйлейтін әкеңізден бе?
- Мен ойлаймын, екеуінен де деп. Өйткені, басында ойлайтынмын, әкемнен деп деп. Кейін қарап, сараптап отырсам, екеуінен де сияқты. Әкем і-і өте адал коммунист болды. Ы-ы коммунист деген сөздің өзі де артық шығар. Өте адал адам болды. Жатқан жері жайлы болсын! Біреудің ала жібін аттап көрмеген, өз жұмысын өліп-тіріліп істеген, адамдарды жақсы көрген, халқын сүйген. Анам да. Құдайға шүкір, анам бар. Сол екеуінің қанынан, жанынан, тәрбиесінен осындай адам болып шықтым.
- Қорыққан кезіңіз болды ма? Қорқытқан кездер болды ма? |
Жайна Сламбек
|
▶
|
жаңағы/ әкіреңдеп/ дікеңдеген кездер әрійне көп болды↓/// ↑уөзімнің қорыққаным алтынбек̊ сәрсенбайұлын уөлтіргөн кезде↓/// ↑менде ͡б̊ір сондай қорқыныш болды// апатыйа ͡б̊олды// жеккөрініш сезім болды сійстемаға деген↓/// ↑бірақ жүгүріп барып// бійіктен секіріп кетпейсің ғой↓/// ↑уөмүріңді сүресің↓/// ↑солай↓/// ↑уосұы уорайда/ әріптесіміз амангелді сейітқан тұуралы сұрағым келіп уотыр↓/// ↑бәріміздің сүйікті м м ағамыз/ алдыңғы толқын/ тележүурналійс белгілі↓/// ↑сіздің уол тұуралы йестелігіңізді уоқыдым↓/// ↑кітаб̊ынан уоқыдым↓/// ↑фейсбүукте де уөзіңіз пост жаздыңыз// сен талантты жұурналійстердің соңғы тұйағы шығарсың↓/// ↑бек/ мүмкін уосы талантыңды жұмыс берүушілер неге ͡б̊ағаламады↓/// ↑адамның қадірін уөзің жақ̊сы түсіндің// алайда сенің қадіріңді ͡б̊ілмедік↓/// ↑жақ̊сы көрдік// бірақ бағаламадық↓/// ↑соған ішім ашыйды деп жазған йекенсіз↓/// ↑ашып ͡айт'аласыз ба↓/// |
жаңағы/ әкіреңдеп/ дікеңдегең ͡ гездер әрійне ͡гөп ͡полдұ↓/// ↑уөзүмнүң ͡ғорұққаным алтымбек̊ сәрсембайұлұн уөлтүргөң ͡ гезде↓/// ↑менде ͡б̊ір сондай ͡ғорқұнұш болдұ// апатыйа ͡б̊олдұ// жеккөрүнүш сезім болдұ сійстемаға деген↓/// ↑бірағ жүгүрүп парып// бійіктен секіріп кетпейсің ғой↓/// ↑уөмүрүңді сүрөсүң↓/// ↑солай↓/// ↑уосұ уорайда/ әріптесіміз амаңгелді сейітқан тұуралы сұрағым ͡геліп уотұр↓/// ↑бәріміздің сүйүктү м м ағамыз/ алдыңғы толқұн/ тележүурналыйс ͡пелгілі↓/// ↑сіздің уол тұуралы йестелігіңізді уоқұдұм↓/// ↑кітаб̊ынан уоқұдұм↓/// ↑фейсбүуктө де уөзүңүз пост ͡шаздыңыз// сен талантты жұурналыйстердің соңғұ тұйағы шығарсың↓/// ↑бек/ мүмкүн уосұ талантыңды жұмұс ͡перүушүлөр неге ͡б̊ағаламады↓/// ↑адамның ͡ғадірін уөзүң жақ̊сы түсүндүң// алайда сенің ͡ғадіріңді ͡б̊ілмедік↓/// ↑жақ̊сы ͡гөрдүк// бірақ ͡пағаламадық↓/// ↑соған ішім ашыйды деб̊ жазған йекенсіз↓/// ↑ашыб̊ ͡айт'аласыз ба↓/// |
- Қорқытқан кездер болған жоқ. Ы-ы соншалықты бір есімде жоқ, мені біреу звондап қорқытқаны. Бірақ, жаңағы, әкіреңдеп, дікеңдеген кездер, әрине, көп болды. Өзімнің қорыққаным - Алтынбек Сәрсенбайұлын өлтірген кезде. Менде бір сондай қорқыныш болды, апатия болды, жеккөрініш сезім болды системаға деген. Бірақ жүгіріп барып, биіктен секіріп кетпейсің ғой. Өміріңді сүресің. Солай.
- Осы орайда, әріптесіміз Амангелді Сейітхан туралы сұрағым келіп отыр. Бәріміздің сүйікті м-м ағамыз, алдыңғы толқын, тележурналист белгілі. Сіздің ол туралы естелігіңізді оқыдым. Кітабынан оқыдым. Фейсбукте де өзіңіз пост жаздыңыз: “Сен талантты журналистердің соңғы тұяғы шығарсың. Бек, мүмкін, осы талантыңды жұмыс берушілер неге бағаламады? Адамның қадірін өзің жақсы түсіндің, алайда сенің қадіріңді білмедік. Жақсы көрдік, бірақ бағаламадық. Соған ішім ашиды” деп жазған екенсіз. Ашып айта аласыз ба? |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑ійә/ мен йекі мың уон төртте кеттім ғой хаб̊ардан↓/// ↑уол кезд'әлі йесімд'амаңгелді көшпеген болатын астанаға↓/// ↑м м уодан кейін і і әрійне/ біз сійрек кездестік↓/// ↑бірақ анда санда уөзім қоңұрау шалып// жағдайын сұрап тұратынмын↓/// ↑мен мысалға уөзім/ мына халқым/ йелім уойб̊ай/ жұртым деген сөздерді қашан көб̊үнесе/ солай айтқан адамдарға сенбеймін↓/// ↑бірақ білесіз ͡б̊'амаңгелді шынымен де// мына ͡б̊іздің халықты қатты сүйген адамның бірі/ бірегейі↓/// ↑уосы уосы жер уөркендесе// уосы уосы жер көркейсе// уосы йел уөркендесе деген нійеті шын болатын↓/// ↑жан тәнімен сүйді халқымызды↓/// ↑ы ы қазір ͡б̊ылай уойлаймын// мен былтыр сәуір айында хаб̊ар телеарнасына дійректор ͡б̊олып келдім↓/// ↑әрійне/ і і йегер д'әб̊екең кетіп қалмағанда// қазір қанша жыл көрген м м қыйанаты деп айтайық̊шы// жұуылып кетер йед деп уойлаймын↓/// |
↑ійә/ мен йекі мың уон төрттө кеттім ғой хаб̊ардан↓/// ↑уол ͡гезд'әлі йесімд'амаңгелді көшпөгөм болатын астанаға↓/// ↑м м уодаң ͡ гейін і і әрійне/ біс сійрек кездестік↓/// ↑бірағ анда санда уөзүм қоңұрау шалып// жағдайын сұрап тұратыммын↓/// ↑мен мысалға уөзүм/ мына халқым/ йелім уойб̊ай/ жұртұм деген сөздөрдү қашаң ͡ гөб̊үнөсе/ солай айтқан адамдарға сембеймін↓/// ↑бірақ ͡пілесіз ͡б̊'амаңгелді шынымен де// мына ͡б̊іздің халықты қатты сүйгөн адамның бірі/ бірегейі↓/// ↑уосұ уосұ жер уөркөндөсе// уосұ уосұ жер ͡гөркөйсө// уосұ йел уөркөндөсе деген нійеті шым болатын↓/// ↑жан тәнімен сүйдү халқымызды↓/// ↑ы ы қазір ͡б̊ылай уойлаймын// мем былтыр сәуүр айында хаб̊ар телеарнасына дійректор ͡б̊олұп келдім↓/// ↑әрійне/ і і йегер д'әб̊екең кетіп қалмағанда// қазір ͡ғанша жыл ͡гөргөн м м қыйанаты деб̊ ͡айтайық̊шы// жұуұлұп кетер йед деп уойлаймын↓/// |
- Иә, мен 2014 кеттім ғой “Хабардан”. Ол кезде әлі есімде Амангелді көшпеген болатын Астанаға. М-м одан кейін і-і, әрине, біз сирек кездестік. Бірақ анда-санда өзім қоңырау шалып, жағдайын сұрап тұратынмын. Мен, мысалға өзім, мына “халқым, елім, ойбай, жұртым” деген сөздерді қашан, көбінесе солай айтқан адамдарға сенбеймін. Бірақ білесіз бе, Амангелді, шынымен де, мына біздің халықты қатты сүйген адамның бірі, бірегейі. Осы-осы жер өркендесе, осы-осы жер көркейсе, осы ел өркендесе деген ниеті шын болатын. Жан-тәнімен сүйді халқымызды. Ы-ы қазір былай ойлаймын, мен былтыр сәуір айында “Хабар” телеарнасына директор болып келдім. Әрине, і-і егер де Әбекең кетіп қалмағанда, қазір қанша жыл көрген м-м қиянаты деп айтайықшы, жуылып кетер ед деп ойлаймын. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑ы ы менен де ͡б̊ұрын/ ы ы хаб̊ар агенттігі ͡б̊асқарма төрағасы ͡б̊ерік үуәлій// менен бұрын уол солай жасаушы йеді тіпті↓/// ↑мен қосұламын уоған↓/// ↑уөкүнішке уорай кетіп қалды↓/// ↑м м спорт жұурналійс деп айтады ғой амаңгелдіні// мен сонымен де келіспеймін↓/// ↑ійә/ уол ы ы тоқ̊сан пайызы спортты/ ы ы спорт čаласын талқылаған/ қамтыған// соны м м жазған адам↓/// ↑бірақ уол м м кәдімгі ͡б̊арлық̊ саладан хаб̊ары ͡б̊ар// соған сәйкес пайымы ͡б̊ар// уөте мықты жұурналійс йеді↓/// ↑неге қыйанат жасалды уол кісіге↓/// ↑уол кісі/ уөйткені уөзгерег адам болды↓/// ↑бізде ͡б̊ылай ғой// йешкімг'ұқ̊самайтын уөзүнің пікірі ͡б̊ар// стійлі ͡б̊ар адамдар м м басшылыққ'ұнамай жатад↓/// ↑содан болар деп уойлаймын// жаңағы шет қақпай көргені↓/// |
↑ы ы менен де ͡б̊ұрұн/ ы ы хаб̊ар агенттігі ͡б̊асқарма төрағасы ͡б̊ерік үуәлій// менем бұрұн уол солай жасаушұ йеді тіпті↓/// ↑мең ͡ ғосұламын уоған↓/// ↑уөкүнүшке уорай ͡гетіп қалды↓/// ↑м м спорт ͡шұурналыйст деб̊ ͡айтады ғой амаңгелдіні// мен сонұмен де ͡геліспеймін↓/// ↑ійә/ уол ы ы тоқ̊сам пайызы спорттұ/ ы ы спорт čаласын талқылаған/ қамтыған// сонұ м м жазған адам↓/// ↑бірақ уол м м кәдімгі ͡б̊арлық̊ саладан хаб̊ары ͡б̊ар// соған сәйкес пайымы ͡б̊ар// уөтө мықты жұурналыйс йеді↓/// ↑неге қыйанат ͡шасалды уол ͡гісіге↓/// ↑уол ͡гісі/ уөйткөнү уөзгөрөг адам болдұ↓/// ↑бізде ͡б̊ылай ғой// йешкімг'ұқ̊самайтын уөзүнүң пікірі ͡б̊ар// стійлі ͡б̊ар адамдар м м башшылыққ'ұнамай жатад↓/// ↑содам болар деп уойлаймын// жаңағы шет қақпай ͡гөргөнү↓/// |
- Ы-ы менен де бұрын, ы-ы “Хабар” агенттігі Басқарма төрағасы Берік Уәли, менен бұрын ол солай жасаушы еді, тіпті. Мен қосыламын оған. Өкінішке орай кетіп қалды. М-м спорт журналист деп айтады ғой Амангелдіні, мен сонымен де келіспеймін. Иә, ол ы-ы 99% спортты, ы-ы спорт саласын талқылаған, қамтыған, соны м-м жазған адам. Бірақ ол, м-м кәдімгі, барлық саладан хабары бар, соған сәйкес пайымы бар, өте мықты журналист еді.
- Неге қиянат жасалды ол кісіге?
- Ол кісі, өйткені өзгерек адам болды. Бізде былай ғой, ешкімге ұқсамайтын, өзінің пікірі бар, стилі бар адамдар м-м басшылыққа ұнамай жатад. Содан болар деп ойлаймын, жаңағы, шет қақпай көргені. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑болмаса мен уөзім д'айтқанмын бір ірет// амаңгелді қадіріңді ͡б̊ілетін жерге кетүу керек̊ шығар↓/// ↑н'істеп жүрсің уол жерде деп↓/// ↑сол кезде де уол ашұуланбайтын/ іренжімейтін/ жаман сөз айтпайтын/ боқтамайтын↓/// ↑ бір күні шамшырағы жанатынын/ жанатынына күмәні ͡б̊олған жоқ деп уойлаймын↓/// ↑сол үшін солай жүрген сыйақты↓/// ↑мүмкін/ уоны ͡б̊ұл уөзгешелігі және мына қазақылығ'үшін де жақ̊сы көрмеді ме деп уойлаймын↓/// ↑йестігенде шошып кеткенім соншама// менің қолымнан телефоным түсіп кетті↓/// ↑айтып уотырмын ғой// біз күнаралы хаб̊арласып// апта сайын кездескен жоқпыз↓/// ↑бірақ уоның соншалықты таза жүрегі/ ақ нійеті мені тәнті йететін↓/// ↑ сол↓/// ↑қанша ұуақыт эфійрге шығ'алмай жүрді// эфійрден алыстатылды↓/// |
↑болмаса мен уөзүм д'айтқаммын бір ірет// амаңгелді ͡ғадіріңді ͡б̊ілетін жерге ͡гетүу ͡герек̊ шығар↓/// ↑н'істеп жүрсүң уол жерде деп↓/// ↑сол ͡гезде де уол ашұуламбайтын/ іренжімейтін/ жаман сөз айтпайтын/ боқтамайтын↓/// ↑бір ͡гүнү шамшырағы жанатынын/ жанатынына ͡гүмәні ͡б̊олған жоғ ͡деп уойлаймын↓/// ↑сол үшүн солай жүргөн сыйақты↓/// ↑мүмкүн/ уонұ ͡б̊ұл уөзгөшөлігі және мына ͡ғазақылығ'үшүн де жақ̊сы ͡гөрмөдү ме деп уойлаймын↓/// ↑йестігенде шошұп кеткенім соншама// менің ͡ғолұмнан телефонұм түсүп кетті↓/// ↑айтып уотұрмұн ғой// біз ͡гүнаралы хаб̊арласып// апта сайың ͡ гездескен жоқпұз↓/// ↑бірақ уонұң соншалықты таза жүрөгү/ ақ нійеті мені тәнті йететін↓/// ↑сол↓/// ↑қанша ұуақыт эфійрге шығ'алмай жүрдү// эфійрден алыстатылды↓/// |
- Болмаса, мен өзім де айтқанмын бір рет: “Амангелді қадіріңді білетін жерге кету керек шығар. Не істеп жүрсің ол жерде?” деп. Сол кезде де ол ашуланбайтын, ренжімейтін, жаман сөз айтпайтын, боқтамайтын. Бір күні шамшырағы жанатынын, жанатынына күмәні болған жоқ деп ойлаймын. Сол үшін солай жүрген сияқты. Мүмкін, оны бұл өзгешелігі және мына қазақылығы үшін де жақсы көрмеді ме деп ойлаймын. Естігенде шошып кеткенім соншама, менің қолымнан телефоным түсіп кетті. Айтып отырмын ғой, біз күнаралы хабарласып, апта сайын кездескен жоқпыз. Бірақ оның соншалықты таза жүрегі, ақ ниеті мені тәнті ететін. Сол.
- Қанша уақыт эфирге шыға алмай жүрді, эфирден алыстатылды. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑сіз жарайды/ декретте ͡б̊олдыңыз// бірақ басқа д'әріптестеріңіз / неге йешкім уол кісіге көмектес'алмады ↓/// ↑неге йешкім уол кісіге қолдау ͡б̊ілдір'алмады ↓/// ↑жоқ/ әлде ͡б̊арлығына ͡б̊ірдей/ жаппай каманда ͡б̊ерілді ме↓/// ↑жоқ йенді уоны і і бүкіл каманда ͡б̊олып// мансұқ йетүу ͡б̊олған жоқ↓/// ↑жалпы уөз деңгейінде ͡б̊ағаланбад деп уойлаймын да мен↓/// ↑ы ы жаңағ'әңгімені мысалға/ уоның м м жаңағы уөзіндік пікірін/ башшылықтың уойымен келіспейтін уойларын// м м уол уолай йемес/ бұл былай деп түсіндіретін адам болмаған шығар↓/// ↑ мен уөзімд'ақтап уотырған жоқпын↓/// ↑бірақ мен мысалға/ йекі мың бесте көшіп кеттім/ ійә↓/// ↑йекі мың төртте мен хаб̊ардан кеткенімде// йекі мың уон бір соңында кеттім декреттік демалысқа↓/// ↑уол кезд'әлі уол келмеген кез↓/// |
↑сіж жарайды/ декретте ͡б̊олдұңұз// бірақ ͡пасқа д'әріптестеріңіз / неге йешкім уол ͡гісіге ͡гөмөктөс'алмады ↓/// ↑неге йешкім уол ͡гісіге қолдау ͡б̊ілдір'алмады ↓/// ↑жоқ/ әлде ͡б̊арлығына ͡б̊ірдей/ жаппай ͡гаманда ͡б̊ерілді ме↓/// ↑жоқ йенді уонұ і і бүкүл ͡гаманда ͡б̊олұп// мансұқ йетүу ͡б̊олған жоқ↓/// ↑жалпы уөз деңгейінде ͡б̊ағаламбад деп уойлаймын да мен↓/// ↑ы ы жаңағ'әңгімені мысалға/ уонұң м м жаңағы уөзүндүк пікірін/ башшылықтың уойұмең ͡ геліспейтін уойларын// м м уол уолай йемес/ бұл былай деп түсүндүретін адам болмаған шығар↓/// ↑мен уөзүмд'ақтап уотұрған жоқпұн↓/// ↑бірағ мен мысалға/ йекі мың бесте ͡гөшүп кеттім/ ійә↓/// ↑йекі мың төрттө мен хаб̊ардаң ͡ геткенімде// йекі мың уом бір соңұнда ͡геттім декреттік демалысқа↓/// ↑уол ͡гезд'әлі уол ͡гелмегең ͡ гез↓/// |
- Сіз, жарайды, декретте болдыңыз, бірақ басқа да әріптестеріңіз, неге ешкім ол кісіге көмектесе алмады? Неге ешкім ол кісіге қолдау білдіре алмады? Жоқ, әлде, барлығына бірдей, жаппай команда берілді ме?
- Жоқ, енді оны і-і бүкіл команда болып, мансұқ ету болған жоқ. Жалпы, өз деңгейінде бағаланбад деп ойлаймын да мен. Ы-ы жаңағы әңгімені, мысалға, оның, м-м жаңағы, өзіндік пікірін, басшылықтың ойымен келіспейтін ойларын, м-м, ол олай емес, бұл былай деп түсіндіретін адам болмаған шығар. Мен өзімді ақтап отырған жоқпын. Бірақ мен, мысалға, 2005 көшіп кеттім, иә. 2004 мен “Хабардан” кеткенімде, 2011 соңында кеттім декреттік демалысқа. Ол кезде әлі ол келмеген кез. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑сосын мынандай ғой асхат/ күнделікт'арпалыс уөмірд'адамдар / уой мынаған қыйанат көрсетіп жатыр йекен// уөйтіп жатыр йекен// бүйтіп жатыр йекен деп м м уойлай қоймайды↓/// ↑уөзүнің жанталасқан тіршілігімен жүреді ғой↓/// ↑бұл жердегі мәселе/ амаңгелдіге сәйкес сондай шешім қаб̊ылдаған адамның арына ͡б̊арып тіреледі ғой↓/// ↑уол адамдар тірі ғой жүр↓/// ↑атын айтпасақ та ͡б̊әріміз ͡б̊ілеміз дейсіз ғой↓/// ↑ійә/ білеміз кім йекенін/ кімдер йекенін↓/// ↑солай шығар менің жауаб̊ым↓/// ↑ійә/ уосындай↓/// ↑жаратұушының алдына ͡б̊арғанд'айтатын жауаб̊ын дайындап жүретін адаммын деген йекенсіз↓/// ↑уоны ͡б̊ірақ айтпайм↓/// ↑ жәрыйа түрде↓/// ↑жоқ/ айтпай ақ қойыңыз↓/// ↑ыы шынында д'үнемі уөзіңізд'іштей солай дайындап жүресіз ͡б̊е сонда↓/// ↑йенд'үнемі деп айтпаймын↓/// ↑бірақ ы ы ұуақыт аралатып// сол сұраққа жауап іздеймін↓/// |
↑сосұн мынандай ғой асхат/ күндөлүкт'арпалыс уөмүрд'адамдар / уой мынағаң ͡ ғыйанат көрсөтүб̊ жатыр йекен// уөйтүб̊ жатыр йекен// бүйтүб̊ жатыр йекен деп м м уойлай ͡ғоймайды↓/// ↑уөзүнүң жанталасқан тіршілігімен жүрөдү ғой↓/// ↑бұл жердегі мәселе/ амаңгелдіге сәйкес сондай шешім қаб̊ылдаған адамның арына ͡б̊арып тіреледі ғой↓/// ↑уол адамдар тірі ғой жүр↓/// ↑атын айтпасақ та ͡б̊әріміз ͡б̊ілеміз дейсіз ғой↓/// ↑ійә/ білеміз ͡гім йекенін/ кімдер йекенін↓/// ↑солай шығар менің жауаб̊ым↓/// ↑ійә/ уосұндай↓/// ↑жаратұушұнұң алдына ͡б̊арғанд'айтатын жауаб̊ын дайындаб̊ жүрөтүн адаммын деген йекенсіз↓/// ↑уонұ ͡б̊ірағ айтпайм↓/// ↑жәрыйа түрдө↓/// ↑жоқ/ айтпай ақ қойұңұз↓/// ↑ыы шынында д'үнөмү уөзүңүзд'іштей солай дайындаб̊ жүрөсүз ͡б̊е сонда↓/// ↑йенд'үнөмү деб̊ ͡айтпаймын↓/// ↑бірақ ы ы ұуақыт аралатып// сол сұраққа жауаб̊ ͡іздеймін↓/// |
- Сосын мынандай ғой, Асхат, күнделікті арпалыс өмірде адамдар “ой, мынаған қиянат көрсетіп жатыр екен, өйтіп жатыр екен, бүйтіп жатыр екен” деп м-м ойлай қоймайды. Өзінің жанталасқан тіршілігімен жүреді ғой. Бұл жердегі мәселе - Амангелдіге сәйкес сондай шешім қабылдаған адамның арына барып тіреледі ғой. Ол адамдар тірі ғой, жүр.
- Атын айтпасақ та бәріміз білеміз дейсіз ғой.
- Иә, білеміз кім екенін, кімдер екенін. Солай шығар, менің жауабым. Иә, осындай.
- Жаратушының алдына барғанда айтатын жауабын дайындап жүретін адаммын деген екенсіз.
- Оны бірақ айтпайм. Жария түрде.
- Жоқ, айтпай-ақ қойыңыз. Ы-ы шынында да, үнемі өзіңізді іштей солай дайындап жүресіз бе, сонда?
-Енді үнемі деп айтпаймын. Бірақ ы-ы уақыт аралатып, сол сұраққа жауап іздеймін. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑ылғый күмәнданып жүретін адаммын// ылғый уөзімді сынап жүретін адаммын↓/// ↑кей кезде тұух деп уөзім'ашұуланатын / қатт'ашұуланатын кездерім де ͡б̊ар↓/// ↑жарайсың дейтін кезім білмеймін/ жоқ̊ сыйақты// қазір қарап уотырсам↓/// ↑уөкүнішке уорай/ қазір ͡б̊алама да тым қатал сыйақтымын↓/// ↑бар мыйыммен түсүнемін// уолай істеуге ͡б̊олмайтынын↓/// ↑бірақ мен уөзіме қалай қатал талап қойсам// қатаң балама да солай істеп кететінім↓/// ↑айтып уотырмын ғой// уоның дұрыс йемес йекенін білемін↓/// ↑бірақ уол болмыс↓/// ↑кет'алмаймын уодан дейсіз ғой↓/// ↑сіздің алдыңызда ͡б̊ізге сұқбатқ'әріптесіміз / тележүргізүуші данійар йесен келген йеді↓/// ↑сол сұрақ↓/// ↑көрдім уоны↓/// ↑ійә/ ырахмет көрсеңіз↓/// ↑ұнады ма жалпы сұқбат↓/// ↑ұнады↓/// ↑данійар сондай бір пазійтійвт'адам ғой↓/// ↑ійә/ сұрақ қалдырып кетіп йед↓/// |
↑ылғый ͡гүмәнданыб̊ жүрөтүн адаммын// ылғый уөзүмдү сынаб̊ жүрөтүн адаммын↓/// ↑кей ͡гезде тұух деп уөзүм'ашұуланатын / қатт'ашұуланатын кездерім де ͡б̊ар↓/// ↑жарайсың дейтің ͡ гезім білмеймін/ жоқ̊ сыйақты// қазір ͡ғарап уотұрсам↓/// ↑уөкүнүшке уорай/ қазір ͡б̊алама да тым қатал сыйақтымын↓/// ↑бар мыйыммен түсүнөмін// уолай істеугө ͡б̊олмайтынын↓/// ↑бірағ мен уөзүмө қалай ͡ғатал талап қойсам// қатаң балама да солай істеп кететінім↓/// ↑айтып уотұрмұн ғой// уонұң дұрұс йемес йекенім білемін↓/// ↑бірақ уол болмұс↓/// ↑кет'алмаймын уодан дейсіз ғой↓/// ↑сіздің алдыңызда ͡б̊ізге сұқбатқ'әріптесіміз / тележүргүзүушү даныйар йесең ͡ гелген йеді↓/// ↑сол сұрақ↓/// ↑көрдүм уонұ↓/// ↑ійә/ ырахмет көрсөңүз↓/// ↑ұнады ма жалпы сұқбат↓/// ↑ұнады↓/// ↑даныйар сондай бір пазыйтыйвт'адам ғой↓/// ↑ійә/ сұрақ қалдырып кетіп йед↓/// |
- Ылғи күмәнданып жүретін адаммын, ылғи өзімді сынап жүретін адаммын. Кей кезде “туһ” деп өзіме ашуланатын, қатты ашуланатын кездерім де бар. Жарайсың дейтін кезім, білмеймін, жоқ сияқты, қазір қарап отырсам. Өкінішке орай, қазір балама да тым қатал сияқтымын. Бар миыммен түсінемін, олай істеуге болмайтынын. Бірақ мен өзіме қалай қатал талап қойсам, қатаң, балама да солай істеп кететінім. Айтып отырмын ғой, оның дұрыс емес екенін білемін. Бірақ ол - болмыс.
- Кете алмаймын одан дейсіз ғой. Сіздің алдыңызда бізге сұқбатқа әріптесіміз, тележүргізуші Данияр Есен келген еді. Сол сұрақ...
- Көрдім оны.
- Иә, рахмет, көрсеңіз. Ұнады ма, жалпы сұқбат?
- Ұнады. Данияр сондай бір позитивті адам ғой.
- Иә, сұрақ қалдырып кетіп ед. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑шетелге көшүуге/ і і бірнеше ұуақытқа тұрып келүуге// болмаса қоныс аударұуға қалай қарайсыз деген↓/// ↑уөйткені данійардың уөзі де қазір йекі йелдің арасында тұрып жатыр↓/// ↑мүлдем кетіп қалұу тұуралы мүлдем уой жоқ↓/// ↑болмағанда↓/// ↑м м бір і і уорындалмай қалған арманым бар// бірақ̊ соны уорындағым келед↓/// ↑білім алғым келед// уоқығым келед// сол үшін барғым келед↓/// ↑бірнеше жылға/ бір жылға/ йекі жылға мүмкін↓/// ↑сосын сайахаттағанды жақ̊сы көремін↓/// ↑барсам/ сол үшінм барұуым мүмкін дейсіз ғой↓/// ↑мына йелдің болашағы жоқ↓/// ↑бұл жақта йешнәрсе уөзгермейді↓/// ↑баламның уөмүрін/ болашағын уойлайын деп біреулөр шетелге көшкен дұрыс деп̊ санадым деп айтып жатады ғой↓/// ↑уондай адамдарды мен і і дұрыс йемес деп айтпаймын↓/// ↑әркімнің уөзүнің і і пайымы ͡б̊ар// таңдауы ͡б̊ар↓/// |
↑шетелге ͡гөшүугө/ і і бірнеше ұуақытқа тұрұп келүугө// болмаса ͡ғонұс аударұуға ͡ғалай ͡ғарайсыз деген↓/// ↑уөйткөнү даныйардың уөзү де қазір йекі йелдің арасында тұрұб̊ жатыр↓/// ↑мүлдөм ͡гетіп қалұу тұуралы мүлдөм уой жоқ↓/// ↑болмағанда↓/// ↑м м бір і і уорұндалмай ͡ғалған арманым бар// бірақ̊ сонұ уорұндағым ͡гелед↓/// ↑ білім алғым ͡гелед// уоқұғұм ͡гелед// сол үшүм барғым ͡гелед↓/// ↑бірнеше жылға/ бір жылға/ йекі жылға мүмкүн↓/// ↑сосұн сайахаттағанды жақ̊сы ͡гөрөмүн↓/// ↑барсам/ сол үшүм барұуұм мүмкүн дейсіз ғой↓/// ↑мына йелдің болашағы жоқ↓/// ↑бұл жақта йешнәрсе уөзгөрмөйді↓/// ↑баламның уөмүрүн/ болашағын уойлайын деп ͡піреулөр шетелге ͡гөшкөн дұрұс теп̊ санадым деб̊ ͡айтыб̊ жатады ғой↓/// ↑уондай адамдарды мен і і дұрұс йемес ͡теб̊ ͡айтпаймын↓/// ↑әркімнің уөзүнүң і і пайымы ͡б̊ар// таңдауұ ͡б̊ар↓/// |
- Шетелге көшуге, і-і бірнеше уақытқа тұрып келуге, болмаса қоныс аударуға қалай қарайсыз деген. Өйткені Даниярдың өзі де қазір екі елдің арасында тұрып жатыр.
- Мүлдем кетіп қалу туралы мүлдем ой жоқ. Болмағанда. М-м бір і-і орындалмай қалған арманым бар, бірақ соны орындағым келед. Білім алғым келед, оқығым келед, сол үшін барғым келед. Бірнеше жылға, бір жылға, екі жылға, мүмкін. Сосын саяхаттағанды жақсы көремін.
- Барсам, сол үшін баруым мүмкін дейсіз ғой. Мына елдің болашағы жоқ. Бұл жақта ешнәрсе өзгермейді. Баламның өмірін, болашағын ойлайын деп біреулер шетелге көшкен дұрыс деп санадым деп айтып жатады ғой.
- Ондай адамдарды мен і-і дұрыс емес деп айтпаймын. Әркімнің өзінің і-і пайымы бар, таңдауы бар. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑соған уол белгілі ͡б̊ір жайттардан кейін// белгілі ͡б̊ір фактілерден кейін сондай уойға ͡б̊арып уотыр↓/// ↑йешқ̊андай да уондай мен баға ͡б̊ермеймін// әркім уөз уөмүрінің уөзі қожайыны// бірақ жеке уөзімде ͡б̊ұл йелден кетүуім керек деген уой болған йемес↓/// ↑ійә/ жының келетін/ ашұуланатын дүнійе ͡б̊ар↓/// ↑жетед↓/// ↑ бірақ мен мысалға/ менің тұуған жерім/ менің ішімдегі уорным бағамдасам// ат'анам сыйақты/ сондай сезім тұуғызад↓/// ↑әрійне/ йекеуі йекі түрлі дүнійе↓/// ↑бірақ̊ соншалықты қадірлі↓/// ↑мен әкемді йеск'алғанда // әлі күнге дейін көзіме жас толып кетеді↓/// ↑байқадым жаңа↓/// ↑сол сыйақты мен тұуған жер дегенде де дәл сондай сезімге түсемін↓/// ↑тұуған жер дегенде йелестетемін↓/// ↑сосын сыр сүлейлерінің термелерін йестігенде// құран сүрелерін йестіп уотырғандағы сыйақт'арқам жыб̊ырлап кетед↓/// ↑сондықтан қалай↓/// |
↑соған уол белгілі ͡б̊ір жайттардаң ͡ гейін// белгілі ͡б̊ір фактілердең ͡ гейін сондай уойға ͡б̊арып уотұр↓/// ↑йешқ̊андай да уондай мем баға ͡б̊ермеймін// әркім уөз уөмүрүнің уөзү қожайыны// бірағ жеке уөзүмдө ͡б̊ұл йелдең ͡гетүуүм ͡герек деген уой болған йемес↓/// ↑ійә/ жының ͡гелетін/ ашұуланатын дүнүйө ͡б̊ар↓/// ↑жетед↓/// ↑бірағ мен мысалға/ менің тұуған жерім/ менің ішімдегі уорнұм бағамдасам// ат'анам сыйақты/ сондай сезім тұуғұзад↓/// ↑әрійне/ йекеуү йекі түрлү дүнүйө↓/// ↑бірақ̊ соншалықты қадірлі↓/// ↑мен әкемді йеск'алғанда // әлі ͡гүңгө дейің ͡гөзүмө жас толұп кетеді↓/// ↑байқадым жаңа↓/// ↑сол сыйақты мен тұуған жер дегенде де дәл сондай сезімге түсөмүн↓/// ↑тұуған жер дегенде йелестетемін↓/// ↑сосұн сыр сүлөйлөрінің термелерін йестігенде// құран сүрөлөрін йестіп уотұрғандағы сыйақт'арқам жыб̊ырлап кетед↓/// ↑сондұқтаң ͡ ғалай↓/// |
- Соған ол белгілі бір жайттардан кейін, белгілі бір фактілерден кейін сондай ойға барып отыр. Ешқандай да ондай мен баға бермеймін, әркім өз өмірінің өзі қожайыны, бірақ жеке өзімде бұл елден кетуім керек деген ой болған емес. Иә, жының келетін, ашуланатын дүние бар. Жетед. Бірақ мен, мысалға, менің туған жерім, менің ішімдегі орнын бағамдасам, ата-анам сияқты, сондай сезім туғызад. Әрине, екеуі екі түрлі дүние. Бірақ соншалықты қадірлі. Мен әкемді еске алғанда әлі күнге дейін көзіме жас толып кетеді.
- Байқадым жаңа.
- Сол сияқты, мен туған жер дегенде де дәл сондай сезімге түсемін. Туған жер дегенде елестетемін. Сосын Сыр сүлейлерінің термелерін естігенде, құран сүрелерін естіп отырғандағы сияқты арқам жыбырлап кетед. Сондықтан қалай? |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑қыйып кетемін дейсің ғой↓/// ↑уөшесің↓/// ↑мүмкін йемес қой уол↓/// ↑йағній сіз уөзүнің йелін/ жерін сүйетін әкесінің қызы десек бола ма↓/// ↑әкеңіздің қызы ͡б̊олдыңыз ͡б̊а/ анаңыздың қызы ͡б̊олдыңыз ͡б̊а↓/// ↑і і негіз'үйде көп баламыз ғой біз↓/// ↑і і бірақ менің уойымша/ білмеймін неге йекенін// мүмкін қателесем// ат'анам мені йерек̊ше жақ̊сы көрген сыйақты ͡б̊олып көрүнед↓/// ↑м м мамам әлі күнге дейін сары шымшығым деп айтад↓/// ↑папам жайнөк дейтін↓/// ↑қызылордаға ͡б̊арып келүу керек болып тұр/ асхат↓/// ↑сағындыңыз ͡б̊а қызылорданы↓/// ↑ желтоқ̊сан айында мамамның тұуған күнүне ͡б̊арып кеткенмін↓/// ↑йенді құдай қаласа/ алдымыз жаз ғой↓/// ↑ійә/ әкеңіздің алл'алдынан жарылқасын↓/// ↑әумійн↓/// ↑әлі де сізде уосындай қыймастық бар сыйақты↓/// ↑ійә/ йенд'анаңыз аман болсын↓/// |
↑қыйып кетемін дейсің ғой↓/// ↑уөшөсүң↓/// ↑мүмкүн йемес қой уол↓/// ↑йағный сіз уөзүнүң йелін/ жерін сүйөтүн әкесінің ͡ғызы десек бола ма↓/// ↑әкеңіздің ͡ғызы ͡б̊олдұңұз ͡б̊а/ анаңыздың ͡ғызы ͡б̊олдұңұз ͡б̊а↓/// ↑і і негіз'үйдө көп ͡паламыз ғой біз↓/// ↑і і бірағ менің уойұмша/ білмеймін неге йекенін// мүмкүң ͡ ғателесем// ат'анам мені йерек̊ше жақ̊сы ͡гөргөн сыйақты ͡б̊олұп көрүнөд↓/// ↑м м мамам әлі ͡гүңгө дейін сары шымшығым деб̊ ͡айтад↓/// ↑папам жайнөк дейтін↓/// ↑қызылордаға ͡б̊арып келүу ͡герек болұп тұр/ асхат↓/// ↑сағындыңыз ͡б̊а ͡ғызылорданы↓/// ↑желтоқ̊сан айында мамамның тұуғаң ͡ гүнүнө ͡б̊арып кеткеммін↓/// ↑йенді ͡ғұдай ͡ғаласа/ алдымыж жаз ғой↓/// ↑ійә/ әкеңіздің алл'алдынан жарылқасын↓/// ↑әумійн↓/// ↑әлі де сізде уосұндай ͡ғыймастық ͡пар сыйақты↓/// ↑ійә/ йенд'анаңыз амам болсұн↓/// |
- Қиып кетемін дейсің ғой.
- Өшесің. Мүмкін емес қой, ол.
- Яғни, сіз өзінің елін, жерін сүйетін әкесінің қызы десек бола ма? Әкеңіздің қызы болдыңыз ба, анаңыздың қызы болдыңыз ба?
- І-і негізі, үйде көп баламыз ғой, біз. І-і бірақ менің ойымша, білмеймін неге екенін, мүмкін қателесем, ата-анам мені ерекше жақсы көрген сияқты болып көрінед. М-м мамам әлі күнге дейін “сары шымшығым” деп айтад. Папам “Жайнөк” дейтін. Қызылордаға барып келу керек болып тұр, Асхат.
- Сағындыңыз ба, Қызылорданы?
- Желтоқсан айында мамамның туған күніне барып кеткенмін. Енді, құдай қаласа, алдымыз жаз ғой.
- Иә, әкеңіздің Алла алдынан жарылқасын!
- Әумин.
- Әлі де сізде осындай қимастық бар сияқты.
- Иә, енді анаңыз аман болсын! |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑әумійн↓/// ↑сізге ырахмет/ асхат↓/// ↑қазір ͡б̊ізде ͡б̊ір агресійа/ уөшпенділік/ дұшпандық көп↓/// ↑і і уол да ͡б̊ір ͡б̊өлек әңгіме/ негізі талқылайтын↓/// ↑сіздің уөте сондай ы ы мәденійетті түрде// салмақты/ йемін жарқын м м әңгімелесүуге шақырғаныңызға ырахмет айтам↓/// ↑сізге де көп көп ырахмет↓/// ↑ійә/ біз м м йең соңында ͡б̊ір нәрс'айта салайыншы↓/// ↑ы ы йелүуінші жылдарда ы ы амерійка құрама штаттарында мына қара нәсілділер/ әйелдердің құқығына ͡б̊айланыст'үлкен қозғалыстар ͡б̊олды// двійженійе ͡б̊олды↓/// ↑соның бәрі нәтійжел'айақталды / ійә↓/// ↑сол кездерде ы ы мысалға/ адамдар ͡б̊ылай сұрақ қойа ͡б̊астад// сол қара нәсілділердің/ әйелдердің құқығын қорғап жүргендер// адамдард'ағартұу керек пе// әлде заңды уөзгертүу керек пе↓/// ↑бірінші кезекте н'істеуіміз керек деп↓/// ↑уөйткені жаңағы/ патрійархалды жүйені ͡б̊ір сәтте уөзгертүу уоңай йемес қой↓/// ↑уол мүмкүн де йемес↓/// |
↑әумійн↓/// ↑сізге ырахмет/ асхат↓/// ↑қазір ͡б̊ізде ͡б̊ір агресійә/ уөшпөндүлік/ дұшпандық көп↓/// ↑і і уол да ͡б̊ір ͡б̊өлөг әңгіме/ негізі талқылайтын↓/// ↑сіздің уөтө сондай ы ы мәденійетті түрдө// салмақты/ йемін жарқын м м әңгімелесүугө шақырғаныңызға ырахмет айтам↓/// ↑сізге де ͡гөп көп ырахмет↓/// ↑ ійә/ біз м м йең соңұнда ͡б̊ір нәрс'айта салайыншы↓/// ↑ы ы йелүуүншү жылдарда ы ы амерійка ͡ғұрама штаттарында мына ͡ғара нәсілділер/ әйелдердің ͡ғұқұғұна ͡б̊айланыст'үлкөн қозғалыстар ͡б̊олдұ// двійженійе ͡б̊олдұ↓/// ↑сонұң бәрі нәтійжел'айақталды / ійә↓/// ↑сол ͡гездерде ы ы мысалға/ адамдар ͡б̊ылай сұрақ қойа ͡б̊астад// сол ͡ғара нәсілділердің/ әйелдердің ͡ғұқұғұң ͡ ғорғаб̊ жүргөндөр// адамдард'ағартұу керек пе// әлде заңды уөзгөртүу ͡герек пе↓/// ↑бірінші ͡гезекте н'істеуүмүз керек деп↓/// ↑уөйткөнү жаңағы/ патрыйархалды жүйөнү ͡б̊ір сәтте уөзгөртүу уоңай йемес қой↓/// ↑уол мүмкүн де йемес↓/// |
- Әумин! Сізге рахмет, Асхат! Қазір бізде бір агрессия, өшпенділік, дұшпандық көп. І-і ол да бір бөлек әңгіме, негізі талқылайтын. Сіздің өте сондай ы-ы мәдениетті түрде, салмақты, емін-жарқын м-м әңгімелесуге шақырғаныңызға рахмет айтам.
- Сізге де көп-көп рахмет!
- Иә, біз, м-м ең соңында бір нәрсе айта салайыншы. Ы-ы 50-ші жылдарда ы-ы Америка Құрама Штаттарында мына қара нәсілділер, әйелдердің құқығына байланысты үлкен қозғалыстар болды, движение болды. Соның бәрі нәтижелі аяқталды, иә. Сол кездерде, ы-ы мысалға, адамдар былай сұрақ қоя бастад, сол қара нәсілділердің, әйелдердің құқығын қорғап жүргендер: “Адамдарды ағарту керек пе, әлде заңды өзгерту керек пе? Бірінші кезекте не істеуіміз керек?” деп. Өйткені, жаңағы, патриархалды жүйені бір сәтте өзгерту оңай емес қой. Ол мүмкін де емес. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑ы ы йекеуін д'істеді ↓/// ↑менің уойымша/ бізге де сол керек↓/// ↑жұртш̆ылықт'ағартұумен д'айналысұу керек↓/// ↑йекінші жағынан/ шын мәнінде заң алдында ͡б̊арлығы ͡б̊ірдей деген қағыйда қағыйдағ'айналұу керек// және заңдардың уөздері де сапалы ͡б̊олұу керек↓/// ↑йенді жаңадан міне/ парламент мәжілісі жасақталды↓/// ↑әрійне м м айтып жатырмын// көтеріп жатырмын деген әңгіме ͡б̊ір ͡б̊асқа↓/// ↑айтылұу керек// көтерілүу керек↓/// ↑уол да керек// бірақ бізге сапалы заңдар керек↓/// ↑үміттенеміз↓/// ↑әрійне↓/// ↑үмітčіз шайтан дейді ғой↓/// ↑сізге көп көп ырахмет↓/// ↑келер қонаққа йегер уойымда жүрген мынандай бір сұрағым болса десеңіз// сол сұрақты қалдырып кетčеңіз ͡б̊олад↓/// ↑адрессіз↓/// ↑адрессіз ійә↓/// ↑жаңа сізг'айттым ғой/ асхат↓/// ↑менің ы ы назарымда жүретін сұрақ көп қой↓/// ↑бірақ бірнеше тақырыптар ͡б̊ар// м м қатты мені ұуайымдататын↓/// ↑соның біреуі тұрмыстық зорлық зомбылық↓/// |
↑ы ы йекеуүн д'істеді ↓/// ↑менің уойұмша/ бізге де сол ͡герек↓/// ↑жұртш̆ұлұқт'ағартұумөн д'айналысұу керек↓/// ↑йекінші жағынан/ шын мәнінде заң алдында ͡б̊арлығы ͡б̊ірдей дегең ͡ ғағыйда ͡ғағыйдағ'айналұу керек// және заңдардың уөздөрү де сапалы ͡б̊олұу ͡герек↓/// ↑йенді жаңадан міне/ парламент мәжілісі жасақталды↓/// ↑әрійне м м айтыб̊ жатырмын// көтөрүб̊ жатырмын деген әңгіме ͡б̊ір ͡б̊асқа↓/// ↑айтылұу ͡герек// көтөрүлүу ͡герек↓/// ↑уол да ͡герек// бірақ ͡пізге сапалы заңдар ͡герек↓/// ↑үмүттөнеміз↓/// ↑әрійне↓/// ↑үмүтčүш шайтан дейді ғой↓/// ↑сізге ͡гөп көп ырахмет↓/// ↑келер ͡ғонаққа йегер уойұмда жүргөн мынандай бір сұрағым болса десеңіз// сол сұрақты қалдырып кетčеңіз ͡б̊олад↓/// ↑адрессіз↓/// ↑адрессіз ійә↓/// ↑жаңа сізг'айттым ғой/ асхат↓/// ↑менің ы ы назарымда жүрөтүн сұрақ көп қой↓/// ↑бірақ ͡пірнеше тақырыптар ͡б̊ар// м м қатты мені ұуайымдататын↓/// ↑сонұң біреуү тұрмұстұқ зорлұқ зомбұлұқ↓/// |
- Ы-ы екеуін де істеді. Менің ойымша, бізге де сол керек. Жұртшылықты ағартумен де айналысу керек. Екінші жағынан, шын мәнінде, заң алдында барлығы бірдей деген қағида қағидаға айналу керек және заңдардың өздері де сапалы болу керек. Енді жаңадан, міне, Парламент Мәжілісі жасақталды. Әрине, м-м айтып жатырмын, көтеріп жатырмын деген әңгіме - бір басқа. Айтылу керек, көтерілу керек. Ол да керек, бірақ бізге сапалы заңдар керек.
- Үміттенеміз.
- Әрине.
- Үмітсіз шайтан дейді ғой. Сізге көп-көп рахмет! Келер қонаққа, егер ойымда жүрген мынандай бір сұрағым болса десеңіз, сол сұрақты қалдырып кетсеңіз болад. Адрессіз.
- Адрессіз, иә. Жаңа сізге айттым ғой, Асхат. Менің ы-ы назарымда жүретін сұрақ көп қой. Бірақ бірнеше тақырыптар бар, м-м қатты мені уайымдататын. Соның біреуі - тұрмыстық зорлық-зомбылық. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑біз астанада уотұрып айта ͡б̊ерүуіміз мүмкін/ ійә↓/// ↑бірақ біз жер жердегі ы ы уоқыйғаларды/ сол сол жердегі м м тағы да постановка вопроса дейді ғой// соның қалай болып жатқанын уонш'үңілмейміз ↓/// ↑соның түб̊үне ы ы жетіп үңілүуіміз керек деп уойлаймын↓/// ↑аналійздер жасау керек// соған сәйкес әрекеттер деген сыйақты↓/// ↑менің сұрағым былай// тұрмыстық зорлық зомбылықты жойұу үшін бірінші кезекте н'істеген керек↓/// ↑заңдарды қатайтұу керек пе↓/// ↑әлд'ағартұушылықпен / ағартұушылыққа ͡б̊асымдық берүу керек пе↓/// ↑әлд'ауыл ауылд'аралап // дәріс уоқұу керек пе↓/// ↑н'істеу керек↓/// ↑уөте уөзекті мәселе және жақ̊сы сұрақ↓/// ↑сұрағыңызды қойамыз қонақтарға↓/// ↑көп көп ырахмет/ келгеніңізге↓/// ↑жақ̊сы↓/// ↑ісіңізге таб̊ыс тілейміз↓/// ↑ырахмет↓/// ↑сіздерге де сәттілік↓/// ↑м м эфійрлеріңіздің біразын көрдім↓/// ↑м м айтып уотырмын ғой// бірінші кезект'андай агресійасыз/ шынай'әңгіме ↓/// ↑жалғастырыңыздар↓/// |
↑біз астанада уотұрұб̊ ͡айта ͡б̊ерүуүмүз мүмкүн/ ійә↓/// ↑бірақ ͡піж жер жердегі ы ы уоқұйғаларды/ сол сол жердегі м м тағы да постановка вопроса дейді ғой// сонұң ͡ғалай болұб̊ жатқанын уонш'үңүлмөйміз ↓/// ↑сонұң түб̊үнө ы ы жетіб̊ ͡үңүлүуүмүз ͡герек деп уойлаймын↓/// ↑аналыйздер жасау ͡герек// соған сәйкес әрекеттер деген сыйақты↓/// ↑менің сұрағым былай// тұрмұстұқ зорлұқ зомбұлұқты жойұу үшүн бірінші ͡гезекте н'істеген керек↓/// ↑заңдарды қатайтұу ͡герек пе↓/// ↑әлд'ағартұушұлұқпөн / ағартұушұлұққа ͡б̊асымдық ͡перүу ͡герек пе↓/// ↑әлд'ауұл ауұлд'аралап // дәріс уоқұу ͡герек пе↓/// ↑н'істеу керек↓/// ↑уөтө уөзөктү мәселе және жақ̊сы сұрақ↓/// ↑сұрағыңызды қойамыз ͡ғонақтарға↓/// ↑көп көп ырахмет/ келгеніңізге↓/// ↑жақ̊сы↓/// ↑ісіңізге таб̊ыс тілейміз↓/// ↑ырахмет↓/// ↑сіздерге де сәттілік↓/// ↑м м эфійрлеріңіздің біразың ͡ гөрдүм↓/// ↑м м айтып уотұрмұн ғой// бірінші ͡гезект'андай агресійәсыз/ шынай'әңгіме ↓/// ↑жалғастырыңыздар↓/// |
- Біз Астанада отырып, айта беруіміз мүмкін, иә. Бірақ біз жер-жердегі ы-ы оқиғаларды, сол-сол жердегі м-м тағы да постановка вопроса дейді ғой, соның қалай болып жатқанын онша үңілмейміз. Соның түбіне ы-ы жетіп үңілуіміз керек деп ойлаймын. Анализдер жасау керек, соған сәйкес әрекеттер деген сияқты. Менің сұрағым былай: Тұрмыстық зорлық-зомбылықты жою үшін бірінші кезекте не істеген керек? Заңдарды қатайту керек пе? Әлде ағартушылықпен, ағартушылыққа басымдық беру керек пе? Әлде ауыл-ауылды аралап, дәріс оқу керек пе? Не істеу керек?
- Өте өзекті мәселе және жақсы сұрақ. Сұрағыңызды қоямыз, қонақтарға. Көп-көп рахмет, келгеніңізге!
- Жақсы.
- Ісіңізге табыс тілейміз.
- Рахмет! Сіздерге де сәттілік! М-м эфирлеріңіздің біразын көрдім. М-м айтып отырмын ғой, бірінші кезекте - андай агрессиясыз, шынайы әңгіме. Жалғастырыңыздар. |
Жайна Сламбек
|
▶
|
↑ырахмет↓/// ↑сізден мұндай сөз йестүу// бізг'үлкен шаб̊ыт čыйлайды↓/// ↑біз үшін үлкен мәртеб̊е// және зор құуаныш/ алғысымызды ͡б̊ілдіреміз↓/// ↑бүгін бізде қонақта ͡б̊олған белгілі тележүурналійс// хаб̊ар телеарнасының дійректоры жайна сламбек↓/// |
↑ырахмет↓/// ↑сізден мұндай сөз йестүу// бізг'үлкөн шаб̊ыт čыйлайды↓/// ↑біз үшүн үлкөн мәртеб̊е// және зор ͡ғұуаныш/ алғысымызды ͡б̊ілдіреміз↓/// ↑бүгүм бізде қонақта ͡б̊олғам белгілі тележүурналыйс// хаб̊ар телеарнасының дійректорұ жайна сламбек↓/// |
- Рахмет! Сізден мұндай сөз есту - бізге үлкен шабыт сыйлайды. Біз үшін үлкен мәртебе және зор қуаныш, алғысымызды білдіреміз. Бүгін бізде қонақта болған белгілі тележурналист, “Хабар” телеарнасының директоры Жайна Сламбек.
|
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ жақ̊сылық үшкемпіров → мың тоғыз жүз йелүу бірінші жылы тұуғанмын ↓ /// ↑ спортты уөте жақ̊сы көрдім → // бала кезімде ↓ /// ↑ бірақ соның шыңына шыққаныма // мен → // әрійне → // құуанамын ↓ /// ым : м ↑ әлемнің // олимпиада // чемпійоны болдым ↓ /// ↑ әлем кубогінің ійегері болды:м → // уосы күрестен // қазақ̊ыстанның йеңбек йері атанды:м ↓/// ↑ уосының бәрі → // бәрлығы жастарға // үлгі болады деп уойлайм ↓ /// ↑ йенді / менің артымнан / жастар да / уосы менің атағыма → // даңқыма → // соған қосыла уотырып → // менен де // асса йекен деп тілеймін ↓ /// |
- ↑ жақ̊сылығ үшкөмпүров →// бір мың тоғұжжүз йелүу ͡б̊ірінші жылы тұуғаммын ↓ /// ↑ спорттұ уөтө жақ̊сы ͡гөрдүм → // бала ͡гезімде ↓ /// ↑ бірақ̊ сонұң шыңына шыққаныма / мен → // әрійне → // құуанамұн ↓ /// ↑ әлемнің // олұймпұйаданың // чемпійонұ ͡б̊олдұм ↓ /// ↑ әлем ͡гұуб̊огінің ійегері ͡б̊олдұм ↓ /// ↑ ұуосұ ͡гүрөстөн // қазақ̊ыстанның йеңбек йер'атандым ↓ /// ↑ ұосұнұң бәрі // барлығы жастарға / үлгү ͡б̊олады͡ деп͡ уойлаймын ↓ /// ↑ йенді // менің артымнан // жастар͡ да / уосұ менің атағыма →// даңқыма → // соғаң ғосұла͡ уотұрұп → // менен͡ де → // асса͡ йекен͡ деп͡ тілеймін ↓ /// |
Жақсылық Үшкемпіров 1951 жылы туғанмын. Спортты өте жақсы көрдім, бала кезімде. Бірақ соның шыңына шыққаныма мен, әрине, қуанамын. Әлемнің Олимпиада чемпионы болдым. Әлем кубогінің иегері болдым, осы күрестен, Қазақстанның Еңбек ері атандым. Осының бәрі, барлығы жастарға үлгі болады деп ойлаймын. Енді менің артымнан жастар да осы менің атағыма, даңқыма, соған қосыла отырып, менен де асса екен деп тілеймін. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ сәлеметс̆іздер ↑ /// ↑ бүгін мен → // бір жағдай болды ↓ /// ↑ әпкем қайтыс боп кетті ↓/// ↑ таразда йеді // қазыр ғана йестідім ↓ /// |
↑ сәлеметč̆іздер ↑ /// ↑ бүгүн менде // бір жағдай болдұ ↓ /// ↑ әпкем қайтыс ͡полұп͡ кетті // таразда йеді // қазыр͡ ғана йестідім ↓ /// |
Сәлеметсіздер! Бүгін мен, бір жағдай болды. Әпкем қайтыс болып кетті. Таразда еді, қазір ғана естідім. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ қай жылы соқтым // басым істемей қалды үуже ↓/// ↑ тух ↑/// ↑ алматы уоблысының // мыңбаев ауылдық уокругінің // ортасында тұрмыз ↓ /// ↑ уосы → // спорт кешені // ашылғалы уон жылдан аса // ыуақыт болды ↓ /// ↑ қазыр йекі жүзден аса бала // уосында // спортпен айналысып атыр ↓ /// ↑ бүкіл ауылдың балаларының бәрі ↓ /// ↑ сондықтан да мен құуаныштымын → // уосы жасаған тірлігіме → // уосы ұрпақ үшін → // уөзім сійақты → // уосы ауылдан әлемнің алимпиада чемпійоны шық̊са деп // тілеймін алладан ↓ /// ↑ бәріміз аман болайық // йеліміз аман → // жұртымыз тыныш болсын ↓ /// ↑ ал йенді // кірейік ішке → // көрсөтейік → // жүрүңүздер ↓ /// |
↑ қай жылы соқтұм → // басым істемей͡ қалды ұуже ↓ /// ↑ тұух ↓ /// ↑ алматы уоблұсұнұң / мыңбаев ауұлдұқ уокрүугүнүң // уортасында тұрмұз ↓ /// ↑ уосұ→ // спорт кешені / ашылғалы уон жылдан аса / ұуақыт болдұ ↓ /// ↑ қазыр екіжүзден аса бала / уосұнда / спортпен айналысып ͡ жатыр ↓ /// ↑ бүкүл ауұлдұң балаларының бәрі ↓ /// ↑ сондұқтан͡ да мен құуанұштұмұн // уосұ жасаған тірлігіме // уосұ ұрпақ үшүн ↓ /// ↑ уөзүм сыйақты // уосұ ауұлдан әлемнің алимпиада чемпионы шық̊са͡ деп // тілеймін алладан ↓ /// ↑ бәріміз аман болайық ↑ /// ↑ йеліміз аман → // жұртұмұз тыныш болсұн ↓ /// ↑ ал енді // кірейік ішке → // көрсөтейік → // жүрүңүздер ↓ /// |
Қай жылы соқтым, басым істемей қалды уже. Тух! Алматы облысының Мыңбаев ауылдық округінің ортасында тұрмыз. Осы спорт кешені ашылғалы он жылдан аса уақыт болды. Қазір екі жүзден аса бала осында спортпен айналысып жатыр. Бүкіл ауылдың балаларының бәрі. Сондықтан да мен қуаныштымын, осы жасаған тірлігіме, осы ұрпақ үшін. Өзім сияқты осы ауылдан әлемнің олимпиада чемпионы шықса деп тілеймін Алладан. Бәріміз аман болайық! Еліміз аман, жұртымыз тыныш болсын. Ал енді кірейік ішке, көрсетейік, жүріңіздер. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ әлем кубогы дейді ↓ /// ↑ венгрйа / сексен йекінші жылы // мынау менің / бапкерлерім // мынау / дәулет / тұрлыханов // менен кейін шыққан // азамат // ізбасарым менің ↓ /// ↑ мынау менің // мінекій / әжем / қолында уөскем // әжемнің қолында ↓ /// ↑ әкем - шешем → // марқұмдар → // мінекій мында → // барлық жеңгелерім тұр ↓ /// ↑ мынау менің жаңағы әпкем → // ааа:а ійманды болғыр↓ /// ↑ міне → // қарындасым бар → // мынау мен / жас кезіміздегі ↓ /// ↑ менің немерелерім // мінекій → // мына жерде йенді → // уолимпиададан соң кездесүулер↓/// ↑ мінекій / барлығы мынау йенді менің спорттық уөмірбайанымғой ↓ /// |
↑ әлем ͡гұуб̊огұ дейді ↓ /// ↑ веңгрйа / сек̊сен йекінші жылы // мынау менің → // бапкерлерім → // мынау / дәулөт / тұрлұханов ↓ /// ↑ менең͡ гейін шыққан // азамат // ізб̊асарым менің ↓ /// ↑ мынау менің → // мінекій → // әжем ↓ /// ↑ қолұнда уөскөм → // әжемнің ͡ғолұнда ↓ /// ↑ әкем-шешем → // марқұмдар // мінекій → // мұнда // барлығ жеңгелерім тұр ↓ /// ↑ мынау менің жаңағ'әпкем → // ааа:а ыйманды ͡б̊олғұр ↓ /// ↑ міне → // қарындасым бар → // мынау мен // жас кезіміздегі ↓ /// ↑ менің немерелерім / мінекій → // мына жерде йенді → // олұймпұйададан ͡ соң ͡гездесүулөр мінекій // барлығы ↓ /// ↑ мынау йенді менің спорттұқ уөмүрб̊айанымғой ↓ /// |
Әлем кубогі дейді. Белгілі 82-ші жылы мынау менің, бапкерлерім, мынау Дәулет Тұрлыханов. Менен кейін шыққан азамат ізбасарым менің. Мынау менің, мінеки, әжем. Қолында өскем, әжемнің қолында. Әкем- шешем, мінеки, мында барлық жеңгелерім тұр. Мынау менің жаңағы әпкем, аааа иманды болғыр. Міне, қарындасым бар, мынау мен жас кезіміздегі. Менің немерелерім мінеки, мына жерде енді, олимпиададан соң кездесулер. Мінеки, барлығы мынау енді менің спорттық өмірбаяным ғой. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ мына алпыс сегізінші жылдан бастап күреспен шұғылданғанмын ↓ /// ↑ксро-ның уеңбек сіңірген спорт шебері → // сексенінші жылы алғаммын ↓ /// ↑ ал спротшылар арасындағы ксро-ның тоғыз дүркін чемпійоны боппын ↓ /// ↑ міне → // институттардың арасындағы // уекі мәрте топ жарыппы:н ↓ /// ↑ алты дүркін жүлдегері болыппы:н ↓ /// ↑ ксро чемпионатының → // сөйтіп уосындай кете беред ↓ /// ↑ поддубный міне → // бәрінен де ірі // қалған жарыстардың уотыз жеті дүркін чемпійоны болұппын ↓ /// ↑ уоның бәрін айтұу уоңай болғанымен → // йенді үлкен йеңбек керек қой ↓ /// |
↑ мын'алпыс сегізінші жылдам бастап күрөспөн шұғұлдаңғаммын ↓ /// ↑ ксро-нұң йеңбек̊ сіңірген спорт ш̆еб̊ері → // сек̊сенінші жыл'алғаммын ↓ /// ↑ ал сыпортш̆ұлар арасындағы ͡гсро-нұң тоғұз дүркүн чемпійонұ ͡б̊олұппұн ↓ /// ↑ міне → // іинститұуттардың арасындағы йекі мәрте тоб̊ жарыппын ↓ /// ↑ алты дүркүн жүлдөгөрү ͡б̊олұппұн↓ /// ↑ ксро чемпійонатының → // сөйтүп уосұндай гете ͡б̊ереді ↓ /// ↑ поддұубный міне → // бәрінен͡ д'ірі / қалған жарыстардың уотұжжеті дүркүн чемпійонұ ͡б̊олұппұн ↓ /// ↑ бұнұң бәрін айтұу уоңай болғанымен → // йенд'үлкөн йеңбек͡ керек͡ қой ↓ /// |
Мына 68-ші жылдан бастап күреспен шұғылданғанмын. КСРО-ның еңбек сіңірген спорт шебері, 80-ші жылы алғанмын. Ал спортшылар арасындағы КСРО-ның тоғыз дүркін чемпионы боппын. Міне, институттардың арасындағы екі мәрте топ жарыппын. Алты дүркін жүлдегері болыппын. КСРО чемпионатының, сөйтіп осындай кете береді. Поддубный міне, бәрінен де ірі қалған жарыстардың отыз жеті дүркін чемпионы болыппын. Бұның бәрін айту оңай болғанымен, енді үлкен еңбек керек қой. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ құрама // уон жылдай болдым ғой → // құрама командада ↓ /// ↑ сол менің // жаңағы → // шыдамдылығым ғой ↓ /// ↑ сондықтан да / жаңағы терпелійвый жақ̊сылық деп // айтатыны сол // жак деп айтады ғой / морыстар ↓ /// ↑ уосы үшін талай // сөз де йестідік → // қаншама // мын жерде бәрі қаншама қоқыс жатқан → // қаншама камаз // жаңағы // қоқыстарды шығардық қой // уош жерден ↓ /// |
↑ құрама // уон жылдай болдұм ͡ ғой // құрама ͡гомандада ↓ /// ↑ сол менің // жаңағы // шыдамдылығымғой ↓ /// ↑ сондұқтан͡ да // жаңағы терпелійвый жақ̊сылығ ͡деб̊ ͡айтатыны сол ↓ /// ↑ жак деб̊ ͡айтады ͡ ғой // уорұстар ↓ /// ↑ уос'үшүн талай // сөз͡ де йестідік // қаншама // мыңжерде ͡б̊әрі ͡ғаншама ͡ғоқұш шатқан // қаншама ͡гамаз // жаңағы / қоқұстардұ шығардық͡ ғой // уосұ жерден ↓ /// |
Құрама он жылдай болдым ғой, құрама командада. Сол менің жаңағы, шыдамдылығым ғой. Сондықтан да жаңағы «терпеливый Жақсылық» деп айтатыны сол. «Жак» деп айтады ғой орыстар. Осы үшін талай сөз де естідік, қаншама мына жердің бәрі қаншама қоқыс жатқан, қаншама камаз жаңағы қоқыстарды шығардық қой осы жерден. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ со ͡ кезде мынаның алдын мына / қаншама еңбек / мынаның бәрі істелінген ↓/// ↑ уосы жасаған кезде → // біраз анау ійнституттың // азаматтары келіп → // ақ̊сақалдары уой // мынаны бүлдірдің сен // анау -мынау деп ↓ /// ↑ мен айттым → // мен ұрпақ үшін істеп жатқан нәрсем ғой деп ↓ /// ↑ бірақ қазыр солар // әрқайсысы немерелерін әкеліп → // уосында уотырады ↓ /// ↑ байағыда маған сенбеп йедіңіздер → // қазыр қандай әнекій → // сол ұрпақ үшін істелген тірлік қой йенді ↓ /// |
↑ сол͡ гезде мынаның алдын мына / қаншама йеңбек / мынаның бәр'істеліңген ↓ /// ↑ уосұ жасағаң ͡ гезде → // біраз ана инститұуттұң \\ азаматтары͡ геліп → // ақ̊сақалдары ұуой / мынаны ͡б̊үлдүрдүң сен / анау / мынау деп ↓ /// ↑ мен айттым → // мен ұрпағ үшүн істеп͡ жатқан нәрсем ͡ ғой деп ↓ /// ↑ бірақ қазыр солар / әрғайсысы немерелерін әкеліп → // уосұнда уотұрады ↓ /// ↑ байағыда маған сембеп йедіңіздер → // қазыр ғандай әнекій → // сол ұрпағ үшүн істелген тірлік ͡ қой йенді ↓ /// |
Сол кезде мынаның алдын мына қаншама еңбек мынаның бәрі істелінген. Осы жасаған кезде, біраз анау институттың азаматтары келіп, ақсақалдары «ой мынаны бүлдірдің сен анау-мынау» деп. Мен айттым, мен ұрпақ үшін істеп жатқан нәрсем ғой» деп. Бірақ қазір солар әрқайсысы немерелерін әкеліп, осында отырады. «Баяғыда маған сенбеп едіңіздер, қазір қандай әнеки», сол ұрпақ үшін істелген тірлік қой енді. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ бері келіңдер ↓ /// ↑ уойнаңдар → // бірге жүріңдер → // күресіңдер ↓ /// ↑ мен күреспен айналысқам ↓ /// ↑ міне қазір уөздерің жыйналып → // не ғып жатс̆ыңдар ↓ /// ↑ қандай тамаша // міне біздің ауылдың // баллары ↓ /// ↑ ай // маладес // қалай жақ̊сы ма → // бәрі ↑ /// ↑ мінеки қазыр уосында // біздің // балларымыз // уосы жерде дайындалады ↓ /// ↑ бір ұлымыз → // жаңағы // азійа // біріншілігінде // чемпійон болды ↓ /// ↑ міне → // уон жылдың ішінде // шыққан түлектер↓ /// ↑ сондықтан да // мен құуаныштымын ↓ /// ↑ уосылай шыға береді → // йекі жүзден аса // баллар әртүрлі немен айналысады ғой йенді → // күреспен → // бок̊ыспен ↓ /// ↑ күрестің // төрт түрі бар бұл жерде ↓ /// ↑ барлығы да бар ↓ /// |
↑ бері ͡геліңдер ↑/// ↑ уойнаңдар → // бірге жүрүңдөр → // күрөсүңдөр ↓ /// ↑ мең гүрөспөн айналысқам ↓ /// ↑ міне қазыр уөздөрүң жыйналып → // не ғыб̊ жатč̆ыңдар ↓ /// ↑ қандай тамаша → // міне ͡б̊іздің ауұлдұң балалары ↓ /// ↑ әй // маладес // қалай // жақ̊сы ͡ ма → // бәрі ↑ /// ↑ мінекій ғазыр уосұнда // біздің // балларымыз // уосұ ͡ жерде дайындалады ↓ /// ↑ бір ұлұмұз // жаңағы / азійа ͡б̊іріншілігінде / чемпійом болдұ ↓ /// ↑ міне → // уон жылдың ішінде шыққан түлөктөр ↓ /// ↑ сондұқтан͡ да / мең ͡ ғұуаныштымын ↓ /// ↑ уосұлай шыға ͡б̊ереді → // йекіжүздөн͡ аса / баллар әртүрлү немен айналысады ͡ ғой йенді → // күрөспөн → // бок̊ыспен ↓ /// ↑ күрөстүң / төрт түрү ͡б̊ар ͡б̊ұл жерде // барлығы͡ да ͡б̊ар ↓ /// |
Бері келіңдер. Ойнаңдар, бірге жүріңдер, күресіңдер. Мен күреспен айналысқам. Міне қазір өздерің жиналып, неағып жатсыңдар. Қандай тамаша, міне біздің ауылдың баллары. Ай маладес қалай жақсы ма, бәрі? Мінеки қазір осында біздің балларымыз осы жерде дайындалады. Бір ұлымыз, жаңағы Азия біріншілігінде чемпион болды. Міне, он жылдың ішінде шыққан түлектер. Сондықтан да мен қуаныштымын. Осылай шыға береді, екі жүзден аса баллар әртүрлі немен айналысады ғой енді, күреспен, бокспен. Күрестің төрт түрі бар бұл жерде. Барлығы да бар. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ мен // уоліймдиада чемпійоны болғалы // қырық жыл болыпты ↓ /// ↑ йенді қырық жылдан бері // әлі бір қазақтың // баласы барлық күрестің түрінен болмай атыр да // соған кейде мен уойнап айтам → // әй → // жігіттер → // сендерге не болған ↓ /// ↑ йегеменді йел / тәуелсіз мемлекетпіз → // байағыда біз / савет одағы құрама командасына кіріудің уөзі қыйын болған ↓ /// ↑ уоның үстіне уодан жеңүу → // уодан да қыйын болған ↓ /// ↑ соның // өзінде де // бардық қой // біз // уосы мен жыйырма тоғыз жасымда бардым // уоліймпиада чемпійоны болды:м // уотыз жасымда / әлем чемпійоны болды:м // |
↑ мен // уолұймпұйада чемпійонұ ͡б̊олғалы // қырығ жыл болұптұ ↓ /// ↑ йенді // қырығ жылдам бері // әлі // бір ғазақтың баласы // барлық күрөстүң түрүнөн // болмай ͡ атыр͡ да ↓ /// ↑ соған͡ кейде мен // уойнап ͡ айтам → // әй → // жігіттер // сендерге не ͡б̊олған ↓ /// ↑ йегеменді йел // тәуөлсүз мемілекетпіз → // байағыда ͡б̊із // совет уодағы құрама // командасына ͡гірүудүң уөзү // қыйым болған ↓ /// ↑ уонұң үстүнө // уодан жеңүу → // уодан͡ да ͡ғыйым болған ↓ /// ↑ сонұң уөзүндө͡ де // бардыққой біз ↓ /// ↑ уосұ мен жыйырма тоғұж жасымда ͡б̊ардым ↓ /// ↑ уолұймпұйада чемпійонұ ͡б̊олдұм ↓ /// ↑ уотұж жасымда // әлем чемпійонұ ͡б̊олдұм ↓ /// |
Мен олимдиада чемпионы болғалы қырық жыл болыпты. Енді қырық жылдан бері әлі бір қазақтың баласы барлық күрестің түрінен болмай жатыр да. Соған кейде мен ойнап айтам, «Әй, жігіттер, сендерге не болған. Егеменді ел тәуелсіз мемлекетпіз, баяғыда біз совет одағы құрама командасына кірудің өзі қиын болған. Оның үстіне одан жеңу, одан да қиын болған. Соның өзінде де бардық қой біз. Осы мен жиырма тоғыз жасымда бардым. Олимпиада чемпионы болдым. Отыз жасымда әлем чемпионы болдым. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ уотыз бір жасымда // әлем кубогінің ійегері болды:м ↓ /// ↑ намыс та керек → // бәрі де керек қой йенді ↓ /// ↑ бап та керек → // бақ та керек ↓ /// ↑ соның бәрі бірдей келсе әлі → // мен үміт үзбеймін ↓ /// ↑ үміт күтемін мен // жастардан → // әлі талай әлемнің уоліймпійада чемпійондары шығады деп уойлайм ↓/// ↑ бұрынғы // кезең мен қазіргі кезеңді салыстырұуға болмайдығой ↓ /// ↑ ауылда йешнәрсе болған жоққой → // мәденійет үйі болған // кішкентай → // соның ішінде // қазақ̊ша күреспен күрестік → // кілем жоқ → // уосы көкалда күрестік → // ауылда // қазыр енді // құдайға шүкір // йегеменді йел // тәуелсіз мемлекет болдық ↓ /// |
↑ уотұз ͡б̊ір жасымда // әлем ͡гұуб̊огүнүң ійегері ͡б̊олдұм ↓ /// ↑ намыс͡ та͡ керек → // бәрі͡ де͡ герекқой // йенді ↓ /// ↑ бап͡ та͡ герек // бақ͡ та͡ герек → // сонұң бәрі ͡б̊ірдей // келс'әлі → // мен үмүт үзб̊өймүн // үмүт күтөмүн мен // жастардан → // әлі талай әлемнің уолимпұйада чемпійондары // шығады деп уойлайм ↓ /// ↑ бұрұңғұ͡ кезең мен // қазыргі͡ кезеңді салыстырұуға // болмайды͡ ғой ↓ /// ↑ ауұлда йешнәрсе ͡б̊олған͡ жоқ қой → // мәденійет үйү ͡б̊олған // кішкентай // сонұң ішінде // қазақ̊ша ͡гүрөспөң гүрөстүк → // кілем жоқ → // уосұ ͡гөгалда ͡гүрөстүк → // ауұлда ↓ /// ↑ қазыр йенді // құдайға шүкүр // йегеменді йел // тәуөлсүз мемлекет полдұқ ↓ /// |
Отыз бір жасымда әлем кубогінің иегері болдым. Намыс та керек, бәрі де керек қой енді. Бап та керек, бақ та керек. Соның бәрі бірдей келсе әлі, мен үміт үзбеймін. Үміт күтемін мен жастардан, әлі талай әлемнің олимпиада чемпиондары шығады деп ойлаймын. Бұрынғы кезең мен қазіргі кезеңді салыстыруға болмайды ғой. Ауылда ешнәрсе болған жоқ қой, мәдениет үйі болған кішкентай, соның ішінде қазақша күреспен күрестік, кілем жоқ, осы көкалда күрестік, ауылда. Қазір енді Құдайға шүкір егеменді ел тәуелсіз мемлекет болдық. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ қазыр міне // жастарға қаншама // жағдай жасалынып атыр ↓ /// ↑ бабаларымыздың арманы // ұрпағым йертең жақ̊сы болып // йегеменді йел болса йекен // тәуелсіз мемлекет болса йекен деп → // міне // сол арманға жетті ↓ /// ↑ уөзіміздің ұлтымызды сүйе білүуіміз керек → // тілімізді → // дінімізді → // сол бабаларымыздың істеген ісін // істеуіміз керек қой ↓ /// ↑ уолар да // қыйын замандарда уосұ // өзінің тілі мен // дінін сақтадығой ↓ /// ↑ сол сійақты // біз де // сақтай білүуіміз керек // қазақый болұуымыз керек ↓ /// |
↑ қазыр міне // жастарға ͡ғаншама // жағдай жасалынып͡ жатыр ↓ /// ↑ баб̊аларымыздың арманы // ұрпағұм йертең // жақ̊сы ͡б̊олұп → // йегеменді йел // болса йекен ↓ /// ↑ тәуөлсүз мемлекет // болса йекен деп → // міне → // сол армаңға жеттік ↓ /// ↑ уөзүмүздүң ұлтұмұздұ // сүйө ͡б̊ілүуүмүз͡ керек → // тілімізді → // дінімізді → // сол баб̊аларымыздың істеген ісін // істеуүмүз герек ͡ қой ↓ /// ↑ уолар͡ да ͡ғыйын замандарда // уосұ уөзүнүң тілі мен // дінін сақтады͡ ғой↓ /// ↑ сол сыйақты // біз͡ де // сақтай білүуүмүз͡ керек ↓ /// ↑ қазақій болұуұмұз͡ керек ↓ /// |
Қазір міне жастарға қаншама жағдай жасалынып жатыр. Бабаларымыздың арманы «ұрпағым ертең жақсы болып, Егеменді ел болса екен. Тәуелсіз мемлекет болса екен» деп, міне, сол арманға жеттік. Өзіміздің ұлтымызды сүйе білуіміз керек, тілімізді, дінімізді, сол бабаларымыздың істеген ісін істеуіміз керек қой. Олар да қиын замандарда осы өзінің тілі мен дінін сақтады ғой. Сол сияқты біз де сақтай білуіміз керек. Қазақи болуымыз керек. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ тоқ̊сан бірінші жылы жарійаладығой тәуелсіздігімізді ↓ /// ↑ сол ͡ кезде құуанғанын көрсеңіз → // йелдің құуанғанын көрсеңіз → // біз бақытты болдық қой ↓ /// ↑ сол ͡ кезде нан да жоқ → // тамақ ͡ та жоқ алып бара жатқан → // тоқсан бірінші жылы → // сол қыйыншылықтан ͡ да уөттікқой ↓ /// ↑ сондықтан ͡ да қазыргі біздің жоқ дегеніміз ұйат ͡ ақ нәрсе ↓ /// |
↑ тоқ̊сам бірінші жылы жәрійалады ғой тәуөлсүздүгүмүздү ↓ /// ↑ сол͡ кезде құуаңғаның͡ көрсөңүз → // йелдің ͡ғұуаңғаның͡ көрсөңүз → // біз ͡б̊ақытты ͡б̊олдұқ͡ қой ↓ /// ↑ сол͡ кезде нан͡ да жоқ → // тамақ͡ та жоқ → // алып пара жатқан // тоқ̊сам бірінші жылы // сол ғыйыншылықтан͡ да уөттүк͡ қой ↓ /// ↑ сондұқтан да ͡ғазыргі ͡б̊іздің жоғ ͡дегеніміз ұйат ақ нәрсе ↓ /// |
Осыдан бірнеше жыл бұрын жариялады ғой тәуелсіздігімізді. Сол кезде қуанғанын көрсеңіз, елдің қуанғанын көрсеңіз, біз бақытты болдық қой. Сол кезде нан да жоқ, тамақ та жоқ, алып бара жатқан 91-ші жылы сол қиыншылықтан да өттік қой. Сондықтан да қазіргі біздің «жоқ» дегеніміз ұят-ақ нәрсе. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ содан бері қанша жыл өтті → // бірақ // жаман болған жоқпыз → //барлық мемлекеттермен тереземіз тең болды ↓/// ↑ уоған құуанұуымыз керек ↓ /// ↑ уой адамда арман уөмірі таусылмайдығой йенді // жақ̊сылық болса → // жақ̊сы бола берсе дейді↓ /// ↑ міндетс̆ініп тұрған жоқпын // істеген істерімді ↓/// ↑ уон жетінші жылы // қазақ̊стан йеңбек йерін алар кезде ↑ йелбасына // менің бір арманым бар йеді → // айтайыншы деп айтқаным бар йеді ↓ /// |
↑ содам бері // қанша жыл уөттү → // бірақ // жамам болған жоқпұз → // барлығ мемілекеттермен // тереземіз тең болдұ ↓ /// ↑ уоғаң ғұуанұуұмұз͡ керек ↓ /// ↑ уой адамда //арман уөмүрү // таусұлмайды͡ ғой йенді // жақ̊сылық ͡полса // жақ̊сы ͡б̊ола ͡б̊ерсе дейді ↓ /// ↑ міндетč̆ініп͡ тұрғам ͡ жоқпұн // істеген істерімді ↓ /// ↑ уонжетінші жылы // қазақ̊стан йеңбек йерін алар͡ кезде // йелб̊асына → // менің бір арманым бар йеді → // айтайұншұ деб̊ ͡айтқаным бар йеді↓ /// |
Содан бері қанша жыл өтті, бірақ жаман болған жоқпыз, барлық мемлекеттермен тереземіз тең болды. Оған қуануымыз керек қой. Адамда арман өмірі таусылмайды ғой енді. Жақсылық болса, жақсы бола берсе дейді. Міндетсініп тұрған жоқпын істеген істерімді. Он жетінші жылы Қазақстан Еңбек ерін алар кезде, Елбасына «менің бір арманым бар еді, айтайыншы» деп айтқаным бар еді. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ сонд'айттым ͡ да // нұрсұлтан аға // уосы мен бір ауылды // мінеки // жасадымғой йенді балабақ̊шасын → // қолжетімді пәтерін → // мынау / спорт кешенін → // мынау несін // мешітке ͡ гөмектестім → // уодан кейін газын жүргізүуге көмектестім ↓ /// |
↑ сонд'айттым ͡ да → // нұрсұлтан аға → // ұуосұ мен / бір ауұлдұ / мінекій жасадым ͡ ғой → // йенді ͡б̊алаб̊ақ̊шасын → // қолжетімді пәтерін → // мынау спорт кешенін → // мынау несін // мешітке ͡гөмөктөстүм → // уодаң͡ гейін газын жүргүзүугө көмөктөстүм ↓ /// |
Сонда айттым да «Нұрсұлтан аға, осы мен бір ауылды мінеки жасадым ғой енді балабақшасын, қолжетімді пәтерін, мынау спорт кешенін, мынау несін мешітке көмектестім, одан кейін газын жүргізуге көмектестім. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ соның бәрін жасадық қой ͡ енді ↓ /// ↑ йенді // бір арманымды айтайыншы // сізге // архив // менің бір арманым бар // аға → // уосы // көп болса бір уосы бес мыңнан аса ауыл бар шығар → // сонда бір бес мың қазақтың жігіті / сол ауылымызды көтеріп жіберсек → // уодан басқа қандай бақыт ͡ герек ↓ /// ↑ міне мен соны уойлаймын // аға ↓/// ↑ бірігіп → // әлі талай таудан тауға жетеміз // біз ↓ /// ↑ шыңға жетеміз // аға ↑ /// |
↑ сонұң бәрін жасадық͡ қой йенді ↓ /// ↑ йенді ͡б̊ір арманымд'айтайыншы сізге // (архыйв) менің бір арманым бар // аға → // уосұ ͡гөп ͡ болса // бір уосұ ͡б̊ес мыңнан ас'ауұл бар шығар // сонда // бір ͡б̊есмың // қазақтың жігіті // сол ауұлұмұздұ ͡гөтөрүб̊ жіб̊ерсек // уодам басқа ͡ғандай бақыт͡ керек ↓ /// ↑ міне мен сонұ уойлаймын // аға↓ /// ↑ бірігіп // әлі талай таудан тауға жетеміз // біз ↓/// ↑ шыңға жетеміз // аға ↑ /// |
Соның бәрін жасадық қой енді. Енді бір арманымды айтайыншы сізге» (архив) «менің бір арманым бар аға, осы көп болса бір осы бес мыңнан аса ауыл бар шығар, сонда бір бес мың қазақтың жігіті сол ауылымызды көтеріп жіберсек, одан басқа қандай бақыт керек. Міне мен соны ойлаймын аға. Бірігіп, әлі талай таудан тауға жетеміз біз. Шыңға жетеміз аға! |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ сонда қолыңд'әкеші ͡ деп // йекеуіміз күресіп былай // уойнап → // сондай бір кезең болған↓ /// ↑ сөйтіп → // алтын жұлдызды маған таққан ↓ /// ↑ қолыңнан келсе → // жақ̊сылық істеу ͡ герек ↓ /// ↑ салындығой бәрі ͡ де → // қазыр бәрі ͡ де істеліп жатыр → // бәрінде балар ͡ бар → // уотбасылар ͡ бар ↓ /// ↑ соған құуанам йенді ↓ /// |
↑ сонда →// қолұңд'әкеші деп // йекеуүмүз гүрөсүп пылай // уойнап →// сондай бір͡ кезең болған ↓ /// ↑ сөйтүп →// алтын жұлдұздұ маған таққан ↓ /// ↑ қолұңнаң͡ гелсе // жақ̊сылығ істеу͡ керек ↓ /// ↑ салынды͡ ғой бәрі͡ де →// қазыр // бәрі͡ д'істеліп ͡ жатыр →// бәрінде ͡б̊алар ͡б̊ар →// уотпасылар ͡б̊ар ↓ /// ↑ соғаң ғұуанам йенді ↓ /// |
Сонда «қолыңды әкеші» деп екеуіміз күресіп былай ойнап, сондай бір кезең болған. Сөйтіп, «Алтын жұлдызды» маған таққан. Қолыңнан келсе, жақсылық істеу керек. Салынды ғой бәрі де, қазір бәрі де істеліп жатыр, бәрінде балалар бар, отбасылар бар. Соған қуанам енді. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ әрійне / уоңай йемес // дүнійе жыйнау да уоңай емес \\ уөте қыйынмен келедіғой бәрі де ↓/// ↑ күнү түнү шапқылаудың арқасында // йеңбектің арқасында келетін нәрсе ↓ /// ↑ сондықтан да // жыйнақы болған дұрыс қой ↓/// ↑ йелдің алдында бір кішкене болса да // істеген жақ̊сылығым шығар йенді ↓ /// ↑ соны уөнеге тұтқан →// халыққа мың да бір ырахмет ↓ ///↑ уөзіміз йегеменді йел болып // тәуелсіз мемлекет болғаннан кейін → аа: аа: ↓ /// жаңағы үлкен спортпен қоштастым ↓ /// |
↑ әрійне // уоңай йемес // дүнүйө жыйнау͡ да уоңай йемес // уөтө қыйыммең геледі͡ ғой бәрі͡ де ↓ /// ↑ күнү түнү шапқылаудұң арқасында // йеңбектің арқасында // келетін нәрсе ↓ /// ↑ сондұқтан͡ да // жыйнақы ͡б̊олған дұрұсқой ↓ /// ↑ йелдің алдында // бір ͡гішкене ͡б̊олса͡ д'істеген жақ̊сылығым шығар йенді ↓ /// ↑ сонұ // уөнөгө тұтқан халыққа мың͡ да ͡б̊ір ырахмет ↓ /// ↑ уөзүмүз йегеменді йел болұп // тәуөлсүз мемілекет полғаннаң͡ кейін // жаңағ'үлкөн сыпортпең ғоштастұм ↓ /// |
Әрине, оңай емес, дүние жинау да оңай емес, өте қиынмен келеді ғой бәрі де. Күні-түні шапқылаудың арқасында, еңбектің арқасында келетін нәрсе. Сондықтан да жинақы болған дұрыс қой. Елдің алдында бір кішкене болса да істеген жақсылығым шығар енді. Соны өнеге тұтқан халыққа мың да бір рахмет. Өзіміз егеменді ел болып, тәуелсіз мемлекет болғаннан кейін, жаңағы үлкен спортпен қоштастым. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ уон жылдай // спорт мектебін басқардым ↓/// ↑ республикалық // уосы күрестің →// уодан кейін жаңағы тоқсан бірінші жылы йегеменді мемлекет болғаннан кейін // малмен айналыссам →// қалай болад деп → // ата-бабамыздың кәсібіғой йенді → // соны жалғастырушымынғой йенді ↓ /// ↑ жүрегім ауырып →// содан йешке →// бір жүз йелу йешке алдым да →// жаңағы соның сүтін іштім →// жаңағы // дәрігерлер айтқаннан кейін ↓/// |
↑ уон жылдай сыпорт мектеб̊ім басқардым ↓ /// ↑ іреспұублұйкалық // уосұ ͡гүрөстүң →// уодаң͡ гейін жаңағы тоқ̊сам бірінші жылы йегеменді мемілекет полғаннаң͡ кейін // малмен айналыссам →// қалай болад деп →// ата-͡б̊аб̊амыздың ͡гәсіб̊і ͡ ғой йенді →// сонұ жалғастұрұушұмұн ͡ ғой йенді ↓ /// ↑ жүрөгүм ауұрұп →// содан йешкі →// бір жүз йелүу йешк'алдым ͡ да →// сонұң сүтүн іштім →// жаңағы дәрігерлер айтқаннаң͡ кейін ↓ /// |
Он жылдай спорт мектебін басқардым. Республикалық осы күрестің, одан кейін жаңағы 91-ші жылы егеменді мемлекет болғаннан кейін «малмен айналыссам, қалай болады» деп, ата-бабамыздың кәсібі ғой енді, соны жалғастырушымын ғой енді. Жүрегім ауырып, содан ешкі, бір жүз елу ешкі алдым да, соның сүтін іштім, жаңағы дәрігерлер айтқаннан кейін. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ содан жақ̊сы болғаннан кейін → // жаңағы йекі жылдан кейін бес жүз йешкі болды ↓ /// ↑ содан ары қарай басталып кеттіғой йенді ↓ /// ↑ мен уоны // уосылай болады деп уойлаған жоқпын ↓/// ↑ йенді құуанамын → // әрійне → // уоның бәрі йеңбекпен келген нәрсе йекен → // ары қарай сол // ата-баба кәсібін жалғастырып кеттімғой // сонан → // біраз ірі қараны // көбейттім // уодан кейін // жылқыны көбейттім ↓ /// |
↑ содан жақ̊сы ͡б̊олғаннаң͡ кейін → // жаңағы йекі жылдаң͡ кейім беш шүз йешкі ͡б̊олдұ ↓ /// ↑ содан // ары͡ ғарай басталып кетті ͡ ғой йенді ↓ /// ↑ мен уонұ \ уосұлай болады деп уойлағам жоқпұн ↓ /// ↑ йенді ͡ғұуанамұн → // әрійне → // уонұң бәрі йеңбекпең гелген нәрсе йекен → // ары қарай сол // ата-͡б̊аб̊а ͡гәсіб̊ін // жалғастырып кеттім ͡ ғой ↓ /// ↑ сонам біраз // іріғараны ͡гөб̊өйттүм ↓ /// ↑ уодаң͡ гейін // жылқыны ͡гөб̊̊уөйттүм↓ /// |
Содан жақсы болғаннан кейін, жаңағы екі жылдан кейін бес жүз ешкі болды. Содан ары қарай басталып кетті ғой енді. Мен оны осылай болады деп ойлаған жоқпын. Енді қуанамын, әрине, оның бәрі еңбекпен келген нәрсе екен, ары қарай сол ата-баба кәсібін жалғастырып кеттім ғой. Сонан біраз ірі қараны көбейттім. Одан кейін жылқыны көбейттім. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ бәріне де йеңбек керекқой ↓/// ↑ қай салада болса да // уоңай йемес ↓ /// ↑ қазыргі // менің мынау мал // шарұуашылығындағы // істеп жатқан тірлігім // уол аліймпійададан // ары қыйын болмаса → // бері йемес ↓ /// ↑ бірақ соған // күш салып → // жанымдағы азаматтар көмектесіп атыр ↓/// ↑ йенді // уөзіміздің мемлекетіміз көмектесіп атыр ↓ /// ↑ сондықтан да // шетелдерге // мынау → // йет уөнімдерін шығарып атырмыз // йек̊спортқа ↓ /// ↑ оның барлығы да // уоңай шаруа йемес қой ↓/// ↑ кемеңгер йемеспін → // сөзге шебер йемеспін ↓ /// |
↑ бәріне͡ де йеңбек ͡ керек ͡ қой ↓ /// ↑ қай салада ͡б̊олса͡ да // уоңай йемес ↓ /// ↑ қазыргі менің // анау мал шарұуашұлұғұндағұ // істеб̊ жатқан тірлігім ↓ /// ↑ уол уоліймпійададан ары қыйым болмаса → // бері йемес ↓ /// ↑ бірақ̊ соған // күш салұп → // жанымдағ'азаматтар көмөктөсүп͡ жатыр ↓ /// ↑ йенді / үуөзүмүздүң мемілекетіміз гөмөктөсүп͡ жатыр ↓ /// ↑ сондұқтан͡ да шетелдерге → // мынау // йет уөнүмдөрүн шығарыб̊ жатырмыз // йек̊ыспортқа ↓ /// ↑ уонұң барлығы͡ да уоңай шарұуа йемес қой ↓ /// ↑ кемеңгер йемеспін → // сөзгө шеб̊ер йемеспін↓ /// |
Бәріне де еңбек керек қой. Қай салада болса да оңай емес. Қазіргі менің анау мал шаруашылығындағы істеп жатқан тірлігім. Ол олимпиададан ары қиын болмаса, бері емес. Бірақ соған күш салып, жанымдағы азаматтар көмектесіп жатыр. Енді өзіміздің мемлекетіміз көмектесіп жатыр. Сондықтан да шетелдерге мынау, ет өнімдерін шығарып жатырмыз экспортқа. Оның барлығы да оңай шаруа емес қой. Кемеңгер емеспін, сөзге шебер емеспін. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ сол // қолдан келген нәрсені істеп → // мал бағып → // йелдің ортасында → // уөзімнің зоовед ійнстійтутта істеген / сол мамандығыммен істеп атырмынғой йенді ↓ /// ↑ мен →// ійнстійтутта уоқып жүргенде // семейде → // сол кезде // бір / бапкерлер // украійнаның // содан айтты да // давай // жақ̊сылық → // сен біздің украинаға кел ↓ /// ↑ кійевке↓/// ↑біз сені академійаға // түсірейік ↓ /// |
↑ сол // қолдаң ͡ гелген нәрсен'істеп → // мал бағып → // үелдің ұуортасұнда // үуөзүмнүң зооведійнстійтұутт'істеген // мамандығыммен істеб̊ жатырмын ͡ ғой // йенді ↓ /// ↑ мен // инститұутта уоқұб̊ жүргөндө // семейде // сол͡ гезде // бір ͡б̊апкерлер // ұукраинаның // содан айтты͡ да // давай // жақ̊сылық // сем біздің ұукраинаға ͡гел ↓ /// ↑ кійевке // біс сені //академійаға түсүрөйүк ↓ /// |
Сол қолдан келген нәрсені істеп, мал бағып, елдің ортасында өзімнің зооветинститутта істеген мамандығыммен істеп жатырмын ғой енді. Мен институтта оқып жүргенде Семейде, сол кезде бір бапкерлер Украинаның содан айтты да «давай Жақсылық, сен біздің Украинаға кел. Киевке біз сені академияға түсірейік. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ селхоз академійаға // ауысып кел // деді →// неден // семейден →// сені әлем оліймпиада // уойындарына жібереміз дед ↓ /// ↑ біздің ықпалымыз күшті дед ↓ /// ↑ содан мен // уойланып // жарайды // уойланайын // көрейін дедім ↓ /// ↑ сөйттім да // семейге барғаннан кейін →// аа:аа: // қабыш уомаровійш деген соғысқа барып келген кісі ↓ /// ↑ содан мен айттым →// уосылай // уосылай // мені шақырып жатыр ↓ /// |
↑ селғоз академійаға →// ауұсұп кел деді →// неден // семейден // сен'әлем аліймпійада уойұндарына жіб̊ереміз // деді ↓ /// ↑ біздің ықпалымыз гүштү // деді ↓ /// ↑ содан мен уойланып →// жарайды →// уойланайың гөрөйүн // дедім ↓ /// ↑ сөйттүм͡ да // семейге ͡б̊арғаннаң͡ гейін →// қаб̊ыш уомаровійч деген //соғұсқа ͡б̊арұп келгең͡ гісі ↓ /// ↑ содан // мен айттым →// уосұлай →// уосұлай →// мені шақырыб̊ жатыр ↓ /// |
Селхоз академияға ауысып кел» деді, неден Семейден «сені әлем олимпиада ойындарына жібереміз» деді. «Біздің ықпалымыз күшті» деді. Содан мен ойланып, «жарайды, ойланайын көрейін» дедім. Сөйттім да Семейге барғаннан кейін, Қабыш Омарович деген соғысқа барып келген кісі. Содан мен айттым, «осылай осылай мені шақырып жатыр. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ мен // мына жақтан // бар'алатын // түрім жоқ // қазақ̊станнан ↓ /// ↑ уол жаққа барсам → // қалай болады уөзі // соны сізбен // ақылдасайын деп келдім // дедім де ↓ /// ↑ содан кейін // маған айтады → // айнаға қарашы // уөзің дейд ↓ /// ↑ сен // кім йекеніңді білесің бе ↑// дейд ↓ /// ↑ айнаға қарадым да // қазақпын →// дедім ↓ /// ↑ атаңның // басы бар ма // уонда /деді ↓ /// |
↑ мен // мына жақтам бар'алатын // түрүм жоқ // қазақ̊станнан ↓ /// ↑ уол жаққа ͡б̊арсам → // қалай боладұ уөзү → // сонұ сізб̊ен ақылдасайын деп келдім дедім͡ де ↓ /// ↑ содаң͡ кейін маған айтады // айнаға ͡ғарашы // уөзүң дейді ↓ /// ↑ сен // кім йекеніңді // білесің͡ бе ↑// дейді ↓ /// ↑ айнаға ͡ғарадым͡ да // қазақпын дедім ↓ /// ↑ атаңның басы ͡б̊ар͡ ма // уонда деді↓ /// |
Мен мына жақтан бара алатын түрім жоқ Қазақстаннан. Ол жаққа барсам, қалай болады өзі, соны сізбен ақылдасайын деп келдім» дедім де. Содан кейін маған айтады «айнаға қарашы өзің» дейді. «Сен кім екеніңді білесің бе?» дейді. Айнаға қарадым да «Қазақпын» дедім. «Атаңның басы бар ма онда» деді. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ нең бар уол жақта → // баратын бала // былай да барады дед ↓ /// ↑ сен былай да күштісің ↓ /// ↑ уөзіңнің йеңбегіңмен барасың деді ↓ /// ↑ уөз ұлтың → // уөзің үшін керекқой ↓ /// ↑ ұлтымызды→// қайсымыз болсақ та // сүйе білүуіміз керек ↓ /// ↑ сонда ғана біз →// басқа ұлттың алды боламыз ↓ /// ↑ жастар уөсіп келе жатырғой ↓ /// ↑ ұлттық сезімі бар жастар көп ↓ /// ↑ ал йенді немерелерім → // әрійне → // уолар // ата-ата // деп уолар // қазыр көзі ашыққой // бәрінің де ↓/// |
↑ нең бар ол жақта \\\ баратын бала былай͡ да барады» деді ↓ /// ↑ сен былай͡ да күштүсүң ↓ /// ↑ өзүңнүң еңбегіңмен барасың деді ↓ /// ↑ өз ұлтұң өзүң үшүң͡ керек͡ қой ↓ /// ↑ ұлтұмұздұ қайсымыз болсақ͡ та сүйө білүуүмүз͡ керек ↓ /// ↑ сонда ғана біз басқа ұлттұң алды боламұз↓ /// ↑ жастар өсүп͡ келе жатыр͡ ғой ↓ /// ↑ ұлттұқ сезімі бар жастар көп ↓ /// ↑ ал енді немерелерім // әрійне ол ата // ата деп олар \\ қазыр көзү ашық қой бәрінің͡ де ↓ /// |
«Нең бар ол жақта, баратын бала былай да барады» деді. «Сен былай да күштісің. Өзіңнің еңбегіңмен барасың» деді. Өз ұлтың өзің үшін керек қой. Ұлтымызды қайсымыз болсақ та сүйе білуіміз керек. Сонда ғана біз басқа ұлттың алды боламыз. Жастар өсіп келе жатыр ғой. Ұлттық сезімі бар жастар көп. Ал енді немерелерім, әрине, ол «ата-ата» деп олар қазір көзі ашық қой бәрінің де. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ бәрі де // мен айтам уоқұуларыңды жақ̊сы уоқыңдар → // азамат болыңдар ↑ /// ↑ тек қана чемпійон болұу ғана йемес // мәселе ↓ /// ↑ уол // мыңнан біреу ғана тұуылуы мүмкін → // миллионнан біреу тұуылуы мүмкін ↓/// ↑ уол // қанша // күшті болсаң да // бабың жанса // бағың жанбай қалұуы мүмкін ↓ /// ↑ сондықтан да // азамат болұуғой // халқының азаматы болұу ↓ /// ↑ уосылай → // йелдің уортасында болғанға не жетс̆ін ↓ /// |
↑ бәрі͡ де // мен айтам уоқұуларұңдұ жақ̊сы уоқұңдар → // азамат полұңдар ↑ /// ↑ тек͡ ғана чемпійом болұу͡ ғана йемес // мәселе ↓ /// ↑ уол мыңнам біреу͡ ғана // тұуұлұуұ мүмкүн ↓ /// ↑ мұйллұйоннам біреу // тұуұлұуұ мүмкүн ↓ /// ↑ уол ғанша ͡гүштү ͡б̊олсаң͡ да // баб̊ың жанса // бағың жамбай ғалұуұ мүмкүн ↓ /// ↑ сондұқтан͡ да / азамат полұу ғой // халқының азаматы ͡б̊олұу↓ /// ↑ уосұлай // йелдің уортасында ͡б̊олғаңға // не жетč̆ін ↓ /// |
Бәрі де мен айтам «оқуларыңды жақсы оқыңдар, азамат болыңдар! Тек қана чемпион болу ғана емес мәселе. Ол мыңнан біреу ғана туылуы мүмкін, миллионнан біреу туылуы мүмкін. Ол қанша күшті болсаң да, бабың жанса бағың жанбай қалуы мүмкін. Сондықтан да азамат болу ғой халқының азаматы болу. Осылай елдің ортасында болғанға не жетсін. |
Жақсылық Үшкемпір
|
▶
|
↑ йешкімнен аспай // йешкімнен кем қылмай ↓/// ↑ аа:аа: қолдан келгенше / ақылымызды айтып → // істеген тірлігімізді айтып уотс̆ақ → // содан артық ақ̊сақалдық жоқ қой йенді ↓ /// ↑ қажымұқанның басына бардым ↓ /// ↑ йенді балуан шолақтың / ауылында болады ылғи → // бабаларымыздың / басына барып → // құран уоқытқам ↓ /// ↑ ы:ы: уол йенді ырымғой / сондай ↓/// ↑ ұрпақтар да сөйтіп айтып уотырады йертең бәріміз ͡ де уөмірден уөтеміз → // кетеміз ↓ /// |
↑ йешкімнен аспай // йешкімнең гем͡ қылмай ↓ /// ↑ қолдаң͡ гелгенш'ақылымызды айтып→ // істеген тірлігімізд'айтұп уотұрсақ → // содан артығ ақ̊сақалдығ жоқ қой йенді ↓/// ↑ қажымұқанның басына ͡б̊ардым ↓ /// ↑ йенді ͡б̊алұуан шолақтың ауұлұнда ͡б̊оламын ылғый → // баб̊аларымыздың басына ͡б̊арып → // құран уоқұтқам ↓ /// ↑ уол йенд'ырым ғой // сондай // ұрпақтар͡ да сөйтүб̊ ͡айтып уотұрад / йертең // бәріміз де уөмүрдөн ыы:ы уөтөмүз → // кетеміз ↓ /// |
Ешкімнен аспай ешкімнен кем қылмай. Қолдан келгенше ақылымызды айтып, істеген тірлігімізді айтып отырсақ, содан артық ақсақалдық жоқ қой енді. Қажымұқанның басына бардым. Енді Балуан Шолақтың ауылында боламын ылғи, Бабаларымыздың басына барып, құран оқытқам. Ол енді ырым ғой сондай. Ұрпақтар да сөйтіп айтып отырады ертең бәріміз де өмірден өтеміз, кетеміз. |
Жансерік Қадырбаев
|
▶
|
↑ жанағы бір жақсы сөз барғо // анаңды қанша ррет меккег'арқалап апарсаң да →// ыы : // уол кісінін алдындағы / парызыңды / уөтей алмайсың / деп ↓ /// ↑ ы ы : →// ат'ананың ыразылығы / алланың ыразылығы / дейд та ↓ /// ↑ ыы: сол сійақты / біз әйтеуір қолдан келгенше / ата'анамызд құуантұуға тырысып жүрк ↓ /// ↑ ыы : жана сұхбаттың басында айта кеттімғой / уол кісілер қанша шаршап тұрс ͡ да →// қанша әйтеуір денсаулықтары сыр беріп жатса да / уосы ата'анамыз ыы: біз деп ↓ /// ↑ балам ↓ /// ↑ балам →// балам уөмір ғой балам ↓ /// ↑ біз кейбір кезде // анау бытавухаға кіріп кетеміз да суетаға кіріп ͡ гетеміз да ұмытып ͡ гетеміз ата'анамызды ше шыныгерек ↓ /// ↑ қол босағаннан гейн // қайтып хабарласып жатамыз ↓ /// ↑ бірақта ↓ /// ↑ уол кісілер қай жерде жүрсе ͡ де // бізді уойлап жүред ͡ та ↓ /// ↑ жұмыс қарбалас болып жатса ͡ да // балам қалай йекен →// балам қалай йекен ↓ /// ↑ балам қалай йекен →// балам қалай йекен ↓ /// |
↑ жаңағы͡ б̊ір жақ̊сы сөз͡ б̊ар ͡ ғой // анаңды қанша ірет меккег'арқалап апарсаң ͡ да // уол͡ гісінің алдындағы парызыңд'өтөй алмайсың // деп↓ /// ↑ ат'ананың ыразылығы // алланың ыразылығы // дейді͡ да ↓ /// ↑ сол сыйақты // біз әйтеуүр͡ ғолдаң͡ гелгенше // ат'анамызды құуантұуға тырысыб̊ ͡ жүрмүз ↓ /// ↑ жаңа сұхбаттың басынд'айта кеттім ͡ ғой // уол ͡ гісілер ͡ ғанша шаршап тұрса͡ да →// қанш'әйтеуүр денсаулұқтары сыр ͡ б̊еріб̊ ͡ жатčа ͡ да // уос'ата'анамыз ыы :→// біз ͡ деп ↓ /// ↑ балам // балам // балам өмүр ͡ ғой балам ↓ /// ↑ біз ͡ гейб̊ір ͡ гезд'анау бытовұухаға ͡ гіріп кетеміз ͡ да сүуөтаға ͡ гіріп кетеміз͡ да // ұмұтұп кетеміз ат'анамызды ͡ ше шыны ͡ герек ↓ /// ↑ қол босағаннаң ͡ гейің͡ ғайтып хаб̊арласыб̊ ͡ жатамыз ↓ /// ↑ бірақ ͡ та ↓ /// ↑ уол ͡ гісілер͡ ғай жерде жүрсө͡ дө ͡ б̊ізд'ойлап жүрөдү ͡ да ↓ /// ↑ жұмұс қарб̊алас ͡ полұб̊ ͡ жатčа ͡ да // балам қалай йекен // балам қалай йекен ↓ /// |
Жаңағы бір жақсы сөз бар ғой «Анаңды қанша рет Меккеге арқалап апарсаң да, ол кісінің алдындағы парызыңды өтей алмайсың» деп. «Ата-анаңның разылығы, Алланың разылығы!» - дейді да. Сол сияқты біз әйтеуір қолдан келгенше, ата-анамызды қуантуға тырысып жүрік. Жаңа сұхбаттың басында айта кеттім ғой, Ол кісілер қанша шаршап тұрса да, қанша әйтеуір денсаулықтары сыр беріп жатса да осы ата-апамыз біз деп “- Балам. Балам, балам өмір ғой балам..” Біз кейбір кезде анау бытавухаға кіріп кетеміз да, суетаға кіріп кетеміз да, ұмытып кетеміз ата-анамызды ше шыны керек. Қол босағаннан кейін қайтып хабарласып жатамыз. Бірақ та.. Ол кісілер қай жерде жүрсе де бізді ойлап жүреді да. Жұмыс қарбалас болып жатса да: “Балам қалай екен, балам қалай екен? Балам қалай екен, балам қалай екен?..” |
Жұбан Молдағалиев
|
▶
|
|
|
Әрбір қазақ жазушысы өз творчествасы жөнінде сөз болғанда, бүкіл қазақ әдебиетінің табыстарына, оның өсу жолына тоқтамай кете алмайд. Әйткені, әрқайсымыздың творчестволық өміріміз бүкіл жазушылар қауымыменен, бүкіл әдеби өмірменен тығыз байланысты. Осы тұрғыдан қарағанда, мен соңғы алты-жеті жыл ішінде қазақ әдебиетінің жаңа табыстарға жетіп, биік белеске көтерілгенін зор мақтанышпен атап айтар едім. Бізде талай романдар, поэмалар, драматургиялық шығармалар, жаңа өлең кітаптары, әңгімелерменен очерктер кітаптары пайда болды. Мысалы, Мұқановтың Шоқан туралы романын, Мүсіреповтың “Көрінбей кеткен бір бейне” атты прозалық поэмасыменен жаңа әңгімелерін, Ахтановтың “Боранын”, Есенжанов пен Нұрпейісовтың трилогияларын, Әбділда, Ғалижан, Ғали, Қамит, Сырбай, Ғафу, Қадір, Сағи, Тұманбайлар поэзиясын атап айту керек. |
Жұбан Молдағалиев
|
▶
|
|
|
Менде … қадір қадырымша еңбек етіп келемін. Әрқайсымыздың жаңа бір табысқа жетуде, дем беруші күш болған осы жылдардың үлкен бір тарихи жағы бар еді. Республиканың елу жылдық мерекесі, міне осылардың барлығы бізге, қадам қайраткерлеріне шабыт берді, рух берді, дем берді. Бұлардың ішінде мен өзімнің “ Мен қазақпын” атты поэмамды бердім. Бұл поэма қазір оқушы жұрт жағына белгілі. Бірнеше рет қазақ тілінде басылып шықты, сонымен бірге, Алматыда да, Москвада да орыс тілінде шықты, басқа тілдерге де аударыла бастады. “Кісен ашқан” атты поэмамен жаңа өлеңдерім республика жұртшылығынан тәуір баға алды, оған республиканың Абай атындағы мемлекеттік сыйлығы берілді. Сонымен бірге, мың тоғыз жүз жетпісінші жылы менің таңдамалы шығармаларымның қазақ тілінде екі томы шықты. |
Жұбан Молдағалиев
|
▶
|
|
|
Осы уақыттың ішінде бірсыпыра шығармаларым орыс тілінде жарық көрді. Соның ішінде мен “Совет поэзиясы” кітапханасы деген серияда шыққан өлеңдер мен поэмалар жинағымды, жақында ғана жазушы баспасынан шыққан таңдамалы шығармаларымның бір томын атап айтар едім. Мен кәзір осындай ел өміріндегі тамаша істерге арнап, қызыл аймақты жаңа кітабымды баспаға әзірлеп жатырмын. Бұл кітап мың тоғыз жүз жетпіс үшінші жылы жарық көрмек. Творчествалық жоспар көп, айтатын да, жырлайтын да істер көп. Солардың бәрін болмаса да, кейбірін қағаз бетіне түсіру, поэзияға түсіру, ақындардың ардақты борышы болмақ, мен сол өз борышымды атқаруға әр уақытта да күш саламын. |
Жұбан Молдағалиев
|
▶
|
|
|
“Жер мен әйел”, мен әйелге тәңірімдей табынам, гүл ұсынам поэзия бағынан, хауа-анаға қара жер де қарыздар, содан туса адам атты бағыбан. Жер демекші, о да ару, ол да ана, әйелге тең теңеу болса – сол ғана. Жер келеді адамзатты көтеріп, жетелейді алыс, асу жолға да. Жер де бізше бірге тоңып, бір қызып, берді адамға бір бейнетке мың қызық. Кеудесіне қонақтатты жарындай, Бөбегіндей иығына мінгізіп. Адам ұлы одан несін аямақ, жан – жүрегін, ақыл – ойын жаяды-ақ. Талай ғасыр тыр жалаңаш тырбынды, жердің тәнің жасырсын деп саябақ. |
Жұбан Молдағалиев
|
▶
|
|
|
Біреулер бар көкірегі қыс әлі, мархабатсыз, махабатсыз құшады. Еркексиді, жер астында жатыр деп, гүлін таптап, ластайды, құсады. Жер ондайға тамұқтай тар, қапырық, жердің жанын уламасын жат ұрық! Жер ашынса, садаға деп кеудемнен, жібереді тұңғиыққа батырып. Жер – құдірет, жер – алдияр, жер – дана, теңеу болса, әйелге тең – жер ғана. Жер де – әйел, тіршіліктің құрсағы, өлерде де дейміз оны жер-ана. Мен әйелге сондықтан да табынам, гүл ұсынам поэзия бағынан, табиғаттың таңғажайып перзенті, жердің көркі соларлы бағыбан. |
Зейнеп Ахметова
|
▶
|
қонақ: ↑қазақтың салтын / →қайта жасаудың →// керегі жоқ ↓/ // ↑ уол байағыдан →келе жатыр ↓ /// ↑текқана / кешегі бабаларымыз жасап кеткен →// жақ̊сы дәстүрді → // бүгінгі жаңамен ұштастырұу ͡ герек ↓ /// ↑ бүгінгі жаңамен// → үйлестірүу ͡ герек уосы күнге ↓ /// ↑менің мына / күретамыр дейтін кітәбымда↑ // сол бар ↓ /// ↑мынау / қайдан шықты // →неден шықты→ // уоны апарып діңге / тағы бірдеңеге тіреудің керегі жоқ ↓ /// |
↑қазақтың салтын → // қайта жасаудұң → // керегі ͡ жоқ ↓ /// ↑ уол ͡ б̊айағыдаң ͡ гележатыр ↓ /// ↑ текқана / кешегі ͡ б̊аб̊аларымыжжасап ͡ кеткен → // жақ̊сы дәстүрдү → // бүгүңгү / жаңамен ұштастырұу ͡ герек ↓ /// ↑ бүгүңгү жаңамен → // үйлөстүрүу ͡ герек уосұ ͡ гүңгө ↓ /// ↑ менің мына / күрөтамыр дейтің ͡ гітаб̊ымда → // сол ͡ б̊ар ↓ /// ↑ мынау / қайдан ͡ шықты → // неден ͡ шықты → // уон'апарып діңге / тағы ͡ б̊ірдеңеге / тіреудүң ͡ герегі ͡ жоқ↓/// |
Қонақ: Қазақтың салтын қайта жасаудың керегі жоқ. Ол баяғыдан келе жатыр. Тек қана кешегі бабаларымыз жасап кеткен жақсы дәстүрді бүгінгі жаңамен ұштастыру керек. Бүгінгі жаңамен үйлестіру керек осы күнге. Менің мына «Күретамыр» дейтін кітабымда сол бар. Мынау қайдан шықты, неден шықты оны апарып дінге, тағы бірдеңеге тіреудің керегі жоқ. |
Зейнеп Ахметова
|
▶
|
жүргізуші: ↑кезгелген бір салттың → // дәстүрдің / уөзінің бір идейасы бар ғой ↓ /// ↑тектен тек йемес ғой↓/// ↑қайдан аласыз уосыны сіз ↓ ///
қонақ: ↑ әрійне / біздің қазақтың салт дәстүрінің →// бәрлығының негізі бар ↓ /// ↑содан кейін /адам таңғаларлық нәрсе → // бәрлығы тектілікке / әдептілікке барып тірелет ↓ /// ↑ іймандылыққа барып тіреледі / бұның барлығы ↓/// ↑ мен / бір нәрсені айтайын ↓ // кез→гелген адамның / толыққанды жаңағы кемелденген адам болұуы үшін →// адамға мына қоғамда / белгілі бір тосқауұл→// крійтерійалар керек болат↓/// |
жүргізуші: ↑кезгелгем бір салттың → // дәстүрдүң / уөзүнүң бір ійдейасы ͡ б̊ар ͡ ғой↓/// ↑тектен тек йемес ͡ ғой↓/// ↑қайдан аласыз уосұнұ сіз↓/// қонақ: ↑әрійне / біздің ͡ ғазақтың салт дәстүрүнүң → // барлығының негізі ͡ б̊ар ↓ /// ↑содаң ͡ гейін / адам таңғаларлық нәрсе→ // барлығы тектілікке / әдептілікке ͡ б̊арып тірелет ↓ /// ↑ іймандылыққа ͡ б̊арып тіреледі / бұнұң барлығы ↓ /// ↑ мен / бір нәрсен'айтайын ↓// кезгелген адамның / толұққанды жаңағы / кемелдеңген адам болұу үшүн →// адамға / мына ͡ ғоғамда / белгілі ͡ б̊ір тосқауұл→// крійтерійалар ͡ герек ͡ болады↓/// |
Жүргізуші: Кез келген бір салттың, дәстүрдің өзінің бір идеясы бар ғой. Тектен тек емес ғой. Қайдан аласыз осыны сіз?
Қонақ: Әрине, біздің қазақтың салт-дәстүрінің барлығының негізі бар. Содан кейін адам таңғаларлық нәрсе бәрлығы тектілікке, әдептілікке барып тіреледі. Имандылыққа барып тіреледі бұның барлығы. Мен бір нәрсені айтайын, кез-келген адамның толыққанды, жанағы кемелденген адам болуы үшін адамға мына қоғамда белгілі бір тосқауыл, критериялар керек болады. |
Зейнеп Ахметова
|
▶
|
↑уол н'атайық // дін / заң содан гөйін // сол адамның ұлттұқ уөзінің менталійтеті →// ұлттұқ құндылықтары ұлттұң↓/// ↑йенді / уосыны қарап көрейік↓/// ↑мысалы / батыста заң басым ↓ /// ↑ батыс заңға бағынады ↓ /// ↑ батыста заң басым ↓ /// ↑ уоларда дін деген →// уоншалық бійтіп әспеттеліп жатпайт ↓ /// ↑ мысалы / заңда жазылмағанның бәрін істейді уолар ↓ /// ↑ уоларда солай қалыптасқан // білдің ба ↑ /// |
↑уол ͡ н'атайық // дін / заң / содаңгейін // сол адамның ұлттұқ / уөзүнүң менталійтеті → // ұлттұқ құндұлұқтар / ұлттұң ↓ /// ↑ йенді / уосұнұ ͡ ғарап көрөйүк ↓ /// ↑ мысалы / батыста заң басым ↓ /// ↑ батыс заңға ͡ б̊ағынады ↓ /// ↑ батыста / заң басым ↓ /// ↑ уоларда / дін деген →//уоншалық / бійтіб̊ ͡ әспеттеліб̊ ͡ жатпайды ↓ /// ↑ мысалы / заңда жазылмағанның бәрін / істейд'олар ↓ /// ↑ уоларда / солай ͡ ғалыптасқан // білдің ͡ бе↑ /// |
Ол не атайық: дін, заң содан кейін сол адамның ұлттық өзінің менталитеті, ұлттық құндылықтары ұлттың. Енді осыны қарап көрейік. Мысалы, батыста заң басым. Батыс заңға бағынады. Батыста заң басым. Оларда дін деген оншалық бүйтіп әспеттеліп жатпайды. Мысалы, заңда жазылмағанның бәрін істейді олар. Оларда солай қалыптасқан, білдің ба? |
Зейнеп Ахметова
|
▶
|
жүргізуші: ↑сүйте тұрып католійктер →// папаның алдында / патш̆аларының уөзі басын ійіп тұрат ↓ /// ↑ ійә
қонақ: ↓ /// йенді / қәзір мен сөзімді айақтаб ͡ алайын ↓ /// ↑ жаңағы / уолар заңда жазылмағанның бәрін істейді ↓ /// ↑ көшеде жалаңаш жүргің келе ͡ ма→/ жүре бер ↓ /// ↑ көшеде сүйісіп тұрасың ͡ ба ↑ / тұра бер / деген сыйақты мысалы → /// ↑уол заңда жазылмағанның бәрлығын / → істей берүуге қақылы ↓ /// ↑ сондықтан / бірақ заңға бағынад↓/// уоған айтат /мынаны ұрлұқ қылма //түрмеге түсесің ↓ /// ↑адам уөлтірсең / атыласың дейді↓/// ↑мынаны істесең ↑ / сотталасың дейт ↓/// ↑көрдің ͡ ба // уолар заңды жақ̊сы білет↓/// ↑йенді / шығыс негізінен →// шығыс діңге бағынат↓/// |
жүргізуші: ↑сүйтө ͡ тұрұп / католійктер →// папаның алдында / патш̆̆аларының ͡ өзү / б̊асын ͡ ійіп ͡ тұрады↓///
қонақ: ↑ійә↓/// йенді / қәзір мен / сөзүмдү / айақтаб̊ ͡ алайын ↓ /// ↑ жаңағы / уолар заңда жазылмағанның ͡ бәрін ͡ істейді↓/// көшөдө / жалаңаш ͡ шүргүң ͡ геле ͡ ме → / жүрө ͡ б̊ер↓/// ↑көшөдө / сүйүсүп тұрасың ͡ ба ↑/ тұра ͡ б̊ер / деген сыйақты мысалы → /// ↑ уол заңда / жазылмағанның барлығын → / істей ͡ берүугө ͡ ғақылы ↓ /// ↑ сондұқтан / бірақ заңға ͡ б̊ағынады ↓ /// ↑уоған айтады / мынаны / ұрлұқ ͡ қылма // түрмөгө ͡ түсөсүң ↓ /// ↑ адам ͡ өлтүрсөң / атыласың дейді ↓ /// ↑ мынан' істесең ↑/ сотталасың дейді↓/// ↑көрдүң ͡ бе // уолар заңды жақ̊сы ͡б̊іледі↓/// ↑йенді / шығыс негізінен →//шығыс / діңге ͡ б̊ағынады↓/// |
Жүргізуші: Сөйте тұрып католиктер папаның алдында патшаларының өзі басын иіп тұрады.
Қонақ: Иә. Енді, қәзір мен сөзімді аяқтап алайын. Жаңағы олар заңда жазылмағанның бәрін істейді. Көшеде жалаңаш жүргің келе ма, жүре бер. Көшеде сүйісіп тұрасың ба, тұра бер деген сияқты, мысалы. Ол заңда жазылмағанның барлығын істей беруге қақылы. Сондықтан, бірақ заңға бағыну. Оған айтады мынаны, ұрлық қылма түрмеге түсесің, адам өлтірсең атыласың дейді. Мынаны істесең сотталасың дейді. Көрдің ба, олар заңды жақсы біледі. Енді, шығыс, негізінен шығыс дінге бағынады. |
Зейнеп Ахметова
|
▶
|
↑дін мұсылман йелдерінде → // заңның үстүнде тұрады ↓ /// ↑ менің айтып уотырғаным →// сол мұсылман йелдерінде↓/// уолар айтады→ // мынаны жеме → // бұл харам дейді ↓ /// ↑ сен жемейсің ↓ /// ↑ мынаны істеме→ // бұл күнә болат дейді ↓ /// ↑ мынаны істесең → //дозаққа түсесің дейді ↓/// ↑ мынаны істесең //→ алланың қаһарына ұшырайсың дейт ↓ /// ↑ былай қарап тұрсаң // заң ͡ да / дін ͡ де йекеуі ͡ де жаңағы →/ қорқытып ійә адамды / кәдімгідей сескендіріп //→ сүйтіп бағындырат↓/// уол дұрыс ↓ /// |
↑дін ͡ мұсұлман ͡ елдерінде →// заңның үстүндө тұрады↓/// ↑менің / айтып ͡ отұрғаным →// сол мұсұлман ͡ елдерінде↓/// уолар айтады //мынаны жеме → // бұл харам ͡ дейді ↓ /// ↑сен жемейсің↓/// ↑мынаны / істеме → // бұл ͡ гүнә ͡ б̊олады / дейді↓/// ↑мынан'істесең //→дозаққа түсөсүң ͡ дейді ↓ /// ↑мынан'істесең //→алланың ͡ ғахарына / ұшұрайсың дейді↓/// ↑былай ͡ ғарап ͡ тұрсаң // заң ͡ да / дін ͡ де йекеуү ͡ де жаңағы →/ қорқұтұб̊ ͡ йа адамды / кәдімгідей сескендіріп → //сүйтүп ͡ пағындырады↓/// уол дұрұс↓/// |
Дін мұсылман елдерінде заңның үстінде тұрады. Менің айтып отырғаным сол мұсылман елдерінде. Олар айтады "мынаны жеме, бұл харам", - дейді. Сен жемейсің. Мынаны істеме, бұл күнә болады, - дейді. Мынаны істесең дозаққа түсесің, - дейді. Мынаны істесең Алланың қаһарына ұшырайсың, - дейді. Былай қарап тұрсаң, заң да, дін де екеуі де жаңағы қорқытып я адамды кәдімгідей сескендіріп, сүйтіп бағындырады. Ол дұрыс. |
Зейнеп Ахметова
|
▶
|
↑жарайды ↓ /// ↑ діңге ͡ де / заңға ͡ да бағыну керек ↓ /// ↑ бірақ / йекеуінде ͡ де → // ұйат болат дейтін сөз жоқ ↓ /// ↑ йекеуінде ͡ де жоқ → // ұйат болат дейтін сөз жоқ ↓ /// ↑ ал / йенді біздің бұрұңғы қазақ қоғамы → // бір ауұз сөзбен → // ұйат болады дейтұғұн сөзбен тәрбиелеңген ↓ /// ↑ ұрлық қылма → // йел жұрттан ұйат болады↓/// ↑бұл заңда бар ͡ ма //былай қарап тұрсаң ійә / вот↓/// ↑мысалы үшін /→ былай уөзің сен қағазға жазып көрші↓/// ↑бір сызықты қой ͡ да ↑/ мынау ұйат ͡ де↓/// уоның қасына / адамгершілік //→ әртүрлі қасиеттің бәрін нөл қып жаз↓/// ↑йенді / ана бір сыйақты алып тастасаң ↑ // ананың бәрі түк болмай қалады↓/// |
↑жарайды↓/// ↑діңге ͡ де /заңға ͡ да ͡ б̊ағынұу ͡ герек ↓/// ↑бірақ / йекеуүндө ͡ де //→ұйат ͡ полат ͡ дейтін / сөжжоқ↓/// ↑йекеуүндө ͡ де жоқ //→ұйат ͡ полат ͡ дейтін / сөжжоқ↓/// ↑ал йенді / б̊іздің бұрұңғұ / қазақ ͡ қоғамы→ // бірауұс ͡ сөзб̊өн //→ұйат ͡ полады ͡ дейтұғұн / сөзб̊өн тәрб̊ійелеңген↓/// ↑ұрлұқ қылма //→ йел-жұрттан / ұйат ͡ полады↓/// ↑бұл заңда ͡ б̊ар ͡ ма // былай ͡ ғарап ͡ тұрсаң ійә / вот↓/// ↑мысал'үшүн /→ былай уөзүң /сең ͡ ғағазға ͡ жазып ͡ көршү ↓ /// ↑ бір сызықты қой ͡ да ↑/ мынау / ұйат ͡ де ↓ /// ↑ уонұң ͡ ғасына / адамгершілік // → әртүрлү қәсійеттің бәрін / нөл ͡ ғыб̊ ͡ жаз↓/// ↑йенді / ана ͡ б̊ір сыйақты / алып тастасаң ↑ // ананың ͡ бәрі / түк болмай ͡ ғалады↓/// |
Жарайды. Дінге де, заңға да бағыну керек. Бірақ, екеуінде де ұят болады дейтін сөз жоқ. Екеуінде де жоқ, ұят болады дейтін сөз жоқ. Ал, енді біздің бұрыңғы қазақ қоғамы бір ауыз сөзбен, ұят болады дейтұғын сөзбен тәрбиеленген. Ұрлық қылма ел-жұрттан ұят болады. Бұл заңда бар ма, былай қарап тұрсаң я, вот. Мысалы үшін, былай өзің, сен қағазға жазып көрші. Бір сызықты қой да, мынау ұят де. Оның қасына адамгершілік, әртүрлі қасиеттің бәрін нөл қып жаз. Енді анау бір сияқты алып тастасаң, ананың бәрі түк болмай қалады. |
Зейнеп Ахметова
|
▶
|
↑міне / сонда бүкіл мына адамның / адам болыб қалыптасуы → // адамдық қасиеттердің / бәрлығы // барып ұйатқа тіреледі ↓ /// ↑ ұйат деген ұлы ұғым ↓ // ұлы ұғым ↓ /// ↑ ал йенді / қарап тұрсаң →// қәзір біздің ұйатымызды / жұлмалап жатыр ↓/// ↑ батыс келіп жалаңаштады → // шығыс келіп тұмшалады ↓ /// ↑ сонда бұл қазақ / қайда қалд ↓ /// ↑ уөзі азғантай бір ұұуыс қазақ →// шақ̊шадай басы шарадай болд ↓ /// ↑ мынау / біресе мына жаққа //уо мынау мәденійет йекен деб →// жанағы жалаңаштанып →/ сол батыстың кійгенін кійіп →// жегенін жеп // ішкенін ішіп→// істегенін істеп //сүйтіп тыртаңдап шыға келд ↓ /// уо /мынау керемет // мынау біз мұсылман йекен → // мұсылман болады йекенбіз деп ↑ // тұура пейішке / тұура жетектеп апаратындай тұмшаланып ↑// арабтардың бүткіл салт дәстүрін алып келіп → // қазаққа тықпалады ↓ /// ↑ айналып кетейін /→ қазақ ішқашан құдайсыз болған жоқ → // білдің ͡ ба ↓ /// ↑ ішқашан / құдайсыз болған жоқ ↓ /// ↑ бірақ / бірағ ауұз сөзбен айтат → // құдайсыз құурай сынбайт дейт ↓ /// ↑ міне / том / том кітәп уоқұудың керегі жоқ ↓ /// ↑ бірақ ↓ /// |
↑міне / сонда / б̊үкүл мын'адамның / адам болұб̊ ͡ қалыптасұуұ→ // адамдық қәсійеттердің / барлығы барып → // ұйатқа ͡ тіреледі ↓ /// ↑ ұйат ͡ теген ұл'ұғұм ↓// ұл'ұғұм ↓/// ↑ал уенді / қарап тұрсаң →// қәзір / б̊іздің ұйатымызды / жұлмалаб̊ ͡ жатыр ↓ /// ↑ батыс ͡ келіп / жалаңаштады→// шығыс ͡ келіп / тұмшалады↓/// ↑сонда / б̊ұл ͡ ғазақ / қайда ͡ ғалды↓/// ↑уөз'азғантай / бірұуұс қазақ →// шақ̊шадай ͡ б̊асы шарадай ͡ б̊олдұ↓ /// ↑ мына / біресе мына жаққа // уо мынау мәденійет йекен ͡ деп →//жанағы жалаңаштанып →/сол батыстың ͡ гійгенің ͡ гійіп→// жегенін ͡ жеп // ішкенін ͡ ішіп→// істегенін ͡ істеп // сүйтүп / тыртаңдап̊ ͡ шыға ͡ гелді↓/// уо / мынау ͡ геремет // мынау / б̊із ͡ мұсұлман ͡ екен→ // мұсұлмам ͡ болады ͡ екембіз ͡ деп ↑ // тұура пейішке / тұура жетектеб̊ ͡ апаратындай тұмшаланып ↑ // арабтардың / бүкүл салт-дәстүрүн алып келіп →// қазаққа тықпалады ↓ /// ↑айналып ͡ кетейін /→ қазақ / йешқ̊ашан / құдайсыз ͡ б̊олған ͡ жоқ→ //білдің ͡ бе ↑ /// ↑ йешқ̊ашан / құдайсыз ͡б̊олған ͡ жоқ ↓ /// ↑ бірақ / бірауұс ͡ сөзб̊өн ͡ айтады→ // құдайсыз / құурай сымбайды ͡ дейді ↓ /// ↑ міне / том / том / кітәп ͡ оқұудұң ͡ герегі ͡ жоқ ↓ /// ↑ бірақ ↓ /// |
Міне, сонда бүткіл мына адамның адам болып қалыптасуы, адамдық қасиеттердің барлығы барып ұятқа тіреледі. Ұят деген ұлы ұғым! Ұлы ұғым! Ал, енді қарап тұрсаң қазір біздің ұятымызды жұлмалап жатыр. Батыс келіп жалаңаштады, шығыс келіп тұмшалады. Сонда бұл қазақ қайда қалды? Өзі азғантай бір уыс қазақ шақшадай басы шарадай болды. Мынау біресе мына жаққа о, мынау мәдениет екен деп, жанағы жалаңаштанып, сол батыстың кигенін киіп, жегенін жеп, ішкенін ішіп, істегенін істеп сүйтіп тыртаңдап шыға келді. О, мынау керемет, мынау біз мұсылман екен, мұсылман болады екенбіз деп, тура пейішке тура жетектеп апаратындай тұмшаланып арабтардың бүткіл салт-дәстүрін алып келіп, қазаққа тықпалады. Айналып кетейін, қазақ ешқашан құдайсыз болған жоқ, білдің ба. Ешқашан құдайсыз болған жоқ. Бір-ақ ауыз сөзбен айтады "Құдайсыз қурай сынбайды" дейді. Міне, том-том кітап оқудың керегі жоқ. Бірақ. |
Зейнеп Ахметова
|
▶
|
↑екі сөздің бірінде /→ құдайға шүкір дейт↓/// ↑құдайға шүкір дейт ↓ /// ↑жаман адамды /құдайсыз дейді→// жақ̊сы адамды / құдайы бар йекен дейт↓/// көрдің ͡ ба ↑ / бәрін құдаймен байланыстырат ↓ /// ↑ бірақ / қазақ фанатійк йемес↓/// ↑ана / сыртқы атрійбұуттарды ͡ ғана қабылдап қалып //→ әшейін / кешке дейін басын сәждеден алмайтын қалық йемес↓/// ↑қалды/ қазақ уөте құдайшыл қалық ↓ /// ↑ бұл / текті ғалық текті↓/// ↑тамыры тереңге геткен // → алып бәйтерек секілді / шайқалса ͡ да құлауы қыйын қалық ↓ /// ↑ ал / йенді уосыны сырттан келіп шайқаушылар // көбейіпатр↓/// |
↑йекі ͡ сөздүң ͡ бірінде → құдайға ͡ шүкүр ͡ дейді ↓ /// ↑ құдайға ͡ шүкүр ͡ дейді ↓ /// ↑ жаман адамды / құдайсыз ͡ дейді → // жақ̊с'адамды / құдайы ͡ б̊ар ͡ екен ͡ дейді↓/// көрдүң ͡ ба ↑ / бәрін ͡ ғұдаймем ͡ байланыстырады ↓ /// ↑бірақ / қазақ фанатійк ͡ емес ↓ /// ↑ана / сыртқы / атрійб̊ұуттарды ͡ ғана / қаб̊ылдап қалып //→ әшейін / кешке дейін / басын / сәждеден ͡ алмайтың ͡ ғалық ͡ емес↓/// ↑қалды / қазақ уөтө ͡ құдайшыл ͡ ғалық↓/// ↑бұл / текті ͡ ғалық / текті↓/// ↑тамыры тереңге ͡ геткен //→алыппәйтерек̊ ͡ секілді / шайқалса ͡ да / құлауұ ͡ қыйың ͡ ғалық↓/// ↑ал / йенді / уосұнұ / сырттаң ͡ геліп̊ / шайқаушұлар // көб̊өйүп ͡ жатыр↓/// |
Жүргізуші: Екі сөздің бірінде "құдайға шүкір" дейді.
Қонақ: "Құдайға шүкір" дейді. Жаман адамды құдайсыз дейді, жақсы адамды құдайы бар екен дейді. Көрдің ба, бәрін құдаймен байланыстырады. Бірақ, қазақ фонатик емес. Ана сыртқы атрибуттарды ғана қабылдап қалып, әшейін кешке дейін басын сәждеден алмайтын халық емес. Қалды қазақ өте құдайшыл халық. Бұл текті халық, текті. Тамыры тереңге кеткен алып бәйтерек секілді шайқалса да құлауы қиын халық. Ал, енді осыны сырттан келіп шайқаушылар көбейіп атыр. |
Зейнеп Ахметова
|
▶
|
↑әсіресе / біздің ұлттұқ ұйатымызды жұлмалаушылар көп ↓ /// ↑ мен ақылыма сыймайтыны → // жоғары жақтағы / мынау құзұры барлар → // заң шығаратындар / уосылар / қайда қараб уотыр деп / таңғалам ↓ /// ↑ әй / ұрпақ қайда кетіп баражатыр ↓ /// ↑ қазақтың уөзін бәленбайға бөлдік ↓ /// ↑ міне / ыдыратыпатр ↓ /// ↑ бұл уөте жаман нәрсе ↓ /// ↑ біздің ұлттұқ тұтастығымызға / ұлттұқ тұсастығымызға қауып бұл ↓ /// ↑ қазақтың уөзінің сенімі / уөзінің дәстүрі / уөзінің салты / ырым тыйымдарына ͡ дейін → // құдайым ͡ ау / шарыйғатының / бір саласына қайшы келмейт↓/// |
↑әсіресе / біздің / ұлттұғ ͡ ұйатымызды / жұлмалаушұлар ͡ гөп ↓ /// ↑ мен ақылыма ͡ сыймайтыны → // жоғары жақтағы / мынау / құзұрұ ͡ б̊арлар → // заң шығаратындар / уосұлар / қайда ͡ ғараб̊ ͡ отұр ͡ деп / таңғаламын ↓ /// ↑ әй / ұрпақ қайда ͡ гетіп ͡ пара ͡ жатыр ↓ /// ↑ қазақтың ͡ өзүн / бәлембайға ͡ б̊өлдүк ↓ /// ↑ міне / ыдыратып ͡ жатыр ↓ /// ↑ бұл / уөтө жаман нәрсе ↓ /// ↑ біздің / ұлттұқ тұтастығымызға / ұлттұқ тұсастығымызға / қәуіп ͡ пұл ↓ /// ↑ қазақтың уөзүнүң сенімі / уөзүнүң дәстүрү / уөзүнүң салты / ырым тыйымдарына ͡ дейін → // құдайым ͡ ау / шарыйғатының / бір саласына ͡ ғайшы ͡ гелмейді↓/// |
Әсіресе, біздің ұлттық ұятымызды жұлмалаушылар көп. Мен ақылыма сыймайтыны, жоғарғы жақтағы мынау құзыры барлар, заң шығаратындар осылар қайда қарап отыр деп таңғалам. Әй, ұрпақ қайда кетіп бара жатыр? Қазақтың өзін бәленбайға бөлдік. Міне, ырғатыпатр. Бұл өте жаман нәрсе. Біздің ұлттық тұтастығымзға, ұлттық тұсастығымызға қауіп бұл. Қазақтың өзінің сенімі, өзінің дәстүрі, өзінің салты, ырым-тиымдарына дейін, құдайым-ау, шариғатының бір саласына қайшы келмейді. |
Зейнеп Ахметова
|
▶
|
↑әйбәт жымдасыбатыр↓/// ↑бәрі текті↓/// ↑қазақ /уөте текті ғалық↓/// ↑уөкінішке уорай / соны қыйсайтып жатқандар көп↓/// ↑мысалы / қазірдің уөзінде / атам заманнан келе жатқан →// баланың қырқынан шығарұуды →// қандай адамның уойлап тапқанын білмейм ↓ /// ↑ йенді / жыйырма күнде шығара бастаған ↓ /// ↑ уоларың не ͡ десем→// күн мен түнді қосып санаймыз дейді // көрдің ͡ ба ↑ /// ↑ бұл йенді / қазақтың салтына жасалып уотырған қыйанат ↓ /// ↑ әшейін / уойынан шығарып уотұрған нәрсе ↓ /// ↑ немесе баланың тұсауын // → артынан кесу ͡ герек// артынан кесу ͡ герек дейд ↓ /// |
↑әйб̊әт / жымдасыб̊ ͡ жатыр ↓ /// ↑ бәрі текті ↓ /// ↑ қазақ /уөтө текті ͡ ғалық↓/// ↑уөкүнүшке уорай / сонұ / қыйсайтыб̊ ͡ жатқандар ͡ гөп ↓ /// ↑ мысалы / қәзірдің уөзүндө / атам заманнаң ͡ геле ͡ жатқан → // баланың / қырқынан ͡ шығарұудұ → // қандай адамның / уойлап ͡ тапқаным ͡ білмеймін ↓ /// ↑ йенді / жыйырма ͡ гүндө / шығара ͡ б̊астаған↓/// ↑ уоларың не ͡ десем → // күн мен түндү / қосұп̊ ͡ санаймыз ͡ дейді // көрдүң ͡ бе ↓ /// ↑бұл йенді / қазақтың салтына жасалып уотұрған / қыйанат ↓ /// ↑ әшейін / уойұнан шығарып ͡ отұрған ͡ нәрсе ↓ /// ↑ немесе / б̊аланың тұсауұн //→ артынаң ͡ гесүу ͡ герек// артынаң ͡ гесүу ͡ герек дейді ↓ /// |
Әйбәт жымдасып атыр. Бәрі текті. Қазақ өте текті халық! Өкінішке орай, соны қисайтып жатқандар көп. Мысалы, қазірдің өзінде атам заманнан келе жатқан баланың қырқынан шығаруды қандай адамның ойлап тапқанын білмейм[1]. Енді, жиырма күнде шығара бастаған. Оларың не десем, күн мен түнді қосып санаймыз дейді, көрдің ба. Бұл енді қазақтың салтына жасалып отырған қиянат. Әшейін, ойынан шығарып отырған нәрсе. Немесе баланың тұсауын артынан кесу керек, артынан кесу керек дейді. |
Зейнеп Ахметова
|
▶
|
↑айналып кетейін / уол артқа жүрмейді ͡ ғой →// бала алға жүреді ғой ↓ /// ↑тұсау кесүу дегеннің уөзі //баланың алдына тұрып /жаңағы ала жіппен →//ала жіпті айағына байлап //сол алдын ашады↓/// ↑алды ашылсын деп тұсауды кесіп // баланы жүгіртіп алып кетеді↓// алдынан адам былай қарай тұрып↓/// ↑уөзінің мән мағынасы бар↓/// ↑тіпті / сол ала жіптің уөзін түсінбейді↓/// ↑ уой / кісінің ала жібін аттамасын деп дейд↓/// ↑ уол деген бір түкке тұрмайтын нәрсеғой↓/// ↑ уол баланы әйтеуүр біреудің бірдеңесін іліп кетпесін деп →// тұсау кеспейді ғой↓/// ↑бұның мән мағынасы уөте тереңде жатыр↓/// ↑кәдімгідей үлкөн мағына↓/// ↑міне қара / жаратұушы ійем жалғыз →//бір құдай жалғыз↓/// ↑қалғанын бәрі йекіден↓/// ↑бәрі йекіден уөмірде↓/// ↑йер мен әйел / ыстық пен сұуық / аласа мен бійік / қыс пен жаз уөстіп кете берет↓/// |
↑айналып кетейін / уол артқа жүрмөйдү ͡ ғой →// бала / алға жүрөдү ͡ ғой↓/// ↑тұсау ͡ гесүу дегеннің ͡ өзү // баланың алдына тұрұп / жаңағы /ала жіппен →// ала жіпті / айағына байлап //сол алдын ашады ↓ /// ↑ алд'ашылсын деп тұсаудұ ͡ гесіп // баланы жүгүртүб̊ ͡ алып кетеді ↓ // алдынан адам / былай ͡ ғарай ͡ тұрұп ↓ /// ↑ уөзүнүң мән мағынасы ͡б̊ар ↓ /// ↑ тіпті / сол ала жіптің ͡ өзүн/ түсүмбөйді ↓ /// ↑ уой / кісінің ала жіб̊ін ͡ аттамасын деп дейді ↓ /// ↑ уол дегем ͡ бір / түккө тұрмайтын нәрсеғой ↓ /// ↑ уол ͡ б̊аланы / әйтеуүр біреудүң / бірдеңесін іліп кетпесін деп → // тұсау ͡ геспейді ͡ ғой ↓ /// ↑ бұнұң мән мағынасы / уөтө тереңде ͡ жатыр ↓ /// ↑ кәдімгідей / үлкөн мағына ↓ /// ↑ міне ͡ ғара / жаратұушұ ійем жалғыз → // бір ͡ ғұдай жалғыз ↓ /// ↑ қалғаным ͡ бәрі йекіден ↓ /// ↑ бәрі йекіден ͡ өмүрдө ↓ /// ↑йер мен әйел / ыстық пен сұуұқ / аласа мем ͡ бійік / қыс пен жаз / уосылай кете ͡ б̊ереді↓/// |
Айналып кетейін, ол артқа жүрмейді ғой, бала алға жүреді ғой. Тұсау кесу дегеннің өзі баланың алдына тұрып жаңағы ала жіппен, ала жіпті аяғына байлап, сол алдын ашады. Алды ашылсын деп тұсауды кесіп, баланы жүгіртіп алып кетеді, алдынан адам былай қарай тұрып. Өзінің мән-мағынасы бар. Тіпті, сол ала жіптің өзін түсінбейді. Ой, кісінің ала жібін аттамасын деп,- дейді. Ол деген бір түкке тұрмайтын нәрсе ғой. Ол баланы, әйтеуір, біреудің бірдеңесін іліп кетпесін деп тұсау кеспейді ғой. Бұның мән-мағынасы өте тереңде жатыр. Кәдімгідей үлкен мағына. Міне, қара, Жаратушы Ием жалғыз, бір Құдай жалғыз. Қалғанының бәрі екіден. Бәрі екіден өмірде: ер мен әйел, ыстық пен суық, аласа мен биік, қыс пен жаз өстіп кете береді. |
Зейнеп Ахметова
|
▶
|
↑жаман мен жақ̊сы ↓ /// ↑ ійе / жаман мен жақ̊сы ↓ /// ↑ бұл кете береді әрі қарай ↓ /// ↑ бірінсіз бірі уөмір сүре алмайт ↓ /// ↑ бірі жүргеннің жанында / йекіншісі жүрет ↓ /// ↑ уол мүмкін йемес көрдің ͡ ба ↓ /// ↑ сонда / мынау ала жіп дегенің / уосы / уөмір тіршіліктің бір нышаны → // сіймволы ↓ /// йекеуін біріктіріп тұрып йеседі былай → // көрдің ͡ ба ↓ /// ↑ йекеуі бірге жүрет ↓ /// ↑ сонда / басына жақ̊сылықтар / басына бақ қонып→// жақ̊сылықтар болған гезде→// асып тасып кетпесін ↓ /// ↑ қыйындыққа ұрынғанда / басылып жүнжіп кетпесін ↓ /// ↑ йекеуінен тең уөтс̆ін деп / пышақпен кесет ↓ /// ↑ қайшымен кесүуге болмайды ↓ /// ↑ қайшы деген йекі түрлі жүз ійә ↑ /// ↑ йекі түрлі пышақтың жүзінен / баланың уөмүрі қайшыланып қалат дейді қазақ↓/// |
↑ жаман мен жақ̊сы ↓ /// ↑ йе / жаман мен жақ̊сы↓/// ↑бұл / кете ͡ б̊ереді / әрі ͡ ғарай ↓ /// ↑ бірінсіз ͡ б̊ірі уөмүр сүр'алмайды ↓/// ↑бірі / жүргөннүң ͡ жанында / йекіншісі ͡ жүрөді ↓ /// ↑ уол мүмкүн ͡ емес / көрдүң ͡ бе ↓ /// ↑ сонда / мынау / алажіп ͡ дегені / уосұ / уөмүр тіршіліктің бір нышаны→// сіймволы ↓ /// йекеуүм ͡ біріктіріп ͡ тұрұп / йеседі ͡б̊ылай → // көрдүң ͡ бе ↓ /// ↑ йекеуү ͡ б̊ірге ͡ жүрөдү ↓ /// ↑ сонда / басына жақ̊сылықтар / басына / б̊ақ ͡ қонұп → // жақ̊сылықтар ͡ б̊олған ͡ гезде→// асып тасып кетпесін ↓ /// ↑ қыйындыққа / ұрұңғанда / басылып / жүнжүп ͡ кетпесін ↓ /// ↑йекеуүнөн / тең ͡ өтč̆ін деп / пышақпең ͡ геседі ↓ /// ↑ қайшымең ͡ гесүугө ͡ б̊олмайды ↓ /// ↑ қайшы деген / йекітүрлү жүз ͡ ійә↑/// ↑йекітүрлү пышақтың жүзүнөн / баланың уөмүрү / қайшыланып ͡ қалады ͡ дейді ͡ ғазақ↓/// |
Жүргізуші: жаман мен жақсы.
Қонақ: иә, жаман мен жақсы. Бұл кете береді әрі қарай. Бірінсіз бірі өмір сүре алмайды. Бірі жүргеннің жанында екіншісі жүреді. Ол мүмкін емес, көрдің ба. Сонда, мынау ала жіп дегенің осы өмір тіршіліктің бір нышаны, символы. Екеуін біріктіріп тұрып еседі былай, көрдің ба. Екеуі бірге жүреді. Сонда, басына жақсылықтар, басына бақ қонып, жақсылықтар болған кезде, асып-тасып кетпесін, қиындыққа ұрынғанда басылып жүнжіп кетпесін, екеуінен тең өтсін деп пышақпен кеседі. Қайшымен кесуге болмайды. Қайшы деген екі түрлі жүз, иә. Екі түрлі пышақтың жүзінен баланың өмірі қайшыланып қалады дейді қазақ. |
Зейнеп Ахметова
|
▶
|
↑бәрекелді↑/// ↑казір не жазыб жүрсіз↓/// ↑жазатын шаруа көп секілді йекен ͡ ғой↓/// ↑ уосылардың барлығы / құпыйа болмаса↓/// ↑кәзір / жаңа кітапты жазыпатырмын↓/// ↑әлі аты жоқ↓/// ↑бірақ / бұның барлығы хійкайаттар→// болған әңгімелер↓/// ↑қызықты /бірақ бәрі болған әңгімелер↓/// ↑жалпы мен / уойдан шығарып йештеңе жаза алмайм↓/// ↑ уоның үстіне уөзі / бәрі күндөліктердің негізінде→// күндөліктердің негізінде↓/// ↑содаң ͡ гейін /жазыб уотырғаң ͡ гезде →//бұрын ата желкемде тұратын сыйақты болатын↓/// ↑қазір йенді ата ͡ да / бақытжан ͡ да желкемде тұратын сыйақты↓/// ↑әй / мына жерде кішкене мен деген / алға шығып кетті →//абайла дейтін секілді↓/// ↑мына жерін / кішкене әлсіздеу боқапты дейтін секілді↓/// ↑менің пірлерім солар↓/// ↑құдайға сиынем //→ сол пірлеріме құлақ қойам↓/// ↑ уойша сөйлесем дегендей↓/// ↑йенді / амандық болсын↓/// |
↑бәрекелді ↑ /// ↑ қәзір / не ͡ жазыб̊ ͡ жүрсүз ↓ /// ↑ жазатын шарұуа / көп̊ ͡ секілді / йекең ͡ ғой↓/// ↑ уосұлардың барлығы / құпұйа ͡ б̊олмаса ↓ /// ↑ қәзір / жаңа ͡ гітапты / жазып ͡ жатырмын ↓ /// ↑әлі / аты жоқ↓/// ↑бірақ / бұнұң ͡ барлығы / хійкайаттар→// болған әңгімелер ↓ /// ↑ қызықты / бірақ / бәрі ͡ б̊олған әңгімелер ↓ /// ↑ жалпы мен / уойдан шығарып / йештеңе жаз'алмаймын ↓ /// ↑ уонұң үстүнө уөзү / бәрі ͡ гүндөлүктөрдің негізінде → // күндөлүктөрдің негізінде ↓ /// ↑ содаңгейін / жазыб̊ ͡ отұрған ͡ гезде →// бұрұн / ата желкемде тұратын сыйақты ͡ б̊олатын↓/// ↑қәзір / ата ͡ да / бақытжш̆ан ͡ да желкемде тұратын сыйақты ↓ /// ↑ әй / мына жерде / кішкене мен деген / алға шығып кетті → // аб̊айла дейтін секілді ↓ /// ↑ мына жерін / кішкене / әлсіздеу болып ͡ қалыпты / дейтін секілді ↓ /// ↑ менің пірлерім солар ↓ /// ↑ құдайға сыйынамын → // сол пірлеріме / құлақ қойамын ↓ /// ↑ уойша сөйлөсем ͡ дегендей ↓ /// ↑ йенді / амандық ͡ полсұн↓/// |
Жүргізуші: Бәрекелді! Қазір не жазып жүрсіз? Жазатын шаруа көп секілді екен ғой. Осылардың барлығы. Құпия болмаса.
Қонақ: Қазір жаңа кітапты жазып атырмын. Әлі аты жоқ. Бірақ, бұның барлығы хикаяттар, болған әңгімелер. Қызықты, бірақ бәрі болған әңгімелер. Жалпы, мен ойдан шығарып ештеңе жаза алмаймын. Оның үстіне өзі бәрі күнделіктердің негізінде. Күделіктердің негізінде. Содан кейін жазып отырған кезде бұрын ата желкемде тұратын сияқты болатын. Қазір енді ата да, Бақытжан да желкемде тұратын сияқты. "Әй, мына жерде кішкене "мен" деген алға шығып кетті, абайла" - дейтін секілді. "Мына жерің кішкене әлсіздеу боп қапты" - дейтін секілді. Менің пірлерім солар. Құдайға сиынем, сол пірлеріме құлақ қоям. Ойша сөйлесем дегендей. Енді, амандық болсын. |
Зейнеп Ахметова
|
▶
|
↑тағы бір сұрақ қойғым келет→// маған ыңсайсыз / сізге қолайсыз болұуы мүмкін сұрағымның↓/// ↑йескертіп жатқаным ͡ ғой↓/// ↑сіз қолыңызды жүрегіңіздің үстіне қойып / шындығыңызды айтыңызшы↓/// ↑айтып жүрсіз ͡ ғой ↓ /// ↑ бірақ / атаның қаһарынан ілінбеген адам жоқ ↓ /// ↑ қаһарын көп көрдіңіз бе↑/// ↑ійә ↓ /// ↑ мына / былай дейді ғой →// әлгі басында бұлағы бар уөзен / ұзақ ағады дейді ↓ /// мен ұ уызыма жарыған адаммын↓/// ↑уөйткені/ менің шешем / анам марқұм уөзі →// уөмірден уөтер уөткенше // → қазақтың салт дәстүрін үкісін қыйсайтпай ұстаған адам йед ↓ /// ↑ мен уөзі / уоң ͡ ғұрсақ көтөргөн кісі→// тоғыз ұл бір қыз тұуған↓/// |
↑тағы ͡ б̊ір / сұрақ қойғұм ͡ геледі→// маған ыңсайсыз / сізге ͡ ғолайсыз ͡ б̊олұуұ ͡ мүмкүн сұрағымның ↓ /// ↑ йескертіб̊ ͡ жатқаным ͡ ғой↓/// ↑сіз қолұңұзды / жүрөгүңіздің ͡ үстүнө ͡ ғойұп / шындығыңызд'айтыңышшы ↓/// ↑айтыб̊ ͡ жүрсүз ͡ ғой ↓ /// ↑ бірақ / атаның ͡ ғахарынан / ілімбеген адам жоқ ↓ /// ↑ қахарың ͡ гөп / көрдүңүз ͡ б̊е ↑ /// ↑ ійә ↓ /// ↑ мына / былай дейді ͡ ғой → // әлгі ͡ б̊асында ͡ б̊ұлағы ͡ б̊ар уөзөн / ұзағ ͡ ағады ͡ дейді ↓/// мен ұуұзұма жарыған адаммын↓/// ↑уөйткөнү / менің шешем / анам марқұм уөзү →// уөмүрдөн уөтөр уөткөншө // → қазақтың салт дәстүрүн / үкүсүң ͡ ғыйсайтпай / ұстаған адам йеді ↓ /// ↑ мен уөзү / уоң ͡ ғұрсақ көтөргөң ͡ гісі→// тоғұзұл / бірғыз ͡ тұуған↓/// |
Жүргізуші: Тағы бір сұрақ қойғым келеді. Маған ыңсайсыз, сізге қолайсыз болуы мүмкін сұрағымның. Ескертіп жатқаным ғой. Сіз қолыңызды жүрегіңіздің үстіне қойып, шындығыңызды айтыңызшы. Айтып жүрсіз ғой. Бірақ, атаның қаһарынан ілінбеген адам жоқ. Қаһарын көп көрдіңіз бе?
Қонақ: Иә (күледі). Мына, былай дейді ғой, әлгі "басында бұлағы бар өзен ұзақ ағады" дейді. Мен уызыма жарыған адаммын. Өйткені, менің шешем - анам марқұм өзі өмірден өтер-өткенше қазақтың салт-дәстүрін үкісін қисайтпай ұстаған адам еді. Мен өзі он құрсақ көтерген кісі, тоғыз ұл, бір қыз туған. |
Зейнеп Ахметова
|
▶
|
↑мен жалғыз қыз болғам↓/// ↑бірақ / уөзі айтат / құдайдан тілеп алдым деп↓/// ↑бірақ / соған қарамай →// уой / албасты жалғыз болсаң / уөзің жалғызсың↓ // қылығың жалғыз бола ͡ ма↑/// ↑йертеңгі күні барған жеріңде →// маған сөз келтірейін деппедің деп →// жанымды шығарып мысалы↓/// ↑мен алты жеті жасымда / шашақ түйетінмін↓/// ↑сегіз тоғыз жасымда / →мына нанды дөп / дөңгелек қылып жайатынмын↓/// ↑сондықтан / мына қыз баланы йерте бастан →// келін болұуға дайындау керек ͡ ғой↓/// |
↑мен / жалғыз ͡ ғыз ͡ б̊олғанмын ↓ /// ↑ бірақ / уөзү ͡ айтады / құдайдан тілеб̊ ͡алдым деп ↓ /// ↑ бірақ / соғаң ͡ ғарамай →// уой / алб̊асты жалғыз ͡ б̊олсаң / уөзүң жалғыссың ↓ // қылығың жалғыз / б̊ола ͡ ма ↑ /// ↑йертеңгі ͡ гүнү / б̊арған жеріңде → // маған сөз ͡ гелтірейін / деп ͡ пе ͡ едің / деп → // жанымды шығарып мысалы↓/// ↑мен / алты жеті жасымда / шашақ ͡ түйөтүммін ↓ /// ↑сегіз / тоғұжжасымда / →мына нанды / дөп ͡ дөңгөлөк қылыб̊ /жайатыммын↓/// ↑сондұқтан / мына ͡ ғыз ͡ б̊аланы йерте ͡ б̊астан →// келім ͡ болұуға / дайындау ͡ герек ͡ қой↓/// |
Мен жалғыз қыз болғам. Бірақ, өзі айтады: - Құдайдан тілеп алдым, - деп. Бірақ, соған қарамай: - Ой, албасты жалғыз болсаң, өзің жалғызсың, қылығың жалғыз бола ма? Ертеңгі күні барған жерінде маған сөз келтірейін деп пе едің, - деп жанымды шығарып. Мысалы мен 6-7 жасымда шашақ түйетінмін. 8-9 жасымда мына нанды дөп-дөңгелек қылып жаятынмын. Сондықтан, мына қыз баланы ерте бастан келін болуға дайындау керек қой. |
Зейнеп Ахметова
|
▶
|
уол бәрібір қыз / әке үйінің уоң жағында қанша йеркелегенменен→// қанша әке үйінің қызығын көргеніменен →// уол бәрібір кетеді ͡ ғой↓/// ↑ бійдайдың барар жері дійірмен↓/// ↑бір босағаны аттап / келін атанады // білдің ͡ ба↓/// ↑ал/ йенді сол қыз баланың тәрбійесінің қандай болғаны→// келін болып барғанда көрінет↓/// ↑әке шешенің йеңбегі →// әрбірден кейін туған туысқан / ауылыңның йеңбегі // ана келін болып барған жерде көрінет ↓ /// ↑ мен біріншіден / былай ͡ ғой↓/// ↑атаның қолына біз келген кезде→// йенді уол бұрында / ата тұуралы небір аңыздарды йестіп уөстік↓/// ↑жаңағы мінезі тұуралы дегендей // сондай сондай↓/// ↑мен бір жағынан / іштей дайын болдым↓/// |
уол / бәріб̊ір / қыз / әк'үйүнүң ͡ оң жағында / қанша ͡ еркелегемменен→// қанша / әк'үйүнүң / қызығың ͡ гөргөнүменен →// уол ͡ б̊әріб̊ір / кетеді ͡ ғой ↓ /// ↑ бійдәйдің / барар ͡ жері ͡ дійірмен ↓ /// ↑ бір / босаған'аттап / келін ͡ атанады // білдің ͡ бе ↑ /// ↑ ал / йенді / сол ͡ ғыз ͡б̊аланың тәрб̊ійесінің / қандай ͡ б̊олғаны→// келім ͡ болұп ͡ парғанда ͡ гөрүнөді ↓ /// ↑ әке-шешенің йеңбегі →// әрб̊ірдең ͡ гейін / тұуған тұуұсқан / ауұлұңнұң ͡ еңбегі // ана / келім ͡ болұппарған / жерде ͡ гөрүнөдү ↓ /// ↑ мем ͡ біріншіден / былай ͡ ғой↓/// ↑атаның ͡ ғолұна / б̊із ͡ гелгең ͡ гезде→// йенді уол ͡ б̊ұрұнда / ата тұуралы / неб̊ір аңыздарды ͡ естіп ͡ өстүк↓/// ↑жаңағы/ мінезі ͡ тұуралы ͡ дегендей // сондай сондай↓/// ↑мен / бір жағынан / іштей дайым ͡ болдұм↓/// |
Ол бәрібір қыз әке үйінің оң жағында қанша еркелегенменен, қанша әке үйінің қызығын көргеніменен ол бәрібір кетеді ғой. Бидайдың барар жері диірмен. Бір босағаны аттап келін атанады, білдің ба. Ал, енді сол қыз баланың тәрбиесінің қандай болғаны келін болып барғанда көрінеді. Әке-шешенің еңбегі, әрбірден кейін туған-туысқан, ауылыңның еңбегі ана келін болып барған жерде көрінеді. Мен, біріншіден, былай ғой атаның қолына біз келген кезде, енді ол бұрын да ата туралы небір аңыздарды естіп өстік. Жаңағы мінезі туралы дегендей, сондай-сондай. Мен бір жағынан іштей дайын болдым. |
Зейнеп Ахметова
|
▶
|
↑йең ͡ бастысы / менде мына бел уомыртқа мықты болдұ ұлттық↓/// ↑ұлттық тәрбійем бел уомыртқам мықты болды↓/// ↑cол менің түпетегімнен / ұстап жібермет↓/// ↑атаның алдында / білесің бе мен қалай көндім қалай көндіктім↓/// ↑үндемей құтылдым↓/// ↑мысалы / рас кейде уөңменінен уөтүп кететін →//уосы / уөтің жарылып кететіндей сөз йестейсің ійә↓/// ↑йесікті тарс йеткізіп жауып //осы шығып ақ кеткің келет↓/// ↑бірақ / жаңағы анау →// түпетектен ұстап тұрған тәрбійе жібермейт↓/// |
↑йең ͡ бастысы / менде / мына ͡ б̊еломұртқа мықты ͡ б̊олдұ / ұлттұқ ↓/// ↑ ұлттұқ тәрб̊ійем / беломұртқам / мықты ͡б̊олдұ↓/// ↑сол менің түптегімнен / ұстаб̊ ͡ жіб̊ермеді↓/// ↑атаның алдында / білесің ͡ бе / мең ͡ ғалай ͡ гөндүм ↑ / қалай ͡ гөндүктүм↑/// ↑ үндөмөй ͡ ғұтұлдұм↓/// ↑мысалы / ырас кейде / уөңмөнүнен ͡ өтүп ͡ кететін →//уосұ / уөтүң ͡ жарылып ͡ кететіндей / сөз йестейсің ͡ ійә↓/// ↑йесікті / тарс ͡ еткізіб̊ ͡ жауұп // шығыб̊ ͡ ақ / кеткің ͡ геледі↓/// ↑бірақ / жаңағы / анау →// түпетектен ұстап ͡ тұрған ͡ тәрб̊ійе / жіб̊ермейді↓/// |
Ең бастысы, менде мына бел омыртқа мықты болды ұлттық. Ұлттық тәрбием - бел омыртқам мықты болды, сол менің түпетегімнен ұстап жібермеді. Атаның алдында, білесің бе, мен қалай көндім, қалай көндіктім? Үндемей құтылдым. Мысалы, рас кейде өңменіңнен өтіп кететін, осы өтің жарылып кететіндей сөз естейсің, иә. Есікті тарс еткізіп жауып, осы шығып-ақ кеткің келеді. Бірақ, жаңағы анау түпетектен ұстап тұрған тәрбие жібермейді. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ уөте күшті сұрақ ↓ /// ↑ байтұрсынов бағана ͡б̊ір сөзімд'айтып кеттім ғой → // бұл кісі ͡б̊арлық жағын қамтыған → // бәрін жоспарлаған → // күшті ұлогійкаға салған ↓ /// ↑ сөйтіп → // сауаттандырұу әдістемесін жасай уотұрып → // соны уөзі қолмен жасаған кісі ↓ /// ↑ уол кісі йең бірінші → / мына торғай → // торғайдан кейін уорымборда уоқыйт та ↓ /// ↑ сөйтіп → // бұл кісі торғай жеріне қайтадан бұларды саб̊̊ақ ͡берүуге жіб̊ереді ͡ғой ↓ /// |
↑ уөтө гүштү сұрақ ↓ /// ↑ байтұрсұнып бағана ͡б̊ір сөзүмд'айтып кеттім ғой → // бұл гісі ͡б̊арлығ жағың ғамтыған → // бәрін жоспарлаған → // күштү ұлогұйкаға салған ↓ /// ↑ сөйтүп → // сауаттандырұу әдістемесін жасай уотұрұп → // сонұ уөзү ғолмен жасағаң гісі ↓ /// ↑ уол ͡гісі йең бірінші → / мына торғай → // торғайдаң ͡гейін уорұмборда уоқұйт та ↓ /// ↑ сөйтүп → // бұл ͡гісі торғай жеріне қайтадам бұларды саб̊ақ ͡перүугө жіб̊ереді⁀ғой ↓ /// |
Өте күшті сұрақ. Байтұрсынов бағана бір сөзімде айтып кеттім ғой, бұл кісі барлық жағын қамтыған, бәрін жоспарлаған, күшті логикаға салған. Сөйтіп, сауаттандыру әдістемесін жасай отырып, соны өзі қолмен жасаған кісі. Ол кісі ең бірінші мына Торғай, Торғайдан кейін Орынборда оқиды да. Сөйтіп, бұл кісі Торғай жеріне қайтадан бұларды сабақ беруге жібереді ғой. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ сонда саб̊ақ ͡бер8уге келет ͡ те → / тосұлад ↓ /// ↑ қалай беред → // не қолында уоқұулық жоқ → // не ͡б̊алаларға ͡б̊еретін әліпбій жоқ ↓ /// ↑ кәдімг'араптың класійкалық араб̊ әліпбійінің жыйырма сегіз таңбадан тұратын үш с әрпі ͡б̊ар ↓ /// ↑ үш т әрпі ͡б̊ар → // йекі з әрпі ͡б̊ар ↓ /// ↑ йағный қазақта уондай жоқ қой → // үш т → // үш с уосындай әліпбіймен уол қалай үйретем деп ↓ /// |
↑ сонда саб̊ақ ͡перүугө келет⁀те → / тосұлад ↓ /// ↑ қалай беред → // не ғолұнда уоқұулұғ жоқ → // не ͡б̊алаларға ͡б̊еретін әліпбій жоқ ↓ /// ↑ кәдімг'араптың классыйкалығ араб̊ әліпбійінің жыйырма сегіз таңбадан тұратын үш с әрпі ͡б̊ар ↓ /// ↑ үш т әрпі ͡б̊ар → // йекі з әріпі ͡б̊ар ↓ /// ↑ ыйағный → / қазақта уондай жоқ қой → // үш т → // үш с уосұндай әліпбіймен уол ͡ғалай үйрөтөм деп ↓ /// |
Сонда сабақ беруге келеді де тосылады. Қалай береді, не қолында оқулық жоқ, не балаларға беретін әліпби жоқ. Кәдімгі арабтың классикалық араб әліпбиінің 28 таңбадан тұратын 3 с әрпі бар. Үш т әрпі бар, екі з әрпі бар. Яғни қазақта ондай жоқ қой, үш осындай әліпбимен ол қалай үйретем деп. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ сөйтіп̊ сол жерде саб̊ақ ͡бере жүріп ͡ақырын ақырын бұл кісі уойланып уойланып → // жаңагі → / араб̊ ͡әліпбійін іреформалауды → // кішкене жөндеп → // қазаққа ылайықт'әліпбій жасауды уойлайд ↓ /// ↑ жәй ғана уойлап → // армандап біз құсап қойа салмайды ↓ /// ↑ ары қарай уон'іске асырат та → // сөйтіп біз қазір айта ͡б̊еретін төте жазұу деген → / әліпбій түрін уойлап таб̊ад ↓ /// |
↑ сөйтүп̊ сол жерде саб̊ақ ͡пере жүрүб̊ ͡ақырын ақырым бұл ͡гісі уойланып уойланып → // жаңағы → / араб̊ ͡әліпбійін іреформалаудұ → // кішкене жөндөп → // қазаққа ылайықт'әліпбій жасаудұ уойлайд ↓ /// ↑ жәй ғана уойлап → // армандап біз ғұсап қойа салмайды ↓ /// ↑ ары ғарай уон'іске асырат та → // сөйтүп піз ғазір айта ͡б̊еретін төтө жазұу деген әліпбій түрүн уойлап таб̊ад ↓ /// |
Сөйтіп сол жерде сабақ бере жүріп ақырын-ақырын бұл кісі ойланып-ойланып, жаңағы араб әліпбиін реформалауды, кішкене жөндеп, қазаққа лайықты әліпби жасауды ойлайды. Жай ғана ойлааап, армааандап біз құсап қоя салмайды. Ары қарай оны іске асырады да, сөйтіп біз қазір айта беретін төте жазу деген әліпби түрін ойлап табады. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ төте жазұу деген ырасымен төте уоқұу деген → // уол кезде төте жазұудан гөрі төте уоқұу деген → // төте уоқұу деген уол кәдімгідей басқа → // араб̊ әліпбійіне соқтықпай → // тікелей → // тікелей қазақ̊ша уоқұу дегенді ͡б̊ілдіред йенді ↓ /// ↑ сонда ͡б̊ұл кісі → // біз йенді ͡қысқа ғой → // біздің ͡қазір уақытымыз аз ͡ ғой → // менің айтайын дегенім → // біз қазір → / қандай қазақ жазұуын алып уотырмыз → // мысалы қазіргі ійә → // мысалы ͡кійрійлмен уотырмыз ͡ ғой → // сол кійрійлмен қандай жазұуда уотырмыз ͡б̊із / → сол жазұудың негізінде ͡б̊айтұрсынов тұр ↓ /// |
↑ төтө жазұу деген ырасымен төтө уоқұу деген → // уол ͡гезде төтө жазұудан ͡гөрү төтө уоқұу деген → // төтө уоқұу деген уол ͡гәдімгідей басқа → // араб̊ әліпбійіне соқтұқпай → // тікелей → // тікелей ͡ғазақ̊ша уоқұу дегенді ͡б̊ілдіред йенді ↓ /// ↑ сонда ͡б̊ұл ͡гісі → // біз йенді ͡ғысқа ғой → // біздің ͡ғәзір уақытымыз аз ͡ ғой → // менің айтайын дегенім → // біз ғәзір → / қандай ͡ғазақ жазұуұн алып уотұрмұз → // мысалы ғәзірг'ійә → // мысалы ͡гійрійлмен уотұрмұз ͡ ғой → // сол ͡гійрійлмен қандай жазұуда уотұрмұз ͡б̊із / → сол жазұудұң негізінде ͡б̊айтұрсынып тұр ↓ /// |
Төте жазу деген, расында төте оқу деген, ол кезде төте жазудан гөрі төте оқу деген, төте оқу деген ол кәдімгідей басқа, араб әліпбиіне соқтықпай, тікелей, тікелей қазақша оқу дегенді білдіред енді. Сонда бұл кісі, біз енді қысқа ғой, біздің қазір уақытымыз аз ғой, менің айтайын дегенім, біз қазір қандай қазақ жазуын алып отырмыз, мысалы қазіргі иә, мысалы, кирилмен отырмыз ғой, сол кирилмен қандай жазуда отырмыз біз, сол жазудың негізінде Байтұрсынов тұр. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ байтұрсынов қайтыс ͡боп кетті → // атылып кетті ↓ /// ↑ байтұрсыновтан кейін біз → / ылатынға ͡көштік → // байтұрсыновтан кейін біз кійрійлге ͡көштік → // бірақ → / жазұудың түпкі негізінде → / сол кісінің жүйесі б̊ар ↓ /// ↑ мен уосұны йел жұртқ'айтып → / білмеймін → / жеткіз'алмай жүрмін бе → // жүйесі б̊ар деген не → // сол әріп таңбалар ауысыб жатыр → / мысалы → / кійрійлдің таңбасы ↓ /// |
↑ байтұрсұнұп қайтыс ͡поп кетті → // атылып кетті ↓ /// ↑ байтұрсұнұптаң гейім біз → / ылатыңға ͡гөштүк → // байтұрсұнұптаң гейім біз гійрійлге ͡ гөштүк → // бірақ → / жазұудұң түпкү негізінде → / сол ͡гісінің жүйөсү б̊ар ↓ /// ↑ мен уосұнұ йел жұртқ'айтып → / білмеймін → / жеткіз'алмай жүрмүм ͡бе → // жүйөсү б̊ар деген не → // сол әріп таңбалар ауұсұб ͡жатыр → / мысалы → / кійрійлдің таңбасы ↓ /// |
Байтұрсынов қайтыс боп кетті, атылып кетті. Байтұрсыновтан кейін біз латынға көштік, Байтұрсыновтан кейін біз кирилге көштік, бірақ жазудың түпкі негізінде сол кісінің жүйесі бар. Мен осыны ел-жұртқа айтып білмеймін, жеткізе алмай жүрмін бе, жүйесі бар деген не, сол әріп таңбалар ауысып жатыр, мысалы, кирилдің таңбасы. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ мысалы ылатынның әрпін жазыб̊ жатырмыз → // бірақ уол кісінің таңбалап берген → / тоғыз дауысты мен уон тоғыз дауыссызды ͡б̊әрін͡ де таңбалау деген жүйе → / уосы графійкаларда жалғасын тауып келе͡ жатыр ↓ /// ↑ йағній біз қәзір → / уөзіміздің жазұуымызды → / жақ̊сы десек → // уол байтұрсыновқа тійеді → // жаман десек те ͡б̊айтұрсыновқа тійеді ↓ /// |
↑ мысалы ылатынның әрпін жазыб̊ жатырмыз → // бірағ уол ͡ гісінің таңбалап ͡ перген → / тоғұз дауұстұ мен уон тоғұз дауұссұздұ б̊әрін͡ де таңбалау деген жүйө → / уосы графійкаларда жалғасын тауұп келе͡ жатыр ↓ /// ↑ йәғній біз ғәзір → / уөзүмүздүң жазұуұмұздұ → / жақ̊сы десек → // уол байтұрсұнұпқа тійеді → // жаман десек те ͡б̊айтұрсыныпқа тійеді ↓ /// |
Мысалы латынның әрпін жазып жатырмыз, бірақ ол кісінің таңбалап берген 9 дауысты мен 19 дауыссызды бәрін де таңбалау деген жүйе осы графикаларда жалғасын тауып келе жатыр. Яғни біз қазір өзіміздің жазуымызды жақсы десек, ол Байтұрсыновқа тиеді, жаман десек те Байтұрсыновқа тиеді. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ сең қазыр жазұуыңды жаман деші → // уол байтұрсыновтың жазұуы жаман деген түсінік тұуады ↓ /// ↑ ал меніңше → // біз қазыр түркі халықтарының ішінде → / және тіпті уорыс → // басқа да славійан тектес жазұулардың ішіндегі йең сауатты жазұу ͡б̊іздікі ↓ /// ↑ біз сауаттанұу жағынан → // қате жіб̊ермеу жағынан → // дійктант → // басқалардан қатені жіб̊ермеу жағынан алдыңғы уорындамыз ↓ /// |
↑ сең ғәзір жазұуұңдұ жаман деші → // уол байтұрсұнұптың жазұуұ жаман деген түсүнүк тұуады ↓ /// ↑ ал меніңше → // біз ғәзір түркү халықтарының ішінде → / және тіпті уорұс → // басқа да славйан тектеш ͡ шазұулардың ішіндегі йең сауатты жазұу ͡б̊іздікі ↓ /// ↑ біс сауаттанұу жағынан → // қәте жіб̊ермеу жағынан → // дійктант → // басқалардан қәтені жіб̊ермеу жағынан алдыңғы уорұндамыз ↓ /// |
Сен қазір жазуыңды жаман деші, ол Байтұрсыновтың жазуы жаман деген түсінік туады. Ал меніңше, біз қазір түркі халықтарының ішінде және тіпті орыс, басқа да славян тектес жазулардың ішіндегі ең сауатты жазу біздікі. Біз сауаттану жағынан, қате жібермеу жағынан, диктант, басқалардан қатені жібермеу жағынан алдыңғы орындамыз. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ неге ↑ /// ↑ уөйткені → // уөйткені ͡б̊ізде дыб̊ыс → // дыб̊ыстың соған ылайық таңбасы ͡б̊ар ↓/// ↑ ал басқа ͡б̊асқа йенді → / мен мына жерде уақытым аз⁀ғой → // басқа мысалы түрік → // түрік ұлтында → // мына ͡б̊іздің қырғыздарда → // мына ноғайларда → // мына ͡б̊ашқ̊ұрттарда → / уөзүнің тұура төл дыб̊ысының нақт'әрпі жоқ → / кейб̊іреулерінде ↓ /// ↑ мысалы уолар қ-н'айтады → // қ-ның таңбасы жоқ ↑ /// ↑ уоның уорнына к және мәйагкій знак қойады → // а к-ны қырғыздар айтады қ-ны → // бірақ уоның уорнына к жазады уолар → // түріктер ұ айтады → // бірақ уоның уорнына у жазады ↓ /// ↑ көрдіңіз ͡б̊а → // сондай ↓ /// |
↑ неге ↑ /// ↑ уөйткөнү → // уөйткөнү ͡б̊ізде дыб̊ыс → // дыб̊ыстың соған ылайық таңбасы ͡б̊ар ↓/// ↑ ал басқа ͡б̊асқа йенді → / мен мына жерде уақытым аз⁀ғой → // басқа мысалы түрүк → // түрүг ͡ ұлтында → // мына ͡б̊іздің ͡ ғырғыздарда → // мына ноғайларда → // мына ͡б̊ашқ̊ұрттарда → / уөзүнүң тұура төл дыб̊ысының нақт'әрпі жоқ → / кейб̊іреулерінде ↓ /// ↑ мысалы уолар қ-н'айтады → // қ-ның таңбасы жоқ ↑ /// ↑ уонұң уорнұна к және мійагкій знак қойады → // а к-ны ғырғыздар айтады қ-ны → // бірақ уонұң уорнұна к жазады уолар → // түрүктер ұ айтады → // бірақ уонұң уорнұна у жазады ↓ /// ↑ көрдүңүз ͡б̊а → // сондай ↓ /// |
Неге? Өйткені, өйткені бізде дыбыс, дыбыстың соған лайық таңбасы бар. Ал басқа, басқа, енді мен мына жерде уақытым аз ғой, басқа мысалы түрік, түрік ұлтында, мына біздің қырғыздарда, мына ноғайларда, мына башқұрттарда өзінің тура төл дыбысының нақты әрпі жоқ кейбіреулерінде. Мысалы олар қ-ны айтады, қ-ның таңбасы жоқ. Оның орнына к және мягкий знак қояды, а к-ны қырғыздар айтады қ-ны, бірақ оның орнына к жазады олар, түріктер ұ айтады, бірақ оның орнына у жазады. Көрдіңіз ба, сондай. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ ал йенді мына ͡б̊айтұрсыновтың → / бізге қалдырған мұрасы → // біз ү-н'айтамыз ⁀ба → // ү жазамыз → // ұ-н'айтамыз ⁀ба → // ұ жазамыз → // сол мына жүйе деген сол ↓ /// ↑ уосы жүйені йерек̊ше ͡б̊ұл кісі мықтап бізге сіңіріп кеткен ↓ /// ↑ әрійне → / уодан кейін → / уодан кейім бұл кісінің жазұуына қатысты тағы⁀да ͡б̊ір айтайын дегенім → // бізде қазір арфаграфійадағы басты прійнсійпт'анықтап кеткен⁀де уосұ гісі ↓ /// ↑ йағній қалай жазамыз → // қалай дыб̊ыстасақ̊ солай жазамыз⁀ба → // әлде түб̊ірді сақтап жазамыз⁀ба → // әлд'атабаб̊амыз қалай жазды → // тұура соны қайталап жаза ͡б̊ерейік⁀пе → / деген уос'үш сұрақ ͡бар ↓ /// |
↑ ал йенді мына ͡б̊айтұрсұнұптың → / бізге ғалдырған мұрасы → // біз ү-н'айтамыз ⁀ба → // ү жазамыз → // ұ-н'айтамыз ⁀ба → // ұ жазамыз → // сол мына жүйө деген сол ↓ /// ↑ уосұ жүйөнү йерек̊ше ͡б̊ұл ͡ гісі мықтап пізге сіңіріп кеткен ↓ /// ↑ әрійне → / уодаң ͡ гейін → / уодаң ͡ гейім бұл ͡ гісінің жазұуұна ͡ ғатысты тағы⁀да ͡б̊ір айтайын дегенім → // бізде ғәзір арфаграфійадағы басты прійнсійпт'анықтап кеткен⁀де уосұ ͡ гісі ↓ /// ↑ йәғній ғалай жазамыз → // қалай дыб̊ыстасақ̊ солай жазамыз⁀ба → // әлде түб̊үрдү сақтаб̊ ͡ жазамыз⁀ба → // әлд'атабаб̊амыз ғалай жазды → // тұура сонұ ͡ ғайталаб̊ жаза ͡б̊ерейік⁀пе → / деген уос'үш сұрақ ͡ пар ↓ /// |
Ал енді мына Байтұрсыновтың бізге қалдырған мұрасы біз ү-ні айтамыз ба, ү жазамыз, ұ-ны айтамыз ба, ұ жазамыз, сол мына жүйе деген сол. Осы жүйені ерекше бұл кісі мықтап бізге сіңіріп кеткен. Әрине, одан кейін, одан кейін бұл кісінің жазуына қатысты тағы да бір айтайын дегенім, бізде қазір орфографиядағы басты принципті анықтап кеткен де осы кісі. Яғни қалай жазамыз, қалай дыбыстасақ солай жазамыз ба, әлде түбірді сақтап жазамыз ба, әлде ата-бабамыз қалай жазды, тура соны қайталап жаза берейік пе деген осы үш сұрақ бар. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ уос'үш сұраққа ͡қарай → / қазақ жазұуында прійнсійп бар → // марфалогійалық прійнсійп → // фанетійкалық прійнсійп → // тарійхій дәстүрлі прійнсійп деген бар ↓ /// ↑ уос'үш прійнсійп → / мысалы → // тарійхій дәстүрлі прійнсійпті → / ағылшындар сақтайды ↓ /// ↑ ағылшындар сондықтан басқаша жазып → // басқаша уоқыйды ↓ /// ↑ ал фанетійкалық прійнсійп⁀пар → // уол тұура сол қалай дыб̊ыстаса → // солай жазады ↓ /// ↑ уол мысалы → // түріктерде⁀бар ↓ ///
|
↑ уос'үш сұраққа ͡ ғарай → / қазағ ͡ жазұуұнда прійнсійп ͡ пар → // марфалогійалық прійнсійп → // фанетійкалық прійнсійп → // тарійхій дәстүрлү прійнсійп дегем ͡ бар ↓ /// ↑ уос'үш прійнсійп → / мысалы → // тарійхій дәстүрлү прійнсійпті → / ағылшындар сақтайды ↓ /// ↑ ағылшындар сондұқтам басқаша жазып → // басқаша уоқұйдұ ↓ /// ↑ ал фанетійкалық прійнсійп⁀пар → // уол тұура сол ғалай дыб̊ыстаса → // солай жазады ↓ /// ↑ уол мысалы → // түрүктөрде⁀бар ↓ ///
|
Осы үш сұраққа қарай қазақ жазуында принцип бар: морфологиялық принцип, фонетикалық принцип, тарихи-дәстүрлі принцип деген бар. Осы үш принцип мысалы, тарихи-дәстүрлі приципті ағылшындар сақтайды. Ағылшындар сондықтан басқаша жазып, басқаша оқиды. Ал фонетикалық принцип бар, ол тура сол қалай дыбыстаса, солай жазады. Ол мысалы, түріктерде бар. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ түріктерде сондай не⁀бар → // барлығы жаппай йемес йенді → // бірақ түріктерде⁀бар ↓ /// ↑ ал бізде → / жаңағы марфалогійалық прійнсійп пен фанетійкалық прійнсійптің уортасынан → // фанематійкалық прійнсійп дегенмен уосы ͡б̊айтұрсыновтың жазұуы жазылады ↓ /// ↑ біз соны қазір сақтап келе жатырмыз ↓ /// ↑ бұл кісі → / йенді мен кішкене ғылымій болып кетті → // йегер нақтылап қойсаң сұрақ → // мүмкін кішкене қарапайым айтып бер'аламын ↓ /// |
↑ түрүктөрде сондай не⁀бар → // барлығы жаппай йемес йенді → // бірақ түрүктөрде⁀бар ↓ /// ↑ ал бізде → / жаңағы марфалогұйалық прійнсійп пен фанетійкалық прійнсійптің уортасынан → // фанематійкалық прійнсійп дегеммен уосы ͡б̊айтұрсұнұптың жазұуұ жазылады ↓ /// ↑ біс сонұ ғәзір сақтап келе жатырмыз ↓ /// ↑ бұл ͡ гісі → / йенді мең гішкене ғылымій болұп кетті → // йегер нақтылап қойсаң сұрақ → // мүмкүң гішкене ͡ғарапайым айтып ͡ пер'аламын ↓ /// |
Түріктерде сондай не бар, барлығы жаппай емес енді, бірақ түріктерде бар. Ал бізде жаңағы морфологиялық принцип пен фонетикалық принциптің ортасынан, фонематикалық принцип дегенмен осы Байтұрсыновтың жазуы жазылады. Біз соны қазір сақтап келе жатырмыз. Бұл кісі енді мен кішкене ғылыми болып кетті, егер нақтылап қойсаң сұрақ, мүмкін кішкене қарапайым айтып бере аламын. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ дәл уос'арфоепійаға байланысты менде соңғы сұрағым болған → // апай → // соны да ͡б̊ір айтып кетčеңіз ↓ /// ↑ уөйткені сіздің бір мақалаңызды → // сұқбатыңызды уоқып̊ шыққам ↓ /// ↑ соған қатысты → / әдейі соңұна ͡қалдырдым бұл сауалды → // сол кезд'айтып кетčеңіз ↓ /// ↑ жаңағы төте жазұуға ͡б̊айланысты немізді жалғастыра ͡б̊ерейік → // апай ↓ /// ↑ алаш арыстары → // уоның ішінд'әлійхан бөкейхановтан бастап мағжан жұмаб̊аев → // мұхтар әуезов → // мына соңғы ͡б̊ауыржан момышұлына дейін шығармашылығында уосы төте жазұуды қолданды → / сол жазұумен ↓ /// |
↑ дәл уос'арфаепійаға байланысты менде соңғұ сұрағым болған → // апай → // сонұ да ͡б̊ір айтып кетčеңіз ↓ /// ↑ уөйткөнү сіздің бір мақалаңызды → // сұғбатыңызды уоқұп̊ шыққам ↓ /// ↑ соғаң ͡ ғатысты → / әдейі соңұна ͡ ғалдырдым бұл сауалды → // сол ͡гезд'айтып кетčеңіз ↓ /// ↑ жаңағы төтө жазұуға ͡б̊айланысты немізді жалғастыра ͡б̊ерейік → // апай ↓ /// ↑ алаш арыстары → // уонұң ішінд'әлійхан бөкейханыптам ͡ бастап мағжан жұмаб̊аев → // мұхтар әуөзов → // мына соңғұ ͡б̊ауыржан момұшұлұна дейін шығармашылығында уосұ төтө жазұудұ ͡ ғолданды → / сол жазұумөн ↓ /// |
Дәл осы орфоэпияға байланысты менде соңғы сұрағым болған, апай, соны да бір айтып кетсеңіз. Өйткені Сіздің бір мақалаңызды, сұқбатыңызды оқып шыққам. Соған қатысты әдейі соңына қалдырдым бұл сауалды, сол кезде айтып кетсеңіз. Жаңағы төте жазуға байланысты немізді жалғастыра берейік, апай. Алаш арыстары, оның ішінде Әлихан Бөкейхановтан бастап Мағжан Жұмабаев, Мұхтар Әуезов, мына соңғы Бауыржан Момышұлына дейін шығармашылығында осы төте жазуды қолданды сол жазумен. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ дұрыс айтұу ͡құндылығын'аса мән бере б̊ермейд ↓ /// ↑ уол йемес → // мына ͡б̊ақ уөкілдері⁀де → // тілшілер → // менің әріптестерімнің уөзі → / қалай жазылады → // солай уоқып жүр ↓ /// ↑ арфоэпійа заңдылығын сақтамаудың зардаб̊ы қалай болады → // уосұлай кете б̊еретін болса ↑ /// |
↑ дұрұс айтұу ͡ ғұндұлұғын'аса мәм ͡ бере б̊ермейд ↓ /// ↑ уол йемес → // мына ͡б̊ақ уөкүлдөрі⁀де → // тілшілер → // менің әріптестерімнің уөзү → / қалай жазылады → // солай уоқұб̊ ͡ жүр ↓ /// ↑ арфаепійа заңдылығын сақтамаудың зардаб̊ы ғалай болады → // уосұлай гете б̊еретім болса ↑ /// |
Дұрыс айту құндылығына аса мән бере бермейді. Ол емес, мына БАҚ өкілдері де, тілшілер, менің әріптестерімнің өзі қалай жазылады, солай оқып жүр. Орфоэпия заңдылығын сақтамаудың зардабы қалай болады, осылай кете беретін болса? |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ бұл йенді ͡кете б̊ерсе → // сол кете б̊ерсе не б̊олады дегенді → // қалай десем йекен ↓ /// ↑ қазақ уөзүнің сөзүнің мәйегінен ажырайды ↓ /// ↑ сөйтіп уөзүнің сөз саптау жүйесінен айрылып жатырмыз қазір ↓ /// ↑ сол айрылған үстін'айрылсақ → // қазақ уөзүнің сөзүнен уөзі жерійді ↓ /// ↑ жерүу дегенді ͡б̊ілесіз ғой → // ана ͡ғой қоздайды да → // содан кейің қозысын алмай қойады ↓ /// ↑ кәдімгідей уөзүнікі йемес қып теуіп → // йемізб̊ейді ↓ /// ↑ сол сыйақты мына уөзүнің тілінен уөзі жерійді ↓ /// ↑ сөйтіп жеріп жеріп → // уол басқа тілді жақ̊сы ͡көреді → // бізде йенді ͡қазір жерүу ͡б̊ар ғой → // жартымыз жеріп кеттік қой → // сөйтіп ͡ақырын ақырын басқа тілді жақ̊сы ͡көріп → // сол тілдің → // сол тілдің адамы іретінде ↓ /// |
↑ бұл йенді ͡ гете б̊ерсе → // сол ͡ гете б̊ерсе не б̊олады дегенді → // қалай десем йекен ↓ /// ↑ қазақ уөзүнүң сөзүнүң мәйегінен ажырайды ↓ /// ↑ сөйтүп уөзүнүң сөс ͡ саптау жүйөсүнен айрылып жатырмыз ғәзір ↓ /// ↑ сол айрылған үстін'айрылсақ → // қазақ уөзүнүң сөзүнөн уөзү жерійді ↓ /// ↑ жерүу дегенді ͡б̊ілесіз ͡ ғой → // ана ͡ғой ғоздайды да → // содаң ͡ гейің ғозұсұн алмай ͡ ғойады ↓ /// ↑ кәдімгідей уөзүнүкі йемес қып теуіп → // йемізб̊ейді ↓ /// ↑ сол сыйақты мына уөзүнүң тілінен уөзү жерійді ↓ /// ↑ сөйтүб̊ жеріб̊ жеріп → // уол басқа тілді жақ̊сы ͡ гөрөдү → // бізде йенді ͡ғәзір жерүу ͡б̊ар ͡ ғой → // жартымыж жеріп кеттік қой → // сөйтіб̊ ͡ақырын ақырым басқа тілді жақ̊сы ͡ гөрүп → // сол тілдің → // сол тілдің адамы іретінде ↓ /// |
Бұл енді кете берсе, сол кете берсе не болады дегенді, қалай десем екен. Қазақ өзінің сөзінің мәйегінен ажырайды. Сөйтіп өзінің сөзсаптау жүйесінен айрылып жатырмыз қазір. Сол айрылған үстіне айрылсақ, қазақ өзінің сөзінен өзі жериді. Жеру дегенді білесіз ғой, ана қой қоздайды да, содан кейін қозысын алмай қояды. Кәдімгідей өзінікі емес қып теуіп, оны емізбейді. Сол сияқты мына өзінің тілінен өзі жериді. Сөйтіп жеріп-жеріп, ол басқа тілді жақсы көреді, бізде енді қазір жеру бар ғой, жартымыз жеріп кеттік қой, сөйтіп ақырын-ақырын басқа тілді жақсы көріп, сол тілдің, сол тілдің адамы ретінде |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ йенді ͡б̊асқа тілдің → // басқ'ұлттың адамы іретінде → / басқа тілде сөйлеп кетеміз → // сол болады ↓ /// ↑ йегер д'арфоепійаны → // уөйткен'арфоепійа бар ғой ійә → // уол мын'ұлттың жаны сыйақты ғой → // ұлттық тілдің жаны ͡б̊олады → / арфоепійа ↓ /// ↑ мысалы → // бізде қазыр ͡б̊ылай болып жатыр → // қазақ тілінде сөйлеп тұрады → // қарасаң ͡қазақ тілінде сөйлеп тұрады ↓ /// ↑ әсіресе → // мына ͡қоғам қайраткерлері → // мійнійстрлер → //мійнійстрден басқа уодан төмен ылауазымдағ'адамдар → // уосұн'ақпараттық хаб̊арлардан бір → // бір нәрселерге сұқбат беріп жатады → // қазақ̊ша сөйлеп тұрады → // бірақ қазақ̊ша йемес ͡болады ↓ /// ↑ сонда уол кісілердің сөзін қазақ қып тұрған → / уоның арфоепійасы → // уоның мына ͡қазақтың ійнтанасійасын → // қазақтың прасодійкасын сезіне ͡б̊ілүу ійнтүуійсійасы жоқ → // жансыз сөйлейді → // жансыз сөйлейді ↓ ///
|
↑ йенді ͡б̊асқа тілдің → // басқ'ұлттұң адамы іретінде → / басқа тілде сөйлөп кетеміз → // сол болады ↓ /// ↑ йегер д'арфоепійаны → // уөйткөн'арфоепійа бар ͡ ғой ійә → // уол мын'ұлттұң жаны сыйақты ͡ ғой → // ұлттұқ тілдің жаны ͡б̊олады → / арфоепійа ↓ /// ↑ мысалы → // бізде ғәзір ͡б̊ылай болұб̊ жатыр → // қазақ тілінде сөйлөп тұрады → // қарасаң ͡ ғазақ тілінде сөйлөп тұрады ↓ /// ↑ әсіресе → // мына ͡ ғоғам ͡ ғайраткерлері → // мійнійстрлер → //мійнійстрдем ͡ басқа уодан төмөн ылауазымдағ'адамдар → // уосұн'ақпараттық хаб̊арлардам бір → // бір нәрселерге сұқпат ͡ періб̊ жатады → // қазақ̊ша сөйлөп тұрады → // бірақ қазақ̊ша йемес ͡ полады ↓ /// ↑ сонда уол ͡ гісілердің сөзүң ғазақ қып тұрған → / уонұң арфоепійасы → // уонұң мына ͡ ғазақтың ійнтанасійасын → // қазақтың прасодійкасын сезіне ͡б̊ілүу ійнтүуүйсійасы жоқ → // жансыс ͡ сөйлөйдү → // жансыс ͡ сөйлөйдү ↓ ///
|
Енді басқа тілдің, басқа ұлттың, адамы ретінде басқа тілде сөйлеп кетеміз, сол болады. Егер де орфоэпияны, өйткені орфоэпия бар ғой иә, ол мына ұлттың жаны сияқты ғой, ұлттық тілдің жаны болады, орфоэпия. Мысалы, бізде қазір былай болып жатыр, қазақ тілінде сөйлеп тұрады, қарасаң қазақ тілінде сөйлеп тұрады. Әсіресе, мына қоғам қайраткерлері, министрлер, министрден басқа одан төмен лауазымдағы адамдар, осыны ақпараттық хабарлардан бір, бір нәрселерге сұқбат беріп жатады, қазақша сөйлеп тұрады, бірақ қазақша емес болады. Сонда ол кісілердің сөзін қазақ қып тұрған оның орфоэпиясы, оның мына қазақтың интонациясын, қазақтың просодикасын сезіне білу интуициясы жоқ, жансыз сөйлейді, жансыз сөйлейді. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ сондықтан мын'ійнтонасійа → // мын'арфоепійа уол → // ұлттық тілдің жаны ↓ /// ↑ уосы жанынан айрылмау керек → // әйтпесе сөйлей береміз ͡б̊із ↓ /// ↑ мына мен → / қазіргі ͡ кездегі жас ͡балалардың да сөйлегені уөте жансыз сөйлейді → // басқа тілде сөйлеп тұрған сыйақты → // сондай ауылдың балалар'әлдеқайда → // әрійне жақ̊сы → // шүкір → // мына ͡қазақтың → // мына жас қала ͡б̊алалары → // әсіресе мен йенді ͡көңүлім сұуып → // біртүрлі жаман болам → // соны уойлап → // қалай істеуге ͡б̊олад мұны ↓ /// ↑ әртүрлі йенді жолдарын қарастырұу ͡керек па → // әлд'ауылдың ылагеріне жіб̊ерүу дегенд'ұйұмдастырұу керек па → // бір ай болса да → // қазақтың ͡кәдімг'ұлттық сөз саптамын → // ұлттық ійнтонасійасын йестіртүу ͡керек пе → // білмеймін йенді → // біз арфоепійамыз уөте нашар ↓ /// |
↑ сондұқтан мын'ійнтанасійа → // мын'арфоепійа уол → // ұлттұқ тілдің жаны ↓ /// ↑ уосы жанынан айрылмау ͡ герек → // әйтпесе сөйлөй береміз ͡б̊із ↓ /// ↑ мына мен → / ғәзіргі ͡ гездегі жас ͡ палалардың да сөйлөгөні уөтө жансыс ͡ сөйлөйдү → // басқа тілде сөйлөп тұрған сыйақты → // сондай ауұлдұң балалар'әлдеғайда → // әрійне жақ̊сы → // шүкүр → // мына ͡ ғазақтың → // мына жас қала ͡ б̊алалары → // әсіресе мен йенді ͡ гөңүлім сұуұп → // біртүрлү жамам ͡ болам → // сонұ уойлап → // қалай істеуге ͡б̊олад мұнұ ↓ /// ↑ әртүрлү йенді жолдарын ͡ ғарастырұу ͡ герек па → // әлд'ауұлдұң ылагеріне жіб̊ерүу дегенд'ұйұмдастырұу ͡ герек па → // бір ай болса да → // қазақтың ͡ гәдімг'ұлттұқ сөссаптамын → // ұлттұқ ійнтанасійасын йестіртүу ͡ герек пе → // білмеймін йенді → // біз арфоепійамыз уөтө нашар ↓ /// |
Сондықтан мына интонация, мына орфоэпия ол - ұлттық тілдің жаны. Осы жанынан айрылмау керек, әйтпесе сөйлей береміз біз. Мына мен қазіргі кездегі жас балалардың да сөйлегені өте жансыз сөйлейді, басқа тілде сөйлеп тұрған сияқты, сондай ауылдың балалары әлдеқайда, әрине, жақсы, шүкір, мына қазақтың, мына жас қала балалары, әсіресе, мен енді көңілім суып, біртүрлі жаман болам, соны ойлап, қалай істеуге болады мұны. Әртүрлі енді жолдарын қарастыру керек па, әлде ауылдың лагеріне жіберу дегенді ұйымдастыру керек па бір ай болса да, қазақтың кәдімгі ұлттық сөзсаптамын, ұлттық интонациясын естірту керек пе, білмеймін, енді біз орфоэпиямыз өте нашар. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ қазыр ͡б̊ұл жарайды → // сіз жаң'айтып уотырсыз ғой → // қалай уоқып тұр → // қалай жазылып тұр → / солай уоқыйд деп → // уоған біз соған зар ͡б̊олып уотырмыз ғой қазыр ↓ /// ↑ қазыр солай жазылғанды уоқыған → // бірақ әйтеуір уоны түсүніп уоқыса да → / уоның жаны ͡көрүнеді йекен сөзүнен ↓ /// ↑ ал йенді ͡қазыр → / былай сөйлеп тұрады → // бірақ уөзүнің сөзүне → // сөзүнің мағынасын біліп → // ійнтонасійаны ій арфоепійаны → / сол жерге қойып уоқұмайды → // қойып̊ сөйлемейді ↓ /// ↑ мына ͡б̊іздің → // әсіресе мійнійстрлеріміздің сөзі уөте нашар → // йенді ͡б̊ілмеймін → // уолар нағыз жерігендер солар → // уөздері йестісе → / йестісін ↓ /// ↑ мен → / ана ͡б̊ір нәрс'айтып жіб̊ерсем деймін ↓ /// |
↑ қәзір ͡б̊ұл жарайды → // сіз жаң'айтып уотырсыз ͡ ғой → // қалай уоқұп тұр → // қалай жазылып тұр → / солай уоқұйд деп → // уоғам біс соған зар ͡ б̊олұп уотұрмұз ͡ ғой ғәзір ↓ /// ↑ қәзір солай жазылғанды уоқұған → // бірағ әйтеуүр уонұ түсүнүб̊ уоқұса да → / уонұң жаны ͡ гөрүнөді йекен сөзүнөн ↓ /// ↑ ал йенді ͡ ғәзір → / былай сөйлөп тұрады → // бірағ уөзүнүң сөзүнө → // сөзүнүң мағынасын біліп → // ійнтанасійаны ій арфоепійаны → / сол жерге ͡ ғойұп уоқұмайды → // қойұп̊ сөйлөмөйді ↓ /// ↑ мына ͡б̊іздің → // әсіресе мійнійстрлеріміздің сөзү уөтө нашар → // йенді ͡б̊ілмеймін → // уолар нағыз жерігендер солар → // уөздөрү йестісе → / йестісін ↓ /// ↑ мен → / ана ͡б̊ір нәрс'айтыб̊ ͡ жіб̊ерсем деймін ↓ /// |
Қазір бұл жарайды, сіз жаңа айтып отырсыз ғой қалай оқып тұр, қалай жазылып тұр солай оқиды деп, оған біз соған зар болып отырмыз ғой қазір. Қазір солай жазылғанды оқыған, бірақ әйтеуір оны түсініп оқыса да оның жаны көрінеді екен сөзінен. Ал енді қазір былай сөйлеп тұрады, бірақ өзінің сөзіне, сөзінің мағынасын біліп, интонацияны и орфоэпияны сол жерге қойып оқымайды, қойып сөйлемейді. Мына біздің әсіресе министрлеріміздің сөзі өте нашар, енді білмеймін олар нағыз жерігендер солар, өздері естісе естісін. Мен ана бір нәрсе айтып жіберсем деймін. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ айтыңыз → // айтыңыз → // аха → // айтыңыз ↓ /// |
↑ айтыңыз → // айтыңыз → // аха → // айтыңыз ↓ /// |
Айтыңыз, айтыңыз, аха, айтыңыз. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ мына ͡б̊ылай ғой → // біздер қазыр → / уөзі мына жаңа жазұуға ͡қатысты бір іреформалар ͡керек → // біздің бізге ↓ /// ↑ сол іреформалардың біреуі → / мына жазұуды ͡кішкен'ық̊шамдау дегенді уойластырұуымыз керек йекен ↓ /// ↑ жазұуд'ық̊шамдау деген → / уол жазұудың уөзүнің ͡қызметін жазб̊а ͡камұунійкасійада пайдаланұу ͡керек ↓ /// ↑ мысалы → // біз қазыр ватčабтарда жазғанда → // мысалы → / тіпті уог жақ̊сы дегенді уок дей салады → / немесе сәлем дегенді слм дей салады → // пажалұуста дегенді пжл дей салады → // ійә сонұмен → / біз тез тез комұунійкасійа жасап үйреніп жатырмыз ↓ /// ↑ бұл сөздөр ͡б̊ылай қарағанда → // таңба сыйақты → // әріп йемес таңба сыйақты ↓ /// ↑ йенді ͡б̊олашақта → / ары қарай біздің жазұуымызды уодан ары ͡комұунійкасійалық қызметін арттырамыз десек → // жазұудың қызметін уөзүне ͡б̊ерүу герек ↓ /// ↑ йағный жазұу → / уол көзб̊ен көрүу арқылы және қолмен жазұу арқылы → // ал сөйлеу және уоқұу бір йемес ↓ /// |
↑ мына ͡ б̊ылай ͡ ғой → // біздер ғәзір → / уөзү мына жаңа жазұуға ͡ ғатысты бір іреформалар ͡ герек → // біздің бізге ↓ /// ↑ сол іреформалардың біреуү → / мына жазұудұ ͡ гішкен'ық̊шамдау дегенді уойластырұуұмұз ͡ герек йекен ↓ /// ↑ жазұуд'ық̊шамдау деген → / уол жазұудұң уөзүнүң ͡ ғызметін жазб̊а ͡ гамұунүйкатсійада пайдаланұу ͡ герек ↓ /// ↑ мысалы → // біз ғәзір ватčабтарда жазғанда → // мысалы → / тіпті уог жақ̊сы дегенді уок дей салады → / немесе сәлем дегенді слм дей салады → // пажалұуста дегенді пжл дей салады → // ійә сонұмөн → / біз тез тез камұунүйкатсійа жасап үйрөнүб̊ ͡ жатырмыз ↓ /// ↑ бұл сөздөр ͡б̊ылай ͡ ғарағанда → // таңба сыйақты → // әріб̊ йемес таңба сыйақты ↓ /// ↑ йенді ͡б̊олашақта → / ары ͡ ғарай біздің жазұуұмұзды уодан ары ͡ гамұунүйкатсійалық қызметін арттырамыз десек → // жазұудұң ͡ ғызметін уөзүнө ͡ б̊ерүу ͡ герек ↓ /// ↑ йәғній жазұу → / уол ͡ гөзб̊өң ͡ гөрүу арқылы және ғолмен жазұу арқылы → // ал сөйлөу және уоқұу бір йемес ↓ /// |
Мына былай ғой, біздер қазір өзі мына жаңа жазуға қатысты бір реформалар керек біздің бізге. Сол реформалардың біреуі мына жазуды кішкене ықшамдау дегенді ойластыруымыз керек екен. Жазуды ықшамдау деген ол жазудың өзінің қызметін жазба коммуникацияда пайдалану керек. Мысалы, біз қазір ватсабтарда жазғанда мысалы тіпті ок жақсы дегенді ок дей салады немесе сәлем дегенді слм дей салады, пожалуйста дегенді пжл дей салады, иә, сонымен біз тез-тез коммуникация жасап үйреніп жатырмыз. Бұл сөздер былай қарағанда, таңба сияқты, әріп емес таңба сияқты. Енді болашақта ары қарай біздің жазуымызды одан ары коммуникациялық қызметін арттырамыз десек, жазудың қызметін өзіне беру керек. Яғни жазу ол көзбен көру арқылы және қолмен жазу арқылы, ал сөйлеу және оқу ол құлақпен естіп, ауызбен сөйлеу арқылы, яғни жазу мен оқу бір емес. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ жазб̊а тіл бөлек → // ауызша тіл бөлек → // йегер де ͡б̊із жазб̊а тілді → // ауызша тіл йекеуі ͡б̊ірнәрсе → // йекеуі ͡б̊ірдей болұу керек деп уойласақ → // уонда ͡б̊із йа ͡б̊ылай кетіп қаламыз → // йа ͡б̊ылай кетіп қаламыз ↓ /// ↑ сонда → / жаңагі жазб̊а тілге кетіп қалсақ → // жерійміз → // ауызша тілге ͡кетіп қалсақ → // шатасамыз ↓ /// ↑ сондықтан → / йекеуі параллель жүрүу керек ↓ /// ↑ мысалы → // мын'ағылшын тілі неге қыйын болса да → // бүкіл йел ағылшын тілін үйренүуге → // уоқұуға құштар ͡б̊олып жатыр ↓ /// ↑ тіпті қыйын болса да → / бірнеше деңгей → // уойб̊ай ана уровень → // мына уровеньде уоқып жатырмыз деп → / бәлембай ақ̊шасын төлеп уоқып жатыр → // себ̊еб̊і уолардың жазб̊а тілі ͡б̊өлек → // ауызша тілі ͡б̊өлек ↓ /// ↑ уолар жазылып тұрғанды тез тез → // мінекей былай айтыла салады дегенге құуанып → // уойб̊ай → // мынау ͡б̊ылай біріне ͡б̊ірін қосып → // уосұлай айта салұуға ͡б̊олады йекен → // мысал'айм гойң тұу дегенд'айгона деб̊ ͡айта салады → // мысалы → // соны сүйтіп ͡айта салғанға ͡құуанып → // ұзақ нәрсені уөстіп ͡айтұуға ͡б̊олады йекен деп → // сүйтіп қыйналып тұрып ͡үйреніп жатырмыз ↓ /// |
↑ жазб̊а тіл бөлөк → // ауұшша тіл бөлөк → // йегер де ͡ б̊іж жазб̊а тілді → // ауұшша тіл йекеуү ͡ б̊ірнәрсе → // йекеуү ͡ б̊ірдей болұу ͡ герег ͡ деп уойласақ → // уонда ͡б̊із йә ͡б̊ылай ͡ гетіп қаламыз → // йә ͡ б̊ылай ͡ гетіп қаламыз ↓ /// ↑ сонда → / жаңағы жазб̊а тілге ͡ гетіп қалсақ → // жерійміз → // ауұшша тілге ͡ гетіп қалсақ → // шатасамыз ↓ /// ↑ сондұқтан → / йекеуү параллель жүрүу ͡ герек ↓ /// ↑ мысалы → // мын'ағылшын тілі неге ͡ ғыйын болса да → // бүкүл йел ағылшын тілін үйренүугө → // уоқұуға ͡ ғұштар ͡б̊олыб̊ ͡ жатыр ↓ /// ↑ тіпті ͡ ғыйын болса да → / бірнеше деңгей → // уойб̊ай ана ұуровень → // мына ұуровеньде уоқұб̊ ͡ жатырмыз деп → / бәлембай ақ̊шасын төлөп уоқұб̊ ͡ жатыр → // себ̊еб̊і уолардың жазб̊а тілі ͡б̊өлөк → // ауұшша тілі ͡б̊өлөк ↓ /// ↑ уолар жазылып тұрғанды тез тез → // мінекей былай айтыла салады дегенге ғұуанып → // уойб̊ай → // мынау ͡ б̊ылай біріне ͡ б̊ірің ͡ ғосұп → // уосұлай айта салұуға ͡ б̊олады йекен → // мысал'айм гойң тұу дегенд'айгона деб̊ ͡ айта салады → // мысалы → // сонұ сүйтүб̊ ͡ айта салғанға ͡ ғұуанып → // ұзағ ͡ нәрсені уөстүб̊ ͡ айтұуға ͡б̊олады йекен деп → // сүйтүп қыйналып тұрұб̊ ͡ үйрөнүб̊ ͡ жатырмыз ↓ /// |
Жазба тіл бөлек, ауызша тіл бөлек, егер де біз жазба тілді ауызша тіл екеуі бірнәрсе, екеуі бірдей болу керек деп ойласақ, онда біз я былай кетіп қаламыз, я былай кетіп қаламыз. Сонда жаңағы жазба тілге кетіп қалсақ, жериміз, ауызша тілге кетіп қалсақ, шатасамыз. Сондықтан екеуі параллель жүру керек. Мысалы, мына ағылшын тілі неге қиын болса да бүкіл ел ағылшын тілін үйренуге, оқуға құштар болып жатыр. Тіпті қиын болса да бірнеше деңгей, ойбай ана уровень, мына уровеньде оқып жатырмыз деп бәленбай ақшасын төлеп оқып жатыр, себебі олардың жазба тілі бөлек, ауызша тілі бөлек. Олар жазылып тұрғанды тез-тез, мінекей былай айтыла салады дегенге қуанып, ойбай, мынау былай біріне-бірін қосып осылай айта салуға болады екен, мысалы, айм гойң ту дегенді айгона деп айта салады мысалы, соны сөйтіп айта салғанға қуанып, ұзақ нәрсені өстіп айтуға болады екен деп, сөйтіп қиналып тұрып үйреніп жатырмыз. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ ал қазақтың жазұуын да ақырындап ͡ық̊шамдауға ͡б̊олады ↓ /// ↑ сол ық̊шамдаудың бір ͡б̊асында сол байтұрсынов тұр ↓ /// ↑ байтұрсынов мысалы → // былай деген → // сөз мағынасын'әсер йетпесе → // сөз мағынасына ͡гесірін тійгізб̊есе → // қазақ тіліндегі ы → // і әріптерін қысқартыб жазайық → // деп ͡айтқан ↓ /// ↑ йең алғаш → / уол уөзүнің мақаласында жазады → // уодан кейін бірнеше → // ійә ͡б̊ірнеше ғылымій алғашқ̊ы хатында жазады ͡б̊іреуге → // уодаң кейін алғашқ̊ы ғылымій мақалаларында жазады ↓ /// ↑ мысалы → // мысалы → // мысалы ͡б̊із ғылымій деген сөзд'алайық → // ійә ғылымій деп жазамыз ғой → // сонда ғылымій деген сөздегі уортасындағы ғылымій дегендегі уортасындағы ы-ны түсүріп тастап жазұуды ͡б̊айтұрсынов бастаған ↓ /// ↑ болмаса мысық ͡деген сөзді → // мысық ͡деген сөзді уол кіс'айтады → // уортасындағы ы деген әріпті жазб̊асақ та → // біз мысық ͡деп уоқыймыз → // уоны жазсақ та уоқыймыз дейді → // жазб̊асақ та уоқыймыз дейді ↓ /// ↑ уоны жазб̊асақ → // біз уоның мағынасына нұқ̊сан келіп кетčе → // нұқ̊сан келіп кетčе → // ійә → // уонда ͡б̊із уоны жазұуымыз керек дейді ↓ /// |
↑ ал ғазақтың жазұуұн да ақырындаб̊ ͡ ық̊шамдауға ͡ б̊олады ↓ /// ↑ сол ық̊шамдаудұң бір ͡ б̊асында сол байтұрсұнұп тұр ↓ /// ↑ байтұрсұнұб̊ мысалы → // былай деген → // сөз мағынасын'әсер йетпесе → // сөз мағынасына ͡ гесірін тійгізб̊есе → // қазақ тіліндегі ы → // і әріптерін ͡ ғысқартыб̊ ͡ жазайық → // деб̊ ͡ айтқан ↓ /// ↑ йең алғаш → / уол уөзүнүң мақаласында жазады → // уодаң ͡ гейін бірнеше → // ійә ͡б̊ірнеше ғылымій алғашқ̊ы хатында жазады ͡б̊іреуге → // уодаң ͡ гейін алғашқ̊ы ғылымій мақалаларында жазады ↓ /// ↑ мысалы → // мысалы → // мысалы ͡ б̊із ғылымій деген сөзд'алайық → // ійә ғылымій деп жазамыз ͡ ғой → // сонда ғылымій деген сөздөгү уортасындағы ғылымій дегендегі уортасындағы ы-ны түсүрүп тастап жазұудұ ͡б̊айтұрсұнұб̊ ͡ бастаған ↓ /// ↑ болмаса мысығ ͡ деген сөздү → // мысығ ͡ деген сөздү уол ͡ гіс'айтады → // уортасындағы ы деген әріпті жазб̊асақ ͡ та → // біз мысығ ͡ деб̊ уоқұймұз → // уонұ жазсақ та уоқұймұз дейді → // жазб̊асақ та уоқұймұз дейді ↓ /// ↑ уонұ жазб̊асақ → // біз уонұң мағынасына нұқ̊саң ͡ геліп кетčе → // нұқ̊саң ͡ геліп кетčе → // ійә → // уонда ͡б̊із уонұ жазұуұмұз ͡ герек дейді ↓ /// |
Ал қазақтың жазуын да ақырындап ықшамдауға болады. Сол ықшамдаудың бір басында сол Байтұрсынов тұр. Байтұрсынов мысалы, былай деген «сөз мағынасына әсер етпесе, сөз мағынасына кесірін тигізбесе, қазақ тіліндегі ы, і әріптерін қысқартып жазайық» деп айтқан. Ең алғаш ол өзінің мақаласында жазады, одан кейін бірнеше, ия бірнеше ғылыми алғашқы хатында жазады біреуге, одан кейін алғашқы ғылыми мақалаларында жазады. Мысалы, мысалы, мысалы біз ғылыми деген сөзді алайық, иә, ғылыми деп жазамыз ғой, сонда ғылыми деген сөздегі ортасындағы ғылыми дегендегі ортасындағы ы-ны түсіріп тастап жазуды Байтұрсынов бастаған. Болмаса мысық деген сөзді, мысық деген сөзді ол кісі айтады ортасындағы ы деген әріпті жазбасақ та біз мысық деп оқимыз, оны жазсақ та оқимыз дейді, жазбасақ та оқимыз дейді. Оны жазбасақ, біз оның мағынасына нұқсан келіп кетсе, нұқсан келіп кетсе, иә, онда біз оны жазуымыз керек дейді. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ бірақ ͡бұл жерде нұқ̊сан келіп уотырған жоқ → // сондықтан бұны неменеге жазамыз → / дейді уол кісі ↓ /// ↑ сондай бір қызық уол кісінің уойлары ͡б̊олған → // сол сійақты мысалы → // ͡б̊ілек деген сөз → // білек → // жылан дегенде ↓ /// ↑ білек дегеңге неге і жазамыз → // жылан дегеңге неге ы-ны жазамыз → // уол сөзді жылан деп → // уонсыз да ͡б̊із ы-н'айтамыз ғой дейді ↓ /// ↑ дәл уосұны құдайб̊ерген жұб̊анов қоштайды → // йағній білек → // тренд → // әлгі тырактор дегенде ы йестіледі → // бірақ ͡біз ы-ны жазб̊аймыз ғой → // сол сыйақты жылан → // білек → // білім дегеңге жазб̊айақ қойайық дегенді уосы ͡кісілер айтқан ↓ /// ↑ йенді ͡б̊із уосы ͡кісілердің жүйесі ͡б̊ойынша → / қазыргі ͡кезде ͡көптеген сөздер → // мысалы құрұлық ͡деген сөзде құ ыры ылық йемес → // уортасындағы ы-ны түсүріп тастадық → / құрлық ͡деп → // ійә ↓ /// |
↑ бірағ ͡ бұл жерде нұқ̊саң ͡ геліп уотұрған жоқ → // сондұқтан бұнұ неменеге жазамыз → / дейді уол ͡ гісі ↓ /// ↑ сондай бір ͡ ғызық уол ͡ гісінің уойлары ͡ б̊олған → // сол сыйақты мысалы → // б̊ілег ͡ деген сөз → // білек → // жылан дегенде ↓ /// ↑ білег ͡ дегеңге неге і жазамыз → // жылан дегеңге неге ы-ны жазамыз → // уол сөздү жылан деп → // уонсұз да ͡б̊із ы-н'айтамыз ͡ ғой дейді ↓ /// ↑ дәл уосұнұ ғұдайб̊ерген жұб̊анып қоштайды → // йәғній білек → // тренд → // әлгі тырактыр дегенде ы йестіледі → // бірағ ͡ біз ы-ны жазб̊аймыз ͡ ғой → // сол сыйақты жылан → // білек → // білім дегеңге жазб̊айақ қойайық дегенді уосұ ͡ гісілер айтқан ↓ /// ↑ йенді ͡б̊із уосұ ͡ гісілердің жүйөсү ͡б̊ойұнша → / қәзіргі ͡ гезде ͡ гөптөгеө сөздөр → // мысалы құрұлұғ ͡ деген сөздө құ ыры ылық йемес → // уортасындағы ы-ны түсүрүп тастадық → / құрлұғ ͡ деп → // ійә ↓ /// |
Бірақ бұл жерде нұқсан келіп отырған жоқ, сондықтан бұны неменеге жазамыз дейді ол кісі. Сондай бір қызық ол кісінің ойлары болған, сол сияқты мысалы, білек деген сөз, білек, жылан дегенде. Білек дегенге неге і жазамыз, жылан дегенге неге ы-ны жазамыз, ол сөзді жылан деп онсыз да біз ы-ны айтамыз ғой дейді. Дәл осыны Құдайберген Жұбанов қоштайды, яғни білек, тренд, әлгі трактор дегенде ы естіледі, бірақ біз ы-ны жазбаймыз ғой, сол сияқты жылан, білек, білім дегенге жазбай-ақ қояйық дегенді осы кісілер айтқан. Енді біз осы кісілердің жүйесі бойынша қазіргі кезде көптеген сөздер, мысалы, құрылық деген сөзде құ-ры-лық емес, ортасындағы ы-ны түсіріп тастадық құрлық деп, иә. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ дәл сол сыйақты құрұлыс дегенді ͡қараңыз → // құрұлысқа ͡б̊із жазамыз ы-ны → // құ → / ыры → / ылыс теп жазамыз → // уосы уортасындағы ы-ны неге түсірмейміз → // құрлық̊ сыйақты қылып ↓ /// ↑ құрлық → // құрұлыс → // қо → / ыры → / тын → / ды деп̊ созып жазғанша → / неге ͡б̊із қортынды деп жазб̊аймыз → // мысалы ↓ /// ↑ та → / ғы → / ылым деп̊ созып уотырғанша → // неге ͡б̊із тағ → / ылым демейміз → // жау → / ы → / ырын демей → / неге жау → / ырын демейміз → // а → / бы → / ұрой демей → / нег'аб̊ → / ұрой демейміз қысқартып ↓ /// ↑ йағній мына ͡б̊арлық жағы мысық ͡дегендегілердей йемес → // байтұрсыновта йең ͡құрығанда уосындай бұуын ішінде → // бұуын ішінд'әнтек қысаң йестілетін уосындай ы → // і әріптерін түсүріп тастап жазұуды → / біз жаңа ылатын графійкасында байтұрсыновтың уос'ійдейасын қоштап → // неге уосұлай жазб̊аймыз деген ұсұныстарымыз ͡б̊ар ↓ /// ↑ уосұны жұрт қолдаса → // қоштаса → // уосындай йемл'ұсынсақ деген уойдамыз ↓ /// ↑ уосұн'айтқым келеді → // бұл да ͡б̊айтұрсыновтың ійдейасы ↓ /// ↑ ырахмет ↓ /// |
↑ дәл сол сыйақты құрұлұс дегенді ͡ ғараңыз → // құрұлұсқа ͡б̊іж жазамыз ы-ны → // құ → / ыры → / ылыс теб̊ ͡ жазамыз → // уосұ уортасындағы ы-ны неге түсүрмөйміз → // құрлұқ̊ сыйақты ͡ ғылып ↓ /// ↑ құрлұқ → // құрұлұс → // қо → / ыры → / тын → / ды деп̊ созұп жазғанша → / неге ͡б̊із ғортұндұ деб̊ ͡ жазб̊аймыз → // мысалы ↓ /// ↑ та → / ғы → / ылым деп̊ созұб̊ уотұрғанша → // неге ͡б̊із тағ → / ылым демейміз → // жау → / ы → / ырын демей → / неге жау → / ырын демейміз → // а → / бы → / ұрой демей → / нег'аб̊ → / ұрой демейміз ғысқартып ↓ /// ↑ йәғній мына ͡б̊арлығ ͡ жағы мысығ ͡ дегендегілердей йемес → // байтұрсұнұпта йең ͡ ғұрұғанда уосұндай бұуұн ішінде → // бұуұн ішінд'әнтек қысаң йестілетін уосұндай ы → // і әріптерін түсүрүп тастап жазұудұ → / біж жаңа ылатын графійкасында байтұрсұнұптың уос'ійдейасың ͡ ғоштап → // неге уосұлай жазб̊аймыз деген ұсұнұстарымыз ͡б̊ар ↓ /// ↑ уосұнұ жұрт қолдаса → // қоштаса → // уосұндай йемл'ұсұнсақ деген уойдамыз ↓ /// ↑ уосұн'айтқым ͡ геледі → // бұл да ͡б̊айтұрсұнұптың ійдейасы ↓ /// ↑ ырахмет ↓ /// |
Дәл сол сияқты құрылыс дегенді қараңыз, құрылысқа біз жазамыз ы-ны, құ-ры-лыс деп жазамыз, осы ортасындағы ы-ны неге түсірмейміз құрлық сияқты қылып. Құрлық, құрлыс, қо-ры-тын-ды деп созып жазғанша неге біз қор-тынды деп жазбаймыз, мысалы. Та-ғы-лым деп созып отырғанша, неге біз тағ-лым демейміз, жау-ы-рын демей неге жау-рын демейміз, а-бы-рой демей неге аб-рой демейміз қысқартып. Яғни мына барлық жағы мысық дегендегілердей емес, Байтұрсыновта ең құрығанда осындай буын ішінде, буын ішінде әнтек қысаң естілетін осындай ы, і әріптерін түсіріп тастап жазуды біз жаңа латын графикасында Байтұрсыновтың осы идеясын қоштап, неге осылай жазбаймыз деген ұсыныстарымыз бар. Осыны жұрт қолдаса, қоштаса, осындай емле ұсынсақ деген ойдамыз. Осыны айтқым келеді, бұл да Байтұрсыновтың идеясы. Рахмет. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ бәрекелді → // апай ↓ /// |
↑ бәрекелді → // апай ↓ /// |
Бәрекелді, апай. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ уөлшеусіз пайд'әкелді ↓ /// ↑ байтұрсынов уөз'әліпбій → // бірінш'әліпбійді жасады → // соған ылайық йетіп әліппе жасады ійә → // сөйтіп ͡әліппені жасап → // уодан кейін → / уол кісі уоқұулық жасады → // қазақ тілінің уоқұулығын жасады → // сөйтіп → / уоны қазақ ͡даласының мектептерінде таратып уоқұтты ↓ /// ↑ сөйтіп уосы йенді ͡қараңызшы → // уосы жазұу бұл пайдаланылмай → // уоқылмай қалмау ͡керек ↓ /// ↑ йенді н'істейміз → // уосы жазұуды ͡көрсететін газет ш̆ығарұу ͡керек ↓ /// |
↑ уөлшөусүз пайд'әкелді ↓ /// ↑ байтұрсұнұп уөз'әліппій → // бірінш'әліппійді жасады → // соған ылайық йетіп әліппе жасады ійә → // сөйтүб̊ ͡әліппені жасап → // уодаң ͡ гейін → / уол ͡ гісі уоқұулұғ жасады → // қазақ тілінің уоқұулұғұн жасады → // сөйтүп → / уонұ ғазағ ͡ даласының мектептерінде таратып уоқұттұ ↓ /// ↑ сөйтүб̊ уосұ йенді ͡ ғараңызшы → // уосұ жазұу бұл пайдаланылмай → // уоқұлмай ͡ ғалмау ͡ герек ↓ /// ↑ йенді н'істейміз → // уосұ жазұудұ ͡ гөрсөтөтін гәзет шығарұу ͡ герек ↓ /// |
Өлшеусіз пайда әкелді. Байтұрсынов өзі әліпби, бірінші әліпбиді жасады, соған лайық етіп әліппе жасады иә, сөйтіп әліппені жасап, одан кейін ол кісі оқулық жасады, қазақ тілінің оқулығын жасады, сөйтіп оны қазақ даласының мектептерінде таратып оқытты. Сөйтіп осы, енді қараңызшы, осы жазу бұл пайдаланылмай, оқылмай қалмау керек. Енді не істейміз, осы жазуды көрсететін газет шығару керек. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ сөйтіп уол кісі уон үш пен уон сегіз жыл → // мың тоғыз жүз уон үш пен мың тоғыз жүз уон сегіз жылдың арасынд'әлійхан бөкейханов → // міржақып дұулатов үшеуінің мықт'ұйымдастырұуымен → // мықты жаңкештілігімен → // неше ірет түрмеге түсіп → // аб̊ақтыға түсіп → // неше ірет уол кісілерді ͡қанш'ақша ͡б̊еріп → // штраф төлеп шығарыб ͡алұуменен → / бұл кісілер қазақ ͡даласына гәзет таратқан ↓ ///
|
↑ сөйтүп уол ͡ гісі уон үш пен уон сегіж ͡ жыл → // мың тоғұжжүз уон үш пен мың тоғұжжүз уон сегіж ͡ жылдың арасынд'әлійхан бөкөйханов → // міржақып дұулатып үшеуүнүң мықт'ұйұмдастырұуұмөн → // мықты жаңгештілігімен → // неше ірет түрмөгө түсүп → // аб̊ақтыға түсүп → // неше ірет уол ͡ гісілерді ͡ ғанш'ақ ̊ша ͡ б̊еріп → // штраф төлөп шығарыб̊ ͡алұумөнөн → / бұл ͡ гісілер қазағ ͡даласына гәзет таратқан ↓ ///
|
Сөйтіп ол кісі 13 пен 18 жыл, 1913 пен 1918 жылдың арасында Әлихан Бөкейханов, Міржақып Дулатов үшеуінің мықты ұйымдастыруымен, мықты жанкештілігімен, неше рет түрмеге түсіп, абақтыға түсіп, неше рет ол кісілерді қанша ақша беріп, штраф төлеп шығарып алуменен бұл кісілер қазақ даласына газет таратқан. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ уөте қарапайым → // төте жазұумен жазылған → / және д'ішінде неб̊ір қызықт'әңгімелер → // неб̊ір қызықты жаңалықтарымең керемет гәзет таратқан ↓ /// ↑ сонда мына төте жазұу жәй ғана мектепте ͡б̊олмай → // қалың жұртш̆ылықтың арасында қолдан қолға уөтіп → // бірнеш'адамдар бірігіп уотұрып → // біреуі уоқып беріп → // қалғандары тыңдап → // мысалы ͡б̊іздің ͡қазірг'әлгі → // не деуге ͡б̊олад йенді → // біздер қазір жеке уоқыймыз мысалы → // ватčап → // әртүрл'әлеуметтік желілерді жаппай бір хаб̊ар шық̊са → // бәріміз жаппай уоқыймыз ғой → // уо заманда мысалы → // бір үйге жыйналады → // кешке жақын гәзет келеді → // сол жерде төте жазұу ͡б̊ілетін адам уоқыйды → // қалғандары уоны тыңдап уотұрады ↓ /// |
↑ уөтө ͡ ғарапайым → // төтө жазұумөн жазылған → / және д'ішінде неб̊ір ͡ ғызықт'әңгімелер → // неб̊ірғ ͡ ғызықты жаңалықтарымең геремет гәзет таратқан ↓ /// ↑ сонда мына төтө жазұу жәй ғана мектепте ͡б̊олмай → // қалың жұртш̆ұлұқтың арасында ғолдаң ͡ ғолға уөтүп → // бірнеш'адамдар бірігіп уотұрұп → // біреуү уоқұп ͡ періп → // қалғандары тыңдап → // мысалы ͡б̊іздің ͡ ғәзірг'әлгі → // не деугө ͡б̊олад йенді → // біздер ғәзір жеке уоқұймұз мысалы → // ватčап → // әртүрл'әлеумөттүг ͡ желілерді жаппай бір хаб̊ар шық̊са → // бәріміж ͡ жаппай уоқұймұз ғой → // уо заманда мысалы → // бір үйгө жыйналады → // кешке жақын гәзет келеді → // сол жерде төтө ͡ жазұу ͡б̊ілетін адам уоқұйдұ → // қалғандары уонұ тыңдап уотұрады ↓ /// |
Өте қарапайым, төте жазумен жазылған және де ішінде небір қызықты әңгімелер, небір қызықты жаңалықтарымен керемет газет таратқан. Сонда мына төте жазу жай ғана мектепте болмай қалың жұртшылықтың арасында қолдан қолға өтіп, бірнеше адамдар бірігіп отырып, біреуі оқып беріп, қалғандары тыңдап, мысалы біздің қазіргі әлгі, не деуге болады енді, біздер қазір жеке оқимыз мысалы, ватсап, әртүрлі әлеуметтік желілерді жаппай бір хабар шықса, бәріміз жаппай оқимыз ғой, о заманда мысалы, бір үйге жиналады, кешке жақын газет келеді, сол жерде төте жазу білетін адам оқиды, қалғандары оны тыңдап отырады. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ мінекей → // сонда ана гәзеттің жақ̊сы → // мазмұнды уоқыйғаларын құлақпен де йестіртті → // құлақпен де сауат көтерді → // білім берді → / және уосы сауатын ашқ̊андар уосыдан ары қарай уоқып ͡ үйренді → // былайш'айтқанда → // уоқып ͡үйреніп → // ары қарай уодан сайын сауатты ͡б̊ола түсті ↓ /// ↑ сонда мен қайталап ͡айта ͡б̊ерсем → / йенд'айып йетпеңіздер → // бірақ мына ͡б̊айтұрсыновтардың уос'ұйымдастырған бір уөздері жүріп → // уойлаңызшы ↓ /// |
↑ мінекей → // сонда ана гәзеттің жақ̊сы → // мазмұндұ уоқұйғаларын құлақпен де йестіртті → // құлақпен де сауат көтөрдү → // білім берді → / және уосұ сауатын ашқ̊андар уосұдан ары ͡ ғарай уоқұб̊ ͡ үйрөндү → // былайш'айтқанда → // уоқұб̊ ͡ үйрөнүп → // ары ͡ ғарай уодан сайын сауатты ͡б̊ола түстү ↓ /// ↑ сонда мен ͡ ғайталап ͡айта ͡б̊ерсем → / йенд'айып йетпеңіздер → // бірақ мына ͡б̊айтұрсұнұптардың уос'ұйұмдастырған бір уөздөрү жүрүп → // уойлаңышшы ↓ /// |
Мінекей, сонда ана газеттің жақсы, мазмұнды оқиғаларын құлақпен де естіртті, құлақпен де сауат көтерді, білім берді және осы сауатын ашқандар осыдан ары қарай оқып үйренді, былайша айтқанда, оқып үйреніп, ары қарай одан сайын сауатты бола түсті. Сонда мен қайталап айта берсем енді айып етпеңіздер, бірақ мына Байтұрсыновтардың осы ұйымдастырған, бір өздері жүріп, ойлаңызшы. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ бір уөздері жүріп → // әрі білім → // ғылым мійнійстрлігінің істейтін жұмысын істеді → // әрі мәденійет мійнійстрлігінің істейтін жұмысын жасады → // йағній → / көп̊шілікке гәзет таратұу → // жұурналійстійканың жұмысын жасады → // мысалы → / уодан кейін бір уөздері жүріп тарійхты жасады → // мысалы → / сол гәзет → // қазақ гәзетінде барлық тарійхій уоқыйғалар → // әлемдегі дүнүйежүзілік тарійхқа ͡қатысты уоқыйғалар → // түркі мәденійетіне қатысты уоқыйғалар → // барлығ'аударылып → / немесе уой қорытылып → //мақала түрінде жазылып → // сол гәзетке жарыйаланып уотырды ↓ /// |
↑ бір уөздөрү жүрүп → // әрі білім → // ғылым мійнійстрлігінің істейтін жұмұсұн істеді → // әрі мәденійет мійнійстрлігінің істейтін жұмұсұн жасады → // йәғній → / көп̊шілікке гәзет таратұу → // жұурналійстійканың жұмұсұн жасады → // мысалы → / уодаң ͡ гейім бір уөздөрү жүрүп тарійхты жасады → // мысалы → / сол гәзет → // қазағ ͡ гәзетінде барлық тарійхій уоқұйғалар → // әлемдегі дүнүйөжүзүлүк тарійхқа ͡ ғатысты уоқұйғалар → // түркү мәденійетіне ͡ ғатысты уоқұйғалар → // барлығ'аударылып → / немесе уой ͡ ғорұтұлып → //мақала түрүндө жазылып → // сол гәзетке жарыйаланып уотұрдұ ↓ /// |
Бір өздері жүріп әрі Білім, ғылым министрлігінің істейтін жұмысын істеді, әрі Мәдениет министрлігінің істейтін жұмысын жасады, яғни көпшілікке газет тарату, журналистиканың жұмысын жасады, мысалы, одан кейін бір өздері жүріп тарихты жасады, мысалы сол газет, «Қазақ» газетінде, барлық тарихи оқиғалар, әлемдегі дүниежүзілік тарихқа қатысты оқиғалар, түркі мәдениетіне қатысты оқиғалар барлығы аударылып немесе ой қорытылып, мақала түрінде жазылып, сол газетке жарияланып отырды. Сонда бұл, бұл кісінің төте жазу арқылы жаппай қазақ даласын сауаттандыру жағынан еңбегі өлшеусіз болды. Сол кезде, өзі нақты, тура Әуезовтің сөзін дәлме дәл қайталай алмаймын, бірақта енді, қатты оқыған, мыж-мыж болып әбден, әбден жаңағы көрінбей қалғанға дейін оқылған газет болған екен ғой міне, «Қазақ» газеті. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ сонда ͡б̊ұл → // бұл кісінің төте жазұу арқылы → / жаппай қазақ ͡даласын сауаттандырұу жағынан йеңбегі уөлшеусіз ͡б̊олды ↓ /// ↑ сол кезде → / уөзі нақты → // тұур'әуезовтің сөзін дәлме дәл қайталай алмаймын → // бірақ та йенді → // қатты уоқыған → // мыж мыж болып ͡әб̊ден → // әб̊ден жаңагі ͡көрінбей қалғанға дейін уоқылған гәзет болған йекен ғой → / мына қазақ гәзеті ↓ /// |
↑ сонда ͡б̊ұл → // бұл ͡ гісінің төтө жазұу арқылы → / жаппай ͡ ғазақ ͡ даласын сауаттандырұу жағынан йеңбегі уөлшөусүз ͡б̊олдұ ↓ /// ↑ сол ͡ гезде → / уөзү нақты → // тұур'әуөзовтің сөзүн дәлме дәл ͡ ғайталай алмаймын → // бірақ та йенді → // қатты уоқұған → // мыж мыж болұб̊ ͡әб̊ден → // әб̊ден жаңағы ͡көрүмбөй ͡ ғалғанға дейін уоқұлған гәзет ͡ полған йекен ͡ ғой → / мына ғазақ гәзеті ↓ /// |
Сонда бұл, бұл кісінің төте жазу арқылы жаппай қазақ даласын сауаттандыру жағынан еңбегі өлшеусіз болды. Сол кезде, өзі нақты, тура Әуезовтің сөзін дәлме дәл қайталай алмаймын, бірақта енді, қатты оқыған, мыж-мыж болып әбден, әбден жаңағы көрінбей қалғанға дейін оқылған газет болған екен ғой мына «Қазақ» газеті. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ сонда уол неге дейсіз ғой → // неге уол араб̊ жазұуындағы гәзетті уоқұмайды → // дәл уосы төте жазұумен берілген гәзетті уоқыған → // әйтпесе қыйын ғой → // уосұның алдындағ'араб̊ → // қадійм жазұуымен уоқысаң → // уол уөте қыйын сондай ↓ /// ↑ йенді → / тағы да → // ійә → // уөзіңнің сұрағыңды қойсаң ͡ғойа ғой ↓ /// ↑ тағы да ͡б̊асқа ͡б̊ір нәрс'айта кетейін деп йедім ↓ /// |
↑ сонда уол неге дейсіз ͡ ғой → // неге уол араб̊ жазұуұндағы гәзетті уоқұмайды → // дәл уосы төтө жазұумөм ͡ берілген гәзетті уоқұған → // әйтпесе қыйын ͡ ғой → // уосұнұң алдындағ'араб̊ → // қәдійм жазұуұмөн уоқұсаң → // уол уөтө ͡ ғыйын сондай ↓ /// ↑ йенді → / тағы да → // ійә → // уөзүңнүң сұрағыңды ͡ ғойсаң ͡ ғойа ͡ ғой ↓ /// ↑ тағы да ͡б̊асқа ͡б̊ір нәрс'айта ͡ гетейін деп йедім ↓ /// |
Сонда ол неге дейсіз ғой, неге ол араб жазуындағы газетті оқымайды, дәл осы төте жазумен берілген газетті оқыған, әйтпесе қиын ғой, осының алдындағы араб, қадим жазуымен оқысаң, ол өте қиын сондай. Енді тағы да, иә, өзіңнің сұрағыңды қойсаң қоя ғой. Тағы да басқа бір нәрсе айта кетейін деп едім. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ мен йенді → / дәл уос'араб̊ графійкасы б̊ойынша дәл қазіргі ͡қазақ қоғамына ͡қарыштап дамып кеткен технологійалық заманда қолдана ͡қойайық ͡дегенге ͡келіспеймін ↓ /// ↑ уөйткені → / бізд'әлемдік алға шыққан жазұулар ͡б̊ұл → / ылатын жазұуы → // сондықтан мысалы → // бұлай б̊олұу ͡керек → // йегерд'араб̊ жазұуы ͡б̊іздің ͡қазіргі ͡қазақ қоғамының санасында б̊олса → / немесе жаппай → // жаппай болмайақ қойсын → // бір жартылай болса → // уонда ͡б̊әлкім біздің ͡қазақтың санасында ͡б̊ар ғой бұл → // таңсық йемес қой → // бөтен йемес қой деп уойланар ма йедік ↓ /// |
↑ мен йенді → / дәл уос'араб̊ графійкасы б̊ойұнша дәл ͡ ғәзіргі ͡ ғазақ қоғамына ͡ ғарыштап дамып кеткен техналогійалық заманда ͡ ғолдана ͡ ғойайық ͡ дегеңге ͡ геліспеймін ↓ /// ↑ уөйткөнү → / бізд'әлемдік алға шыққан жазұулар ͡б̊ұл → / ылатын жазұуұ → // сондұқтан мысалы → // бұлай б̊олұу ͡ герек → // йегерд'араб̊ жазұуұ ͡б̊іздің ͡ ғәзіргі ͡ ғазақ қоғамының санасында б̊олса → / немесе жаппай → // жаппай болмайақ қойсұн → // бір жартылай болса → // уонда ͡б̊әлкім біздің ͡ ғазақтың санасында ͡б̊ар ͡ ғой бұл → // таңсық йемес ͡ қой → // бөтөн йемес ͡ қой деп уойланар ма йедік ↓ /// |
Мен енді дәл осы араб графикасы бойынша дәл қазіргі қазақ қоғамына қарыштап дамып кеткен технологиялық заманда қолдана қояйық дегенге келіспеймін. Өйткені бізде әлемдік алға шыққан жазулар бұл - латын жазуы, сондықтан мысалы, бұлай болу керек, егерде араб жазуы біздің қазіргі қазақ қоғамының санасында болса немесе жаппай, жаппай болмай-ақ қойсын, бір жартылай болса, онда бәлкім біздің қазақтың санасында бар ғой бұл, таңсық емес қой, бөтен емес қой деп ойланар ма едік. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ ал қазір ͡б̊ұл жазұу → // араб̊ жазұуы уөте → // уөт'аз ғана пайыз алад → // араптың мына вйазын танұуды → // ал шындығында жаппай жазұу ͡қазақ ͡даласына → // санасына таңсық → // ͡бөтен жазұу ↓ /// ↑ ал йенді уосындай бөтен жазұуды мына жаңа уөзім айттым → // жүз пайыз ͡б̊ізде сауатты деп → // жүз пайыз сауатты қазаққ'апарып → // мінекей мына жазұуға ͡көшеміз десе → // шынымен де уол қатты ͡б̊іздің неге қарсылық тұудырады → // қарсылық тұудырады ↓ /// |
↑ ал ғәзір ͡б̊ұл жазұу → // араб̊ жазұуұ уөтө → // уөт'аз ғана пайыз алад → // араптың мына вйазын танұудұ → // ал шындығында жаппай жазұу ͡ ғазағ ͡ даласына → // санасына таңсық → // ͡бөтөн жазұу ↓ /// ↑ ал йенді уосұндай бөтөн жазұудұ мына жаңа уөзүм айттым → // жүз пайыз ͡б̊ізде сауатты деп → // жүс ͡ пайыс сауатты ғазаққ'апарып → // мінекей мына жазұуға ͡ гөшөмүз десе → // шынымен де уол ғатты ͡б̊іздің неге ғарсылық тұудұрады → // қарсылық тұудұрады ↓ /// |
Ал қазір бұл жазу, араб жазуы, өте, өте аз ғана пайыз алады Арабтың мына вязын тануды, ал шындығында жаппай жазу қазақ даласына, санасына таңсық, бөтен жазу. Ал енді осындай бөтен жазуды мына жаңа өзім айттым, жүз пайыз бізде сауатты деп, 100 пайыз сауатты қазаққа апарып, мінекей мына жазуға көшеміз десе, шынымен де ол қатты біздің неге қарсылық тудырады, қарсылық тудырады. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ уодан кейін → / жалпы ͡кішкене ͡кері ͡б̊олады → // тоқұрау ͡б̊олады кішкене ͡б̊ізде ↓ /// ↑ ал йенді → / мына ылатынға ͡көшу неге тоқұрау ͡б̊олмайд → // себ̊еб̊і ͡б̊іздің йелүу пайыздан → / мысалы жастарымыз → // кешегіде санақ көрсетті → // бізде қазақ̊стан жастардың йелі йекен → // йағній уотыздан төменгілер ͡көп йекен → // уотыздан төменгілердің барлығы ылатын жазұуын → // ылатын әліпбійін білед ↓ /// |
↑ уодаң ͡ гейін → / жалпы ͡ гішкене ͡ гері ͡б̊олады → // тоқұрау ͡б̊олады гішкене ͡б̊ізде ↓ /// ↑ ал йенді → / мына ылатынға ͡гөшүу неге тоқұрау ͡б̊олмайд → // себ̊еб̊і ͡б̊іздің йелүу пайыздан → / мысалы жастарымыз → // кешегіде санақ көрсөттү → // бізде ғазақ̊стан жастардың йелі йекен → // йәғній уотұздан төмөңгүлер ͡ гөп йекен → // уотұздан төмөңгүлердің барлығы ылатын жазұуұн → // ылатын әліпбійім білед ↓ /// |
Одан кейін жалпы кішкене кері болады, тоқырау болады кішкене бізде. Ал енді мына латынға көшу неге тоқырау болмайды, себебі біздің елу пайыздан мысалы жастарымыз, кешегіде санақ көрсетті, бізде Қазақстан жастардың елі екен, яғни отыздан төменгілер көп екен, 30-дан төменгілердің барлығы латын жазуын, латын әліпбиін біледі. |
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
|
▶
|
↑ сондықтан ылатын жазұуына ͡көшетін болсақ → // біз керісінше → // әлдеқайд'алға қарай дамыймыз → // сол жағынан → // бірақ мен жаңа тағы да ͡қайталай бергендей болмайын → // дегенмен → // ылатынға ͡көшсек те ͡б̊із ͡б̊айтұрсыновтың салып берген жүйесін → // сол кісінің йемле прійнсійпін → // әліпбійдег'әріпті таңдау прійнсійпін сақтай түскеннің үстіне сақтай түсіп уотырмыз → // сақтай түсеміз ↓ /// ↑ сондықтан → / біз ͡б̊айтұрсыновтың бұл сіңірген йеңбегін йешқ̊андай жоққа шығармаймыз → // керісінше → // біз уоны жаңа заманның жазұуын'айналдырамыз → / деп уойлаймын ↓ /// |
↑ сондұқтан ылатын жазұуұна ͡ гөшөтүм ͡ болсақ → // біз герісінше → // әлдеғайд'алға ͡ ғарай дамыймыз → // сол жағынан → // бірағ мен жаңа тағы да ͡ ғайталай бергендей болмайын → // дегеммен → // ылатынға ͡ гөшсөк те ͡б̊із ͡б̊айтұрсұнұптың салып ͡ перген жүйөсүн → // сол ͡ гісінің йемле прійнсійпін → // әліпбійдег'әріпті таңдау прійнсійпін сақтай түскөннүң үстүнө сақтай түсүб̊ уотұрмұз → // сақтай түсөмүз ↓ /// ↑ сондұқтан → / біз ͡б̊айтұрсұнұптың бұл сіңірген йеңбегін йешқ̊андай жоққа шығармаймыз → // керісінше → // біз уонұ жаңа заманның жазұуын'айналдырамыз → / деп уойлаймын ↓ /// |
Сондықтан латын жазуына көшетін болсақ, біз, керісінше, әлдеқайда алға қарай дамимыз, сол жағынан, бірақ мен жаңа тағы да қайталай бергендей болмайын, дегенмен, латынға көшсек те біз Байтұрсыновтың салып берген жүйесін, сол кісінің емле принципін, әліпбидегі әріпті таңдау принципін сақтай түскеннің үстіне сақтай түсіп отырмыз, сақтай түсеміз. Сондықтан біз Байтұрсыновтың бұл сіңірген еңбегін ешқандай жоққа шығармаймыз, керісінше, біз оны жаңа заманның жазуына айналдырамыз деп ойлаймын. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ жүргізуші ↓ /// ↑ ассалаумағалейкум әлеумет → // эфійрде қышқыл мысқыл бағдарламасы ↓ /// ↑ бүгін бізде қонақта → // қайрат аманқосов батыр қала → / жаңаөзеннен келіп уотырған қонағымыз ↓ /// ↑ қош келдіңіз ↑ ///
↑ қонақ ↓ /// ↑ аа ырақмет ↓ ///
↑ жүргізуші ↓ /// ↑ ал уөзіңіз туралы → / қысқаш'айта уөтсеңіз ↓ /// |
↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ ассалаумағалейкүум әлеумөт → // эфійрде қышқ̊ыл мысқыл бағдарламасы ↓ /// ↑ бүгүм бізде қонақта → / қайрат амаңғосов батыр ͡ ғала → / жаң'өзөннөң ͡ геліб̊ ͡ уотұрғаң ͡ ғонағымыз ↓ /// ↑ қош келдіңіз ↑ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ аа ырақмет ↓ /// ↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ ал уөзүңүз тұуралы қысқаш'айта уөтčөңүз ↓ /// |
Жүргізуші: Ассалаумағалейкум әлеумет, эфирде қышқыл мысқыл бағдарламасы. Бүгін бізде қонақта Қайрат Аманқосов, батыр қала Жаңаөзеннен келіп отырған қонағымыз. Қош келдіңіз!
Қонақ: Аа, рақмет.
Жүргізуші: Ал өзіңіз туралы қысқаша айта өтсеңіз. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ қонақ ↓ /// ↑ мен йенді → / аманқосов қайрат атым ↓ /// ↑ сол жаң'өзеннің ар жағында бостанұу деген ауылда тұрамын ↓ /// ↑ сол йақта тұуып уөстім ↓ /// ↑ кәзіргі таңда мына уөзен мұнай газда → / йесен уоғланұлы басқарып уотырған уөзен → / мұнай газда жұмыс жасаймын ↓ /// ↑ уоның ішінде → \ хіймійаландыру және экалогійа басқармасында төртінші дәрежелі → / аператор қызметін атқарамын ↓ /// |
↑ қонақ ↓ /// ↑ мен йенді → / амаңғосып қайрат атым ↓ /// ↑ сол жаң'өзөннүң ар жағында ͡ б̊останұу деген ауұлда тұрамын ↓ /// ↑ сол жақта тұуұб̊ ͡ уөстүм ↓ /// ↑ кәзіргі таңда мына уөзөн мұнай газда → // есен уоғланұлұ ͡ б̊асқарыб̊ ͡ уотұрған уөзөн мұнай газда жұмұш ͡ шасаймын ↓ /// ↑ уонұң ішінде → / хыймыйаландырұу және йекалогұйа басқармасында төртүншү дәрежелі аператыр ͡ ғызметін атқарамын ↓ /// |
Қонақ: Мен енді Аманқосов Қайрат атым. Сол Жаңаөзеннің ар жағында Бостану деген ауылда тұрамын. Сол жақта туып өстім. Қазіргі таңда мына өзен мұнай газда" Есен Оғланұлы басқарып отырған өзен мұнай газда жұмыс жасаймын. Оның ішінде химияландыру және экология басқармасында төртінші дәрежелі оператор қызметін атқарамын. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ жүргізуші ↓ /// ↑ бәрекелді → // жұмыс жемісті болсын ↓ /// ↑ ауылдың → // жаңаөзеннің жақсы әңгімелерін айта уотырсаңыз ↓ /// |
↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ бәрекелді → // жұмұш ͡ шемісті ͡ б̊олсұн ↓ /// ↑ ауұлдұң → // жаң'өзөннүң жақ̊с'әңгімелерін айта уотұрсаңыз ↓ /// |
Жүргізуші: Бәрекелді, жұмыс жемісті болсын. Ауылдың, Жаңаөзеннің жақсы әңгімелерін айта отырсаңыз. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ қонақ ↓ /// ↑ ійә → // уонда бастай берейік ↓ /// ↑ жаңағы жаңаөзенде → // ар жағы ұштағандікі → // жаңбыр дейтін ағамыз бар күмісбай ↓ /// ↑ кеше ұрұқсат сұрап жатырмынғой → / жәкеңнен ↓ /// ↑ жәке → // сенің де біраз әңгімелерің бар йеді → // соны мен айтып уотырайын деп йедім ↓ /// ↑ қышқыл мысқылға бара жатыр йедім деп ↓ /// ↑ сөйтсем → // жәкең күледі ↓ /// ↑ аа батша → // уо көзі тірі адамдікін д'айта берүуге болама екен деп ↓ /// |
↑ қонақ ↓ /// ↑ ійә → // онда ͡ б̊астай берейік ↓ /// ↑ жаңағы жаң'өзөндө → // ар жағ'ұштағандікі → // жаңбыр дейтін ағамыз бар ͡ гүмүсбай ↓ /// ↑ кеше ұрұқ̊сат čұрап жатырмың ғой → / жәкеңнен ↓ /// ↑ жәке → // сенің де ͡ б̊іраз әңгімелерің бар йеді → // сонұ мен айтыб̊ ͡ уотұрайын деб̊ ͡ йедім ↓ /// ↑ қышқ̊ыл мысқылға ͡ б̊ара жатыр йедім деп ↓ /// ↑ сөйтčөм → // жәкең ͡ гүлөдү ↓ /// ↑ аа ͡ б̊атш̆а → // уо гөзү тір'адамдікінде айта ͡ б̊ерүугө бола м'екен деп ↓ /// |
Қонақ: Иә, онда бастай берейік. Жаңағы Жаңаөзенде, ар жағы Ұштағандікі, Жаңбыр дейтін ағамыз бар Күмісбай. Кеше рұқсат сұрап жатырмын ғой Жәкеңнен Жәке, сенің де біраз әңгімелерің бар еді, соны мен айтып отырайын деп едім. Қышқыл мысқылға бара жатыр едім деп. Сөйтсем, Жәкең күледі Аа, Батша о көзі тірі адамдікін де айта беруге бола ма екен деп. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ жүргізуші ↓ /// ↑ тек кілең қайтыс болған адамдардікін айтады деп → // уойлағанғо ↓ ///
↑ қонақ ↓ /// ↑ соны айтқаным ійә ↓ ///
↑ жүргізүуші ↓ /// ↑ бірақ йенді айтқырлықпен айтып тұрғо йенді ↓ /// |
↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ тек кілең ͡ ғайтыс ͡ полған адамдардікін айтады деп уойлағаң ғой ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ сонұ айтқаным ійә ↓ /// ↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ бірағ йенд'айтқырлықпен айтып тұр ғой йенді ↓ /// |
Жүргізуші: Тек кілең қайтыс болған адамдардікін айтады деп ойлаған ғой.
Қонақ: Соны айтқаным, иә.
Жүргізуші: Бірақ енді айтқырлықпен айтып тұр ғой енді. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ қонақ ↓ /// ↑ уоны жаңағы жәкеңе айтамғо → // сол ұрұқсатын алып келе жатырмынғо → // жәкеңнің ↓ /// ↑ сол жәкең йенді байағыда шөп тасыйды → // бір он тоғыз ↓ /// ↑ содан жас балдар болады қасында → / жетпіс йекі жетпіс үштердің ↓ /// ↑ жаңағы саздыға йет асып шақырады → // сыйлағанның құлы бол деген ↓ /// ↑ жәкең сол жаққа → // саздыға барады ↓ /// |
↑ қонақ ↓ /// ↑ уонұ жаңағы жәкең'айтам ғой → // сол ұрұқ̊сатын алып келе жатырмың ғой → / жәкеңнің ↓ /// ↑ сол жәкең йенді ͡ б̊айағыда шөп тасыйды → // .....бір уон тоғыз ↓ /// ↑ содан жас ͡ палдар ͡ б̊олады ғасында жетпіс йекі → // жетпіс үштөрдүң ↓ /// ↑ жаңағы саздыға йет асып̊ шақырады → // сыйлағанның ͡ ғұлұ ͡ б̊ол деген ↓ /// ↑ жәкең сол жаққа саздыға ͡ б̊арады ↓ /// |
Қонақ: Оны жаңағы Жәкеңе айтам ғой, сол рұқсатын алып келе жатырмын ғой Жәкеңнің. Сол Жәкең енді баяғыда шөп тасиды ..... бір он тоғыз. Содан жас балдар болады қасында жетпіс екі, жетпіс үштердің. Жаңағы Саздыға ет асып шақырады, сыйлағанның құлы бол деген, Жәкең сол жаққа, Саздыға барады. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ йет жеп болғаннан кейін → / ауылға кетемін дейдіғо ↓ /// ↑ сөйтіп жәкеңді шығарып салайын деп → // бәрі жарты жолға дейін барып → // жаңағы сол жерде аздап сұуын ішкен балдардың ↓ /// ↑ мұузыка қосқан → // мәшиненің арт жағында уөздері бійлеген уөздерімен уөздері ↓ /// ↑ соңғы жағында йерегесіп қалып → // бір-бірімен төбелесіп қалған ↓ /// ↑ баламен бала боламын ба деп → // жәкең машинаны қыздырып → / кетіп қалған ↓ /// ↑ сосын артынан біреу көріп → / айтады дейді ↓ /// ↑ жәке алдында қызып қалыппыз → // кішкене сізден ұйат болған жоқпа десе → // айтады дейді ↓ /// |
↑ йет ͡ шеп ͡ полғаннаң ͡ гейін → / ауұлға ͡ гетемін дейді ғой ↓ /// ↑ сөйтүб̊ жәкеңді шығарып̊ салайын деп → // бәрі жарты жолға дейім барып → // жаңағы сол жерд'аздап сұуұн ішкем балдардың ↓ /// ↑ мұузұка ͡ ғосқан → // мәшійненің арт ͡ шағынд'өздөрү бійлеген уөздөрүмен уөздөрү ↓ /// ↑ соңғұ жағынд'ерегесіп қалып → // бір-͡б̊ірімен төб̊өлөсіп қалған ↓ /// ↑ баламем бала ͡ б̊оламым ба деп → / жәкең машыйнаны ғыздырып → / кетіп қалған ↓ /// ↑ сосұн артынам біреу ͡ гөрүп → / айтады дейді ↓ /// ↑ жәке → // алдында ғызып қалыппыз → // кішкене сізден ұйат ͡ полған жоқ па десе → // айтады дейді ↓ /// |
Ет жеп болғаннан кейін ауылға кетемін, - дейді ғой. Сөйтіп Жәкеңді шығарып салайын деп, бәрі жарты жолға дейін барып, жаңағы сол жерде аздап суын ішкен балдардың. Музыка қосқан, машинаның арт жағында өздері билеген өздерімен-өздері. Соңғы жағында ерегесіп қалып, бір-бірімен төбелесіп қалған. - Баламен - бала боламын ба, - деп Жәкең машинаны қыздырып кетіп қалған. Сосын артынан біреу көріп айтады дейді Жәке, алдында қызып қалыппыз кішкене сізден ұят болған жоқ па десе, айтады дейді: |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ уой батша йештеңке йетпейді → // мен бійден кейін кетіп қалдымғо деп жәкең ↓ /// ↑ жәкеңнің тағы бір әңгімелері барғой ↓ /// ↑ бір күні жастық шағы → / жәкеңнің де йенді ↓ /// ↑ жаңағы далада жүріп → // төбелесіп қалыпты жәкең ↓ /// ↑ таза уөздері біліңкіремей қалған шығар йесін ↓ /// ↑ көзі көгеред дегендей → // тұрмай жатыр дейді жаңағы жәкең ↓ /// ↑ мамасы келіп айтыбатыр дійд → // жаңбыржан → // тұршаш неғып жатсың мынау шаңғай түске дейін ұйықтап жатсыңғо деп ↓ /// ↑ сөйтсе жәкең көрпенің шетін ашып мамасына айтады дейд → // мама кешірім сұрап йешкім келіп тұрған жоқпа деп жаңағы ↓ /// |
↑ уой батша → // йештеңке йетпейді → // мем бійдең ͡ гейің ͡ гетіп қалдым ғой деп ↓ /// ↑ жәкең → // жәкеңнің тағы ͡ б̊ір әңгімелері бар ғой ↓ /// ↑ бір ͡ гүнү жастық̊ шағы → / жәкеңнің д'енді ↓ /// ↑ жаңағы далада жүрүп → // төб̊өлөсіп қалыпты жәкең ↓ /// ↑ таз'өздөрү біліңгіремей ͡ ғалған шығар йесін ↓ /// ↑ көзү гөгөрөді дегендей → // тұрмай жатыр дейді жаңағы жәкең ↓ /// ↑ мамасы ͡ геліб̊ айтыб̊ жатыр → // жаңбыржан → / тұршаш → // неғыб̊ жатčың → // мынау шаңғай түскө дейін ұйұқтаб̊ жатčың ғой деп ↓ /// ↑ сөйтčө жәкең ͡ гөрпөнүң шетін ашып → // мамасын'айтады дейді → // мама → / кешірім сұраб̊ йешкім ͡ геліп тұрған жоқ па деб̊ жаңағы ↓ /// |
Ой, Батша, ештеңе етпейді, мен биден кейін кетіп қалдым ғой деп Жәкең. Жәкеңнің тағы бір әңгімелері бар ғой. Бір күні жастық шағы Жәкеңнің де енді. Жаңағы далада жүріп төбелесіп қалыпты Жәкең. Таза өздері біліңкіремей қалған шығар есін. Көзі көгереді дегендей, тұрмай жатыр дейді жаңағы Жәкең. Мамасы келіп айтып жатыр Жаңбыржан, тұрсашы не ғып жатсың, мынау шаңғай түске дейін ұйықтап жатсың ғой деп. Сөйтсе, Жәкең көрпенің шетін ашып, мамасына айтады дейді мама кешірім сұрап ешкім келіп тұрған жоқ па деп жаңағы. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ медійна дейтін бір нағашымыз бар → // ійманды болсын ↓ /// ↑ сол нағашымыз да тілді адам ↓ /// ↑ соның бір әңгімесін айтып уөтейін ↓ /// ↑ жатқан жері жайлы болсын ↓ /// ↑ жаңағы әкең кейін айда түңіледі дейд → // әйелі шалға → // ай мәкеу йертең сұраламыз ғой анау дүнійеге барғанда → // йертең сұраламыз деп қоймайды дейді ↓ /// ↑ сонда мәкең айтады дейдғой → // құрсын тыржалаңаш адамнан не сұрар деп уотсың деп жаңағы ↓ /// |
↑ медійна дейтім бір нағашымыз бар → // ыйманды ͡б̊олсұн ↓ /// ↑ сол нағашымыз да тілд'адам ↓ /// ↑ сонұң бір әңгімесін айтыб̊ ͡ уөтөйүн ↓ /// ↑ жатқан жері жайлы ͡ б̊олсұн ↓ /// ↑ жаңағ'әкең гейін айда түңүлөді дейді → // әйелі шалға → // ай мәкеу йертең сұраламыз ғой анау дүнүйөгө ͡ б̊арғанда → // йертең сұраламыз деп қоймайды дейді ↓ /// ↑ сонда мәкең айтады дейді ғой → // құрсұн тыр жалаңаш адамнан не сұрар деб̊ ͡уотčұң деб̊ жаңағы ↓ /// |
Медина дейтін бір нағашымыз бар, иманды болсын. Сол нағашымыз да тілді адам. Соның бір әңгімесін айтып өтейін. Жатқан жері жайлы болсын. Жаңағы әкең кейін айда түңіледі дейді әйелі шалға. Ай Мәкеу, ертең сұраламыз ғой анау дүниеге барғанда, ертең сұраламыз, - деп қоймайды дейді. Сонда Мәкең айтады дейді ғой құрсын, тыр жалаңаш адамнан не сұрар деп отсың деп жаңағы. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ мынау уөзімнің тұуған нағашым бар → // үрүстем дейтін аты ↓ /// ↑ уолда жаңағы құуаңқы сөйлейді → // салып қала береді жайлап ↓ /// ↑ тез сөйлейді → / және ↓ /// ↑ сожағы үрүстемнің бастығы айтады дейді былай → / үрүстемжан келесі келгенде шұбат алып келесің ғой деп ↓ /// ↑ сонда үрүстем айтады дейді → // бізде тек үлек пен бұураның шұбаты бар деп ↓ /// |
↑ мын'өзүмнүң тұуған нағашым бар → // үрүстөм дейтін аты ↓ /// ↑ уол да жаңағы ғұуаңғы сөйлөйдү → // салып қала ͡ б̊ереді жайлап ↓ /// ↑ тес ͡ сөйлөйдү және ↓ /// ↑ со жағы үрүстөмнүң бастығы айтады дейді б̊ылай → // үрүстөмжаң ͡ гелесі ͡ гелгенде шұб̊ат алып келесің ғой деп ↓ /// ↑ сонда үрүстөм айтады дейді → // бізде тек̊ үлөк пен бұураның шұб̊аты ͡б̊ар деп ↓ /// |
Мынау өзімнің туған нағашым бар Рүстем дейтін аты. Ол да жаңағы қуаңқы сөйлейді, салып қала береді жайлап. Тез сөйлейді және. Со жағы Рүстемнің бастығы айтады дейді былай: - Рүстемжан келесі келгенде шұбат алып келесің ғой, - деп. Сонда Рүстем айтады дейді бізде тек үлек пен бураның шұбаты бар, - деп. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ уой құрғыр → // сөзің құрсын → // құры берші десе → // жаңағы нағашым айтат дейді ғой → // менікі ыстартер ғо деп ↓ /// ↑ сол біздің үйге келген йекен → // как раз біздің үйге келген ↓ /// ↑ ауылда тоғыздық деген қатынайды → // со тоғыздыққа мініп алған жаңағы үрүстем нағашы ↓ /// ↑ соған кетіп бара жатса → // каспий дейтін іресторан бар ↓ /// ↑ со уостановка болып жұрттың бәрі жаңағы каспийге түсіп қалады кейде → / базарға бара жатса ↓ /// |
↑ уой ͡ ғұрғұр → // сөзүң ͡ ғұрсұн → // құрұ ͡ б̊ерші десе → // жаңағы нағашым айтат ͡ тейді ғой → // менікі стартер ғой деп ↓ /// ↑ сол біздің үйгө ͡ гелген йекен → // как ыраз ͡ б̊іздің үйгө ͡ гелген ↓ /// ↑ ауұлда тоғұздұғ ͡ дегең ͡ ғатынайды → // со тоғұздұққа мініб̊ ͡ алған жаңағы үрүстөм нағашы ↓ /// ↑ соғаң ͡ гетіп ͡ пара жатčа → // каспій дейтін ірестаран бар ↓ /// ↑ со астановка болұб̊ жұрттұң бәрі жаңағы ͡ гаспійге түсүп қалады ͡ гейде → // б̊азарға ͡ б̊ара жатčа ↓ /// |
- Ой, құрғыр, сөзің құрсын құры берші десе, жаңағы нағашым айтат дейді ғой менікі стартер ғой деп. Сол біздің үйге келген екен, как раз біздің үйге келген. Ауылда тоғыздық деген қатынайды, со тоғыздыққа мініп алған, жаңағы Рүстем нағашы соған кетіп бара жатса каспий дейтін ресторан бар. Со остановка болып, жұрттың бәрі жаңағы каспийге түсіп қалады кейде базарға бара жатса. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ ішінде уотқан жаңағы үрүстем танымаса да бір келіншек жаңағы → // каспийге түсемін → // каспийге түсемін деп қоймайды дейді жаңағы ↓ /// ↑ содан нағашым айтат дейді ғой → // уой құрғыр қақап тұрған қыста каспийге түсіп уөле алмай жүрсің ба → // үйіңе барып ваннаға түссійш деп жаңағы ↓ /// ↑ соған жаңағы біздің ауылда → / йенді айтқыштар → / йенді үлкен адамдармен шектелмейді ↓ ///
↑ жүргізуші ↓ /// ↑ солайғо ↑ /// |
↑ ішінд'отқан жаңағы үрүстөм танымаса да ͡ б̊ір ͡ геліншег жаңағы → /каспійге түсөмүн → // каспійге түсөмүн деп қоймайды дейді жаңағы ↓ /// ↑ содан нағашым айтат ͡ тейді ғой → // ой ͡ ғұрғұр → // қақап тұрғаң ͡ ғыста гаспійге түсүб̊ ͡ уөл'алмай жүрсүң ба → // үйүңө ͡ б̊арып ваннаға түссүйш деб̊ ͡ жаңағы ↓ /// ↑ соған жаңағы ͡ б̊іздің ауұлда → / йенд'айтқыштар → / йенд'үлкөн адамдармен шектелмейді ↓ /// ↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ солай ғой ↑ /// |
Ішінде отқан жаңағы Рүстем танымаса да бір келіншек жаңағы каспий түсемін, каспий түсемін деп қоймайды дейді жаңағы. Содан нағашым айтат дейді ғой ой құрғыр, қақап тұрған қыста каспий түсіп өле алмай жүрсің ба, үйіңе барып ваннаға түссейші деп жаңағы. Соған жаңағы біздің ауылда, енді айтқыштар, енді үлкен адамдармен шектелмейді.
Жүргізуші: Солайғо? |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ қонақ ↓ /// ↑ жас балдардың ішінде де → / уорақ тілді балдар барғо ↓ /// ↑ әдемі сөйлейтін ↓ /// ↑ ауылда жаңағы тұрарбек дейтін бір ініміз бар → // жеңгесі бар йекен йенді ↓ /// ↑ ірілеу жаңағы нән кісі → // ағасы кішкене құйттайлау йекен йенді ↓ /// ↑ көрші ағасы ма → // анау үш-төрт үйден тұратын ↓ /// |
↑ қонақ ↓ /// ↑ жас ͡ палдардың ішінде де орақ тілді ͡ б̊алдар ͡ б̊ар ғой ↓ /// ↑ әдемі сөйлөйтүн ↓ /// ↑ ауұлда жаңағы тұрарб̊ек дейтім бір ініміз бар → // жеңгесі ͡ б̊ар йекен йенді ↓ /// ↑ ірілеу жаңағы → // нәң гіс'ағасы кішкене құйттайлау йекен йенді ↓ /// ↑ көрш'ағасы ма ан'үш-төрт үйдөн тұратын ↓ /// |
Қонақ: Жас балдардың ішінде де орақ тілді балдар бар ғой. Әдемі сөйлейтін. Ауылда жаңағы Тұрарбек дейтін бір ініміз бар. Жеңгесі бар екен енді, ірілеу жаңағы нән кісі ағасы кішкене құйттайлау екен енді. Көрші ағасы ма, анау үш-төрт үйден тұратын. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ содан бірігіп бәрі майопкыге шығып → // жаңағы жеңгесі картошка бірдеңе тұурайын деп → // жаңағы спортивный кійініп алған уотыра қалып картошка тұурап жатқанда → / футболкасының арқасы кішкене ашылыңқырап кетіпті ↓ /// ↑ сонда тұрарбек айтады дейді → // ай жеңеше саған алжапқыш йемес → // артжапқыш керек болдығо деп ↓ /// |
↑ содам ͡ бірігіп ͡ пәрі майопкұге шығып → // жаңағы жеңгесі ͡ гартошка ͡ б̊ірдеңе тұурайын деп → // жаңағы спартыйвный ͡ гійініб̊ ͡алған уотұра ͡ ғалып картошка тұураб̊ жатқанда → / фұутполкасының арқасы ͡ гішкен'ашылыңқырап кетіпті ↓ /// ↑ сонда тұрарб̊ег айтады дейді → // ай жеңеше → // саған алжапқыш йемес → // артшапқыш керек ͡ полдұ ғой деп ↓ /// |
Содан бірігіп бәрі маёпкыге шығып, жаңағы жеңгесі картошка бірдеңе турайын деп, жаңағы спортивный киініп алған, отыра қалып картошка турап жатқанда, футболкасының арқасы кішкене ашылыңқырап кетіпті. Сонда Тұрарбек айтады дейді: ай, жеңеше, саған алжапқыш емес, артжапқыш керек болды ғой деп. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ жаңағы тұрарбек → // жаңағы ағамыз йенді кішкентайлау деп айттымғо → // аздап ішіп алыб жаңағы кішкене айқай шығарыңқырап уотырған → // соған нөл қалып йең соңында ұйықтаңқырап қалған шығар ↓ /// ↑ жаңағы жеңешемізге йенді ағамыз бұйым болмағанғо → // ыйығына асып алып → // көтеріп үй жақ жақын болғасын кетіп қалғанғо ↓ /// ↑ содан бір-екі күн уөткесін көргеннен кейін айтат дейді → // мен уөзім қанша кішкентай болғанмен жеңешең ірі → // бірақ соны былай ұстаймынғо мен деп ↓ /// |
↑ жаңағы тұрарб̊ек → // жаңағ'ағамыз йенді ͡ гішкентайлау деб̊ ͡айттым ғой → // аздап ішіб̊ ͡ алыб̊ жаңағы ͡ гішкен'айғай шығарыңғыраб̊ уотұрған → // соған нөл ғалыб̊ ͡ йең соңұнд'ұйұқтаңқырап қалған шығар ↓ /// ↑ жаңағы жеңешемізг'енді ағамыз ͡ б̊ұйұм болмағаң ғой → // ыйығын'асып алып → // көтөрүб̊ ͡ үй жағы жақым болғасың ͡ гетіп қалғаң ғой ↓ /// ↑ содам бір-екі ͡ гүн уөткөсүң гөргөннөң ͡ гейін айтат ͡ тейді → // мен уөзүм ғанша ͡ гішкентай болғаммен жеңешең ірі → // бірақ̊ сонұ ͡ б̊ылай ұстаймың ғой мен деп ↓ /// |
Жаңағы Тұрарбек жаңағы ағамыз енді кішкентайлау деп айттым ғой аздап ішіп алып жаңағы кішкене айқай шығарыңқырап отырған, соған нөл қалып ең соңында ұйықтаңқырап қалған шығар. Жаңағы жеңешемізге енді ағамыз бұйым болмағанғо иығына асып алып, көтеріп үй жақ жақын болғасын кетіп қалғанғо. Содан бір-екі күн өткесін көргеннен кейін айтат дейді мен өзім қанша кішкентай болғанмен жеңешең ірі бірақ соны былай ұстаймынғо мен деп. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ сөйтčе жаңағ'ыйығында кетіп пара жатқанын көргөн тұрарб̊ек айтады дейд → // қойшы ͡кеш'ыстыб̊аевтың ыйығындағы қасқыр ұқ̊сап кетіп бара жатыр йедіңғо деп ↓ /// ↑ жаңағы йенді тұрарб̊ек құрдас ͡ болғасын үйүне ͡б̊арып → // йенд'атын айтпайа ͡ қойайын → // жаңағы темекі шегіп тұр дейді → // құрдас ͡ баласының үйүнің артына шығып ↓ /// ↑ тұрарб̊ек қарап қой деген ғой → // ана жерде қарап тұрсын деп ↓ /// ↑ жүргізүуші ↓ /// ↑ адам ͡ келіп қалмасын деп ↓ /// ↑ cодан жаңағы ͡б̊аланың папасы шығып қалыпты → // папас'аздап ійнсүульт алып → // ауырып қалған кісі → // кішкене жай жүреді да йенді ↓ /// ↑ соған жаңағы темекісін ылақтырайын деп жатčа → // тұрарб̊ек айтады дейді ғой → // шеге ͡ б̊ер деп → // шал қорс-күрспен келем дегенше → / шегіп боласың ғой деп ↓ /// |
↑ сөйтčө жаңағ'ыйығында кетіп ͡ пара жатқаның ͡ гөргөн тұрарб̊ег ͡ айтады дейді → // қойшұ ͡ геш'ыстыб̊аевтың ыйығындағы қасқыр ұқ̊сап кетіп ͡ пара жатыр йедің ғой деп ↓ /// ↑ жаңағы йенді тұрарб̊ек құрдас ͡ полғасын үйүнө ͡ б̊арып → // йенд'атын айтпайа ͡ ғойайын → // жаңағы темекі шегіп тұр дейді → // құрдас ͡ паласының үйүнүң артына шығып ↓ /// ↑ тұрарб̊ек қарап қой деген ғой → // ана жерде ғарап тұрсұн деп ↓ /// ↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ адам ͡ геліп қалмасын деп ↓ /// ↑ cодан жаңағы ͡ б̊аланың папасы шығып қалыпты → // папас'аздап ійнсүульт алып → // ауұрұп қалғаң гісі → // кішкене жай жүрөдү да йенді ↓ /// ↑ соған жаңағы темекісін ылақтырайын деб̊ жатčа → // тұрарб̊ег ͡ айтады дейді ғой → // шеге ͡ б̊ер деп → // шал ғорс-күрспөң ͡ гелем дегенше → / шегіп ͡ поласың ғой деп ↓ /// |
Сөйтсе жаңағы иығында кетіп бара жатқанын көрген Тұрарбек айтады дейді қойшы кеше Ыстыбаевтың иығындағы қасқыр ұқсап кетіп бара жатыр едіңғо деп. Жаңағы енді Тұрарбек құрдас болғасын үйіне барып, енді атын айтпая қойайын, жаңағы темекі шегіп тұр дейді құрдас баласының үйінің артына шығып. Тұрарбек қарап қой деген ғой ана жерде қарап тұрсын деп. Жүргізуші: Адам келіп қалмасын деп. Содан жағағы баланың папасы шығып қалыпты, папасы аздап инсульт алып ауырып қалған кісі, кішкене жай жүреді да енді. Соған жаңағы темекісін лақтырайын деп жатса, Тұрарбек айтады дейді ғой: шеге бер деп шал қорс-күрспен келем дегенше шегіп боласың ғой деп. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ мынау йенді ауылымызда бәріде біледі ↓ /// ↑ ійманды болсын → // уөте қатты → // есепке жүйрік → // математійк → // ұстаз кәдімгі дұрыс ↓ /// ↑ анау мынау ұстаз йемес → // ұлағатты ұстаздардың бірі → // ауылымызға йеңбегі сіңген ↓ /// ↑ ізбасар дейтін ағайымыз болды → // ійманды болсын ..... сол кісінің де бір әзіл-әңгімелері бар йенді → // сабақ үстінде айтат → // бір-екі әңгімесін айтып уөтейін ↓ /// ↑ ауылдың шалдарының әңгімесін ↓ /// ↑ сонда интернат барғо йенді жаңағы біздің ауылда соған жүзекең үй жағына кетіп бара жатса → // ійнтернаттың терезесін біреу ашып жүзбасар деп айқайлайды дейді ↓ /// ↑ жүзекең қарап қалса → // жауып тастайды дейдіда терезені жаңағы ↓ /// ↑ йекінші күні тағы сөйтіп бара жатса → // тағы сөйтіп айқайлайды дейді жаңағы ↓ /// ↑ қарап қалса терезені жауып алады дейді ↓ /// ↑ үшінші күні жаңағы баланың даусын танып қалғанғой ↓ /// ↑ ійнтернатпен айналып кіріп бара жатса → // ана бала дым білмек адам құсап → // сәлеметсіз бе ағай деп кетіп бара жатса → // қолынан ұстап қалыптығо ↓ /// ↑ уой йешек деп айтады дейді → // мен сені бірдеңенің астында қыстырылып шыға алмай жатқан шығар деп келе жатыр йедім деп ↓ /// |
↑ мынау енді ауылымызда бәрі де ͡ б̊іледі ↓ /// ↑ ыйманды ͡ б̊олсұн → // уөтө ғатты → // есепке жүйрүк → // математійк → // ұстаз гәдімгі дұрұс ↓ /// ↑ анау мынау ұстаз йемес → // ұлағатт'ұстаздардың бірі → // ауұлұмұзғ'еңбегі сіңген ↓ /// ↑ ізб̊асар дейтін ағайымыз ͡ б̊олдұ → // ыйманды болсұн ..... сол гісінің де ͡ б̊ір әзіл-әңгімелері ͡б̊ар йенді → // саб̊ағ үстүнд'айтат → // бір-ек'әңгімесін айтыб̊ ͡ уөтөйүн ↓ /// ↑ ауұлдұң шалдарының әңгімесін ↓ /// ↑ сонд'ійнтернат бар ғой йенді жаңағы ͡б̊іздің ауұлда → // соған жүзөкөң үй жағына ͡ гетіп пара жатčа → // ійнтернаттың терезесім біреу ашып → // жүзб̊асар деб̊ ͡айғайлайды дейді ↓ /// ↑ жүзөкөң ͡ ғарап қалса → // жауұп тастайды дейді да терезені жаңағы ↓ /// ↑ йекінші ͡ гүнү тағы сөйтүп ͡ пара жатčа → // тағы сөйтүб̊ ͡ айғайлайды дейді жаңағы ↓ /// ↑ қарап қалса → // терезені жауұб̊ ͡ алады дейді ↓ /// ↑ үшүншү гүнү жаңағы ͡ б̊аланың даусұн танып қалғаң ғой ↓ /// ↑ ійнтернатпен айналып кіріп ͡ пара жатčа → // ана ͡б̊ала дым білмеген адам ͡ ғұсап → // сәлеметčіз ͡ б̊е → // ағай → // деп кетіп ͡ пара жатčа → // қолұнан ұстап қалыпты ғой ↓ /// |
Мынау енді ауылымызда бәрі де біледі. Иманды болсын өте қатты, есепке жүйрік, математик, ұстаз кәдімгі дұрыс. Анау-мынау ұстаз емес, ұлағатты ұстаздардың бірі, ауылымызға еңбегі сіңген. Ізбасар дейтін ағайымыз болды иманды болсын ..... сол кісінің де бір әзіл-әңгімелері бар енді, сабақ үстінде айтат бір-екі әңгімесін айтып өтейін. Ауылдың шалдарының әңгімесін. Сонда интернат бар ғой енді жаңағы біздің ауылда, соған Жүзекең үй жағына кетіп бара жатса, интернаттың терезесін біреу ашып Жүзбасар деп айқайдайды дейді. Жүзекең қарап қалса, жауып тастайды дейді да терезені жаңағы. Екінші күні тағы сөйтіп бара жатса, тағы сөйтіп айқайлайды дейді жаңағы. Қарап қалса, терезені жауып алады дейді. Үшінші күні жаңағы баланың дауысын танып қалған ғой. Интернатпен айналып кіріп бара жатса, ана бала дым білмек адам құсап, сәлеметсіз бе, ағай, деп кетіп бара жатса, қолынан ұстап қалыпты ғой. Ой, ешек, деп айтады дейді мен сені бірдеңенің астында қыстырылып шыға алмай жатқан шығар деп келе жатыр едім деп. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ жүргізуші ↓ /// ↑ жан дауысы йестіледі ғой ↓ ///
↑ қонақ ↓ /// ↑ жүкеңнің сабағында балдар йенді уойнайдығо → // анау тығылыспақ
ойнайды йенді → // көбі білед шкафтың ар жағындада бос уорын бар жаңағы ↓ /// ↑ жаңағы ар жағына кіргізіп алып → // қатты ұрғысы келмейді ғой → // ағай жаңағы ↓ /// ↑ мен кәзір қолымды деп ұрамын дейді да → // сен ұуақ ұуақ деп айт дейді да жаңағы ↓ /// |
↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ жан дауұсұ йестіледі ғой ↓ ///
↑ қонақ ↓ /// ↑ жүкөңнүң саб̊ағында ͡ б̊алдар йенд'ойнайды ғой → // анау тығылыспақ уойнайд'енді → // көб̊ү ͡ б̊іледі шкафтың ар жағындада ͡ б̊ос уорұм бар жаңағы ↓ /// ↑ жаңағ'ар жағына ͡ гіргізіб̊ ͡ алып → // қатт'ұрғұсұ ͡ гелмейді ғой → // ағай жаңағы ↓ /// ↑ мең ͡ гәзір ғолұмдұ деб̊ ͡ ұрамын дейді да → // сен ұуақ ұуағ ͡ деб̊ ͡ айт дейді да жаңағы ↓ /// |
"Жүргізуші: Жанды дауысың естіледі ғой.
"Қонақ: Жүкеңнің сабағында балдар енді ойнайды ғо анау тығылыспақ ойнайды енді көбі біледі шкафтың ар жағындада бос орын бар жаңағы. Жаңағы ар жағына кіргізіп алып қатты ұрғысы келмейді ғой ағай жаңағы. Мен қазір қолымды деп ұрамын дейді да сен уақ-уақ деп айт дейді да жаңағы. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ әйтпесе іренжіп қалар → // сені ұрмады деп уойлап қалар деп айт дейді да жаңағы ↓ /// ↑ сөйтіп тығылыспақ уойнап жүріп жаңағы балдар шійфонерге кіріп кеткенде → // ағай кіріп келген ғой жаңағы ↓ /// ↑ сон жаңағы шійфонер тықырлайды → // балдар артқа қарап күледі ↓ /// ↑ сезген шығар шал ↓ /// |
↑ әйтпесе іренжіп қалар → // сен'ұрмады деб̊ ͡ уойлап қалар деб̊ ͡айт дейді да жаңағы ↓ /// ↑ сөйтүп тығылыспағ ͡ уойнаб̊ ͡ жүрүб̊ жаңағы ͡ б̊алдар шыйфанерге ͡ гіріп кеткенде → / ағай ͡ гіріп келгең ғой жаңағы ↓ /// ↑ сон жаңағы шыйфанер тықырлайды → // балдар артқа ͡ ғарап күлөдү ↓ /// ↑ сезген шығар шал ↓ /// |
Әйтпесе ренжіп қалар сені ұрмады деп ойлап қалар деп айт дейді да жаңағы. Сөйтіп, тығылыспақ ойнап жүріп жаңағы балдар шифонерге кіріп кеткенде ағай кіріп келген ғой жаңағы. Сон жаңағы шифонер тықырлайды, балдар артқа қарап күледі. Сезген шығар шал. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ шал қарап жүр дейді → // барып мынаның ішінде жоқ тартпаларды ашып қарайды → // мынада жоқ деп жаңағы ↓ /// ↑ фійгуралардың ішін қарайды дейді → // мынадада жоқ деп жаңағы геометрійадағы фійгураларды ↓ /// ↑ соған шійфонердің шет жағын ашып қалса → // ішінде бір бала уотыр дейд жаңағы ↓ /// ↑ қой йешек неғып уотырсың десе → // ағай басым ауырып уотыр деп ↓ /// ↑ жүкең айтад дейд → // оған іренгенге түсіп уотырсыңба деп ↓ /// |
↑ шал ғараб̊ жүр дейді → // барып мынаның ішінде жоқ → // тартпалард'ашып қарайды → // мынада жоғ ͡ деб̊ жаңағы ↓ /// ↑ фыйгұуралардың ішің ͡ ғарайды дейді → // мынада да жоғ ͡ деб̊ жаңағы геометрійәдағы фыйгұураларды ↓ /// ↑ соған шыйфанердің шет ͡шағын ашып қалса → // ішінде ͡ б̊ір ͡ б̊ал'отұр дейді жаңағы ↓ /// ↑ қой йешек неғыб̊ ͡ отұрсұң десе → // ағай басым ауұрұб̊ ͡ отұр деп ↓ /// ↑ жүкөң айтады дейді → // оған іреңгеңге түсүб̊ ͡ отұрсұң ба деп ↓ /// |
Шал қарап жүр дейді барып мынаның ішінде жоқ, тартпаларды ашып қарайды мынада жоқ деп жаңағы. Фигуралардың ішін қарайды дейді мынадада жоқ деп жаңағы геометриядағы фигураларды. Соған шифонердің шет жағын ашып қалса, ішінде бір бала отыр дейді жаңағы. Қой ешек неғып отырсың десе, ағай басым ауырып отыр деп. Жүкең айтады дейді оған, ренгенге түсіп отырсыңба деп. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ досан дейтін ағам бар уосы → // немер'ағам → // уол да әзіл айтады кейде ↓ /// ↑ сол жаңағы көршілерде телевійзор жоқ кезғо йенді → / сол көрші үйден телевійзор көреміз ↓ /// ↑ уөздері сөйлеп уотырса да → // сен сөйлесең шық деп айтпайды → // қолмен ымдайды да шығып кетесің ↓ /// |
↑ досан дейтін ағам бар уосұ немер'ағам → // уол д'әзіл айтады ͡ гейде ↓ /// ↑ сол жаңағы ͡ гөршүлөрде телевійзір жоқ кез ғой йенді сол гөрш'үйдөн телевійзір ͡ гөрөмүз ↓ /// ↑ уөздөрү сөйлөб̊ ͡ отұрса да → // сен сөйлөсөң шығ ͡ деб̊ ͡ айтпайды → // қолмен ымдайды да шығып кетесің ↓ /// |
Досан дейтін ағам бар осы немере ағам олда әзіл айтады кейде. Сол жаңағы көршілерде телевизор жоқ кез ғой енді сол көрші үйден телевизор көреміз. Өздері сөйлеп отырса да, сен сөйлесең шық деп айтпайды қолмен ымдайды да шығып кетесің. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ шықпасаң йертең кіргізбейді сені ↓ /// ↑ содан жаңағы досанды шығарып жіберген → // менде шығып кеттім қасынан ↓ /// ↑ кәз бұларға іскілет көрсетейін деп сөйлейді жаңағы ↓ /// ↑ антенаны бұрып жатыр → // оны қалай көрсетесің деп йедім → // әулійеге қарай бұрып жатқан жоқпын ба деп жаңағы ↓ /// ↑ жаңағы йенді әңгімені жалғастырамыз → // жаңағы уоразалы дейтін ағамыз бар мына желтійместе ↓ /// |
↑ шықпасаң йертең ͡ гіргізб̊ейді сені ↓ /// ↑ содан жаңағы досханды шығарыб̊ ͡ жіб̊ерген → // мен де шығып кеттім ғасынан ↓ /// ↑ кәз ͡ б̊ұларға іскілет көрсөтөйін деп̊ сөйлөйдү жаңағы ↓ /// ↑ антенаны ͡ б̊ұрұб̊ ͡ жатыр → // онұ ғалай ͡ гөрсөтөсің деб̊ ͡ йедім → // әулійеге ͡ ғарай бұрұб̊ жатқан жоқпұм ͡ ба деб̊ ͡ жаңағы ↓ /// ↑ жаңағ'енді әңгімені жалғастырамыз → // жаңағ'оразалы дейтін ағамыз ͡ б̊ар мына желтійместе ↓ /// |
Шықпасаң ертең кіргізбейді сені. Содан жаңағы Досанды шығарып жіберген менде шығып кеттім қасынан. Кәз бұларға скілет көрсетейін деп сөйлейді жаңағы. Антенаны бұрып жатыр оны қалай көрсетесің деп едім, әулиеге қарай бұрып жатқан жоқпын ба деп жаңағы. Жаңағы енді әңгімені жалғастырамыз жаңағы Оразалы дейтін ағамыз бар мына Желтиместе |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ жүргізуші ↓ /// ↑ менің жійенім ғой ійә жаңай ↓ ///
↑ қонақ ↓ /// ↑ жаңай жаңағы соған уорекең әңгіме айтып уотырғанда айтыптығо → / төңіректе бір төрт қасқыр жүр деп ↓ /// ↑ төрт қасқырдың ізін көрдім → // шамамен төрт қасқыр деген ғой ↓ /// |
↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ менің жійенім ғой ійә → // жаңай ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ жаңай жаңағы соған уорекең әңгім'айтып уотұрғанд'айтыпты ғой → // төңүрөкте ͡ б̊ір төрт қасқыр жүр деп ↓ /// ↑ төрт қасқырдың ізің ͡ гөрдүм → // шамамен төрт қасқыр дегең ͡ ғой ↓ /// |
Жүргізуші: Менің жиенім ғой, иә, Жаңай.
Қонақ: Жаңай жаңағы соған Орекең әңгіме айтып отырғанда айтыптыпты ғой, төңіректе бір төрт қасқыр жүр деп. Төрт қасқырдың ізін көрдім шамамен төрт қасқыр деген ғой. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ не керек → / соны алатын болып уоқталып шығып йедім дегенде → / әңгімесін бөлгенғо біреу уортасынан → // уорекеңде сабырлығо → // асықпай айтам деген шығар ↓ /// ↑ ал жақсы сен-ақ айта қойшы деген ↓ /// ↑ сосын жаңағы әңгімені келістірмеген шығар → // қызық болмаған шығар жаңағы айтып тұрған әңгімесі ↓ /// |
↑ не керек → / соны алатын болып уоқталып шығып йедім дегенде → / әңгімесін бөлгенғо біреу уортасынан → // уорекеңде сабырлығо → // асықпай айтам деген шығар ↓ /// ↑ ал жақсы сен-ақ айта қойшы деген ↓ /// ↑ сосын жаңағы әңгімені келістірмеген шығар → // қызық болмаған шығар жаңағы айтып тұрған әңгімесі ↓ /// |
Не керек соны алатын болып оқталып, шығып едім дегенде әңгімесін бөлген ғой біреу ортасынан Орекең де сабырлы ғой, асықпай айтам деген шығар. Ал жақсы сен-ақ айта қойшы деген. Сосын жаңағы әңгімені келістірмеген шығар қызық болмаған шығар жаңағы айтып тұрған әңгімесі. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ қасындағы адамдар тоқтатып тастапты → // кім тұра тұршы сен деп ↓ /// ↑ уореке не қылдың → // манағы төрт қасқырды алдыңба десе ↓ /// ↑ уорекең айтады дейді → // йекеуін алдым → // йекеуін зәресін алдым деп жаңағы ↓ /// ↑ жаңағы уорекең тағыда камазбен келіп тұр дейді біреу ↓ // ↑ уореке уосы бәленше жерден сауын түйе алып келе жатыр йедім → // қарап жібересіңба деп йенді ↓ /// ↑ камаздың үстіне мінүуге йерінген шығар ↓ /// ↑ уой айналайыннан жақсығо → // ала бершійш деп айтад дейді ↓ /// |
↑ қасындағ'адамдар тоқтатып тастапты → // кім тұра тұршұ сен деп ↓ /// ↑ уореке не қылдың → //манағы төрт қасқырд'алдың ба десе ↓ /// ↑ уорекең айтады дейді → // йекеуүн алдым → // йекеуүн зәресін алдым деб̊ жаңағы ↓ /// ↑ жаңағы уорекең тағы да ͡ гамазб̊ең ͡ геліп тұр дейді ͡б̊іреу ↓ /// ↑ уорек'осұ бәленше жерден сауұн түй'алып келе жатыр йедім → // қараб̊ ͡ жіб̊ересің ба деб̊ ͡ енді ↓ /// ↑ камаздың үстүнө мінүуг'еріңген шығар ↓ /// ↑ уой айналайыннан жақ̊сы ғой → // ала ͡ б̊ершійш деб̊ ͡ айтады дейді ↓ /// |
Қасындағы адамдар тоқтатып тастапты кім тұра тұршы сен деп. Ореке не қылдың манағы төрт қасқырды алдыңба десе. Орекең айтады дейді екеуін алдым, екеуін зәресін алдым деп жаңағы. Жаңағы Орекең тағыд а камазбен келіп тұр дейді біреу. Ореке осы бәленше жерден сауын түйе алып келе жатыр едім, қарап жібересің ба деп енді. Камаздың үстіне мінуге ерінген шығар. Ой, айналайыннан, жақсы ғой ала берсеші деп айтады дейді. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ жүргізуші ↓ /// ↑ айналайын деген → / сүт қо йенді ↓ ///
↑ қонақ ↓ /// ↑ мынауйенді біздер → / сілек жақ бетінде ....... дейтін көкеміз болды ↓ /// ↑ йенді менің көзім көрген жоқ ↓ /// |
↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ айналайын деген сүт қой йенді ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ мын'енді біздер сілег жақ ͡петінде ....... дейтің гөкөмүз ͡ б̊олдұ ↓ /// ↑ йенді менің ͡ гөзүм ͡ гөргөн жоқ ↓ /// |
Жүргізуші: Айналайын деген сүт қой енді.
Қонақ: Мынау енді біздер Сілек жақ бетінде ....... дейтін көкеміз болды. Енді менің көзім көрген жоқ. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ сол кісінің тауығын ұрлап → // сілектің балалары ұсталыңқырап жаңағы ұсталып қалған ↓ /// ↑ сосын йенді кешірім сұрап → // соттамайдығо ауылдың адамдары йенді ↓ /// ↑ кешірім сұрап барып тұрса → // жаңағы уокең айтады дейді → // неге менен кешірім сұрайсыңдар деп → // үш күннен бері қорада жалғыз тұрған әтештен сұра деп ↓ /// ↑ сол кійнотеатр болады дкда кійно көрсетеді → // жаңағы атын айтағой деп йедім → // атын айтпай нағашым сатып кетті ↓ /// ↑ кійно көрүуге барып → // мосфійльм деп шығадығой йекі адам йетіп ↓ /// |
↑ сол гісінің тауұғұн ұрлап → // сілектің балалар'ұсталыңқырап → // жаңағ'ұсталып қалған ↓ /// ↑ сосұн йенді ͡ гешірім сұрап̊ соттамайды ғой ауұлдұң адамдар'енді ↓ /// ↑ кешірім сұрап ͡ парып тұрса → // жаңағ'окең айтады дейді → // неге менең ͡ гешірім сұрайсыңдар деп → // үш күннөм ͡ бері ͡ ғорада жалғыз тұрған әтештен сұра деп ↓ /// ↑ сол ͡ гұйнотеатр болады дкда ͡гұйно көрсөтөді → // жаңағ'атын айта ғой деб̊ йедім → // атын айтпай нағашым сатып кетті ↓ /// ↑ кұйно гөрүугө ͡ б̊арып → // мосфұйльм деп̊ шығады ғой йек'адам йетіп ↓ /// |
Сол кісінің тауығын ұрлап, Сілектің балалары ұсталыңқырап жаңағы ұсталып қалған. Сосын енді кешірім сұрап соттамайды ғой ауылдың адамдары енді. Кешірім сұрап барып тұрса, жаңағы Окең айтады дейді, неге менен кешірім сұрайсыңдар деп үш күннен бері қорада жалғыз тұрған әтештен сұра деп. Сол кинотеатр болады, дкда кино көрсетеді, жаңағы атын айта ғой деп едім атын айтпай нағашым сатып кетті. Кино көруге барып, мосфильм деп шығады ғой екі адам етіп. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ жүргізуші ↓ /// ↑ а қол ұстасқан қыз бен жігіттің ↓ ///
↑ қонақ ↓ /// ↑ көп кинода ↓ ///
↑ жүргізуші ↓ /// ↑йескерткіш айналып шығадығой ↓ ///
↑ қонақ ↓ /// ↑ көп кинода шығадығо → / жаңағы мосфильм деп ↓ /// ↑ со жаңағы мосфильм деп шығып жатса → // жаңағы шығып кетіптіғо → / мә көрген кино болдығо деп жаңағы ↓ /// |
↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ а қол ұстасқаң ͡ ғыз ͡ б̊ен жігіттің ↓ ///
↑ қонақ ↓ /// ↑ көп кұйнода ↓ ///
↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ йескерткіш айналып̊ шығады ғой ↓ ///
↑ қонақ ↓ /// ↑ көп кұйнода шығады ғой → / жаңағы мосфұйльм деп ↓ /// ↑ со жаңағы мосфұйльм деп̊ шығыб̊ ͡ жатčа → // жаңағы шығып кетіпті ғой → // мә көргөң гұйно ͡ б̊олдұ ғой деб̊ жаңағы ↓ ///
|
Жүргізуші: А қол ұстасқан қыз бен жігіттің.
Қонақ: Көп кинода.
Жүргізуші: Ескерткіш айналып шығады ғой.
Қонақ: Көп кинода шығадығо жаңағы музфильм деп. Со жаңағы музфильм деп шығып жатса, жаңағы шығып кетіптіғо мә көрген кино болдығо деп жаңағы. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ жаңағы йенді мынау кішкентай балдар → / бійтійп тоңқайып жол қарап жатадығо ↓ ///
↑ жүргізуші ↓ /// ↑ ійә ійә ↓ ///
↑ қонақ ↓ /// ↑ соны көрген ағамыз шығады → // йенді жаңағы ауылдың шетінде біреу тұрса → // қасына барыптығо → // ағ'ассаулаумағалейкум → // неғып тұрсыз деп жаңағы ↓ /// ↑ сол мана құдалар келеміз деп йеді → // ауылда бес-алты үй болып тұрған болып тұрғо ↓ /// |
↑ жаңағы йенді мынау ͡ гішкентай балдар → / бійтійп тоңғайыб̊ жол ͡ ғараб̊ жатады ғой ↓ ///
↑ жүргүзүушү ↓ /// ійә → // ійә ↓///
↑ қонақ ↓ /// ↑ сонұ ͡ гөргөн ағамыз шығады йенді → // жаңағ'ауұлдұң шетінде ͡ б̊іреу тұрса → // қасына ͡ б̊арыпты ғой → // ағ'ассаулаумағалейкүум → // неғып тұрсұз деб̊ жаңағы ↓ /// ↑ сол мана ͡ ғұдалар ͡ гелеміз деп йеді → // ауұлда ͡ б̊ес-алт'үй болұп тұрғам ͡ болұп тұр ғой ↓ ///
|
Жаңағы енді мынау кішкентай балдар битип тоңқайып жол қарап жатадығо.
Жүргізуші: Иә иә.
Қонақ: Соны көрген ағамыз шығады енді жаңағы ауылдың шетінде біреу тұрса, қасына барыптығо аға ассаулаумағалейкум неғып тұрсыз деп жаңағы. Сол мана құдалар келеміз деп еді ауылда бес-алты үй болып тұрған болып тұрғо. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ құдалар келеміз деп йеді → // сол жол қарап тұрмын деп ↓ /// ↑ сөйтсе жаңағы айтады дейді → // жолды тоңқайып қарамайтын ба йеді деп ↓ /// .......... ↑ мына қосан дейтін ағам бөлем бар → // шертпе жақ қаламқаста жұмыс жасадық бірге ↓ /// ↑ войскыда жасадық → // мына күдійаров каден дейтін бөлем бар ..... ағасы қосан деген ↓ /// |
↑ құдалар ͡ гелеміз деп йеді → // сол жол ͡ ғарап тұрмұн деп ↓ /// ↑ сөйтčө жаңағ'айтады дейді → // жолдұ тоңғайып қарамайтым ба йеді деп ↓ /// .......... ↑ мына ͡ ғосан дейтін ағам бөлөм бар → // шертпе жақ қаламғаста жұмұш ͡ шасадық ͡ пірге ↓ /// ↑ войскұда жасадық → // мына ͡ гүдүйаров кәден дейтім бөлөм бар ..... ағасы ғосан деген ↓ /// |
Құдалар келеміз деп еді сол жол қарап тұрмын деп. Сөйтсе, жаңағы айтады дейді жолды тоңқайып қарамайтын ба еді деп. .......... Мына Қосан дейтін ағам бөлем бар Шертпе жақ Қаламқаста жұмыс жасадық бірге. Войскыда жасадық мына Күдияров Каден дейтін бөлем бар ..... ағасы Қосан деген. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ сол жаңағы құрдас баласы айтады дейді → // уой қожеке → // мыжымашы басым ауырып уотыр деп ↓ /// ↑ со қожекең айтты дейдіғо → // алдында мен тісім ауырғанда жұлдыртып тастап йедім деп ↓ ///
↑ жүргізуші ↓ /// ↑ сағанда нұсқасы бар дегенғо сонда ↓ /// |
↑ сол жаңағы құрдас ͡ палас'айтады дейді → // уой ғожеке → //мыжымашы → // б̊асым ауұрұп уотұр деп ↓ /// ↑ со ғожекең айтты дейді ғой → // алдында мен тісім ауұрғанда жұлдұртұп тастап йедім деп ↓ ///
↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ саған да нұсқасы ͡ б̊ар дегең ғой сонда ↓ ///
|
Сол жаңағы құрдас баласы айтады дейді ой Қожеке мыжымашы басым ауырып отыр деп. Со Қожекең айтты дейді ғой алдында мен тісім ауырғанда жұлдыртып тастап едім деп.
Жүргізуші: Саған да нұсқасы бар деген ғо сонда. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ қонақ ↓ /// ↑ содан йенді жаңағы әңгімеден әңгіме шығады → // мына сенекжақ бетінде → / жама деген ұру → // бұзау деген кісі бар → // бекітболат дейтін бәйімбет бар → // жігіт ағасығо йенді ↓ /// ↑ жаңағы болаттың әңгімелеріғо жаңағы → // вермишель су болып қалса → // жайып жатса → // болатқа келіп біреу айтады дейді ↓ /// |
↑ қонақ ↓ /// ↑ содан йенді жаңағ'әңгімеден әңгіме шығады → // мына сенекжақ ͡ петінде жама деген ұрұу → // бұзау дегең ͡ гісі ͡ б̊ар → // бекітполат дейтім бәйімбет ͡ пар → // жігіт ағасы ғой йенді ↓ /// ↑ жаңағы ͡ б̊олаттың әңгімелері ғой жаңағы → // вермійшель сұу ͡ б̊олұп қалса → // жайыб̊ жатčа → // б̊олатқа ͡ геліп піреу айтады дейді ↓ /// |
Қонақ: Содан енді жаңағы әңгімеден әңгіме шығады мына Сенекжақ бетінде жама деген ру Бұзау деген кісі бар Бекітболат дейтін Бәйімбет бар жігіт ағасығо енді. Жаңағы Болаттың әңгімелеріғо жаңағы вермишель су болып қалса, жайып жатса Болатқа келіп біреу айтады дейді. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ бөке көрші шал → / нестеп жатсың деп ↓ /// ↑ уой жақында вермійшель йегіп йедім → // соны уорып алып жатырмын деп жаңағы ↓ /// ↑ со жездесінің үйіне барса → // жездесі бұзау деген жездесі түйісіп алып тұр йекен дейді ↓ /// ↑ ай жезде → // не суарып жатсың десе → // көрмей тұрсыңба → // түйе суарып жатырмын деп ↓ /// ↑ уонда неге мойнына бұзау деп жазып қойдың деп айтады дейді ↓ /// |
↑ бөкө көршү шал → / нестеб̊ жатčың деп ↓ /// ↑ уой жақында вермійшель йегіп йедім → // сонұ уорұб̊ ͡ алыб̊ жатырмын деб̊ жаңағы ↓ /// ↑ со жездесінің үйүнө ͡ б̊арса → // жездесі ͡ б̊ұзау деген жездесі түйүсүб̊ ͡ алып тұр йекен дейді ↓ /// ↑ ай жезде → // не сұуарыб̊ жатčың десе → // көрмөй тұрсұң ба → // түйө сұуарыб̊ ͡ жатырмын деп ↓ /// ↑ уонда неге мойнұна ͡ б̊ұзау деб̊ жазып қойдұң деб̊ ͡ айтады дейді ↓ /// |
Бөке көрші шал не істеп жатсың деп. Ой, жақында вермишель егіп едім, соны орып алып жатырмын деп жаңағы. Со жездесінің үйіне барса, жездесі Бұзау деген жездесі түйісіп алып тұр екен дейді. Ай жезде не суарып жатсың десе, көрмей тұрсың ба түйе суарып жатырмын деп. Онда неге мойнына бұзау деп жазып қойдың деп айтады дейді. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ жүргізуші ↓ /// ↑ ар жағы ақшымыраудыкі → // шертпеде тұрады бір самат → // саламат деген ағамыз бар → // сол уөткенде бір кездесіп қалғанда айтады ↓ /// ↑ алпысқа келгесін шашымнан басқа жердің бәрі ауырады деп ↓ /// ↑ бұл шашта ағарып кетті дейді ↓ /// ↑ басында шашым ағарып бастағанда ақ түскен шаштарымды жұлып йедім → // көбейіп кетті → // басым жасамайды → // қарасын жұлұуым керек йекен ғой депті ↓ /// |
↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ ар жағ'ақ̊шымыраудікі → // шертпеде тұрады ͡ б̊ір самат → // čаламат деген ағамыз ͡ б̊ар → // сол уөткөндө → / бір ͡ гездесіп қалғанд'айтады ↓ /// ↑ алпысқа ͡ гелгесін шашымнам басқа жердің бәр'ауұрады деп ↓ /// ↑ бұл шаш т'ағарып кетті дейді ↓ /// ↑ басында шашым ағарып ͡ пастағанд'ақ түскөн шаштарымды жұлұп йедім → // көб̊өйүп кетті → // басым жасамайды → // қарасын жұлұуұм ͡ герек йекен ғой депті ↓ /// |
Жүргізуші: Ар жағы Ақшымыраудыкі Шертпеде тұрады бір Самат Саламат деген ағамыз бар, сол өткенде бір кездесіп қалғанда айтады. Алпысқа келгесін шашымнан басқа жердің бәрі ауырады деп. Бұл шашта ағарып кетті дейді. Басында шашым ағарып бастағанда ақ түскен шаштарымды жұлып едім, көбейіп кетті, басым жасамайды, қарасын жұлуым керек екен ғой депті. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ қонақ ↓ /// ↑ әлі мына қаламқас жақ бетте жасаймызғо → // сол жақта қоршынай ағамыздың кәкеміздің әңгімелерін айтады → // менде йестіймін жаңағы кішкене жаттап қаламыз ↓ /// ↑ уойлап йенді шалдар білетін йедік → // бірақ қышқыл-мысқылға келіп көп әңгімесін тауыстығо ↓ /// ↑ мен йенді уосы әңгімесі айтылмаған шығар деп уойлаймын ↓ /// ↑ жаңағы алдап кеткен бір құуаңшылық заман → // жерде шөп жоқ бәрі жерде бірдей ↓ /// |
↑ қонақ ↓ /// ↑ әлі мына ͡ ғаламғаш шақ ͡ петте жасаймыз ғой → // сол жақта ͡ ғоршұнай ағамыздың ͡гәкеміздің әңгімелерін айтады → // мен д'естіймін жаңағы → // кішкене жаттап қаламыз ↓ /// ↑ уойлаб̊ ͡ йенді шалдар ͡б̊ілетін йедік → // бірақ қышқ̊ыл мысқылға ͡ геліп → // көб̊ ͡ әңгімесін тауұстұ ғой ↓ /// ↑ мен йенд'осұ әңгімес'айтылмаған шығар деб̊ ͡ ойлаймын ↓ /// ↑ жаңағ'алдап кеткем бір ғұуаңшылық заман → // жерде шөб̊ жоқ ͡ пәрі жерде ͡ б̊ірдей ↓ /// |
Қонақ: Әлі мына Қаламқас жақ бетте жасаймыз ғой сол жақта Қоршынай ағамыздың Кәкеміздің әңгімелерін айтады, менде естимін жаңағы кішкене жаттап қаламыз. Ойлап енді шалдар білетін едік, бірақ қышқыл-мысқылға келіп көп әңгімесін тауысты ғой. Мен енді осы әңгімесі айтылмаған шығар деп ойлаймын. Жаңағы алдап кеткен бір қуаңшылық заман жерде шөп жоқ бәрі жерде бірдей |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ жүргізуші ↓ /// ↑ жалпы маңғыстау құуаңшылыққо йенді уол ↓ ///
↑ қонақ ↓ /// ↑ соған жаңағы біреу айтады дейді → // әлгі кеше көшенайдың ауылына барып йедім → // сондай сондай шөп деген тізеден келеді йекен ↓ /// ↑ жері уот йекен деп ↓ /// |
↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ жалпы маңғыстау ͡ ғұуаңшылық қой йенді уол ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ соған жаңағы ͡ б̊іреу айтады дейді → әлгі ͡ геше ͡гөшөнайдың ауұлұна ͡ б̊арыб̊ ͡ йедім →// сондай сондай шөп деген тізедең ͡ гелед'екен ↓ /// ↑ жері уот йекен деп ↓ /// |
Жүргізуші: Жалпы Маңғыстау қуаңшылық қой енді ол.
Қонақ: Соған жаңағы біреу айтады дейді, әлгі кеше Көшенайдың ауылына барып едім сондай-сондай шөп деген тізеден келеді екен. Жері от екен деп. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ аа жарайды йескеріп қалған → / сосын жаңағы қожекеңді көрсе айтатын көрінеді біреу ↓ /// ↑ қожеке сіздің ауылға барып жіберүу керек ау қозыны быйыл ↓ /// ↑ басқа ауылдан ірет жоқ сыйақты деп ↓ /// ↑ қожекең айтады дейді йенді → // басқа ауылмен бәрімізде бірдейміз ғой йенді ↓ /// ↑ біздеде сол құуаңшылық болып тұр ↓ /// ↑ сондай сондай келем десең → // кел ↓ /// |
↑ аа жарайды йескеріп қалған → // сосұн жаңағы қожекеңді ͡ гөрсе → // айтатын көрүнөді ͡б̊іреу ↓ /// ↑ қожеке → // сіздің ауұлға ͡ б̊арыб̊ жіб̊ерүу ͡ герег ау ғозұнұ ͡ б̊ыйыл ↓ /// ↑ басқ'ауұлдан ірет ͡ шоқ сыйақты деп ↓ /// ↑ қожекең айтады дейді → // енді басқ'ауұлмен бәріміз де ͡ б̊ірдейміз ғой йенді ↓ /// ↑ бізде де сол ғұуаңшылық ͡ полұп тұр ↓ /// ↑ сондай сондай гелем десең → // кел ↓ /// |
Аа, жарайды ескеріп қалған сосын жаңағы Қожекеңді көрсе айтатын көрінеді біреу. Қожеке сіздің ауылға барып жіберу керек-ау қозыны биыл. Басқа ауылдан рет жоқ сияқты деп. Қожекең айтады дейді, енді басқа ауылмен бәрімізде бірдейміз ғой енді. Бізде де сол қуаңшылық болып тұр. Сондай сондай келем десең, кел. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ жүргізуші ↓ /// ↑ шөп жоқ ↓ ///
↑ қонақ ↓ /// ↑ барымызды береміз ғой деп ↓ /// ↑ сөйтсе айтады дейді → // сіздің ауылда жерді уот деп айттығо деп ↓ /// ↑ кім айтты десе → // ана бәленшеев айтты десе → // айтады дейдіғо уой уоның трійкосы төмен түсіп кетіп жүрген шығар деп ↓ ///
↑ жүргізуші ↓ /// ↑ тізесі тобыққа ↓ /// |
↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ шөб̊ ͡ жоқ ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ барымызды ͡ б̊ереміз ͡ ғой деп ↓ /// ↑ сөйтč'айтады дейді → // сіздің ауұлда жерді уот деб̊ ͡ айтты ғой деп ↓ /// ↑ кім айтты десе → // ана ͡ б̊әленшеев айтты десе → // айтады дейді ғой уой уонұң трұйкосұ төмөн түсүп кетіб̊ жүргөн шығар деп ↓ /// ↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ тізесі тоб̊ұққа ↓ /// |
Жүргізуші: Шөп жоқ.
Қонақ: Барымызды береміз ғой деп. Сөйтсе айтады дейді, сіздің ауылда жерді от деп айтты ғой деп. Кім айтты десе, ана бәленшеев айтты десе, айтады дейді ғо ой оның трикосы төмен түсіп кетіп жүрген шығар деп.
Жүргізуші: Тізесі тобыққа. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ қонақ ↓ /// ↑ тізесі тобыққа келедіғо йенді ↓ /// ↑ қожекеңнің тағы бір әңгімесі бар ↓ /// ↑ ағасы бастығын алып келетін көрінеді үйіне ↓ /// ↑ содан жаңағы түнде шөлдеген шығар → // шелекпен жұуынды тұрады → // жәймен ішіп қойғанғо жаңағы бастық түнде жайлап .... сұуын ішкен аздап ↓ /// ↑ соған жаңағы йертесі күні → / бір йекі үш күннен кейін мамасы айқайлап жүр дейді со күні → / уойбай мына жұуындыға кім бәле тійді деп ↓ /// |
↑ қонақ ↓ /// ↑ тізесі тоб̊ұққа ͡ геледі ғой йенді ↓ /// ↑ қожекеңнің тағы ͡ б̊ір әңгімесі ͡ б̊ар ↓ /// ↑ ағасы ͡ б̊астығын алып келетің гөрүнөд'үйүнө ↓ /// ↑ содан жаңағы түндө шөлдөгөн шығар → // шелекпен жұуұндұ тұрады → // жәймен ішіп қойғаң ғой жаңағы ͡ б̊астық түндө жайлап .... сұуұн ішкен аздап ↓ /// ↑ соған жаңағ'ертесі гүнү бір йек'үш күннөң гейін мамас'айғайлап жүр дейді со гүні → // ойб̊ай мына жұуұндұға ͡ гім бәле тійді деп ↓ /// |
Қонақ: Тізесі тобыққа келеді ғйо енді. Қожекеңнің тағы бір әңгімесі бар. Ағасы бастығын алып келетін көрінеді үйіне. Содан жаңағы түнде шөлдеген шығар шелекпен жуынды тұрады жәймен ішіп қойған ғой жаңағы бастық түнде жайлап .... суын ішкен аздап. Соған жаңағы ертесі күні, бір, екі, үш күннен кейін мамасы айқайлап жүр дейді со күні ойбай мына жуындыға кім бәле тиді деп. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ жаңағы бір халал тойға барып → // айтып уотыр дейді → // бұл не болып кеткен кәзір жаңағы ↓ /// ↑ бұрын тойдың бәрінде ал ал болып жататын йеді → // кәз халал болатын болыптығо депші ↓ /// ↑ мына дугай дейтін ағамыз барғо → // йенді уөзіңіздің құрдасымыз → // мен жаңа әңгіменің арасында айттымғо уон жылдай қаламқаста қызмет йеттім деп → // сол кезде әңгіме айтамыз → // бір жерде уотырып қаламыз ↓ /// ↑ жаңағы дугайдың тоқтамай сөйлегенінде менде тыңдай бергім келеді кішкене жаңағы ↓ /// |
↑ жаңағы ͡ б̊ір халал тойға ͡б̊арып → // айтыб̊ уотұр дейді → // бұл не ͡ б̊олұп кеткең гәзір жаңағы ↓ /// ↑ бұрұн тойдұң бәрінд'ал ал болұб̊ жататын йеді → // кәз халал болатым болұптұ ғой деп̊ші ↓ /// ↑ мына дұугай дейтін ағамыз ͡ б̊ар ғой → // йенд'өзүңүздің ғұрдасымыз → // мен жаң'әңгіменің арасынд'айттым ғой → // уон жылдай ғаламқаста ͡ ғызмет йеттім деп → // сол гезд'әңгіме айтамыз → // б̊ір жерд'отұрұп қаламыз ↓ /// ↑ жаңағы дұугайдың тоқтамай сөйлөгөнін де мен де тыңдай бергім ͡ геледі ͡ гішкене жаңағы ↓ /// |
Жаңағы бір халал тойға барып, айтып отыр дейді бұл не болып кеткен қазір жаңағы. Бұрын тойдың бәрінде алал болып жататын еді кәз халал болатын болыпты ғо депші. Мына Дугай дейтін ағамыз барғо енді өзіңіздің құрдасымыз мен жаңа әңгіменің арасында айттым ғо он жылдай Қаламқаста қызмет еттім деп сол кезде әңгіме айтамыз бір жерде отырып қаламыз. Жаңағы Дугайдың тоқтамай сөйлегенінде менде тыңдай бергім келеді кішкене жаңағы. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ соның қасында уотырған кезде → / анау мынау әнімізді айтамыз іш пысады йенді ↓ /// ↑ менде ахран болып жүрмін уол кезде → // сол жаңағы дугайға айтамғо → // мына қызан деген жердің топырағы алтынғо йенді айтыскерлерде шығып жатыр → // тұура каспий түбінде әншілер жүр алматыда ...... ақтау қаласында уөнер колежін бітірген жақсы әндер тыңдауға татыйтын → / бір әнші балдар шығып жатырғо бәріде ↓ /// |
↑ сонұң ͡ ғасында уотұрғаң ͡ гезде анау мынау әнімізді айтамыз іш пысад'енді ↓ /// ↑ мен д'ахран болұб̊ ͡ жүрмүн уол ͡ гезде → // сол жаңағы дұугайғ'айтам ғой → // мына ͡ ғызан деген жердің топұрағ'алтың ғой йенді → // айтыскерлер де шығыб̊ жатыр тұура ͡ гаспый түб̊үнде → // әншілер жүр алматыда ...... ақтау ͡ ғаласынд'өнөр ͡ голежін бітірген жақ̊с'әндер тыңдауға татыйтын бір әнші ͡б̊алдар шығыб̊ ͡ жатыр ғой ͡ б̊әрі де ↓ /// |
Соның қасында отырған кезде анау мынау әнімізді айтамыз іш пысады енді. Менде охран болып жүрмін ол кезде сол жаңағы Дугайға айтамғо мына Қызан деген жердің топырағы алтынғо енді айтыскерлерде шығып жатыр, тура каспий түбінде әншілер жүр Алматыда ...... Ақтау қаласында өнер колледжін бітірген жақсы әндер тыңдауға татитын бір әнші балдар шығып жатырғо бәріде. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ барғо шүкірсіңдерғо ауылдарың деп ↓ /// ↑ сөйтсем жаңағы дукай айтатынығо → // уой қасқа айтып білетіннің бәрі қалаға → // алматыға кеттіғо → // йенді кәзір ауылда мен сыйақты балдар мұузыканы қосып қойадыда → // арасында трійо деп айқайлап тұра береді жаңағы деп ↓ /// ↑ мына жаңағы уорекеңнің тағыда әңгімелері барғо → // уоразал 'ағамыз дедік → // соның інісі жұмсайды → // вахтада неше адам болып жатасыңдар → // комнатада деп сұраса айтады дейді → // төрт с болып жатамыз деп жаңағы ↓ /// |
↑ бар ғой → // шүкүрсүңдер ғой ауұлдарың деп ↓ /// ↑ сөйтčөм жаңағы дұукай айтатыны ғой → // уой ғасқа → // айтып пілетіннің бәрі ͡ ғалаға → // алматыға кетті ғой → // йенді ͡ гәзір ауұлда мен сыйақты ͡ б̊алдар мұузұканы ͡ ғосұп қойады да → // арасында трұйо деб̊ ͡ айғайлап тұра ͡ б̊ереді жаңағы деп ↓ /// ↑ мына жаңағ'орекеңнің тағы д'әңгімелері бар ғой → // уоразал'ағамыз дедік → // сонұң інісі жұмсайды → // вахтада неш'адам болұб̊ ͡ жатасыңдар → // комнатада деп̊ сұрас'айтады дейді → // төрт с болұб̊ жатамыз деб̊ жаңағы ↓ /// |
Барғо шүкірсіңдер ғо ауылдарың деп. Сөйтсем, жаңағы Дукай айтатыны ғо ой қасқа айтып білетіннің бәрі қалаға Алматыға кетті ғо енді қазір ауылда мен сияқты балдар музыканы қосып қояды да арасында трио деп айқайлап тұра береді жаңағы деп. Мына жаңағы Орекеңнің тағы да әңгімелері бар ғо Оразалы ағамыз дедік соның інісі жұмсайды вахтада неше адам болып жатасыңдар комнатада деп сұраса айтады дейді төрт с болып жатамыз деп жаңағы. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ төрт с қалай сонда деп сұраса'йтады дейді нұрекең жаңағы → // көзі көрмейді соқыр деп жаңағы ↓ /// ↑ йекіншінің құлағы йестімейді саңырау дейді жаңағы ↓ /// ↑ үшіншінің аздап тілі күрметіледі уол сақау деп → // төртіншісі кім десе → // айтады дейді мен сау деп жаңағы ↓ /// ..... ↑ сенекте лұқпан дейтін әкеміз болыпты → // ана йелең дейтін ағамыз бар → / гійтарамен ән салады ↓ /// |
↑ төрт с қалай сонда деп̊ сұраса → // айтады дейді нұрекең жаңағы → // көзү көрмөйдү соқұр деб̊ жаңағы ↓ /// ↑ йекіншінің ͡ ғұлағы йестімейді → // саңырау дейді жаңағы ↓ /// ↑ үшүншүнің аздап тілі ͡ гүрмөтүледі → // ол сақау деп → // төртүншүсі ͡ гім десе → // айтады дейді мен сау деб̊ жаңағы ↓ /// ..... ↑ сенекте ұлұқпан дейтін әкеміз ͡ б̊олұптұ → // ана йелең дейтін ағамыз ͡б̊ар → // гыйтарамен ән салады ↓ /// |
Төрт с қалай сонда деп сұраса айтады дейді Нұрекең жаңағы көзі көрмейді соқыр деп жаңағы. Екіншінің құлағы естімейді саңырау дейді жаңағы. Үшіншінің аздап тілі күрметіледі ол сақау деп, төртіншісі кім десе айтады дейді мен сау деп жаңағы. ..... Сенекте Лұқпан дейтін әкеміз болыпты ана Елең дейтін ағамыз бар гитарамен ән салады. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ мұныңд'әзілдері айтылып жүр ↓ /// ↑ со йелеңнің ..... жақындығы бар ↓ /// ↑ сол жаңағы лұқаң айтады дейді → // ауылда жыйналыс болып бәрі жыйналысқа қатысып жатса → // жаңағы бәр'айтып жатыр дейді → // совхоздың бастықтары уой солайда солай быйыл жақсы болды ↓ /// |
↑ мұнұңд'әзілдері айтылыб̊ ͡ жүр ↓ /// ↑ со йелеңнің ..... жақындығы ͡ б̊ар ↓ /// ↑ сол жаңағы ұлұқаң айтады дейді → // ауұлда жыйналыс ͡ полұп пәрі жыйналысқа ͡ ғатысыб̊ жатčа →// жаңағы ͡б̊әр'айтып жатыр дейді → // савхоздұң бастықтары → // ой солай да солай → // быйыл жақ̊сы ͡ б̊олдұ ↓ /// |
Мұныңда әзілдері айтылып жүр. Со Елеңнің ..... жақындығы бар. Сол жаңағы Лұқаң айтады дейді ауылда жиналыс болып бәрі жиналысқа қатысып жатса жаңағы бәрі айтып жатыр дейді совхоздың бастықтары ой солайда солай биыл жақсы болды. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ йешқандай малдың шығыны жоқ → // тіпті қой уөлген жоқ → // ылақ уөлген жоқ → // қозыда уөлген жоқ → // даже сөйтіп әңгіме жіберіп жатса → // йең соңынан кімде қандай сұрақ бар десе → // жаңағ'ақсақалымыз айтады дейді → // шырағым ау мана қарайған машійнаны ....... уодан қарағанда → // уодан қарағанда бадауыздардың йекі қаптары терең толып келе жатады ↓ /// ↑ сонда не → / қырдың қойлары майкамен жүрма деп айтады дейді ↓ /// |
↑ ешқ̊андай малдың шығыны жоқ → // тіпті ͡ ғой уөлгөн жоқ → // ылағ уөлгөн жоқ → // қозұ д'өлгөн жоқ → // даже сөйтүб̊ ͡ әңгіме жіб̊еріб̊ ͡ жатčа → // йең соңұнаң гімде ғандай сұрақ ͡ пар десе → // жаңағ'ақ̊сақалымыз айтады дейді → // шырағымау мана ͡ ғарайған машыйнаны ....... уодаң ͡ ғарағанда → // уодаң ͡ ғарағанда ͡ б̊адауұздардың йекі ͡ ғаптары терең толұп келе жатады ↓ /// ↑ сонда не → // қырдың ͡ ғойлары майкамен жүр ма деб̊ ͡ айтады дейді ↓ /// |
Ешқандай малдың шығыны жоқ тіпті қой өлген жоқ лақ өлген жоқ қозыда өлген жоқ даже сөйтіп әңгіме жіберіп жатса, ең соңынан кімде қандай сұрақ бар десе жаңағы ақсақалымыз айтады дейді шырағым ау мана қарайған машинаны ....... одан қарағанда, одан қарағанда бадауыздардың екі қаптары терең толып келе жатады. Сонда не қырдың қойлары майкамен жүрма деп айтады дейді. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ жаңағы құрдасым айтады дейді жаңағ'ағамыз ....... ай бәленше шал сенікі .......... жаратылысында бійтійп талтайып жүретін → // талтаңдап жүретін кісі болып тұрғо йенді ↓ /// ↑ құрдас әзілдейді → // сенікі ненің талтағы десе → // анауда кішкене қысылмады → // айтады дейді жаңағы ↓ /// |
↑ жаңағы құрдасым айтады дейді → // жаңағ'ағамыз ....... ай бәленше шал сенікі .......... жаратылысында ͡ б̊ійтійп талтайыб̊ ͡ жүрөтүн → // талтаңдаб̊ ͡ жүрөтүң ͡ гісі ͡ б̊олұп тұр ғой йенді ↓ /// ↑ құрдас әзілдейді → // сенікі ненің талтағы десе → // анау да ͡ гішкене қысылмады → // айтады дейді жаңағы ↓ /// |
Жаңағы құрдасым айтады дейді жаңағы ағамыз ....... ай бәленше шал сенікі .......... жаратылысында битип талтайып жүретін талтаңдап жүретін кісі болып тұрғо енді. Құрдас әзілдейді сенікі ненің талтағы десе, анауда кішкене қысылмады айтады дейді жаңағы. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ қой мен талтаңдамағанда кім талтаңдайды йенді ↓ /// ↑ қора толы мал → // қалтам толы ақша деп сөйтсе → // жаңағы лоқең айтады дейдіғо → // соның бәрі не бұтыңның арасына қыстырылып жүр ма деп ↓ /// ↑ ал менің құрдасым бар → / жансерік дейтін → // уол байбос уөзім аға қыламын → / жаңағы сенектің баласы шартпа тілі бар азды-көпті ↓ /// |
↑ қой мен талтаңдамағанда ͡ гім талтаңдайд'енді ↓ /// ↑ қора толұ мал ↓ /// ↑ қалтам тол'ақ̊ша деп̊ → // сөйтčө жаңағы ұлоқең айтады дейді ғой → // сонұң бәрі не ͡ б̊ұтұңнұң арасына ͡ ғыстырылыб̊ жүр ма деп ↓ /// ↑ ал менің ͡ ғұрдасым бар → // жансерік дейтін → // уол байб̊ос уөзүм аға ͡ ғыламын → // жаңағы сенектің баласы → // шартпа тілі ͡ б̊ар азды-͡гөптү ↓ /// |
Қой мен талтаңдамағанда кім талтаңдайды енді. Қора толы мал, қалтам толы ақша деп сөйтсе жаңағы Лоқең айтады дейдіғо соның бәрі не бұтыңның арасына қыстырылып жүрма деп. Ал менің құрдасым бар Жансерік дейтін ол байбос өзім аға қыламын жаңағы Сенектің баласы шартпа тілі бар азды-көпті. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ көп сөйлемейді → // бірақ тарс йеткізеді ↓ /// ↑ мен үйленіп жатырмын → // сол жыйырма біріма уотырмақ болып жатырық → // бәрін йенді қарайған бала келіп жатыр → // йенді құландыдан келеді → // сенектен келеді ↓ /// ↑ уөзіміз құрдастарымызда уотыз жеті бала йенді → / келіншегімен қосқанда нән залға сыймай жатырық жаңағы ↓ /// |
↑ көп̊ сөйлөмөйді → // б̊ірақ тарс йеткізеді ↓ /// ↑ мен үйлөнүб̊ ͡ жатырмын → // сол жыйырма ͡ б̊ірі м'отұрмақ болұб̊ ͡ жатырық → // бәрін йенді ͡ғарайғам бала ͡ геліб̊ жатыр → // йенді ͡ ғұландыдаң ͡ геледі → // сенектең ͡ геледі ↓ /// ↑ уөзүмүз ғұрдастарымызд'отұз жеті ͡ б̊ала йенді келіншегімең ͡ ғосқанда нән залға сыймай жатырығ жаңағы ↓ /// |
Көп сөйлемейді бірақ тарс еткізеді. Мен үйленіп жатырмын сол жиырма біріма отырмақ болып жатырық бәрін енді қарайған бала келіп жатыр енді Құландыдан келеді Сенектен келеді. Өзіміз құрдастарымызда отыз жеті бала енді келіншегімен қосқанда нән залға симай жатырық жаңағы. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ сол шетіне уотырып ірйүумка жетпей қалды ... балаға жетпей қалды → // жансерікке жаңағы үлкендеу қырлауы түсіп қалды жаңағы ↓ /// ↑ сонда той басқарып тұрған бала айтады → // жансерік-ау уөзіңе сай ірйүумка тауып алыпсыңғой деп ↓ /// ↑ сонда жансерік айтатынығо → // жоқ деп менің ірйүумкама бұлар алма салып қойыпты деп ↓ ///
↑ жүргізуші ↓ /// ↑ ваза вазаны айтқанығо ↓ /// |
↑ сол шетін'отұрұп ырйұумка жетпей ͡ ғалды ... балаға жетпей ͡ ғалды жансерікке → // жаңағ'үлкөндөу қырлауұ түсүп қалды жаңағы ↓ /// ↑ сонда той басқарып тұрғам бал'айтады → // жансерік-ау уөзүңө сай ырйұумка тауұб̊ ͡ алып̊сың ғой деп ↓ /// ↑ сонда жансеріг айтатыны ғой жоғ ͡ деп → // менің ырйұумкама ͡ б̊ұлар алма салып қойұптұ деп ↓ /// ↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ ваза вазан'айтқаны ғой ↓ /// |
Сол шетіне отырып рюмка жетпей қалды ... балаға жетпей қалды Жансерікке жаңағы үлкендеу қырлауы түсіп қалды жаңағы. Сонда той басқарып тұрған бала айтады Жансерікау өзіңе сай рюмка тауып алыпсыңғой деп. Сонда Жансерік айтатынығо жоқ деп менің рюмкама бұлар алма салып қойыпты деп.
Жүргізуші: Ваза вазаны айтқанығо. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ қонақ ↓ /// ↑ уоразалы дейтін ағамыз бар → // сол жаңағы жеңгелер бәрі теңізге барып келе жатып → // жеңешесі айтады дейді → // уой теңізге бармаймын деп ↓ /// ↑ уоның ішінде ішкен адамда жүреді деп → // сау адамда жүреді → // уоның ішіне дәрет сындырылады → // уолда мүмкін ласқой негізі → // теңізге кірмеймін мен десе ↓ /// ↑ уорекең айтады дейді → // уой уоның несі дұрыс йемес → / деп дұрыс деп айтады дейді ↓ /// ↑ жағаға шығып → // дәрет сындырып жатқан балық көрдіңба деп жаңағы ↓ /// |
↑ қонақ ↓ /// ↑ уоразалы дейтін ағамыз ͡ б̊ар → // сол жаңағы жеңгелер ͡ б̊әрі теңізге ͡ б̊арып келе жатып → // жеңешес'айтады дейді → // уой теңізге ͡б̊армаймын деп ↓ /// ↑ уонұң ішінд'ішкен адам да жүрөдү деп → // сау адам да жүрөдү → // уонұң ішіне дәрет čындырылады → // ол да мүмкүн ылас қой негізі → // теңізге ͡ гірмеймін мен десе ↓ /// ↑ уорекең айтады дейді → // уой уонұң несі дұрұс йемес деп → // дұрұс теб̊ ͡ айтады дейді ↓ /// ↑ жағаға шығып → // дәрет čындырыб̊ жатқан балық көрдүң ба деб̊ жаңағы ↓ /// |
Қонақ: Оразалы дейтін ағамыз бар сол жаңағы жеңгелер бәрі теңізге барып келе жатып жеңешесі айтады дейді ой теңізге бармаймын деп. Оның ішінде ішкен адамда жүреді деп сау адамда жүреді оның ішіне дәрет сындырылады олда мүмкін ласқой негізі теңізге кірмеймін мен десе. Орекең айтады дейді ой оның несі дұрыс емес деп дұрыс деп айтады дейді. Жағаға шығып дәрет сындырып жатқан балық көрдіңба деп жаңағы. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ жүргізуші ↓ /// ↑ бәріде соның ішінде шаруасын бітіреді ↓ ///
↑ көрермен ↓ /// ↑ йенді мынау ауылдың әңгімесіғо → // жаңағ'ауылда әктәбір дейтін → // әктә дейміз → // әктә жездем бар ↓ /// ↑ со бір аздап йенді карта уойнайтынымыз бар → // үшкарт ақша салып ↓ /// |
↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ бәрі де сонұң ішінде шарұуасым ͡ бітіреді ↓ /// ↑ көрөрмөн ↓ /// ↑ йенді мын'ауұлдұң әңгімесі ғой → // жаңағ'ауұлда әктәб̊ір дейтін → // әктә дейміз → // әктә жездем бар ↓ /// ↑ со ͡ б̊ір аздаб̊ ͡йенді ͡ гарт'ойнайтынымыз бар → // үшкарт ақ̊ша салып ↓ /// |
Жүргізуші: Бәріде соның ішінде шаруасын бітіреді.
Көрермен: Енді мынау ауылдың әңгімесіғо жаңағы ауылда Әктәбір дейтін Әктә дейміз Әктә жездем бар. Со бір аздап енді карта ойнайтынымыз бар үшкарт ақша салып. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ жүргізуші ↓ /// ↑ ійә ійә ↓ ///
↑ көрермен ↓ /// ↑ күн жылы → // бір жолдас жігіттің үйінде уойнап уотыр йедік → // баяғ'әктә дейтін үстіне кәдімгі күрте → // күрте киіп алғанда ..... айақта жүн нәскій ↓ /// ↑ жаңағы мақсат уотырған → // мақсат айтады дейді → // әктәға қарап уотырд'аяғынан бійтійп үстіне қарап ↓ /// ↑ әктә сен декабрьде шығып кеткен йемессіңба деп ↓ /// |
↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ ійә → // ійә ↓ /// ↑ көрөрмөн ↓ /// ↑ күн жылы ͡ б̊ір жолдаш ͡ шігіттің үйүнде уойнап уотұр йедік → // байағ'әктә дейтін үстүнө гәдімгі ͡ гүртө → // күртө ͡ гійіб̊ ͡ алғанда ..... айақта жүн нәскій ↓ /// ↑ жаңағы мақ̊сат уотұрған → // мақ̊сат айтады дейді → // әктәға ͡ ғараб̊ ͡ уотұрдұ → // айағынан бійтійп үстүнө ͡ ғарап ↓ /// ↑ әктә → // сен декаб̊рьде шығып кеткен йемессің ба деп ↓ /// |
Жүргізуші: Иә иә.
Көрермен: Күн жылы бір жолдас жігіттің үйінде ойнап отыр едік баяғы Әктә дейтін үстіне кәдімгі күрте күрте киіп алғанда ..... аяқта жүн нәски. Жаңағы Мақсат отырған Мақсат айтады дейді Әктәға қарап отырда аяғынан битип үстіне қарап. Әктә сен декабрьде шығып кеткен емессіңба деп. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ жүргізуші ↓/// ↑ ай бәрекелді ↓ ///
↑ көрермен ↓ /// ↑ байағыда мақсат камерашы жігіт дейтін ғабійт дейтін жігіттің айағын ауыртып алды → / жаңа банйаға барып ↓ /// ↑ ғабійт уөлең айтады → // ән айтады → // тойларда → // концертте уөлең айтады ↓ /// ↑ дом культурада жұмыс жасайды ↓ /// ↑ сол ғабійт айағын ауыртып алып жатса → // скорый шақыртып нестеп жатса → // жаңағы жігіттің айтатынығо → // ай дыбыс шығып тұрса болды йемеспа деп ↓ /// |
↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ ай бәрекелді ↓ /// ↑ көрөрмөн ↓ /// ↑ байағыда мақ̊сат камерашы жігіт дейтін → / ғаб̊ыйт дейтін жігіттің айағын ауұртұб̊ ͡ алды → // жаңа ͡ б̊анйаға ͡ б̊арып ↓ /// ↑ ғаб̊ыйт уөлөң айтады → // ән айтады тойларда → // кансертт'өлөң айтады ↓ /// ↑ дом ͡гұультұурада жұмұш ͡ шасайды ↓ /// ↑ сол ғаб̊ыйт айағын ауұртұб̊ ͡ алыб̊ жатčа → // скорұй шақыртып нестеб̊ ͡ жатčа → // жаңағы жігіттің айтатыны ғой → // ай дыб̊ыш ͡ шығып тұрса ͡ б̊олд'емес па деп ↓ /// |
Жүргізуші: Ай бәрекелді!
Көрермен: Баяғыда Мақсат камерашы жігіт дейтін Ғабит дейтін жігіттің аяғын ауыртып алды жаңа баняға барып. Ғабит өлең айтады ән айтады тойларда концертте өлең айтады. Дом культурада жұмыс жасайды. Сол Ғабит аяғын ауыртып алып жатса, скорый шақыртып нестеп жатса жаңағы жігіттің айтатынығо ай дыбыс шығып тұрса болды емеспа деп. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ қонақ ↓ /// ↑ мынау жаңағы йенді ауылда бір атын айтпая қойайын йенді → // жаңағы біреудің баласы бар іренжіп қаладығо жаңағы ↓ /// ↑ айағы біраз сілтіп басатын әкемізден жас адамғо йенді → // сол жаңағы баласының құрдасы әзілдей бередіғой ↓ /// |
↑ қонақ ↓ /// ↑ мынау жаңағ'енді ауұлда ͡ б̊ір → // атын айтпайа ͡ ғойайын йенді → // жаңағы ͡ б̊іреудүң баласы ͡б̊ар → // іренжіп қалады ғой жаңағы ↓ /// ↑ айағы ͡ б̊ірас ͡ сілтіп ͡ пасатын әкемізден жас адам ғой йенді → // сол жаңағы ͡ б̊аласының ͡ ғұрдас'әзілдей береді ғой ↓ /// |
Қонақ: Мынау жаңағы енді ауылда бір атын айтпая қойайын енді жаңағы біреудің баласы бар ренжіп қаладығо жаңағы. Аяғы біраз сілтіп басатын әкемізден жас адамғо енді сол жаңағы баласының құрдасы әзілдей бередіғой. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ нағашы жійен болады ↓ /// ↑ айтады дейді бәленше айағыңыз ауырып жүрма десе → // айтады дейді → // жоқ әдейі істеп жүрмін жаңағы деп ↓ /// ↑ мынау жаңағы ауылда бір тағыда жеңгеміз айтатын көрінеді → // жаңағы уой құрғырды .... шығарып қалай ішесіңдер ↓ /// |
↑ нағашы жійем болады ↓ /// ↑ айтады дейді → // б̊әленш'айағыңыз ауұрұб̊ жүр ма десе → // айтады дейді → // жоға әдей'істеп жүрмүн жаңағы деп ↓ /// ↑ мынау жаңағ'ауұлда бір тағы да жеңгеміз айтатың ͡ гөрүнөді → / жаңағ'ой ͡ ғұрғұрдұ .... шығарып қалай ішесіңдер ↓ /// |
Нағашы жиен болады. Айтады дейді бәленше аяғыңыз ауырып жүрма десе айтады дейді жоқ әдейі істеп жүрмін жаңағы деп. Мынау жаңағы ауылда бір тағыда жеңгеміз айтатын көрінеді жаңағы ой құрғырды .... шығарып қалай ішесіңдер. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ со ленійннің сұуын айтады ↓ /// ↑ бір жерде қыйнап жаңағы ішкізгенде → // йернімізге тійгізгенде → // күйдіріп бара жатады деп ↓ /// ↑ сөйтсе жаңбыр айтады дейді → // жаңбыр жаңағ'аға кісі → // уой жеңеше → // уол мына жаққа барған кезде тәтті боладығо деп ↓ /// |
↑ со іленійннің сұуұн айтады ↓ /// ↑ бір жерде қыйнаб̊ жаңағ'ішкізгенде → // йернімізге тійгізгенде → / күйдүрүп ͡ пара жатады деп ↓ /// ↑ сөйтčө жаңбыр айтады дейді → // жаңбыр жаңағ'аға гісі → // ой жеңеше → // уол мына жаққа ͡ б̊арғаң ͡ гезде тәтті ͡ б̊олады ғой деп ↓ /// |
Со Лениннің суын айтады. Бір жерде қинап жаңағы ішкізгенде ернімізге тигізгенде күйдіріп бара жатады деп. Сөйтсе Жаңбыр айтады дейді Жаңбыр жаңағы аға кісі ой жеңеше ол мына жаққа барған кезде тәтті боладығо деп. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ жүргізуші ↓ /// ↑ уөңешке қарай барғанда ↓ ///
↑ қонақ ↓ /// ↑ тағы сексен бірінші жылғы абзал дейтін ағамыз бар ↓ /// ↑ ауылда абзал қорағойыр дейтін бейімбет жігіт ↓ /// ↑ уолда йенді айтып қалады → // сөйлеп қалады → // қармыс дейтін ағамыздың үйінде бір анамыздың сексен жасына толған бір той болып жатыр ↓ /// |
↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ уөңөшкө ͡ ғарай барғанда ↓ /// ↑ қонақ ↓ /// ↑ тағы сек̊сем ͡ бірінші жылғ'аб̊зал дейтін ағамыз ͡ б̊ар ↓ /// ↑ ауұлд'аб̊зал ͡ ғорағойұр дейтім бейімбет ͡ шігіт ↓ /// ↑ уолд'енді айтып қалады → // сөйлөп қалады қармыс ͡ тейтін ағамыздың үйүндө б̊ір анамыздың сек̊сен жасына толғам бір той болұб̊ ͡ жатыр ↓ /// |
Жүргізуші: Өңешке қарай барғанда.
Қонақ: тағы сексен бірінші жылғы Абзал дейтін ағамыз бар. Ауылда Абзал Қорағойыр дейтін бейімбет жігіт. Олда енді айтып қалады сөйлеп қалады Қармыс дейтін ағамыздың үйінде бір анамыздың сексен жасына толған бір той болып жатыр. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ сонымен тамада болып бардым бәріміз жаңағы зәтқа ..... кіріп қазан уошақтың басынан құйып жатыр → / бәрі ленійннің сұуынан ↓ /// ↑ бір жеңгесі келіп қоймайды → // мені қалаға кім апарып келед'ай мені → // кім қалаға апарып келед деп ↓ /// ↑ бір келді → // жаңағы йекінші тағы келіп → // мені қалағ'апарып келетін адам жоқп'араларыңда деп ↓ /// ↑ сөйтсе жаңағ'абзал ағамыздың айтып уотырғанығо → // уой жеңеше ійндрайвер шақыршы деп ↓ /// ↑ мен әлі йеңбегі қатқанның бір рйүумкамен жағаласып жатырмын деп ↓ /// |
↑ сонұмен тамада ͡ б̊олұп пардым бәріміж жаңағы зәтқа ..... кіріп қазан уошақтың басынаң ͡ ғұйұб̊ жатыр → / бәрі іленійннің сұуұнан ↓ /// ↑ бір жеңгесі ͡ геліп қоймайды → // мені ͡ ғалаға ͡ гім апарып келед'ай мені → // кім қалағ'апарып келеді деп ↓ /// ↑ бір ͡ гелді → // жаңағ'екінші тағы ͡ геліп мені ͡ ғалағ'апарып келетін адам жоқ п'араларыңда деп ↓ /// ↑ сөйтčө жаңағ'аб̊зал ағамыздың айтыб̊ у͡отұрғаны ғой → // уой жеңеше → // ыйндрайвер шақыршы деп ↓ /// ↑ мен әлі йеңбегі қатқанның бір ырйұумкамен жағаласыб̊ жатырмын деп ↓ /// |
Сонымен тамада болып бардым бәріміз жаңағы зәтқа ..... кіріп қазан ошақтың басынан құйып жатыр бәрі Лениннің суынан. Бір жеңгесі келіп қоймайды мені қалаға кім апарып келеді ай мені кім қалаға апарып келеді деп. Бір келді жаңағы екінші тағы келіп мені қалаға апарып келетін адам жоқпа араларыңда деп. Сөйтсе жаңағы Абзал ағамыздың айтып отырғанығо ой жеңеше индрайвер шақыршы деп. Мен әлі еңбегі қатқанның бір рюмкамен жағаласып жатырмын деп. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ жүргізуші ↓ /// ↑ уой ырақмет бәрекелді ↓ /// ↑ ұуақытта келіп қалған сыйақты қайратжан → // маған бүгінгі біздің шақыртұуымызды қабыл алып келгеніңе ырақмет айтамыз ↓ /// |
↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ уой ырақмет пәрекелді ↓ /// ↑ ұуақыт та ͡ геліп қалған сыйақты қайратшан → // мағам ͡ бүгүңгү ͡ б̊іздің шақыртұуұмұздұ ͡ ғаб̊ыл алып келгеніңе ырақмет айтамыз ↓ /// |
Жүргізуші: Ой рақмет бәрекелді. Уақытта келіп қалған сияқты Қайратжан маған бүгінгі біздің шақыртуымызды қабыл алып келгеніңе рақмет айтамыз. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ қонақ ↓ /// ↑ ырақмет сол мәке ↓ /// ↑ ал йенді мына қышқыл мысқыл дегенді уөзімізде йенді тастамай қараймыз → // шамамыз келгенше ↓ /// ↑ келесі бағдарламасы қашан шығады йекен деп ↓ /// ↑ соларды күтіп жүреміз ↓ /// ↑ уосы йелеп йескеріп уосы уөніміміз өнерлі ед деп шақырып жатқаныңа ырақмет ↓ /// |
↑ қонақ ↓ /// ↑ ырақмет čол мәке ↓ /// ↑ ал йенді мына ͡ ғышқ̊ыл мысқыл дегенд'өзүмүз де йенді тастамай ͡ ғараймыз → // шамамыз ͡ гелгенше ↓ /// ↑ келесі ͡ б̊ағдарламасы ғашан шығад'екен деп ↓ /// ↑ соларды ͡ гүтүб̊ жүрөмүз ↓ /// ↑ ос'елеп йескеріб̊ ͡ уос'өнүмүміз өнөрлү еді деп̊ шақырыб̊ жатқаныңа ырақмет ↓ /// |
Қонақ: рақмет сол, Мәке. Ал енді мына қышқыл мысқыл дегенді өзіміз де енді тастамай қараймыз шамамыз келгенше. Келесі бағдарламасы қашан шығады екен деп. Соларды күтіп жүреміз. Осы елеп ескеріп осы өніміміз өнерлі ед деп шақырып жатқаныңа рақмет. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ тек уосы алға таный берсін ↓ /// ↑ уосы маңғыстауымыздың → // қазақтың әзілдері баршасы уосында келіп уорын ала берсін деген тілек айтамыз ↓ /// ↑ ал йенді уосы бүкіл халыққа алдына шығып жатырыққо → // йенді біздің тарапымыздан кеткен қателік болса → // айып йетпеңіздер дейміз мынау ↓ /// ↑ ханның қызы айнаның алдында қырық құбыла тарансада → // қателік кетуі мүмкін дейдіғо ↓ /// ↑ ал йенді барымыз уосы йенді ↓ /// |
↑ тег уос'алға таный берсін ↓ /// ↑ уосұ маңғыстауұмұзұдың → // қазақтың әзілдері ͡ б̊аршасы уосұнда ͡ геліб̊ ͡ уорұн ала ͡ б̊ерсін деген тілег ͡ айтамыз ↓ /// ↑ ал йенді уосұ бүкүл халыққ'алдына шығыб̊ ͡ жатырық қой → // йенді ͡ б̊іздің тарапымыздаң ͡ геткең ͡ ғателік болса → // айыб̊ йетпеңіздер дейміз мынау ↓ /// ↑ ханның ͡ ғыз'айнаның алдында қырық құб̊ұла таранса да → //қателік кетүуү мүмкүн дейді ғой ↓ /// ↑ ал йенді ͡ б̊арымыз уос'енді ↓ /// |
Тек осы алға тани берсін. Осы Маңғыстауымыздың қазақтың әзілдері баршасы осында келіп орын ала берсін деген тілек айтамыз. Ал енді осы бүкіл халыққа алдына шығып жатырық қой енді біздің тарапымыздан кеткен қателік болса, айып етпеңіздер дейміз мынау. Ханның қызы айнаның алдында қырық құбыла таранса да қателік кетуі мүмкін дейді ғо. Ал енді барымыз осы енді. |
Қайрат Аманқосов
|
▶
|
↑ жүргізуші ↓ /// ↑ ырақмет йенді → / алтын ұуақытыңды бөліп келіп → // ауылдың әдемі ауылдың әңгімелерімен йесте қаларлықтай әңгімелер айтылды ↓ /// ↑ бійіктен көріне бер → // жұмысың жемісті болсын → // йел аман жұрт тыныш болсын деген тілектеміз ↓ /// ↑ аман жүр ↓ /// ↑ құрметті көрермендер қышқыл мысқыл бағдарламасының келесі санында жолыққанша → // аман сау болыңыздар ↓ /// |
↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ ырақмет йенд'алтын ұуақытыңды ͡ б̊өлүп келіп → // ауұлдұң әдем'ауұлдұң әңгімелерімен йесте қаларлықтай әңгімелер айтылды ↓ /// ↑ бійіктең ͡ гөрүнө ͡ б̊ер → // жұмұсұң жемісті ͡ б̊олсұн → // йел аман → // жұрт тыныш болсұн деген тілектеміз ↓ /// ↑ аман жүр ↓ /// ↑ қүрмөттү ͡ гөрөрмөндер ғышқ̊ыл мысқыл бағдарламасының ͡ гелесі санында жолұққанша → // аман сау ͡ б̊олұңұздар ↓ /// |
Жүргізуші: Рақмет енді алтын уақытыңды бөліп келіп ауылдың әдемі ауылдың әңгімелерімен есте қаларлықтай әңгімелер айтылды. Биіктен көріне бер, жұмысың жемісті болсын, ел аман жұрт тыныш болсын деген тілектеміз. Аман жүр. Құрметті көрермендер қышқыл мысқыл бағдарламасының келесі санында жолыққанша аман сау болыңыздар. |
Қалқаман Сарин
|
▶
|
↑ақындық деген уөнер ↑ // менің түсінігімде → / ақ̊сүйек уөнер ↓/// ↑басқа уөнердің ійелері→ / уөкпелемесін↓/// ↑басқа сіздің / әріптестеріңіз →// сіз де уөкпөлемеңіз↓/// ↑мен үшүн / йең асыл →// асылзада / бегзада уөнер → // ақындық↓/// ↑сондықтан бұл уөнер →/ менің түсүнүгімде →// әуелі алладан↓// тағдырыңа жазылатын →// маңдайына жазылатын тағдыр↓/// ↑йекінші →/ жаңағы / сіз айтқан әкенің қаны →// ананың сүтү↓/// ↑үшінші фактор →// жаңағы уөзүңіз айтқан →// ууөскөн уорта / алған білімің↓/// ↑уосы үш тұғұр // →уошақтың үш бұтұндай // үшеуі уосы ақындықтың →/ негізгі уөзегі ↓// негізгі тамыры дейсіз ба↑/// ↑уосы үшеуі / тығыз бір-бірімен→ // байланысты деп уойлайм↓/// |
↑ақындығ ͡ деген уөнөр↑// менің түсүнүгүмдө→ // ақ̊сүйөк уөнөр↓/// ↑басқа уөнөрдүң ійелері →// уөкпөлөмөсін↓/// ↑басқа сіздің / әріптестеріңіз →// сіз ͡ де уөкпөлөмөңүз↓/// ↑менүшүн / йең ͡ асыл →// асылзада / бегзад'өнөр→ // ақындық↓/// ↑сондұқтам ͡ бұл →/ уөнөр // менің түсүнүгүмдө→ // әуөл'алладан↓// тағдырыңа жазылатын →// маңдайына ͡ жазылатын / тағдыр↓/// ↑йекінші →/ жаңағы / сіз айтқан әкенің ͡ ғаны →// ананың ͡ сүтү↓/// ↑үшүншү фактор→// жаңағы / у өзүңүз айтқан / уөскөн уорта→// алғам ͡ білімің↓/// ↑уосұ / үш тұғұр // уошақтың үш ͡ пұтұндай // үшөуү уосұ / ақындықтың ͡ негізгі уөзөгү↓// негізгі тамыры дейсіз ͡ б̊е↑/// ↑уосүшөуү / тығыз͡ б̊ір ͡ б̊ірімем ͡ байланысты ͡ деп уойлаймын↓/// |
Ақындық деген өнер менің түсінігімде - ақсүйек өнер. Басқа өнердің иелері өкпелемесін. Басқа сіздің әріптестеріңіз, сіз де өкпелемеңіз. Мен үшін ең асыл, асылзада, бекзада өнер - ақындық. Сондықтан бұл өнер менің түсінігімде әуелі Алладан тағдырыңа жазылатын, маңдайына жазылатын тағдыр. Екінші, жаңағы сіз айтқан әкенің қаны, ананың сүті. Үшінші фактор - жаңағы өзіңіз айтқан өскен орта, алған білімің. Осы үш тұғыр ошақтың үш бұтындай, үшеуі осы ақындықтың негізгі өзегі, негізгі тамыры дейсіз ба. Осы үшеуі тығыз бір-бірімен байланысты деп ойлаймын. |
Қалқаман Сарин
|
▶
|
↑менің түсінүгүмде →// тағы да айтайын →/ уөлең уөмір мен уөлімнің уортасы →// мен үшүн уөлең↓/// ↑бұл →/ мен ашқан жаңалық емес бұл↓/// ↑ тұуғанда / дүнүйе йесігін ашады уөлең →// уөлеңмен жерғойынына →/ кірер денең деп →// абай атамыз →/ ақыйқатын айтып кеткен↓/// ↑сондұқтан / ақын үшүн уөлең // уол уөмүр↓/// ↑ақын үшүн ↑/ уөлең →/ бүкүл тұрмұс-тіршілігінің ↑// йенді кәзіргі жағдайда ↑// әртүрлі айтұуға болатын шығар↓/// ↑белгілі бір дәрежеде→ // жұртқа танылұуыңа ↑/ немесе айтар уойұңды →/ сезіміңді / күйүнүш↑ / сүйүнүш ↑// адамның басынан кешетін сезімнің→ / барлығын→ // уосы / арман-мұңұңды жаңағындай→/ жан сырыңды жасырып→ // қағаз бетіне түсіретін // дүнүйе ↓/ не нәрсе дегең гезде ↑// уосы уөлең деп уойлайм↓/// |
↑менің түсүнүгүмдө // → тағы д'айтайын →/ уөлөң / уөмүр мен уөлүмнүң уортасы →// менүшүн уөлөң→ ↑бұл →/ мен ашқ̊ан жаңалық йемес ͡ пұл↓/// ↑тұуғанда / дүнүй'есігін / ашад'өлөң→ // уөлөңмөн жерғойұнұна →/ кірер денең / деп →// аб̊ай атамыз →/ ақыйқатын айтып кеткен↓/// сондұқтан / ақынүшүн→ / уөлөң уөмүр↓/// ақынүшүн↑/ уөлөң →/ бүкүл тұрмұс-тіршілігінің↑ // йенді ͡ ғәзіргі жағдайда↑ әртүрлү / айтұуға ͡ б̊олатын шығар↓/// ↑белгілі ͡ б̊ір дәрежеде→ // жұртқа танылұуұңа↑/ немесе / айтар уойұңдұ →/ сезіміңді / күйүнүш↑ / сүйүнүш↑// адамның басынаң͡ гешетін сезімнің ͡ барлығын // уосұ / арман-мұңұңдұ жаңағындай→/ жан сырыңды жасырып →// қағаз ͡ б̊етіне түсүрөтүн // дүнүйө↓// не ͡ нәрсе дегең ͡ гезінде↑// уосұ уөлөң деп уойлаймын↓/// |
Менің түсінігімде, тағы да айтайын, өлең - өмір мен өлімнің ортасы мен үшін өлең. Бұл мен ашқан жаңалық емес. «Туғанда дүние есігін ашады өлең, Өлеңмен жер қойынына кірер денең», - деп Абай атамыз ақиқатын айтып кеткен. Сондықтан ақын үшін өлең - өмір. Ақын үшін өлең бүкіл тұрмыс-тіршілігінің енді қазіргі жағдайда әртүрлі айтуға болатын шығар. Белгілі бір дәрежеде жұртқа танылуыңа немесе айтар ойыңды, сезіміңді, күйініш, сүйініш, адамның басынан кешетін сезімнің барлығын, осы арман-мұңыңды жаңағындай, жан сырыңды жасырып, қағаз бетіне түсіретін дүние не нәрсе деген кезде осы өлең деп ойлаймын. |
Қалқаман Сарин
|
▶
|
↑йенді →/ шынында да // кәзір →/ мына заманда // технократтық→ / ақпараттық заманда → // ақын болұу ↑// жалпы уөнер адамы болұу ↑// біреулер үшүн ↑/ күлкүлі болұуы да мүмкүн→ // шынында да↓/// ↑кәзір / матерыйалдық құндұлықтар→ // бірінші уорыңға шығып кеткен кезде →// дереу байұуымыз герек↓// уоқұуымыз герек↓// тіл меңгерүуіміз герек↓// матерыйалдық дүнүйелерімізді жыйнақтап↑// йетік-жеңімізді қымтауымыз герек деп жатқаңгезде↑/ уосы уөлөң жазұу↑/ уөнермен айналысұу деген нәрсе→/ керек па↑/ керек еемес па↑/ деп түсінетін →// адамдар да бар↓/// ↑бұл / мен сізге айтайын →// ұуақыттың / уосыған жеткен жеріміс↓/// |
↑йенді →/ шынында ͡ да // қәзір →/ мына заманда технократтық→ / ақпараттық заманда → // ақым ͡ болұу ↑// жалпы уөнөр адамы ͡ б̊олұу↑// біреулөрүшүн↑/ күлкүлү ͡ б̊олұуұ ͡ да ͡ мүмкүн → // шынында ͡ да↓/// қәзір / матерійалдық құндұлұқтар → // бірінші уорұңға шығып кеткеңгезде →//дереу ͡ б̊айұуұмұз ͡ герек↓// уоқұуұмұз͡ герек↓// тіл меңгерүуүмүз͡ герек↓// матерійалдығ ͡ дүнүйөлөрүмізді жыйнақтап↑// йетегжеңімізді ͡ ғымтауұмұз ͡ герек деб̊ ͡ жатқаң ͡ гезде↑ уосұ уөлөң жазұу↑/ уөнөрмөн айналысұу деген нәрсе→/керек ͡ пе / керек йемес ͡ пе ↑/ деп түсүнөтүн→ // адамдар ͡ да ͡ б̊ар↓/// ↑бұл / мен сізг'айтайын →// ұуақыттың / уосұған жеткен жеріміз↓/// |
Енді шынында да, қазір мына заманда, технократтық, ақпараттық заманда ақын болу, жалпы өнер адамы болу біреулер үшін күлкілі болуы да мүмкін, шынында да. Қазір материалдық құндылықтар бірінші орынға шығып кеткен кезде дереу баюуымыз керек, оқуымыз керек, тіл меңгеруіміз керек, материалдық дүниелерімізді жинақтап, етік-жеңімізді қымтауымыз керек деп жатқан кезде, осы өлең жазу, өнермен айналысу деген нәрсе керек пе, керек емес пе деп түсінетін адамдар да бар. Бұл, мен сізге айтайын, уақыттың осыған жеткен жеріміз. |
Қалқаман Сарин
|
▶
|
↑әрійне / сөз жоқ // ақыңға / →құрметпен қарайды↓/// ↑барған жеріңде →/ алдыңнан шығып ↓// арқаңнан қағып ↓// ақ батасын беріп / жататын ↓// аға-апаларымызды / →көргең ͡ гезде↑// жырыңды жатқа уоқып жатқан→ // жастарды көргең ͡ гезде↑ // жаңағы күдүкті →/ күмәнді / тұманды уой / сейілет↓/// ↑босқа жүргөнің жоқ йекеніңді↓// әйтеуүр бірғазақтың баласына→ / уөлең деген дүнүйені→ // сүйкімді͡ қылып / сұлұу уөнер йекендігін →// уоның жаңағындай→ / ақ̊сүйөк уөнер йекендігін // жалғыз мен йемес↑// әрійне / уосұндай / тұрғұда қызмет көрсөтіп жүрген→ // қалтқысыз әдебійетке азаматтар бар ғой↓/// ↑сондықтан / мен уойлайм↑// уосы тұрғұда↓/// |
↑әрійне / сөжжоқ / ақыңға / → құрмөтпөң͡ ғарайды↓/// ↑барған жеріңде →/ алдыңнан ͡ шығып↓// арқаңнаң ͡ ғағып↓// ақпатасым ͡ беріб̊ ͡ жататын↓// ағ'апаларымызды →/ көргөң ͡ гезде:↑// жырыңды жатқа уоқұб̊ ͡ жатқан→ // жастарды ͡ гөргөң ͡ гезде:↑// жаңағы ͡ гүдүктү /→ күмәнді / тұманды уой / сейіледі↓/// ↑босқа жүргөн жоқ йекеніңді↓// әйтеуүр ͡ б̊ірғазақтым ͡ баласына→ /уөлөң деген дүнүйөнү→ // сүйкүмдүғып / сұлұу уөнөр йекендігін →// уонұң жаңағындай→ / ақ̊сүйөк уөнөр йекендігін // жалғыз мен йемес ↑// әрійне / уосұндай / уосұ ͡ тұрғұда / қызмет көрсөтүб̊ ͡ жүргөн→ // қалтқысыз әдеб̊ійетке / азаматтар ͡ б̊ар ͡ ғой↓/// ↑сондұқтаммен уойлаймын ↑// уосұ ͡ тұрғұда↓/// |
Әрине, сөз жоқ, ақынға құрметпен қарайды. Барған жеріңде алдыңнан шығып, арқаңнан қағып, ақ батасын беріп жататын аға-апаларымызды көрген кезде, жырыңды жатқа оқып жатқан жастарды көрген кезде жаңағы күдікті, күмәнді, тұманды ой сейіледі. Босқа жүргенің жоқ екеніңді, әйтеуір бір қазақтың баласына өлең деген дүниені сүйкімді қылып сұлу өнер екендігін, оның жаңағыдай ақсүйек өнер екендігін жалғыз мен емес, әрине осындай тұрғыда қызмет көрсетіп жүрген қалтқысыз әдебиетке азаматтар бар ғой. Сондықтан мен ойлаймын осы тұрғыда. |
Қалқаман Сарин
|
▶
|
↑ал йенді / жаңағы ↑/менің уойыма →/ бір нәрсе келіп уотыр↓/// ↑біз әлі сол / матерійалдық дүнүйеден →// мына кейіңгі →/ жыйырма бес жылдықта →// тіпті уосұған →/ қатты көңүл аударып кеткен сыйақтымыс↓/// ↑бір жарым жыл бұрұңғы →/ жағдай // йесіңізде шығар // жер мәселесі↓/// ↑жер мәселесі деген кезде ↑// жерге қарап қалған→ // йешкім болған жоқ↓/// ↑ұлт зыйалыларынан бастап →// қоғам қайраткелері→ // уолар йенді →/ міндетті дейік̊ші айтұуға↓// сөзді қозғауға↓/// ↑бірақ ↑/ жалпы жастар →// бұқара халық →// уөре түрөгелді↓/// ↑үйткені / жер деген матерійал //→ жер деген байлық↓/// |
↑ал йенді / жаңағы / ↑менің уойұма →/ бір нәрсе͡ геліп уотұр ↓// біз әлі сол / матерійалдығ ͡ дүнүйөдөн →// мына ͡ гейіңгі / →жыйырма͡ б̊ешшылдықта →// тіпті уосұған / →қатты ͡ гөңүл аударып кеткен сыйақтымыс↓/// ↑бір жарым жыл ͡ б̊ұрұңғұ →/ жағдай // йесіңізде шығар // жер мәселесі↓/// ↑жер мәселесі дегең ͡ гезде↑// жерге ͡ ғарап қалған→ // йешкім ͡ болған жоқ↓/// ↑ұлт зыйалыларынам ͡ бастап →// қоғам ͡ ғайраткелері→ // уолар йенді / →міндетті дейік̊ш'айтұуға↓// сөздү ͡ ғозғауға↓/// ↑бірақ / жалпы жастар →// бұқара ͡ ғалық →// уөрө ͡ түрөгөлдү↓/// ↑уөйткөнү / жер дегем ͡ матерійал //→ жер дегем ͡ байлық↓/// |
Ал енді жаңағы менің ойыма бір нәрсе келіп отыр. Біз әлі сол материалдық дүниеден, мына кейінгі 25 жылдықта тіпті осыған қатты көңіл аударып кеткен сияқтымыз. 1,5 жыл бұрынғы жағдай есіңізде шығар, жер мәселесі. Жер мәселесі деген кезде жерге қарап қалған ешкім болған жоқ. Ұлт зиялыларынан бастап қоғам қайраткелері, олар енді міндетті дейікші айтуға, сөзді қозғауға. Бірақ, жалпы жастар, бұқара халық өре түрегелді. Өйткені жер деген материал, жер деген байлық. |
Қалқаман Сарин
|
▶
|
↑тілдің мәселесін / алып қарайық̊шы↑/// ↑бұл -рұуханыйат // бұл - рұух↓/// ↑мынау матерійал↓/// ↑тілдің мәселесіне гелгеңгезде↑// біз ↑/ бұндай бірлік таныта алмадық↓/// ↑тұтастық таныта алмадық↓/// ↑йағный / әлі де біз // матерійалдық құндұлұқтарға→ // байланған еекендігімізді↑// көрсетіп берді↓/// ↑тек қана →/ жерде не бар // жерде наның бар →// үйің бар // баспанаң бар // бала-шағаң бар →// суың бар ішетін↓// жейтін наның бар↓/// ↑ал / тіл саған нан бермейт↓// тіл қарыныңды тойдырмайды↓// уол рұухтың дүнүйесі йекендігін→ // біз әлі сезіне қойған жоқпыс→ // көрдүңіз ба↑// тек қана / жеріме тійіспесе болдұ↓// ал / рұухты дүнүйе // рұуханыйатқа деген гезде→ // селқостық / салғырттық↓/// ↑бұны / мүмкүн біреулер →// сабыр деп түсінүуі де мүмкін↓/// ↑уосындай бір / кінәратты →// тұстар бар ғой↓ /// |
↑тілдің мәселесін / алып ͡ қарайық̊шы↑/// ↑бұл ұрұуханыйат // бұл ұрұух↓/// ↑мынау матерійал↓/// ↑ал тілдің мәселесіне гелгең͡ гезде // біз ↑/ бұндай бірлік таныт'алмадық↓// тұтастық таныт'алмадық ↓/// ↑йағіній / әлі ͡ де ͡ б̊із // матерійалдық құндұлұқтарға→ // байлаңған йекендігімізді↑// көрсөтүп ͡ перді↓/// ↑текқана →/ жерде не͡ б̊ар // жерде наның ͡ бар →// үйүң ͡ бар // баспанаң ͡ бар // бала-шағаң ͡ бар →// сұуұң бар ішетін↓// жейтін наның ͡ бар↓/// ↑ал / тіл саған нам ͡ бермейді ↓// тіл ͡ ғарыныңды тойдұрмайды↓/// ↑уол ұрұухтұң дүнүйөсү йекендігін→ // біз әлі сезіне ͡ ғойған ͡ жоқпұс→ // көрдүңүз ͡ б̊е ↑/ текқана / жеріме тійіспесе͡ б̊олдұ↓ // ал / ұрұухтұ дүнүйө // ұрұуханыйатқа дегең ͡ гезде→ // селқостұқ / салғырттық↓/// ↑бұнұ / мүмкүм ͡ біреулөр →// саб̊ыр деп түсүнүуү ͡ де мүмкүн↓/// ↑уосұндай ͡ б̊ір / кінәратты →// тұстар ͡ б̊ар ͡ ғой↓ /// |
Тілдің мәселесін алып қарайықшы, бұл - руханият, бұл - рух. Мынау материал. Тілдің мәселесіне келген кезде біз бұндай бірлік таныта алмадық, тұтастық таныта алмадық. Яғни әлі де біз материалдық құндылықтарға байланған екендігімізді көрсетіп берді. Тек қана жерде не бар, жерде наның бар, үйің бар, баспанаң бар, бала-шағаң бар, суың бар ішетін, жейтін наның бар. Ал тіл саған нан бермейді, тіл қарныңды тойдырмайды, ол рухтың дүниесі екендігін біз әлі сезіне қойған жоқпыз, көрдіңіз бе? Тек қана жеріме тиіспесе болды, ал рухты дүние, руханиятқа деген кезде селқостық, салғырттық. Бұны, мүмкін біреулер сабыр деп түсінуі де мүмкін. Осындай бір кінәратты тұстар бар ғой. |
Қалқаман Сарин
|
▶
|
↑бұл йенді о бастан→ // қазақ ақын халық қой↓/// ↑түйөге міңген қазақ →// төрт ауұз уөлең айтады деп →// қазақ тағы да айтып қойған↓/// йешкімнің аузына↑// қақпақ бола алмайсыз↓/// ↑кәзір ↑/ мына ійнтернет деген дүнүйе →// тіпті мұндай дүнійеге →// жол ашып берді↓// мүмкүндік тұудырды↓/// ↑бірақ бұнұң барлығы йенді↑// әдебій уорта бар гезде →// сүзгі / жаңағы / ішкі түйсік бар гезде→ // бұлар / жас кезінде→ / кім уөлөң жазбады↓/// ↑стүудент кезінде →// сіздің қатарластарыңыз айтады ғой↓// қырық жігіт уөлең жазып келді↓// соның йекеуі-үшөуі ғана шықты↓// әрқайсысы / әр жақтан кетті↓/// ↑сол сыйақты бұл↑// аса бір күдүк тұудұратын →/ дүнүйе йемес// уөзү / ұуақыт пен халық деген →/ йекі кеңістік бар↓/// ↑кейбір жағдайда // →әдебій уортаның уөзү / қателесүуі мүмкүн↓/// ↑ійа↓/ уоған кешегі дүнүйелер де→ // дәлел бола алады↓/// ↑бірақ / йек'ақ ұлы уөлшем бар //ұуақыт пен халық↓/// |
↑бұл йенді уо бастан→ // қазақ / ақың ͡ ғалық ͡ қой ↓// түйөгө міңгең͡ ғазақ →// төрт ауұз уөлөң айтады ͡ деп →// қазақ тағы ͡ да ͡ айтып ͡ қойған↓/// йешкімнің аузұна↑ // қақпақ͡ пол'алмайсыз↓/// ↑қәзір ↑/ міне / ійнтернет деген дүнүйө → // тіпті мұндай дүнүйөге →// жол ашып ͡ перді ↓// мүмкүндүк͡ тұудұрдұ↓/// ↑бірақ / бұнұң барлығы йенді ↑// әдеб̊ій уорта ͡ б̊аргезде →// сүзгү / жаңағы / ішкі түйсүк ͡ паргезде→ // бұлар / жас кезінде→ / кім уөлөң жазб̊ады↓/// ↑ыстүудөнт кезінде →// сіздің ͡ ғатарластарыңыз ͡ айтады ͡ ғой ↓// қырығ ͡ жігіт уөлөң жазып ͡ келді↓ // сонұң йекеу'үшөуү- ғана ͡ шықты↓ // әрғайсысы / әр жақтаң ͡ гетті↓/// ↑сол сыйақты ͡ б̊ұл↑// аса ͡ б̊ір / күдүк тұудұратын →/ дүнүйө йемес // уөзү / ұуақыт пен халық деген →/ йекігеңістік ͡ пар↓/// ↑кейб̊ір жағдайда →// әдеб̊ій уортаның уөзү / қателесүуү мүмкүн↓/// ↑ійа↓/ уоғаң ͡ гешегі дүнүйөлөр ͡ де→ // дәлел ͡ б̊ол'алады↓/// ↑бірақ / йек'ағ ͡ ұлұ уөлшөм ͡ бар // ұуақыт пең ͡ ғалық↓/// |
Бұл енді о бастан қазақ ақын халық ғой. «Түйеге мінген қазақ төрт ауыз өлең айтады» деп қазақ тағы да айтып қойған. Ешкімнің аузына қақпақ бола алмайсыз. Қазір мына интернет деген дүние тіпті мұндай дүниеге жол ашып берді, мүмкіндік тудырды. Бірақ мұның барлығы енді әдеби орта бар кезде, сүзгі, жаңағы ішкі түйсік бар кезде, бұлар жас кезінде кім өлең жазбады. Студент кезінде сіздің қатарластарыңыз айтады ғой, «қырық жігіт өлең жазып келді, соның екеуі-үшеуі ғана шықты, әрқайсысы әр жақтан кетті». Сол сияқты бұл аса бір күдік тудыратын дүние емес, өзі уақыт пен халық деген екі кеңістік бар. Кейбір жағдайда әдеби ортаның өзі қателесуі мүмкін. Ия, оған кешегі дүниелер де дәлел бола алады, бірақ екі-ақ ұлы өлшем бар - уақыт пен халық. |
Қалқаман Сарин
|
▶
|
↑халықтың жазығы жоқ↓// сүзбөден халыққа уөткізіп ↑// бір-ақ берүуіміз герек↓/// ↑уосы арналар / ырадыйолар →// бүкіл ақпарат құралдары →// былайша айтқанда↓/// ↑халықтың жазығы͡ ғанша→ // халыққа не беріп жатырмыс↓// соны тыңдап атыр↓/// ↑мен айтайын↓/ мына әннің сөздөрінің → // уөте / сын көтермейтіндігі тұуралы ійә↓/// ↑ мен де / біраз әңге сөз жаздым ғой↓// бірақ / кәзір ↑/ көркөмдік кеңес деген дүнүйе бар →// қазақ радыйосында↓/// |
↑халықтың жазығы жоқ↓// сүзб̊өдөң ͡ ғалыққа уөткүзүп↑// бір͡ ақ ͡ перүуүмүз ͡ герек↓/// ↑уос'арналар / ырадыйолар →// бүкүл ақпарат құралдары →// былайш'айтқанда → / халықтың жазығы͡ ғанша→ // халыққа не͡ б̊еріб̊ ͡ жатырмыз ↓// сонұ тыңдаб̊ ͡ жатыр↓/// ↑мен айтайын↓/ мын'әннің сөздөрүнүң → // уөтө / сың ͡ гөтөрмөйтіндігі тұуралы // ійә↓/// ↑мен де / біраз әңге сөжжаздым ͡ ғой↓// бірақ / қәзір↑ көркөмдүк кеңес теген дүнүйө͡ б̊ар →// қазағ͡ радыйосұнда ↓/// |
Халықтың жазығы жоқ, сүзбеден халыққа өткізіп бір-ақ беруіміз керек осы арналар, радиолар, бүкіл ақпарат құралдары, былайша айтқанда. Халықтың жазығы қанша, халыққа не беріп жатырмыз соны тыңдап атыр. Мен айтайын, мына әннің сөздерінің өте сын көтермейтіндігі туралы, иә. Мен де біраз әнге сөз жаздым ғой, бірақ қазір көркемдік кеңес деген дүние бар қазақ радиосында. |
Қалқаман Сарин
|
▶
|
↑соның / мүшөсүнің бірімін мен↓/// ↑біраз жаңағы ақын ағаларымыз бар↓ // кампазитырлар бар↓/// ↑қазақ радыйосын // былайша айтқанда →// жанағы сондай жеңілтек әндерден↑ // тазартып жатырмыс↓/// ↑сөзү дұрұс йемес // әні бұзұқ →// сөзү қыйсық деген сыйақты↓/// ↑бірақ / уоны біз / радыйодан ғана алып тастағаммен // басқа арналарда да / кеңес жоқ қой →// уол / басқа жерден шығып жатыр↓/// ↑шатырдың бір-ақ тесігін бітедік↓// басқа тесігінен де / сұу ағып атыр ғой↓// түсінесіз бе↑/// ↑бұл жерде / менің уойымша →// тұтас көркөмдік кеңес керек↓/// |
↑сонұң / мүшөсүнүң бірімім ͡ мен↓/// ↑біраз ақын ағаларымыз ͡ б̊ар↓ // композійторлар ͡ б̊ар↓/// ↑қазағ͡ радійосын // былайш'айтқанда →// жаңағы сондай жеңілтег ͡ әндерден↑ // тазартыб̊ ͡ жатырмыз↓/// ↑сөзү ͡ дұрұс йемес // әні ͡ б̊ұзұқ →// сөзү ͡ ғыйсығ ͡ деген сыйақты↓/// ↑бірақ / уонұ ͡ б̊із / ырадыйодаң ͡ ғана / алып тастағаммен // басқ'арналарда ͡ да / кеңес жоқ ͡ қой →// уол / басқа жерден шығыб̊ ͡ жатыр↓/// ↑шатырдың бір-ақ тесігім ͡ бітедік↓// басқа тесігінен ͡ де / сұуағып ͡ жатыр ͡ ғой↓ // түсүнөсүз ͡ б̊е↑/// ↑бұл жерде / менің уойұмша →// тұтас көркөмдүк кеңес керек↓/// |
Соның мүшесінің бірімін мен. Біраз жаңағы ақын ағаларымыз бар, композиторлар бар. Қазақ радиосын былайша айтқанда, жаңағы, сондай жеңілтек әндерден тазартып жатырмыз. Сөзі дұрыс емес, әні бұзық, сөзі қисық деген сияқты. Бірақ, оны біз радиодан ғана алып тастағанмен, басқа арналарда да кеңес жоқ ғой, ол басқа жерден шығып атыр. Шатырдың бір-ақ тесігін бітедік, басқа тесігінен де су ағып жатыр ғой, түсінесіз бе? Бұл жерде менің ойымша, тұтас көркемдік кеңес керек. |
Қалқаман Сарин
|
▶
|
↑бүкіл / жаңағы ақпаратқа →// жұмұс қабілеті жететін →// құдіреті жететін // →бір-ақ көркемдік кеңес керек↓/// ↑тіпті / мына / сахнада консерт қойатын кезде де→ // ана әнші қандай ән айтады↓// қандай сөз // уоның сөзі қандай↑// сапасы қандай деген дүнүйеге дейін↓/// ↑ал / уоны біз ↑// эфійрге түсүріп алғаннаң ͡ гейін→ // мына таспаға жазып алғаннан кейін →// уоны мына каналдан көрсетпесе→// йекінші канал көрсетіп жатыр↓/// ↑ійнтернетіңіз сел→/ тасқын болып →// ағып жатыр кәзір↓/// ↑бұ жерде→// йешқандай жаңағы →/ бійліктен немесе жоғарғы →// уосыған мүдделі жауапты адамдардың тарапынан→ // тұтас бір заң ͡ герек↓/// ↑бұнұ солай реттеп бермесе ↑// халықтың жазығы жоқ ↓// халыққа не берді↓/// ↑той әндері кәзіргі ↓/// ↑кәзір әншілер↑/// |
↑бүкүл / жаңағ'ақпаратқа →// жұмұс қәб̊ілеті жететін →// қүдүрөтү жететін →// бір-ақ көркөмдүк кеңес керек↓/// ↑тіпті / мына /сахынада / концерт қойатың͡ гезде ͡ де→ // ана / әнші ͡ ғандай ән айтады ↓// қандай сөз↑// уонұң сөзү͡ ғандай ↑// сапасы͡ ғандай деген дүнүйөгө ͡ дейін↓/// ↑ал / уонұ ͡ б̊із ↑// эфійрге түсүрүб̊ ͡ алғаннаң͡ гейін→ // мына таспаға жазыб̊ ͡ алғаннаң͡ гейін →// уонұ мына ͡ ганалдаң ͡ гөрсөтпөсө →// йекінші͡ ганал ͡ гөрсөтүб̊ ͡ жатыр↓/// ↑ійнтернетіңіз / сел /→ тасқым ͡ болұп →// ағыб̊жатыр ͡ ғәзір↓/// ↑бұл жерде → // йешқ̊андай жаңағы →/ бійліктен немесе жоғарғы /→// уосұған мүддөлү жауапт'адамдардың тарапынан→ // тұтас ͡ пір / заңгерек↓/// ↑бұнұ солай іреттеп ͡ пермесе ↑// халықтың жазығы жоқ ↓// халыққа не͡ б̊ерді↓/// ↑той әндері ғәзіргі↓/// ↑қәзір әншілер↑/// |
Бүкіл жаңағы ақпаратқа жұмыс қабілеті жететін, құдіреті жететін бір-ақ көркемдік кеңес керек. Тіпті мына сахнада концерт қоятын кезде де ана әнші қандай ән айтады, қандай сөз, оның сөзі қандай, сапасы қандай деген дүниеге дейін. Ал оны біз эфирге түсіріп алғаннан кейін, мына таспаға жазып алғаннан кейін, оны мына каналдан көрсетпесе, екінші канал көрсетіп жатыр. Интернетіңіз сел, тасқын болып ағып жатыр қазір. Бұл жерде ешқандай жаңағы биліктен немесе жоғарғы осыған мүдделі жауапты адамдардың тарапынан тұтас бір заң керек. Бұны солай реттеп бермесе, халықтың жазығы жоқ, халыққа не берді. Той әндері қазіргі. Қазір әншілер... |
Қалқаман Сарин
|
▶
|
↑ тойға ғана / ән жаздыратын болдұ↓/// ↑уөнөр уөнөр үшүн →// ійгілік үшүн →// құндұлұқ үшүн→// жасалмайтын болд↓/// ↑йағни / күнкөрүстің көзү ↑// той әндерін жаңағы →// жеңіл-желпі бійлейтін әндер болса ↑// мені тойға жійі шақырады↓// уол ән хійт болады →// деген дүнүйе бар↓/// ↑уодаң гейін →/ уол тойға шақырғаннан кейін →// сізге әрійне / ақ̊ша төленеді →// көрдүңіз ба ↑/// |
↑ тойғағана / ән жаздыратым ͡ болдұ↓/// ↑уөнөр /уөнөрүшүн //→ ійгілігүшүн // →құндұлұғүшүн →// жасалмайтым ͡ болдұ↓/// ↑йәғіній / күңгөрүстүң ͡ гөзү↑ // той әндерін жаңағы →// жеңіл-желпі ͡ б̊ійлейтін әндер ͡ б̊олса ↑// мені тойға жійі шақырады↓// уол ән хійт͡ полады →// деген дүнүйө ͡ б̊ар↓/// ↑уодаң ͡ гейін →/ уол тойға шақырғаннаң͡ гейін →// сізг'әрійне / ақ̊ша төлөнөдү →// көрдүңүз ͡ б̊е↑// |
тойға ғана ән жаздыратын болды. Өнер өнер үшін, игілік үшін, құндылық үшін жасалмайтын болды. Яғни, күнкөрістің көзі - той әндерін жаңағы, жеңіл-желпі билейтін әндер болса, мені тойға жиі шақырады, ол ән хит болады деген дүние бар. Одан кейін ол тойға шақырғаннан кейін сізге әрине, ақша төленеді, көрдіңіз ба? |
Қалқаман Сарин
|
▶
|
↑шәкәрімнің бұл ән →/ бұрұңғы әннен уөзгерек →// бұған ұйқасты уөлең сөз герек деген дүнүйе →// уосы йекінші жол кәзір↓/// ↑бұл ән / бұрұңғы әннен уөзгерек болды↓// кәзіргі әндер →// уоған ұйқасты уөлең сөз керек йекендігін →// йешкім шәкәрімнің →/ бұл қағыйдасына арқа сүйеп↑ // жүгініп жатқан адам жоқ↓/// ↑ал йенді ↑/ әнге сөз жазып жатқан →// жаңағы әндерге ақындар йемес↓/// ↑тағы бұған→ / ақындарды да кінәләуға болмайт↓/// ↑әншілердің→ / бір біздің замандас әншілер йемес→ // бізден кейінгі бұуынғылар шығар бәлкім →// қасіреті мен кемшілігі бар↓/// ↑мысалы үшін →// кәзір жыйырма жыйырма бестегі қыз-жігіттер әншілер →// маған хабарласат↓/// ↑мен қырыққа келіп қалған→ / азаматпын↓/// ↑мен айтам→ // сен уөзің жыйырма-жыйырма бестегі ақындарды →// неге іздемейсің ↓// сенің кешіп жүрген сезіміңді ↑// кешіп жүр уол да↓/// ↑сен сыйақты →/ жастықтың жалынын→ // кәдімгі уосы сен жұтқан ауаны жұтұп→ // сен сыйақты сағынып→ // сен сыйақты күйүніп →// сен сыйақты сүйүніп жүргөн / қыз-жігіттер // →сенің әніңнің сөзін // тұура сенің уойыңдағыдай↑// жазып берет↓/// ↑ал менің / кәзір сәл көзғарасым уөзгөрді↓// йесейдім↓/// |
↑шәкәрімнің бұл ән →/ бұрұңғ'әннен уөзгөрөк →// бұған ұйқасты уөлөң сөзгөрөк деген дүн үйө →// уосұ / йекінші жол͡ ғәзір ↓/// ↑бұл ән / бұрұңғ'әннен уөзгөрөк ͡ полдұ ↓// қәзірг'әндер →// уоған ұйқасты уөлөң сөзгөрөк йекендігін →// йешкім шәкәрімнің →/ бұл ͡ ғағыйдасын'арқа ͡ сүйөп↑ // жүгүнүб̊ ͡ жатқан адам ͡ жоқ↓/// ↑ал йенді ↑/ әңге сөжжазыб̊ ͡ жатқан →// жаңағ'әндерге ақындар йемес↓/// ↑тағы ͡ б̊ұған→ / ақындарды ͡ да ͡ гінәләуға ͡ б̊олмайды↓///↑әншілердің→ / бір ͡ б̊іздің замандас әншілер йемес→ // біздең ͡ гейіңгі ͡ б̊ұуұншығар ͡ б̊әлкім →// қәсіреті мең͡ гемшілігі ͡ б̊ар↓/// ↑мысал'үшүн →// қәзір жыйырма жыйырма ͡ б̊естегі ͡ қыжжігіттер әншілер →// мағаң ͡ ғаб̊арласады↓/// ↑мен / қырыққа ͡ геліп қалған→ / азаматпын↓/// ↑мен айтам→ // сен уөзүң жыйырма-жыйырма ͡ б̊естег'ақындарды →// нег'іздемейсің↓// сенің ͡ гешіб̊ ͡ жүргөн сезіміңді ↑// кешіб̊ ͡ жүр уол ͡ да↓/// ↑сен сыйақты →/ жастықтың жалынын→ // кәдімгі уосұ сен жұтқан ауаны жұтұп→ // сен сыйақты ͡ сағынып→ // сен сыйақты / күйүнүп →// сен сыйақты ͡ сүйүнүб̊ ͡ жүргөн / қыжжігіттер →// сенің әніңнің сөзүн // тұура сенің уойұңдағыдай ↑// жазып ͡ переді↓///↑ал менің / қәзір сәл ͡ гөзғарасым уөзгөрдү↓// ↑йесейдім↓/// |
Шәкәрімнің «бұл ән бұрынғы әннен өзгерек, бұған ұйқасты өлең сөз керек» деген дүние осы 2-жол қазір. Бұл ән бұрынғы әннен өзгерек болды қазіргі әндер, оған ұйқасты өлең, сөз керек екендігін ешкім Шәкәрімнің бұл қағидасына арқа сүйеп, жүгініп жатқан адам жоқ. Ал енді әнге сөз жазып жатқан, жаңағы әндерге, ақындар емес. Тағы бұған ақындарды да кінәлауға болмайды. Әншілердің бір, біздің замандас әншілер емес, бізден кейінгі буынғылар шығар бәлкім, қасіреті мен кемшілігі бар. Мысалы үшін қазір 20-25-тегі қыз-жігіттер, әншілер маған хабарласады. Мен 40-қа келіп қалған азаматпын. Мен айтам: "Сен өзің 20-25-тегі ақындарды неге іздемейсің, сенің кешіп жүрген сезіміңді кешіп жүр ол да. Сен сияқты жастықтың жалынын кәдімгі, осы сен жұтқан ауаны жұтып, сен сияқты сағынып, сен сияқты күйініп, сен сияқты сүйініп жүрген қыз-жігіттер сенің әніңнің сөзін, тура сенің ойыңдағыдай жазып береді. Ал менің қазір сәл көзқарасым өзгерді, есейдім". |
Қалқаман Сарин
|
▶
|
↑сосын әнге / сөз жазған ақындардың →// тағы бір қыйыншылығы →// әнге сөз жазұу уоңай йемес↓/// ↑мысалы үшүн →/ уөлең жазған кезде →// уөзіңіз де уөлең жазасыз ғой ↑// йешқандай / дүнүйеге бағынбайсыз↓ // бұуұн-бұунаққа / ырғаққа // әннің →/ әншінің уөтініші // кампазійтордың сұранысы деген →/ дүнүйе жоқ // йеркін сіз көсілесіс →// қалай салсаңыз да↓/// ↑ал әнге келген кезде↑ // әнші бір тап̊сырмасын берет ↓// сазгер йекінші тап̊сырмасын берет↓/// ↑уол бұуын-бұунақ дейді↓// қайырмасы мынау →/ соның ішінен шыға алмай →// әнге бағынышты болұп уотырып жазасың↓/// |
↑сосұн әңге / сөжжазған ақындардың →// тағы ͡ б̊ір͡ ғыйыншылығы →// әңге сөжжазұу уоңай йемес↓/// ↑мысал'үшүн →/ уөлөң жазғаң ͡ гезде →// уөзүңүз ͡ де уөлөң жазасыз ͡ ғой↑// йешқ̊андай / дүнүйөгө͡ б̊ағымбайсыз↓// бұуұм ͡ бұунаққа / ырғаққа // әннің /→ әншінің уөтүнүшү // композійтордұң сұранысы деген →/ дүнүйө ͡ жоқ // йеркін сіз ͡ гөсүлөсүз →// қалай салсаңыз ͡ да↓/// ↑ал әңге ͡ гелгең ͡ гезде↑// әнші ͡ б̊ір тап̊сырмасым ͡ береді ↓// сазгер йекінші тап̊сырмасым ͡ береді↓/// ↑уол бұуұм-бұунағ͡ дейді↓// қайырмасы мынау →/ сонұң ішінен шығ'алмай →// әңге͡ б̊ағынышты ͡ б̊олұп уотұрұб ͡ жазасың↓/// |
Сосын әнге сөз жазған ақындардың тағы бір қиыншылығы - әнге сөз жазу оңай емес. Мысалы үшін өлең жазған кезде, өзіңіз де өлең жазасыз ғой, ешқандай дүниеге бағынбайсыз, буын-бунаққа, ырғаққа, әннің, әншінің өтініші, композитордың сұранысы деген дүние жоқ, еркін сіз көсілесіз қалай салсаңыз да. Ал әнге келген кезде, әнші бір тапсырмасын береді, сазгер екінші тапсырмасын береді, ол буын-бунақ дейді, қайырмасы мынау, соның ішінен шыға алмай, әнге бағынышты болып отырып жазасың. |
Қанипаш Мәдібай
|
▶
|
↑бірнеше шара уөткен йекен ↓ /// ↑ біз йестіңкіремей қалдық уоны → // сондықтан бүгін шыр-пыр боп айтат ↓ /// ↑ бійлет анауда келген шақыру бійлет бар менде → // солай-солай деп ↓ /// ↑ мен кездейсоқ не айтам → // бағытын білмеймін → // жұмыстың деп сүйдейм ↓ /// ↑ бірақ →/ қай шарада болса да → // ауқымды бірақ менің бір ұсынысым ↓ /// ↑ й енді әйтеуір солай й екен деп → // әқшәларыңызды әр нәрсеге шәшә бермей ↓ /// ↑ дұрыс бір → / қажетті шынымен де → // сұрыптап / ақылдасып алып → // қажетті бір пайдасы тійетін іске уөте мұқтаж жағдайлар бізде → // бар↓ /// |
↑бірнеше шара уөткөн йекен ↓ /// ↑ біз йестіңкіремей ͡ ғалдық уонұ → // сондұқтам͡ бүгүн шыр-пыр ͡ б̊об̊ ͡ айтады ↓ /// ↑ бійлет → / анау͡ да ͡ гелген шақырұу ͡ б̊ійлет ͡ пар менде → // солай-солай деп ↓ /// ↑ мен → / кездейсоқ н'айтамын → // бағытым ͡ білмеймін жұмұстұң деп → // солай деймін↓ /// ↑ бірақ → / қай шарада ͡ б̊олса͡ да → // ауқұмды бірақ менің бір ұсұнұсұм ↓ /// ↑йенді әйтеуүр солай йекен деп → // ақ̊шаларыңызды әрнәрсеге шаша ͡ б̊ермей → // дұрұс ͡ пір → / қажетті шынымен͡ де → // сұрұптап / ақылдасып алып → // қажетті ͡ б̊ір пайдасы тійетін іске → // уөтө мұқтаж жағдайлар ͡ б̊ізде бар ↓ /// |
Бірнеше шара өткен екен біз естіңкіремей қалдық оны, сондықтан бүгін шыр-пыр боп айтып. Билет анауда келген шақыру билет бар менде солай-солай деп, мен кездейсоқ не айтам, бағытын білмеймін жұмыстың деп сүйдеймін, бірақ қай шарада болса да, ауқымды бірақ менің бір ұсынысым. Енді әйтеуір солай екен деп ақшаларыңызды да әр нәрсеге де шаша бермей, дұрыс бір қажетті, шынымен де, сұрыптап, ақылдасып алып, қажетті бір пайдасы тиетін іске өте мұқтаж жағдайлар бізде бар. |
Қанипаш Мәдібай
|
▶
|
↑әрғайсысымыз шамамыз келгенше сол → // барлықтарыңызда ұлтты сақтау үшін → // мысалы шетке барып келгенде → // жаңағы кім ана бауырым → // уөте жақсы сөйледі ↓ /// ↑ сонда / көремізғой йенді↓ /// ↑ мысалы → / біз желтоқсан айында → // уоңтүстік корейада болып қайттық ↓ /// ↑ бұл халық бір дабырламайды → // даңдайсымайды → // кішкентай ғана жерде → // йекі мұхыйттың уөтінде → // уөте қолайсыз ауа-райлары → // сеуілда керемет жел соғып тұрады ↓ /// ↑ астанадан уон йесе қатты жел ↓ /// ↑ уондай сондай-сондайдың бәрінде → // қалай ұқсатып уотыр барымен → // уол барлығы уөз алдына → // анау арғы замандағы болмыс бітім құндылығын → // біреуін → // шетінетпей ұстап уотыр ↓ /// ↑ сүйсінесіз анау таңертеңгі ұуақытта → // фійрманың дійректоры мұусорын жыйнап → // бәрлығын жыйнайды ͡ да → // сағат тоғұзда → // кійініп бійтіп уотұрады ↓ /// |
↑әрғайсысымыз →/ шамамыз͡ гелгенше сол → // барлықтарыңызды ұлттұ ͡ сақтау͡ үшүн → //мысалы шетке ͡ б̊арып келгеңде → // жаңағы ͡ гім → / ана ͡ б̊ауұрұм уөтө жақ̊сы сөйлөдү ↓ /// ↑ сонда͡ гөрөмүзғой йенді↓/// ↑мысалы ͡ б̊із → / желтоқ̊сан айында уоңтүстүк корейада б̊олұп ͡ қайттық ↓ /// ↑ бұл халық ͡ пір даб̊ырламайды → / даңдайсымайды → // кішкентайғана жерде → // йекі мұхұйттұң уөтүндө → // уөтө қолайсыз ауа ырайлары сеуүлда ͡ геремет ͡ шелі соғұп тұрады ↓ /// ↑астанадан уон йесе қатты жел↓ /// ↑уондай сондай-сондайдың бәрінде →// қалай ұқ̊сатұп уотұр ͡ б̊арымен уол барлығы уөз алдына / анау арғы замандағы → // б̊олмұс ͡ пітім құндұлұғұм → //біреуүн шетінетпей ұстап уотұр ↓ /// ↑ сүйсүнөсіз / анау тәңертеңгі ұуақытта → // фійрманың дійректоры мұусорын жыйнап → // барлығын жыйнайды͡ да → // сағат тоғұзда кійініп → // бійтіб̊ ͡ уотұрады ↓ /// |
Әрқайсысымыз шамамыз келгенше сол барлықтарыңызда ұлтты сақтау үшін, мысалы, шетке барып келгенде жаңағы кім, ана бауырым өте жақсы сөйледі. Сонда көреміз ғой, енді. Мысалы, біз желтоқсан айында Оңтүстік Кореяда болып қайттық. Бұл халық бір дабырламайды, дандайсымайды. Кішкентай ғана жерде, екі мұхиттың өтінде, өте қолайсыз ауа райлары Сеуілда керемет жел соғып тұрады. Астанадан 10 есе қатты жел, ондай сондай-сондайдың бәрінде қалай ұқсатып отыр барымен, ол барлығы өз алдына анау арғы замандағы болмыс бітім құндылығын біреуін шетінетпей ұстап отыр. Сүйсінесіз, анау таңертеңгі уақытта, фирманың директоры мусорын жинап, барлығын жинайды да, сағат 9-да киініп бүйтіп отыр. |
Қанипаш Мәдібай
|
▶
|
↑уол бір сараңдықтан йемес деп уойлайм ↓ /// ↑ сондай ілтійпат → / қай жерге барсаңызда↓ /// ↑ал біздің қазақ →/ барлығына жаңа → /абай айтып уотырғандай → // қандай халық йеді ↓ /// ↑мен тоқ̊саныншы жылдары → // уөзім ресейлерге сабақ берген кезде → // біздің ұлтымыз → // уосы бәрінен артық деп →// құуанып айтатынмын↓ /// ↑бұл қонақжай → // бұл уосы →/ бәрі адал ішкімнің ала жібін аттамайды →// сыртынан сөйлемейді → // ішкімді жамандамайтын адамдар біздің аналарымыз → // жақында → / мысалы біздің әке-шешеміз қайтыс болд ↓ /// ↑ менің жақында → / екі ай бұрын шешем қайтыс болды → / мысалы ↓ /// ↑ сол кісілер → / сондай жақсы адамдардың соңы деп → // уойлаймын кәзір ↓ /// ↑ кәзір йенді сөйтіп барам ↓ /// ↑ сондықтан бізде ыдырау көп → // бұзылұу да бар біршама → // сөйтіп-сөйтіп бара жатқанда → // уосындай бастама керек ↓ /// |
↑уол ͡ б̊ір сараңдықтан йемес ͡ теп уойлаймын↓ /// ↑сондай ілтійпат / қай жерге ͡ б̊арсаңыз͡ да↓ /// ↑ал / біздің ͡ ғазақ →/ барлығына жаңа → / аб̊ай айтып уотұрғандай → // қандай халық йеді ↓ /// ↑ мен тоқ̊саныншы жылдары уөзүм іресейлерге саб̊ақ ͡ пергең ͡ гезде →/ біздің ұлтұмұз уосұ ͡ б̊әрінен артығ ͡ деп құуаныб̊ ͡ айтатыммын ↓ /// ↑ бұл ͡ ғонағжәй → // бұл уосұ → / бәрі адал йешкімнің ала ͡ жіб̊ін ͡ аттамайды → // сыртынан сөйлөмөйді → //йешкімді жамандамайтын адамдар → // біздің аналарымыз → // жақында → / мысалы біздің әке-шешеміз ͡ ғайтыс ͡ полдұ ↓ /// ↑ менің жақында → / йек'ай бұрұн шешем қайтыс͡ полдұ → / мысалы ↓/// ↑ сол ͡ гісілер → / сондай жақ̊сы адамдардың соңұ деп → // уойлаймың ͡ ғәзір ↓ /// ↑ қәзір йенді сөйтүп͡ парамын↓ /// ↑сондұқтам ͡ бізде ыдырау ͡ гөп → // бұзұлұу͡ да ͡ б̊ар ͡ б̊іршама → // сүйтүп̊-сүйтүп ͡ пара ͡ жатқанда → // уосұндай бастама͡ герек ↓ /// |
Ол бір сараңдықтан емес деп ойлайм. Сондай ілтипат қай жерге барсаңыз да, ал біздің қазақ барлығына жаңа Абай айтып отырғандай қандай халық еді. Мен 90 жылдары өзім Ресейлерге сабақ берген кезде біздің ұлтымыз осы бәрінен артық деп қуанып айтатынмын. Бұл қонақжай, бұл осы бәрі адал ешкімнің ала жібін аттамайды. Сыртынан сөйлемейді, ешкімді жамандамайтын адамдар біздің аналарымыз жақында мысалы, біздің әке-шешеміз қайтыс болды. Менің жақында 2 ай бұрын шешем қайтыс болды, мысалы, сол кісілер сондай жақсы адамдардың соңы деп ойлаймын қазір. Қазір енді сөйтіп барамыз. Сондықтан бізде ыдырау көп, бұзылу да бар біршама. Сөйтіп-сөйтіп бара жатқанда осындай бастама керек. |
Қанипаш Мәдібай
|
▶
|
↑жыйырмасыншы ғасырдың басында → // ахмет байтұрсынұлын → / әлійханды → / басқа ағаларымызды кімдер қолдады ↑ /// ↑ қолында қаржысы бар адамдар қолдады ↓ /// ↑ көп мүмкіндіктер туды ↓ /// ↑ біздің құрып кетпеуіміздің бір себебі → // қаншалықты көп қыйындықтар көргенде ͡ де → // жадымыздың сақталып → // жанымызда бір жылу → // жарықтардың ͡ ғалуы → / солардың арқасы деп уойлаймыз↓ /// ↑ сондықтан уөте қуаныштымын → // бүгүнгі жаңағы кім ↑ //жігіттің аты → / айан → // кішкене ͡ ғобалжып айтады ↓ // |
↑жыйырмасыншы ғасырдың басында / ахмет ͡ пайтұрсұнұлұн / әлійханды / басқа ағаларымызды / кімдер͡ қолдады ↑ /// ↑ қолұнда ͡ ғаржысы ͡ б̊ар адамдар͡ қолдады↓ /// ↑ көп мүмкүндүктөр͡ тұудұ ↓ /// ↑біздің / құрұп кетпеуүмүздүң бір себ̊еб̊і ͡ ғаншалықты ͡ гөп қыйындықтар ͡ гөргөндө͡ де → // жадымыздың сақталып → // жанымызда ͡ б̊ір жылұу → // жарықтардың ͡ ғалұуұ → // солардұң арқасы деб̊ ͡ уойлаймұз↓ /// ↑сондұқтан уөтө құуаныштымын → // бүгүңгү жаңағы ͡ гім ↑ //жігіттің аты → / айан → // кішкене қоб̊алжыб̊ ͡ айтады ↓ // |
20 ғасырдың басында Ахмет Байтұрсынұлын, Әлиханды басқа ағаларымызды кімдер қолдады? Қолындағы қаржысы бар адамдар қолдады, көп мүмкіндіктер туды. Біздің құрып кетпеуіміздің бір себебі қаншалықты көп қиындықтар көргенде де жадымыздың сақталып, жанымызда бір жылу, жарықтардың қалуы солардың арқасы деп ойлаймыз. Сондықтан өте қуаныштымын бүгінгі жаңағы кім жігіттің аты Аян кішкене қобалжып айтады. |
Қанипаш Мәдібай
|
▶
|
уойдағыдай болыңқырамай қалды м'екен солай деп↓ /// ↑жоқ уөте уойдағыдай деп уойлайм ↓ /// ↑ Себебі жаңағы уотызға да толмаған жігіттер үшін → // үлкен академійалық театрдың сахнасында → // сондай салтанатты түрде кеш уөткізіп → // уол үлкен рухын тазартып → // жанына бір жақ̊сылықтарды → // сарқылмайтын бір дүнійелерді → // бастап берді деп уойлаймын↓ /// |
уойдағыдай / болұңқұрамай ͡ ғалды м'екен солай деп↓ /// ↑ жоқ уөтө уойдағыдай деп уойлаймын↓ /// ↑ себ̊еб̊і жаңағы уотұзға͡ да толмаған жігіттер үшүн → // үлкөн академійалық театрдың сахнасы͡ да → // сондай салтанатты түрдө кеш уөткүзүп → // уол үлкөн ұрұухұн тазартып → // жанына → / бір жақ̊сылықтарды ͡ сарқылмайтым͡ бір дүнүйөлөрді → // бастапперді деп уойлаймын↓ /// |
Ойдағыдай болыңқырамай қалды мекен солай деп, жоқ өте ойдағыдай деп ойлайм. Себебі жаңағы 30-ға толмаған жігіттер үшін үлкен академиялық театрдың сахнасында сондай салтанатты түрде кеш өткізіп, ол үлкен рухын тазартып, жанына бір жақсылықтарды, сарқылмайтын бір дүниелерді бастап берді деп ойлаймын. |
Қанипаш Мәдібай
|
▶
|
↑сондықтан → / сіздерді де мына қазақы қалжыңыңызға кәке / жаңағы сәбійтпен / болмыс-бітімдеріңізге құуанып уотырмыз ↓ /// ↑ біз бір уосы скромный қалпымызда уөмір сүріп келе жатқан кісілерміз ↓ /// ↑ біз ақшалы адамдар йекен деп жалпылдайық деп тұрған жоқпыз↓ /// ↑ бірақ / уосы→/ жағдай жалғасса йекен↓ /// ↑ нәтійжелі және біз әр ұуақытта / қолдасып қолымыздан келгенін йештеңені // мен тіпті бүкіл йенді уосы кезде уөзімізді бір қайраткерлікке бағыштап келе жатқан адамбыз↓ /// ↑ көп ұуақыт босқа уөтіп кеткен↓ /// ↑ йенді біз бағана жастармен жұмыс істегеннен кейін // іштеңкемізді де біз жанымызды айамаймыз // көмектесеміз↓ /// |
↑сондұқтан → / сіздер͡ де мына ͡ ғазақы қалжыңыңызға кәке → / жаңағы сәб̊ійтпен / болмұс ͡ пітімдеріңізге құуанұб̊ ͡ отұрмұз↓ /// ↑біз ͡ б̊ір уосұ скромный ͡ ғалпымызда уөмүр ͡ сүрүп ͡ келе ͡ жатқаң ͡ гісілерміз↓ /// ↑ біз ақ̊шалы адамдар йекен деб̊ ͡ жалпылдайын ͡ деп тұрған жоқпұз↓ /// бірақ / уосұ→/ жағдай / жалғасса йекен↓ /// ↑нәтійжелі және б̊із әрұуақытта / қолдасып / қолұмұздаң ͡ гелгенін йештеңені // мен тіпті ͡ б̊үкүл йенді бір уосұгезде уөзүмүздү ͡ б̊ір ͡ ғайраткерлікке / бағыштап ͡ келе ͡ жатқан адамбыз↓ /// ↑көб̊ ͡ ұуақыт посқа уөтүп͡ кеткен↓ /// ↑ йенді біз ͡ б̊ағана жастармен жұмұс істегеннең ͡ гейін // йештеңкемізді͡ де ͡ б̊із жанымызды айамаймыз // көмөктөсөміз↓ /// |
Сондықтан сіздерді де мына қазақы қалжыңыңызға Кәке, жаңағы Сәбитпен болмыс-бітімдеріңізге қуанып отырмыз. Біз бір осы скромный қалпымызда өмір сүріп келе жатқан кісілерміз. Біз ақшалы адамдар екен деп жалпылдайық деп тұрған жоқпыз. Бірақ осы жағдай жалғасса екен. Нәтижелі және біз әр уақытта қолдасып қолымыздан келгенін ештеңені. Мен тіпті бүкіл енді осы кезде өзімізді бір қайраткерлікке бағыштап келе жатқан адамбыз. Көп уақыт босқа өтіп кеткен. Енді біз бағана жастармен жұмыс істегеннен кейін іштеңкемізді де біз жанымызды аямаймыз, көмектесеміз. |
Қанипаш Мәдібай
|
▶
|
↑Негізінде / қазақтың жолы көпқой↓/// ↑уОсшерде / сіздердің барлықтарыңыздың сөзіңізге / сондай бір құуанып уотырмын↓/// ↑Шынымды айтčам↑ // уөңімбе/ түсімбе/ деп те сенбей тұрм↓/// ↑Себебі бір → / барлығы бір кетіп бара жатқан → // бітіп бара жатқан сыйақты →/ бір күйзелістерде → / уойлап жүргөнде→ / таза қазақы → / йенді уол ұлтқа бөлүніп тұрған жоқ↓ /// ↑Бірақ уосындай бастама↓ /// ↑Енді жыйырмасыншы ғасыр уойласаңыздар ͡ да қай кезеңде ͡ де →/ ұлт үшүн →жаңгешті бүкіл ғұмұрын арнаған →/ көп тұлғалар болды ғой↓ /// |
↑негізінде / қазақтың жолұ ͡ гөп ͡ қой↓/// ↑уосұ жерде сіздердің барлықтарыңыздың сөзүңүзгө → // сондай бір ͡ ғұуанып уотұрмұн↓/// ↑шынымд'айтčам ↑ // уөңүм͡ бе → / түсүм͡ бе → / деп ͡ те сембей тұрмұн↓/// ↑себ̊еб̊і ͡ б̊ір → / барлығы ͡ б̊ір / кетіппар͡ жатқан → / бітіппара͡ жатқан сыйақты → / бір ͡ гүйзөлүстөрдө → / уойлаб̊ ͡ жүргөндө → / таза ͡ ғазақы / йенді уол ұлтқа б̊өлүнүп͡ тұрған ͡ жоқпұн // бірақ уосұндай бастама↓ /// ↑йенді жыйырмасыншы ғасыр уойласаңыздар͡ да / қай ͡ гезеңде͡ де / ұлт ͡ үшүн / жаңгешті б̊үкүл ͡ ғұмұрұн арнаған → / көп тұлғалар б̊олдұ͡ ғой ↓/// |
Негізінде қазақтың жолы көп қой, осы жерде сіздердің барлықтарыңыздың сөзіңізге сондай бір қуанып отырмын, шынымды айтсам. Өңім бе, түсім бе деп те сенбей тұрмын. Себебі бір барлығы бір кетіп бара жатқан, бітіп бара жатқан сияқты бір күйзелістерде ойлап жүргенде, таза қазақы енді, ол ұлтқа бөлініп тұрған жоқпын. Бірақ осындай бастама енді 20 ғасырды ойласаңыздар да қай кезеңде де ұлт үшін жан кешті бүкіл ғұмырын арнаған көп тұлғалар болды ғой. |
Қанипаш Мәдібай
|
▶
|
↑cол мысалы → / мен уөткөнде Бейсембай Кенжебаевтың уөнөгелі уөмір бойынша кітабын қарап уотырып → //бір нұрғалій ағайдың жыйнағын → / дайындайық деп жатқамбыз↓ /// ↓Сол ана кісінікін ғарайығ алдында йеңбектерін уоқыймыз↓ /// ↑Бұл бір /көрмегені жоқ йенді / бүкіл → / жыйырмасыншы жылдар анау жетімыңыншы жылғы сол↓ /// ↑Сол кісі алпысыншы жылдары / «Зар» деген Құлбек жарійалап жүрдіғой // «Зар» деп / жазып кетіпті // уөлүм сыйақты↓ /// |
↑сол мысалы → / мен уөткөндө → / б̊ейсембай ͡ генжеб̊аевтың уөнөгөлү уөмүр ͡ б̊ойұнша → / кітәб̊ың ͡ ғарап уотұрұп → // бір нұрғалый ағайдың жыйнағын дайындайығ ͡ деб̊ ͡ жатқамбыз → // сол ана ͡ гісінігін ͡ ғарайығ алдында йеңбектерін уоқұймұз↓ /// ↑ бұл бір → / көрмөгөнү жоқ йенді ͡ б̊үкүл → / жыйырмасыншы жылдар анау → / жетімыңыншы жылғы сол ↓ /// ↑ сол ͡ гісі алпысыншы жылдары → / зағар дегең ͡ ғұлб̊ег → / жәрійалап жүрдү͡ ғой → // зар деп → / жазып кетіпті → // уөлүм сыйақты↓ /// |
Сол мысалы мен өткенде Бейсембай Кенжебаевтың «Өнегелі өмір бойынша» кітабын қарап отырып бір, Нұрғали ағайдың жинағын дайындайық деп жатқамыз сол ана кісінікін қарайық алдында еңбектерін оқимыз. Бұл бір көрмегені жоқ енді бүкіл 20 жылдар анау 7000 жылғы сол. Сол кісі 60 жылдары «Зар» деген Құлбек жарияларп жүрді ғой. «Зар» деп жазып кетіпті, өлім сияқты. |
Қанипаш Мәдібай
|
▶
|
↑қазақ йенді уөстіп кете берсе бітеді деп → // құрыйд деп ↓ /// ↑ сол сыйақты бір күйзелістер → / уойлап жүреміз → / үмүттү жағдайлар ͡ да → / бар йенді ↓ /// ↑ бірақ жаңа бәріңіз уөте жақсы йесей ͡ де → / әр сөздің ар жағында көп мағына жатыр ↓ /// ↑мына / тамшы деген → біздің кәсіпкерлердің → / уосылай бұрұлып → // уөте түбүгейлі сезініп → // бұрұлғаны деп уойлаймын мен ↓ /// |
↑қазақ йенді уөстүп кете ͡ б̊ерсе ͡ б̊ітеді деп → // құрұйдұ ͡ деп → // сол сыйақты ͡ б̊ір ͡ гүйзөлүстөр уойлаб̊ ͡ жүрөмүз → // үмүттө жағдайлар ͡ да ͡ б̊ар → // йенді ↓/// ↑бірақ / жаңа ͡ б̊әріңіз уөтө ͡ жақ̊сы йесей͡ де → / әр сөздүң аржағында → // көп мағына жатыр ↓ /// ↑ мына тамшы деген → // біздің ͡ гәсіпкерлердің → / уосұлай бұрұлұп → // уөтө түб̊өгөйлү сезініп →// бұрұлғаны деп уойлаймұн мен↓/// |
Қазақ енді өстіп кете берсе бітеді деп, бітеді құриды деп. Сол сияқты бір күйзелістер ойлап жүреміз. Үмітті жағдайлар да бар енді бірақ жаңа бәріңіз өте жақсы Есей де әр сөздің ар жағында көп мағына жатыр. Мына «Тамшы» деген біздің кәсіпкерлердің осылай бұрылып, өте түбегейлі сезініп, бұрылғаны деп ойлаймын мен. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Менде қызымды ұзатқан кезде, құда мен құдағиым жас болды. Құда мен құдағидың және жалғыз баласы екен да, ұлдан жалғыз. Соны айтты, біз жаспыз, бұлар үйленген соң бөлек шығарамыз деді. Сосын мен айттым: құдағи, бөлек шығару деген болмау керек, менің қызым келіннің қандай болуын білет, келіннің миссиясын жақсы білет, екі жеңгесі бар, сондықтан бұл қыз келін болып, келіннің қызметін атқару керек. Сіз ене болып, ененің миссиясын атқаруыңыз керек, сонда ғана дұрыс тәрбие болат. Әйтпесе, кәзір бүгін шығарып жіберсеңіз, сіздің ұлыңыз менің қызыма қызметші болады дедім. Нан ала кел, мусорды ала кет деп, соныменен қыз, сіздің балаңызды кәдімгідей өзінің қол баласына айналдырып алат дедім. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Соныменен төрт жыл бірге тұрды, сонан төрт жылдан кейін бөлек шығарды, сөйтіп маған айтад, сіз үш жыл деп едіңіз, біз төрт жыл бірге тұрдық деп, сонда мен күлем, одан зиян шеккен ешкім жоқ қой деп .Сондай-ақ, әәә әркім, ііі ұлы өсіп келе жатқан келіндер ене болуға өздерін бейімдеу керек. Ене болу дегенде өнер, енелік мектеп ол, енелердің тәрбиесін көрген келін, ол да ертең, ол да сол өзінің орнына келеді ғой. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Әр ене өзінің орнына келіндерін отырғыза білу керек, тәрбиелей білу керек, сонда ғана біздің қазақтың жаңағы мынау, отбасы құндылығы, бала тәрбиесі, көбінде енді бөлек шығарып жібергенде ұтылатын тұстарымыз, немерелер бөлек өседі ғой ата-әжеден, егер дедім мен, сіз келінді бөлек шығарып жіберсеңіз оның үйіне рұхсат сұрап барасыз. Бүгін сендерге барсам бола ма, немеремнің бетінен сүйсем бола ма дейсіз, келіннің көңілі түсіп тұрса, ия дейт, болмаса, жоқ, біз бүгін үйде емеспіз дей салад, үйде отырса да үйде емеспіз дей салады сізді келтірмес үшін. Сонда немере де сізден жат болад, ал ата-әже немереге өзінің тәрбиесін беру керек. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Балдар күнімен жұмыста жүред, біз өзіміз де жас болдық қой, балдарымыздың қалай өскенін білмейміз, әйтеуір өсіп кетті, а кәзір енді немерелерге барынша махаббатымызды, мейірімізді бергіміз келеді, Алланы танытқымыз келет, айналайын деп бауырымызға басып еркелеткіміз келет, балдар мейірімге мұқтаж, үйткені оның әке-шешесі бере алмайт, әке-шешенің өзі де әлі бала ғой былай айтқанда, әке-шешесі тірі тұрған кезде бала әлі балалықтан арылмай, өз баласына деген соншалықты, сондықтан да жаңағы, өз балаңнан немере тәтті деп жататыны сондықтан, бұ жерде ұтпаймыз бөлек шығарып жібергенде, ұтыламыз, ұтылатын жеріміз өте көп. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Немере жат бауыр боп өсет, немере ааа Алланы танымай өсет, ата-әже немереге Фатиха сүресін оқытса, ата-әжелер тәж киіп отырат дейді ғой. Сонда мен немерелеріме құдайға шүкір Фатиханы жаттатқыздым, немерелеріме мектепке алып бара жатқанда жүз мәрте салауат айтуды үйреттім. Дұға жасап, құдайдан тілеуді үйреттім. А ол олардың есінде өмір бойы қалат, алғашқы сондай бір сәттерде ата-әже балдарға қатты көңіл бөліп, дұрыс жүйеге түсіп кеткенше, қолдау көрсеткен дұрыс деп ойлаймын. Балабақшаға, әйтпесе жаңағыдай нянкіге тәрбиелеткенде, ол бала, дәл өзінің бауырының, әжесінің, атасының бергеніндей жылуды, мейірімді ала алмайды. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Ол жат қой бәрібір, жаттың аты жат, ол ақшаға өзінің қызметін ғана атқарат, жауратпай, құлатпай, сағатына қарап берет болды. Айта берсе шегі жоқ дүние ғой, кейде осы жетістігімізден гөрі жетіспеушілігіміз өте көп болғандықтан, көңілің қалып жатат, мына қазақта кісілік деген ірілік, намыс деген дүниелер бар ғой, басқа ұлтта жоқ дүниелер ғой біздегі бар сондай, қазақтың бір қасиеті бар да, сол қасиеттен айырылып қалмасақ болды деп ойлаймын. Мына жасық ұлдарды біз тәрбиеледік, ынжық ұлдарды тәрбиеледік, ол біздің кінәміз, өзіміздің жасағанымызды өзіміз түзеп кетейік дейм дә мен, біздің қатарымыз, біздің поколение, осы бір аумалы-төкпелі заманға тура келдік, ыыы ер-азаматтардан бұрын белсеніп алға шығып, ер-азаматтардан көбірек ақша таптық, соныменен кім ақша табад, оның дауысы да қаттырек шығад, оның билігі де жүріп тұрат, соның кесірінен жаңағы ер-азаматтарымыз екінші сатыға қалып, оны көріп өскен бала да, аа шешем әкемді осындай, отыр осылай ісің болмасын деп, өз төркінімен араласатын келіндер шықты. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Күйеуінің төркін туыстарын былай сыдырып тастайды. Соны көрген бала да ертең тура солай, әке-шешем сөйтіп ед, солай болуға тиіс екен деп қабылдайды ғой. Сонда қазіргі жағдайда мен айтам, көршісі есікті тоқылдатып мың теңге берш десе, қалтасынан суырып мә деп, ұстата салатын жігіттер жоқ, жалтаңдап әйеліне қарайт. Мұның өзі не сонда біздің жаңағы жігіттердің рухының төмендеп бара жатқаны, және бізде мынау бір тектілік деген қасиеттің де ош жерден жоғалатыны, ош жерден үзілетін кезеңі басталып кетед, өйткені жаңағы қазақ оны әдемілеп, қатын басқарған көш қараң қалад дейд. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Бұ жерде жаңағы, әйел билік жүргізіп тұрғаннан кейін, әйелдің билік жүргізетін кезеңі келеді ол, ооу немере, шөберелі болып, төрге шығып, басына ақ жаулық салып, анау елу-алпыстан кейін, жетпістен кейін жаңағыдай, өзі балалық қа емес даналыққа жеткен кезде, осы әулеттің билігін қолына ала алатын, би болатын кезең жетеді. Бірақ бүгін келген келін, келе сап би болсам деп, енені тыңдамай, күйеуді билеп алып кетсе, ол өзіне жасаған қастандық, өзіне жасаған қасірет, өзінің балдары да тура соны алдына келтіреді. Соны келіндер жақсы түсіну керек. Өзі бақытты болғысы келсе, өзі балдарынан құрмет көргісі келсе, ол бірінші кезекте өзінің күйеуін силай білу керек. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Күйеуін силап отырғанда бала да ертең, әке-шешесін силайтын болат, әке-шешесінің туыстарымен араласатын болат. Мен осы жастарға көбірек айтам, күніне бір мәрте аналарыңа звандаңдарш, сообщение жазып жібер болмаса, анашым жағдайың қалай, дауысыңды естиін дедім, дәріңді ішіп жүрсің бә, бірнәрсе қажет па, сізді сағындым, мен сізді жақсы көрем десең, анаңның жасы ұзақ болад, әке-шешеңнің жасы ұзақ болад, бақытты болад дейім да. Балдардан ата-анаға да мейірім керек, адам өзі үш нәрсеге, үш түрлі махаббатқа мұқтаж болад екен да, бала дүниеге шыр етіп келгенде, ата-ананың мейіріміне мұқтаж, ол шырылдап жылайд, қашан ата-ана қолына алып, бауырына басып, сөйткенде ғана жұбанады ғой, онсыз ол бала өздігінен жұбанбайды. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Ол ананың, әке-шешенің мейіріміне, аялы алақанына мұқтаж, ақ сүтіне мұқтаж. Ал өсіп алғаннан кейін, қартайғанда тура сондай дүние келсе, ата- анада баланың мейіріміне мұқтаж болад екен, баланың махаббатына бөленгісі келед екен. Сонда баланың махаббаты ол, алтынмен аптап, күміспен қаптап қою емес, анашым жағдайың қалай, дауысыңды естиін деген бір ауыз жылы сөзі, мен сені жақсы көрем, сағындым, дауысыңды естігім келді десе, соған ана марқаяд, сол ғана. Ал енді үшінші ең үлкен махаббат ол елдің, халықтың махаббатына бөлену. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Ол енді жүздің жүйрігі, мыңның тұлпарының қолынан ғана келед, ол үшін шын жүрегіменен, осы бір жерден есеппен емес, осы жерден не пайда көрем деп емес, шын жүрегімен халыққа болсыншы, пайдам халыққа тисінші, бойымдағы барымды, білімімді осы халқыма берейін, еліме берейін, халқыма қызмет етейін дегенде, халық өзі махаббатқа бөлейді екен. Халық сені іздейді екен, сенбі, жексенбі апай сізбен шәй ішейікші деп, сізден сұрайыншы деп едім, сізбен ақылдасайыншы деп едім деп халық өзі іздеп сені келед екен. Бұл халықтың махаббатына бөлену дегенде үлкен мәртебе. Сондықтан әркім, әр ата-ана, әр ана дүниеге әкелген перзентінен бақыт көргісі келеді ғой, а оны көру үшін өзі қызмет ете білу керек. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Ата-енеге қызмет ете білу керек, үлкенге қызмет ете білу керек, күйеуінің туыстарына қарау керек, соның бәрінен өткенде ғана,бала сол көргенін жасайт. Сен мені құрметте, мен сенің анаңмын, маған қарап сөйлеме дегеннен бала сөйлемей қалмайд, бала сөйлейді. Кезінде Мөңке бидің айтқаны бар екен ғой. Үш нәрсенің атын дұрыс қоймаған екен деп, сонда жаңағы ұлдың атын Қайырған деп қою керек, ертелі кеш бетіңді бір қайырад депті, келіннің атын Айырған деп қою керек, ертелі кеш ағайын, туыстан бір айырад, ал аттың атын Ер қанаты деп қою керек, ат деген ер қанаты, ол тұлпар депті ғой. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Сондай-ақ Алла тағала біздің ұлдарымызды саналы етсін, бетімізді қайыртпасын, қайырған болмай-ақ қойсын, келіндеріміз айырған болмай-ақ қойсын, бастарынан өткесін айтып кеткен дүниелері ғой барлығы. Бір ойдан шығарған дүниелер емес, қазақ өзі дана халық, қазақ өзі көсем де, шешен де халық, сөзде қалмаған қазақтан. Сондай халықтың бірі бүгінгі қазақ халқы, сол баяғы қазақ сол қазақ, сондықтан осы байырғы қазақшылығымыздан айырылып қалмай мына, жаңа қазақ болдық деп, жаһандануға жұтылып кетпей, өзімізді сақтай білсек, сол біздің үлкен жеңісіміз деп ойлаймын. Әрине енді біз көбінде қыз келіншектер ренжіп жатат, неғып осы бәрін әйелге артып қоясыздааар деп, үйткені әйел ғой үйдің ауа райын жасайтын әйел. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Әйел күліп тұрса үйдің іші жап жарық боп тұрат, ал әйел жаңағыдай қатулы болса, ол міндетті түрде жаңағы ол үйге ыыы, сондықтан әрбір әйел өзінің бойындағы кемшіліктерін түзей білу керек, бойындағы ашу-ызаны жеңе білу керек, ішіндегі өкпе-ренішті шая білу керек, сонда ғана ол даналыққа, кемеңгерлікке жетед. Ал ішіңде ашу тұрса, жүрегің тола ыза болса, ол оның тіліне міндетті түрде улы сөздер шығады, содан кейін барып күйеуден таяқ жейтін әйелдер содан шығады. Еркек байғұс аңғалдау ғой, ол ер бала деген аңқал ер азамат түздің адамы, сырттан шаршап келген кезде хош келіпсіз деп күліп қарсы алса, үйде тамақтың исі шығып, үйдің іші жарқырап тұрса, ол еркек өздігінен өзі келіп әйелге соқтықпайды ғой. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Бар шығар, мүмкін жаңағыдай бірлі жарым ішіп келіп, бірлі жарым жаңағыдай жаман тәрбие алған, жақсылықты да көре білмейтін, ел болғаннан кейін бес саусақ бірдей емес, бірақ барлығын бірдей елу процент жаман, елу процент жақсы деп айтуға келмейд. Жақсылық қашанда басым. Жақсы азаматтар өте көп. Қазақтың қазіргі мына өсіп келе жатқан жастары, өздеріңіздей жастарды көріп қалай сүйінбейсің, озық туған жастарды көріп отырмын кешелі бері, небір мықты азаматтарды көріп отырып, сонда осы азаматтар, міні ертең өскен сайын бұлар даналыққа бейім, бейімделед, дана болад. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Ал енді біздің кейбір қарияларымыз мынау елу, алпыстан кейін, іі, жетпістен кейін даналыққа емес, балалыққа қарай кетіп, жасына жетпей алжып, жасына жетпей шал болып, жасына жетпей жаңағы, жасы жетіп тұрса да дұрыс қариялық жасай алмай отқандарға қарағанда, оған да қарның ашад. Бірақ, шүкір дейміз, әрдайым біз үмітті еш уақытта жоғалтпаймыз, сенімді жоғалтпаймыз, жақсы болатына сенеміз біздің, осы күнге дейін, осы бір сәттерге дейін, осы бір күндерге дейін біздің осындай қазақтың қаймағы бұзылмай, тектілігінен ажырамай, рухани элитаның ізі үзілмей келгеніне мен сенімдімін, ол ары қарай да кәзір одан сайын кәзір дамид. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Біздің жастарымыз өздерін өзі тәрбиелеп атыр, қыз келіншектеріміз қандай білімді. Кәз өздерін дамытып атқан, өздерін жеңе, жеңе біліп жатқан қыздарымыз қаншама. Кешелі бері осы Шымкентке келе бері төрт-бес кездесу өткіздік, со жерде қыздардың барлығы жанып тұр. Біз өзіміздің бойымыздағы, ыы, жүрегіміздегі ашу-ызаны жеңіп, біз жан-жағымызға шуағымызды шашамыз, біз дүниені де табамыз, мейірімді де береміз, біз сіздермен біргеміз, сіздердің “Ұлт анасы” жобаларыңызды қолдаймыз. Біз де халыққа қызмет етуге даярмыз деп тұрған жастарды көріп отырмыз. Құдайға шүкір, осы жастар қалай да жарып шығад, мен жастарға сенемін деп алғашқы аға, буын бекер айтқан жоқ, біз де жастарға сенеміз. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Енелер кәзір бір сөз тауып апты, келінге келін болсаң, жағасың деп. Енді осы келінге қызмет еткеніміз еткен, немере бағамыз, келін келгенде шайын құйып қоямыз, әйтөу қабағы түйілмеген соң соған қуанамыз дейтін енелер бар. Сондықтан, келіндер тайрандап, айрын жимастан төрге барып, диванға барып аяғын айқастырып отыратын келіндерді де көріп отырмыз. Сіздің ұлыңыз менің қызыма қызметші болат дедім, нан ала кел, мусорды ала кет деп, соныменен қыз сыздың балаңызды кәдімгідей өзінің қолбаласына айналдырып алат дедім. Кәзіргі жағдайда мен айтам, көрші есікті тақылдатып мың теңге берш десе, қалтасынан суырып мә деп ұстата салатын жігіттер жоқ, жалтаңдап әйеліне қарайд. Бір күні бойыңды жын билеп, шашың дода-дода, көзің аларған, кәдімгі көкбет қатынға айналып кеткенін өзі де білмей қалад. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Аллаға шүкір ғой, әлде де біз, өзіміздің тілімізден, дінімізден, салт-дәстүрімізден ажыраған жоқпыз. Дәстүр сабақтастығы, салт-дәстүр сабақтастығы бүгінгі күнге дейін жетті, аа, ертеңге де жетет деген біздің үмітіміз бар. Со ортадағы алтын көпір, сол жасымыз ұлғайғанда сол бір әдемі, қазаққа ғана тән, аа, салт-дәстүрімізді өзіп алмай, келер ұрпаққа беріп кетсек деген мақсатта, жүріп жатырмыз өзіміздің де алға қойған мақсатымыздың өзі де осы отбасы құндылығы. Мынау, Конфуцияның заңында бар екен дид, әке мал бақсын, патша ел билесін, әке бала тәрбиелесін деп. Сонда әркім өз миссиясын дұрыс атқарған кезде, қоғам дұрыс дамиды деп ойлаймын. Сондықтан, мм, әркім өзіңін жауапкершілігін әке баланың алдындағы тәрбиені дұрыс түсіну керек. Баланың ең алғашқы ұстазы ол өзінің ата-анасы ғой.
|
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Осы дүниеге бала әкелмес бұрын, ата-ана өзін тәрбиелеу керек. “Мен қандай ата-ана болам?” деген сұрақты өздеріне қоя білу керек. Жүз мәрте айтқаннан, бір мәрте көрсеткен артық қой. Өзі темекі шегіп отырған әке, балаға кәйтіп темекі шекпе деп айтад? Өзі әке-шешесін дікілдеп отқан бала, менің бетіме қарап сөйлеме деп қалай айта алад? Сондықтан, жастар қатты ойлану керек үйленбес бұрын, “Мен қандай жар болам?” бірінші кезекте, екінші кезекте “Қандай әке боламын?” дегенді ойлану керек. Енді әр семья өзінің бір қалыптасу жүйесі бар, өзінің, өзіне тән салт-дәстүрі, қағидасы бар. Енд сырттан келген келін сол үйдің дәстүрін, сол үйдің іі, жаңағы күнделікті өмір-салтын қабылдау керек қой. Кәзірде енді біздің келіндеріміз, есіктен кірге… Келін, енелер кәзір бір сөз тауып апты, келінге келін болсаң жағасың деп. Бұл әсіресе біздің мына солтүстікте, мен енді өзіи Астана қаласында тұрғандықтан, біздің орта кішкене орысшалау орта, мына Шымкентке қарағанда, ол жақтың халқы. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Сонда мен осы сөз маған өте түрпідей ауыр тиді да. Қалай сіздер олай айтасыздар? Қалай сіздер қабылдап алдыңыздар? Сонда сіздер әй келін деп айта алмаймыздар ма? Әй келін деп айтсаңызшы, келінді келіннің атымен атау керек. Ол келген адам, келгеннен кейін сіз оған емес, ол сіздің тәрбиеңізді алу керек десем, еее Қарлығаш біз одан кеттік қой. Енді осы келінге қызмет еткеніміз еткен, немере бағамыз, келін келгенде шайын құйып қоямыз, әйтөу қабағы түйілмесе, соған қуанамыз дитін енелер бар. Бұл енді өтее бір тұрпайы, өте бір, ыы, келеңсіз дүние деп ойлаймын, мен енді бұны қабылдай алмайм. Бірақ, бұл шындық, болып жатқан, бүгінгі қоғамдағы шындық. Сондықтан келіндер тайрандап, айрын жимастан төрге барып, диванға барып, аяғын айқастырып отыратын келіндерді де көріп отырмыз. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Мен өзім екі келінім де солтүстіктің қыздары, бірақ шүкір келгеннен, мама біз қабылдаймыз оңтүстіктің дәстүрін, не дейсіз, соны істейміз деп келді. Келген күннен айттым, үйге қонақ көп келед, қонақ келген кезде шәйнекте отың, қазаның етке қайнап, бауырсағың пісіріп, зыр жүгіріп, шәй құйып құрмет етіп, сәлем салуың керек деп. Сол дәстүрмен келе жатырмыз, солтүстістіктің қызы болса ба, қазақшасы жақсы, таза қазақша сөйлейд. Немерелерім, үш ұл немерем мектепке бір қыз орысша білмей барған. Бірақ, кейінгі мынау кейінгі туылған, кәзіргі бірінші классқа барған баламыз қазақшасы зорға сөйлейд, ол телефоннан, бүгінгі мынау қоғамда кәзір балдар телефонмен отырад. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Оның үстіне бұрынғыдай емес, менде немерелерге көп уақытым болмай қалды қарайтын. Оның үстіне бір карантиндер болды, түрлі жағдайлар. Бірақ, оның бәрі сылтау ғой, бірақ балаға бәрібір қатты көңіл бөлу керек, балаға қазақ екенін, қазақты сүю керек екенін, осы кең байтақ отан қазаққа ғана тиесілі екенін, соны баланың бойына сіңіру керек. Кәзір, көбінде жаңағы ата-ана даладан бірдеңені көріп, үйге алып кеп, ойбай анда қырылып жатыр, анда жойқын болып жатыр. Ыы, әйтпесе жаңағы біздің еліміз бітті, толып атқан жемқорлық ұры-қары дегенды, зар-заманды сау дастарқанда айтып отса, ол бала өзінің қазағынан жеріп өседі ғой, қазақты жек көріп өсед. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Сондықтан дастарқан басында, ата-ана жаңағы өзінің ұстазы ретінде баланың, жақсы нәрсені айтып, үйге жақсылықты алып кіріп, даладағы мусорды үйге тасымай, даладағы жаман нәрсені үйге шаңыраққа әкемей. Бұрын әжелеріміз түңілікті үйден тысқарып осыны айтпа деп айтқызбайтын ед. Жаң жерде бірдеңе боп қапты десе, өзімен кетсін, айтпа, әкелме үйге. Түңілікті үйден тысқар деген сөзді кәзір біз қолданбаймыз. Кәзір көөөп сөз қолданыстан қалып қойды ғой, біздің енді мынау таза, әдеби тілдеріміз, қазақы, әдемі сөздеріміз қолданыстан қалып, жалпақ тілге көшіп алдық. Жалпақ, орысшадан тікелей аудармаға көшіп кеттік, соныменен, жаңағыдай әдемі мақал-мәтелдеріміз, тәрбиелік мәні бар сөздердің көбісі қолданыстан қалып қалды. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Оны түсінбейд та, э дала көрмеген мысалға, атқа мініп көрмеген қаланың баласы, ат құлағында ойнайд дегенді, аттың тақымы дегенді қайдан білед ол енді, ыы, ер тоқымын қайдан білед, айырын, басқасын дегендей білмей өсіп жатыр. Мм, соныменен енді қала мен ауылды араластыру керек, қазіргі балаларды ауылға көбірек шығару керек, каникул кезінде жаңағыдай кәзір де жақсы быр, өткенде Алматыға ұшып бара жатсам, кішкентай бір үш-төрт бала кетіп баратыр екен. Ыы, өзі алды, өздерімен орысша сөйлесіп атыр екен. Сон түсетін кезде, түрегеп тұрмыз енд самолеттен түсуда, қайда баратсыңдар? Дедім. Сөйтсем айтад, осы Алматының қасында бір лагерь бар екен, этно-лагер, соған бара жатырмыз, атқа мінеміз, далада өмір сүреміз дид та. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Ой қалай жақсы болған балдарым, а бізде Астанада ондай жоқ па? Десем, жоқ дид. А енд сен о жерге бара жатқасын енді, о жерде саған орысша сөйлеуге болмайд, білесің ба? Десем, ия білем, бізге ескерткен дид та. Соны көріп, мен қуаныып қалдым. Бұл да болса кәзіргі әйтеу, ұлт үшін, ұрпақ үшін жасалынып атқан, иегі түзу, жақсв дүниелердің барлығы. Тіптен дымсызбыз деп айтуға келмейд, шүкір, бізде жақсы нәрселер бар. Сол жақсылықтың жаршысы болып, сондай жақсы нәрселерді көбірек эфирге шығарып, елге танытып отсақ, ээ, еліміз де түзелед деп ойлаймын. Менде, қызымды ұзатқан кезде құда мен құдағиым жас болды. Құда мен құдағидың жәңегі жалғыз баласы екен да. Ұлдан жалғыз, сон айтты, біз жаспыз, бұлар үйленген соң бөлек шығарамыз деді. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Сосын мен айттым, құдағи, бөлек шығару деген болмау керек. Іі, менің қызым келіннің қандай болуын білед, келіннің миссиясын жақсы білед, екі жеңгесі бар. Сондықтан, бұл қыз келін болып, келіннің қызметін атқару керек, сіз ене болып, ененің миссиясын атқаруыңыз керек. Сонда ғана, ааа, дұрыс тәрбие болад. Әйтпесе кәзір бүгін шығарып жіберсеңіз, сіздің ұлыңыз менің қызыма қызметші болад дедім. Нан ала кел, мусорды ала кет деп, соныменен, қыз сыздың балаңызды кәдімгідей өзінің қол баласына айналдырып алад дедім. Ыы, соныменен, ыы, төрт жыл бірге тұрды. Сосын төрт жылдан кейін бөлек шығарды. Сөйтіп маған айтад, сіз үш жыл деп едіңіз, біз төрт жыл бірге тұрдық деп, сонда мен күлем, одан зиян шеккен ешкім жоқ қой деп. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Сондай-ақ, іі, әркім, іі, ұлы өсіп келе жатқан келіндер, ене болуға тәр…, өздерін бейімдеу керек. Мм, ене болу деген де өнер, енелік мектеп ол, аа, енелердің тәрбиесін көрген келін, ол да ертең, ол да сол өзінің орнына келеді ғой, әр ене өзінің орнына келіндерін отырғыза білу керек. Тәрбиелей білу керек, сонда ғана біздің қазақтың жаңағы мынау отбасы құндылығы, бала тәрбиесі. Көбінде енді бөлек шығарып жібергенде ұтылатыр тұстарымыз, немерелер бөлек өседі ғой, ата-әжеден. Егер дедім, мен сіз келінді бөлек шығарып жіберсеңіз, оның үйіне рұқсат сұрап барасыз. Бүгін сендерге барсам бола ма? |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Немеремнің бетінен сүйсем бола ма? Дейсыз. Келіннің көңілі түсіп тұрса иә дид, болмаса, жоқ біз үйде емеспіз дей салад. Үйде отырса да үйде емеспіз дей салад, сізді келтірмес үшін. Сонда немере де сізден жат болад, ал ата-әже немереге өзінің тәрбиесін беру керек, балдар күнімен жұмыста жүред. Біз өзіміз же жас болдық қой, балдарымыздың қалай өскенін білмейміз. Әйтеуір өсіп кетті, а кәзір немерелерге барынша махаббатымызды, мейірімізді бергіміз келед. Алланы танытқымыз келед, айналайын деп бауырымызға басып, еркелеткіміз келед. Балдар мейірімге мұқтаж, өйткені оның әке-шешесі бере алмайд, әке-шешенің өзі де бала ғой былай айтқанда. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Әке-шешесі тірі тұрған кезде бала әлі балалықтан арылмай, өз баласына деген соншалықты, сондықтан да жаңағы, өз балаңнан немере тәтті деп жататыны сондықтан. Бұ жерде ұтпаймыз бөлек шығарып жібергенде, ұтыламыз, ұтылатын жеріміз өте көп. Немере жат бауыр боп өсет, немере, ааа, Алланы танымай өсет, ата-әже немереге Фатиха сүресін оқытса, ата-әжелер тәж киіп отырат дейді ғой. Сонда мен құдайға шүкір, немерелеріме Фатиханы жаттатқыздым, немерелеріме мектепке алып бара жатқанда жүз мәрте салауат айтуды үйреттім. Дұға жасап, құдайдан тілеуді үйреттім. А ол олардың есінде өмір бойы қалат, алғашқы сондай бір сәттерде ата- әже балдарға қатты көңіл бөліп, дұрыс бір жүйеге түсіп кеткенше, қолдау көрсеткен дұрыс деп ойлаймын. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Балабақшаға, әйтпесе жаңағыдай нәнкіге тәрбиелеткенде, ол бала, дәл өзінің бауырының, әжесінің, атасының бергеніндей жылуды, мейірімді ала алмайды. Ол жат қой бәрібір, жаттың аты жат, ол ақшаға өзінің қызметін ғана атқарат, жауратпай, құлатпай, сағатына қарап берет болды. Айта берсе шегі жоқ дүние ғой, кейде осы жетістігімізден гөрі жетіспеушілігіміз өте көп болғандықтан, көңілің қалып жатат, мына қазақта кісілік деген ірілік, намыс деген дүниелер бар ғой, басқа ұлтта жоқ дүниелер ғой біздегі бар сондай, қазақтың бір қасиеті бар да, сол қасиеттен айырылып қалмасақ болды деп ойлаймын. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Мына жасық ұлдарды біз тәрбиеледік, ынжық ұлдарды тәрбиеледік, ол біздің кінәміз, өзіміздің жасағанымызды өзіміз түзеп кетейік дейм дә мен, біздің қатарымыз, біздің поколение, осы бір аумалы-төкпелі заманға тура келдік, ыыы ер-азаматтардан бұрын белсеніп алға шығып, ер-азаматтардан көбірек ақша таптық, соныменен кім ақша табад, оның дауысы да қаттырек шығад, оның билігі де жүріп тұрат, соның кесірінен жаңағы ер-азаматтарымыз екінші сатыға қалып, оны көріп өскен бала да, аа шешем әкемді осындай, отыр осылай ісің болмасын деп, өз төркінімен араласатын келіндер шықты. Күйеуінің төркін туыстарын былай сыдырып тастайды. Соны көрген бала да ертең келіншек алған кезде тура солай,әке-шешем сөйтіп ед, солай болуға тиіс екен деп қабылдайды ғой. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Сонда қазіргі жағдайда мен айтам, көршісі есікті тоқылдатып мың теңге берш десе, қалтасынан суырып мә деп, ұстата салатын жігіттер жоқ, жалтаңдап әйеліне қарайт. Мұның өзі не сонда біздің жаңағы жігіттердің рухының төмендеп бара жатқаны. Және бізде мынау бір тектілік деген қасиеттің де ош жерден жоғалатыны, ош жерден үзілетін кезеңі басталып кетед. Өйткені жаңағы қазақ оны әдемілеп, қатын басқарған көш қараң қалад дейд. Бұ жерде жаңағы, әйел билік жүргізіп тұрғаннан кейін, әйелдің билік жүргізетін кезеңі келеді ол, ооу немере, шөберелі болып, төрге шығып, басына ақ жаулық салып, анау елу-алпыстан кейін, жетпістен кейін жаңағыдай, өзі балалыққа емес даналыққа жеткен кезде, осы әулеттің билігін қолына ала алатын, би болатын кезең жетеді. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Бірақ бүгін келген келін, келе сап би болсам деп, енені тыңдамай, күйеуді билеп алып кетсе, ол өзіне жасаған қастандық, өзіне жасаған қасірет, өзінің балдары да тура соны ертең алдына келтіреді. Соны келіндер жақсы түсіну керек. Өзі, бақытты болғысы келсе, өзі балдарынан құрмет көргісі келсе, ол бірінші кезекте өзінің күйеуін силай білу керек. Күйеуін силап отырғанда бала да ертең, әке-шешесін силайтын болат, әке-шешесінің туыстарымен араласатын болат. Мен осы жастарға көбірек айтам, күніне бір мәрте аналарыңа звандаңдарш, сообщение жазып жібер болмаса, анашым жағдайың қалай, дауысыңды естиін дедім, дәріңді ішіп жүрсің бә, бірнәрсе қажет па, сізді сағындым, мен сізді жақсы көрем десең, анаңның жасы ұзааақ болад, әке-шешеңнің жасы ұзақ болад, бақытты болад дейім да. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Балдардан ата-анаға да мейірім керек, өзі, адам өзі үш нәрсеге, үш түрлі нәрсеге, үш түрлі махаббатқа мұқтаж болад екен да. Бала дүниеге шыр етіп келгенде, ата- ананың мейіріміне мұқтаж, ол шырылдап жылайд, қашан ата-ана қолына алып, бауырына басып, сөйткенде ғана жұбанады ғой, онсыз ол бала өздігінен жұбанбайды. Ол ананың, әке-шешенің мейіріміне, аялы алақанына мұқтаж, ақ сүтіне мұқтаж. Ал өсіп алғаннан кейін, қартайғанда тура сондай дүние келсе, ата-анада баланың мейіріміне мұқтаж болад екен, баланың махаббатына бөленгісі келед екен. Сонда баланың махаббаты ол, алтынмен аптап, күміспен қаптап қою емес, анашым жағдайың қалай, дауысыңды естиін деген бір ауыз жылы сөзі, мен сені жақсы көрем, сағындым, дауысыңды естігім келді десе, соған ана марқаяд, сол ғана. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Ал енді үшінші ең үлкен махаббат ол елдің, халықтың махаббатына бөлену. Ол енді жүздің жүйрігі, мыңның тұлпарының қолынан ғана келед. Ол үшін шын жүрегіменен, осы бір жерден есеппен емес, осы жерден не пайда көрем деп емес, шын жүрегімен халыққа болсыншы, пайдам халыққа тисінші, бойымдағы барымды, білімімді осы халқыма берейін, еліме берейін, халқыма қызмет етейін дегенде, халық өзі махаббатқа бөлейді екен. Халық сені іздейді екен, сенбі, жексенбі апай сізбен шәй ішейікші деп, сізден сұрайыншы деп едім, сізбен ақылдасайыншы дейін деп едім деп халық өзі іздеп сені керек етеді екен. Бұл халықтың махаббатына бөлену дегенде үлкен мәртебе. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Сондықтан әркім, әр ата-ана, әр ана дүниеге әкелген перзентінен бақыт көргісі келеді ғой, а оны көру үшін өзі қызмет ете білу керек. Ата-енеге қызмет ете білу керек, үлкенге құрмет ете білу керек, күйеуінің туыстарына қарау керек, соның бәрінен өткенде ғана, бала сол көргенін жасайт. Сен мені құрметте, мен сенің анаңмын, маған қарап сөйлеме дегеннен бала сөйлемей қалмайд, бала сөйлейді. Кезінде Мөңке бидің айтқаны бар екен ғой. Үш нәрсенің дұрыс атын дұрыс қоймаған екен деп, сонда жаңағы ұлдың атын Қайырған деп қою керек, ертелі кеш бетіңді бір қайырад депті, келіннің атын Айырған деп қою керек, ертелі кеш ағайын туыстан бір айырад ал аттың атын Ер қанаты деп қою керек, ат деген ер қанаты, ол тұлпар депті ғой. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Сондай-ақ Алла тағала біздің ұлдарымызды саналы етсін, бетімізді қайыртпасын, қайырған болмай-ақ қойсын, келіндеріміз айырған болмай-ақ қойсын, бастарынан өткесін айтып кеткен дүниелері ғой барлығы. Бір ойдан шығарған дүние емес, қазақ өзі дана халық, қазақ өзі көсем де, шешен де халық, сөзде қалмаған қазақтан. Сондай халықтың бірі бүгінгі қазақ халқы, сол баяғы қазақ сол қазақ, сондықтан осы байырғы қазақшылығымыздан айырылып қалмай мына, жаңа қазақ болдық деп, жаһандану, кәзір жаһандануға жұтылып кетпей, өзімізді сақтай білсек, сол біздің үлкен жеңісіміз деп ойлаймын. Әрине енді біз көбінде қыз келіншектер ренжіп жатат, неғып осы бәрін әйелге артып қоясыздар деп,үйткені әйел ғой үйдің ауа райын жасайтын әйел. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Әйел күліп тұрса үйдің іші жап жарық боп тұрат, ал әйел жаңағыдай қатулы болса, ол міндетті түрде жаңағы ол үйге ыыы, сондықтан әрбір әйел өзінің бойындағы кемшіліктерін түзей білу керек, бойындағы ашу-ызаны жеңе білу керек, ішіндегі өкпе-ренішті шая білу керек, сонда ғана ол даналыққа, кемеңгерлікке жетед.Ал ішіңде ашу тұрса, жүрегің тола ыза болса, ол оның тіліне міндетті түрде улы сөздер шығад, содан кейін барып күйеуден таяқ жейтін әйелдер содан шығады. Еркек байғұс аңқалдау ғой, ол ер бала деген ер азамат түздің адамы, сырттан шаршап келген кезде хош келіпсіз деп күліп қарсы алса, үйде тамақтың исі шығып, үйдің іші жарқырап тұрса, ол еркек өздігінен өзі келіп әйелге соқтықпайды ғой. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Бар шығар, мүмкін бірлі жарым ішіп келіп , бірлі жарым жаңағыдай жаман тәрбие алған, жақсылықты да көре білмейтін, ел болғаннан кейін бес саусақ бірдей емес, бірақ барлығын бірдей елу процент жаман, елу процент жақсы деп айтуға келмейд. Жақсылық қашанда басым. Жақсы азаматтар өте көп. Қазақтың қазіргі мына өсіп келе жатқан жастары, өздеріңіздей жастарды көріп қалай сүйінбейсің, озық туған жастарды көріп отырмын кешелі бері, небір мықты азаматтарды көріп отырып, сонда осы азаматтар, міні ертең өскен сайын бұлар даналыққа бейім, бейімделед, дана болад. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Ал енді біздің кейбір қарияларымыз мынау елу, алпыстан кейін, іі, жетпістен кейін даналыққа емес, балалыққа қарай кетіп, жасына жетпей алжып, жасына жетпей шал болып, жасына жетпей жаңағы, жасы жетіп тұрса да дұрыс қариялық жасай алмай отқандарға қарағанда, оған да қарның ашад. Бірақ, шүкір дейміз, әрдайым біз үмітті еш уақытта жоғалтпаймыз, сенімді жоғалтпаймыз, жақсы болатына сенеміз біздің, осы күнге дейін, осы бір сәттерге дейін, осы бір күндерге дейін біздің осындай қазақтың қаймағы бұзылмай, тектілігінен ажырамай, рухани элитаның ізі үзілмей келгеніне мен сенімдімін, ол ары қарай да кәзір одан сайын кәзір дамид. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Біздің жастарымыз өздерін өзі тәрбиелеп атыр, қыз келіншектеріміз қандай білімді. Кәз өздерін дамытып атқан, өздерін жеңе, жеңе біліп жатқан қыздарымыз қаншама. Кешелі бері осы Шымкентке келе бері төрт-бес кездесу өткіздік, со жерде қыздардың барлығы жанып тұр. Біз өзіміздің бойымыздағы, ыы, жүрегіміздегі ашу-ызаны жеңіп, біз жан-жағымызға шуағымызды шашамыз, біз дүниені де табамыз, мейірімді де береміз, біз сіздермен біргеміз, сіздердің “Ұлт анасы” жобаларыңызды қолдаймыз. Біз де халыққа қызмет етуге даярмыз деп тұрған жастарды көріп отырмыз. Құдайға шүкір, осы жастар қалай да жарып шығад, мен жастарға сенемін деп алғашқы аға, буын бекер айтқан жоқ, біз де жастарға сенеміз. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Енді бұ жерде тек қана күйеуін ған төмендету емес, бұ жерде жалпы біреуді көтеру арқылы өзін көтерілетін адамдарды түсіну керек та, әйелдерді де түсіну керек та. Ол мен жақсымын деп айқайлағанменен, сен ешкім жақсы екенсің деп жүгіріп, сен жақсы екенсің демейді. Өзгенің жақсылығына қуанып отырып, өзгенің тілеуін тілей отырып, өзгені көтере отырып, сен көтерілетініңді түсінуің керек. Сен көтерілгің келсе, сен сондай біо жоғарғы деңгейге жеткің келсе, міндетті түрде өзінің ішіңдегі егоңды жиюың керек. Онсыз сен көтеріле алмайсың, ал жаңағы күйеуіңді төмендетсең, күйеуіңе сен асығыр қайда баратсың? Еркек нұрдан жаралды, әйел оның қисық қабырғасынан жаралды ғой, нұрдан жаралаған ол, оның тапқан табысы берекелі. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Егер он еркек он теңге тапса, оның біреуі ғана босағада қалып, тоғызы төрге өтед дид та. Еркектің табысында береке бар дид, ал әйел он теңге тапса, тоғызы босағада қалып, біреуі ғана төрге озады екен. Сондықтан, мынау Алла тағала әйелі мен еркекті жұп қып жаратты, еркекті оған қорған етіп жаратты. Сондықтан, оның мәртебесін түсірмей, ер-азамат деп құрметтеп, ол өзің үшін құрметте. Өзің құрметке бөленесің, сол арқылы сені ел құрметтейд, ағайын, туыс құрметтейд. Баяғыда біздің жеңгелеріміз болды, өзі денелі бір жеңгеміз болды, шынашақтай бір ағамыз болды. Сонда үйге қашып келетін ағаларың ұрды деп. Ойбай-ау шынашақтай ағамыз қайтып ұрды десек, ол еркек емес па диді ғой, ол еркек, оған мен қалай қарсы тұрам. Ағаларың еркек қой ол деп. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Сонда жаңа ағаны айтты деп айтад, аузын толтырып ағаң айтты деп, бірақ біз білеміз оның ағамыз оны айта алмайд та, жеңгеміздің өзі ойы да. Бірақ, оны ағаң айтты деп жеткізеді ғой. Одан кейін сен оны орындайсың, соны құрметтей, өйткені ағаң айтты деп тұр ғой. Сонда енд, сондай ағаң айтты, біздің үйдегі ағаң сүйтеді деп отса қандай жарасымды келіндерге, да? Сол дәстүрді сақтау керек, қыз-келіншектеріміз. Ер-азаматтарын құрметтеу керек, сол құрмет арқылы өзі де ертең жаңағы, ыы, жүрегін жарып шыққан, ішінен жарып шыққан шұбар жылан дейді ғой, іштен жарып шыққан шұбар жыланнан рахат көргісі келсе, құрмет көргісі келсе, күйеуін құрметтеу керек. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Ең жаман, ең қиын нәрсе баладан қойшыы мама, өзім білем деген сөзді есту, ананың жүрегіне сансыз инені тығып алғандай бірдей ғой. Ананың жүрегі өте нәзік, сондықтан, ананы аялау керек. Анаға, анашым, сен мықтысың, менде қандай жақсы қасиет болса, барлығы сенен, анашым. Сенің ақ сүтің арқылы дарыған десең, ана бақытты болад. Сондықтан, мынау, келіндер міндетті түрде күйеуін құрметтей отырып, өзі құрметке бөленед, ертең балдарынан рахат көред, балдарынан қызық көред және құрметті ана болып, сондай дәрежесі өсіп, сол елге, соо дәулетке билік жүргізетін дәрежеге жетед. Сондықтан, келіндер күйеуге тигеннен кейін ана абысындар деген шат бар, төркінім деген шат бар, толыр атқан неше түрлі чаттар бар ғой. Со абысындарға абысындар, бір сәлем деп сәлем салыр қойса, көп жаса диді. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Барып сәлем салудың да керегі жоқ кәзір. Со шаттарға тауысқандарға менің алтын бауырларым, қалайсыңдар? Мен мендерді жақсы көрем десе, бауырлары да мәз болад. Жақсы сөз айту арқылы, жұртты қуанту, өзің қуану, қандай жақсы? Оңды шашпа, нұрыңды шашсай, жаным-ау, маңайыңа. Жақсылықты көргің келсе, жақсылықты көр. Ал жамандықты көрдің ба, онда сенің бойыңда сондай жамандық бар деген сөз. Сенің күнде бір жамандықты көріп, айта берсең, айта берсең сенің бойыңдағы каждый клеткаңда жамандықтар көбейіп-көбейіп, бір күні бойыңды жын билеп, шашың дода-дода, көзің аларған, кәдімгі көкбет қатынға айналып кеткенін өзі де білмей қалад. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Сондықтан, құдай сақтасын сондайлардан, Алла ондайларға қидаят берсін, барлығымыз қоғамды түзегіміз келсе, әуелі өзіміз түзеп, бір адам өзін түзесе, маңайын түзесе, бір адам он адамды, он адам жүз адамды түзеп, қоғам жақсы жағына қарай бет алад, мемлекет дамид, ыы, жігіттеріміз бай болад. Менің арыстаным, менің қыраным, менің төрем деп отса, ол азамат жауды да, тауды да қопарып қайтады ғой. Сондықтан, мынау қыз-келіншектер азаматтарын аялап, алақандарына салып, оның кемшілігін емес, оның артықшылығын көре білу керек. Бір келіншектің, менің бақытсыз болғаным, менің күйеуге де сүйіп тиген едім дид та, енем мен атам күйеуге тиген күннен бастап, менің күйеуімнің кемшілігін айта бастад диді ғой. Бала күннен бергі кемшілігін айта бастад дид. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Бірте-бірте, мен күйеуімнің кемшілігін көріп, күйеуімді жек көріп кеттім. Ақыры, мее ажырасып кеттім деді. Көрдіңіз ба? Бұндай да кемшіліктер өтеді екен. Өз баласының кемшілігін теріп айту деген, ата-анаға бұл қандай деп, ол қандай ата-ана дегің келед та. Бірақ, ол да бар дүние екен да өмірде. Енді біз көп нәрсені естиміз, көп нәрсе бізге айтып жатад, жазып жатад. Апа, менің басымда осындай тағдыр болып жатыр деп жатад, кәзіргі мына бір, ыы неше түрлі наша жастардың көбеюі, сол арқылы отбасылардың бұзылуы. Бұның бәрі қоғамның дерті, оған да кімді кінәләріңді білмейсің. Оған да үлесімізді қосайық, оларды да ішінен қайтатыны болса, қайтырып әкеп, түзулеп, қайтып қоғамға қосу үшін, сіздер де азаматтар тірлік жасауларыңыз керек. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Ол азаматтарды барынша орталарыңызға тартып, семьясына қайта қосуға тырыссаңыздар, бұл да кәзіргі қоғамда болып жатқан қасірет. Мектеп жасындағы балдардың да неше түрлі жағдайдың орталарында болып жатуы, барлық жерге де, іі, азаматтар атсалысуы керек. Аналар да атсалысуы керек, кәзір ата-аналармен де жұмыс жасауы керек, мұғалімнің кемшілігін көріп, балама сүйтіп айтыпты деп, мұғалімнің үстінен заявление жазып атқан ата-аналар бар. Одан көргі балаңды түзе, мұғалімді түзегеннен көрі. Мұғалімді де түзеу керек шығар,бірақ оны өйтіп сотқа беру қажет па? Қаншалықты. Алла енді әйтеуір барлық нәрсенің жолы бар, шешімі бар, шешімі жоқ нәрсе жоқ. Алланың бір есігі жабық болса, тоқсан тоғыз есік ашық қой. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Сол есікті қаға білуіміз керек, есікті аша білеуіміз керек. Мәған қатысты емес деп, немқұрайлықты танытпай, қоғамда болып атқан жалпы келеңсіздердің барлығына барлығымыз ел болып атсалысуымыз керек, қоғамда әй дейтін әже, қой дейтін қожа болу керек. Көрдің ба со жерде, жасың үлкен кісісің, айтып кет. Балам, мынауың дұрыс емес екен деп. Өткенде бір “Халал” деген ресторанға кірдік Алматыда. Бүкіл үстелдің үстіне аузы ашық қантты, жаңағы төртбұрышты қанттарды аузы ашық қойып қойыпты. Ыы, шақырып ап айттым, мына қанттың бәрі түннен ашық тұр ма осылай? Әлде кәзір ғана ашып қойдыңдар ма? Білмейм дейді официант, мен жаңа келдім дид. Ана нені шақыр, айт, мынаны тез арада бетін жапсын, болмаса кәзір бар ғой ана, беті жабық, төңкеріп құятын қанттың ыдыстары. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Сондай салсын, бұлай болмайд, мынаны ашық тұрған нәрсе, қант деген ылғал тартад, қант деген басқаны да тартад деп, сондай кемшіліктерді, бұл бір майда-шүйде болғанменен, айтатын жерде айтпасаң, сөз атасы өлед дид. Айтатын жерде үндемей қалу, ол да қылмыспен тең. Сондықтан, жасы ұлғайған аналар, кез келген жерде балам, мынауың дұрыс емес деп, айта кету керек. Апа кешіріңіз дид, мен жүрген жерімде ренжіп қала ма, маған қажеті не деп айтпайм, көрген нәрсемді түзеп кетуге тырысамын. Барлығымыз, қоғамымыз түзелсін десек, мемлекетке жаның ашыса, бұл ел біздікі. Бізден басқа біреуге бұ жерді түземейд та, күземейд та. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Сондықтан, осы еліміз, ыы, қазақ елі сонда бір, керемет күйінде сақтап, дамысын еліміз, тәуелсіздігіміз мәңгілік болсын десек, барлығымыз да елге, ұлтқа қызмет етуіміз керек. Іі, неше түрлі психиологтар шықты ғой, Европаның, шетелдің жаңағы дәстүрін бізге әкеліп жатыр да. Олар жаңағы, ііі, еркек әйелін құрметтеу керек, жаңағы әйелдің өзінің жеке шегарасы болу керек, ыы, әйел өзін-өзі құрметтемесе, өзгелер оны құрметтемейд деген бір қағидаларды алға шығарып, әйелдер мен қор болып жүр екем, мен өстіп жүр екем деген бір ойлар келіп қалды, жалпы. Соның ықпалы болса керек димда, жаңағы Елдос туралы жаңағы әйелі неге артта? Шешесі неге алда? Деген. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Соны жазып отқан адам өзі ана ме екен? Или өзі бала ме екен? Мен түсінбедім, қандай ойда әйелі артта қалып қойды деп. Ол артта қалған әйел күндердің күні да алдыға шығады ғой, анасы өмір бойы ол баламен бірге өмір сүрмейді ғой, анасының уақыты бітіп жатыр ғой ол. Ерте, әйтөу Алла балдарымызға ғұмыр берсін, балдарымыздың алдын да алсын дейміз ғой. Со кезде ол әйелге билік тиіп, бағанада айтып өттім ғой, төрге шығатын уақытысы келед ол әйелдің. Ене өмір бойы отырып, өмір бойы бірге жасаспайды ғой. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Со кезде шіркін-ай деп, әттең-ай деп бармағын тістеп қалмау керек. Тірісінде құрмет көрсетпесең, өлгеннен кейін оның жылап, өлгеннен кейін оның басына сарай тұрғызғанына не пайда? Сондықтан, тірі кезінде, іі өткенде бір жерден оқыдым жаңағы, үш баласын шақырып ап айтыпты, үш баласында жағдайы дұрыс екен. Мен бір жақсы көйлек кигім келіп тұр деп айтад ана, жақсы дид, үлкен баласы айтад. Мен сізге сондай бір үлкен, кереметтей дизайнерді шақырып, соның қымбат матадан, шетелден көйлек тіккізіп берем деп, заказ берем дид. Болды анашым дид, сіз сондай көйлек киесіз дид. Екінші баласы айтад, жақсы мен осы Қазақстанда жақсы пәленше деген дизайнер бар, со жерде итальянский мата сатад, содан тіккізіп берем дид, аа деп кетед. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Үшінші баласы кеп, жүріңіз анашым, базарға барып, сізге әдемі көйлек ап берейін деп, базарға апарып, таңдап тұрып шешесіне көйлек әперіп, кигізіп, қыдыртып, үйіне алып келед. А шешесі таңертең оянбай қалд дид та, қандай өкініш ия? Сонда, бүгін жасамаған нәрсені, ертеңге бар ма? Жоқ па? Түннен азанға тұрамыз ба? Тұрмаймыз ба? Сондықтан, ананы құрметтемегенше, ешкім құрмет көре алмайды. Оны бәрі айтылған, бәрі жазылған, жәннат ананың аяғының астында деп. Мен, аа, анам өмірден ерте озған. Жиырма тоғыз жасында анам өмірден өтіп кетті, мен бар жоғы сегіз жаста болдым анам қайтқанда. Мен анама қызмет етуді көре алмадым, білмедім. Осы жақында, он күн бойы менің қасымда бір кәрі кісімен санаторийда жаттым. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Жаңағы апам таңертең сағат төртте намазға тұрады, азан айтад телефон, азан айтып жатады. Азан айтылып атқан кезде тәәтті ұйқы келед та, азанның әлдиімен ұйқы қысыып, тұра алмай жатқан кезде, әже жаңағы әже тұрад та, Қарлығаш дид. Болды апа тұрам дим да, атып тұрып, апамның құманын, ыстық суын дайындап берем. Өйткені кранның өзінен оңайлықпен ыстық су келе қалмайды ғой таңғы төртте. Содан кейін, апам дәрет алғанын күтііп тұрам, бір кезде, апам аяғын жуатын кезде есікті жәй аша қояд. Қайтадан кірем да, жүгіріп құманды толтырып, апамды столға отырғызып, жаңағы … қойып, апамның аяғын дәретін алғызам. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Сонда, шіркін-ай, анам тірі болғанда мен үйстіп анама қызмет етер едім, анама ете алмаған қызметімді осы апама етейінші деп, он күн мен үшін бір күндей өте шықты. Сонда мен еш қиындық көрмедім, мен сонда жаңағы анау неше түрлі роликтер көрсетіп жатады ғой, анасының аяғын жуған, басқаны. Со кезде, сол шынайы ме екен? Деген ой келетін ед та. Ол шынайы болады екен, адам шынайы жуады екен, шынайы құрмет көрсетеді екенсің, о жерде сен шаршамайд та екенсің, одан ләззат алады екенсің. Ананың аяғын жуу деген үлкееен бір, ерекше мәртебе, ерекше ләззат екен. Аналарыңыздың аяғын тырнағын алып беріп, күнде дәрет алғызбасаңыздар да, …аяғын ыстық суға жуып, салып. Жуып беріп, ыстық суға саласыз ба, анашым? |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Аяғыңызға ыстық су әкеп берейін деп, тазик толтырып, ыстық су әкеп, аяғын салып, орап қойып. Кейде біз ерінеміз, шамамыз келеді, өзіміз де әкеп салып қоюға да, бірақ ерінесің. Ал бала істесе, о жерде бала, сауап алад, рахмет алад, баланың өзінің ісі жүруіне, жолы болуына, өзінің келешегі үшін, өзі үшін керек. Ол ана үшін керек емес, ана салар, салмас, ауырар, ауырмас. Әйтеу бір күн өтеді ғой, ананың. Сондықтан балдар, өздерің үшін жасаңдар. О жерден сіз ешқандай жамандық көрмейсіз, одан сіздің, іі мәртебеңіз түсіп қалмайд. Мәртебеңіз қайта Алланың алдында артпаса, түспейді екен. Мен өзім өмірімде, міні, өмірімде мен күйеуім де ерте қайтып боп кетті, күйеуім де аяғын жуып көрмедім, балдар да өсіп кетті. Мен шын айтсам, біреуге қызмет етіп көрмептім. |
Қарлығаш Бекпатшақызы
|
▶
|
|
|
Маған қызмет етед, жиырма жыл келінмен бірге тұрам, келінім кесемді де жуып қояд, дайын шайға келем. Сонда мен қарап отсам, мен өзім біреуге қызмет етпеген адам екем. Сонда мен он күн жаңағы әжеге қызмет еткенде, одан мее ләззат алдым, рахаттандым. Шүкір дедім, қуандым, Алла маған тағы осындай мүмкүндік берсе, мен тағы да соны жасар едім деп, сондай ойға келдім. Сондықтан, адам басынан өткермегенше, біреу туралы пікір айту, біреу туралы асығыс, ііі, ой айту дұрыс емес. Адам өзі көру керек, дәмін татып көруің керек, сонда ғана сен ашшы ма, тәтті ма айта аласың. Сыртына қарап, түріне қарап баға беру дұрыс емес екен. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
1-жүргізуші: ↑кеш жарық достар→// қалайсыздар→ көңүл күй қалай↑// ↑құрметті достар →/ жібек жолы арнасында → түнгі студия жобасы →/ біз шоуымызды нестейміз↑//
көрермен: ↑бастаймыз↓///
1-жүргізуші: ↑кеттік↑// ↑ырахмет құрметтү көрөрмендер → жобамыздың серіктесі → нарықтa kcell және activ брендтері ұсынған → қазақстандық мобил'ді уоператор kcell болып табылады → қошеметтеріңіз↑// ↑ырахмет үлкен / айта кету керек → kcell бұл тек мобил'ді уоператор ғана й йемес→/ сонымен қатар → йеліміздегі йең ауқымды / бес G → жабыны уого бонус адалдық бағдарламасы бар → / алғашқы цифырлық банк → // уонлайн дүкен бар → мобил'ді супер қосымшы↓/// ↑және тағыда басқалары бар↓/// кcell ырахмет↑ |
1-жүргізуші: ↑ кешшарығ ͡ достар →// қалайсыздар→ көңүлгүй ͡ ғалай↑ ↑құрметті достар→/ жіб̊егжол'арнасында → түңгү стұудійа жоб̊асы →// бішшоуұмұздұ / не'стейміз↑///
көрермен: ↑бастаймыз↓///
1-жүргізуші: ↑кеттік↑ ырахмет құрметтү ͡ көрөрмөндер → жоб̊амыздың серіктесі → нарықты kcell және activ брендтер'ұсұңған → қазақ̊стандығ ͡ моб̊ұйл'ді уоператор kcell болұп таб̊ылады → қошеметтеріңіз↑ ↑ырахмет үлкөн / айта ͡ гетүу ͡ герек → kcell бұл тек / моб̊ұйл'ді уоператор ғана йемес →/ сонұмеңғатар → / йеліміздегі йең ауқұмдұ ͡ б̊ес g → жаб̊ыны / уого ͡ б̊онұус адалдық ͡ пағдарламасы ͡ б̊ар → // алғашқ̊ы ційфірлық ͡ баңк → уонлайн дүкөм ͡ бар → моб̊ұйл'ді сүупер ͡ ғосұмшұ↓/// ↑және тағы ͡ да ͡ б̊асқалары ͡ б̊ар↓/// ырахмет↑ |
1-жүргізуші: Кеш жарық достар, қалайсыздар көңіл күй қалай? Құрметті достар, жібек жолы арнасында түнгі студия жобасы, біз шоуымызды не істейміз?
Көрермен: Бастаймыз.
1- жүргізуші: Кеттік! Рақмет құрметті көрермендер, жобамыздың серіктесі нарықтa kcell және activ брендтері ұсынған қазақстандық мобильді оператор kcell болып табылады, қошеметтеріңіз! Рақмет үлкен, айта кету керек kcell бұл тек мобильді оператор ғана емес, сонымен қатар еліміздегі ең ауқымды 5 G жабыны, ого бонус адалдық бағдарламасы бар алғашқы цифрлық банк онлайн дүкен бар мобильді супер қосымшы. Және тағы да басқалары бар. Kcell рақмет! |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
2-жүргізуші:↑сонымен →/ күн қалай басталады → сізде↑// ↑таңертең тұрдыңыз → будил'ник↓///
1-жүргізуші:↑тұрдым бірден→ ұуатсапқа кіремін↓/// ↑дұрысқо →сіздерде қалай ыуатсапқа кіресіздерма →инстаграмға кіресіздер ма↑// ↑инстаграм ба →ыуатсаппа↑//
көрермен: ұуатсап↓///
1-жүргізуші: ↑былай шынайы болсын → шынымен бірінші инстаграмға кіріп →/ бір уойанасыңғо солай ійә→/ уодан кейін уатсапқа кіресің↓///
2-жүргізуші: ↑мен инстаграмға да→ кірмеймін →/ тик-токқада кірмеймін →/ жаңалықтарғада кірмеймін →/ жуынатын бөлмеге кіремін↓/// ↑сосын басталады↓///
1-жүргізуші: ↑тамаша / ырахмет →дәулет →жаңағы ары қарай →/ әңгімемізді қонақпен жалғастырайық →ійә↓/// ↑ұрұқсат болса↓/// |
2-жүргізуші: ↑сонұмен → / күң ͡ ғалай басталады → // сіз ͡ де↑ таңертең тұрдұңұз → // бұудил'ник↓///
1-жүргізуші: ↑тұрдұм бірден→ ватčапқа ͡ гіремін↓/// ↑дұрұс ͡ қой →сіздерде / қалай↑/ ватčапқа ͡ гіресіздерме →ійнстаграмға ͡ гіресіздер ͡ ме↑/// ↑ійнстаграм ͡ ба →ватčап ͡ па↑//
көрермен:↑ватčап↓///
1-жүргізуші:↑былай шынайы ͡ б̊олсұн → шынымем бірінш'ійнстаграмға ͡ гіріп →/ бір уойанасың ͡ ғой / солай ійә →/ уодаңгейін ватčапқа ͡ гіресің↓///
2-жүргізуші:↑мен ійнстаграмға ͡ да→ кірмеймін →// тійк-токқа ͡ да ͡ гірмеймін →// жаңалықтарға ͡ да ͡ гірмеймін →// жұуұнатым ͡ бөлмөгө ͡ гіремін↓/// ↑сосұм ͡ басталады↓///
1-жүргізуші: ↑тамаша / ырахмет → // дәулөт жаңағы →/ арығарай → әңгімемізді / қонақпен жалғастырайық →ійә↓/// ↑ұрұқ̊сат ͡ полса↓/// |
2- жүргізуші: Сонымен, күн қалай басталады сізде? Таңертең тұрдыңыз, будильник.
1- жүргізуші: Тұрдым, бірден WhatsApp-қа кіремін. Дұрыс қой? Сіздерде қалай? WhatsApp-қа кіресіздер ме, Instagram-ға кіресіздер ме? Instagram ба, WhatsApp па?
Көрермен: WhatsApp.
1- жүргізуші: Былай шынайы болсын, шынымен, бірінші Instagram-ға кіріп, бір оянасың ғой, солай, иә? Одан кейін WhatsApp-қа кіресің.
2- жүргізуші: Мен Instagram-ға да кірмеймін, TikTok-қа да кірмеймін, жаңалықтарға да кірмеймін. Жуынатын бөлмеге кіремін. Сосын басталады.
1- жүргізуші: Тамаша! Рақмет, Дәулет! Жаңағы, ары қарай әңгімемізді қонақпен жалғастырайық, иә. Рұқсат болса. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
3-жүргізуші:↑ійә↓///
2-жүргізуші: ↑менің әңгімем↓///
3-жүргізуші: ↑көңүл күйіңүз қалай→ / сіздің↓///
1-жүргізуші: ↑жақсы / не болды бүгін саған↑//
3-жүргізуші:↑йештеңе↓///
1-жүргізуші: ↑менімен әңгімелескің келіп тұрған сияқтығо→ // сенің / жақсы↓///
3-жүргізуші: ↑ійә / бәрі →/ жақсыма↑//
2-жүргізуші: кеңізші мұнда→ деп шақырып алып↓/// ↑мұнда уотырып әңгімелесейікші↓///
1-жүргізуші: ↑дәулеттен неге →сұрамайсың↑//
3-жүргізуші:↑дәулеттің көңүл-күйү қалай↑//
2-жүргізуші: ↑менің →көңіл-күйім↓///
3-жүргізуші:↑уоныкы постоянна→ уосындайғо↓/// |
3-жүргізуші: ↑ійә↓///
2-жүргізуші: ↑менің әңгімем↓///
3-жүргізуші: ↑көңүлгүйүңүз ͡ ғалай→ / сіздің↓///
1-жүргізуші:↑жақ̊сы / не ͡ б̊олдұ ͡ б̊үгүн саған↑
3-жүргізуші: ↑йештеңе↓///
1-жүргізуші: ↑менімен әңгімелескің ͡ геліп тұрған сыйақты ͡ ғой →// сенің / жақ̊сы↓///
3-жүргізуші: ↑ійә / бәрі →жақ̊сы ͡ ма↑
2-жүргізуші: келіңішші мұнда→ деп̊ / шақырыб̊ ͡ алып↓/// ↑мұнда отұрұб̊ ͡ әңгімелесейік̊ші↓///
1-жүргізуші: ↑дәулөттөн неге →сұрамайсың↑//
3-жүргізуші: ↑дәулөттүң ͡ гөңүлгүйү ͡ ғалай↑//
2-жүргізуші: ↑менің →көңүлгүйүм↓///
3-жүргізуші: ↑уоныкі постойанна → уосұндайғой↓/// |
3- жүргізуші: Иә.
2- жүргізуші: Менің әңгімем.
3- жүргізуші: Көңіл-күйіңіз қалай сіздің?
1- жүргізуші: Жақсы, не болды бүгін саған?
3- жүргізуші: Ештеңе.
1- жүргізуші: Менімен әңгімелескің келіп тұрған сияқты ғо сенің, жақсы.
3- жүргізуші: Иә, бәрі жақсы ма?
2- жүргізуші: Келіңізші мұнда, - деп шақырып алып. Мұнда отырып әңгімелесейікші.
1- жүргізуші: Дәулеттен неге сұрамайсың?
3- жүргізуші: Дәулеттің көңіл-күйі қалай?
2- жүргізуші: Менің көңіл-күйім.
3- жүргізуші: Оныкы постоянно осындай ғо. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
2-жүргізуші: ↑үнемі бірқалыпты↓///
1-жүргізуші:↑жалпы салтанатты →біз барлығымыз жақсы көреміз↓/// ↑жалпы →түнгі студійаға келгеніңе →көп-көп ырахмет↓/// ↑сен болмағанда нестейтін йедік → біз↓///
3-жүргізуші:↑соны айтамын↓///
2-жүргізуші:↑уотыратын йедік →мына жерде↓///
1-жүргізуші: ↑құрметті көрермендер →менің байқағаным кәзір →ютубта жалпы пікір жазадығо →// коментарій сол жерде кәзір салтанат туралы коментарійлар →азайыпты↓///
3-жүргізуші: ↑уойбу көбірек жаза →беріңіздерші↓///
1-жүргізуші: ↑неге / позитив →жазсын↓///
3-жүргізуші:↑ійә / позитивке айналсын↓///
2-жүргізуші: ↑болды жазамын↓///
3-жүргізуші: ↑уолда бір / хайпқой↓/// |
2-жүргізуші:↑үнөмү ͡ б̊ірқалыпты↓///
1-жүргізуші:↑жалпы салтанатты →біз ͡ б̊арлығымыжжақ̊сы ͡ гөрөмүз↓/// ↑жалпы →түңгү ұстұудыйаға ͡ гелгеніңе →көп-көп ырахмет↓/// ↑сем ͡ болмағанда не'стейтін йедік → біз↓///
3-жүргізуші: ↑сон'айтамын ↓///
2-жүргізуші: ↑уотұратын йедік →мына жерде↓///
1-жүргізуші: ↑құрметті ͡ гөрөрмөндер →менің байқағаным ͡ ғәзір → ұутұубта жалпы пікір жазадығой →коментарій сол жерде ͡ гәзір салтанат тұуралы ͡ гоментарійлер →азайыпты↓///
3-жүргізуші: ↑уойб̊ұу / көб̊үрөг ͡ жаза ͡ беріңіздерші↓///
1-жүргізуші: ↑неге / позійтійв →жассын↓///
3-жүргізуші: ↑ійә / позійтійвк'айналсын↓///
2-жүргізуші:↑болдұ жазамын↓///
3-жүргізуші:↑уолда ͡ б̊ір хайпқой↓/// |
2- жүргізуші: Үнемі бірқалыпты.
1- жүргізуші: Жалпы, Салтанатты біз барлығымыз жақсы көреміз. Жалпы, түнгі студияға келгеніңе көп-көп рақмет. Сен болмағанда не істейтін едік біз.
3- жүргізуші: Соны айтамын.
2- жүргізуші: Отыратын едік мына жерде.
1- жүргізуші: Құрметті көрермендер, менің байқағаным кәзір TouTube-та жалпы пікір жазады ғо комментарий, сол жерде кәзір Салтанат туралы комментарийлар азайыпты.
3- жүргізуші: Ойбу, көбірек жаза беріңіздерші.
1- жүргізуші: Неге, позитив жазсын.
3- жүргізуші: Иә, позитивке айналсын.
2- жүргізуші: Болды жазамын.
3- жүргізуші: Ол да бір хайп қой. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
1-жүргізуші: ↑уолда хайп↓/// жалпы хайп демекші→ кәзір біздің келген қонағымыз→/ уо: трендте жүрген ағамызғо↓/// ↑қошеметтеріңіз түнгі студійа бағдарламасының қонағы →/ йенді айта берсе кинода / →сериалдарда уөте көп қуандық шәкіржанов мырза →/ қошеметтеріңіз↑// ↑тамаша / ырахмет →құрметті көрермендер↑/// ↑қолдауларыңызға ырахмет↑//
2-жүргізуші: ↑байқадыңызба →студійаға кіруінің уөзү →қарапайымдылыққо↓///
қонақ: ↑ырахмет→/ ырахмет↑
2-жүргізуші: ↑кәдімгідей бір туысқанымыз →/ кіргендей жай↓///
1-жүргізуші: ↑ійә / жалпы менде →солай айтып қалдым→// тез кіріп қалдыңызғо деп↓///
қонақ:↑қайтадан кірейінба →жоқ↓/// |
1-жүргізуші: ↑уолда хайп↓/// жалпы хайп демек̊ші→ / кәзір ͡ б̊іздің ͡ гелгең ͡ ғонағымыз →/ уо: трендте жүргөн ағамызғой↓/// ↑қошеметтеріңіз ↑/ түңгү ыстұудійа ͡ б̊ағдарламасының ͡ ғонағы→/ йенд'айта берсе / кійнода →/ серійалдарда йөтө көп / құуандық̊ шәкіржанов мырза →// қошеметтеріңіз↑// ↑тамаша / ырахмет →құрметті ͡ гөрөрмендер↑ / қолдауларыңызға ырахмет↑///
2-жүргізуші: ↑байқадыңыз ͡ б̊а →/ ұстұудійаға ͡ гірүуүнүң уөзү → / қарапайымдылық ͡ қой↓///
қонақ: ↑ырахмет →/ ырахмет↑///
2-жүргізуші:↑кәдімгідей бір // тұуұсқанымыз → / кіргендей жай↓///
1-жүргізуші: ↑ійә / жалпы менде → / солай айтып қалдым → // тезгіріп қалдыңызғой ͡ деп↓///
қонақ: ↑қайтадаң ͡ гірейімбе / жоқ↑/// |
1- жүргізуші: Ол да хайп. Жалпы хайп демекші кәзір біздің келген қонағымыз, ооо, трендте жүрген ағамыз ғо. Қошеметтеріңіз, түнгі студия бағдарламасының қонағы, енді айта берсе кино да, сериалдар да өте көп, Қуандық Шәкіржанов мырза, қошеметтеріңіз! Тамаша! Рақмет, құрметті көрермендер! Қолдауларыңызға рақмет!
2- жүргізуші: Байқадыңыз ба, студияға кіруінің өзі қарапайымдылық қо.
Қонақ: Рақмет, рақмет!
2- жүргізуші: Кәдімгідей бір туысқанымыз кіргендей жай.
1- жүргізуші: Иә, жалпы мен де солай айтып қалдым, тез кіріп қалдыңыз ғо, - деп.
Қонақ: Қайтадан кірейін ба, жоқ? |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
2- жүргізуші: ↑жоқ / уосы қарапайымдылыққой → сізде↓///
1-жүргізуші: ↑тамаша / қошеметтеріңіз құуандық мырзаға↓///
қонақ: ↑жақсы ырахмет↑ //
1-жүргізуші: ↑құуандық мырза→ / кеш жарық↑// ↑қайырлы түн↑
қонақ: ійә / қайырлы түн↓/// ↑дала қараңғы→/ дала қараңғы↓///
1-жүргізуші: ↑көңіл-күйүңіз қалай↑//
қонақ: ↑көңіл-күй жақсы аллаға шүкір мінекей сіздер→/ бүкіл халықтың көңілін көтеріп жатқан гезде біздікі бірге көтеріледіғой әрійне↓/// мінекей жастар→ жалындаған↓/// ↑шақырып жатқандарыңызға йелеп-йескеріп→/ көп-көп ырахмет↓/// ↑құуана келдік↓///
1-жүргізуші: ↑уөзіңіз ұуақыт бөліп келгеніңізге→/ ырахмет↓/// ↑қазір білеміз барлық йенді→ көп серыйалдарға түсіп жатсыз↓/// ↑кійнолар / көптеген сүйісүу уой жоқ↓/// ↑йенді трендте жүрсіз→ құуандық мырза↓/// ↑кампоттан алып уотырыңыз↓/// ↑кампот жақсы көреді деп йестідік↓///
қонақ: ↑ійә / ійә уөзүм жақсы көретін нәрселерім көп → уөзү↓///
3-жүргізуші: ↑мысалы деппа↓/// |
2-жүргізуші:↑жоқ / уосұ қарапайымдылыққой → сізде↓///
1-жүргізуші: ↑тамаша / қошеметтеріңіз ↑ / құуандығ ͡ мырзаға↓///
қонақ: ↑жақ̊сы ырахмет↑
1-жүргізуші: ↑құуандығ ͡ мырза→ / кеш шарық ↑// қайырлы түн↑///
қонақ: ійә / қайырлы түн↓/// ↑дала ͡ ғараңғы →/ дала ͡ ғараңғы↓///
1-жүргізуші: ↑көңүлгүйүңүз ͡ ғалай↑
қонақ: ↑көңүлгүй жақ̊сы →// аллаға шүкүр // мінекей сіздер →/ бүкүл халықтың ͡ гөңүлүң ͡ гөтөрүб̊ ͡ жатқаң ͡ гезде / б̊іздікі ͡ б̊ірге ͡ гөтөрүледіғой / әрійне↓/// ↑мінекей жастар→ жалындаған↓/// ↑шақырыб̊ ͡ жатқандарыңызға / йелеп-йескеріп →көп-көп ырахмет↓/// ↑құуана ͡ ғұуана ͡ гелдік↓///
1-жүргізуші: ↑уөзүңүз ұуақыт пөлүп / келгеніңізге→ ырахмет↓/// ↑қазір ͡ б̊ілеміз / барлық йенді → / көп̊серійалдарға түсүб̊ ͡ жатырсыз↓/// ↑кійнолар / көптеген сүйүсүу / уой жоқ↓/// ↑йенді трендте жүрсүз→ // құуандығ мырза↓/// ↑компоттан алып уотұрұңыз↓/// ↑компот ͡ шақ̊сы ͡ гөрөдү деп йестідік↓///
қонақ: ↑ійә / ійә уөзүм жақ̊сы ͡ гөрөтүн нәрселерім ͡ гөп → // уөзү↓///
3-жүргізуші: ↑мысалы / деп ͡ па↓/// |
2- жүргізуші: Жоқ, осы қарапайымдылық қой сізде.
1- жүргізуші: Тамаша! Қошеметтеріңіз, Қуандық мырзаға!
Қонақ: Жақсы рақмет!
1- жүргізуші: Қуандық мырза, кеш жарық! Қайырлы түн!
Қонақ: Иә, қайырлы түн. Дала қараңғы, дала қараңғы.
1- жүргізуші: Көңіл-күйіңіз қалай?
Қонақ: Көңіл-күй жақсы, Аллаға шүкір, мінекей, сіздер, бүкіл халықтың көңілін көтеріп жатқан кезде, біздікі бірге көтеріледі ғой, әрине. Мінекей жастар жалындаған. Шақырып жатқандарыңызға елеп-ескеріп, көп-көп рақмет. Қуана-қуана келдік.
1- жүргізуші: Өзіңіз уақыт бөліп келгеніңізге рақмет. Қазір білеміз барлық, енді көп сериалдарға түсіп жатсыз. Кинолар, көптеген сүйісу, ой жоқ. Енді трендте жүрсіз, Қуандық мырза. Кампоттан алып отырыңыз. Кампот жақсы көреді деп естідік.
Қонақ: Иә, иә, өзім жақсы көретін нәрселерім көп өзі.
3- жүргізуші: Мысалы, деп па. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
1-жүргізуші: ↑ағамыз келді →жалпы біз қонақтарға сұу беремізда қыздар жүгіріп жүр →ағамыз кампот жақсы көреді деп →кампот↓/// ↑қайдан табамыз мына ғыймаратта→ кампот↓/// ↑қыздар тауыпты →/ ұнадыма кампотымыз↑///
қонақ: ↑ұнады →/ дәмді йекен↓///
1-жүргізуші: ↑сізге дайындалдық↓///
қонақ: балғын йекен↓///
1-жүргізуші: ↑тамаша / қошеметтеріңіз↓/// ↑әңгімемізді →бастайық↓///
2- жүргізуші: ↑бірден / бірден↓///
1-жүргізуші: ↑бірден↓///
2- жүргізуші: ↑бірден / бірден / бірден бір сұрақ → қойғым келіп тұр↓/// ↑мен уөмүрімде көп кездестірмеппін→ әскерде морйак дейдіғой/ сұу↓///
қонақ: ↑ійә / мен теңізде болдым↓///
2- жүргізуші: ↑теңіз әскері↓///
қонақ: ↑мұхұйтта↓/// |
1-жүргізуші: ↑ағамыз гелді →// жалпы ͡ б̊із ͡ ғонақтарға сұу ͡ б̊ереміз ͡ де // қыздар жүгүрүб̊ ͡ жүр → ағамыз / компот ͡ шақ̊сы ͡ гөрөдү ͡ деп / кампот↓/// ↑қайдан таб̊амыз мына ғыймаратта→ // компот↓/// ↑қыздар тауұптұ →/ ұнадыма ͡ компотұмұз↑///
қонақ: ↑ұнады / дәмді йекен↓///
1-жүргізуші:↑сізге дайындалдық↓///
қонақ: ↑балғын йекен↓///
1-жүргізуші: ↑тамаша / қошеметтеріңіз↓/// ↑әңгімемізді → бастайық↓///
2-жүргізуші: ↑бірден / бірден↓///
1-жүргізуші: ↑бірден↓///
2-жүргізуші: ↑бірден / бірден / бірдем бір сұрақ → қойғұм ͡ геліп тұр↓/// ↑мен уөмүрүмде ͡ гөп ͡ кездестірмеппін→ // әскерде морійак дейдіғой / сұу↓///
қонақ: ↑ійә / мен теңізде ͡ б̊олдұм↓///
2-жүргізуші:↑теңіз әскері↓///
қонақ: ↑мұхұйтта↓/// |
1- жүргізуші: Ағамыз келді, жалпы біз қонақтарға су береміз да, қыздар жүгіріп жүр, ағамыз кампот жақсы көреді деп, кампот. Қайдан табамыз мына ғимаратта кампот? Қыздар тауыпты, ұнады ма кампотымыз?
Қонақ: Ұнады, дәмді екен.
1- жүргізуші: Сізге дайындалдық.
Қонақ: Балғын екен.
1- жүргізуші: Тамаша, қошеметтеріңіз! Әңгімемізді бастайық.
2- жүргізуші: Бірден, бірден.
1- жүргізуші: Бірден.
2- жүргізуші: Бірден, бірден, бірден бір сұрақ қойғым келіп тұр. Мен өмірімде көп кездестірмеппін, әскерде моряк дейді ғой, су.
Қонақ: Иә, мен теңізде болдым.
2- жүргізуші: Теңіз әскері.
Қонақ: Мұхитта. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
2- жүргізуші: ↑көп кездестірмеппін барғо →/ йенді // йелде көпқо↓///
1-жүргізуші: ↑бірақ жійі кездестірмейсің / ійә↑//
2- жүргізуші: ↑әсіресе уөнер адамынан →/ қалай болды неге уол сіздің таңдауыңыз →йемес шығар бірақ →// жіберген шығар↓///
қонақ: ↑жоқ уол кезде таңдау деген жоқ→/ шақырып↓/// ↑жаңағы менің бойым кішілеуғой→// сондықтан ана сүңгір қайыққа жақсы келеді да → бойларымыз кішіректердің↓/// ↑бойы кішкентайларды алады сүңгір қайыққа↓/// ↑сондықтан жаңағы↓///
1-жүргізуші: ↑мені алмайды → уол жаққа / ійә↑///
қонақ: ↑жоқ / сізді алмайды→// басыңызды ұрып аласыз↓/// ↑сізді карабл'ге →карабл'ге де алмайды↓///
1-жүргізуші: ↑карабл'ден ұшып кетемін / ійә↑///
қонақ: жоқ уоның ішіндегі йесік домалаққо↓/// ↑темір жүгіріп жүресіз ғой йеңкейіп↓///
1-жүргізуші: ↑йенді мен қайда барамын сонда↑///
қонақ: ↑сіз десантқа → барасыз↓///
1-жүргізуші: ↑спецназ / а: баратын жер бар →йекенғой↓/// ↑сонда сүңгір қайықта болдыңызба не↑/// |
2-жүргізуші:↑көп кездестірмеппім бар ͡ ғой → йенді / йелде ͡ гөп ͡ қой↓///
1-жүргізуші: ↑бірақ / жійі ͡ гездестірмейсің // ійә↑///
2-жүргізуші: ↑әсіресе уөнөр адамынан →/ қалай болдұ неге уол сіздің таңдауұңұз → йемешшығар ͡ б̊ірақ → жіб̊ерген шығар↓///
қонақ: ↑жоқ уолгезде таңдау деген жоқ →/ шақырып↓/// ↑жаңағы менің бойұм ͡ гішілеу ͡ ғой→// сондұқтан ана сүңгүр ͡ ғайыққа жақ̊сы ͡ геледі ͡ де →// бойларымыз ͡ гішіректердің↓/// ↑бойұ ͡ гішкентайлард'алады / сүңгүр ͡ ғайыққа↓/// ↑сондұқтан жаңағы↓///
1-жүргізуші: ↑мен'алмайды → // уол жаққа // ійә↓///
қонақ: ↑жоқ / сізд'алмайды / сіз басыңызд'ұрұп аласыз↓/// ↑сізді / корабл'ге →корабл'ге ͡ де / алмайды↓///
1-жүргізуші: ↑корабл'ден ұшұп кетемін / ійә↓///
қонақ: жоқ уонұң ішіндегі йесік домалақ ͡ қой↓/// ↑темір жүгүрүб̊ ͡ жүрөсүз ͡ ғой йеңкейіп↓///
1-жүргізуші: ↑йенді / меңғайда ͡ б̊арамын сонда↑///
қонақ: ↑сіз десантқа → барасыз↓///
1-жүргізуші: ↑спецназ / а: баратын жер ͡ б̊ар →йекеңғой↓/// ↑сонда сүңгүр ғайықта ͡ б̊олдұңұзб̊а ͡ не↑/// |
2- жүргізуші: Көп кездестірмеппін, бар ғой енді, елде көп қой.
1- жүргізуші: Бірақ жиі кездестірмейсің иә?
2- жүргізуші: Әсіресе өнер адамынан. Қалай болды? Неге? Ол сіздің таңдауыңыз емес шығар, бірақ жіберген шығар.
Қонақ: Жоқ, ол кезде таңдау деген жоқ, шақырып. Жаңағы менің бойым кішілеу ғой, сондықтан ана сүңгір қайыққа жақсы келеді да, бойларымыз кішіректердің. Бойы кішкентайларды алады сүңгір қайыққа. Сондықтан жаңағы.
1- жүргізуші: Мені алмайды ол жаққа, иә.
Қонақ: Жоқ, сізді алмайды, сіз басыңызды ұрып аласыз. Сізді корабльге, корабльге де алмайды.
1- жүргізуші: Корабльден ұшып кетемін, иә.
Қонақ: Жоқ оның ішіндегі есік домалақ қо. Темір жүгіріп жүресіз ғой еңкейіп.
1- жүргізуші: Енді мен қайда барамын сонда?
Қонақ: Сіз десантқа барасыз.
1- жүргізуші: Спецназ, ааа баратын жер бар екен ғой. Сонда сүңгір қайықта болдыңыз ба не? |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
қонақ: ↑атомды / сүңгір қайық дейді↓///
1-жүргізуші: ↑уолй енді уөте сійрек кездесетін →жерғо↓/// ↑қай қалада болдыңыз →// владійвасток уол↓///
қонақ: біріншіден уол кезде → / владійвасток қаласында уоқытып үйретеді // жаңағы сау болыңыз↓///
2- жүргізуші: ↑ырас йекен↓///
қонақ: ↑жаңағы / әр мамандыққа уол жерде →көпқо↓/// ↑ыракетасы бар // торпедасы бар →// басқа анау неше түрлі мамандықтар / електрійк дійді соның бәрі↓///
1-жүргізуші: ↑сізде қандай болды →// мамандық↓///
қонақ: ↑біздікі торпеда → / торпеда атамыз↓///
1-жүргізуші: ↑жоқ бұрынғы тоқсаныншы жылдардағы уөлеңді → / сізге дайындап қойғанбыз↓/// ↑девеноста дійскотека↓/// ↑тоқсаныншы жылдары торпеда боған жоқсызба↑///
қонақ: ↑сол кеңес уағындағы алтыай уоқытып үйретеді да→ // сосын солтүстік мұзды мұхыйт бар біледіғой жастар↓/// ↑сол жерде жаңағы мұхыйттың астында / сүңгір қайықта торпедійст болып →// әскерлік борышымды уөткергенмін↓/// |
қонақ: ↑атомдұ сүңгүрғайығ ͡ дейді↓///
1-жүргізуші: ↑уол йенді уөтө сійрек кездесетін → / жер ͡ ғой↓/// ↑қайғалада ͡ б̊олдұңұз →// владыйвасток уол↓///
қонақ: біріншіден уолгезде →владыйвасток қаласында уоқұтұб̊ ͡ үйрөтөді // жаңағы↓/// ↑сау ͡ б̊олұңұз↓///
2-жүргізуші: ↑ырас йекен↓///
қонақ: ↑жаңағы / әр мамандыққа уолжерде →көпқой↓/// ↑ыракетасы ͡ б̊ар // торпедасы ͡ б̊ар ͡ б̊асқ'анау нешетүрлү мамандықтар // электрійк дійді сонұң бәрі↓///
1-жүргізуші: ↑сізде қандай болдұ →мамандық↓///
қонақ: ↑біздікі торпеда → // торпед'атамыз ↓///
1-жүргізуші:↑жоқ ͡ пұрұңғұ тоқ̊саныншы жылдардағы уөлөңдү → сізге дайындап қойғамбыз↓/// ↑девеноста дыйскотека↓/// ↑тоқ̊саныншы жылдары торпеда болған жоғсыз ͡ ба↑///
қонақ: ↑сол / кеңес ұуағындағы / алтай уоқұтұб̊ ͡ үйрөтөді ͡ де →// сосұн солтүстүк / мұздұмұхұйт ͡ пар // б̊іледіғой жастар↓/// ↑сол жерде жаңағы мұхұйттұң астында сүңгүрғайықта торпедійст ͡ полұп →// әскерлік борұшұмды уөткөргөммін↓/// |
Қонақ: Атомды сүңгір қайық дейді.
1- жүргізуші: Ол енді өте сирек кездесетін жер ғой. Қай қалада болдыңыз? Владивасток, ол?
Қонақ: Біріншіден, ол кезде Владивосток қаласында оқытып үйретеді, жаңағы. Сау болыңыз!
2- жүргізуші: Рас екен.
Қонақ: Жаңағы, әр мамандыққа, ол жерде көп қой. Ракетасы бар, торпедасы бар, басқа анау неше түрлі мамандықтар, электрик диді соның бәрі.
1- жүргізуші: Сізде қандай болды мамандық?
Қонақ: Біздікі торпеда, торпеда атамыз.
1- жүргізуші: Жоқ, бұрынғы 90-жылдардағы өлеңді сізге дайындап қойғанбыз. Девеноста дискотека. 90-жылдары торпеда болған жоқсыз ба?
Қонақ: Сол кеңес уағындағы 6 ай оқытып үйретеді да, сосын Солтүстік мұзды мұхит бар, біледі ғой жастар. Сол жерде жаңағы мұхиттың астында сүңгір қайықта торпедист болып әскерлік борышымды өткергенмін. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
1-жүргізуші: ↑ійә / кәзір жійі барадығой жастар →солтүстік↓///
2-жүргізуші: ↑сол сүңгүуір қайықпен сұудың астында жүдіңізба↓///
қонақ: ↑сұудың астында / уоленді →сүңгір қайық сүңгійдіғой→ // уол йенді үстінде жүрмейдіғой↓///
2-жүргізуші: ійә↓///
1-жүргізуші: ↑солтүстік мұзды мұхыйтта→ уоның үстіде сұуық // асты мүлде мұз↓///
қонақ: ↑асты жып-жылы↓///
2-жүргізуші: ↑кіммен сөйлесіп→ уотырмыз біз↓///
1-жүргізуші: ↑кійно тұуралы әңгімелесеміз ба→ // десек↓///
қонақ: ↑көңілім босап кетті→ деппа↓/// ↑сондықтан уөте басында қорқатынбыз // бара саған кезде→ уол кезде уон сегіз жастамыз↓///
2-жүргізуші: ↑ұл баласыз↓///
қонақ: ↑ійә / уон сегіз жаста →/ уорысшада уөте нашар білдік↓/// ↑сосын ана сүңгір қайықты көрген кезде→ // қорқады адам↓/// ↑кейін үйренесіңғой →// ішіне кіргенде кәдімгі бір жанұйаның балалары сыйақты→ / жаңағы сұудың астына кетесің↓/// ↑жаңағы сұудың астындағы шекарағо →// былай айтқанда сұудың астыда / үстіде / төбеде күзетіледі↓/// |
1-жүргізуші: ↑ійә / қәзір жійі ͡ б̊арады ͡ ғой жастар →солтүстүк↓///
2-жүргізуші: ↑сол сүңгүуүр ͡ ғайықпен сұудұң астында жүдүңүз ͡ б̊е↑///
қонақ: ↑сұудұң астында / уоленді →сүңгүрғайық̊ сүңгүйдү ͡ ғой→ уол йенд'үстүндө жүрмөйдү ͡ ғой↓///
2-жүргізуші: ↑ійә↓///
1-жүргізуші: ↑солтүстүг мұздұ мұхұйтта→ уонұң үстү ͡ де сұуұқ // асты мүлде мұз↓///
қонақ: ↑асты ͡ жыб̊-жылы↓///
2-жүргізуші: ↑кіммен сөйлөсүп→ уотұрмұз ͡ б̊із↓/// ↑йең↓///
1-жүргізуші: ↑кійно тұуралы / әңгімелесеміз ͡ бе→ десек↓///
қонақ: ↑көңүлүм босап кетті→ деп ͡ пе↓/// ↑сондұқтан уөтө ͡ б̊асында / қорқатымбыз // б̊ара ͡ салғаңгезде→ // уолгезде уон сегіжжастамыз↓///
2-жүргізуші: ↑ұл баласыз↓///
қонақ: ↑ійә / уон сегіжжаста →уорұшшада уөтө нашар ͡ б̊ілдік↓/// ↑сосұн ана сүңгүрғайықты ͡ гөргөңгезде→ қорқад'адам↓/// ↑кейін үйрөнөсің ͡ ғой / ішіне ͡ гіргенде ͡ гәдімгі ͡ б̊ір жанұйаның балалары сыйақты→ жаңағы сұудұң астына ͡ гетесің↓/// ↑жаңағы сұудұң астындағы шегарағой / былай айтқанда сұудұң асты ͡ да // үстү ͡ де / төб̊ө ͡ де күзөтүлөді↓/// |
1- жүргізуші: Иә, кәзір жиі барады ғой жастар, солтүстік.
2- жүргізуші: Сол сүңгуір қайықпен судың астында жүдіңіз ба?
Қонақ: Судың астында, ол енді сүңгір қайық сүңгиді ғой, ол енді үстінде жүрмейді ғой.
2- жүргізуші: Иә.
1- жүргізуші: Солтүстік мұзды мұхитта оның үсті де суық, асты мүлде мұз.
Қонақ: Асты жып-жылы.
2- жүргізуші: Кіммен сөйлесіп отырмыз біз. Ең.
1- жүргізуші: Кино туралы әңгімелесеміз ба десек.
Қонақ: Көңілім босап кетті деп па. Сондықтан өте басында қорқатынбыз бара салған кезде, ол кезде 18 жастамыз.
2- жүргізуші: Ұл баласыз.
Қонақ: Иә, 18 жаста орысша да өте нашар білдік. Сосын ана сүңгір қайықты көрген кезде қорқады адам. Кейін үйренесің ғой, ішіне кіргенде кәдімгі бір жанұяның балалары сияқты жаңағы судың астына кетесің. Жаңағы судың астындағы шекара ғо былай айтқанда судың асты да, үсті де, төбе де бәрі күзетіледі. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
1-жүргізуші: ↑шекарағо йенді күзетілүу керек↓/// ↑астында сонда неше күн болады→// болама сондай уон сегіз күн жүрді деген↓///
қонақ: ↑сүңгүуір қайық→ йекіге бөлінеді↓/// ↑атомдық және дійзел' / солійаркамен жүретіндер / алты айға дейін жүреді↓/// ↑атомдықтар үш айдан артық жүрүуге болмайды↓/// ↑радійацыйағо йенді↓///
2- жүргізуші: ↑жалпы уосы әскерій фійл'мдерде →/ уобраз сомдап көрдіңіз бе→ //уодан кейін жалпы↓/// ↑қазір ұсыныс түссе / сағынышпен баратын сыйақтысыз→ // менің уойымша↓///
қонақ: ↑жоқ↓/// біріншіден / йенді болашақта сіздер түсіріп шақырып жатпасаңыздар↓/// ↑әскерій кійноға әлі түсе қоймадым↓/// ↑йенді полійційаның ірөлдерінде болдық→ // уосы жердегі уотандық↓/// ↑андай әскерій / танкі жүргізүу→ уондайлар болмады әлі →// вертолйот ұшырұу болашақта↓/// |
1-жүргізуші:↑шекарағой йенді күзүтүлүу ͡ герек↓/// ↑астында сонда нешегүн болады →// болама сондай уонсегіз ͡ гүн жүрдү деген↓///
қонақ: ↑сүңгуірғайық→ йекіге бөлүнеді↓/// ↑атомдық және дизел' солійаркамен жүретіндер алты айға дейін жүрөдү↓/// ↑атомдықтар үш айдан артық жүрүуге ͡ болмайды↓/// ↑радійаційа ͡ ғой йенді↓///
2-жүргізуші: ↑жалпы уосы әскерій фійл'мдерде →уобраз сомдап / көрдүңүз ͡ бе ↑// уодаңгейін жалпы↓/// ↑қазір ұсұнұс түссе / сағынышпен баратын сыйақтысыз→// менің уойымша↓///
қонақ: ↑жоқ↓/// ↑біріншіден йенді болашақта сіздер түсүрүп шақырып жатпасаңыздар↓/// ↑әскерій кійноға әлі түсө ͡ ғоймадым↓/// ↑йенді полійційаның ірөлдерінде болдық→ / уосы жердегі уотандық↓/// ↑андай әскерій танкі жүргүзүу→// уондайлар болмады әлі → // вертолійот ұшұрұу болашақта↓/// |
1- жүргізуші: Шекара ғо енді күзетілу керек. Астында сонда неше күн болады, бола ма сондай 18 күн жүрді деген.
Қонақ: Сүңгуір қайық 2-ге бөлінеді. Атомдық және дизель соляркамен жүретіндер 6 айға дейін жүреді. Атомдықтар 3 айдан артық жүруге болмайды. Радиация ғой енді.
2- жүргізуші: Жалпы осы әскери фильмдерде образ сомдап көрдіңіз бе, одан кейін жалпы. Қазір ұсыныс түссе сағынышпен баратын сияқтысыз, менің ойымша.
Қонақ: Жоқ. Біріншіден, енді болашақта сіздер түсіріп шақырып жатпасаңыздар. Әскери киноға әлі түсе қоймадым. Енді полицияның рөлдерінде болдық осы жердегі отандық. Андай әскери, танкі жүргізу, ондайлар болмады әлі, вертолёт ұшыру болашақта. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
2- жүргізуші: ↑болса / қарсы йемессіз↓///
қонақ: ↑болса йенді→ / шақырып жатса көремізғо →// уақыт көрсетеді↓///
2- жүргізуші: ↑уойланып көресіз↓///
1-жүргізуші: ↑тамаша кійно жайлы→ әңгімемізді бастап кеттік↓/// ↑құуандық мырза→ йенді барлық→ /уөзіңіз уойнаған→ // йенді кійноңыз шыныменде / хійтке айналып бара жатыр→ // уөзі күшік құда мысалыға↓/// ↑соңғы күшік құданың жалғасы→ кәзір донорда қателеспесем↓///
қонақ: ↑уол күшік құданың жалғасы→ йемес // бөлек кійно бірақ сол↓///
1-жүргізуші: ↑сол команда→/ сол продакшн↓///
қонақ: сол команда / ійә↓///
1-жүргізуші: ↑сол кійноға→ бір жарнама болсын →// көрермендерге бір айтып берсек↓/// ↑мысалыға →трейлер іретінде↓///
қонақ: ↑дұрыс↑
1-жүргізуші:↑не тұуралы уөзі↓/// |
2-жүргізуші: ↑болса / қарсы → йемессіз↓///
қонақ: ↑болс'енді→ шақырып жатса // көрөмүз ͡ ғой→ // ұуақыт көрсетеді↓///
2-жүргізуші: ↑уойланып көрөсүз↓///
1-жүргізуші: ↑тамаша / кійно жайлы→ әңгімемізді бастап кеттік↓/// ↑құуандық мырза→ // йенді барлық →/ уөзүңүз уойнаған→ йенді кійноңыз шынымен де хійтке айналып бара жатыр→ уөзі // күшүкқұда мысалға↓/// ↑соңғы күшүкқұданың жалғасы→ кәзір донор да / қателеспесем↓///
қонақ: ↑уол күшүкқұданың жалғасы→ йемес / бөлек кійно / бірақ сол↓///
1-жүргізуші: ↑сол команда →/ сол продакшн↓///
қонақ: ↑сол команда / ійә↓///
1-жүргізуші: ↑сол кійноға→ бір жарнама болсын → // көрөрмендерге бір айтып берсек↓/// ↑мысалға →трейлер іретінде↓///
қонақ: ↑дұрұс↑
1-жүргізуші: ↑не тұуралы уөзі↓/// |
2- жүргізуші: Болса, қарсы емессіз.
Қонақ: Болса енді, шақырып жатса, көреміз ғо, уақыт көрсетеді.
2- жүргізуші: Ойланып көресіз.
1- жүргізуші: Тамаша, кино жайлы әңгімемізді бастап кеттік. Қуандық мырза, енді барлық өзіңіз ойнаған, енді киноңыз шынымен де хитке айналып бара жатыр өзі, "Күшік құда" мысалға. Соңғы "Күшік құданың" жалғасы кәзір "Донор" да, қателеспесем.
Қонақ: Ол күшік құданың жалғасы емес, бөлек кино, бірақ сол.
1- жүргізуші: Сол команда, сол продакшн.
Қонақ: Сол команда, иә.
1- жүргізуші: Сол киноға бір жарнама болсын, көрермендерге бір айтып берсек. Мысалға трейлер ретінде.
Қонақ: Дұрыс!
1- жүргізуші: Не туралы өзі? |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
қонақ: ↑ырахмет жарнамаға да йенді → / рұқсат беріп жатқандарыңызға↓/// ↑уөйткені біріншіден дастан қалдыбаев→ /уөзіңіздің әріптесіңіз↓///
1-жүргізуші:↑ійә / бірге уойнадық→// доспыз↓///
қонақ: ↑достарыңыз / заман құрдассыздар↓/// ↑сол сіздердің әріптес→ уөздеріңіз заман құрдастарыңыз / кійно саласында→ // жақсы келе жатырсыздар↓/// ↑мен де сіздерді мақтап қойайын → арасында↓/// ↑көріп жүрмізғо↓/// ↑бізде көрерменбіз↓///
1-жүргізуші: ↑үйреніп жатырмыз↓///
қонақ: ↑ійә / сондықтан көріңіздер→ // уөкінбейсіздер↓/// ↑йенді уол сіздің досыңыз білесізғой→ // асықпай сценарійді уойланып тұрып жазады да→ // қайта-қайта / қайта-қайта ақтарып түгел жазып↓/// ↑қазақыйлығы уөте жақсы сондықтан күшік құданы →түсірді↓/// ↑басында мен айтқам →// йей дастан мына күшік құда дегенді / атты ауыстыратын шығармыз↓///↑баяғыдағы күшік күйеу деген →қазақта сөз бар йенді↓// күшік құда деген сөз жоқ →// йертең уосы әңгіме болады ау→ // деп йедім↓/// ↑уол йенді айтқанынан қайтпайтын жігіт↓/// ↑жоқ қалады аға→ / уосылай у осылай↓/// ↑бірақ / кійноны көргеннен кейін↓/// |
қонақ: ↑ырахмет / жарнамаға да йенді →ұрұқсат беріп жатқандарыңызға↓/// ↑уөйткені / біріншіден / дастан қалдыбаев→ // уөзіңіздің әріптесіңіз↓///
1-жүргізуші: ↑ійә / бірге уойнадық →// доспыз↓///
қонақ: ↑достарыңыз / заман құрдассыздар↓/// ↑сол сіздердің әріптес→ уөздөрүңіз замаң ͡ ғұрдастарыңыз / кійно саласында→ / жақ̊сы ͡ геле жатырсыздар↓/// ↑менде сіздерді мақтап қойайын → арасында↓/// ↑көрүб̊ ͡ жүрмүз ͡ ғой↓/// ↑бізде көрөрмөмбіз↓///
1-жүргізуші: ↑үйрөнүб̊ ͡ жатырмыз↓///
қонақ: ↑ійә / сондұқтаң ͡ гөрүңүздер→ уөкүмбөйсіздер↓/// ↑йенді уол сіздің досұңұз / б̊ілесіз ͡ ғой→ асықпай сценарій уойланып тұрұб̊ ͡ жазады ͡ да→ қайта-͡ ғайта / қайта-͡ ғайт'ақтарып түгөл жазып↓/// ↑қазақыйлығы уөтөжақ̊сы сондұқтан / күшүкқұданы →түсүрдү↓/// ↑басында мен айтқам →йей дастан мына / күшүкқұда деген атты ауұстұратын шығармыз↓///↑байағыдағы / күшүккүйөу деген →қазақта сөз ͡ б̊ар // йенді↓/// күшүкқұда деген сөжжоқ →йертең уос'әңгіме / болад'ау → деп йедім↓/// ↑уол йенді / айтқанынан қайтпайтын жігіт↓/// ↑жоқ қалады / аға → уосұлай уосұлай↓/// ↑бірақ кійнонұ ͡ гөргөннөң ͡ гейін↓/// |
Қонақ: Рақмет, жарнамаға да енді рұқсат беріп жатқандарыңызға. Өйткені, біріншіден, Дастан Қалдыбаев өзіңіздің әріптесіңіз.
1- жүргізуші: Иә, бірге ойнадық, доспыз.
Қонақ: Достарыңыз, заман құрдассыздар. Сол сіздердің әріптес, өздеріңіз заман құрдастарыңыз, кино саласында жақсы келе жатырсыздар. Мен де сіздерді мақтап қояйын арасында. Көріп жүрміз ғой. Біз де көрерменбіз.
1- жүргізуші: Үйреніп жатырмыз.
Қонақ: Иә, сондықтан көріңіздер, өкінбейсіздер. Енді ол сіздің досыңыз білесіз ғой, асықпай сценарийді ойланып тұрып жазады да, қайта-қайта, қайта-қайта ақтарып, түгел жазып, қазақилығы өте жақсы, сондықтан күшік құданы түсірді. Басында мен айтқам: - Ей, Дастан мына "Күшік құда" деген атты ауыстыратын шығармыз, баяғыдағы "күшік күйеу" деген қазақта сөз бар енді, "күшік құда" деген сөз жоқ, ертең осы әңгіме болады-ау, - деп едім. Ол енді айтқанынан қайтпайтын жігіт: - Жоқ, қалады, аға, осылай, осылай. Бірақ киноны көргеннен кейін. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
2-жүргізуші: ↑сізді шақырып тұрадығой атауына↓///
қонақ: ↑ійә / басында жарнама болған кезде күшік құда↓/// ↑күшік құдасы несі→ // қазақта жоқ атты қойыпты деп →// іреніш болғандарда болды↓///
1-жүргізуші: ↑негатійвтер болды→ ійә басында↓///
қонақ: ↑қалам ұстаған ағаларымызда кішкене/ бірақ кійноны көргеннен кейін жаңағындай әңгімеге→ уоралған жоқ кійноны көргеннен кейін↓/// ↑ійә / йенді мынау донорда неге уөйткені кішкене шынайылыққа жақын болғаннан кейін→ уөмірде / бүгінгі қоғамда болып жатқан нәрселерге→ жақын жазады↓/// ↑сондықтан донорда уосы уөмірде болып жатқан ↑/ бұл ана көшірме йемес // йенді уөзіңіз жақсы білесіз→// көшірме кійнолар көбейіп кеттіғой соңғы кезде↓/// ↑уоларда көшірме жоқ→/ жаңа туынды↓///
1-жүргізуші: ↑уөздері жазған↓/// |
2-жүргізуші: ↑сізді шақырып тұрады ͡ ғой атауұна↓///
қонақ: ↑ійә / басында жарнама ͡ б̊олғаң ͡ гезде / күшүкқұда↓/// ↑күшүкқұдасы несі→ қазақта жоғ атты ͡ ғойұптұ деп → // іреніш болғандар ͡ да ͡ б̊олдұ↓///
1-жүргізуші: ↑негатійвтер ͡ б̊олдұ→ ійә / басында↓///
қонақ: ↑қалам ұстаған ағаларымызда ͡ гішкене / бірақ кійнонұ ͡ гөргөннөң ͡ гейін // жаңағындай әңгімеге→ уоралған жоқ кійнонұ ͡ гөргөннөң ͡ гейін↓/// ↑ійә / йенді мынау донорда неге уөйткөнү кішкене шынайылыққа жақым болғаннаң ͡ гейін→ уөмүрдө / бүгүңгү қоғамда б̊олұб̊ ͡ жатқан нәрселерге → жақын жазады↓/// ↑сондұқтан донорда уосұ уөмүрдө ͡ б̊олұб̊ жатқан↓/// ↑бұл ана ͡ гөшүрме йемес // йенді уөзүңүж ͡ жақ̊сы ͡ б̊ілесіз→ көшүрмө кійнолар / көб̊өйүп ͡ кетті ͡ ғой соңғұгезде↓/// ↑уоларда ͡ гөшүрмө жоқ →/ жаңа тұуұндұ↓///
1-жүргізуші: ↑уөздөрү жазған↓/// |
2- жүргізуші: Сізді шақырып тұрады ғой атауына.
Қонақ: Иә, басында жарнама болған кезде "Күшік құда". Күшік құдасы несі? Қазақта жоқ атты қойыпты деп, реніш болғандар да болды.
1- жүргізуші: Негативтер болды, иә, басында.
Қонақ: Қалам ұстаған ағаларымызда кішкене, бірақ киноны көргеннен кейін жаңағындай әңгімеге оралған жоқ, киноны көргеннен кейін. Иә, енді мынау "Донорда" неге, өйткені кішкене шынайылыққа жақын болғаннан кейін өмірде, бүгінгі қоғамда болып жатқан нәрселерге жақын жазады. Сондықтан "Донорда" осы өмірде болып жатқан, бұл ана көшірме емес, енді өзіңіз жақсы білесіз көшірме кинолар көбейіп кетті ғой соңғы кезде. Оларда көшірме жоқ, жаңа туынды.
1- жүргізуші: Өздері жазған. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
қонақ: ↑ійә / уөздері жазған жаңағы ырысқұл інілеріңіз бар →// жәмійт әріптестеріңіз бар↓///
1-жүргізуші: ↑уой / жәмійтті көрмегелі біраз болды↓/// ↑жәмійіт көшербаев↓///
қонақ: ↑ійә / ійә сол келіп жазған→ көріңіздер // тамашалаңыздар / ұнайды↑///
1-жүргізуші: ↑тамаша↑// ↑құрметті қазақстандықтар / жалпы кійнотеатрда қазір болып жатыр↓/// ↑донар кійносына барлықтарыңызды шақырамыз↓/// ↑жалпы қазақстандық кійнолар көп түсірілсін жалпы бәсекелестікте жақсы→ // жақсы туындылар болады↓/// ↑және де сценарійістерде түзеліп келе жатыр // жалпы көш жүре түзеледі↓/// ↑бұрын жалпы бір жылда →/ бір кійно шығатын йеді↓/// ↑қазір ай сайын йекі-үш кійно шығып жатыр↓/// ↑болашақта жалпы кійнотеатрда жылына йекі жүз йелу/ йекі жүз қырық кійно уөрүс көрсетеді→ йекен↓/// ↑сол болашақта соны йекі жүзү қазақтың кійносы болсын↓/// ↑жаңағы айтып жатқан дастан қалдыбаев-уөзі продйұусер→/ сценарійст бұл кійноны ійә↓/// ↑дастан қалдыбаев таныйтын болсаңыздар →// квнда бірге уойнадық→ // бірақ йең қатты → / уөзі танымал бір → нөмірі бар↓/// ↑йекі мыңшы жылдар↓/// фристайл деген →нөмірі болған↓/// ↑сонымен уөте танымал→ / жәнеде дастан біз йенді біз→ / уон бес жылдай бірге квн уойнадық↓/// ↑шыныменде әзілге →йерекше қарайды↓/// ↑сәттілік тілейміз↓/// ↑уодан кейін тағы бір кійноға түсіпсізғо↓/// |
қонақ: ↑ійә уөздөрү жазған жаңағы ырысқұл інілеріңіз ͡ б̊ар / жәмійт әріптестеріңіз ͡ б̊ар↓///
1-жүргізуші: ↑уой жәмитті көрмегелі біраз болдұ↓/// ↑жәмійт көшербаев↓///
қонақ: ↑ійә / ійә сол келіп жазған→ көріңіздер / тамашалаңыздар / ұнайды↑
1-жүргізуші: тамаша↑ құрметті ͡ ғазақ̊стандықтар жалпы ͡ кійнотеатрда ͡ ғазір ͡ б̊олұб̊ жатыр донор ͡ кійносұна ͡ б̊арлықтарыңызды шақырамыз↓/// ↑жалпы қазақ̊стандық кійнолар ͡ гөп түсүрүлсін жалпы ͡ б̊әсекелестікте жақ̊сы→ жақ̊сы тұуұндұлар ͡ б̊олады↓/// ↑және де сценарійстерде түзөлүп кележатыр // жалпы / көш ͡ шүрө ͡ дүзөлөді↓/// ↑бұрұн жалпы ͡ б̊ір жылда →бір ͡ кійно шығатын йеді↓/// ↑қазір ай сайын йек'үш-кійно шығыб̊ ͡ жатыр↓/// ↑болашақта жалпы ͡ кійнотеатрда жылына йекіжүз йелүу / йекіжүз ͡ ғырық кійно уөрүс көрсөтөді→ йекен↓/// ↑сол болашақта сонұ йекіжүзү / қазақтың ͡ кійносұ ͡ б̊олсұн↓/// ↑жаңағ'айтып жатқан дастаң ғалдыб̊аев-уөзү продүйүусөр → /сценарійст / бұл кійнонұ ійә↓/// ↑дастаң ғалдыб̊аев / таныйтым болсаңыздар → квнда ͡ б̊ірге уойнадық→ бірақ йең ͡ ғатты →уөзү танымал бір → нөмүрү ͡ б̊ар↓/// ↑йекі мыңшы жылдар // фрійстайл деген →нөмүрү ͡ б̊олған↓/// ↑сонұмен уөтө танымал→ және де дастан / біз йенді → уомбешшылдай бірге квн уойнадық↓/// ↑шынымен де // әзілге →йерек̊ше қарайды↓/// ↑сәттілік тілейміз↓/// ↑уодаңгейін тағы ͡ б̊ір ͡ кійноға түсүп̊сүз ͡ ғой↓/// |
Қонақ: Иә, өздері жазған, жаңағы Рысқұл інілеріңіз бар, Жәмит әріптестеріңіз бар.
1- жүргізуші: Ой, Жәмитті көрмегелі біраз болды. Жәмит Көшербаев.
Қонақ: Иә, иә, сол келіп жазған, көріңіздер, тамашалаңыздар, ұнайды!
1- жүргізуші: Тамаша! Құрметті қазақстандықтар, жалпы кинотеатрда қазір болып жатыр. «Донор» киносына барлықтарыңызды шақырамыз. Жалпы қазақстандық кинолар көп түсірілсін, жалпы бәсекелестікте жақсы-жақсы туындылар болады. Және де сценаристер де түзеліп келе жатыр, жалпы көш жүре түзеледі. Бұрын жалпы 1 жылда 1 кино шығатын еді. Қазір ай сайын 2-3 кино шығып жатыр. Болашақта жалпы кинотеатрда жылына 250-240 кино өріс көрсетеді екен. Сол болашақта соны 200-і қазақтың киносы болсын. Жаңағы айтып жатқан Дастан Қалдыбаев - өзі продюсер, сценарист, бұл киноны, иә. Дастан Қалдыбаев, танитын болсаңыздар КВН-да бірге ойнадық, бірақ ең қатты өзі танымал бір нөмірі бар. 2000-жылдары Фристайл деген нөмірі болған, сонымен өте танымал және де Дастан, біз енді 15 жылдай бірге КВН ойнадық. Шынымен де, әзілге ерекше қарайды. Сәттілік тілейміз! Одан кейін тағы бір киноға түсіпсіз ғой. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
қонақ: ійә↓///
1-жүргізуші: ↑сол кійноны айтып кетсеңіз →// қателеспесем шымкент↓///
қонақ: ↑уол кійно / ійә / ійә шымкент шақарында →/ төле бій ауданында бір айдай жұуық → / йенді дайындығы бар→ // басынан айағына дейін →со бір айдың↓/// ↑мына мандарійн пійкчерс→ деген бар↓///
1-жүргізуші: ↑қазақша айтұу керек →/ мандарійнді бізде↓///
қонақ: мандарійін қазақшасы↓///
3-жүргізуші: мөндөрін →/ мөндөрін↓///
қонақ: ↑бірінші рет→ йестіп тұрмын↓///
1-жүргізуші: ↑біз↓///
қонақ: ↑менен кейін аударып→ / алсаңдаршы // бүгінше кете берсін↓///
1-жүргізуші: ↑жарайды↓///
1-жүргізуші: ↑әзілдесіп жатырмыз йенді
қонақ: ↑йенді мөндөрін дейді қазақтарда мандарійн пикчерс →// робот әйел деген кійно↓/// ↑басты рөлде →/ сол мен және жұлдыз ханым↓/// ↑жұлдызғада рыйза болдым →актійорлық шеберлігі →/ уөте керемет↓/// ↑бірінші ірет сахналас болдық↓/// |
қонақ: ↑ійә↓///
1-жүргізуші:↑сол кійнон'айтып кетčеңіз →/ қателеспесем шымкент↓///
қонақ: ↑уол кійно / ійә / ійә шымкент ш̆ахарында →/ төлө ͡ б̊ій ауданында ͡ б̊ір айдай жұуұқ →йенді дайындығы ͡ б̊ар→ басынан айағына дейін →сол ͡ б̊ір айдың↓/// ↑мына мандарин пійкчерс→ дегем бар↓///
1-жүргізуші:↑қазақ̊ш'айтұу ͡ герек →мандарійнді ͡ б̊ізде↓///
қонақ: мандарійн / қазақ̊шасы↓///
3-жүргізуші: мандарійн →/ мандарійн↓///
қонақ: ↑бірінші ірет→ йестіп тұрмұн↓///
1-жүргізуші: ↑біз↓///
қонақ↓/// ↑менең ͡ гейін аударып→ алсаңдаршы // бүгүншө кете ͡ б̊ерсін↓///
3-жүргізуші: ↑жарайды↓///
1-жүргізуші: ↑әзілдесіб̊ ͡ жатырмыз йенді↓///
қонақ: йенді мандарійн дейді ͡ ғазақтарда мандарійм пійкчерс →ұроб̊от әйел дегең ͡ гійно↓/// ↑басты үрөлдө →сол мен және жұлдұз ханым↓/// ↑жұлдұзға да ырыйза ͡ б̊олдұм →актерлық̊ шеб̊ерлігі →уөтө ͡ геремет↓/// ↑бірінші ірет čахналас ͡ полдұқ↓/// |
Қонақ: Иә.
1- жүргізуші: Сол киноны айтып кетсеңіз, қателеспесем Шымкент.
Қонақ: Ол кино, иә, иә, Шымкент шаһарында Төле би ауданында, 1 айдай жуық, енді дайындығы бар, басынан аяғына дейін со 1 айдың. Мына "Мандарин пикчерс" деген бар.
1- жүргізуші: Қазақша айту керек мандаринді бізде.
Қонақ: Мандарин қазақшасы.
3- жүргізуші: Мөндөрін, мөндөрін.
Қонақ: Бірінші рет естіп тұрмын.
1- жүргізуші: Біз.
Қонақ: Менен кейін аударып алсаңдаршы, бүгінше кете берсін.
3- жүргізуші: Жарайды.
1- жүргізуші: Әзілдесіп жатырмыз енді.
Қонақ: Енді мөндөрін дейді қазақтарда "Мандарин пикчерс" "Робот әйел" деген кино. Басты рөлде сол: мен және Жұлдыз ханым. Жұлдызға да риза болдым, актёрлық шеберлігі өте керемет. Бірінші рет сахналас болдық. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
2-жүргізуші: ↑жұлдыз әбдікаріймова↓///
қонақ: ↑ійә/ ійә сол кійноныда келесі жылы →/ алдыда келе жатқан сол↓// ақпан айындама йекен→ // йенді↓///
1-жүргізуші: ↑жыйырма үшінші жылға дайындалып жатыр→ // ійә↓///
қонақ: ↑ійә / сондықтан уол кійнода көрерменнің көңілінен шығады деп→ / сеніп айта'ламын↓///
1-жүргізуші: ↑аумійн↓///
қонақ: ↑неге↑/ бұл негізі уөзбек фійл'м↓/// ↑уөзбек ағайындардың тоқсаныншы жылдары болған темір хотұун деген йестулеріңіз болса // кійно болған↓///
2-жүргізуші: ↑қызыққой↓///
қонақ: ↑бірақ соны жаңағы / мандарійн пійкчерс ұжымы уөзбекстанмен келісіп // авторлық құқығына алып→ // біздің уөзіміздің қазақый менталійтетке аударып / жаңашалап түсірді↓/// |
2-жүргізуші: жұлдұз әб̊дікарыймова↓///
қонақ: ↑ійә / ійә сол / кійноныда ͡ гелесі жылы →алдыда ͡ геле жатқан сол↓// ақпан айында м'екен→ йенді↓///
1-жүргізуші: ↑жыйырм'үшүншү жылға дайындалыб̊ ͡ жатыр→ ійә↓///
қонақ: ↑ійә / сондұқтан уол кійно да / көрөрмөннің ͡ гөңүлүнен шығады деп → сеніб̊ ͡ айт'аламын↓///
1-жүргізуші:↑әумійн↓///
қонақ: ↑неге↑ б̊ұл негізі уөзб̊өк фил'м↓/// ↑уөзб̊өг ағайындардың тоқ̊саныншы жылдары ͡ б̊олған темір хотұун деген йестүулөрүңүз ͡ б̊олса / кійно ͡ б̊олған↓///
2-жүргізуші: ↑қызық қой↓///
қонақ: ↑бірақ̊ сонұ жаңағы мандарыйм пійкчерс ұжұмұ уөзб̊өк̊стаммең ͡ гелісіп // авторлұқ құқұғұн'алып / біздің уөзүмүздің ͡ ғазақый менталійтетк'аударып // жаңашалап түсүрдү↓/// |
2- жүргізуші: Жұлдыз Әбдікаримова.
Қонақ: Иә, иә, сол киноны да келесі жылы, алдыда келе жатқан сол ақпан айында ма екен енді.
1- жүргізуші: 23-жылға дайындалып жатыр, иә.
Қонақ: Иә, сондықтан ол кино да көрерменнің көңілінен шығады деп сеніп айта аламын.
1- жүргізуші: Аумин!
Қонақ: Неге? Бұл негізі өзбек фильм. Өзбек ағайындардың 90-жылдары болған "темір хотун" деген естулеріңіз болса, кино болған.
2- жүргізуші: Қызық қой.
Қонақ: Бірақ соны жаңағы "Мандарин пикчерс" ұжымы Өзбекстанмен келісіп, авторлық құқығына алып, біздің өзіміздің қазақи менталитетке аударып, жаңашалап түсірді. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
1-жүргізуші:↑бұл франшыйза сыйақты ійә →// сондай бір правасын алып↓///
3-жүргізуші: ↑ійә↓///
2-жүргізуші: ↑бізде бір үлгі алатын бір тұсы →/ дейікші↓/// ↑барлық кійнотеатрларында →әлемдік / галійвұудтық қандай йелдің →кійносы келсін →// уолар міндетті түрде→ / уөзбекше тілге аударады↓/// ↑уөзбек тіліне жазылады→ үлкен банергеде→ / уөзбек тілінде↓/// 1-жүргізуші: ↑афыйшасы / іиә↓/// 2-жүргізуші: ↑афыйшасы ійә / бізде йестүуімше →// мен йестіп күлгем→ // қай бір жылдары кійн-конг тұуралы→/ кійно болдығой↓///
1-жүргізуші:↑ійә↓///
2-жүргізуші: ↑сол ↑уөзбекстанда да болған→ уорысшасы қалай йеді ұмытып қалдым →// бірдеңе кійнг-конг деп тұрады↓/// ↑соны уөзбекстанда үлкен қылып афыйшаға қойып қойғанғой→ // кійнг-конгпен↓/// ↑кійнг-конг құтырыйапты деп↓/// ↑кійнг-конг құтырып жатыр→ деген неғо↓/// ↑ашұуланып жатыр↓/// |
1-жүргізуші:↑бұл франшыйза сыйақты→ ійә / сондай бір правасын алып↓///
3-жүргізуші:↑ійә↓///
2-жүргізуші: ↑біз де / б̊ір үлг'алатын тұсұ →дейік̊ші↓/// ↑б̊арлық кійнотеатрларында →әлемдік / голійвұудтұқ қандай йелдің →кійносұ ͡ гелсін →// уолар міндетті түрдө→ уөзб̊өк̊шө тілг'аударады↓/// ↑уөзб̊өк тіліне жазылады → үлкөм банерге де→ уөзб̊өк тілінде↓///
1-жүргізуші: ↑афійшасы / ійә ↓///
2-жүргізуші: ↑афійшасы / ійә / бізде йестүуүмшө →// мен йестіп күлгөм→ қай бір жылдары кійң-гоңг тұуралы → кійно ͡ б̊олдұ ͡ ғой↓///
1-жүргізуші: ↑ійә↓///
2-жүргізуші: ↑сол ↑уөзб̊өк̊станда да ͡ б̊олған→ уорұшшасы қалай йеді / ұмұтұп қалдым →// бірдеңе кійң-гоңг деп тұрады↓/// ↑сонұ уөзб̊өк̊станда / үлкөң ͡ ғылыб̊ ͡ афійшаға ͡ ғойұп қойғаң ͡ ғой→ кійңг-гоңгпен↓/// ↑кійңг-гоңг құтұрұйапты деп↓/// ↑кійңг-гоңг құтарыб̊ ͡ жатыр→ деген / не ғой↓/// ↑ашұуланыб̊ ͡ жатыр↓/// |
1- жүргізуші: Бұл франшиза сияқты иә, сондай бір правасын алып.
3- жүргізуші: Иә.
2- жүргізуші: Біз де бір үлгі алатын бір тұсы дейікші. Барлық кинотеатрларында әлемдік, голивудтық қандай елдің киносы келсін, олар міндетті түрде өзбекше тілге аударады. Өзбек тіліне жазылады, үлкен банерге де өзбек тілінде.
1- жүргізуші: Афишасы, иә.
2- жүргізуші: Афишасы, иә, бізде естуімше, мен естіп күлгем, қай бір жылдары кинг-конг туралы кино болды ғой.
1- жүргізуші: Иә.
2- жүргізуші: Сол Өзбекстандада болған орысшасы қалай еді ұмытып қалдым, бірдеңе кинг-конг деп тұрады. Соны Өзбекстанда үлкен қылып афишаға қойып қойған ғой кинг-конгпен. Кинг-конг құтырияпты деп. Кинг-конг құтырып жатыр деген, не ғой, ашуланып жатыр. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
1-жүргізуші: ↑кійнг-конг ака↓///
2-жүргізуші: ↑кійнг-конг ака↓/// ↑кійнг-конг құтырыйапты деп↓/// ↑солай жарнамамен↓/// ↑әр нәрсені уолар қазақ а: → / уөзбек тіліне аударып тастайды↓/// ↑кез-келген↓///
1-жүргізуші:↑бізде кійнотеатрларға айтайық →уонда↓/// ↑құрметті кійнотеатр ійелері біздеде→ / уосы афыйшаларды қазақ тілінде жазыңыздар↓/// ↑уөзбекстанда қатын қотын / бізде робот деп айтады ійә →/ шымкентте↓///
2-жүргізуші: ↑әйел↓///
1-жүргізуші:↑робот әйел↓/// ↑тамаша / көрермендерді кійнотеатрға шақырамыз↓/// ↑кампоттан ішпедіңізғой↓///
қонақ: ↑ішем / ішем / сіз йесімізге салған сайын ішіп уотырамыз↓///
3-жүргізуші: ↑маркетійнг тұуралы сұрайын деп йедім↓/// ↑кейбір фійльмдерде маркетійнг жағынан сіздерге режыйсйор продйұусерлер айтұуы мүмкін да↓/// ↑уосындай қазір хайп жасасақ ыйнстаграмға тійк-токқа уосындай війдео салсақ // уол продвійженыйасына жақсы болады деп↓/// ↑сіздің йенді әлеуметтік желіде тарап жүрғо →// қаншама війдеоларыңыз кійіз үйде басқа алаңдарда / соның барлығы қалай болып жатыр↓/// ↑уөздеріңіздің уойларыңызға келіп жатырма ↑/ сіздерге біреу тапсырма беріп жатырма↑/// ↑уосындай істеңдерші деп↓/// |
1-жүргізуші: ↑кійңг-гоңг ака↓///
2-жүргізуші: ↑кійңг-гоңг ака↓/// ↑кійңг-гоңг құтұрұйапты деп↓/// ↑солай жарнамамен↓/// ↑әр нәрсені уолар ғазақ →уөзб̊өк тілін'аударып тастайды↓/// ↑кезгелген↓///
1-жүргізуші: ↑бізде ͡ кійнотеатрларғ'айтайық →уонда↓/// ↑құрметті ͡ кійнотеатр ійелері ͡ б̊ізде де→ уос'афійшаларды қазақ тілінде жазыңыздар↓/// ↑уөзб̊өк̊станда ͡ ғатын / қотұн / бізде ұроб̊от деб̊ ͡ айтад'ійә →шымкентте↓///
2-жүргізуші: ↑әйел↓///
1-жүргізуші: ↑ұроб̊от әйел↓/// ↑тамаша / көрөрмөндерді ͡ кійнотеатрға шақырамыз↓/// ↑компоттан ішпедіңіз ͡ ғой↓///
қонақ: ↑ішем / ішем / сіз йесімізге салған сайын ішіп уотұрамыз↓///
3-жүргізуші: ↑маркетійңг тұуралы сұрайын деп йедім↓/// ↑кейб̊ір фійл'мдерде маркетіңг жағынан сіздерге ірежійссёр продүйүусөрлөр айтұуұ ͡ мүмкүн⁀де→ уосұндай қазір хайп жасасақ / ійнстаграмға тійк-токқа уосұндай війдео салсақ // уол продвиженійасына жақ̊сы ͡ б̊олады деп↓/// ↑сіздің йенді / әлеумөттүг ͡ желі желіде тараб̊ ͡ жүр ͡ ғой →қаншама війдеоларыңыз // кійізүйдө ͡ б̊асқ'алаңдарда сонұң барлығы ͡ ғалай ͡ болұб̊ ͡ жатыр↓/// ↑уөздөрүңіздің уойларыңызға ͡ геліб̊ ͡ жатыр ͡ ма→ сіздерге ͡ б̊іреу тап̊сырма ͡ б̊еріб̊ ͡ жатыр ͡ ма↓/// ↑уосұндай істеңдерші деп↓/// |
1- жүргізуші: Кинг-конг ака.
2- жүргізуші: Кинг-конг ака. Кинг-конг құтырияпты деп. Солай жарнамамен. Әр нәрсені олар қазақ, а өзбек тіліне аударып тастайды. Кез-келген.
1- жүргізуші: Біз де кинотеатрларға айтайық онда. Құрметті кинотеатр иелері бізде де осы афишаларды қазақ тілінде жазыңыздар. Өзбекстанда "қатын" "қотын", бізде "робот" деп айтады, иә, Шымкентте.
2- жүргізуші: Әйел.
1- жүргізуші: Робот әйел. Тамаша, көрермендерді кинотеатрға шақырамыз! Кампоттан ішпедіңіз ғой.
Қонақ: Ішем, ішем, сіз есімізге салған сайын ішіп отырамыз.
3-жүргізуші: Маркетинг туралы сұрайын деп едім. Кейбір фильмдерде маркетинг жағынан сіздерге режиссёр, продюсерлер айтуы мүмкін да. Осындай қазір хайп жасасақ Instagram-ға, TikTok-қа осындай видео салсақ, ол продвижениясына жақсы болады деп. Сіздің енді әлеуметтік желіде тарап жүр ғой, қаншама видеоларыңыз, киіз үйде, басқа алаңдарда соның барлығы қалай болып жатыр. Өздеріңіздің ойларыңызға келіп жатыр ма? Сіздерге біреу тапсырма беріп жатыр ма? Осындай істеңдерші,- деп. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
2-жүргізуші: ↑ал не деп жатыр↓///
қонақ: ↑мысалы / нұрлан мырза кійносын түсіреді сол жерден →/ жаңағы көрерменге бір жағы түсінікті →// бір жағы қызықты болұуы үшін // жаңағы кішкене-кішкене арасынан үзінді алады да→ // жаңағы жарнама жасаладығо↓///
3-жүргізуші: ↑ійә↓///
қонақ: ↑сол сыйақты уол →йенді сол продйұусер мен ірежыйссйорлар шешеді уөздері↓/// ↑уоны біздің келісімімізсіз ақ↓/// ↑біз йенді кійноға түстік келіскен жаңағы ұуақыты болды деген сыйақты →// уөтті кетті ары қарай уөздері↓/// ↑ал жаңағы жаңағы кійіз үй сыйақтылар → // уолар арасындағы біздің әзілдеріміз →// уол кійноға қатысы жоқ↓/// ↑ана тақыйалы періштедегі бәрі салып жүргеннен кейінгі →/ қызық үшін бізде көрейікші деп→ // уол әзіл арадағы уөнер адамдарының↓/// ↑уондайлар боп тұрады йенді↓/// |
2-жүргізуші: ↑ал не деб̊ ͡ жатыр↓///
қонақ: ↑мысалы нұрлан мырза ͡ кійносұн түсүрөдү сол жерден →жаңағы ͡ гөрөрмөңгө ͡ б̊іржағы түсүнүктү →біржағы қызықты ͡ б̊олұуұ ͡ үшүн жаңағы ͡ гішкене-͡ гішкене / арасынан үзүнд'алады⁀да→ жаңағы жарнама жасалады ғой↓///
3-жүргізуші: ↑ійә↓///
қонақ: ↑сол сыйақты уол →йенді сол продүйүусөр мен ірежійссерлер шешед'өздөрү↓/// ↑уонұ ͡ б̊іздің ͡ гелісіміміссіз ақ↓/// ↑біз йенді ͡ кійноға түстүк келіскен жаңағы ұуақыты ͡ б̊олдұ деген сыйақты →уөттү кетті / ары ͡ ғарай уөздөрү↓/// ↑ал жаңағы жаңағы / кійізүй сыйақтылар → уолар арасындағы ͡ б̊іздің әзілдеріміз →уол кійноға ͡ ғатысы жоқ↓/// ↑ана тақыйалы періштедегі ͡ б̊әрі салыб̊ ͡ жүргөннөң ͡ гейіңгі →қызығ ͡ үшүн / біз ͡ де ͡ гөрөйүк̊ші деп→уол әзіл арадағы уөнөр адамдарының↓/// ↑уондайлар ͡ б̊оп тұрады йенді↓/// |
1-жүргізуші: Ал не деп жатыр?
Қонақ: Мысалы, Нұрлан мырза киносын түсіреді, сол жерден жаңағы көрерменге бір жағы түсінікті, бір жағы қызықты болуы үшін, жаңағы кішкене-кішкене арасынан үзінді алады да, жаңағы жарнама жасалады ғой.
3-жүргізуші: Иә.
Қонақ: Сол сияқты, ол енді сол продюсер мен режиссёрлар шешеді өздері. Оны біздің келісімімізсіз-ақ. Біз енді киноға түстік, келіскен жаңағы уақыты болды деген сияқты, өтті кетті, ары қарай өздері. Ал жаңағы, жаңағы киіз үй сияқтылар, олар арасындағы біздің әзілдеріміз, ол киноға қатысы жоқ. Ана тақиялы періштедегі бәрі салып жүргеннен кейінгі қызық үшін біз де көрейікші деп, ол әзіл арадағы өнер адамдарының. Ондайлар боп тұрады енді. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
3-жүргізуші: ↑халық кейде түсінбей жатады // ійә→ / уондайларды↓///
қонақ: ↑түсінбейтіндер түсінбейді // ұуақыт уөте келе↓///
2-жүргізуші: ↑түсінетіндер түсінеді↓///
қонақ: ↑ійә / уақыт уөте келе түсінеді→ // йештеңе жоқ↓/// ↑қазір жастарды бізде→ түсініп жатырмызғой↓///
3-жүргізуші: ↑мен құуанып уотырғаным // шынымен сіз сонау бауыржан шоу театрынан бастап →/ уөзіміз жеке білетін мысалы // көк масквійч / жыйырма бес мың теңгема йеді→ // уодан кейінгі жаңағы анау түзетүу несіндегі ій / шықшый сөйлесейік деп→ келетін // йенді сіздің әрбір уобраздарыңызды біз жақсы білеміз↓/// ↑сіздің табыйғатыңызда ауылдың ақкөңіл әкесі →/ ауылдың ақкөңіл көкесі ағасы міндетті түрде болады↓/// ↑ал сіз сол уақыттан бері тоқтап қалмай →// қой заман уөзгердіғой→ // мен бір кәсіппен айналысайын басқа мамандыққа кетейін демей→ // әлі бізбен біргесіз тійк-токтанда ійнстаграмнанда көреміз↓/// ↑сол үшін сізге→ / біз ырахмет айтқымыз келеді↓/// ↑алдыңғ'аға / бізге үлгі болып →жүрсіз↓/// ↑йенді бір сұрақ жастармен қаншалықты санасасыз ↑/ жаңағындай хайптарға қаншалықты жійі барасыз↑// ↑тағыда бір жаңа ұсыныс → түссе // қарсы йемессізба // алдағы уақыттарда↑ |
3-жүргізуші: ↑халық кейде түсүмбөй жатады / ійә / → уондайларды↓///
қонақ: ↑түсүмбөйтіндер түсүмбөйді // ұуақыт уөтөгеле↓///
2-жүргізуші: ↑түсүнөтіндер түсүнөді↓///
қонақ: ↑ійә / ұуақыт уөтөгеле түсүнөді→ йештеңе жоқ↓/// ↑қазір жастарды ͡ б̊із ͡ де→ түсүнүб̊ ͡ жатырмыз ͡ ғой↓///
3-жүргізуші: ↑мең ͡ ғұуанып уотұрғаным // шынымен сіз сонау ͡ б̊ауұржан шоу театрынам бастап →// уөзүмүжжеке ͡ б̊ілетін / мысалы / көг москвійч / жыйырма ͡ б̊ес мың теңге ͡ ме / йеді→ уодаң гейіңгі жаңағ'анау / түзөтүу несіндегі ій шық̊шый // сөйлөсөйік⁀деп → келетін // йенді сіздің әрб̊ір уоб̊раздарыңызды ͡ б̊іжжақ̊сы ͡ б̊ілеміз↓/// ↑сіздің таб̊ійғатыңызда / ауұлдұң ақкөңүл әкесі →/ ауұлдұң ақкөңүл гөкөсі / ағасы міндетті түрдө ͡ б̊олады↓/// ↑ал сіз / сол ұуақыттам бері тоқтап қалмай / қой заман уөзгөрдү ͡ ғой→ мем бір ͡ гәсіппен айналысайын / басқа мамандыққа ͡ гетейін демей→ әлі ͡ б̊ізб̊ем біргесіз // тійк-токтан ͡ да / ійнстаграмнан ͡ да көрөмүз↓/// ↑солүшүн сізге→ біз ырахмет айтқымыз ͡ геледі↓/// ↑алдыңғ'аға / бізге / үлгү болұп →жүрсүз↓/// ↑йенді ͡ б̊ір сұрақ ↓/// ↑жастармең ͡ ғаншалықты санасасыз↑// жаңағындай хайптарға ͡ ғаншалықты жійі ͡ б̊арасыз↓/// ↑тағы⁀да ͡ б̊ір жаң'ұсұнұс →түссө // қарсы йемессіз ͡ б̊е // алдағы ұуақыттарда↑/// |
3-жүргізуші: Халық кейде түсінбей жатады, иә, ондайларды.
Қонақ: Түсінбейтіндер түсінбейді, уақыт өте келе.
2-жүргізуші: Түсінетіндер түсінеді.
Қонақ: Иә, уақыт өте келе түсінеді, ештеңе жоқ. Қазір жастарды біз де түсініп жатырмыз ғой.
3-жүргізуші: Мен қуанып отырғаным, шынымен сіз сонау Бауыржан шоу театрынан бастап, өзіміз жеке білетін, мысалы, "көк масквич", "25 мың теңге" ма еді, одан кейінгі жаңағы анау түзету несіндегі "и шықши, сөйлесейік" деп келетін, енді сіздің әрбір образдарыңызды біз жақсы білеміз. Сіздің табиғатыңызда ауылдың ақкөңіл әкесі, ауылдың ақкөңіл көкесі, ағасы міндетті түрде болады. Ал сіз сол уақыттан бері тоқтап қалмай, қой заман өзгерді ғой мен бір кәсіппен айналысайын, басқа мамандыққа кетейін демей, әлі бізбен біргесіз, TikTok-тан да, Instagram-нан да көреміз. Сол үшін сізге біз рақмет айтқымыз келеді. Алдыңғы аға, бізге үлгі болып жүрсіз. Енді бір сұрақ. Жастармен қаншалықты санасасыз? Жаңағындай хайптарға қаншалықты жиі барасыз? Тағы да бір жаңа ұсыныс түссе, қарсы емессіз ба, алдағы уақыттарда? |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
қонақ: ↑ійә / сұрағыңызға→ рахмет↓/// ↑шақырып жатыр аллаға шүкір→ / кійноларға уөздеріңіз сыйақты азаматтар↓/// ↑мен бірінші бұғанға дейінгі бір-уекі бағдарламаларда айтқанмын→ // мен бірінші сценаріймен танысамын →// бірінші ақшаға келіспеймін↓/// ↑бірінші сценарійға танысып уөзім табыйғатыма келіп // йенді анандай артық ұйатты нәрселер / ұйатты бірдемелер болып жатса →бастартамын↓/// ↑сценарій ұнаса келісіп содан кейін барып →жаңағы гонорарымыза келісіп ары қарай жұмыс істеймін↓/// ↑уол жастармен жұмыс істеген→ уөте қызықты // уодан кейін кәзіргі жастар уөсіп-уөніп былай жарқырап→ / келе жатырғо↓///
1-жүргізуші:↑жас режійссйорлар көп / ійә↓/// |
қонақ: ↑ійә / сұрағыңызға→ ырахмет↓/// ↑шақырыб̊жатыр аллаға шүкүр→ кійноларға / уөздөрүңіз сыйақт'азаматтар↓/// ↑мем ͡ бірінші / б̊ұғаңға ͡ дейіңгі ͡ б̊ір-екі ͡ б̊ағдарламалард'айтқаммын → // мем ͡ бірінші сценаріймен танысамын →// бірінш'ақ̊шаға келіспеймін↓/// ↑бірінші сценарійға танысып уөзүм таб̊ійғатыма ͡ геліп / йенд'анандай артығ ͡ ұйатты нәрселер // ұйатты ͡ б̊ірдемелер ͡ б̊олұб̊ ͡ жатčа →/ бас тартамын↓/// ↑сценарій ұнаса ͡ гелісіп // содаң ͡ гейім барып →жаңағы гонорарымыза ͡ гелісіб̊ // арығарай жұмұс істеймін↓/// ↑уол жастармен жұмұс істеген→ уөтө ͡ ғызықты // уодаң ͡ гейін / қәзіргі жастар уөсүп-уөнүп / былай жарқырап → кележатыр ͡ ғой↓///
1-жүргізуші: ↑жас ірежійссерлар ͡ гөб̊ / ійә↓/// |
Қонақ: Иә, сұрағыңызға рақмет. Шақырып жатыр, Аллаға шүкір, киноларға өздеріңіз сияқты азаматтар. Мен бірінші, бұғанға дейінгі 1-2 бағдарламаларда айтқанмын, мен бірінші сценариймен танысамын, бірінші ақшаға келіспеймін. Бірінші сценарийға танысып, өзім табиғатыма келіп, енді анандай артық ұятты нәрселер, ұятты бірдемелер болып жатса, бас тартамын. Сценарий ұнаса келісіп, содан кейін барып жаңағы гонорарымыза келісіп, ары қарай жұмыс істеймін. Ол жастармен жұмыс істеген өте қызықты, одан кейін кәзіргі жастар өсіп-өніп, былай жарқырап келе жатырғо. 1-жүргізуші: Жас режиссёрлар көп, иә. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
қонақ: ↑ійә / көп режійссйорларда →продйұусерлерде уолармен жұмыс істеген қызықты // уөзіңде жастардан үйренетін кездерің болады↓/// ↑арасында жаңағы // бос кезде қалжыңдап шаршағаныңды басып↓///
2-жүргізуші: ↑вайн түсіріп↓///
қонақ: ↑бійлейік аға // мынандай бійді↓///
2-жүргізуші: ↑уонда асықпаңыз / асықпаңыз↓///
1-жүргізуші:↑бій / бійді күшті бійлейд'екен↓///
3-жүргізуші: ↑бізде бір війдео бар // көріп алайықшы↓///
2-жүргізуші: ↑війдео бар / көріп алайық сосын әңгімелесеміз↓///
1-жүргізуші:↑көрейік уол бійді мен білемін десеңізші↓///
2-жүргізуші: ↑кеттік↓///
1-жүргізуші: ↑тамаша↑
3-жүргізуші: ұу:↑
2-жүргізуші: ↑бұл жерде↓///
1-жүргізуші: ↑мен түсіндім бұл бій қайдан йекенін // бұл бій қайдан йекенін түсіндім↓/// |
қонақ: ↑ійә / көп ірежійссійорлар ͡ да → продүусөрлөр ͡ де уолармен жұмұс істегең ͡ ғызықты // уөзүң ͡ де жастардан үйрөнөтің ͡ гездерің ͡ болады↓/// ↑арасында / жаңағы ͡ б̊ос кезде қалжыңдап̊ // шаршағаныңды ͡ б̊асып↓///
2-жүргізуші: ↑вайн түсүрүп↓///
қонақ: ↑бійлейік / аға мынандай бійді↓///
2-жүргізуші: ↑онда'асықпаңыз / асықпаңыз↓///
1-жүргізуші: ↑бій / бійді ͡ гүштү ͡ б̊ійлейд'екен↓///
3-жүргізуші: ↑бізде ͡ б̊ір війдео ͡ б̊ар // көрүб̊ ͡ алайық̊шы↓///
2-жүргізуші:↑війдео ͡ б̊ар / көрүб̊ ͡ алайық̊ // сосұн әңгімелесеміз↓///
1-жүргізуші: ↑көрөйүк уол бійді // мем ͡ білемін десеңішші↓///
2-жүргізуші: ↑кеттік↓///
1-жүргізуші: ↑тамаша↑
3-жүргізуші: уо:↑
3-жүргізуші: ↑бұл жерде↓///
1-жүргізуші:↑мен түсүндүм бұл бій / қайдан йекенін // бұл бій / қайдан йекенін ͡ түсүндүм↓/// |
Қонақ: Иә, көп режиссёрлар да, продюсерлер де, олармен жұмыс істеген қызықты, өзің де жастардан үйренетін кездерің болады. Арасында, жаңағы, бос кезде қалжыңдап, шаршағаныңды басып.
2-жүргізуші: Вайн түсіріп.
Қонақ: Билейік, аға, мынандай биді.
2-жүргізуші: Онда асықпаңыз, асықпаңыз.
1-жүргізуші: Би, биді күшті билейді екен.
3-жүргізуші: Бізде бір видео бар, көріп алайықшы.
2-жүргізуші: Видео бар, көріп алайық, сосын әңгімелесеміз.
1-жүргізуші: Көрейік ол биді, мен білемін десеңізші.
2-жүргізуші: Кеттік.
1-жүргізуші: Тамаша!
3-жүргізуші: Уууу!
2-жүргізуші: Бұл жерде.
1-жүргізуші: Мен түсіндім бұл би қайдан екенін, бұл би қайдан екенін түсіндім. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
2-жүргізуші: ↑нешінші / ↑нешінші кластан бұл↓///
1-жүргізуші:↑сүңгір қайықтан келген бійғо↓///
2-жүргізуші: ↑кішкентайғо↓///
қонақ: ↑жаңа ғана айттымғо шымкент шаһарында // кейде уөздеріңіз білесіздер шаршайтын кездер болады↓///
3-жүргізуші: ↑ійә / ійә / ійә↓///
қонақ: ↑мына техныйканы дайындаған кезде күтіп уотыратын ұуақыт болады↓/// ↑сол кезде бір ұйқашар бійі деп аталады↓/// ↑жаңағы әбеке ағаларың бар // біз әбеке бәріміз бірге уоқығанбыз // бірге театрда жұмыс істедік↓/// ↑кішкене ұйқымызды ашайық деп // у өзіміз жай йерігіп бійлей салғанбыз↓/// |
2-жүргізуші: ↑нешінші ↑/ нешінші ͡ гласстам бұл↓///
1-жүргізуші: ↑сүңгүр ͡ ғайықтаң ͡ гелгем ͡ бій ͡ ғой↓///
2-жүргізуші: ↑кішкентай ͡ ғой↓///
қонақ: ↑жаңа ғана / айттым ͡ ғой шымкент ш̆ахарында / кейде уөздөрүңіз ͡ б̊ілесіздер // шаршайтың ͡ гездер ͡ б̊олады↓///
3-жүргізуші: ↑ійә / ійә / ійә↓///
қонақ: ↑мына технійканы дайындағаң ͡ гезде / күтүп ͡ отұратын ұуақыт ͡ полады↓/// ↑солгезде ͡ б̊ір ұйқ'ашар ͡ б̊ійі деб̊ ͡ аталады↓/// ↑жаңағы / әб̊еке ағаларың бар // б̊із әб̊еке ͡ б̊әріміз ͡ б̊ірге уоқұғамбыз / бірге театрда жұмұс істедік↓/// ↑кішкене / ұйқұмұзды ашайығ ͡ деп // уөзүмүжжай йерігіп / бійлей салғамбыз↓/// |
2-жүргізуші: Нешінші, нешінші класстан бұл.
1-жүргізуші: Сүңгір қайықтан келген би ғо.
2-жүргізуші: Кішкентай ғо.
Қонақ: Жаңа ғана айттым ғо Шымкент шаһарында, кейде өздеріңіз білесіздер, шаршайтын кездер болады.
3-жүргізуші: Иә, иә, иә.
Қонақ: Мына техниканы дайындаған кезде күтіп отыратын уақыт болады. Сол кезде бір ұйқыашар биі деп аталады. Жаңағы Әбеке ағаларың бар, біз Әбеке бәріміз бірге оқығанбыз, бірге театрда жұмыс істедік. Кішкене ұйқымызды ашайық деп, өзіміз жай ерігіп, билей салғанбыз. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
1-жүргізуші: ↑ұжымға шамалы көңіл-күй↓///
қонақ: ↑жігіттер түсіріп алғанда // соны салып жіберген↓///
2-жүргізуші: ↑меніңде ұйқ'ашқым кеп тұр↓///
3-жүргізуші: ↑ійә / түнгі сағат↓///
2-жүргізуші: ↑көрермендерде ұйқы ашқысы келіп // түнгі сағат↓///
3-жүргізуші: ↑уон бір жарым болды // ійә / бір ұйқы ашып жіберсек барлығымыз↓///
қонақ: ↑уонда уортаға шығып // барлық жастар бійге шақырайық↓///
2-жүргізуші: ↑ал кеттік // жаңағы музыка бізде бар↓///
3-жүргізуші: ↑уосы жерде // түнгі студыйада нұрлан мырзамен бірге бір бій↓///
1-жүргізуші: ↑менба↓///
3-жүргізуші: ійә↓///
2-жүргізуші: ↑әбекенің уорнына↓///
1-жүргізуші: ↑жоқ / ↑әбекеңе жету қайда↓/// ↑шынымен бійлеймізба↓///
3-жүргізуші: ↑ійә / кеттік↓/// ↑жаңағыны қайталай берсеңіздер болады↓/// ↑браво↑
1-жүргізуші: ↑тамаша бұл йенд↓///
2-жүргізуші: ↑ұйқашар болсын↓/// |
1-жүргізуші: ↑ұжұмға шамалы ͡ гөңүлгүй↓///
қонақ: ↑жігіттер түсүрүб̊ ͡ алған да // сонұ салыб̊ ͡ жіб̊ерген↓///
2-жүргізуші: ↑менің де / ұйқұ ͡ ашқ̊ым ͡ геп ͡ тұр↓///
3-жүргізуші:↑ійә түңгү сағат↓///
2-жүргізуші: ↑көрөрмөндер де / ұйқұ ͡ ашқысы ͡ геліп / түңгү сағат↓///
3-жүргізуші: ↑уомбір жарым болды / ійә // бір ұйқұ ͡ ашып ͡ жіб̊ерсек барлығымыз↓///
қонақ: ↑уонда уортаға шығып // барлығ ͡ жастар ͡ б̊ійге шақырайық↓///
2-жүргізуші: ↑ал ͡ геттік // жаңағы мұузыка ͡ б̊ізде ͡ б̊ар↓///
3-жүргізуші: ↑уосұ жерде / түңгү ұстұудыйада нұрлан мырзамем бірге ͡ б̊ір ͡ б̊ій↓///
1-жүргізуші: ↑мем͡ бе↓///
3-жүргізуші:↑ійә↓///
2-жүргізуші: ↑әб̊екенің уорнұна↓///
1-жүргізуші: ↑жоқ / ↑әб̊екеңе жетүу ͡ ғайда↓/// ↑шынымем бійлейміз͡ б̊е↓///
3-жүргізуші: ↑ійә / кеттік↓/// ↑жаңағыны қайталай берсеңіздер ͡ б̊олады↓/// ↑браво↑//
1-жүргізуші: ↑тамаша ͡ б̊ұл йенді↓///
2-жүргізуші:↑ұйқ'ашар ͡ б̊олсұн↓/// |
1-жүргізуші: Ұжымға шамалы көңіл-күй.
Қонақ: Жігіттер түсіріп алған да, соны салып жіберген.
2-жүргізуші: Менің де ұйқы ашқым кеп тұр.
3-жүргізуші: Иә түнгі сағат.
2-жүргізуші: Көрермендер де ұйқы ашқысы келіп, түнгі сағат.
3-жүргізуші: 11 жарым болды, иә, бір ұйқы ашып жіберсек барлығымыз.
Қонақ: Онда ортаға шығып, барлық жастарды биге шақырайық.
2-жүргізуші: Ал кеттік, жаңағы музыка бізде бар.
3-жүргізуші: Осы жерде, түнгі студияда Нұрлан мырзамен бірге бір би.
1-жүргізуші: Мен ба.
3-жүргізуші: Иә.
2-жүргізуші: Әбекенің орнына.
1-жүргізуші: Жоқ, Әбекеңе жету қайда. Шынымен билейміз ба?
3-жүргізуші: Иә кеттік. Жаңағыны қайталай берсеңіздер болады. Браво!
1- жүргізуші: Тамаша бұл енді.
2- жүргізуші: Ұйқыашар болсын. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
1-жүргізуші: ↑бұл жаңағы / трендке айналған бійғой↓/// ↑бұл йенді костйұуммен кійген бій //уол да тарасын трендке↓///
2-жүргізуші: ↑жоқ ұйқашар↓///
1-жүргізуші:↑жаңа ұйқашар тұуралы айтып кеттік↓/// ↑менде мынандай↓///
қонақ: ↑жастар сұрағаннан кейін↓///
2-жүргізуші: ↑ырахмет↑
қонақ: ↑кішкене ыңғайсыздау болсада↓///
1-жүргізуші: ↑жоқ / уайымдамаңыз↓/// ↑сіз уөзіңіз ұйқыашар жаттығұулар жасайды йекенсіз күнде уөзіңіз / күн сайын↓/// ↑ распа↑
қонақ: ↑қандай жаттығұу йекен уол↑///
1-жүргізуші: ↑мында жазып қойыпты // а: бұл салтанатдың сұрақтары йекенғой↓///
3-жүргізуші: нешеде тұрасыз таңертең күнде↑/// |
1-жүргізуші: ↑бұл жаңағы трендк'айналған бій⁀ғой↓/// ↑бұл йенді / костійүуммең ⁀гійгем⁀бій // уол⁀да тарасын трендке↓///
2-жүргізуші: ↑жоқ / ұйқ'ашар↓///
1-жүргізуші: ↑жаңа / ұйқ'ашар тұурал'айтып кеттік↓/// ↑менде мынандай↓///
қонақ: ↑жастар сұрағаннаң⁀гейін↓///
2-жүргізуші: ↑ырахмет↑
қонақ: ↑кішкен'ыңғайсыздау болса⁀да↓///
1-жүргізуші:↑жоқ ұуайымдамаңыз↓/// ↑сіз уөзүңүз ұйқ'ашар жаттығұулар жасайд'екенсіз гүнд'өзүңүз // күн сайын↓/// ↑ырас ⁀па↑//
қонақ: ↑қандай жаттығұу йекен уол↓///
1-жүргізуші: ↑мында жазып қойұптұ / а: бұл салтанатдың сұрақтары йекең⁀ғой↓///
3-жүргізуші: нешеде тұрасыз / таңертең ͡ гүндө↑/// |
1- жүргізуші: Бұл жаңағы трендке айналған би ғой. Бұл енді костюммен киген би, ол да тарасын трендке.
2- жүргізуші: Жоқ, ұйқыашар.
1- жүргізуші: Жаңа ұйқыашар туралы айтып кеттік. Менде мынандай.
Қонақ: Жастар сұрағаннан кейін.
2- жүргізуші: Рақмет!
Қонақ: Кішкене ыңғайсыздау болса да.
1- жүргізуші: Жоқ, уайымдамаңыз. Сіз өзіңіз ұйқыашар жаттығулар жасайды екенсіз күнде өзіңіз, күн сайын. Рас па?
Қонақ: Қандай жаттығу екен ол?
1- жүргізуші: Мында жазып қойыпты, а бұл Салтанаттың сұрақтары екен ғой.
3- жүргізуші: Нешеде тұрасыз таңертең күнде? |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
қонақ: ↑уой менде күнде мынандай уақытта тұрамын // мынандай уақытта шай ішемін деген режійм жоқ↓/// ↑мысалы кійно басталған кезде уөздеріңіз білесіздер // таңғы бесте алып кетеді↓/// ↑түнгі уон бірде келесіңда құлайсың↓/// ↑тек ұйқың қанса йекен деп уотырасың↓/// ↑қай ұуақытта тамағын береді // сол кезде тамағын ішеміз↓/// ↑басқа жерде кішкене ұйқымды қандырып асықпай тоғызға дейін // кейде тоғыз жарымға дейін↓///
1-жүргізуші: ↑қуандық мырза уонда басқа сұрақ↓/// ↑жалпы кійнотүсірілім болады↓/// ↑мен білемғо азанғы бесте алып кетеді // сосын түнгі уон бірде әкеліп тастайды↓///
қонақ: ↑йенді сұраған соң айтып у отырмынғой↓///
1-жүргізуші: ↑ійә / жалпы кійно біткеннен кейін ↑/ құуандық мырза / уөзі боладығо кійнодан шаршап бір балыққа барұу деген сыйақты↓/// ↑уөзіңіздің хоббійіңіз / футбол уойнайтын шығарсыз↓/// |
қонақ: ↑уой / менде ͡ гүндө мынандай ұуақытта тұрамын / мынандай ұуақытта шай ішемін деген ірежім жоқ↓/// ↑мысалы ͡ кійно ͡ б̊асталғаң ͡ гезде // уөздөрүңіз білесіздер // таңғы ͡ б̊ест'алып кетеді↓/// ↑түңгү уомбірде ͡ гелесің де / құлайсың↓/// ↑тек / ұйқұң ͡ ғанса йекен деп уотұрасың↓/// ↑қай ұуақытта тамағым береді // солгезде тамағын ішеміз↓/// ↑басқа жерде / кішкен'ұйқұмдұ қандырыб̊ ͡ асықпай тоғұзға дейін / кейде тоғұжжарымға дейін↓///
1-жүргізуші: ↑құуандығ мырза / уонда ͡ б̊асқа сұрақ↓/// ↑жалпы ͡ кійнотүсүрүлім болады↓/// ↑мем ͡ білемін ͡ ғой азаңғы бест'алып кетеді // сосұн түңгү уомбірд'әкеліп тастайды↓///
қонақ: ↑йенді сұраған соң айтып уотұрмұң ͡ ғой↓///
1-жүргізуші: ↑ійә / жалпы / кійно ͡ б̊іткеннең ͡ гейін ↑/ құуандығ мырза / уөзү болады ͡ ғой кійнодан шаршап // бір ͡ б̊алыққа ͡ б̊арұу деген сыйақты↓/// ↑уөзүңүздің хоббүйіңіз фұутбол уойнайтын шығарсыз↓/// |
Қонақ: Ой, менде күнде мынандай уақытта тұрамын, мынандай уақытта шай ішемін деген режим жоқ. Мысалы, кино басталған кезде, өздеріңіз білесіздер, таңғы 5-те алып кетеді. Түнгі 11-де келесің да құлайсың. Тек ұйқың қанса екен деп отырасың. Қай уақытта тамағын береді, сол кезде тамағын ішеміз. Басқа жерде кішкене ұйқымды қандырып асықпай 9-ға дейін, кейде 9 жарымға дейін.
1- жүргізуші: Қуандық мырза, онда басқа сұрақ. Жалпы кино түсірілім болады. Мен білем ғо азанғы 5-те алып кетеді, сосын түнгі 11-де әкеліп тастайды.
Қонақ: Енді, сұраған соң айтып отырмын ғой.
1- жүргізуші: Иә, жалпы кино біткеннен кейін, Қуандық мырза, өзі болады ғо кинодан шаршап, бір балыққа бару деген сияқты. Өзіңіздің хоббиіңіз, футбол ойнайтын шығарсыз. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
қонақ: ↑жоқ / монша менікі жақсы көретінім↓///
3-жүргізуші: уо: ↑//
қонақ: ↑кәдімгі көпшілік уорын барғо // кәзір йенді мәдени уорындардағы үлкен жақсы парды жақсы көремін↓/// ↑алты сағат / тіпті жеті сағатқа дейін моншада жүремін↓///
3-жүргізуші: ↑андай жағдайлар болмайдыма // моншада сізді танып / құуандық аға фотоға түсіп алсақ боладыма↑/ деп // моншаның ішінде↓///
қонақ: ↑таныйды / таныйды уол кезде↓///
1-жүргізуші: ↑жоқ / бійтіп айтама моншада↑/ жоқ құуандық аға / кійініп алыңыз танымай тұрмыз↓///
қонақ: ↑уол уже таныйды // йенді жігіттер амандасып жатады↓/// ↑бірге жаңағы сыпырғыны алып // бір-бірімізді сабап әңгімеміз жарасып // жоқ ырасқо йенді↓/// ↑монша деген уолда мәдениет уорны // жақсы көрем мен↓/// ↑кәдімгідей тазалап / парына дейін / неше түрлі парларды жасайтын моншалар бар↓///
1-жүргізуші: ↑мен соңғы кезде көп жазғы кездеғо // уосы сақтар моншасы дейді↓/// |
қонақ: ↑жоқ / монша менікі // жақ̊сы ͡ гөрөтүнім↓///
3-жүргізуші: уо:↑
қонақ: ↑кәдімгі / көп̊шүлүк уорұм ͡ бар ͡ ғой // қәзір йенді мәденій уорұндардағы / үлкөн жақ̊сы / парды жақ̊сы ͡ гөрөмүн↓/// ↑алты сағат / тіпті жеті сағатқа дейін моншада жүрөмүн↓///
3-жүргізуші:↑андай жағдайлар ͡ б̊олмайды ͡ ма / моншада сізді танып // құуандығ ͡ аға / фотоға түсүб̊ ͡ алсақ ͡ полады ͡ ма ͡ деп // моншаның ішінде↓///
қонақ: ↑таныйды / таныйды уолгезде↓///
1-жүргізуші: ↑жоқ / бійтіб̊ ͡ айта ͡ ма моншада↑/ жоқ / құуандығ ͡ аға / кійініб̊ ͡ алыңыз // танымай тұрмұз↓///
қонақ: ↑уол уже таныйды // йенді жігіттер амандасыб̊ ͡ жатады↓/// ↑бірге жаңағы сыпырғын'алып // бір-͡ б̊ірімізді саб̊ап // әңгімеміж ͡ жарасып // жоқ / ырас ͡ қой йенді↓/// ↑монша деген уол да мәденійет уорнұ / жақ̊сы ͡ гөрем мен↓/// ↑кәдімгідей тазалап / парына дейін / нешетүрлү парларды жасайтын моншалар ͡ б̊ар↓///
1-жүргізуші: ↑мен соңғұ ͡ гезде ͡ гөб̊ жазғыгезде ͡ ғой // уосұ сақтар моншасы дейді↓/// |
Қонақ: Жоқ, монша менікі, жақсы көретінім.
3- жүргізуші: Ооо!
Қонақ: Кәдімгі көпшілік орын бар ғо, кәзір енді мәдени орындардағы үлкен жақсы, парды жақсы көремін. 6 сағат, тіпті 7 сағатқа дейін моншада жүремін.
3- жүргізуші: Андай жағдайлар болмайды ма, моншада сізді танып: - Қуандық аға, фотоға түсіп алсақ болады ма? - деп, моншаның ішінде.
Қонақ: Таниды, таниды ол кезде.
1- жүргізуші: Жоқ, битіп айта ма моншада? Жоқ, Қуандық аға, киініп алыңыз, танымай тұрмыз.
Қонақ: Ол уже таниды, енді жігіттер амандасып жатады. Бірге жаңағы сыпырғыны алып, бір-бірімізді сабап, әңгімеміз жарасып, жоқ рас қо енді. Монша деген ол да мәдениет орны, жақсы көрем мен. Кәдімгідей тазалап, парына дейін, неше түрлі парларды жасайтын моншалар бар.
1- жүргізуші: Мен соңғы кезде көп жазғы кезде ғо, осы сақтар моншасы дейді. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
қонақ: ↑уолда бар↓///
1-жүргізуші: ↑бардыңыз ба↑ ↑уол қазір трендке айналып жатыр↓/// ↑мысалы / уөзен ағып тұрған жерге күшті нелер / тастар қойып қойған↓/// ↑сол сақ моншасы дейді // тамағын береді↓///
қонақ: ↑бар / бардым↓/// ↑қаскелеңнің ар жағында да бар // мына не жақтада талғар жақтада // ар жағында бар // бар/ бар уолар↓/// ↑сақ моншасы деген соң уойлаймын бұрынғы аталарымыз солай түскен шығар деп↓/// ↑бұрында / неттіғо / қазанға қайнаттыма йекен білмеймінғой↓/// ↑біздің тархый кійноларға қоссаңшы сондай бір монша // сценарій бірдеңкелерді аталарымыз түскен↓///
1-жүргізуші: ↑мен әзірге комедійа түсіріп жатырмын↓/// ↑мен ійндійада жүрмінғой кәзір↓/// ↑йенді көбісі айтады↓///
қонақ: болашақта↓/// |
қонақ: ↑уол ͡ да бар↓///
1-жүргізуші: ↑бардыңыз ͡ б̊а↑ ↑уол қазір трендк'айналып жатыр↓/// ↑мысалы уөзен ағып тұрған жерге күшті / нелер тастар қойып қойған↓/// ↑сол сағ ͡ моншасы дейді // тамағын береді↓///
қонақ: ↑бар / бардым↓/// ↑қаскелеңнің ар жағында да ͡ б̊ар // мына не жақта да // талғар жақта ͡ да // ар жағында бар // бар / бар уолар↓/// ↑сағ ͡ моншасы деген соң уойлаймын бұрұңғ'аталарымыз солай түскөн шығар деп↓/// ↑бұрұнда / нетті ͡ ғой // қазаңға ͡ ғайнатты ͡ ма йекен білмеймін ͡ ғой↓/// ↑біздің тарійхій кійноларға ͡ ғоссаңшы сондай бір монша // сценарій бірдеңкелерді / аталарымыз түскөн↓///
1-жүргізуші: ↑мен әзірге / комедійа түсүрүб̊ ͡ жатырмын↓/// ↑мен ійндійада жүрмін ͡ ғой қәзір↓/// ↑йенді көбісі айтады↓///
қонақ: ↑болашақта↓/// |
Қонақ: Ол да бар.
1- жүргізуші: Бардыңыз ба? Ол қазір трендке айналып жатыр. Мысалы, өзен ағып тұрған жерге күшті, нелер, тастар қойып қойған. Сол сақ моншасы дейді, тамағын береді.
Қонақ: Бар, бардым. Қаскелеңнің ар жағында да бар, мына не жақта да, Талғар жақта да, ар жағында бар, бар, бар олар. Сақ моншасы деген соң ойлаймын бұрынғы аталарымыз солай түскен шығар деп. Бұрында, нетті ғо, қазанға қайнатты ма екен білмеймін ғой. Біздің тарихи киноларға қоссаңшы сондай бір монша, сценарий, бірдеңкелерді, аталарымыз түскен.
1- жүргізуші: Мен әзірге комедия түсіріп жатырмын. Мен Индияда жүрмін ғой кәзір. Енді көбісі айтады.
Қонақ: Болашақта. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
1-жүргізуші:↑болашақта ійә / көбісі айтады тарыйхый кійнолар / неге түсірмейсің // нұрлан комедійа түсіре бересің // не мәнісі бар не мағынасы бар↓/// ↑мен айтамында // мен йенді комедійада жүрген адам // қалай мен драма түсіремін деген сыйақты↓/// ↑йенді жалпы кәзір жастар уөсіп келе жатыр // драма түсіретін режійссйорлардың уөзіңіз айтқандай поколенійа келе жатыр сол жігіттерге тапсырайық↓/// ↑жақсы бір тарыйхый кійнолар саны көп сценарійлар саны көбейсін↓/// ↑менде тағы бір айтып кететін // жалпы жақсы режійссйорлар болсын продйұусерлар болсын драма түсіретін↓/// ↑біз йенді комедійа түсіргендіктен // бізге көп не келеді комент пікірлер / неге қазақстанда комедійалар көбейіп кетті деп↓/// ↑уосы жерде жауап берейкші бірге ійә↓/// ↑тезірек түсіріңіздер // тезірек жазыңыздар уөйткені сіздер түсірмесеңіздер драманы / бізге бәрі сөйлеп жатыр // неге комедійа көбейіп кетті деп↓/// ↑жалпы қазақстанда комедійа көп йемес↓/// ↑жылына йекі жүз йелүу кійно көрсетілсе кійнотеатрда / соны қандай кійно білесіздер комедійа↑/ бір жылына көп болса уон шақты комедійа шығады↓/// ↑қалған йекі жүз қырық басқа кійно↓/// ↑сол жалпы қазақ комедійасы йенді сұранысқа ійе деймізбе қалай жалпы↓///
1-жүргізуші: ↑халыққа қызық / уөтімді↓/// |
1-жүргізуші:↑болашақта / ійә көб̊үс'айтады↓/// ↑тарійхій кійнолар неге түсүрмөйсің // нұрлан / комедійа түсүрө ͡ б̊ересің не мәнісі ͡ б̊ар не мағынасы ͡ б̊ар↓/// ↑мен айтамын да мен йенді ͡ комедійада жүргөн адам қалай мен драма түсүрөмін деген сыйақты↓/// ↑йенді жалпы / қәзір жастар уөсүп келе жатыр драма түсүрөтүн ірежійссерлердің уөзүңүз айтқандай поколенійа келе жатыр // сол жігіттерге тап̊сырайық↓/// ↑жақ̊сы ͡ б̊ір тарійхій кійнолар саны ͡ гөп̊ сценарійлер саны ͡ гөб̊̊өйсүн↓/// ↑мен ͡ де тағы ͡ б̊ір айтып кететін жалпы жақ̊сы ірежійссерлер ͡ болсұн / продүусөрлер ͡ б̊олсұн драма түсүрөтүн↓/// ↑біз йенді / комедійа түсүргөндүктөн / бізге ͡ гөп не ͡ геледі // комент пікірлер / неге қазақ̊станда ͡ комедійалар ͡ гөб̊̊өйүп кетті деп↓/// ↑уосұ жерде жауапперейікші ͡ б̊ірге / ійә ↓/// тезірек түсүрүңүздер / тезірег жазыңыздар уөйткөнү сіздер түсүрмөсөңүздер драманы ͡ б̊ізге ͡ б̊әрі сөйлөб̊ ͡ жатыр неге / комедійа ͡ көб̊̊өйүп кетті деп↓/// ↑жалпы қазақ̊станда / комедійа көп йемес↓/// ↑жылына йекіжүз йелүу ͡ кійно көрсөтүлсө ͡ кійнотеатрда / сонұ қандай кійно ͡ б̊ілесіздер // комедійа ͡ б̊ір жылына ͡ гөпполса уоншақты ͡ комедійа шығады↓/// ↑қалған йекіжүз ғырық / басқа ͡ кійно↓/// ↑сол жалпы қазақ комедійасы й енді сұранысқ'ійе дейміз ͡ б̊е↑/ қалай жалпы↓///
3-жүргізуші: ↑халыққа ͡ ғызық // уөтүмдү↓/// |
1- жүргізуші: Болашақта, иә, көбісі айтады: - Тарихи кинолар неге түсірмейсің, Нұрлан, комедия түсіре бересің, не мәнісі бар, не мағынасы бар? Мен айтамында: - Мен енді комедияда жүрген адам, қалай мен драма түсіремін, - деген сияқты. Енді жалпы кәзір жастар өсіп келе жатыр, драма түсіретін режиссёрлардың, өзіңіз айтқандай, поколения келе жатыр, сол жігіттерге тапсырайық. Жақсы бір тарихи кинолар саны көп, сценарийлар, саны көбейсін. Менде тағы бір айтып кететін, жалпы жақсы режиссёрлар болсын, продюсерлар болсын драма түсіретін. Біз енді комедия түсіргендіктен, бізге көп не келеді, комент, пікірлер, неге Қазақстанда комедиялар көбейіп кетті деп. Осы жерде жауап берейкші бірге, иә. Тезірек түсіріңіздер, тезірек жазыңыздар, өйткені, сіздер түсірмесеңіздер драманы, бізге бәрі сөйлеп жатыр, неге комедия көбейіп кетті деп. Жалпы Қазақстанда комедия көп емес. Жылына 250 кино көрсетілсе кинотеатрда соның: - қандай кино, білесіздер, комедия? Бір жылына көп болса 10 шақты комедия шығады, қалған 240 басқа кино. Сол, жалпы, қазақ комедиясы енді сұранысқа ие дейміз бе, қалай жалпы.
3-жүргізуші: Халыққа қызық, өтімді. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
қонақ: ↑ійә↓///
1-жүргізуші: әңгімесі көп ійә↓/// ↑уол комедійаның бәрі уөте қоймайды↓///
1-жүргізуші:↑ійә / бәрі уөтпейдіғой↓///
қонақ: ↑жартысы уөтседе жаман йемес↓///
1-жүргізуші: ↑сол менің айтайын дегенім / жалпы комедійа деген үлкен дастархан деп алатын болсақ / жалпы дастархан мысалы драма деген тарыйхый драма деген йет тағамы↓/// ↑комедійа деген йет тағамынан кейін шәй ішемізғо // қонақтар келгенде шәй ішеміз пішінәй↓/// ↑сол / біз пішінәйміз↓/// ↑боладығо қонақтардың көңілін көтеретін // жаңағы шәйіміз деген сыйақты↓///
3-жүргізуші: ↑ійә↓///
1-жүргізуші: ↑сол йет болмаса / әрійне адамдар комедійа көре бермейді↓/// ↑пішінәй жей берген сайын сұрайдығой↓/// ↑неге біз пішінәй жей береміз йет қайда деген↓/// ↑жалпы йет пісіретіндер қайдасыздар↓///
қонақ: жазыңыздар↓///
1-жүргізуші: ↑ійә↓/// жазыңыздар / ана йетті жеп қоймаңыздар↓/// ↑қанша йет бөлінеді // сол барлық бөлінген йетті шығарыңыздар / деп бәрін айтып қойсаң↓/// |
қонақ: ↑ійә↓///
1-жүргізуші: әңгімесі ͡ гөб̊ ͡ ійә↓/// ↑уол комедійаның бәрі уөтө ͡ ғоймайды↓///
1-жүргізуші: ↑ійә / б̊әр'өтпөйдү ͡ ғой ↓///
қонақ: ↑жартыс'өтčө ͡ де жаман йемес↓///
1-жүргізуші: ↑сол менің айтайын дегенім // жалпы ͡ комедійа деген үлкөн дастархан деб̊ ͡ алатым болсақ / жалпы дастархан мысалы / драма деген тарійхій драма деген йет тағамы↓/// ↑комедійа деген йет тағамынаң ͡ гейін шәй ішеміз ͡ ғой // қонақтар ͡ гелгенде шәй ішеміз пішінәй↓/// ↑сол / біз пішінәйміз↓/// ↑болады ͡ ғой қонақтардың ͡ гөңүлүң ͡ гөтөрөтін / жаңағы шәйіміз деген сыйақты↓///
3-жүргізуші: ↑ійә↓///
1-жүргізуші: ↑сол йетполмаса / әрійне адамдар ͡ комедійа көрө ͡ б̊ермейді↓/// ↑ пішінәй жей берген сайын сұрайды ͡ ғой↓/// ↑неге ͡ б̊із пішінәй жей береміз // йет қайда деген↓/// ↑жалпы / йет пісіретіндер / қайдасыздар↓///
қонақ: жазыңыздар↓///
1-жүргізуші: ↑ійә↓/// жазыңыздар / ана йетті жеп қоймаңыздар↓/// ↑қанша йет ͡ пөлүнөді // сол барлық ͡ пөлүңгөн йетті шығарыңыздар деп / бәрін айтып қойсаң↓/// |
Қонақ: Иә.
1-жүргізуші: Әңгімесі көп, иә. Ол комедияның бәрі өте қоймайды.
1-жүргізуші: Иә, бәрі өтпейді ғой.
Қонақ: Жартысы өтсе де жаман емес.
1-жүргізуші: Сол менің айтайын дегенім, жалпы, комедия деген үлкен дастарқан деп алатын болсақ, жалпы дастарқан, мысалы, драма деген, тарихи драма деген ет тағамы. Комедия деген ет тағамынан кейін шәй ішеміз ғо, қонақтар келгенде шәй ішеміз пішінәй. Сол, біз пішінәйміз. Болады ғо қонақтардың көңілін көтеретін, жаңағы, шәйіміз деген сияқты.
3-жүргізуші: Иә.
1-жүргізуші: Сол ет болмаса, әрине, адамдар комедия көре бермейді. Пішінәй жей берген сайын сұрайды ғой: - Неге біз пішінәй жей береміз, ет қайда? - деген. Жалпы, ет пісіретіндер, қайдасыздар?
Қонақ: Жазыңыздар.
1-жүргізуші: Иә, жазыңыздар, ана етті жеп қоймаңыздар. Қанша ет бөлінеді, сол барлық бөлінген етті шығарыңыздар, - деп, бәрін айтып қойсаң. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
3-жүргізуші: ↑ійә↓///
1-жүргізуші: ↑әзілғо йешқандай сын жоқ↓/// ↑жалпы / кәзір драма түсіретін // мен йестіп жатырмын көптеген фестійвал'дерға жас ірежійссйорлар қатысып жатыр↓/// ↑сол жігіттерге сәттілік тілеймін↓///
2-жүргізуші: ↑уөспей жатыр үлкен↓///
3-жүргізуші: ↑ійә↓///
1-жүргізуші: ↑уөспей жатыр // неге драма кійнолар аз дегенге мен тағыда жауап берейін↓/// ↑құуандық мырза біледі уоны↓/// ↑уөйткені драманы уоңай йемес бір жыл йекі жыл түсіреді↓/// ↑уол драма болғаннан кейін // тарыйхый болғаннан кейін // кійімдері бар уол арзан йемес↓/// ↑уол жерде әрійне // уөкіметтің↓///
2-жүргізуші: ↑қолдауы керек↓///
1-жүргізуші: ↑қолдауы керек↓/// ↑сондықтанда мәденійет мійнійстрлігінеде айтамыз // жалпы тарыйхый кійіноларға қолдауды көрсете беріңіздер↓/// ↑қалғанын біз уөзіміз мына жақта демеушілер тауып // пішінәй түсіре береміз↓/// |
3-жүргізуші: ↑ійә↓///
1-жүргізуші:↑әзіл ғой йешқ̊андай сын жоқ↓/// ↑жалпы / қәзір драма түсүрөтін / мен йестіб̊ жатырмын // көптөгөн фестійвал'дарға жас ірежійссерлар ͡ ғатысыб̊ ͡ жатыр↓/// ↑сол жігіттерге сәттілік тілеймін↓///
2-жүргізуші:уөспөй жатыр үлкөн↓///
3-жүргізуші: ↑ійә↓///
1-жүргізуші: ↑уөспөй жатыр // неге драма ͡ кійнолар аз дегеңге мен тағы да жауап перейін↓/// ↑құуандығ ͡ мырза ͡ б̊ілед'онұ↓/// ↑уөйткөнү драманы уоңай йемес // бір жыл йекі жыл түсүрөді↓/// ↑уол драма болғаннаң ͡ гейі / тарійхій болғаннаң ͡ гейін / кійімдері ͡ б̊ар // уол арзан йемес↓/// ↑уол жерде / әрійне / уөкүмөттің↓///
2-жүргізуші:↑қолдауұ ͡ герек↓///
1-жүргізуші: ↑қолдауұ ͡ герек↓/// ↑сондұқтан ͡ да мәденійет мійнійстрлігіне ͡ де айтамыз // жалпы тарійхій кійноларға ͡ ғолдаудұ ͡ гөрсөтө ͡ б̊еріңіздер↓/// ↑қалғаным біз уөзүмүз мына жақта демеушүлөр тауұп / пішінәй түсүрө ͡ б̊ереміз↓/// |
3-жүргізуші: Иә.
1-жүргізуші: Әзіл ғо, ешқандай сын жоқ. Жалпы, кәзір драма түсіретін, мен естіп жатырмын, көптеген фестивальдарға жас режиссёрлар қатысып жатыр. Сол жігіттерге сәттілік тілеймін.
2-жүргізуші: Өспей жатыр үлкен.
3-жүргізуші: Иә.
1-жүргізуші: Өспей жатыр, неге драма кинолар аз дегенге мен тағы да жауап берейін. Қуандық мырза біледі оны. Өйткені драманы оңай емес, 1 жыл 2 жыл түсіреді. Ол драма болғаннан кейін, тарихи болғаннан кейін, киімдері бар, ол арзан емес. Ол жерде, әрине, өкіметтің.
2-жүргізуші: Қолдауы керек.
1-жүргізуші: Қолдауы керек. Сондықтан да мәдениет министрлігіне де айтамыз, жалпы тарихи киноларға қолдауды көрсете беріңіздер. Қалғанын біз өзіміз мына жақта демеушілер тауып, пішінәй түсіре береміз. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
қонақ: ↑жәнеде мына нұрлан мырзаның сөзіне қосылып қосымша уөз уойымды айтайын↓/// ↑мысалы голлыйвұудтың актійорлары бар дұрысқо↓/// ↑мына ійндійадағы / бәріңіз таныйсыздар // анау кезіндегі әлімтақ патшадан бастап / қанша уол кезде ійндійаның кійносына бійлет жоқ // бүкіл кеңес уодағы барлық жерде↓///
1-жүргізуші: ↑аншлаг↓///
қонақ: ↑сонда уолар мемлекетіне қанша ақша апарды↓/// ↑қаражат құйды мемлекетіне↓/// ↑дұрысқой // актійорлар сол сыйақты голлыйвұудтан басқа біздеде болашақта / уөздеріңіз уосы салада болғаннан кейін айтып уотырмын↓/// ↑актійорларды жаңағы көрші уөзбек халқымен / түркі халықтарыменба мүмкін іресеймен бірігіп // уолардыңда актійорларымен↓/// ↑біздің уотандық кійноны сата білүу керек↓/// ↑сонда жаңағы уотанға / жаңағы ақша қаражат әкеледі актійорлардың арқасында↓///
2-жүргізуші: ↑уөте жақсы уой // жақсы уой↓/// ↑қолдайды деп уойлайсызба↑ |
қонақ: ↑және ͡ де мына нұрлан мырзаның сөзүнө ͡ ғосұлұп / қосұмша йөз йойұмд'айтайын ↓/// ↑мысалы / голлұйвұудтұң актерлары ͡ б̊ар // дұрұс ͡ қой↓/// ↑мын'ійндійадағы / бәріңіз таныйсыздар // анау ͡ гезіндегі / әлімтақ патш̆адам бастап // қанша уолгезде / ійндійаның кійносұна ͡ б̊ійлет ͡ шоқ // бүкүл ͡ геңес ͡ одағы / б̊арлығ ͡ жерде↓///
1-жүргізуші: аншлаг↓///
қонақ: ↑сонда уолар мемілекетіне қанш'ақ̊ша апарды↓/// ↑қаражат құйдұ мемілекетіне↓/// ↑дұрұс ͡ қой //актерлер / сол сыйақты голлұйвұудтам басқа ͡ б̊ізде ͡ де ͡ б̊олашақта / уөздөрүңіз уосұ салада ͡ б̊олғаннаң ͡ гейін айтып уотұрмұн↓/// ↑актерлерді / жаңағы ͡ гөрші / уөзб̊өк халқымен / түркү халықтарымем ͡ бе / мүмкүн іресеймем ͡ бірігіп // уолардың ͡ да актерлерімен↓/// ↑біздің уотандық кійнонұ сата ͡ б̊ілүу ͡ герек↓/// ↑сонда жаңағы уотаңға / жаңағы / ақ̊ша / қаражат әкелед'актерлердің арқасында↓///
3-жүргізуші:↑уөтө жақ̊сы уой / жақ̊сы уой↓/// ↑қолдайды деп уойлайсыз ͡ б̊а↑ |
Қонақ: Және де мына Нұрлан мырзаның сөзіне қосылып, қосымша өз ойымды айтайын. Мысалы, голливудтың актёрлары бар, дұрыс қо. Мына индиядағы, бәріңіз танисыздар, анау кезіндегі Әлімтақ патшадан бастап, қанша ол кезде индияның киносына билет жоқ, бүкіл кеңес одағы, барлық жерде.
1-жүргізуші: Аншлаг.
Қонақ: Сонда олар мемлекетіне қанша ақша апарды. Қаражат құйды мемлекетіне. Дұрыс қой, актёрлар, сол сияқты голливудтан басқа бізде де болашақта, өздеріңіз осы салада болғаннан кейін айтып отырмын. Актёрларды, жаңағы, көрші өзбек халқымен, түркі халықтарымен ба, мүмкін Ресеймен бірігіп, олардың да актёрларымен. Біздің отандық киноны сата білу керек. Сонда жаңағы отанға, жаңағы, ақша, қаражат әкеледі актёрлардың арқасында.
2-жүргізуші: Өте жақсы ой, жақсы ой. Қолдайды деп ойлайсыз ба? |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
1-жүргізуші: ↑барлық нәрсе рентабійл'ный болұу керек / дұрыс айтасыз↓/// ↑барлық нәрсе рентабійл'ный болұу керек↓/// ↑болашақта бәрі болады↓///
2-жүргізуші: ↑уол болады деген уойдамыз↓///
3-жүргізуші: ↑ійә бірі болсын↓/// ↑құуандық аға / сізге кішігірім бір уойын дайындап қойдым↓/// ↑уотырмақ уойын↓///
қонақ: уой мен уойынды қойып кеткелі қаншама↓///
3-жүргізуші: ↑қыйын йемес // қыйын йемес↓///
2-жүргізуші: ↑ійә / шынымен бұл↓///
3-жүргізуші: ↑бес секұунд деп аталады↓/// ↑йең / йең / йең↓///
3-жүргізуші: ↑асықпай сөйлейтін адамсызғой // сізе біз көмектесейік деп / бес ақ секұундқа уақыт береміз↓///
3-жүргізуші: ↑ійә↓///
қонақ: ↑жарайды / жарайды↓///
3-жүргізуші: ↑жеті сұрақ дайындап қойдым // сол жеті сұраққа↓///
қонақ: ↑бес секұундта↓///
3-жүргізуші: ↑әр сұрағына үш-үш нәрседен айтып уотырұуыңыз керек↓/// ↑бес секүундтың ішінде ↑
2-жүргізуші: ↑үш жауап↓///
3-жүргізуші: ↑үш жауап болүуы керек↓/// ↑тез-тез / тез уойыңызға келген бірінші сөздерді айтасызғой↓// бастаймызба↑///
1-жүргізуші: ↑ійә↓///
3-жүргізуші: ↑мысалы / мысалы / қазақстандағы йең сүйікті үш кійноңыз // қазақстанның / кеттік↓/// |
1-жүргізуші: барлық нәрсе ірентаб̊ейл'ній болұу ͡ герек / дұрұс айтасыз↓/// ↑барлық нәрсе ірентаб̊ейл'ній болұу ͡ герек↓/// ↑болашақта ͡ б̊әрі ͡ б̊олады↓///
2-жүргізуші: ↑уол болады деген уойдамыз↓///
3-жүргізуші: ↑ійә ͡ б̊ірі ͡ б̊олсұн↓/// ↑құуандығ ͡ аға сізге ͡ гішігірім бір уойұн дайындап қойдұм↓/// ↑уотұрмақ уойұн↓///
қонақ: ↑уой / мен уойұндұ қойұп кеткелі ͡ ғаншама↓///
3-жүргізуші: ↑қыйын йемес // қыйын йемес↓///
2-жүргізуші: ↑ійә / шынымем ͡ бұл↓///
3-жүргізуші: ↑бессекүунд деб̊ ͡ аталады↓/// ↑йең / йең / йең↓///
3-жүргізуші: ↑асықпай сөйлөйтүн адамсыз ͡ ғой // сізе ͡ б̊із ͡ гөмөктөсейік деп / бес ақ̊ секүундқа ұуақыт переміз↓///
3-жүргізуші: ↑ійә↓///
қонақ: ↑жарайды / жарайды↓///
3-жүргізуші: ↑жеті сұрағ ͡ дайындап қойдұм // сол жеті сұраққа↓///
қонақ: бес секүундта↓///
3-жүргізуші: ↑әр сұрағына / үш -үш нәрседен айтып уотұрұуұңұз ͡ герек↓/// ↑бессекүундтұң ішінде↓///
2-жүргізуші: ↑үш ͡ шауап↓///
3-жүргізуші: ↑үш ͡ шауап полұуұ ͡ герек↓/// ↑тез-тез / тез уойұңұзға ͡ гелгем бірінші сөздерд'айтасыз ͡ ғой / бастаймыз ͡ б̊а↓///
1-жүргізуші: ↑ійә↓///
3-жүргізуші: ↑мысалы / мысалы қазақ̊стандағы йең сүйүктү / үш кійноңұз /қазақ̊станның / кеттік↓/// |
1-жүргізуші: Барлық нәрсе рентабильный болу керек, дұрыс айтасыз. Барлық нәрсе рентабильный болу керек. Болашақта бәрі болады.
2-жүргізуші: Ол болады деген ойдамыз.
3-жүргізуші: Иә бірі болсын. Қуандық аға, сізге кішігірім бір ойын дайындап қойдым. Отырмақ ойын.
Қонақ: Ой, мен ойынды қойып кеткелі қаншама.
3-жүргізуші: Қиын емес, қиын емес.
2-жүргізуші: Иә, шынымен бұл.
3-жүргізуші: 5 секунд деп аталады. Ең, ең, ең.
2-жүргізуші: Асықпай сөйлейтін адамсыз ғой, сізге біз көмектесейік деп, 5-ақ секундқа уақыт береміз.
3-жүргізуші: Иә.
Қонақ: Жарайды, жарайды.
3-жүргізуші: 7 сұрақ дайындап қойдым, сол 7 сұраққа.
Қонақ: 5 секундта.
3-жүргізуші: Әр сұрағына 3-3 нәрседен айтып отыруыңыз керек. 5 секундтың ішінде
2-жүргізуші: 3 жауап.
3-жүргізуші: 3 жауап болуы керек. Тез-тез, тез ойыңызға келген 1-ші сөздерді айтасыз ғой. Бастаймыз ба?
1-жүргізуші: Иә.
3-жүргізуші: Мысалы, мысалы, Қазақстандағы ең сүйікті үш киноңыз, Қазақстанның, кеттік. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
қонақ: ↑қыз жібек / менің атым қожа / алпамыс алты жасар уоқұуға барады↓///
3-жүргізуші: ↑тамаша↓///
қонақ: ↑атаманның ақыры / транспрес экспресі / тақыйалы періште↓///
1-жүргізуші: ↑тамаша↓/// ↑мен қосымша жалпы / кәзір қазіргі кезде↓/// ↑бұл йенді совет у одағының кезіндегі қазақфійльм кійнолары↓/// ↑йенді үлкен кійнолары↓///
қонақ: ↑қазіргі кездегіма↓///
1-жүргізуші: ↑ійә / мысалы тоқсаныншы жылдары / йекіміңшы жылдары / йекімың / йекімің уонтөрт күз↓///
қонақ: ↑йенді / бійзнес по казахскійді айтпасақ ұйат болады↓///
3-жүргізуші: уоудее↓///
қонақ: ↑күшік құда / мынау донор болып жатқан↓///
1-жүргізуші: ↑ағамыз айтып жатырмғо // ағамыз маркетійнгті уөлтіреді↓///
3-жүргізуші: ↑ійә келесі сұрақ↓///↑моншаға барғанда жаныңызға шақырып алатын үш адам↓///
қонақ: ↑үш адам дейсізба↓///
3-жүргізуші: ↑кеттік / бес секунд↓///
қонақ: ↑жолдастарымғо / йенді↓///
3-жүргізуші: ↑кім-кім↓/// |
қонақ: ↑қыжжіб̊ек / менің атым қожа / алпамыс алты жасар уоқұуға ͡ б̊арады↓///
3-жүргізуші:↑тамаша↓///
қонақ: ↑атаманның ақыры / транспрес эк̊спресі / тақыйалы періште↓///
1-жүргізуші: ↑тамаша↓/// ↑мең ͡ ғосұмша / жалпы / қәзір ғазіргі ͡ гезде↓/// ↑бұл йенді совет уодағының ͡ гезіндегі / қазақфійл'м ͡ кійнолары↓/// ↑енді / үлкөн кійнолары↓///
қонақ: ↑қазіргі ͡ гездегі ͡ ме↓///
1-жүргізуші: ↑ійә / мысалы / тоқ̊саныншы жылдары / йекімыңыншы жылдары / йекімың жыйырма / йекімың уонтөрт күз↓///
қонақ: ↑йенді / б̊ійзнес по казахскійді / айтпасақ ұйат ͡ полады↓///
3-жүргізуші: уоудө:↓///
қонақ: ↑күшүкқұда / мынау донор ͡ б̊олұб̊ ͡ жатқан↓///
1-жүргізуші: ↑ағамыз айтыб̊ ͡ уотұрмұн ͡ ғой / ағамыз маркетійңгт'өлтүрөді ↓///
3-жүргізуші: ↑ійә / келесі сұрақ↓///↑моншаға ͡ б̊арғанда жаныңызға шақырыб̊ ͡ алатын үш адам↓///
қонақ: үш адам дейсіз ͡ б̊е↓///
3-жүргізуші: ↑кеттік бес секүунд↓///
қонақ: ↑жолдастарым ͡ ғой / йенді↓///
3-жүргізуші: ↑кім-͡ гім↓/// |
Қонақ: "Қыз Жібек", "Менің атым Қожа", "Алпамыс алты жасар оқуға барады".
3-жүргізуші: Тамаша!
Қонақ: "Атаманның ақыры", "Транспрес экспресі", "Тақиялы періште".
1- жүргізуші: Тамаша! Мен қосымша, жалпы, кәзір қазіргі кезде. Бұл енді совет одағының кезіндегі қазақфильм кинолары. Енді үлкен кинолары.
Қонақ: Қазіргі кездегі ма?
1- жүргізуші: Иә, мысалы, 90-жылдары, 2000-жылдары, 2020, 2014 күз.
Қонақ: Енді, "Бизнес по Казахскийді" айтпасақ ұят болады.
3- жүргізуші: Оудее!
Қонақ: "Күшік құда", мынау "Донор", болып жатқан.
1- жүргізуші: Ағамыз айтып отырмын ғо, ағамыз маркетингті өлтіреді.
3-жүргізуші: Иә, келесі сұрақ. Моншаға барғанда жаныңызға шақырып алатын 3 адам.
Қонақ: 3 адам дейсіз ба.
3- жүргізуші: Кеттік, 5 секунд.
Қонақ: Жолдастарым ғо, енді.
3- жүргізуші: Кім-кім? |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
қонақ: нұрлан бар / мұхтар бар / құуаныш бар / сабійт бар көп↓///
3-жүргізуші: ↑тамаша↓///
1-жүргізуші: ↑тамаша↓///
3-жүргізуші: бес мың теңгеге қандай үш зат аласыз↑ ↑кеттік↑
1-жүргізуші: бес мың теңгеге↓///
3-жүргізуші: бес мың теңгеге не алұуға болады қазір↑/ үш зат↓///
қонақ: бес жүз теңгеге газдалмаған сұу↓///
3-жүргізуші: ↑аха / жарты ақша кетіп қалды↓///
1-жүргізуші: ↑нан↓///
қонақ: ↑содан кейін қалғанына сдача аламын / болды↓///
1-жүргізуші: ↑қалғаны үйде бар↓///
3-жүргізуші: ↑уөте керемет жауап↓///
қонақ: ↑жоқ берсе / қалмаған шығар // сұудың уөзі бес жүз теңгеғо↓///
3-жүргізуші: ↑келесі / ауыл десе йесіңізге түсетін үш зат // нәрсе / адам↓///
қонақ: ↑ауыл десема↑
3-жүргізуші: ↑ауыл десе йесіңізге не түседі ↑/ кеттік↓///
1-жүргізуші: ↑мектеп / жылқы↓///
қонақ:↑құдық / мектеп↓///
1-жүргізуші: ↑бір↓///
1-жүргізуші: ↑құдық деп басталған↓///
1- жүргізуші: ↑аға / неге құдық↓///
2-жүргізуші: ↑құдық деп бастап // уөте↓///
1-жүргізуші: ↑құуандық мырза / неге құдық↓///
қонақ: ↑жоқ / құдықтан сұу алып жүрдікқо // кішкене несін йеске түсіріп↓/// |
қонақ: нұрлан ͡ б̊ар / мұхтар ͡ б̊ар / құуаныш бар / саб̊ійт ͡ пар ͡ гөп↓///
3-жүргізуші: ↑тамаша↓///
1-жүргізуші: ↑тамаша↓///
3-жүргізуші: бес мың теңгеге / қандай үш зат аласыз↑// ↑кеттік↓///
1-жүргізуші: бес мың теңгеге↓///
3-жүргізуші: бес мың теңгеге не ͡ алұуға болады ↑// қазір / үш зат↓///
қонақ: бешшүз теңгеге / газдалмаған сұу↓///
3-жүргізуші: ↑аха жарт'ақ̊ша / кетіп қалды↓///
1-жүргізуші: ↑нан↓///
қонақ: ↑содаң ͡ гейің ͡ ғалғанына / сдач'аламын // болдұ↓///
1-жүргізуші: ↑қалғаны / үйдө ͡ бар↓///
3-жүргізуші: ↑уөтө керемет ͡ шауап↓///
қонақ: ↑жоқ / берсе / қалмаған шығар сұудұң өзү ͡ б̊ешшүз теңге ͡ ғой↓///
3-жүргізуші: ↑келес'ауұл ͡ десе йесіңізге түсөтүн үш зат / нәрсе / адам↓///
қонақ:↑ауұл десе ͡ ме↑
3-жүргізуші:↑ауұл десе йесіңізге не ͡ түсөдү // кеттік↓///
1-жүргізуші: ↑мектеп / жылқы↓///
қонақ: ↑құдұқ / мектеп↓///
3-жүргізуші: бір↓///
1-жүргізуші: ↑құдұғ ͡ деп ͡ пасталған↓///
1-жүргізуші: ↑аға / неге құдұқ↓///
2-жүргізуші: құдұғ ͡ деп пастап // уөтө↓///
1-жүргізуші: ↑құуандығ мырза / неге құдұқ↓///
қонақ:↑жоқ / құдұқтан сұу ͡ алыб̊ / жүрдүк ͡ қой // кішкене несін йеске ͡ түсүрүп↓/// |
Қонақ: Нұрлан бар, Мұхтар бар, Қуаныш бар, Сабит бар, көп.
3- жүргізуші: Тамаша!
1- жүргізуші: Тамаша!
3- жүргізуші: 500 теңгеге қандай үш зат аласыз? Кеттік!
1- жүргізуші: 500 теңгеге?
3- жүргізуші: 500 теңгеге не алуға болады қазір? Үш зат.
Қонақ: 500 теңгеге газдалмаған су.
3- жүргізуші: Аха, жарты ақша кетіп қалды.
1- жүргізуші: Нан.
Қонақ: Содан кейін қалғанына сдача аламын, болды.
1- жүргізуші: Қалғаны үйде бар.
3- жүргізуші: Өте керемет жауап.
Қонақ: Жоқ берсе, қалмаған шығар, судың өзі 500 теңге ғо.
3- жүргізуші: Келесі, ауыл десе есіңізге түсетін үш зат, нәрсе, адам?
Қонақ: Ауыл десе ма?
3- жүргізуші: Ауыл десе есіңізге не түседі? Кеттік.
1- жүргізуші: Мектеп, жылқы.
Қонақ: Құдық, мектеп.
3- жүргізуші: Бір.
2- жүргізуші: Құдық деп басталған.
1- жүргізуші: Аға, неге құдық?
2- жүргізуші: Құдық деп бастап, өте.
1- жүргізуші: Қуандық мырза, неге құдық?
Қонақ: Жоқ, құдықтан су алып жүрдік қо, кішкене несін еске түсіріп. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
2-жүргізуші: ↑уөте терең адам йекенсіз↓/// құдықтан бастадыңыз↓///
3-жүргізуші: ↑ійә / құдық / мектеп↓///
қонақ: ↑құдық болмайдыма↓///
1-жүргізуші: ↑болады / болады // сіздің жауабыңызғой уол // бәрі болады↓///
3-жүргізуші: ↑құдық / мектеп сосын↓///
қонақ: ↑құдық / мектеп қойсаң ійә↓///
1-жүргізуші: ↑сосын тағы құдық↓///
қонақ: ↑мәденійет үйі / атарба/
3-жүргізуші: ↑мәденійет үйі / атарба төрт зат↓///
2-жүргізуші: ↑арбат↓///
қонақ: ↑атарба / сосын шалғы↓///
3-жүргізуші: ↑тамаша / бес заттан айтып уотыр↓/// ↑ал келесі сұрақ / тұуған күнге алған йең уонша йемес үш сыйлығыңыз қандай↑//
1-жүргізуші: ↑уонша йемес болғанда қалай↑// 3-жүргізуші: ↑біреудің тұуған күніне алған // немесе уөзіңіздің тұуған күніңізге алған↓///
1-жүргізуші: ↑керек йемес сыйлық болып қалған↓///
3-жүргізуші: ↑сізге сыйлап жатқан кезде / ұнатпай тұрған үш затыңыз / деген сұрақ↓/// |
2-жүргізуші: ↑уөтө терең адам йекенсіз↓/// ↑құдұқтам бастадыңыз↓///
3-жүргізуші: ↑ійә / құдұқ / мектеп↓///
қонақ: ↑құдұқ ͡ полмайды ͡ ма↑///
1-жүргізуші: ↑болады / болады сіздің жауаб̊ыңыз ͡ ғой уол бәрі ͡ б̊олады↓///
3-жүргізуші: ↑құдұқ / мектеп̊ сосұн↓///
қонақ: ↑құдұқ / мектеп қойсаң / ійә↓///
1-жүргізуші: ↑сосұн тағы құдұқ↓///
қонақ: ↑мәденійет үйү / атарб̊а/
3-жүргізуші: ↑мәденійет үйү / атарб̊а төрт зат↓///
2-жүргізуші: ↑арб̊ат↓///
қонақ: ↑атарб̊а / сосұн шалғы↓///
3-жүргізуші: ↑тамаша ͡ б̊ес заттан айтып уотұр↓/// ↑ал / келесі сұрақ тұуғаң ͡ гүңг'алған йең уонша йемес / үш сыйлығыңыз ͡ ғандай↑//
1-жүргізуші: ↑уонш'емес болғанда ͡ ғалай↑//
3-жүргізуші: ↑біреудүң / тұуғаң ͡ гүнүн'алған / немесе / уөзүңүздің тұуғаң ͡ гүнүңүзг'алған↓///
1-жүргізуші: ↑керек йемес сыйлық ͡ полұп қалған↓///
3-жүргізуші: ↑сізге сыйлаб̊ ͡ жатқаң ͡ гезде // ұнатпай тұрған / үш затыңыз деген сұрақ↓/// |
2- жүргізуші: Өте терең адам екенсіз. Құдықтан бастадыңыз.
3- жүргізуші: Иә, құдық, мектеп.
Қонақ: Құдық болмайды ма?
1- жүргізуші: Болады, болады, сіздің жауабыңыз ғой ол, бәрі болады.
3- жүргізуші: Құдық, мектеп сосын.
Қонақ: Құдық, мектеп қойсаң, иә.
1- жүргізуші: Сосын тағы құдық.
Қонақ: Мәдениет үйі, атарба.
3- жүргізуші: Мәдениет үйі, атарба төрт зат.
2- жүргізуші: Арбат.
Қонақ: Атарба, сосын шалғы.
3- жүргізуші: Тамаша, бес заттан айтып отыр. Ал келесі сұрақ, туған күнге алған ең онша емес үш сыйлығыңыз қандай?
1- жүргізуші: Онша емес болғанда қалай?
3- жүргізуші: Біреудің туған күніне алған немесе өзіңіздің туған күніңізге алған.
1- жүргізуші: Керек емес сыйлық болып қалған.
3- жүргізуші: Сізге сыйлап жатқан кезде, ұнатпай тұрған үш затыңыз деген сұрақ. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
қонақ: ↑мен алғанба↑
1-жүргізуші: ↑ійә↓///
1-жүргізуші: ↑сізге берген↓///
3-жүргізуші: ↑сізге берген↓///
қонақ: ↑сағат↓///
3-жүргізуші: ↑сағат ұнатпай қалдыңыз↓///
қонақ: ↑ійә↓///
3-жүргізуші: ↑сосын↓///
1-жүргізуші: ↑неге↓///
қонақ: ↑сағатты негізі сыйламайды // уодан кейін мен уөзі сағатта тақпаймын↓/// ↑жоққой сағат↓///
3-жүргізуші: ↑ійә / ійә уол бір↓///
қонақ: ↑жүзікте тақпаймын↓///
2-жүргізуші: ↑мендеде жүзік жоқ↓/// ↑папа↓///
қонақ: ↑цепішкіде тақпаймын / вобше йештеңке тақпаймын мен↓///
1-жүргізуші: ↑тек қана мійкрофон / тек қана іліп аламын↓///
қонақ: ↑сағат ұнамайтын шығар↓///
1-жүргізуші: ↑жүзік шешіп жатсаң ійә↓///
қонақ: ↑сағат ұнамайды // сосын тарақ↓///
3-жүргізуші: ↑тарақ неге↑///
1-жүргізуші: ↑тарақ бергенба↑///
3-жүргізуші: ↑мен үндемейақойайын // сосын↓///
2-жүргізуші: ↑фен↓///
қонақ: ↑пышақ↓///
3-жүргізуші: ↑пышақ↓///
қонақ: ↑ұнамайтындары↓///
3-жүргізуші: ↑келесі сұрақ / қолыңызға қорықпай ұстай алатын үш жанұуар↑/// |
қонақ: ↑мен алған ͡ ба↑
3-жүргізуші: ↑ійә↓///
1-жүргізуші:↑сізге берген↓///
3-жүргізуші:↑сізге берген↓///
қонақ: ↑сағат↓///
3-жүргізуші: ↑сағат / ұнатпай ͡ ғалдыңыз↓///
қонақ: ↑ійә↓///
3-жүргізуші: ↑сосын↓///
1-жүргізуші: ↑неге↑///
қонақ: ↑сағатты негізі / сыйламайды // уодаң ͡ гейін ͡ мен уөзі сағат ͡ та тақпаймын↓/// ↑жоқ ͡ қой сағат↓///
3-жүргізуші: ↑ійә / ійә уол бір↓///
қонақ: ↑жүзүк̊ ͡ те тақпаймын↓///
2-жүргізуші: ↑менде ͡ де жүзүк̊ жоқ↓/// ↑папа↓///
қонақ: ↑цепочка ͡ да тақпаймын // вообще йештеңке тақпаймын ͡ мен↓///
1-жүргізуші: ↑текқана микрофон / текқана іліп аламын↓///
қонақ: ↑сағат ұнамайтын шығар↓///
1-жүргізуші: ↑жүзүк̊ шешіб̊ ͡ жатčаң // ійә↓///
қонақ: ↑сағат ұнамайды // сосұн тарақ↓///
3-жүргізуші: ↑тарақ неге↓///
1-жүргізуші: ↑тарақ берген ͡ бе↑///
3-жүргізуші: ↑мен үндөмөй ͡ ақ қойайын / сосұн↓///
2-жүргізуші: ↑фен↓///
қонақ: ↑пышақ↓///
3-жүргізуші: ↑пышақ↓///
қонақ: ↑ұнамайтындары↓///
3-жүргізуші: ↑келесі сұрақ / қолұңұзға ͡ ғорұқпай / ұстай алатын үшшанұуар↑// |
Қонақ: Мен алған ба?
3- жүргізуші: Иә.
1- жүргізуші: Сізге берген.
3- жүргізуші: Сізге берген.
Қонақ: Сағат.
3- жүргізуші: Сағат ұнатпай қалдыңыз.
Қонақ: Иә.
3- жүргізуші: Сосын.
1- жүргізуші: Неге?
Қонақ: Сағатты негізі сыйламайды, одан кейін мен өзі сағат та тақпаймын. Жоқ қой сағат.
3- жүргізуші: Иә, иә, ол бір.
Қонақ: Жүзік те тақпаймын.
2- жүргізуші: Менде де жүзік жоқ. Папа.
Қонақ: Цепочка да тақпаймын, вообще ештеңке тақпаймын мен.
1- жүргізуші: Тек қана микрофон, тек қана іліп аламын.
Қонақ: Сағат ұнамайтын шығар.
1- жүргізуші: Жүзік шешіп жатсаң, иә.
Қонақ: Сағат ұнамайды, сосын тарақ.
3- жүргізуші: Тарақ неге?
1- жүргізуші: Тарақ берген ба?
3- жүргізуші: Мен үндемей-ақ қояйын, сосын.
2- жүргізуші: Фен.
Қонақ: Пышақ.
3- жүргізуші: Пышақ.
Қонақ: Ұнамайтындары.
3- жүргізуші: Келесі сұрақ, қолыңызға қорықпай ұстай алатын үш жануар? |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
қонақ: жанұуар жылқы / қой / мысық↓///
3-жүргізуші: ↑жақсы көретін үш әніңіз↓///
қонақ: ↑әрійне↑
1-жүргізуші: ↑садрадійннің әні десе / ійә↓///
қонақ: ↑йенді гіймнғой↓///
3-жүргізуші: ↑әнұран↓///
қонақ: ↑міндетті түрде↓///
1-жүргізуші: ↑әнұранымыз↓///
қонақ: ↑ійә / сосын / үш ән дедіңізба↑
1-жүргізуші: ↑бағанағы↓///
қонақ: ↑йенді йелдің бәрі айтып жүрген шәмші атамыздың бойында арыстың шығар // көпшілікпен бірге уотырып айтатын↓/// ↑сосын / сосын қандай ән↓///
1-жүргізуші: ↑қәзір / кәзір↓///
2-жүргізуші: ↑I like the move it move it↓///
1-жүргізуші: ↑кәзір / кәзіргі кезде мысалы тойға барасызғо // бір бійге бір әнге бійлегіңіз кеп↓///
қонақ: ↑жылтыр көйлек↓///
3-жүргізуші: ↑а:↓///
1-жүргізуші: ↑жылтыр көйлек↓/// ↑айтып уотырмызғой ағамыз трендте↓///
қонақ: ↑йенді көпшілік жақсы көредіғой↓/// ↑бійлейді / көңіл көтереді↓///
1-жүргізуші: ↑йеңлік / садрадійн бәрін таныйды↓///
3-жүргізуші: ↑ійә / соңғы сұрақ // түнгі студійаға кележатқан кездегі кездестірген / үш адамыңыз↑
қонақ: жаңағы бақытжан деген режійссйор / мақсат деген продйұуссер және рауан деген актійор жігіт бар // рауаній / сол үшеуі↓///
3-жүргізуші: ↑тамаша / болды↓/// |
қонақ: жанұуар жылқы / қой / мысық↓///
3-жүргізуші: ↑жақ̊сы ͡ гөрөтүн үш әніңіз↓///
қонақ: ↑әрійне↑
1-жүргізуші:↑садрадійннің әні десе / ійә↓///
қонақ: ↑йенді гимн ͡ ғой↓///
3-жүргізуші: ↑әнұран↓///
қонақ: ↑міндетті түрде↓///
1-жүргізуші: ↑әнұранымыз↓///
қонақ: ↑ійә сосұн / үш ән дедіңіз ͡ б̊е↑
1-жүргізуші: ↑бағанағы↓///
қонақ: ↑йенді йелдің бәр'айтып ͡ жүргөн / шәмш'атамыздың / бойұнд'арыстың шығар ͡ гөп̊шүлүкпем ͡ бірге уотұрұб̊ ͡ айтатын↓/// ↑сосұн / сосұң ͡ ғандай ән↓///
1-жүргізуші: ↑қәзір / қәзір↓///
2-жүргізуші:↑I like the move it move it↓///
1-жүргізуші:↑қәзір / қәзіргі ͡ гезде мысалы / тойға барасыз ͡ ғой // бір ͡ б̊ійге ͡ б̊ір әңге ͡ б̊ійлегіңіз ͡ геп↓///
қонақ: ↑жылтыр ͡ гөйлөк↓///
3-жүргізуші: ↑а:↓///
1-жүргізуші:↑жылтыр ͡ гөйлөк↓/// ↑айтып уотырмыз ͡ ғой // ағамыз трендте↓///
қонақ: ↑йенді көп̊шүлүг ͡ жақ̊сы ͡ гөрөдү ͡ ғой↓/// ↑бійлейді / көңүл ͡ гөтөрөді↓///
1-жүргізуші: ↑йеңлік / садрадійн бәрін таныйды↓///
3-жүргізуші: ↑ійә / соңғұ сұрақ / түңгү ұстұудыйаға ͡ гележатқаң ͡ гездегі ͡ гездестірген үш адамыңыз↑//
қонақ: жаңағы ͡ б̊ақытжш̆ан деген ірежійсер / мақсат деген продүйүусер және ырауан деген актер жігіт бар // ырауан / сол үшөуү↓///
3-жүргізуші: ↑тамаша / болдұ↓/// |
Қонақ: Жануар жылқы, қой, мысық.
3-жүргізуші: Жақсы көретін 3 әніңіз.
Қонақ: Әрине!
1-жүргізуші: Садраддиннің әні десе, иә.
Қонақ: Енді гимн ғой.
3-жүргізуші: Әнұран.
Қонақ: Міндетті түрде.
1-жүргізуші: Әнұранымыз.
Қонақ: Иә, сосын, 3 ән дедіңіз ба?
1-жүргізуші: Бағанағы.
Қонақ: Енді елдің бәрі айтып жүрген Шәмші атамыздың бойында арыстың шығар, көпшілікпен бірге отырып айтатын. Сосын, сосын қандай ән.
1-жүргізуші: Кәзір, кәзір.
2-жүргізуші: I like the move it move it.
1-жүргізуші: Кәзір, кәзіргі кезде, мысалы, тойға барасыз ғо, бір биге, бір әнге билегіңіз кеп.
Қонақ: Жылтыр көйлек.
3-жүргізуші: Ааа.
1-жүргізуші: Жылтыр көйлек. Айтып отырмыз ғой ағамыз трендте.
Қонақ: Енді көпшілік жақсы көреді ғой. Билейді, көңіл көтереді.
1-жүргізуші: Еңлік, Садраддин бәрін таниды.
3-жүргізуші: Иә, соңғы сұрақ, түнгі студияға келе жатқан кездегі кездестірген 3 адамыңыз?
Қонақ: Жаңағы, Бақытжан деген режиссёр, Мақсат деген продюссер және Рауан деген актёр жігіт бар, Рауани - сол үшеуі.
3-жүргізуші: Тамаша, болды. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
қонақ: болдыма↑
1-жүргізуші: ↑тамаша / қошеметтеріңіз↓/// ↑ау дәулет↓///
2-жүргізуші: ↑бізде ағаны көп әурелегіміз келмейді↓/// ↑уөзіміз айттыққо бір байсалдылықтың/ қарапайымдылықтың сыймволы↓/// ↑асықпай әңгіме бір жақын нағашыңмен сөйлесіп уотқан сыйақтысың әңгімелесіп отырсаң↓/// ↑дәл қазір йенді сіз жаңа айттыққо бір ауылдағы кейіпкер жанымызға жақын жаныңызға жақын↓/// ↑уойын уойнайық тағыда уотырма уойын сіз құдалықтасыз құдалықта тілек айтып жатырған құдасыз↓/// ↑бірақ тілекке міндетті түрде біз ұсынған сөздерді кедергі сөздерді қолдана уотырып тілек айтұуыңыз керек↓/// ↑бұл йенді іймпровійзацыйағада пайдасы бар деп уойлаймын↓/// ↑қошеметтейік↓///
1-жүргізуші: ↑іійә көңілді/ тамаша ал дәулет↓///
қонақ: ал көрейік / шама келгенше↓///
1-жүргізуші: ↑ал / құдалық қай жерде болып жатыр↓///
2-жүргізуші: ↑шардарада↓/// |
қонақ: болдұ ͡ ма↑
1-жүргізуші: ↑тамаша / қошеметтеріңіз↓/// ↑ау / дәулөт↓///
2-жүргізуші:↑бізд'ағаны көб̊ ͡ әурөлөгүміз ͡ гелмейді↓/// ↑уөзүмүз айттық ͡ қой ͡ б̊ір ͡ б̊айсалдылықтың / қарапайымдылықтың сыймволы↓/// ↑асықпай әңгіме ͡ б̊ір жақын нағашыңмен сөйлөсүп уотұрған сыйақтысың // әңгімелесіб̊ ͡ отұрсаң↓/// ↑дәл ͡ ғазір йенді сіжжаң'айттыққой // бір ауұлдағы ͡ гейіпкер жанымызға жақын / жаныңызға жақын↓/// ↑уойұн уойнайық тағы ͡ да // уотұрма / уойұн / сіз ͡ ғұдалықтасыз //ғұдалықта тілег ͡ айтыб̊ ͡ жатырғаң ͡ ғұдасыз↓/// ↑бірақ / тілекке міндетті түрдө ͡ б̊із ұсұңған сөздөрдү / кедергі сөздөрдү қолдана уотұрұп // тілег ͡ айтұуұңұз ͡ герек↓/// ↑бұл йенді / іймпровійзасійаға ͡ да пайдасы ͡ б̊ар деп уойлаймын↓/// ↑қошеметтейік↓///
1-жүргізуші: ↑ійә / көңүлдү / тамаша / ал дәулөт↓///
қонақ: ал / көрөйүк̊ // шама ͡ гелгенше↓///
1-жүргізуші: ↑ал / құдалық қайжерде ͡ б̊олұб̊ ͡ жатыр↓///
2-жүргізуші: шардарада↓/// |
Қонақ: Болды ма?
1-жүргізуші: Тамаша, қошеметтеріңіз. Ау, Дәулет.
2-жүргізуші: Біз де ағаны көп әурелегіміз келмейді. Өзіміз айттық қо бір байсалдылықтың, қарапайымдылықтың символы. Асықпай әңгіме, бір жақын нағашыңмен сөйлесіп отқан сияқтысың әңгімелесіп отырсаң. Дәл қазір енді, сіз жаңа, айттық қо бір ауылдағы кейіпкер жанымызға жақын, жаныңызға жақын. Ойын ойнайық тағы да, отырма ойын. Сіз құдалықтасыз, құдалықта тілек айтып жатырған құдасыз. Бірақ тілекке міндетті түрде біз ұсынған сөздерді, кедергі сөздерді қолдана отырып, тілек айтуыңыз керек. Бұл енді импровизацияға да пайдасы бар деп ойлаймын. Қошеметтейік.
1-жүргізуші: Иә, көңілді, тамаша! Ал, Дәулет.
Қонақ: Ал, көрейік, шама келгенше.
1-жүргізуші: Ал құдалық қай жерде болып жатыр.
2-жүргізуші: Шардарада |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
қонақ: ↑ауылым шардарадама↑
2-жүргізуші: ↑ійә / йелүу жылдық савхозда↓///
қонақ: ↑ауылына жарнама жасап жатыр↓///
1-жүргізуші: ↑айтып отырмынғой // шійелі деп айтса боладығой↓///
қонақ: ↑ійә / әйтпесе жаркент деп те↓///
1-жүргізуші: ↑ійә / жаркент деп те айтса болады↓/// ↑уойбай↓///
2-жүргізуші: ↑біледі ағасының стұудыйасында уотырғанын↓/// ↑сонымен құдалық басталды↓/// ↑мен йенді тілек берейін↓/// |
қонақ: ↑ауұлұм / шардарада ͡ ма↑
2-жүргізуші: ↑ійә /йелүужылдық̊ ͡ совхозда↓///
қонақ: ↑ауұлұна / жарнама жасаб̊ ͡ жатыр↓///
1-жүргізуші: ↑айтыб̊ ͡ отұрмұң ͡ ғой // шійелі деб̊ ͡ айтčа ͡ б̊олады ͡ ғой↓///
қонақ: ↑ійә / әйтпесе жаркент деп ͡ те↓///
1-жүргізуші: ↑ійә / жаркент деп ͡ те / айтčа болады↓/// ↑уойб̊ай↓///
2-жүргізуші: ↑біледі / ағасының ұстұудыйасында уотұрғанын↓/// ↑сонұмен / құдалық ͡ басталды↓/// ↑мен йенді тілек берейін↓/// |
Қонақ: Ауылым Шардарада ма?
2-жүргізуші: Иә, елу жылдық савхозда.
Қонақ: Ауылына жарнама жасап жатыр.
1-жүргізуші: Айтып отырмын ғой, Шиелі деп айтса болады ғой.
Қонақ: Иә, әйтпесе Жаркент деп те.
1-жүргізуші: Иә, Жаркент деп те айтса болады. Ойбай.
2-жүргізуші: Біледі ағасының студиясында отырғанын. Сонымен құдалық басталды. Мен енді тілек берейін. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
↑йерекше қадірі деп ағасыда↓/// ↑ұқсайды ау алтын тонның жағасына↓///
1-жүргізуші:↑уойдее↑
2-жүргізуші: ↑ақ жүрекпен ақ тілекті ақтарғайсың↓/// ↑берейік сөз кезегін нағашыға дей келе↓/// ↑құуандық нағашыға тілек кезегі беріледі↓///
1-жүргізуші:↑жақында↓///
қонақ: ↑уой / рахмет
1-жүргізуші: ↑жақында презійденттен алғыс хат алған ағамыз↓///
қонақ: ↑ал йенді / ійә / ійә↓/// ↑келген қадамдарыңызға нұр жаусын құдалар↓/// ↑мынау йекі жас бақытты болсын↓/// ↑байлық деген балада дейді // бала-шағалары көп болсын↓/// ↑уөссін уөрбісін↓///
3-жүргізуші: ↑бірінші сөз↓/// |
↑йерек̊ше қадір деб̊ ͡ ағасы ͡ да↓/// ↑ұқ̊сайд'ау / алтын тоннұң жағасына↓///
1-жүргізуші: ↑уойде:↑
1-жүргізуші: ↑ағ ͡ жүрөкпөн / ақ тілекті / ақтарғайсың↓/// ↑берейік / сөз ͡ гезегін нағашыға / дей ͡ геле↓/// ↑құуандық нағашыға / тілек кезегі ͡ б̊еріледі↓///
1-жүргізуші: ↑жақында↓///
қонақ: ↑уой / ырахмет↑
1-жүргізуші: ↑жақында / презійденттен / алғысхат алған ағамыз↓///
қонақ: ↑ал йенді / ійә / ійә↓/// ↑келгең ͡ ғадамдарыңызға / нұр жаусұң ͡ ғұдалар↓/// ↑мына йекі жас ͡ пақытты ͡ б̊олсұн↓/// ↑байлығ ͡ дегем балада дейді // бала-шағалары ͡ гөп ͡ полсұн↓/// ↑уөссүн уөрб̊үсүн↓///
3-жүргізуші: бірінші сөз↓/// |
Ерекше қадірі деп ағасы да, Ұқсайды ау алтын тонның жағасына.
1-жүргізуші: Ойдее!
2-жүргізуші: Ақ жүрек пен ақ тілекті ақтарғайсың. Берейік сөз кезегін нағашыға, дей келе, Қуандық нағашыға тілек кезегі беріледі.
1-жүргізуші: Жақында.
Қонақ: Ой рақмет!
1-жүргізуші: Жақында президенттен алғыс хат алған, ағамыз.
Қонақ: Ал енді, иә иә. Келген қадамдарыңызға нұр жаусын құдалар. Мынак екі жас бақытты болсын. Байлық деген балада дейді, бала-шағалары көп болсын. Өссін өрбісін.
3-жүргізуші: бірінші сөз |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
қонақ: ↑ійә / йенді мынау қылышпен неғып жүр ары-бері демеңіздер мені↓/// ↑ійә / уөйткені қазір йет жөндеймін ары-бері кішкене↓/// ↑содан кейін жеңіл желпі жаңағы↓/// ↑уоның үстіне аллергійа да болып тұрмын мен уөзі↓/// ↑содан кейін кішкене сіздерден алшақтап-алшақтап қашып тұрмын↓/// ↑ійә↓///
2-жүргізуші:↑айта беріңіз↓///
1-жүргізуші: ↑айта беріңіз/ айта беріңіз↓///
қонақ: ↑ал йенді мына сондықтан↓///
1-жүргізуші: ↑аллергійа неге ↑ / сізге уол қалошқа↓///
қонақ: ↑жоқ / аллергійа ащы сұудан↓/// ↑содан кейін мына ащы сұу қоймай / жаңағы шұбат қойып уотырғанымыз сол↓/// ↑сондықтан алдынан келіп / нағашы дегеннен кейін сәлем бердім / міне құдаларға↓/// ↑ійә / йенді жаңағы қайырбек құданың аты йекен // қаха мінекей уөзі жүз жақсыдан түңілме деген жүзіңіз жылы адам↓/// ↑сондықтан тәрбійелеріңізде уөте жақсы↓/// ↑мынау / аноу бір йұупійтерге қол жеткізгендей болып уотырмын мен уөзім сіздерге↓/// ↑мынау құлақ қағыс деп айтып кетейін біз ұлы жүздің тараған қазағымыз↓/// ↑йенді тегімізді айтып жатқанымғой↓/// ↑мынау йенді келіншегіміз қамырлей алмағаннан кейін / йеттің астына спагеттій↓/// ↑ійә / ренжімеңіздер жаңағы айқай шұусыз уөстіп күлімдеп / жарқырап↓/// |
қонақ: ↑ійә / йенді мынау / қылышпен неғыб̊ ͡ жүр / ары-͡ б̊ері демеңіздер ͡ мені↓/// ↑ійә / уөйткөнү қазір йет ͡ шөндөймүн ары-͡ б̊ері ͡ гішкене↓/// ↑содаң ͡ гейін жеңіл желпі жаңағы↓/// ↑уонұң үстүне / алергійә ͡ да ͡ б̊олұп тұр // мен уөзү↓/// ↑содаң ͡ гейін / кішкене сіздерден алшақтаб̊-͡ алшақтап қашып тұрмұн↓/// ↑ійә↓///
2-жүргізуші: ↑айта ͡ б̊еріңіз↓///
1-жүргізуші: ↑айта ͡ б̊еріңіз / айта ͡ б̊еріңіз↓///
қонақ: ↑ал йенді мына сондұқтан↓///
1-жүргізуші:↑алергійә / неге сізге уол ғалошқ̊а↓/// қонақ: ↑жоқ / алергійә / ашшы сұудан↓/// ↑содаң ͡ гейін мына / ашшы сұу ͡ ғоймай / жаңағы шұб̊ат қойұп уотұрғанымыс сол↓/// ↑сондұқтан алдынаң ͡ геліп // нағашы дегеннең ͡ гейін / сәлем бердім // міне құдаларға↓/// ↑ійә / йенді жаңағы / қайырб̊ек құданың аты йекен // қаха мінекей уөзү / жүзү жақ̊сыдан түңүлмө деген // жүзүңүж ͡ жыл'адам↓/// ↑сондұқтан тәрб̊ійелеріңізді уөтө жақ̊сы↓/// ↑мынау / анау ͡ б̊ір йүупійтерге / қол жеткізгендей болұп уотұрмұн мен / уөзүм сіздерге↓/// ↑мынау ͡ ғұлақ қағыс теб̊ ͡ айтып кетейін // біз / ұлұжүздүң тарағаң ͡ ғазағымыз↓/// ↑йенді / тегімізд'айтып жатқаным ͡ ғой↓/// ↑мынау йенді ͡ геліншегіміз / қамыр ійлей алмағаннаң ͡ гейін йеттің астына спагеттій↓/// ↑ійә / іренжімеңіздер // жаңағы / айқай шұусұз уөстүп күлүмдөб̊ ͡ жарқырап↓/// |
Қонақ: Иә, енді мынау қылышпен неғып жүр ары-бері демеңіздер мені. Иә, өйткені, қазір ет жөндеймін, ары-бері кішкене. Содан кейін жеңіл-желпі, жаңағы. Оның үстіне аллергия да болып тұрмын мен өзі. Содан кейін, кішкене сіздерден алшақтап-алшақтап қашып тұрмын. Иә.
2-жүргізуші: Айта беріңіз.
1- жүргізуші: Айта беріңіз, айта беріңіз.
Қонақ: Ал енді, мына сондықтан.
1-жүргізуші: Аллергия неге? Сізге ол қалошқа?
Қонақ: Жоқ, аллергия ащы судан. Содан кейін мына ащы су қоймай, жаңағы, шұбат қойып отырғаным сол. Сондықтан алдынан келіп, нағашы дегеннен кейін сәлем бердім, міне құдаларға. Иә, енді, жаңағы, Қайырбек-құданың аты екен, Қаха, мінекей, өзі жүз жақсыдан түңілме деген, жүзіңіз жылы адам. Сондықтан тәрбиелеріңіз де өте жақсы. Мынау, аноу бір юпитерге қол жеткізгендей болып отырмын мен өзім сіздерге. Мынау құлаққағыс деп айтып кетейін, біз ұлы жүздің тараған қазағымыз. Енді тегімізді айтып жатқаным ғой. Мынау, енді келіншегіміз қамыр илей алмағаннан кейін, еттің астына спагетти. Иә, ренжімеңіздер, жаңағы, айқай-шусыз өстіп күлімдеп, жарқырап. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
1-жүргізуші: ↑спагеттій жеп↓///
қонақ: ↑ійә / спагеттій жеп↓///
1-жүргізуші: ↑драйв ұстап↓///
қонақ: ↑драйвпенде қазір сіздердің бійлеріңізді / алыстан түсіреміз↓///
3-жүргізуші: ↑уол дронғой↓///
қонақ: ↑ійә / дрон дрон / ійә дронба немене анау↓///
2-жүргізуші: ↑бұл драйв деген↓///
3-жүргізуші: ↑энергійа деген↓///
қонақ: ↑ійә / энергійамен бійлейміз қаз / бәрі болады мұузыканттар бар↓///
1-жүргізуші: ақауыз↓///
3-жүргізуші: ↑ақұуыз белок деген сөз↓///
қонақ: ақұуыз белокпа / ійә / сондықтан мынау уөте семіз малдың йеті↓/// ↑күш-құуаты белогы көп / ійә↓/// ↑алып уотырыңыздар / ійә↓///
1-жүргізуші: ↑тамаша рахмет↓/// ↑ійә / той тойға ұлассын↓/// ↑жастар бақытты болсын↓/// ↑йенді уосы тойда аға / кішігірім ойындар боладығой↓/// ↑кампоттан алып у отырыңыз // ійә↓///
қонақ: ↑кампот құдалар үшін кампот↓/// ↑құдалар ішпейтін адам йекен↓///
1-жүргізуші: ↑уол кcell-дің арнайы кампоты↓///
қонақ: ↑ійә↓///
2-жүргізуші: ↑уойын уойнаймыз↓///
1-жүргізуші: ↑уойын уойнаймыз // ійә / сізді уортаға шақырамыз↓/// |
1-жүргізуші:↑спагеттій жеп↓///
қонақ: ↑ійә / спагеттій жеп↓///
1-жүргізуші: ↑драйв ұстап↓///
қонақ: ↑драйвпен ͡ де қазір / сіздердің бійлеріңізді / алыстан түсүрөміз↓///
3-жүргізуші: ↑уол дроң ͡ ғой↓///
қонақ: ↑ійә / дрон // дрон ійә // дром ͡ ба немене / анау↓///
2-жүргізуші: ↑бұл / драйв деген↓///
3-жүргізуші: ↑энергійә деген↓///
қонақ: ↑ійә / энергійәмен бійлейміз қазір // б̊әрі ͡ б̊олады / мұузыканттар ͡ б̊ар↓///
1-жүргізуші: ақауұз↓///
3-жүргізуші: ↑ақұуұз / б̊елок деген сөз↓///
қонақ: ақұуұз / б̊елок ͡ па↑// ійә / сондұқтан мына уөтө ͡ семіз малдың йеті↓/// ↑күш-құуаты ͡ б̊елогұ ͡ гөб̊ ͡ ійә↓/// ↑алыб̊ ͡ отұрұңыздар // ійә↓///
1-жүргізуші: ↑тамаша / ырахмет↓/// ↑ійә / той тойғ'ұлассын↓/// ↑жастар ͡ б̊ақытты ͡ б̊олсұн↓/// ↑йенді уосұ тойд'аға / кішігірім уойұндар ͡ б̊олады ͡ ғой↓/// ↑компоттан алып уотұрұңыз // ійә↓///
қонақ: ↑компот / құдалар үшүн / компот↓/// ↑құдалар / ішпейтін адам йекен↓///
1-жүргізуші: ↑уол Kcell-дің / арнайы ͡ компотұ↓///
қонақ: ↑ійә↓///
2-жүргізуші: ↑уойұн уойнаймыз↓///
1-жүргізуші:↑уойұн уойнаймыз // ійә / сізді уортаға шақырамыз↓/// |
1-жүргізуші: Спагетти жеп.
Қонақ: Иә, спагетти жеп.
1- жүргізуші: Драйв ұстап.
Қонақ: Драйвпен де қазір сіздердің билеріңізді алыстан түсіреміз.
3- жүргізуші: Ол дрон ғой.
Қонақ: Иә, дрон, дрон, иә, дрон ба немене анау.
2- жүргізуші: Бұл драйв деген.
3- жүргізуші: Энергия деген.
Қонақ: Иә, энергиямен билейміз қаз, бәрі болады музыканттар бар.
1- жүргізуші: Ақауыз.
3- жүргізуші: Ақуыз, белок деген сөз.
Қонақ: Ақуыз белок па, иә, сондықтан, мынау өте семіз малдың еті. Күш-қуаты, белогы көп, иә. Алып отырыңыздар, иә.
1- жүргізуші: Тамаша рақмет. Иә, той тойға ұлассын. Жастар бақытты болсын. Енді осы тойда, аға, кішігірім ойындар болады ғой. Кампоттан алып отырыңыз, иә.
Қонақ: Кампот құдалар үшін, кампот. Құдалар ішпейтін адам екен.
1- жүргізуші: Ол Kcell-дің арнайы кампоты.
Қонақ: Иә.
2- жүргізуші: Ойын ойнаймыз.
1- жүргізуші: Ойын ойнаймыз иә, сізді ортаға шақырамыз. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
қонақ: ↑уойбай менба↓///
1-жүргізуші: ↑тамаша дәулет / бұл уойынның аты қандай↑//
2-жүргізуші: ↑уойынның аты дәл түс деп аталады↓/// ↑дәл түс↓///
1-жүргізуші: ↑уөзі шығара береді // уойынның атын↓///
2-жүргізуші: ↑мен бірақ↓///
қонақ: ↑уойындары қызық уосы баланың↓///
2-жүргізуші: ↑кім тексереді мені↓///
1-жүргізуші:↑уойындар ғылымының докторы↓///
2-жүргізуші: ↑сонымен / бұл уойынның шарты көп уақытты алмайды↓///
1-жүргізуші: ↑мынаны майдалап шайнап↓///
2-жүргізуші:↑ійә / жылдам әрі тез жылдам ірі уоңай уойналатын уойын↓/// ↑бұл жерде қолдарыңызда теннійс добы бар // үстел теннійсінің добы / бұны бір сәтте қолдарыңызға ұстайсыздарда мына жұмыртқаның ыдысы / қалпы қалпына қарай лақтырамыз сол жерге жыйылу керек↓/// ↑бір уақытта ыдыстағы шар біткенге дейін уойнаймыз↓/// ↑кімде қанша шар жыйылды↓// кімде қандай қаншалықты көп сол жеңіске жетеді↓/// ↑тағыда ұмытпайтын басты шарт тікелей лақтырмаймыз↓/// ↑міндетті түрде үстелге тійгізіп // содан кейін жайғастырамыз↓/// ↑мысалы уосылай↓///
1-жүргізуші:↑монтаждау уосы қалсын↓///
қонақ: ↑бастай берейінба↓///
3-жүргізуші:↑бір / йекі / үш↓/// |
қонақ: ↑уойб̊ай / мем ͡ бе↓///
1-жүргізуші: ↑тамаша дәулөт // бұл уойұннұң аты ͡ ғандай↑//
2-жүргізуші: ↑уойұннұң аты / дәл түс / деб̊ ͡ аталады↓/// ↑дәл түс↓///
1-жүргізуші: ↑уөзү шығара ͡ б̊ереді уойұннұң атын↓///
2-жүргізуші: ↑мем ͡ бірақ↓///
қонақ: ↑уойұндары қызық / уосұ ͡ б̊аланың↓///
2-жүргізуші: ↑кім тек̊середі мені↓///
1-жүргізуші: ↑уойұндар ғылымының докторұ↓///
2-жүргізуші:↑сонұмен / бұл уойұннұң шарты ͡ гөп ууақытт'алмайды↓///
1-жүргізуші: ↑мынаны майдалап̊ ͡ шайнап↓///
2-жүргізуші: ↑ійә / жылдам әрі тез / жылдам әрі уоңай уойналатын уойұн↓/// ↑бұл жерде қолдарыңызда / теннійс ͡ доб̊ұ ͡ б̊ар // үстөл теннійсінің доб̊ұ // б̊ұнұ / б̊ірсәтте қолдарыңызға / ұстайсыздар ͡ да // мына жұмұртқаның ыдысы / қалпы қалпына ͡ ғарай ылақтырамыз // солжерге жыйылұу ͡ герек↓/// ↑бір ұуақытта / ыдыстағы шар ͡ б̊іткеңге ͡ дейін уойнаймыз ↓// кімде қанша шар жыйылды↑/// ↑кімде қандай / қаншалықты ͡ гөп̊ / сол жеңіске жетеді↓/// ↑тағы ͡ да /ұмұтпайтын / басты шарт // тікелей ылақтырмаймыз↓/// ↑міндетті түрдө / үстөлгө ͡ тійгізіп̊ // содаң ͡ гейін жайғастырамыз↓/// ↑мысалы уосұлай↓///
1-жүргізуші: ↑монтажда / уосұ ͡ ғалсын↓///
қонақ: ↑бастай берейім ͡ бе↑///
3-жүргізуші: ↑бір / йекі / үш↓/// |
Қонақ: Ойбай, мен ба?
1- жүргізуші: Тамаша! Дәулет, ойынның аты қандай?
2- жүргізуші: Ойынның аты дәл түс деп аталады. Дәл түс.
1- жүргізуші: Өзі шығара береді ойынның атын.
2- жүргізуші: Мен бірақ.
Қонақ: Ойындары қызық осы баланың.
2- жүргізуші: Кім тексереді мені.
1- жүргізуші: Ойындар ғылымының докторы.
2- жүргізуші: Сонымен, бұл ойынның шарты көп уақытты алмайды.
1- жүргізуші: Мынаны майдалап шайнап.
2- жүргізуші: Иә, жылдам әрі тез, жылдам әрі оңай ойналатын ойын. Бұл жерде қолдарыңызда теннис добы бар, үстел теннисінің добы, бұны бір сәтте қолдарыңызға ұстайсыздар да, мына жұмыртқаның ыдысы, қалпы, қалпына қарай лақтырамыз, сол жерге жиылу керек. Бір уақытта ыдыстағы шар біткенге дейін ойнаймыз. Кімде қанша шар жиылды, кімде қандай, қаншалықты көп, сол жеңіске жетеді. Тағы да ұмытпайтын басты шарт - тікелей лақтырмаймыз. Міндетті түрде үстелге тигізіп, содан кейін жайғастырамыз. Мысалы, осылай.
1- жүргізуші: Монтаждау, осы қалсын.
Қонақ: Бастай берейін ба?
3- жүргізуші: Бір, екі, үш. |
Қуандық Шәкіржанов
|
▶
|
қонақ: ↑ійә:↓/// уой:↓///
2-жүргізуші: уой:↓///
3-жүргізуші: ↑ұура:↑
1-жүргізуші: ↑уөй:↓/// ↑менде үшеу қалды / қалай уойлайсыз↓///
қонақ: ↑сәттілік тілеймін↓///
3-жүргізуші: ↑сәл қалды / сәл қалды біреу / біреу тійгіздіңіз↓///
2-жүргізуші: ↑ай:↓///
3-жүргізуші:↑йештеңе йетпейді / йештеңе йетпейді↓///
2-жүргізуші: ↑сонымен бүгінгі уойында жеңімпаз / құуандық ағамыз↓///
1-жүргізуші:↑құуандық ағаға / қошеметтеріңіз↓///
қонақ: ↑уой рахмет↑
1-жүргізуші: ↑түнгі стұудыйа бағдарламасының қонағы / құуандық ағамызға қошеметеріңіз↓/// ↑құуандық мырза / сізге көп-көп рахмет ууақыт бөліп келгеніңізге рахмет↓/// ↑сізге сәттілік тілейміз / денсаулығыңыз мықты болсын↓///
3-жүргізуші: ↑рахмет келгеніңізге↑
1-жүргізуші: ↑қошеметтеріңіз↓/// |
қонақ: ↑ійә:↓/// уой:↓///
2-жүргізуші:уой:↓///
3-жүргізуші:ұура:↑//
1-жүргізуші:↑уөй:↓/// ↑менде / үшөу ͡ ғалды / қалай уойлайсыз↑///
қонақ: ↑сәттілік тілеймін↓///
3-жүргізуші: ↑сәл ͡ ғалды / сәл ͡ ғалды / біреу / біреу тійгіздіңіз↓///
2-жүргізуші: ↑ай:↓///
3-жүргізуші: ↑йештең'етпейді / йештең'етпейді↓///
2-жүргізуші: ↑сонұмем ͡ бүгүңг'ойұнда // жеңімпаз / құуандығ ͡ ағамыз↓///
1-жүргізуші: ↑құуандығ ͡ ағаға / қошеметтеріңіз↓///
қонақ: ↑уой / ырахмет↑//
1-жүргізуші: ↑түңгү ͡ стұудійа ͡ б̊ағдарламасының ͡ ғонағы // құуандығ ағамызға / қошеметтеріңіз↑/// ↑құуандығ ͡ мырза / сізге / көп-көп ырахмет ↑// ұуақыт ͡ пөлүп келгеніңізге ырахмет↓/// ↑сізге сәттілік тілейміз // денсаулұғұңұз ͡ мықты ͡ б̊олсұн↓///
3-жүргізуші:↑ырахмет келгеніңізге↑//
1-жүргізуші: ↑қошеметтеріңіз↓/// |
Қонақ: Иәә. Ойй.
2- жүргізуші: Ойй.
3- жүргізуші: Ураа!
1- жүргізуші: Өййй. Менде үшеу қалды, қалай ойлайсыз.
Қонақ: Сәттілік тілеймін.
3- жүргізуші: Сәл қалды, сәл қалды біреу, біреу тигіздіңіз.
2- жүргізуші: Аййй.
3- жүргізуші: Ештеңе етпейді, ештеңе етпейді.
2- жүргізуші: Сонымен бүгінгі ойында жеңімпаз, Қуандық ағамыз.
1- жүргізуші: Қуандық ағаға қошеметтеріңіз!
Қонақ: Ой рақмет!
1- жүргізуші: Түнгі студия бағдарламасының қонағы Қуандық ағамызға қошеметеріңіз. Қуандық мырза, сізге көп-көп рақмет, уақыт бөліп келгеніңізге рақмет. Сізге сәттілік тілейміз, денсаулығыңыз мықты болсын.
3- жүргізуші: Рақмет келгеніңізге!
1- жүргізуші: Қошеметтеріңіз. |
Қуат Ахметжанов
|
▶
|
|
|
Бірде Құнанбай сұлтанның жары Ұлжан қатты науқастатып жатып қалады. Сол маңның емшілерін түгел жағалаған. Емі табылмай, шарасы таусылуға шақ қалғандай шақта үйіне жол қонақ болып Нұрбек би қонды. Мән-жаймен қаныққан соң дерттің сырын ұққан ол:
-"Уа, сұлтаным, жұбайың киелі батаға жерік екен, ол батаны тектінің тұқымы ғана береді, біздің Сыр бойындағы ашамайлы керей Ханбас батырдың ұрпағы Ырысымбет палуанға жүріңіз, түбі асылдың түкірігі тисе, түлеп шығады",- деп Құнанбайды алыс болса да түбінің қайыры бар айшылықтағы ауылына бір жағы қонақ болып кетуге шақырады. Құнанбай оңашада ойлана, ойын сараптап болып, «Аузын айға білеген Ханбас Қанайұлының ұрпағына барайын, қамсыз жүргенде қосағымнан айрылып қалармын»,- деп Тобықтының жігіттерін ертіп жолға шығады. |
Қуат Ахметжанов
|
▶
|
|
|
Алыс сапар ауыртпашылықсыз аяқталсын ба, арып-ашып, ескі шіліктегі Ырысымбет палуанның шаңырағына келіп тоқтады. Палуан үйінен далаға шығып келе жатыр екен, Құнанбай сұлтанды алыстан таныды да, оған қарсы жүрді. Қадірлі қонақ арқан тастам жерден айқайлай амандасып:
-"Уа, тектінің тұқымы, әкең Ағасұрби Мырзабай алты ата көктің ұлына батпан асыра бата бергенде, маған сол батаның бұт келісі бұйыра ма деп ат басын бұрған бұйымтайым бар",- деп жүзінде жұтаң қалпын жасыра алмаған күйі. |
Қуат Ахметжанов
|
▶
|
|
|
Палуан демін ішке терең тартып: «Құнанбай, Алланың жолын ұстаған азаматсың, жүзің жұтаң, ойыңды ұқтым, жалауыңа жебеуім болсын, жұбайыңды жүресінен отырғыз»,- деді де күректей алақанын күншығысқа қарата жайып: «Уа келіннің киелі Сүзіп келген көзі аулақ, Түртіп тиген тіл аулақ, Сүбе, сүбе сөйлесем Батыр хан бастай шер көрсін, Қолы жетпейтін жеріне Ой асатын ел берсін. Тақымы таймас, Алатаудай сүңгі алмайтын ер берсін, Жерік болсын желіксең, Ішкен-жегенің ем болсын, Алты алаштың асылы болар Алтын асық ұл берсін, Әділдік болсын ұраны, Сүзбе түссе өлмесін, әумин»,- деп бет сипады. |
Қуат Ахметжанов
|
▶
|
|
|
-Батаңыз бақ боп қонсын, палуан.
-Уа, тобықтының тұғырлысы, жолсоқты болып қажыған сияқтысыз, төрге шығып табан суытыңыз, келін де тынықсын.
-Алла пейіліңізді көтерсін.
Олар үйге енді. Мал сойылып, ет асылып, дастархан жайылып, құтты қонақтардың келуі аламан бір мереке сияқтанды. Көп ұзамай сұлтанның жары Ұлжан да басын көтеріп, әлденді. Осы сапардан аман-есен ауылына қайтқан Құнанбайдың жары көп ұзамай дүниеге алтын асықтай ұл әкелді. Азан шақырып, атын Ибраһим деп қойды. Анасының құрсағына біте сала киелі батаға қанық болған ол баланың адамзаттың бағына туған ұлы Абайға айналарын кім білген. «Аталардың ақ жолы» кітабынан. Темірхан Әбдіков, оқыған Қуат Ахметжанов. |
Максим Рожин
|
▶
|
|
|
Бүгінгі диалогтың қонағы - Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы қоғамдық бірлестігінің вице-президенті Максим Рожин. Журналист, блогер, ментор ұлы Абайдың тілін жетік біледі. Максим, біз білеміз, отыз жылдан астам қазір қазақ қоғамы жұмыс атқарып келе жатыр. Өзіңіз сонда жұмыс істейсіз. Айтыңызшы, бұл қоғамның мақсаты не? |
Максим Рожин
|
▶
|
|
|
Жалпы бір нәрсені түсіну керек. Көп адам осы қазір қазақ тілі айналасында туып жатқан, пайда болып жатқан, туындап жатқан мәселелерді әлеуметтік желіде жиі көтеретінін көріп отырмыз ғой. Бізде отыз жылдан бері «Қазақ тілі» қоғамы елде жұмыс істейді, бұл - халықаралық ұйым, айта кету керек. Өйткені отыз жыл бұрын, сексен тоғызыншы жылдары құрылғанда, өзі елде үш-ақ мемлекеттік емес ұйым құрылған болатын. Жаңағы мен айтқандай, Олжас ағамыздың «Невада-Семей» экология бағыты, ал саяси бағыт «Азаттық» қозғалысы және осы «Қазақ тілі» қоғамы - гуманитарлық-мәдени салаға арналған мемлекеттік емес ұйым. |
Максим Рожин
|
▶
|
|
|
Енді ол кезде құрылу мақсаты - қазақ тілін дамыту. Совет үкіметі ыдырағаннан кейін қазақ тілі қалай дамиды, қазақ тілі мемлекеттік тіл болады. Осыны біз армандап келдік қой, енді бұны жергілікті өзінің жеткілікті деңгейіне жеткізу керек қой деген ниетпен құрылған. Содан бері қоғам біздің елде ғана емес, шетелде де өкілеттіліктер ашып, уәкілдерін жинап, жалпы біздің қандастарымызға көмектесіп жатыр. Біздің шетте жүрген қазақтарға мына гуманитарлық көмек, соның ішінде мысалға, мына Лондонда, АҚШ-та бар. Қазір соңғы кезде қоғамның жалпы екінші тынысы ашылып жатқандай деп айтуға болады. Өйткені елде ғана емес, шетелде де уәкілеттіліктер, бірлестіктер пайда болды. |
Максим Рожин
|
▶
|
|
|
Қоғамның негізгі мақсаты - осы тіл саласында, мәдени салада, тіл саласында, әсіресе арнайы жобаларды жүргізу мемлекетпен бірге, егер мемлекет қолдап жатса, кейбір өткір мәселелерді шешу. Сіздер білесіздер, тіл айналасында қазір шын мәнінде проблема аз емес. Контент жағын алатын болсақ, заң жағын алатын болсақ, осы көбі біздің қоғамда Тіл туралы заң жөнінде әңгіме көтеріп жатыр. Енді бұл мәселеге таңғалуға болмайды. Өйткені кез келген мемлекетте мемлекеттік тілге арналған заң бар. Бізде қоғам ретінде, қоғам мүшелері, сол кісілердің атынан айтуыма негіз бар шығар, біз де осындай заңды қалаймыз, өйткені тіл қорғалу керек. |
Максим Рожин
|
▶
|
|
|
Өзіңіз әлеуметтік желіде көп жазып жатасыз, айтып жатасыз. Неліктен шенеуніктер дұрыс қазақша білмейді деген сияқты.
Жалпы бұл менің уәжім. Тілші қызметін атқарып жүргенде басталған бұл ренжу. Сіз телевидение саласында да бірнеше жыл жұмыс атқардыңыз. |
Максим Рожин
|
▶
|
|
|
Бұл мәселеде менің ренішім алыстан келеді. Иә, тілші болып жүрген кезде мен бір нәрсеге таңғалатынмын. Қазақтілді редакцияда жұмыс істеймін. Барып мемлекет қызметкерлерден сұхбат алып келемін.
-Иә.
- Олар орысша сұхбат береді. Содан кейін мен...
- Түріңізге қарап орысша жауап беретін шығар. |
Максим Рожин
|
▶
|
|
|
Түріме қараса да, мен қазақша бағдарлама жасаймын, сіз қазақша бересіз ба деген кезде мен білмейтін едім, аударып аласыз деп сілтей салатын. Мен олардың жазып алған сұхбатын келем да, өзім дауыстап қазақшалаймын. Менің намысыма қатты тиді сол нәрсе. Неге мен қазақ тілді редакцияда жүріп, қазақша ақпарат ала алмаймын. Бұл менің журналист ретінде, жалпы ақпарат алуымның, алу құқығымды шектеу ғой. Бұл он жыл бұрынғы жағдай. Қазір міндетті түрде енді өзгермеді деп айтпау керек. Өзгерді, иә. Қазір мемлекет басшысының өзі қазақша білмейтін шенеунік анахронизмге айналу керек деген әңгімесі бар. |
Максим Рожин
|
▶
|
|
|
Мен толық қолдаймын. Өйткені сен қандай мемлекетте қызмет етесің, қандай мемлекетте қызметкерсің? Қазақстан мемлекетінде. Демек, қазақ тілін сен білуің керек. Осыдан бұрын бір ай, екі ай бұрын мен Мемлекет басшысының өзі болу үшін адам емтихан тапсырады қазақ тілінен. Сонда біздің шенеуніктер Президенттен қандай артықшылығы бар деп жазатын. Маған мемлекет қызметкері, жалпы басы-қасында жүрген азаматтар шығып, иә, шынымен жағдай өзгереді, сіз олай ренжімеңіз, жақында осы естілетін болады, мемлекеттік тілінде өткізетін емтихан міндетті түрде қазақша есептелетін болады. Осы уақытқа дейін мен өзім таңғалдым, мемлекеттік тілден, мемлекеттік тілді білуден жалпы тапсырылатын емтихан есептелмейтін. Яғни сен білсең де өттің, білмесең де өттің болған.
-Иә. |
Максим Рожин
|
▶
|
|
|
Енді қазір біз өзгереді деген сенімдеміз енді. Өйткені мемлекет қызметкер егер келген, алдына келген адамына мемлекет қызметте өзінің қызметін ұсына алмаса, ол қандай сапалы қызметкер деп айтуға болады оны? Мен ойлаймын, ол азамат өзін жетілдіріп, тілін жетілдіріп, мемлекеттік қызметке есігін ашу керек, барсын. Мысалға оңтүстікте ондай мәселе жоқ. |
Максим Рожин
|
▶
|
|
|
-Өзіңіз оңтүстіктің тумасысыз.
-Өзім сол жақтікімін. Иә, мен үшін Арыстың, иә, Арыста өстім. Мен үшін оңтүстікте жүріп, бір мемлекеттік тілде қызмет ала алмау дегенді мен үшін бір фантастикалық жағдай деп қабылдаймын. Солтүстікте бізде енді жағдай сәл басқаша, бұл жағынан жұмыс жүргізіліп жатыр, мен білемін.
-Қазақстан халқының Ассамблеясының мүшесісіз. Сол жақта тілге байланысты иә, қандай тағы қарқынды жұмыстар атқарылуда. |
Максим Рожин
|
▶
|
|
|
Жалпы Ассамблеяда осы соңғы бес-алты жылда мен осы Ассамблеяның жұмысына етене, былай қарқынды араласып келемін. Ассамблеяда диаспоралардың арасында, ішінде, Достық үйлерінде, қазақ тіліне қатысты клубтар ашылған. Біз мына қазақ тілі ұйымында Ассамблеямен бірлесіп осы қазақ, достық үйлерінде, әр қаланың облыстарында бар, «Сөзуар» клубын ашуды жоспарладық. Бұл жалпы не деген сөз? Біздің Ассамблеяның негізгі жұмысы сол диаспоралардың ішінде жүріп жатыр. Көп азамат мысалға Ассамблеяға сыни көзқараспен қарайды, бәлкім ол заңды шығар. Бірақ бір нәрсені ұмытпау керек, Ассамблеяда, жалпы Ассамблея қабырғасында диаспоралармен қарым-қатынас жасау үлгісін, диаспоралардың ішіндегі өзінің ішінара сондай бір орысша айтқанда, «тонкости» дейді ғой. |
Максим Рожин
|
▶
|
|
|
Енді кейбір ньюанстарды зерттеу бойынша көп ақпарат бар және көп тәжірибе бар. Бізде Ассамблея осы жылдар бойы көп адамның көзінде жалпы тек қана ұлттық киім кигізіп, азаматтарды концертте немесе тағы сондай бір шараға, форумға шақырып алады да, ой, көпіртіп әңгіме айтады деген түсінік қалыптасқан. Бәлкім, көпшілікке солай көрінетін шығар, бірақ осы Ассамблеяның ішіне жалпы белсенді кіріп, жұмыс жасағаннан кейін мен осындай бір нюанстарды байқадым. Өйткені диаспоралардың ішінде түрлі ұлт өкілдерімен қалай тіл табысу керек, қалай жұмысты жүргізу керек, осы жайында тәжірибе Ассамблеяда өте жоғары деңгейде қойылған және жақсы тәжірибелер бар.
-Максим, қалай ойлайсыз, қазақ тілінде сөйлеуді иә, сәнге айналдыру үшін не істеу керек? |
Максим Рожин
|
▶
|
|
|
Сөйлеуіміз керек қазақша. Егер қазақша сөйлемесек, қазақша қызмет түрін ұсынбасақ немесе талап етпесек, бұл сәнге айналмайды. Бүгінде байқасаңыз, қазақ тілі бірте-бірте сәнге айналып жатқан себебі қазақ тілінде түсірілетін туындылардың танымалдылығынан, қазақ тілінде түсірілетін контенттің сапасынан. Қазір қарап отырсаңыз, мысалға көптеген сериалдар қазақ тілінде түсіріледі, аралас тілде түсіріледі, мысалы, қазақша, орысша. Сол сериалдар шетелде көп сұранысқа ие. Бұл не деген сөз? Бұл біздің тілімізді ғана емес, мәдениетімізді бізде, біздің қоғам, біздің халық басынан өткерген тарихи дүниелерді сол жалпы шетелге жеткізу қадамдары. Бұл, әрине, елде ғана емес, шетелге де біздің мәдениет пен тілімізді насихаттайтын дүние. Мына Димаштың өзін айтыңыз, мысалға.
-Иә. |
Максим Рожин
|
▶
|
|
|
Димаштың өнері әлемде, жер-жердегі түрлі азаматтарды қазақ тілінде өлең айтып жатса, не туралы айтып жатыр деген бір қызығушылықтың арқасында ол азаматтар қазақтың мәдениеті мен тілін танысып отыр. Егер біз осы шығармашылық жағынан, ғылым жағынан, қазақтың балалары білім жағынан әлемде озық орындарда көрініп, бірінші орындарда көрініп, озық жетістіктерін көрсететін болса, бұл әлбетте, қазақтың мәдениетін, әлбетте, қазақтың тілін насихаттайды, әлем қазақ тіліне қызығатын болады. |
Максим Рожин
|
▶
|
|
|
Максим Рожиннің көзімен жаңа Қазақстан қандай болу керек?
-Әділ, біз әрқайсымыз алдымызға тұрған дүниелерге әділ қарасақ, біз жаңа Қазақстанымызды шынымен әділ Қазақстан деп айта аламыз сол кезде. Жалпы әділдіктен асқан дүние жоқ қой, солай өмір сүруіміз керек. Әділ Қазақстан, жаңа Қазақстан мен үшін сол.
-Максим, сұхбатыңызға көп рахмет, күніңіз жақсы өтсін.
-Әмин, рахмет.
-Құрметті көрермен, келесі кездескенше, аман-сау болыңыздар. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
-Үш жылда туындап отыратын менде бір глобалды сұрағым бар, мен кіммін? Қайда бара жатырмын?
- Мен үшін, ол кісінің есінде қалу.
- Менің сол кездегі өмірдегі ең үлкен бэкграундым болд.
- Өте үлкен конфликт болды, бірнеше жыл мен мамаммен өте үлкен конфликт болды.
- «Балапан» телеарнасында маған деген қаншама тамаша менеджерлер жұмыс істеді.
- Қазір Қазақстанның өзінде, ауылдарда қазақша емес, сол басқа тілде сөйлейтін балалар пайда болды.
- Осының ешқайсысы жоқ менде, осының ешқайсысы жоқ, бірақ мен өзімді өте жақсы сезінемін солардың жоқ болғанынан.
- Құрметті мамский әңгіменің көрермендері, көптен күткен көрермендермен подкаст болмақ, иә, он алтыншы ақпан күні сіздермен қайта жүздесеміз. Осы жолғы тақырып «Мезгілсіз махаббат» немесе «Любовь живёт три года». Шынымен де, махаббат үш жыл жасай ма? Ал әрі қарай не болады? |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
-Кризистерден қалай өтеміз? Осы тақырып төңірегінде сөз қозғаймыз...
-Барлықтарыңызға сәлем, бұл сіздердің сүйіп көретін мамский әңгіме арнаңыз, және бүгін бізде «Эм Лаб» студиясында Мақпал Жұмабай, арт және медиа-менеджері. Мақпал қош келдіңіз!
-Мен өте қуаныштымын, ол өте үлкен, қалай айтса болады, мен үшін мәртебе. Сіздің дамуыңызда менің бір кішкентай оқиғамның болғаны. Енді айтып жүремін, барлық жерде мақтанамын. Ол мақтануға тұратын нәрсе деп ойлаймын.
-Рахмет Мақпал ханым. Мақпал ханым Астана қаласынан әдейі келіп отыр. Мақпал ханым сізге көп рахмет, сөзімді жерге қалдырмай, бір шақырғаннан кейін бірден «Иә» деп, екеуіміз уақытты жаңағы ыңғайластырып, бірден келе қалдыңыз және Мақпал ханым мен іштей дайындалып жүрдім дейд да, мамский әңгімеге шақырса не деп айтамын деп? |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Сүйтіп енді бүгін бір риза болатындай әңгіме айтамыз деп ойлаймын. Мақпал ханым қазіргі таңда сіз «Тіл-қазына» атты үлкен жобаның директорысыз, қазіргі таңда жұмыс қалай болып жатыр?
-Негізінде мен кішірек кезімнен басшылық қызметке араласып, сондай бір нәтежиелер көрсете бастадым. Содан кейін әр жерде жұмыс істедім. Сосын бір үш жылда туындап отыратын менде бір глобалды сұрағым бар, «мен кіммін? қайда бара жатырмын? нестеймін?» Үш жылда бір рет болады, ол бір түрлі-түрлі не болып өтеді, кейде бір көңілсіздік, күйзеліс болып, сол кезде мен өзім үлкен-үлкен ойларға келемін.
-Бұл кризис?
-Кәсіби ғой. Кәсіби дамудың алдындағы сондай кризис деп айтса болады. Сондай бір шақта мен ойландым, «енді мен немен айналысам? Кім боламын?». |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
-Сосын барлығы айтады: «Сен өзіңнің кім болғаныңа көңілің толмай ма?» деп. Ал мен айтамын, мен кім болатынымды өмір бойы іздеп жүретін адам болғым келеді. Оқудан, үйренуден жалықпағым келеді. Сондықтан да мен бәрін істеп көрдім ғой, басшы да болдым, қызметкер де болдым, түрлі-түрлі жобаларды істедім енді қайда барамын деп қатты ойландым. Сол кезде мен өзімнің «Ертең» деген концертімді өткізуге дайындалып жатқанмын.
-Бұл Лондонда?
-Жоқ, осы Астанада, пирамидада өтті. Сол ертең концертін жасар кезде, біз бір жыл бойы дайындалдық, ол кезде біз жасанды интелект феноменін зерттеп жаттық. Сосын біз барлық визуалды шешімдерді, сахынаны, декорацияның бәрін осы искусственный интелектпен, біздің дизайнерларымызбен үлкен модельдерді обучать етіп, бізге қажетті визуалды шешімнің бәрін жасанды интелектпен жасадық және осы сәт үшін өте ұтымды шешім болды. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Сол кезде мен ойладым, мені болашақта жасанды интелект уақытында өмір сүргенде, біз қандай боламыз? Қандай құндылықтар керек? Қандай адам болып қаламыз? Біз неге дайын болуымыз керек? Деген сұрақтар қатты қызықтырып жүрді сол кезде. Сол кезде мен ойладым, мен енді тек жасанды интелектпен айналысқым келед деп. Соны айтқаным сол еді, сондай бір жақсы ұсыныстардың бірінде Жоғарғы білім және Ғылым министрі Саясат Нұрбекұлы мені «Тіл-қазына» ұлттық ғылыми практикалық орталығына щақырды және маған қойған бірінші мақсат - ол ұлттық орталықты жасанды интелектпен айналысатын мекемеге трансформациялау, соның жұмысын ұйымдастыру және ұлттық тіл модельдерін оқыту, сол жасанды интелект темасы.
-Және ол қазақ тілінде?
-Қазақ тілінде, иа. Сосын мен айттым, келісемін, барамын егер маған сіз сеніп тұрсаңыз мен барамын. Білесіз бе адам өзі дайын болған кезде, бүкіл әлем дайын болады. Мен мысалы, жасанды интелект, айти маманы емеспін. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Мен НЛП немесе МЛ маманы емеспін, бірақ мен соларға жағдай жасай аламын, солардың концептуалды шешімдерін шешіп, олардың жұмыстарын ұйымдастыра аламын. Сондықтан қазіргі кезде біздің «Тіл- қазына» Қазақстандағы, қазақ тіліндегі жасанды интелектті дамытатын негізгі мекемелердің біріне айналды және ол үлкен тіл модельдерін оқытатын еліміздегі шешуші, жетекші мекемелердің біріне кірді. Біз қазір мемлекеттік деңгейдегі екі үлкен концорциумның мүшесіміз. Ол жаңағы цифрлы даму министірлігімен бірлескен «Иссай» жаңағы ақылды технологиялар институты бар, «Назарбаев университеті», солармен бірігіп үлкен тіл моделін жасадық. Сосын Қазақстандағы тіл саласына және жасанды интелектке жауап беретін тағы бір жоғарғы оқу орындарымен ғылыми-зерттеу институттарымен тағы бір концорциум құрдық. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Сонымен біздің елімізде екі ірі концорциум бар жасанды интелектпен заңды түрде айналысатын, соның екеуінде де бармыз. Сондықтан да мен өзімнің алдыма қойған министірдің мақсатын және өзімнің алдыма қойған алғашқы мақсаттарымды жүзеге асырып, өзімнің кипиайымды көрсетіп, жақындағаным «Тіл- қазына» үлкен тіл моделін біз «Хайген-фэйске» жарияладық. Біз Қазақстандағы үшінші тіл моделін жарияладық. Қазір әңгіме барысында ол не екенін түсіндіріп өте аламын.
-Өйткені мен неге десеңіз, өйткені мен кейбір терминдерді түсінбей отырмын да.
-Қараңыз, тіл моделі деген сіз чат gpt-ді қолданасыз, яндексті қолданасыз, иа? Ал олардың базасы, ол LLM-деп аталады. Яғни «Үлкен тіл моделі», ағылшыннан аударғанда. Ол бүткіл осы уақытқа дейінгі бар деректердің негізінде білім алатын және оны генерациялайтын ақылды жүйе. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Яғни біз оған қазақ тілін үйретумен айналыстық, осы бір жарым, бір жыл бойы қазақ тілін үйреттік. Біздің қазір Қазақстандағы бар модельдер қазақша ойлай алады, қазақша сұрақтарға жауап береді, қазақша толғана алады.
-Ал бар модельдер, ол қандай модельдер?
-Бар модельдер қазір Қазақстанда, жаңағы «KazLLM» бар. Бұл жаңағы біздің цифрлы министрлік пен «Назарбаев университеті», Ғылым және жоғарғы білім министрлігі, «Тіл-қазына» барлығы бірігіп, атсалысқан ең үлкен ұлттық жоба, бұл президенттің тапсырмасымен жүзеге асты, желтоқсан айында бұны президентке көрсетті. Яғни бұл- кәдімгідей сізбен біз сияқты ойлана алатын үлкен жүйе. Ал бұл сіздерге көрінбейтін модель ретінде тұр қазір, бірақ модельдің өзі бізге жүздеген мыңдаған жаңа продуктілер жасауға мүмкіншілік береді. А біз қазір сол үлкен Қазақстандық модельдерден бөлек, өзіміздің «Тіл-қазына» моделін жасадық. Ол «Тіл-қазына» дауыстық көмекшісін жасауға мүмкіндік берейін деп тұр. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Яғни ол қазақ тілін делдалсыз үйрену. Қазақ тілін, сіз білесіз, қазір цифрлы уақыт, адамдар куәгердің болғанын қаламайды, менде де бар сондай, бір өзім отырған кезде, ешкім қарамағанын қалаймын. Сондай өзімнің құпия байланыс болғанын қалаймын да, ал оны бізге қазір ЖПТИлар ғана береді байқасаңыз. Басқа әлемде ешкім сізге гарантия бермейді құпиялыққа, тек қана біз сөйлесетін дауыстық көмекшілер ғана гарантия береді. Біздің жағдайымызда ол чат got open ai жасаған сол сияқты. Сол біздің дауыстық көмекшіміз не істей алады десеңіз, әріп қателерін түзей алады, үлкен мәтінді кішірейте алады.
-Барлық қазақ тілінде?
-Тек қана қазақ тілінде, бұл технологиялардың қазақ тіліне енуінің өте маңызды кезеңі және қазақ тілі осы кезеңнен өте кермет өтіп жатыр. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Біздің қазақ тілі қазір инновация тілі екенін жүз пайызға дәлелдеді. Енді қазақ тілі ол қорғауды қажет етпейді, ол сізді қолдауға дайын. Түсініп отырсыз ба? Супер компьютерлер, модельдер қазір қазақ тілін үйренді, енді оларға біз белгілі бір салаларды үйрете бастадық. Ол қазақша біледі базалық, ал енді мен оған қазақ тілін үйретуді үйретіп жатырмын. Қазақстандағы барлық методикаларды жинап, жиырма, отыз лингвистер оған күн сайын білім беріп жатыр. Алдағы уақытта сіздің өзіңіздің шартты түрде Айнұр 2 деген дауыстық көмекшіміз болады. Ол сізбен бірге қазақ тілін дамытатын болады. Сіздің кез келген қазақ тіліне байланысты сұрақтарыңызға жауап береді. Ол биылғы жылдың соңында шығады. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Үш деңгей бойынша жалпы әлемде үйрену бес деңгей бойынша, соның үш деңгейі бойынша біз биыл нәтиже береміз, ал келесі жылы бес деңгей бойынша сізбен тең дәрежеде қазақ тілін үйретіп, сізге индивидуалды жоспар жасап, сізді күн сайын тексеріп, диктант алып, сізбен диалог жасап отырамыз.
-Өте тамаша! Мен таңғалып отырмын шын айтайын.
-Технологиялар қазақ тілімен техгология бір-біріне соншалықты жарасып кетті және соның ортасында болғаным үшін мен, соған қызмет етіп жатқаным үшін мен өзімді бір ерекше бақытты санаймын.
-Мен соған риза болып отырмын, сіздің қазір айтып отырған кезіңізде, сіздің көзіңіз жанып отыр да. Соған риза болып отырмын да. Бұл не деген махаббат деймін да, махаббатпен кез келген нәрсені жасасаң, ол қалай болады? Ол қалай жүзеге асады? Өйткені оның ішінде ниет бар, оның ішінде ниет таза және ол жай ғана ниет емес. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Болшаққа бір пайдам тисе деген үлкен бір ниет қой. Мен енді өзім шын айтайын сол қазір айти саласын қызығып қарап жүрмін, өзім енді актриса болғаннан кейін, творчество саласындағы адаммын ғой, бірақ дегенімен қазір кішкене қызымды қара, мынау қазір «техновейшен гёрлс» деген жақсы жақсы жобалар шықты, соған сегіз жасар қызымды алып биыл қатыспақшымын.
-Керемет!
-Өте тамаша және ол тегін, яғни сен сегіз жастан бастап қызыңды, балаларыңды баулысаң, біріншіден ол тегін, ол программа жаңағы кремневоя долинада жазылған программа, сол бойынша балалар өзі дайындалып ертең үлкен жоба қорғап шығып, ертең ол жоба тіпті предложение сияқты үлкен жобаға айналып, тіпті адамдар пайдаланатын бір жоба болады.
-Маған неге бұл сала ұнайды? Жасанды интелект, жаңағы осы сіз айтып отырған сала, өйткені бұл инклюзивті, яғни бәріне қолжетімді. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Бұл жақта, сізде бір айға арналған пакет бар интернет, ол қанша тұрады? Үш мың теңгеден он мың, жиырма мыңға дейінгі аралықта, өзіңізге қарай. Мысалы, мен ай сайын он мың теңгелігін тұтынамын, маған жетеді. Шартты түрде, болды маған басқа ештеңке керек емес. Мен бүткіл білімімді сол жерден аламын. Яғни біз жаңағы берілетін білімнің жолын қысқартамыз, ол үшін бүткіл әлемді аралап жүру керек емес, біз міні осы жерде кітап, осы жерде музей, осы жерде бүткіл білім қолжетімді. Тек соны қолдануды үйрету керек деп ойлаймын, бізде соны қолдану жағынан қолдану мәдениеті жоқ. Біз оны қанша уақыт қолдану керек екенін білмейміз, оның қандай зияны бар екенін білмейміз. Сол жағынан бізде этикалық мәселелер бар. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
-Ата-аналар өзіне сенбесе де, осы гаджетке сенеді неге екенін, осы бәрін дұрыс айтады дейді, ол жақта дұрыс та бар бұрыс та бар, оны қадағалау керек. Мен өзім «Балапанда» істегенде осы мәселемен қатты айналыстым, ата-аналарға айттым болмайды бұлай, қадағалау керек деп.
-Оған қазір келейік. Мақпал ханым, енді жеке өмірге кішкене барайық, жаңағы өзіңіз айтып кеткендей, мен дедіңіз өзі жастайымнан бастап жаңағы басшылықты, менеджерлік жұмыстарды атқарып жүрмін дедіңіз. Сіз он жеті жасыңызда келіп тілші болдыңыз «Ана тілі» газетіне. Сонда он жеті жасыңызда сізді қалай алды? Қалай жұмысқа тұрдыңыз?
-Енді мен он алты жасымда әр жерге жазып жүргенмін. Мен қалай айтсам балады, студент болған кезден бастап жатпай тұрмай жазып жүрдім, барлық жерге, Дайджестте жаздым, сараптамалар жаздым. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Сүйтіп жүрген күнімде, өзімнің мастерім, ұстазым айтты «Сен бірінші курста оқисың, бірақ саған өте, осы қалыпта қалу қауіпті болады, сондықтан саған жаңа орта керек, ал ол ортаны қайдан табамыз? Жұмыстан табамыз». Сонымен барлық редакцияларға мен резюмемді, резюме дейтін резюме жоқ қой. Сол айтты газетке барып келсең «Ана тіліне», саған қызығушылық танытып бас редакторы Мереке Қулкенов сені шақырып жатыр деді. Ал мен бірінші рет бардым, менімен сөйлесті, сосын сол күні сегізінші қыркүйек, өйткені мен өтініш жаздым сол кезде, бірден өтініш алып қалды, екінші рет келмейтінімді білді менің. Мен қаланың, Алматының сондай қызымын еркін, өтініш жазуды да білмеймін, өзіммен өзім дамумен айналысып жүрмін. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Сөйтіп редакцияда барлығы отырып маған ежіктеп айтты, осылай жазасың, қол қоясың, сосын мен айттым мен мамамнан сұрауым керек деп, істеймін ба істемеймін ба деп айттым. «Мамаңа айтсаң, Республикалық «Ана тілі» газеті ұсыныс білдірді десең, мамаң қарсы болмайды, мамаң қуанады деп ойлаймыз» деді, ал мен айттым «Мен бәрібір де мамамнан сұрауым керек» деп. Содан кейін үйге келіп айтып едім, мамам қуанып жылап қалды. Сол кезде көрегенділіктері ғой, шынымен де сол есіктен шығып кетсем, мен екінші рет ол жерге бармаушы едім. Бірақ сол жерде мен бес жыл істедім. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Бірақ ол жерде мен бес жыл істедім, және барлық журналистік: корреспондент болу, журналист болу, мақала жазу – мен барлығының мектебінен өттім. Кезекші болдым, бес жыл – үлкен кезең деп ойлаймын. 2003 жылы болатын бұл, 2008 жылы мен телевидениеге кеттім, ол жерде бес жыл жұмыс істедім. Қалай сенді дейсіз? Жалпы алдыңа келіп отырған жас қызға сену – керемет компетенция, ол кез келген адамда бола бермейді, кез келген редакторда болмайды, кез келген жобада болмайды. Барлығы өзінен кейінгі буындарды сәл білімі аздау, ақымақтау, білімі жеткіліксіз, тәжірибесі жеткіліксіз деп қарайды. Ол кезде мен сондай бір үлкен сыйлы екенімді көрдім, және сол кезде соны үйрендім, өзіме, ішіме алдым, айттым: мен де осындай болғым келеді. Сондықтан да менің кейінгі бүкіл жобаларым – одан бері жиырма бір жыл өтті – барлығы жастарға сенуге құрылған. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Басшылығыңыз сондай болып тұр ғой?
- Басшы сондай болды, маған сенді. Сол кезде мен ойладым: бұны сезінбесең, сен ешкімге жақсылық жасай алмайсың. Жақсылықты көрсең – жақсылықты қалай жасау керегін білесің, ал егер жақсылықты көрмесең – өзіңнен жақсылық тудыру өте қиын. Оның формалары болу керек, жақсылық жасаудың өзінің кейстары бар өмірде. Соны ойлайсың: “мен анау сияқты болғым келеді, мынау сияқты болғым келеді.” Сосын ол сенің өмірлік концепцияңа айналып кететін шығар.
-Ол кезде кім сияқты болғыңыз келді?
-Мен бас редакторым Мереке Құлкенов – Қазақстан Жазушылар одағының төрағасы, танымал жазушы, қайраткер – Мереке Құлкеновтің мектебінен өттім деп ойлаймын. Мысалы, редакцияда мен мақала жазған кезде, мен студентпін ғой, маған хабарласып, бас редактор кейде: “Мақпал Жұмабайқызы, қалай ойлайсыз, осы мақалаңыздың тақырыбын өзгерту туралы ұсыныстар түсіп жатыр. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Бұл тек автордың келісімімен деп ойлаймыз”, – деп айтатын. Олар маған біреудің шекарасын бұзуға болмайтынын, рұқсат сұрау керегін, біреудің еңбегін бағалау керегін үйретті. Өзіңіз ойлаңызшы: сіз қасыңызда жүрген, редакциядағы ең кішкентай балаға, 17 жасар қызға құрмет көрсетесіз. Сондай күндердің бірінде маған Әбдіжәміл Нұрпейісов хабарласты – Қазақстанның өте үлкен жазушысы. Мен оған дейін ол кісіні көріп жүргем, бірақ кездескен сайын, ол кісінің “Таңшолпан” деген журналы біздің редакцияда болды, ол кісілер жиналатын – ылғи барып танысам: “Мен Мақпал Жұмабаймын, журналистпін.” Бірақ есінде қалмаймын ғой, ешқашан. Мен ойладым: демек, ол кісі өз есінде қалдырғысы келетін адамды ғана қалдырады. Демек, оның есінде қалу үшін үлкен бір нәрсе жасау керек шығар деп, өзім үшін ол тақырыпты жауып қойдым. Одан кейін менің бір жақсы мақалам – жетім баланы асырап алған адам туралы мақалам шыққанда, ол әсерленіп, маған хабарласты, содан кейін менің атымды ұмытқан жоқ. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
-Тамаша, керемет...
- Иә, мен үшін ол кісінің есінде қалу – өмірдегі ең үлкен бэкграундым болды. Мен айттым: “Мені Әбдіжәміл Нұрпейісов білед.” Ол көзге көрінбейтін нәтижелер ғой, оны өзің ғана білесің. Қазір, міне, мақтанып отырмын. Ол кісі дүниеде жоқ, бірақ мен кез келген кезде оған жақындағанда, ол “Қалың қалай?” деп, мені көптің арасынан танитын жағдайға жетті. Оған мен еңбекпен ғана жеттім, ал күнде танысқанмен, ол есінде қалмайды. Сондықтан да көріп отырған жас мамандарға айтарым: нәтижелер мына сізді керекті адамдармен жолықтырады.
-Мақпал ханым, сіз Алматы қаласында өзіңіз дүниеге келдіңіз. Өзіңізден аумайтын Тоғжан атты әпкеңіз бар. Негізі, жастық шағыңыз қалай өтті?
- Өте қызықты. Алматының шетінде “ГРЭС” деген жер бар, қазір “Өтеген батыр” деп аталады. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Ол жерде біз бүкіл балалық шағымызды өткердік. Сосын студенттік кез, былайша айтқанда, Алматының іргесінде ғой. Алматымен сызық бар, нүкте – сол жердеміз. Екі ұл, екі қыз – төрт баламыз. Қазір өзім талдап, талқылаймын: сондай ата-ана болу қолымыздан келе ме, келмей ме? Білмеймін. Бірақ олар бізді жоспарлы түрде үлкен нәтижелер көрсетуге, бақытты болуға дайындады. Қазір қарап отырамын: үйде кітап сөресі болатын, бізде үлкен, мамамның кітапханасы бар. Мамам – ақын, “Алаш” сыйлығының иегері – Биғайша Медеуова. Сол кітаптарды бізге рұқсатсыз, ретсіз оқытпайтын. Айтатын: “Бірінші астыңғы сөреден баста, сосын уақыт келгенде жоғары сөреге жетесің.” Кейін сол кітаптарды бізбен талқылайтын. Ол деген мыңдаған кітап қой, соның ішінен ата-анамыз бізден жалыққан жоқ. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Біз музыкалық мектепке бардық, біз суретке бардық, біз олимпиадаларға қатыстық, концерттер, байқаулар, ғылыми жарыстар – ата-анамыз жұмысы бола тұра, бізбен айналысты. Есімде, мамам айтқан: “Мен сендерге қалдыратын байлығым жоқ, мен сендерге тек білім бере алам. Қолымнан келгенше білім алуға дайындаймын деді. ”Сөйтіп бізді үлкен өмірге дайындады. Мысалы, үшінші сыныпта болғанда, кім болатынымды білгенмін, өйткені мамам өнер академиясына апарып таныстырған. Сосын айтқан: “Осы жерде бұйырса оқисыңдар, әлемде режиссер деген күшті мамандық бар, кино деген сала бар.”
- Сол дәнді анаңыз сеуіп кетті ме?
-Салды, және де дайындады. Бейсенбі күні бізде газет күні болатын. Қазақстандағы барлық газеттер шартты түрде бейсенбіде шығады, бізде сол күні газет оқитынбыз. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Неліктен оны жақсы көрдік деп ойласам, сол күні бізге бәріне рұқсат ететін: тәттілер жеуге, үй шашуға. Қазір қарасам, керемет бір нәрсе – балалық шақ пен үлкен нәрсені араластырып үйрендік. Нәтижесінде мен газетте істедім. Мысалы, мен газетке деген басқа көзқараспен қарадым, мен ақын болдым. Мен есімде жоқ біздің күнді босқа өткізгенімізді. Перделерді екі жаққа тартып, бізде күн сайын концерттер болатын. Мен мамам мен папамның бізге қатысты үлкен концепция жасағанын көріп отырмын. Бір кезде мамам мазалай бастады, 14-15 жасқа келгенде: "Сен осы өлең жазасың ғой аздап, сол өлеңдердің музыкасы бар ғой, соны естисің бе?" – деп. Ал мен үлкен конфликтке түстім, бірнеше жыл бойы мамаммен қатты ұрыстым. Айттым: "Егер сен осы туралы тағы айтсаң – онда мен сенің қызың болғым келмейді, үйден кетіп қалам!" |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Неге қарсыластық болды?
- Өйткені мен өлеңдерімде музыканы естімедім. Ал мамам: "Мен естіп тұрған нәрсені сен неге естімейсің? Сен өзің жазған дүниенің ар жағында тұрған әуенді ести алмай жатырсың. Мен сені музыка мектебіне бердім, сол қасиетті дамыттым, ал сен өзіңе сенбей тұрсың" – деді. Мен: "Мам, мен сен айтқандай бола алмаймын. Өйткені мен оны көріп тұрған жоқпын" – деп жауап бердім. Маған өте ауыр болды – онда бар, ал менде жоқ. Бірақ 18 жасымда өз әнімді шығарып отырдым. Көп уақыт өткен жоқ, 18 жасымда мамама: "Сен айтқан осы ма не?!" – дедім. Мамам: "Мен бақыттымын, мен соны көрдің, мен саған разымын" – деді. Сол алғашқы жазған өлеңім "Ана" деген жырым болатын, ол қазір де өзекті.
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Өзім сол жырды жақсы көремін.
-Мысалы, мен ол кезде ана болмадым ғой, бірақ қазір ана бола тұра, сол өлеңді бағалаймын, тыңдап тұрамын. Өз анам да: "Бұл – аналарға арналған, менің рейтингімдегі ең жақсы өлеңдердің бірі" – деді.
- Енді мен тағы да таңғалып отырмын десем, ренжімеңіз. Әр отбасының құндылықтары әртүрлі ғой, менде ондай болмады. Егер сондай құндылықтарды дән сияқты егіп, әбден баулып соған сөйтіп тәрбиелесе, "Сен қандай болушы едің?" – деп ойлаймын. Бұл жерде біреуді кінәлау емес! Кейде кешке қыздармен кітап оқимын, кейде оқымаймын. Сіздің әңгімеңізді естіп, "Күнде бір дағдыға айналдыру керек" деп ойлап қалдым.
- Иә, бұл өмірлік стильге айналу керек екен.
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Және оны сіз айтқандай, коллаборация жасау керек. Бүгін оған бәрі рұқсат, бірақ ол күні бойы газет оқуы керек.
- Сосын, кітап... Кітап сөрелеріне келсем, әпкем бір бетін, мен келесі бетін оқитынмын. Бізге жеке кітап бермейтін мамам. Ол кітаптардың қаншалықты қолжетімсіз екенін көрсеткісі келді ме – белгісіз. Есімде, ылғи ол төсектің бір жағында, ал мен басқа жағында жатамын. Бір кітапты екеуіміз оқимыз. Мен сол туралы бірнеше күн ойланып жүрмін, бүгін хабарласып: "Мама, неге?! Неге сен бізге жеке кітап бермедің?" – деп сұраймын..
- Менің ойымша, ол кітаптың қолжетімсіз екенін көрсету үшін жасаған. Демек, сен логиканы сақтап, күтуің керек, озып кете алмайсың. Мысалы, Тоғжан оқып бітеді, мені күтеді. Сосын сөрелерге қараймын – ал жоғары жақтағы кітаптар ораулы. Мамамнан сұрасам, оған жету үшін жылдар керек дейтін. Сол кітаптарды мен 20-дан асқан кезде: "Мама, қазір бересің ғой?" – деп сұрадым.
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
-Ол кітап түрікмен жазушысы, ақын Мақтымқұлы Пырағының шығармалары болып шықты. Ол Абайдан бұрын өмір сүрген, бірақ түркі мәдениетіндегі ең үлкен философтардың бірі саналады. Сонда осы сөрелерде тұрған кітап осы болды ма деп ойландым. Мамам: "Сен осы кітапқа лайықтысың, мен саған осыны беремін" – деді.
- Мен Мақтымқұлыны қатты жақсы көрдім. Оның өлеңдерін Дүйсенбек Қанатбаев аударған. Мақтымқұлы өлеңдерін былай аяқтайды екен – бүкіл ойын жеткізеді де, соңында өз атын қосып қорытындылайды. Бұл маған қатты ұнады, сондықтан өзіме: "Мен Мақпал Шер боламын" – деп айттым. Бір кітап менің бүкіл шығармашылығымды өзгертті.
- Былайша қарасаңыз, менен ештеңе жоқ сияқты – бәрін менің мамам жасағандай, әкем мен шешем. Бұл рас. Мен олардың жалғастырушысымын. Барлығымыз ата-анамыздың жалғасымыз. Ертең ол – сенің балаларың, бүгін – сен, кеше – сенің ата-анаң.
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Соны түсінгенде ғана бақытты сезінуге болады және өмірден өткенде де оны қабылдау оңайырақ болады. Сен үлкен жолдың жалғасысың, оған жабысып алудың қажеті жоқ.
Анам айтқан: "Сен өлең жазасың, музыка шығарасың. Өмірде қиын сәттер көп болады. Өмір өте қиын. Құлайтын кездер болады, өмір сүргің келмейтін кездер болады. Сол кезде музыка сені құтқарады. Мен көмектесе алмауым мүмкін, бірақ музыка сені алып шығады" – деді.
Көп уақыт өтті, менің ең жақын досым, сенетін нәрсем – музыка. Музыка болса, мен барлық қиындықтан шыға аламын.
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Өйткені ол..
-Жазу арқылы ма?
-Жазу арқылы, өзім шығару арқылы. Өзім сонымен айналысу арқылы. Сол өзімнің басымдағы нəрселерді қорыту арқылы, площадка пайда болды өзімнің. Маған керек емес болды ештеңке. Гитара болды шықтым, айттым.
-Жақсы соған келген екенбіз, жаңғырық атты жобаңыз болған екен. Өте бір паш етіп ашылған, жаңадан бір леп болған, жаңа бір Қазақстанда болмаған бір нəрсе болды да, бірақ жабылып қалды бұл жоба. Неге бұл жоба жабылып қалды?
-Аа, ол өзінің дер кезінде ашылды ғой, ең бастысы. Ең бастысы ол, мысалы, шартты түрде мен сияқты өзі музыка жазатын, өзі сөзін жазатын авторлар пайда болды нарықта, қоғамда. Бірақ олар өзін идентификациялай алған жоқ. Кім екенімізді білген жоқпыз біз. Мен ақынмын десем, біреу музыкантсың деді. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Музыкантпын десем, сен ақын емессің деді, өте үлкен жаңағыдай талқылаулар болды бұл тақырыпқа. Менің кім екенімді түсінуге көмектесетін ата-анам болды. Ал басқа балаларда, басқа қыз- жігіттерде олар болды ма болмады ма білмеймін . Бірақ біз іштей сол адамдарбың бəрінің басын қоссақ бір алаңға, түсінуге мүмкіншілік болатынын білдік. Ал мен жалғыз емеспін, Тоғжан бар. Сол кезде Қазақстан телерадио-корпорациясының сол кездегі басшысы Ерлан Түленбайұлы бар. Осы ойды ол кісілер қолдады. Қолдап «Жаңғырық» жобасы Қазақстанның эфиріне шықты. Сол кезде менің есімде, біз нарықтан он екі музыкантты əрең жинап алғанбыз. А, ол Молданазар, Мархаба, ол Желтоқсан, ол Қоңыратбай, ол Аршат, ол біршама жастар, иə? |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Қарап отырсаңыз қанша уақыт өтті, көп уақыт өткен жоқ 5,6,7 жыл өтіп жатыр. Қазақ музыкасы қай жерде кəзір? Заманауи қазақ музыкасы қай жерде? Ол бізге кім екенімізді түсіну үшін, біздің бəріміз қосылсақ, біз қазақ музыкасының жаңа толқынын тудыра алатынын сезіну үшін пайда болған площатка деп ойлаймын.
- Ал кім қаржыландырды ол жобаны?
- Біз Тоқжан екеуміз өзіміз істедік оны. Біз, міні, айлық алдық, айлығымыздың белгілі бір пайызы, негізі есі дұрыс адамдар депозитке жібереді ғой өзінің айлығының 10,20,30 пайызын, ал біз, біз өзіміз бұл саланың мамандары болғандықтан, бізде жобаның құнын əбден арзандату несі бар ғой, біз менеджерлармыз ғой сондықтан басқа біреулерге көмектесеміз , айтамыз , давай 10мың теңгеге түсіріп бер, сен давай звугін реттеп бер, мен саған осыған көмектесемін деп. Сондықтан біз ол жобаны қалай мүмкіндігіміз болды солай жасадық.
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Жоқ, ал сіздерге не керегі болды сол жобаның? Не үшін жасадыңыздар?
- Бұл-ең маңызды сұрақ. Бұл біз музыканың осы уақыттың дауысы болғанын қаладық. Біз, біздің көңіл- күйімізді, біздің мұңдарымызды, біздің қуаныштарымызды сипаттай алатын музыка болғанын қаладық жəне сонымен өмір сүргіміз келді. Соның солай болатынына сендік жəне ол, менің ойымша, орындалды деп ойлаймын. Қазір мысалы біздің балалардың барлығы есімде, мысалы, Нұрбек, оның алғашқы алаңы біздің «Жаңғырық» болған, жəне оның мелодияларын, əндерін маған телеграмға жіберген қыздар, айтқан, осындай керемет бала, тыңдап көріңізші. Мен естідім де айттым алып келіңдер, алып келіңдер , біз күтіп алдық. Ол сондай қарапайым, жаңағы , өзінің шапкасы бар басында келді. Сол əрбір келген жас адамға бірге жылап, бірге қуанып, сосын енді біздің тəжиірбеміз оның мүмкіндіктерін бағалауға жетеді ғой. Ал ол оздерін білмейді, кімдер екенін, қайда бара жатқанын.
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Білуі де мүмкін,сезуі мүмкін бірақ енді
біз мамандар ретінде олардың мүмкіндіктерін сезіп тұрмыз жəне соны бір алғашқы платформа болсақ ары қарай іліп алып кететінін біліп тұрмыз. Біз қоғам, қоғамдағы барлық осындай менеджерлер, ұйымдастырушылар, жоба жасаушылар бір- біріне солай көмектесу керек. Мен ойлаймын біз үздіксіз музыкалық платформалар үшін жаңа балаларды, жастарды табумен айналыстық деп. Содан кейін бір сəт келді, бір сəт не үшін ол тоқтады, бір сəт келген кезі жастар өте көбейді, көп болды.
- Қанша əншілер болды?
- Енді, қанша əнші болғанда, біз өзіміз, қателеспесем, отыздай эпизод жаздық, отыздай эпизод оның бір жиырманың үстіндей салынды деп ойлаймын, бірнеше өтіп салынбай қалды. Бізді енді ешкім қадағалап отырмайды ғой, сен жасайсың ба жасамайсың ба біз өзіміз білдік, тіпті пандемия кезінде біз есікті іліп алып жазып отырдық сол жерде.
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Өйткені біз үшін ол ауа сияқты маңызды болды. Біз ойладық ол тоқтамау керек, мен айтамын қарашы он просмотр ғана бар инстаграммда мына баланың, мынаны
табуымыз керек, біз оған звандап, олар қуанып. Табамыз, билет алып береміз,сосын оларды алдыртамыз, неше түрлі адамдар болды.
Сосын бізде мүмкіндік болды, олардың қалай дамитынын сырттан бақылауға. Əрине олар оны білмеуі мүмкін бірақ біз арқайсысынын жолдарын бақылап жүрдік. Не айтады сұхбаттарда, өзінің қалай позиционировать етеді, қандай мақсаттары бар, ол дұрыс жолдама, бұрыс жолдама, біз өзіміз үшін қараймыз, дұрыс көмектестік па деген сияқты правамыз бар ғой солай қарауға. Сөйтіп жүрген кездердің бірінде, мен кішкене қатты ойланып қалған бір факт болды. Біздің туындап, туып жатқан жаңа толқан өнерпаздар өзінің өнерін қазақ мəдениетімен байланыстырған жоқ көбісі. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Көбісі өзінің ,жаңағы, шығып жатқан мелодияларын, сөздерін барлық, бүткіл əлемнен алды, бірақ біздің жерден алған жоқ. Ал менде сондай сəт болған, мен айтамын, мүмкін сенің мамаң бесік жырын айтқан немесе сен соны тыңдағансың? Жоқ, жоқ, ол таза мына стильден мынадан үйрендім. Ол мүмкін емес. Барлық нəрсе жоқтан пайда болмайды, Айнұр ханым, жоқтан пайда болу деген сөз ол өте үлкен қателік. Барлық нəрсе бар, ол жаңа түрге енеді. Жаңа түрге еніп, жаңа формаға еніп , жаңа сапаға көтеріледі. Сондықтан да, қазақ музыкасындаға жаңа толқын да өз-өзінен пайда болған жоқ. Ол пайда болу үшін ондаған жылдар керек болды. Ол жаңа сатыға көтерілді, жаңа стадиондарды жинайды, жүз мың адамды емін-еркін жинайтын орындаушылар пайда болды. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Бірақ , бір сəттерде олар өздерінің өнерлерін туған жерімен, осы жердегі мəдени құндылықтармен байланыстырған жоқ. Бірде-біреуі мен Махамбетті оқимын , мен
Ақтанбердінің жырын тыңдадым немесе мен Шалкиіздің осындай «Бес ғасыр жырларындағы» бүткіл шығармаларын жастанып оқимын деп айтқан жоқ. Ал мен оны сонша күттім. Тоғжан екеуміз күттік, а осы айтатын шығар, мынау айтатын шығар.
Сосын мен Тоғжанға айттым: “Біз бұл жобаны өзіміз үшін тоқтатуымыз керек”. Сондықтан біз бұл жобаны тоқтаттық. Бірақ қазір бақылаймын, біз қазір осы қазақ музыкасындағы жаңа сатыға өсіп жатырмыз. Бізде таза өзің осы топырақпен байланыстыратын , тек қазақ мəдениетінен сусындаған балалар пайда болды, қазақы түсініктегі, түсініп тұрсыз ғой? А ол кезеңде кішкене өзінің идентичностін іздеп жүрген жастар болған, басқа болған олар.
-Ал бір пайда əкелді ма бұл жоба сізге?
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
-Жоқ, ешқандай пайда алып келген жоқ. Қаржылық жағынан сұрап тұрсыз ғой, ешбір жоба мұндай қаржылық пайда алып келмейді. Менің есімде біз қалай эпизодтарға қаражат іздегенімізді. Біз минимализировать еткенбіз. Тоғжан өзі режиссер, өзі түсіреді, оператор досымыз, туысқандарымыз, анау- мынау. Барлық достарымызға айтамыз қазақ мəдениеті үшін сен көмектесуің керексің, бұлай болмайды сен қарашы деп. Олар сондай үлкен бір идеяның бөлшегі ретінде біз үшін көп уақыт тегін істеді. «Жаңғырық» менің ойымша өзінің тарихи функциясын орындады. Енді алдағы уықытта, біз қазіргі кезде лайф концерттер ретінде, площадкада , алаңдарда ұйымдастырып жүрміз.
-Ал енді көптеген əлеуметтік жобаларды жасап жүрген кезде , одан қаржы
таппайтынмын мен. Бірақ статус келетін , бірақ жаңа таныстар келетін, бірақ жаңа , жаңағы, сообщества сол келді ма?
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Иə, келді.
- Əрине, келді, иə? Яғни менің айтайын деп отырғаным, кешіріңіз Мақпал ханым, қазіргі таңда бəріміз кішкене, бəріміз емес енді, қазіргі таңда мына ақша мəселесі бірінші орынға шығып жатыр ғой , ана шекара либо личные границы, мынаны істесем осынша, мынаны істесем мынанша , ал бұл жердегі нəрсе ақша емес жаңағы патриотизм , жаңа бір леп əкелу, жаңа бірнəрсе жасау, жəне осыдан ақша таппасаң да басқа нəрсе келеді саған, яғни, карма деген бар, ол əртүрлі….
- Ақшамен өлшенбейтін нəрсе бар .
- Ақшамен өлшенбейтін нəрселер бар!
- Біз есесіне, ол қыз жігіттер жаңа толқын ретінде қазақ музыкасында өте үлкен ақшалар айнала бастады. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Біз барлығымыз оған, өзіміздің аз үлесімізді қостық. Ол, қалай айтсам болады, сол сəттегі табыспен есептелмейді. Оны біз көруіміз міндетті емес. Қазір Қазақстанда өте сапалы, керемет менеджерлер болды, өте жақсы дистрибуциялық студиялар пайда болды. Сонымен айналысатын продакшндар пайда болды, қаражат айнала бастады. Түсініп отырсыз ба, бұл жерде кеңірек ойлану керек деп ойлаймын. Бізді сол кеңірек ойлайтын, ішіміздегі мəдениетіміз жетті ғой, біз оған жылаған жоқпыз, табыс көрмедік, сұрақ болған жоқ ондай. Сондай сұрақ болмағандықтан қаржы да болмады деп ойлаймын сол сəтте. Ал егерде біз қаржы туралы ойласақ, онда бізде басқа механизмдер болушы еді. Бізде көзсіз шынайы сондай қажеттілік болды, соны сезіну. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
-Мақпал ханым сіз жалпы бес жылдай «Балапан» телеарнасын басқардыңыз.
-Иə.
-Бес жыл. Сол кезде мен сізге дирекке жазған едім, есіңізде ма жоқ па, мен ол кезде енді ғана ана болып , ана вайбын сезініп, сөйтіп жүрген кезім. Сол кезде мен алғаш босанған кезде, қазақ контенттін тапшылығын байқап, өзімше мультик жасап бастаған едім. «Бөпе Тv» атты жоба болатын, сол жерде балалар əн айту арқылы, санауды үйреткен, түстерді үйреткен. Сол жобамды жасадым да, сөйтіп ол тоқтап қалды енді, оны жасау керек, жалғастыру керек, бірақ оған тағы энергия керек, ресурс керек деген
сияқты. Енді, содан бері сегіз жыл өтті. Сол тапшылықты əлі де байқап отырмын . Негізі сол қазақша контент жасау туралы қандай қиындықтар болды?
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
-Мм, қараңыз, «Балапан» телеарнасы сол кезде де, қазір де Қазақстандағы жалғыз балалар арнасы болып отыр, ол біздің «Балапан»- біздің бақытымыз. Қазақстан балалары үшін нені берді деп айтатын болсақ, бірінші кезекте «Балапан» деп айта аламыз. Ол мемлекеттің ең жақсы шешімі жəне керемет атқарған жұмысы деп ойлаймын. Ол мультфильмдер өндірісін, өндірістік деңгейде дамытуға мүмкіншілік берді.Ал ол кезде барлық өнімдер бір талдап жасалатын, білесіз ғой, бір талдап ювелирлы өнім жасау қандай, ал өндірістік цех ретінде жұмыс жасау қандай. Мысалы «Балапан» телеарнасында маған дейін қанша тамаша менеджерлер жұмыс істеді. Ләйлә Сұлтанқызы болды, қандай керемет нəтижелер көрсетті. Олар маған басқа деңгейде ойлауға жағдай жасап берді. Мен дайын площаткаға келдім үлкен, не істеймін?, олар не істейміз? деп бір философствовать етуге мүмкіндігі болмай қалған шығар, өйткені нағыз рынокты қалыптастырумен айналысты. Мен Эля ханымның командасында, Жанар ханымның командасында да ашылған жылдан бастап істегенмін «Балапанда». |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Балапанды құрушылар командасында болып, мен өзім үшін үлкен сабақтар алып,телевидениедан кеткен болатынмын. Енді келмеймін. Мен онлайн, интернет сосын, онлайн платформаларда, мен дамушы адаммын ғой сонымен айттым мен үйрендім енді кеттім, келмеймін деп. Мен отырмын балапан телеарнасында, сосын қарап жатырмын , көрген нəрсем ол тенденцияларды қайта қарастыру керек екенін түсіндім. Ол деген кəдімгі адамның қақына байланысты дүниелер. Инклюзия, қыздар мəселесі, бас кейіпкерлер проблемасы, сосын өндірістік маштабқа шығару. Менде осы мақсат болды. Мен баса айтқым келетін нəрсе- тақырыптар. Бұрын мультфильм болса болды болатынын білерсіз. Мультфильм болса болды, а ол мультфильмнің ересектерге арналған, тіпті тым ересектерге арналғал мультфильмдердің бар екенін ата - аналар білген жоқ, қосып беріп кетіп қалатын. Ал ересектерге арналған анимациялық каналдар бар екендігін, біздің ата- аналар өкінішке орай білген жоқ. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Неше түрлі нəрселер жіберіп алдық қой. Ал біз тақырыптарға қатты назар аудара бастадық. Мен мысалы əлемдегі қандай тенденциялар болып жатыр , адамгершілік тұрғыда , тағы да даму тұрғысында, əлеуметтік даму тұрғысында қатты зерттей бастадым. Сол кезде мен келе салып қолға алған алғашқы жобалардың бірі «Дала ойындары» деп аталды. Ол тағы да жасанды интеллект туралы болатын, сол заманда «Дала ойындары», бірнеше он қазақ балаларын тəрбиелеуге қатысты.
- Бұл неше жыл бұрын?
-Екі мың он сегізінші жыл болған, бірінші сезон, екінші , үшінші, төртінші, төрт сезонмен аяқталды. Сонда мен үлкендерге кіргенде , сол біздің кейіпкерлердің формасындағы баннерларды көріп жүрдім. Ол кезде айтуын керексің ғой , неге сен бұлай істеп жатырсың, бұл авторлық құқықты аяққа таптау. Мен қуанып, сатушыға қарап, кейіпкеріме қарап, суретке түсіп , барлық жерден фиксация жасап, қуанып жүрдім.
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Бірінші рет біз сондай тіпті дүкендердегі жаңағы жер асты дүкендер болады ғой подъземка, сол жерде мен көрдім біздің кейіпкерлерді. Өйткені ол дала ойындары ол галографияның ішінде өмір сүретін балалар туралы болды, яғни жасанды интелектпен жасалған былай балалар өзі білмейді, қандай реальностьте өмір сүреді. Виртуалды шындықта өмір сүретін балалар туралы мультфильм болды және ол жерде сондай кезде қалай жақсылық пен жамандықты ажыратуға болады, қалай технологиялардың ішінде өзін сақтауға болады деген сияқты күрделі мәселерді талқыладық. Және ол балалардың тарапынан қатты фит бек болды бізге. Біздің мысалы әр сьемка шыққанда бір күннің ішінде 300 – 400 миллион қаралымдар жинап жатты. Ол кез «Балапан» үшін ютубқа шығу кезеңі болған. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Өте жақсы көрілімдер жиналды. Менде бірден менің жұмысымның бағасын шығаратын рейтинг болды және қаралымдар саны болды. Біз соған ориентир жасадық .
- Содан кейін мен ойладым неге қыз кейіпкерлер жоқ.
- неге?
-Әрине, мен қоғамдық ортада талқылған жоқпын, қазір мен оны айтып бастадым, көп жылдардан кейін ойланып оны үлкен тәжірибе және оны басқа адамдар үйренуге бір заметқаға алсын деп, мен ол туралы айта бастадым. Мысалы бірде-бір кыз кейіпкер болған жоқ бізде. Жанама кейіпкер «алып кел шауып кел, барып кел, көмектесіп жүретін» негізі кейіпкердің достары болған. Қыздар болды, қарындасы, досы, әйелі ешқашан шешім қабылдамайды. Сосын мен қараймын , сосын мен айтып отырмын мынаны қараған қыздар ешқашан шешім қабылдамайтын болады.
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
-Өйткені шешім қабылдайтын адам бар.
-Иә, балалар кішкентай, бұл өте кішкентай категория туралы айтып отырмын. Бұр үш жастан басталатын категория туралы, бір плюсті мен айтып отырмын сізге, сосын мен осы сала бойынша мамандардан кеңестер алдым, психологтармен сөйлестім, білім саласындағы адамдармен сөйлестім. Әлемдегі тенденцияларды қарадым, бітті шешім қабылдадым. Қыздардың кейіпкерін жасаймыз деп, біздің алғашқы кейіпкеріміз ол Сәби болған. Мен мысалы қазір ұшып келдім, самолетте көріп, әлі актуальды, бүкіл ел көріп отыр, бөпелердің бәрі тек Сәби көреді.
Қоғамдық ортада көп талқылаған жоқпын, қазір ғана мен оны айтып бастадым. Көп жылдардан кейін ойланып, оны үлкен тәжірібе және оны басқа адамдар үйренуге бір заметкаға алсын деп, мен ол туралы айта бастадым. Ол Сәби қыз кейіпкер нәресте, 6 айлық, Әй- әй деген эфирдің сыртында тәте бар. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Біз бір нәресе жақсы нәрсені әй-әй деп айтамыз ғой, осы Әйәй көрінбейтін кейіпкер, ал бөпені дана сәбиді қыз жасадық, соны талқылап отырған кезде шағырмашылық топпен мен айттым. Сәби кім болады? Қ ыз болады, шын мәнінде кейіпкерді анықтаған кезде, басқа емес, жобаны жасап жатқан шығармашылық адамдардан өте үлкен қарсылық болды.
Өйткені біз үйренбегенбіз басты кейіпкердің қыз болатынына. Ол өзі сезбейді, не үшін қарсылық жасап отырғанына. Мен айтам «Сен не үшін қарсы болып тұрсын, ол қыз жәй ғана?» , сосын киім кигізуде үлкен проблемаларға тап келдік біз. Мысалы Сәби бізде шығармашылық топ бәрі көйлек кигізеді, мен айттым «ол еңбектейтін бала, ол априори көйлек кие алмайды, ол- нәресте». |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Ол бізде стериоиптер бар ғой қыз көйлекпен жүру керек екендігін, соның өзін біз 6 айлық балаға жабыстырайын дедік. Оны өте тіпті сол кезде жасап жүрген мықты біздің режиссерлер оны да байқамаған шығар, өздерінің 5-6 айлық кездері кіріскенде.
- Сəби сонда кішкене өсті ма?
- Өскен жоқ.
- Əлде сол жаңағы...
- Сəби күйінде қалып, сөйлейтін болды. Біз енді мəжбүр болдық, өйткені əлемде Покоя сияқты басқа да жақсы тəжірибелер бар. Солардың тəжірибесіне қаратып, олар сөйлемейді. Мен сөйлемей калдырайық деп едім, ол үлкен, бізге əлеуметтік сондай бір мамандармен сөйлестік. Мен ойладым: қателестім ба?
Қалай олай болды? Сосын мен маман ретінде қателеспегенімді түсінім. Ол ата-аналардың жауапкершілігі болады. Ол... Ол мультфильм, бір плюс... бір жасқа дейінгі ата-аналар көруге болатын мультфильм балалармен бірге.
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Ал бізде оны алты жастағылар да көрді, төрт жастағылар да көрді, үш жастағылар, ал «Балапан» ол кезде, он екі жасқа дейін, жасқа дейінгі. Сол əр уақытта өзінің жас категориясы тұратын: бір плюс, алты плюс, он екі плюс деген сияқты. Бізде теледидар көру, контент көру мəдениеті болмағандықтан, біз оны бұзуға мəжбүр болдық. Сонымен өзім, қазір самолетпен ұшқан кезде, сондай Аir astana көріп тұрамыз, Хабитон қаншалықты кішкентай балалардың қатты ұсайтын және ол «Сəби-Сəби» деп ата-анасымен бірге Сəби бірінші сондай жұбы болды, ал мына проблеманы енді айтсаңыз біз күлкілі деп айтуға болатын деп ойлаймын, қыздардың шашына байланысты. Кейіпкерлердің шашына байланысты. Біздің режиссерлар шашы қатты тартылған, аж... көзі былай битіп қалатын.
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Жалбырамасын?
- Жалбырмаған. Шашты жинау ол жақсы нəрсе ғой, кішкентай балалар шашын жинамайды ғой белгілі жасқа дейін. Физиологиялық миының қалыптасуына да зиян. Сол маған соның барлығын түсініп беруге тура келді. Сосын
«ол қандай болады?», сосын ол айтады «болмайды олай, дұрыс емес!» деп маған «неге дұрыс емес?». Сосын көйлек кигізген кезде, бізде проблемалар болды: «ұзын, қысқа қалай істеу?» деген. Мен айтам: «кішкентай балалар төрт-бес жаста қандай көйлек киед айтшы?»
Режиссермен отырмыз, ол айтады: «қысқа көйлек киеді, ал сен неге кигізбейсің?» десем «бұл өнерде олай болмайды» дейді. Мен айтам «бұл да түсіндіріп қойсақ, қалай болады?». Білесіз ба, біз əр бір баланың, қыздың көйлегінің сантиметріне дейін біз режисерлармен жұмыс істедік. Ал сосын шаштарын жаңағы мен айттым «давайте карэ жасайық, шашын əдетте кішкентай балалардың түзеп қойып солай жүреді». |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Ал сол кезде қатты сондай бір ол бейсеналы түрінде режиссерлаға айттым: «Егер сен жасамасаң, сен просто «Балапанда» істей алмайтын боласың, «Балапанда» істеу үшін осы нəрсені үйренуге керексің, əйтпесе болмайды» сол басында қиналдым. Əрине кейін бұл білінбей қалды кім не істейді, бірақ мен сол жылымдағы жұмыстарымның нəтижесіне қазір қуанам. Өйткені көремін қалай балалар өсіп жатыр еркін, мықты. Сосын ең соңында біз неге жеттік десе, біз қыздараға арналған жекелеген мультфильмдер шығарастырып, тек қыздар көретін, əлемдік тəжірибеде байқасаңыздар қыздарға ғана мультфильм көретін мультфильмдер, ұлдар ғана көретін сондайға жеттік. Сосын ең соңында біздің мен өзімнің кезеңімде сол үлкен жұмысымың нəтижесінде Жібек супер қаһарман Жібек деген.
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Жібек шыққан кезде, ол əлемдегі «Суперсемейка» сияқты. Сол тенденцияны бəрін зерттеуге керекті, оны локализация жасалу керек. Жаңа нəрсе ойлап табу керегі жоқ, тек сондай өзіміздің сана сезімізге лайықтап өзгертіп, оны кейіпкерлерді салған кезде ол шешім қабылдайтын жəне əлемді құтқаратын қыз болып, сол Жібекті біткен кезде мен өзіме айттым болды, мен ары ғарай жұмыс та істегім келмейді. Ары гарай дамығым келеді өскенді. Жібек мен үшін, мен Жібекті көргенде жылап калдым, өйткені ол көптеген глобалды деген шешім қабылдайтын ол қыз. Жібекті көрген қыздар олар мықты қыздар болады. Иə, олар индентификация жасайды гой, ал Жібек бұл мен сияқты, мен тəріздес қыз.Ал мен Жібек бүкіл əлемді қорғай алады, демек мен де істей аламын. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Үш-төрт жасындағы кыздар ол бес-алты түрде болады. Сіз қосып бердіңіз, кетіп қалдыңыз, сол əсерін білмейсіз. Ал ол ЖібекС сияқты болғысы келеді жəне ол сəби сияқты болғысы келеді. Ол да солардан үйренеді жəне өз тілінде үйренеді. Сосын тағы «Балапан» кезендегі маңызды нəрсенің бірі- ол инклюзия. Біз эфирге экзоскелет аяғы жоқ жүргүзішулерді шығаруға мүмкіндік алдық, сосын басшылық қолдады. Өйткені бізде ерекше кажеттілігі бар адамдар эфирге шықпау керек. Неге ол шықпау керек? Шыкпау деген сөзі жоқ, шықпа деген қорқыныш болды. Оны шығарып мамандықты қалай ұстауды білмейді ғой, бұнда біз балаларға бұл қауіпті нəрсе емес екенін түсіндіру үшін осындай шешім қабылдадық. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
-Бұл керемет біз оның мультфильмдерде жасап, қәзіргі басшылар жасап жатыр деп ойлаймын,өйткені бізде одан бір сәт жоғары көзқарастармен күресуі, стереотиптерді жеңу, үлкен әлемдік адам хақына байланысты мәселені қамту болды. Ал қазір мен ойлаймын қандай кейіпкер пайда болғанын. Зерттеген жоқпын, бірақ сол сәтте жаңағы бағдармаларға енгізуге бұндай мүмкіншілік жоқ. Бір күні біздің танымал «Айтуға оңай» бағдарламасында кезіндегі бір қыз отыр да, неде коляскада. Содан арманың қандай деп сұрады. Ол айтты «Балапан» телеарнасында жүргізуші болғым келеді» деді. Сосын мен көріп отырдым соны. Ол өте танымал бағдарлама ғо. Ал мен бірден айттым эфирге шығарамыз. Біз оны сол сәтте сол өзіннің қалауымен эфирге шығаруға мүмкіндік шығардық . |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Айтып отырмын ғо басшы деңгейінде жақсы стратегияларды басшыларға түсіндіру арқылы, өте сондай кең көзқарастарды өзгертетін шешімдерді қабылдады. Сол кездегі біздің жетекшілерге, барлығына, басшыларға, бәріне барлық эксперименттерді жасаушы барлық көздерге шығаратын. Бір күні әлеуметтік желіден жүгіріп жүрген 2 аяғы жоқ қызды көрдім. Екі аяғы жоқ қателепесем, Талдықорған жақта, енді детальдары есімде жоқ, сондай әдемі 2 аяғы темір жаңағы скелет қо, енді жасанды аяқ.
-Қәзір ол бүкіл әлемде қалыпты, онымен әлемде жүгіріп жүр. Бірақ ол кез сіз ойлаңышы 6-7 жыл бұрын, 8 жыл бұрын ба ол өте қорқынышты кез. Бұндай адамдарға қарауға қорқып жүрген барлықтары. Бірақ ол өзі сондай еркін ұстайды екен әлеуметтік жерде. Мен оны көрдім да айттым табыңдар қызды, табындар. Ол бізге «Балапанға» келу керек. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Сосын ол біздің бір бағдарламада жүрді, бастады, жүргізді. Сонда ол эфирде мынандай ұзын көйлек киіп, көрсетпей қойғаны бар ғо. Біз оны кішкене оны нетіп темір аяқты көрсетіп тұрғыздық, ол қалыпты нәрсеге айналды. Мысалы мен өз балаларыма қарадым, олар қалай қабылдайды екен деп. Ол тіпті қызық болып басталды, био жартылай робот, жартылай адам сияқты. Сосын бір сәттерде қолы сондай сияқты адамдарды мен міндетті түрде эфирлерге нетіп жүрдім, шақырып жүрдім. Бір ғана қауіпі болды, ол жаңағы кейде экоскелет қолдар бағынбай, басқа шешім қабылдап кетуі мүмкін. Шартты түрде біз оны алдын алып, оның балалармен контакт келмейтіндей ситуация қарастырдық. Сонда қап- қара, мысалы күміс түсті қолымен бір нәрсе істеп жазып, ол білесіз ба қандай күшті кез болды біз үшін. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Бірақ оның барлығын мен көрем уақыт келгенде, ол менің ғана емес, ол кездегі «Балапанның» Қазақстан телерадио корпорациясының үлкен тәуекелі болатын. Және де сол кезде біздің жобада «Балапанда» Аружан Сайн әпкеміз жұмыс істейтін үлкен жобалармен. Бұл жаңағы ерекше қажеттілігі бар балалармен контент жасайды сол кезде. Мен Аружан ханыммен сөйлестім, айттым «Аружан ханым, давайте фокус өзгертеміз, мүмкіндігі шектеулі деп айтпаймыз, мүмкіндігі шексіз балалар деп айтамыз. Сіз маған олардың мүмкіншілігі шексіз екенін көрсетесіз».
Сосын ол кісіге ол идея ұнап, қаншама сезон бізге талантты адамдарды көрсеттті. Менің балам эфир көріп, сол бір күшті ән айтып, билеп, неше түрлі супер герой балалар келіп жатыр. Бітпейтін біреудің қолы жоқ, біреудің аяғы жоқ, біреудің көзі жок дегендей, бірақ бәрін істей алады. Таланты зор менің балам айтты, мен осындай болам деп. Сонымен үйде отырған менің ана ретіндегі, маман ретіндегі балалар үшін істейтін арманым орындалды.
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Яғни балалардың мүмкіндігінің шексіз екенін көрсете білдіңіздер, үйде тәрбиелеп отырған балаларымызға ең бастысы дамуына көп әсерін берді.
- Ия, бір жасқа келгенде мен «Балапанда» істеп жүрдім, балам үшін бардым ол каналға.
- Әрине, мағына пайда болды ғой. Мақсат пайда болды.
15-ке келеді үлкені, кішкентайы-тоғызда. Ол сонда қанша жыл балалар контентке өмірімді арнаған болып тұрмын, ұзақ уақыт.
- Қызық болды ғой. Мен «Балапанда» жүргенде мен жаппай осындай нәрселер туралы жаза бастадым. Конферецаларға барғанда балаларға қанша минут телевизор көрсету керек, неге гаджет беруге болмай деп, тіпті сын айтылған болатын, әріптестерімізің тарапынан, рейтинг қайдан болады, егер сен бәрін эферден қашып жатырсаң деп. Мен айттым сол кезде, таңдан кешке дейін телевизор көретін ұрпақ бізге керек емес. Сондықтан да біз сауаттандыру үшін жұмыс істеуіміз керек. Мен адамдарды, көрермендерді сауатсыз деп жатқан жоқпын, бірақ ондайымыз бар біздің бәріміздің. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Біз жаңашылдыққа өте құштар, бірақ оның қалай қолдануды білмейтін халықпыз негізінде. Сол, үйрене алмай жүрген бір қасиетіміз, дағдымыз сол деп ойлаймын. Содан кейін, балам дүниеге келді, біздің алдымызда да үлкен сұрақ тұрды. Гаджет береміз ба, бұған бермейміз ба деген. Мен сол кезде оны ғылыми негіздеу керек екенін түсіндім. Сосын, үлгі ретінде, әлемде дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы деген барлық стандарттарды жасайтын ұйым бар. Соның сайтына кіріп, зерттеулерін қарап таныстым, және соны «Балапан» үшін де, өзім үшін де негіз қылып алдым. Жыл сайын олардың үлкен аналитикалары жарық көріп тұрады. Жаңа категорияларды береді. Қалай қолдану керек, не істеу керек деп. Сондағы айтылған нәрсе, үш жасқа дейінгі балалар гаджетті қолдану қажеттігі жоқ. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Үш жасқа дейін балалар гаджетті қолданбау керек негізінде. Ал бізде үш жастағы балаларға, біз толыққанды тұға ретінде, телефон алып беріп қоямыз бір тұтас. Оның миы ол жердегі контент көруге, одан өзіне қажетті контент іздеуге, және оның қорытуға, оның миының қабілеті жетпейді.
Сондықтан да қазір өзімнің субективті пікірім бойынша, басқа да неше түрлі ата-аналардың өзі түсінбей қалып жатқан жағдайлар, осы гаджеттердің кесірінен болып жатуы мүмкін. Ол зерттеліп жатыр, ол- өте жаңа сала, енді алдағы уақытта біз оның зерттеулерін алатын боламыз. Цифрлы шешімдермен байланысты, диагноздар пайда бола бастады, өзіңіз білесіз. Тіпті зерттеулер бар, ата-анасы барлығы туған ана тілінде сөйлейді, бірақ оның сүйікті мультфильмі неміс тілінде.
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Оның неміс тілінде оның тілі шығады. Және оны алыстан іздеп керек емес, қазір Қазақстаның өзінде ауылдарда қазақша емес, сол басқа тілде сөйлетін балалар пайда болды. Ондай фактілер көп, өте көп.
Мысалы, ең қазақ көп шоғырланған бір нәрсе деген ауылдың бір деңе деген селосында қазақша білмейтін балалар өмір сүреді. Ол дегеніңіз- ата-аналары олардың не тұтынып жатқанына назар аудармайды деген сөз. Ол көрдіңіз ба, ата-анадан гөрі көп беретін болып тұр ғой гаджеттер. Сондықтан да, үш жасқа дейін ешқандай гаджетті қолдандырудың керегі жоқ. Менің тоғыз жастағы баламның гаджеті жоқ. Ол ешқандай гаджетті тұтынбайды. Бірақ мен аптасына бірнеше рет 10-15 минуттан беремін. Және 10-15 минуттан беремін.
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Көп болса, кейде еркелеп кеткенде апа-атасы жарты сағатқа беруі мүмкін шығар. Бірақ менің рұқсатыммен өте аз уақыт болады. Ал киноларды біз міндетті түрде бірге қараймыз. Менсіз ешқашан өзі шешім қабылдап, контент қарамайды. Мен оның дисклеймерінің ненің көрсету керек, ненің көрсету керек алдын ала дайындаламын. Киноның несін оқиымын, кинотеатрға өзіміз бірге апарамыз, түсіндіреміз, алдын ала зерттейміз, қандай құндылықтар, қандай нәрселер болып жатқан.
Ал үлкен балаға қатысты, ол гаджетті 10 жасынан бастап қана ұстай бастады. Өйткені пандемия келді, мектепте гаджет арқылы сабақ үйрететін болды. Сол кезде бірінші рет ұстады ғой. Бірақ мен сізге айтайын ешкімнен кем қалған жоқ. Есесіне бізде кітап оқу уақыттары, кітапқа деген зор махаббат. Кітап олардың өміріндегі ең үлкен нәрсеге айналды. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Ең үлкен, қалай айтсаң болады, бір түрмеде отқандай көреді осыны айтсаң адамдар. Қандай еркін балаларды өсіре алдым осының арқасында. Олар мені бір рет балама айтқам үлкен балама.
Раханай, Рахман, сен кітаптағындай сөйлесің, кішкене басқаша сөйлеші деп айтқанда. Мама, енді менің өмірімдегі ұстазым кітап қой деп айтқан. Сосын мен айтқам, менің барлық көзқарастарым кітап арқылы қалыптасты ғо деп. Ол жаман ба деп, жоқ саған рахмет деп айтты. Олар қазір аналитика жасай алады, оның дұрыс екенін түсінеді. Қазір, мысалы бізде балам күніне үш сағаттан аспайтын интернет қолданады.
Қазір 14 жасқа толғандықтан ода бақылау функциясын өндірушілер алыптастайды 14-те. Ол шешім қабылдай алатын адам ретінде ата-ана бақылау функцясы жоқ. Бірақ мен өзім айттым, енді мен ары қарай сені бақылай алмайым.
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Сен өз-өзіңді бақылауың керексің, сондықтан үш сағаттан аспауың керек. Басында асырып көріп, өшіріп, маған не айтарын білмей сондай оқиғалар орын алған, қазір бізде нақты уақыт бар үш сағат. Сіз білесіз ба, сіз балаға интернет қолдануға шектеу қойылғанда, ол оны жоспарлап үйренеді.
Ол деген мағынасыз контент қарамайды. Мысалы ол күні бойы жоспар құрады. Басында үш сағатпен басталған жоқ қой.
Мен крем, бәрін өзім белгілеп қоям. Интернетке бәлен-бәлен уақыт кіруге болады.
Ватсапқа мынанша уақыт. Телеграм-каналдар нені көретінін қадағалаймыз. Барлығы гаджеттердің ішінде настройкасында ата-ана бақылауы деген функция бар.
Родительский контроль. Соны, сіз өзіңіздің телефонына жалғап, оны бүгін неге көрген контентін қадағалау отыруға болады. Бірақ өкінішке қарай бағана айтқан біздің сауатымыз жоқ деп айтам, соны білмейміз ғой.
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Соны білсек, біз балалардың қанша минут нені қарағанын көре аламыз. Мысалы, мен ютубты жауап тастадым. Ютубта өзінің ақылдасуы арқылы кейбір жобаларды ғана ашық қалдырдым.
Сіз деген қандай платформаларға кіруге болады, оның бәрін сараптадық. Сосын ол жерде бар ересектерге арнаған контентті мүлдем көрсетпеу деген. Ол қанша телефонды шұқыласа да, оның алдынан, оның жасына сәйкес емес сексуалдық сипаттағы, тағы да басқа контент шықпайды.
- Енді, Мақпал ханым, ол ұлдың телефоннан шықпайды. Бірақ мектепте достары бар, тағысын, тағы деген сияқты.
- Қызық сұрақ қойдыңыз ғой, ия, балаларға самостоятельный өмірді үйрету керек қой. Меннен тығылып көргенмен өзіңді алдай алмайсың. Мен айттым, сен өзіңді алдай алмайсын. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Мені алдай аласың миллион рет. Бәрін алдай аласың. Өзіңді алдау ол өте үлкен қадам. Егер сен соны таңдасаң, өзіңді алдау жолын, алдай бер. Мен саған, демек, менің ешқандай ролім жоқ. Сосын сөйтіп, мысалы, өзімен өзі честный болу дейді ғой соны қалыптастыру керек.
Сіз осы сұрақтарды қойғанда, қызық нәрсе болады, адам көп нәрсені ұмытып қалады екен ғой. Диалогтарым есіме түсіп жатыр да, менің балама айтқан, мен әрқашан сенің қасыңдамын.
Физический болмасам да, мен қасыңдамын. Сонда менің балам айтқан, мен туалетте болғанда да чувствовать етіп тұрасың ба деп. Ия, деп айттым ұялмай. Сосын ойладым. Қалай айтсам болады. Олар білу керек, біз олар сезетінімізді.
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
-... Ол қалыпты, солай болу керек болған, ол біз, біз сияқты қиналса екен деп ойлаймыз. Біз жоқ кезде өмір сүрдік.
- Оп-оңай болмайды. Оп-оңай болмайды, неліктен дейсіз ба? Қазір мен қорқытып жіберейін барлығын. Біз алдағы уақытта мамандық таңдаудан қателеспеуіміз керек. Алдағы уақытта жасанды интеллект көптеген саланы автоматтандырып, көптеген мамандықтар керек болмай қалады. Бүткіл әлемде жұмыс берушілер, өзерінің концепцияларын қайтадан қарай бастайды, оптимизациялайды. Сол кезде сіз қазірден бастап баланыңыздың дағдыларын дамытып, олармен бірге мамандық таңдауыңыз керек.
Мамандық таңдау «хоп!» осылай болмау керек. Сіз оны бәсекеге толы қорқынышты әлемде шартты түрде деп айтайықшы. Баланың қиялымен қорқыныштылау үлкен әлемде, сіз оны жалғыз қалдырасыз. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Сіздің ата-ана ретіндегі бірінші міндетіңіз ол бәсекеге қабілетті болу керек. Және бақытты болу керек. Біз барлығын айтамыз оқу керек, андай болу керек мындай. Бізге ешкім бақытты болу туралы айтқан жоқ. Біздің өміріміздің мәні- ол бақытты болу. Еңбегіміздің мәні- бақытты болу. Барлығы бақытты болуға керек. А, бақытты болу үшін адам мамандығын дұрыс таңдау керек. Ал бала өзінің мамандығын дұрыс таңдай алмайды, сол үшін ата анасының көмегі керек. Бала мамандықты таңдау үшін ол ата-ана онымен ұзақ жұмыс істеу керек. Ең ақыры, профориентологқа өмірінің осы кезеңінде көп рет апару керек. Бірге тест жасау керек. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Үлкен балам 2 жыл бұрын профориентологтың үлкен тестінен өтті, сол кезде менің балам мені басқаша құшақтады. Мені кішкентай бала сияқты құшақтап, басымнан сүйіп, « Мама, деді, мен саған сондай бір үлкен алғысымды айтайын деп едім, өзім де түсінбей жүрген көп нәрселерді түсіндім» деді. Ал мен деген көп нәрсені жіберіп ала жаздағанымды, ішімнен былай солқылдап, шын айтам, өксіп жылап тұрдым. Өйткені мен көрдім оның профориентологпен қалай сөйлескенін. Өзінің қорқыныштарын айтты. Мамам мені өмір бойына математик болады деп ойлап еді. Математиканы жақсы көрем. Бірақ ол маған қуаныш сезімін әкелмейтін сияқты екенін сездім соңғы уақытта. Сондықтан мен нақты ғылымдар менікі емес сияқты дейді менестіп отырмын. Ата-анасын қосып қояды ғой отырмын. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Соны өзім түртіп қоям. Сосын бір кезде айтты «мен кітап жазғым келеді, бірақ мен жазушы болмайтын сияқтымын. Бірақ мен жазушы болмасам, қайдан кітап жазам?» дейді. Сіз өзіңіз ойлаңызшы профориентологпен соны талқылап отыр. Сосын профориентолог айтты «сен қай салаға қызығасың былай?». «Ішкі-сыртқы саясат, адамдардың бақытты болу индексі, не үшін әлем соғысады...
-Ол кезде 15 жаста?
- Жоқ, ол кезде 12жаста. Талқылап отырған кезде ол айтты: «Уау, Рахман, сен социолог болатын сияқтысың деп. Сен әлеуметтанушы сияқтысың, зерттеулер жасап, оны кітап қылып шығарасың». Балам айтты: «Мен әлемді саяхаттағым келеді. Сонда мен кім болам, білмеймін» деп айтты. Сен лекциялар бересің бүткіл әлемге.
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Соны олар бірге сызды. Өмірінің жоспарын құрды. Екі жыл сонымен өмір сүрді. Қазір тереңдеп, әлеуметтану саласын зерттеп жүр. Бүткіл әлемдер неліктен қалай бақытты болад, құндылықтар қалай өзгереді. Мен түсіндім ғой, мен ойладым ғой, ғылым да болады, нақты ғылымда болады, физика, микробиология, геология саласына бара ма деп. Енді ол нақты әлуметтануға баратын болып шешеім қабылдады.
Жақында үлкен профелонтатогия болды, 7 -8 айдың көлемінде олмен жұмыс жасайтын болады, сомен мамадығын таңдайды. Білесіз бе қандай, қандай қиын жұмыс. Сосын қандай мамандар үлкен оған өте үлкен фидбэк береді. Баланың қандай екендігі туралы аналитика болады. Ол біз білмейтін балалардың астыртын бейсаналы түрде қабылдайтын шешімдер ол үлкен тест. 400-500 сұрақтан тұрады. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Соны шешкен кезде ол бала оған ойланбай жауап беру керек, бірденжауап беру керек. Бір-екі күн берілмейді, бәлембай минут қана беріледі деген сияқты. Сол арқылы олар сіздің балаңызды сараптап береді. Мен алғашқы сараптамада шок болдым. Егер бізді солай дайындағанда біз космоста жүрер едік.
Менің ойымша, оның қанша жастан басталатынын білмеймін. Бірақ оны ерте бастауға болады менің ойымша, профориентологиялық сияқты нақты зерттеулерді ерте бастауға болады. Менің білуімше мектептерде қазір осы құндылықты енгізіп жатқан сияқты. Мектептің кезінде мен енді нақты білмеймін жаңалықтардан, әр жерден естимін, жалпы болашақ мектебі қандай болады дегенде, бала кім болатынын нақты біліп шығуы керек. Бұл үштік қой, бұл бала, мектеп және ата-ана бәрі бірге жұмыс істеп,оның кім болатынын табу керек.
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Ертең біз роботтармен бәсекелесетін боламыз, роботтар барлық тілдерді біледі, бәрін істей алады, мәшине жасай алады, кір жуа алады, бәрін істей алады ғой. Сол кезде сен не істей аласың? Меланхолияға толы бір қызық әлемге кіріп бара жатырмыз. Сол кезде балалар қорқады екен. Мен қәзір мектептер көп шақырады мені, тәжірбемен бөлісуге. Басқа жерге бармасада мектептің оқушылары жазғанда мен барамын, жүгіріп барамын. Қоятын сұрақтар қандай мамандықтар қалады, не істейміз? Мен жаңашыл адам болғандықтан ойлайтын болу керек, мен біледі барлығын, білуге тырысып, өзім де оқып, оларға айтамын. Шығармашылық еңбек адамның уникалды зат жасай алу қабілетін, ешқашан жүрегін машина жасай алмайды. Сондықтан сендер кез-келген кезде, шығармашылық деп тұрғаным тек өнер емес, ол ғылым болсын, басқа болсын өзіңнің нишаңды табуға тырысу. Өзіңе ұнайтын нәрсеге жабысу керексің. Профориентологтан кейін балаңызда сұрақ болмайды. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
-Ол біз бар ғой өз -өзімізді іздеумен көп айналысқан ұрпақпыз ғой. Кім екенімізді түсіне алмай көп уақыт басымызды соғып...
А, олар нақты білетін болат. Олардың жол қартасы бар, кім болу керек екені. Мынау уақыт осы болам, сосын битем. Мен қазір жақында тағы да үлкен менторларды балам үшін қелсі шартқа отырып жатырмын. Менторлар олар біз ата-ана ретінде кеңес бера алмайтын сұрақтар бойынша оған кеңес беретін болады. Үлкен оның сұрақтары бойынша. Мысалы балардың бәрі шартты түрінде осындай негізде. Балалардың қалауы, запросы осындай. Ол біз ғой оларды ештеңе білмейді, олар сондай бізден төмен, ол әлі кішкентай деп ойлаймыз. Менің өмірім сол балалардың қажеттілігін зерттеуден ғана тұрады шын айтсам. Қазір білесіз бе мені не үшін сыйлайды балаларым? Өткені мамасы жасанды интелект жасайды. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
-Иә, мамасы соңғы тенденцияларды біледі. Мамасы бір сатыға олардан артық білет, сол мені рейтингта кішкене жоғары тұрымда. А, мен білемін төрт-бес жылда ол ауысады. Соған дайындалып жүрмін. Қазір қалай сол ауысқан қезде өз-өзімді жолғатып алмауым керек қой.. .
-Жалпы, бала біз баланы меншігіміз көреміз ғой, бала... біз шынын айтқан кезде біз оны транзиттеуші, мына дүниеге әкелуші, оған тәрбие беруші ғанамыз. Мен бұл ойға өмірдегі үлкен көп оқиғалар арқылы келдім. Соның бірі алты жаста болғанда менің үлкен ұлым бір қауіпті вируты жұқтырды. Алты жаста болған кезде. Ол енді жиырма тал шықса, шартты түрде адамға жұқса, қаланы жауып тастайды. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Сол кезде мен көрдім қандай үлкен ауыр нәрсемен бетпе-бет келгенімізді. Сол кезден біз баламыз үшін қатты күрестік. Ол жиырма бір күн температурасы көтеріліп жатты, диагноз қойылмады. Бірақ ең күштісі біз тәжірибеде сол вирусты дер кезінде анализден тапқан адамдар болдық. Маған мені врач құшақтап сүйе берді, сүйе берді. Менің өте жаңағы балаларымның өміріне өте сергек қарайтынымның арқасында, адамның ағзасында алты-жеті-ақ күн өмір сүретін вирус екен. Соны біз ұстап алдық я, ол атын айтпай-ақ қояйын ұмытып та қалдым қауіпті вирус. Бірақ енді айтып отырмын ғой жиырма вирус болса, жиырма адамда болса, қалғанын жабады. СЭС келді үйге, анау келді, мынау келді. Сонымен ол қиын есімнен шығады қайдан, қайдан бассейнге барған балам. Танымал осы Алматыдағы бассейнге, осы райондарда сонан кейін мен арыз бердім соңына дейін жетем дедім. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Жете алмадық соңында өйткені ол оны жоюға болады. Анау-мынау сондай вспышка болды, содан менің балам ауырды. Сол кезде мен балама көмектесе алмадым ештеңкемен. Ештеңке құр қарап отырдым баламның қалай көз алдымызда жоғалып, өліп қалуы мүмкін екенін көрдім. Менің аяғым ауыр болған екінші балаға. Мені жібермеді балаға, мен жынды ана сияқты балама қарап лавочкада. Сосын қарап өмірімнің мәнін іздеп, не болды сонда деп ойладым.Неліктен былай болды деп, сүйтіп бүткіл тылсымдарға сенуге тырыстым. Барлық нәрседен жапырақтан да белгі іздедім. Ойладым мұндай нәрсемен мені, бізді қалдыру мүмкін емес қой. Бұл бұның шешімі болу керек қой, мен бір нәрсені түсінбей жүрмін ба деп те ойладым. Өте өз-өзіммен ол кезде сырласып кеттім, сондай кезеңде жиырма бірінші күні менің баламның беті бері қарады. Ол вирус оның буындарын зақымдап, оны артрикт жасады. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Ал ол бірақ реактивті артрикт болды. Ол яғни біз оның ағзасындағы процесстерді жаңағы созылмалы күйге жеткізген жоқпыз. Яғни менің сергектігім арқасында менің жаңағы дер кезінде. Біз өйткені баламыз айтты «көтеріндерш , көтеріңдерш!» папасы көтеріп жүрді. Сосын мен айтам неге өзін жүрмейсің, түсіндіре алмайды жағдайын, әлі білмейді.
- Ана буындарды уже алып жатыр. Сол кезде біз көз дәрігерге бардық, жиі-жиі көзін тексеріп тұрантын едім, проблемалар болып.
- Сол кезде: «Мақпал, смотри. Идет какой-то процесс суставной» деп маған айтты.
- Давай, ты сдашь вот эти, вот эти анализы.
- Ладно, Сәуле апай.
- Алып алдым да, неге бара салдым жаңағы анализ тапсыруға. Кешке жақын менің балам уже жүрмей жатты ғой, ну процесс қалай жылдам болды, иә?
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Естерімде, біз сол 2 күнді жоғалтып алмадық. Дүйсенбіде таңертең қолымызда барлық результаттармен, скорой шақырып больницаға келдік, балам жүре алмады сол кезде. Қатты ауырды, қатты күресті өмірі үшін, консилиумдар өтті. Сүйтіп 21 күнде беті бері қарады. Балам больницадан кішкентай болып шықты. Енді 21 күн температурасы жоғары болды. Біздің отбасы үшін өте сыңақ болып өтті. Соның барлығынан аман боп шыққан соң, мен өзім ойладым, бұл бала деген біздікі емес екен ғой. Бұл деген жеме-жемге келген де ештеңке істей алмайды екенсің ғой, қарап отырад екенсің ғой. Сосын мен ойладым, сол маған балаларымнан жақсылап тұрып сепарация жасауға себеп болды. Өз балама сыртынан қарадым, несі кемшілігі бар, не жақсылығы бар, қандай артықшылығы болған, дұрыс адам ба, бұрыс адам ба, нені білмейд. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Кәдімгідей қатал, салқынқанды қарауды үйрендім. Мен балаларымды бөлек өзімен-өзі жүруге дайындаймын деп шештім. Кәдімгідей өзімнің стратегиям бар оған байланысты. Олар білед оны. Сонымен біз оларды ересек өмірге жақсы дайындадық деп ойлам. Әрине сіз айтып отырған жаңағы жағдай соның барлығын жеке басым ғана емес, олмен айналасып жүрген, папасы да тура сондай міндетпен айналасад. Ол жағынан бізде үлкен түсіністік бар, өйткені біз бірге көп қиындықтардан өттік, одан тірі қалған адамдар аз шығар. Сосын менің баламда өзінің миссиясы болған. Ол айтқан:
- Мама! Мен егер тірі қалсам, мүмкін менде осы өмірде мән бар шығар.
- Әрине мән бар, сен дүниені өзгертетін адамсың, сен супер геройсың, сен деген қолынан келмейтіні жоқ. Ол шынымен соған сенді.
|
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Қазір енді қараңыз, өзінің деңгейі үшін үлкен кітаптармен айналысады. Дүниелерді жазады. Сосын Қазақстанда википедия қауымдастығында мүше. Қазақ тіліндегі википедияшылардың ондығына кіреді. Екі мыңнан үш мыңға дейін мақала жазылған, ол өзінің мына дүниеге бір нәрсе жасау үшін келгеніне сенді. Содан кейін мен толық түсіндім. Жаңа сіздің сұрағыңызға. Біздің міндетіміз ұстаз болу. Мүмкіндігің келсе сенсей болу. Бірақ сенсей деңгейіне жету үшін біраз уақыт керек. Бірақ дос болу, ұстаз болу және өзімен өзінің дамуына мүмкіндік беру, әрқашан дайындау. Қиын сәттерге, жақсы сәттерге, жаман сәттерге күресуге, үйткені біз оларға ештеңе істей алмаймыз. Біз ойлаймыз ғой біз тудық, біз міне біз отыр десек отырады, біз тұр десек тұрады. Ол кезең өте кішкентай. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Кішкентай нәресте кезінде отырады тұрады. Әрі қарай ол сенің қолыңда емес.
Солдықтан да жақсылап жоспар қойдық. Денсаулықтарында бір проблемалар болған онымен күрестік. Маған көмектесті өздері жоспар құрды балалар. Ия, мама, бұл біздің денсаулығымыз. Сондықтанда сен бізге сенім артып, біз әрі қарай өзіміз айналысамыз. Біз түсіндік үлкен диалог қой. Маған оған жету үшін өте үлкен күш керек болды. Мен ойладым ғой бәрі менің қолымда деп. Мен өзімді құдай-ана сезіндім ғой. Мен бейтіп тұрсамешкім тиіспейді, битіп үф деп қалсам жазылып кетеді. Қолымнан дыыым келмейді. Отыр, жатыр бала, уже кетіп бара жатыр. Міне кетті, әне кетті деп. Сол кезде хронический түріне өткен жоқ. Қазір менің баламда артрит жоқ. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Мен содай вирустарды жұқтырып, соның зардабымен келіп отырған балалардың барлығы больницада қалды. Біз ғана больницадан шықтық. Менің балам айтты барып тұрайықшы оларға деп. Мен айттым жүрегім көтермейді қайта-қайта баруға. Сенімен айналысам енді. Қасықпен су беріп, баламызды өмір сүруге үйреттік. Сондықтан да ондай себеп керек емес адамға. Ондай күрделі, сындай трагедиялық себепкерек емес оны түсіну үшін. Оны былай да түсіну керек. Сенің оны өсіру, оны тәрбиелеу, адамгершілік, жақсылық-жамандықты ажырататын қылып, өсіру сенің міндетің. Ары қарай өз жолын өзі таңдайды.
- Біз оған келіскен жоқпыз. Ол солай болу керек. Бізде барлық нәрсеге келісу керек деп ойлайды. Баланы туған соң оның міндеттерін бөлісуге келісу керек, оныөсіру үшін келісу керек, оның да баласы, менің де балам. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Сондықтан барлық нәрсе жауапкершілік тең. Мен қалай жауап берсем, ол да тура солай жауап береді. Сондықтан біз балалар үшін ана дүниеге барғанда бірге жауап береміз. Және мына дүниедегі қауіпсіздігі үшін біз жауап береміз. Егер адасса, құласа біз жауап береміз, ауырса бізжауап береміз, дұрыс емес шешім қабылдаса біз жауап береміз. Және ол жауапкершілікті заң да жүктейді. Барлық елдің заңы жүктейді. Бірақ бізге заңдар керек емес қой, адамгершілік заңы керек. Адамгершілік заңына бағынуымыз керек. Сондықтан да мен барлық отбасыларды балаларға келгенде, ешқендай келісім беру жоқ, келісіліп тұру керек қалай болуы керектігі.
- Өйткені бізде балаға байланысты ешқандай сұрақ болған жоқ. Біз баланы ана дүниеден қайтарып алдық қой, ондай сұрақтың талқылануы ол өте күрделі сұрақ болушы еді. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Біз баланы ана дүниеден қайтарып алдық қой, ондай сұрақтың талқылануы ол өте күрделі сұрақ болушы еді. Және оларды сыйлау керек, оларды жақсы көру керек, сыйлау керек және олардан үйрену керек. Олар оған ұстаз болу керек деп санаймын мен. Сондықтан да біз сондай бір түсіністік кезеңіне қоғам болып, ел болып, адам болып жетеміз деп ойлаймын. Сондықтан да бұл жерде жауапкершілік барлығына ортақ. Өйткені ол адам ғой. Адам ол түзеп жіберетін қателік емес, қоя салатын зат емес. Ол сезімдері бар, қажеттіліктері бар, жан дүниесі бар үлкен планета. Ол планетаны уақыты келгенше жан-жақтан қорғауың керек. Содан кейін ары қарай өздері шешеді. Сондықтан да менің балаға ұстанымым тек жауапкершілік. Басқа сезімдер ол жерде болмау керек. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Басқа неше түрлі нәрсе айтыпкетеді ғой, андай мұндай деп. Мен ештеңе айтпаймын. Тек жауапкершілік, біз жауап береміз бала үшін.
- Түсіндірдік, олар кішкентай болды, түсінген жоқ. Мен де түсінген жоқпын. Мен де көп жыл, көп уақыт өзім оны түсінуге арнадым. Сондықтан да мен ойлаймын сондай жағдайдың барлығы менің өзімді табуыма ықпал етті. Өз-өзімді тануыма ықпал етті. Барлық адамда өзін тану үшін көптеген тәжірибелер бола бермейді. Мен жұмыста таныдым өзімді. Жұмыста таныдым. Адам ретінде таныдым, өз-өзімнен көңілім қалған сәттер болды. Өз-өзімді мақтаған, жақсы көрген сәттер болды. Бірақ мен осы нүктеге келіп өзімді әбден таныдым. Менің әрбір атомым жақсылық жасауға дайын екенін түсіндім, және менің конституциямда жамандық нәрсе болмауы керек екенін түсіндім. Және сол үшін жұмыс істеп жатырмын. Көп еңбектер оқыдым, сөзімнің барысында түсінген шығар адамдар. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Шамам келсе оқитын адаммын. Барлық өмірдегі сұрақтардың жауабын шығармашылықта зерттеуге тырыстым, және осыған дейінгі еңбектерден, ғылыми еңбектерден табуға тырыстым және өз-өзімді таптым деп айтсам болады. Өзімді таптым. Кім екенімді, не екенімді, қандай мақаттарым бар екенін.
- Өзіңді табу-негізгі нәрсе. Қараңыз, сіз осы бүтін болмысыммен сізге мені тану үшін адамдар керек пе мына жерде. Керек емес, ия. Біздің қарым-қатынастарымыз қоғамда сондай болуы керек. Мен сізді көрдім, сізді таныдым, маған ол жетеді.
-Қазір мен ой еңбегімен көп айналысамын ғой, ой еңбегі менің өмірімнің 99 пайызын құрайды. Жұмысымның 99 пайызы әрқашан стратегиялар, концепциялар жазу, сызу, есеп беру, жоспарлау, сөз жазу, баяндама жазу сондай кездерде адамның миы тек ой еңбегін жасауға емес, қол еңбегін жасауы керек. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Біз табиғатымыздан негізінде концепциямыз қол еңбегінен тұрады. Сосын қатар ой еңбегінен тұрады. Соның қазір балансының бұзылғанан қазір сеземін де кейде кеңседе барып еден жуамын, сосын таза емес болып тұрса уборныйды да жуамын, мен оған ұялмаймын. Өйткені ол дұрыс нәрсе. Содан кейін терезелерді жуамын. Қағамын, сілкеймін ол біз үшін өте қалыпты нәрсе. Біреу көріп «ойбай» деп көріп қашып кетеді. Мына кісі пол жуып жүр ғой деп. Тура сондай тіршілікті Тоғжан да істейді. Бір сәт тағы да адам екенімді ұмытпау ия, сондай кездердің бірінде қатты ойладым, көп жыл ойладым. Бір бариста болу соншалықты қиын нәрсе сияқты. Ол бариста болу қиын нәрсе емес. Соны түсіну жолы қиын болған ғой. Сонда адамға қол еңбегі керек екенін, сен өзіңді ой еңбегіңмен ылғи да өзің үшін жасап, қол еңбегңн де ұмытпауың керек екенін де пайда болған қажеттілік екенін білмей жүрдім. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Ол қол еңбегі бариста болмаса, басқа болуы мүмкін. Біздің үйде көп адамдар реставрациямен ауырады мысалы. Қазір мен ескі диваныммен сатып алдық, матаны сатып алдық, енді ағам,әпкем үшеуміз реставрациялаймыз. Біздің үшеуімізде сондай қажеттілік бар. Бізге өзімізді тағы түсінуімізге, тағы да шұқылап, қолмен жұмыс істеп бір сәт тыныш тұруға мүмкіндік береді. Миың демалады. Бариста болған кезіңде дзт-дзт деген дыбыстыр, барлығы бір музыка сияқты, алдыңа сәт сайын жаңа адамдар келеді. Сосын бір кезде ойлаймын ғой, бір кезде өмірлік тәжірибеммен бөлісіп, сондай олардың жақсы сөзімді айтып, егер мен осы өмірде дұрыс өмірді сүрсем, іздеп келеді ғой адамдар. Бір тал, екі тал жастар іздеп келуі мүмкін. Мен сол кезде тәжірибеммен бөлісіп жіберсем. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Сосын кофе берсем. Содан олар қайтадан іздеп келсе. Білесіз бе содай қарапайы адам ретіндегі қажеттілік. Және де мен білем солай жасасам да бақытты болатынымды. Сөйтіп бақытты болып барып тұрамын, сосын сабақ алдық. Қазір үйреніп алдым барлығын. Енді мен өзім кеңістікке барған кезде кофе жасап беруге шашам келеді. Бірақ бір уақыты келеді деп ойлаймын. Сондай адамдармен сөйлесудің, тілдесудің, өзіңді танудың бір үлкен жолы ғой. Ол болмаса реставратор болып кететін шығармын. Егер ол болмай жатсам, басқа бір кәсіптерді үйренетін шығармын. Ол әйтеуір қол еңбегі болуы керек деп санаймын. Ол біздегі қоғамда ой еңбегі өте көп. Қыздарда болсын, ұлдарда болсын, біздің мемлекетіміз ой еңбегін көп қажетсінеді. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Бізде қазір сондай кезең сен баспен, мимен жұмыс істеу керексің. Ал осындай кезде біз дене шынықтыруды, спортты, сосын қол еңбегін ұмытауымыз керек. Өйткені біз содан жаратылғанбыз. Ал ол болмаса сіздің миыңыз, санаңыз денеңіз деформацияға ұшырауы мүмкін ғой. Мен мысалы шартты түрде нақты спортпен айналыспаймын. Ы-ы оған зақ келе жатырмын. Оның үлкен қателік екенін білемін. Әрі қарай менің ағзам менің қажеттіліктерімді өтей алмауы мүмкін. Сондықтан мен сол туралы көп ойлай бастадым. Спорт керек, қол еңбегі керек,бәрі керек. Өзіңді сақтау үшін, денің сау болу үшін міндетті түрде керек.
- Мен өзім өмірдің мәнін саналы түрде, жүйелі түрде іздеп келе жатқан адаммын деп санаймын өзімді. Кейбіреулер бейсаналы түрде іздеп жүреді ғой анда-санда есіне түседі. Өмірдің мәнін іздеп жүр едім ғой деп. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Ал менде жеке шығармашылық бар, жеке шығармашылық. Ол өмірдің мәнін іздеуден тұрады. Сұрақтарымнан тұрады, жауаптарымнан тұрады. Өмірдің мәнін таптым деп ойлай алмаймын. Өмірдің мәнін тапқан жоқпын, өзімді таптым. Өмірдің мәнін табу өте күрделі. Біз қарап отырсаңыз, өте үлкен галактикада бір ғана нүктеміз. Біздің бұл дүниеде пайда болып, не үшін мұндай әңгіме құрып отырғанымызды түсіну үшін көптеген физикалық құбылыстар болып жатыр қазір. Бүкіл метеориттер ұшып кетіп жатыр. Планета айналып жатыр. Бір-біріне соғылып қалып жатқан жоқ. Күн шығып, кіріп, сағаттар жылжып, ол деген ғаламат құбылыстар болып жатыр ия. Снодықтан да өмірдің мәнін тапқан күні мүмкін өмірдің мәні жоғалып кететін шығар деп ойлаймын. А-а менің таныс достарым бар, барлық сұраққа жауаптары бар. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Кез-келген сұрақты сұрасаң әйтеуір жауап береді. Сонымен кейде айтам «қорықпайсың ба бәрін білесің ғой?» деп. Маған жартылай білмей жүрген ұнайды. Күмәнданып жүрген ұнайды, уайымдап жүрген ұнайды. Үйткені шығармашылықтың мәні - мән іздеу. Мәні өмір бойы қозғалыста жүру. Өзгерістер орын алғанкезде сол дұрыс па, дұрыс емес па тағы ойлану керек. Ол тағы болған кезде тұрақты емес, константа емес өзгерістер. Ол даже Ньютонның заңында да бар. Келесі бір нәрсе, бірнәрсеге өзгеріс қылады. Оны сен таба аласың деп айта алмаймын. Ал өзіңді табуға болады. Сондықтан да мен өзімді бірден тапқан жоқпын. Өзімді әр қадам сайын, әр күн сайын, әр сәт сайын өз –өзіме қол созып, өзімді табуға ұмтылып келе жатырмын. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Қазіргі өзімді тапқаным, жеткен дүнием туралы сәл де болса, бөлісуге тырыстым. Ал енді қазіргі үлкен арманым деп айтсам болады, кезінде ойлайтынмын, кейбір нәрселерді айтпау керек. Әрбір адам өз тәжірибесімен жетеді. Кәсіби тәжірибеде барлығында өзінің сабағы болады өзінің деп. Қазір түсінемін кейбір адамдардың өмірін бір сөз ғана өзгертуі мүмкін. Бір әрекет қана өзгертуі мүмкін. Бір ғана жүріп өткен жол өзгертуі мүмкін. Сондықтан мен ойладым, кәсіби жолым туралы көбірек айтамын.Балалармен қарым-қатынасым туралы кеңес бермеймін, тәжірибеммен бөлісемін, кеңес беруге менің компетенциям жоқ. Мен тек кәсіби жолда көмектесе алам. Ал кеңес беру басқа деңгей. Оған да келетін шығармыз деп ойлаймын. Арманым болашақта дәріс бергім келеді. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Академиялық институттарда сабақ бергім келеді жүйелеп. Жастардың кәсіби дамуына ықпала ететін бір жүйелі жұмыстарды істегім келеді. Қазір біз енді жүйелі жұмыстарды істеп жатырмыз. Бірақ оған жүйелі деп айта алмаймын. Біз қазір өнерді дамытумен айналысып жатырмыз. Өнердің жанрларын дамытумен. Ал жаңадан алдыңа көзі жыпылық-жыпылық етіп алдыңа келген балаларға жол көрсетуге бара жатырмыз. Кейде айтады маған «бара жатқан бар арманың сол ма?» деп. Жаңағыдай қазір де мұғалім бола аласың ғой. Қазір де бола аламын бірақ не бере аламын. 7-10 жылдан кейін мақсатты түрде бір жерде сабақ беріп, лекцияларымды оқып, сабақ жоспарымды жазып, сөйтіп өз шәкірттерімді үйге шақырып, оларға шай беріп, оларды үлкен өмірге ментор сияқты дайындасам деймін. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Сенсей болып, «Сенсей, қалай ойлайсыз?» деп тұрса. Мультфильм сияқты қарапайым қажеттіліктерім бар. Сондықтан да көп адамда болған қызығушылықтар менде болған жоқ. Әлі күнге дейін базалық кейбір нәрселерім жоқ шығар. Мүмкін құндылықтар тізіміне қоймаған шығармын. Бірақ қажеттіліктерім мүлде басқа. Мені көріп отырған қыздарға айтқым келетіні, ұлдарға айтқым келетіні-әлеуметтік желі деген вертуалды шындық. Шынайы шындық бар. Ол, міні, күнделікті қарым-қатынас, ал қалғаны сондықтан да вертуалды шындық деп аталады. Ол термин – вертуалды шындық, ол жасалған шындық, қолдан жасалған шындық. Және оның бәріне сене беруге болмайды. Қазір мен жаным ашитыны сол жерде айтылған көп нәрселерге эксперттердің компетенциясы жоқ. Эксперттердің сөзіне, өзіне алданып, әрбір қадамына алданып, балалар адасып жүр-ау деп ойлаймын. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Сондықтан да біз сияқты кәсіби мамандар жауапкершіліктен қашпай, бірнәрсені айтып тұру керек. Мен мысалы кәзір саналы түрде өзіме контент план жасап, кейбір нәрселерді айтып тұруға шешім қабылдадым. Оған қанша жылдар келдім. Мен айтқам, деңгейім жетпейді, әлі өсуім керек, не айтам қазір, сүйтсем 20 жылдан астам бэкграунд бар екен да. Сондықтан да білімді адамдар, бәлкім білімін бөлісуге асқпайтын шығар. Ал біз асығуымыз керек. Өйткені бөлісемін деп жүргенде бәрі бітіп те қалуы мүмкін. Сондықтан да менің үлкен өмірімнің ендігі мәні ол білімімді бөлісу.
-Пайдалы болуды сезіну-өте үлкен нәрсе. Өзімде бір дұрыс емес, жақсы емес қасиетім болған содан арылып үйреніп келе жатырмын. Мен үшін жобаларды жасау, жасаған соң бірден құнсыздандыра аламын. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Өйткені құнсыздандырып, келесіге өсіріп жатыр деп ойлаймын. Жеткен нәтижеге сосредоточитса етпеймін мен. Оны рахаттанып, осыған жетіппін ғой деп тұрмаймын. Оған уақытым жоқ. Бірақ жанымдағы жақсы, жақын достарым айтты «сен бір сәт не істеп, не қойғаныңды ойланып, арасында бөлісіп, дұрысыңды дұрыс, бұрысыңды бұрыс деп, бағалап тұрсаң жақсы болар еді», деп. Және ол-менің тәжірибем, менің қателіктерім. Сондықтан да бәріне айтқым келетіні бұл дүниеде адам болу үшін ондай бэкграунд керек емес. Қазір біздің қыздар, балалар ойлап қалмауы керек, ол 39 жыл өмірдің бэкграунды. 16-17 жастағы қыздарға бірден сондай болуы қиын. Көптеген жұлдыздар сәйкес келіп, физиканың заңдарымен неше түрлі жағдайға түсіп болуың керексің. Бірақ айтатын нәрсем – өзіңнің дүниеге келуіңнің өзі үлкен ғажайып нәрсе. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Биологиялық тұрғыдан да, басқа да тұрғыдан да бұл дүниеге келіп қалған кезде, бізден қазір көп нәрсе талап етеді адам болу үшін. Бізде тізім бар адам болу үшін, бүйту керек, сүйту керек. Ең ақыры әлеуметтік желіде парақшаң болу керек. Және оны жақсылап жүргізуің керек. Әдемі сәнді болу керексің. Күшті. Білімді болу керексің. Сіз ойлаңызшы, сіз бен біз оған әрең ілесіп жүрміз, күн сайын жоспар жасап, команда ұстап, ия. Ал кіпкішкентай бала 18-19 да әлі өмірлік тәжірибесі жоқ, ақшасы жоқ. Қалай ол олай болады? Бізде болмайтынды талап етеміз. Сондықтан да менің айтқым келіп отырғаны – біздің бұл дүниеге келуіміздің өзі ең басты жетістігіміз. Енді не үшін келгеніңдң ойлап, түсініп соны таба алсаң босқа өмір сүрмегенің. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Тіпті Мұқағалидің өзі айтқан ғой, босқа өмір сүрген сияқтымын деп, «Босқа өмір сүргенім бе әуремен?» деп. Сонда ғасырдың ақыны, ғасырдың тумасы бар болғанына күмәнданады. Бірақ қалыпты нәрсе, біз балаларымызды күмәндандырмауымыз керек. Сен дүниеге келдің бе, сенде үлкен мақсат болды, сен өз орныңмен келдің, сен өз айналаңды, өз өміріңді өзгерту үшін келдің, жалғау үшін келдің деген әңгімелерді көбірек айтуымыз керек. Кәзір соны зерттейтін үлкен еңбектер бар. Өкінішке орай оны оқымай жатыр ғой біздің жастарымыз. Егер соның бәрін аударып соның тезисіне беретін болсақ, осындай сұрақтардың жауаптары табылып, кітаптар жазылып, жастардың түсінуіне алдамшы болып жатқан трендтерге ілеспеуіне білім береді да. Ал бізді әлеуметтік жүйелер басқарады ғой. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
-...Осының енқайсысы жоқ менде. Бірақ мен өзімді өте жақсы сезінемін.
-Сол үшін де біз әлеуметтік желіні қолданудың мәдениетін білуіміз керек. Оның вертуалды шындық екенін түсінуіміз керек. Келесі этапта біз шындық пен өтірікті ажырата алмайтын боламыз. Вертуалды біздер пайда боламыз, мысалы. Ол мен емес деп дәлелдеумен уақытың кетеді. Ол жасанды, мен мындамын деп сіз соны дәлелдеу үшін көптеген идентификациялық номеріңізді көрсетіп жүруіңіз мүмкін бес жылдан кейін. Ал қазір өзіңіз ойлаңызшы қандай қиын. Соның бәрінде шатасып, жоғалып кетпес үшін, нақты экспкерт ретінде оқуың керек, еңбектенуің керек, өз жолыңды жасауың керек.
Егер сен әдемі кейтеринг жасай алсаң сол саланың үздігі бол. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Егер сен түсіре алсаң үздігі бол, түк болмаса тоқыма жасауды үйрен. Кез-келген нәрсе ваза жасап үйрен де. Адамадар екіге бөліненді: біреуі-үйренуге дайын адамдар, біреуі- үйренбейтін адамдар. Сондықтан әлемде «ҮЙРЕНУДІ ҮЙРЕНУ» деген кітап бар. Өте әлемге танымал кітап. Үйрену деген – ең күшті дағды. Адам үйренгісі келмейді, үйткені миының мышцылары бәрі оны қабылдағысы келмейді. Қиын ол үшін, қайтадан жаңадан үйрену. Сондықтан да ол жерде оны тәртіппен көрсетеді. Бүгін мынаны істеп үйренесің, ертең мынаны. Белгілі бір күндер,уақыт өткен кезде үйрену дағдыңды қалыптастырасың. Сосын үйренуге ашық боласың. Біз оны білмейміз ғой. Біз үйренбей жатсың, оқымай жатсың деп ұрсамыз. Оны оқыту үшін оқытуға дейінгі талаптардың бәрін жасауың керексің. Біз көп жасамаймыз. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Бермейміз. Бірақ көп нәрсені талап етеміз. «Үйренуді үйрену» ол кітапты қолыма, құдай оңдап, біраз жылдар бойы түскен. Таң қалғанмын «Қалай үйренуді үйрену?» деген абсурд қой деген сияқты. Сөйтсем ол дағдыны қалыптастырудың ережелері бар екен. Сондықтан да сен жалықпайсың ғой балаңа киіміңдң апарып қой, беті-қолыңды жуып кел, сен өмір бойы үйретесің. Сол сияқты ғой, ол үйренбей кетуі мүмкін ақыр соңында. Көріп отырсыз ба, адамның жаратылысы өте қызық нәрсе.
-Соңғы сөзімді айтқым кеп тұр осыған байланысты, біздің Қазақстанда әңгіме айтатын алаңдар жоқ, өз тәжірибеңдң бөлісетін алаңдар жоқ. Біз көбірек сондай алаңдарды көбейітсек және айтары бар жастар көп. Жастардың өзімен әңгімелесу, кездесіп отырып айтамыз, «қайда барып сөйлессек екен?» деп. |
Мақпал Жұмабай
|
▶
|
|
|
- Сонда мен айтқам «ең болмаса Айнұр мені шақыратын шығар ең болмаса» деп. Басқа деңгейде сезіндіргеніңіз үшін рахмет! Мұндай жаппай бұқараға тарайтын алаңдар көптеген жаңа құндылықтарды жариялауға мүмкіндік береді. Мен айтпаймын елден ерекшемін, артықпын, кеммін деп. «Айтары бар» деп санасаңыз, мен айтуға тырыстым. Ал айтары бар адамдар өте көп, солар келе берсін, келе берсін! Сіз өзіңіз айтпақшы лаборатория, бәлкім әлеуметтік зерттеулерді жүргізе бастауыңыз мүмкін. Өйткені бұл әңгімелер сізге жеткіліксіз болады. Кейбір құбылыстарды зерттеуге кірісуіңіз мүмкін. Өте басқа желілерді қоса бастайсыз. Үлкен сообщество болып жатырсыз, ия. Дамуыңызды көрем, сізге үлкен рахмет айтамын!
-Рақмет!
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
-;Биылғы қарыздарды айтып берейін сізге. Жалпы өзі біз қазір қарызға өмір сүріп жатырмыз. Ең болмаса өкіметке бір жылды жоспарлап үйренуге болады ғой? Оның алты жүз миллиард мына Жапониядан алып жатыр, осы жолы алты жүз миллион. Одан бөлек, ұлттық қордан, бес те алты триллион теңге, ҚазАтомПром арқылы бір триллион теңге, келесі жылы тағы да бес те алты триллион теңге қарыз алмақ, ұлттық қордан. Мақтанып айтады ғой, Жапониядан біз өөөте төмен пайызбен келістік, бір пайызға, нөл де бес пайызға алып отырдық деп. Енді ол қарыз бәрібір мақтанатын дүние емес қой? |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
-;Көбіне депутаттар шулап жатад, ұлттық қордан трансфер аударылмасын ешқандай ақша және алынбасын дид, әә бірақ қалай осы бюджеттің енді бір ың-шыңсыз ба ия, қабылданып кетуінн жол беріп қоят?
;-;Бізді халық жеп жатыр сондықтан, үш ай уақыт береміз дедік, нәтижесін енді, нақты қорытындысын осы наурыз айында күтейік, біз де барынша ықпал етеміз.
;-;Жалпы өкімет енді өзінің осы шешімін өзгертед дегенге сенесіз бе? Өзгерту мүмкін дегенге болашақта.
;-;Өздігінен өзгертпейд.
;-;Бірақ басқа бір амалдар қарастырылуы мүмкін, ия?
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
-;Саяси шешім қабылдауға, барамыз. Болмаса одан да қатты-қатты мәлімдемелер жасаймыз. Күй кетуге болмайт.
;-;Ммм, ия-ия.
;-;Болашақта бұдан да үлкен мәселелер бар. Сол кезде керек боламыз.
;-;Қадірменді көрермен бұл “Қасқа жол” және оның жүргізушісі мен Жамбыл Зейнолла. Бүгін жылдың енді өзіндік қорытындысын жасайық деп шештік, ол әә халыққа, әсіресе қатысы бар мынау экономикалық тұрғыда және өңірлердің дамуына қатысты деп айтып қояйын. Сол себепті бізде Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты Мақсат Толықбай келіп отыр және осы экономикалық және өңірлік даму комитетінің мүшесі, ия. Сол себепті біздің сұрақтарымыз да осы тұрғыда болад. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Енді, мынадан бастайық, жиырма бес және жиырма жетінші жылдарға еліміздің бюжеті қабылданды, бірақ мен мына жерде түсінбейтін нәрсем және мен үшін қызық нәрсе ия? Көбінде депутаттар шулап жатад, ұлттық қордан трансфер аударылмасын ешқандай ақша, және алынбасын дид, бірақ қалай осы бюджеттің енді бір ың-шыңсыз ба, ия, қабылданып кетуіне жол беріп қоят?
;-;Кейде амалсыз бересің. Бұлар по факту соңында келед та алдыңа, бір жыл бұрын келмейд. Енді біз бір жылға жоспарлаймыз ғой, үш жылдық жоспар болад, екі жылдық жоспар болад, келесі жылы міне мынанша мектеп салыну керек, мынша ауылға су тартылуы керек, жол салынуы керек, оның ішінде әлеуметтік міндеттемелер бар, елге төленетін. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Осының барлығын жинастырып, бізге ап келед. Іі, бізде бірақ енді кемші тұсымыз жоспарлаудың жоқтығында өкіметте. Ыы, биыл биылғы қарыздарды айтып берейін сізге, жалпы өзі біз қазыр қаоызға өмір сүріп жатырмыз. Іі, бюджеттің тапшылығын жабу үшін, үкімет тағы да міне үш триллион теңге қарыз алды.
;-;Жиырма төртінші жылы, ия?
;-;Ия, осы жақында. Оның алты жүз миллиард мына Жапониядан алып жатыр, осы жолы алты жүз миллион. Одан бөлек, ұлтты қордан бес те алты триллион теңге, ҚазАтомПром арқылы бір триллион теңге, келесі жылы тағы да бес те алты триллион теңге қарыз алмақ, ұлттық қордан. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Сонда екі жылда біз болашақ үшін, болашақтың капиталы деп жинап келе жатқан ұлттық қордан жиырма төрт миллиард доллар, долларға пара пара ақша алынбақ. Көрдіңіз ғой? Енді өкімет ең болмаса бір жылға жоспарлауды үйрену керек. Жоспарлайт, ақша жетпей қалад, одан кейін мынаяқ, қайтып толтырамыз? Зейнетақыны қалай береміз? Ана жобаны қалай саламыз? Шетелден қарыз…
;-;По факту ….
;-;По факту алдымызғк келед, мақтанып айтады ғой, Жапониядан біз өөөте төмен пайызбен келістік, бір пайызға, нөл де бес пайызға алып отырдық деп. Енді ол қарыз бәрібір мақтанатын дүние емес қой? Бірақ жауапкершілікті ешкім мойына алмайд, бәріне бәрібір. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
. Ана қаржы министрлер жап-жас жігіттер, осы айды қалай толтырайын деп жатсыңдар? Бәлембайдан мемлекеттен осындай бір триллион алатын болдық, екі триллион алатын болдық, қаз мен банктен барып кредит алып көрейін, уақытында төлей алмасам, менің үйімді тартып алад. Менің көлігімді тартып алад. Ешқандай ешкім жауапқа тартылмайд. Ең болмаса ешкім сөгіс те алмайд. Бізге жауапкершілікті күшейту керек, мына бюджеттің тапшылығын жабуға келгенде, ең болмаса өкіметке бір жылды жоспарлап үйренуге болады ғой? Мұнайдың бағасына динамика осылай ойнауы мүмкін, доллардың бағамы бар, басқа да форс-мажор бар. Ең болмаса бір жылдықтың жоспарлау болады ғой. Оны да жоспарлай алмайд. Айналып кеп тағыда міне қарыз алып жатыр. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
- Ия.
- Қарызға батып жатыр.
- Бұл енді мысалы, жиырма жетіге дейін жоспарлаған болып тұр, бірақ ертең алдарыңызға талай келе ме?
- Биыл, келесі жылы алынатын қарызды ғана айтып отырмын. Жиырма жетіге дейін емес. Енді бізде қазір шығыс көп, кірім аз боп жатыр, көріп отсыс. Енді, елге қарапайым тілмен түсіндіргенде, біо отбасының айлық табы үш жүз мың десек, біздің шығымыз бес жүз мыңға айналып кеп отыр ғой. Айналайын әйелім мына үш жүз мың кішкене үнемдейк, саған қыстық куртканы осы айда емес, ең болмаса келесі айда алайық де. Осының бәрін жоспарлауға болады ғой? Бізде кіріс, шығыс көп боп жатыр.
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
- Мхм, жаңа бір сөзіңізде айтып қалдыңыз ғой, ұлттық қордан сіз қарыз алу деп айттыңыз, бұл қаншалықты қарыз? Сонда қайтатын ақша ма, әлде?
- Жо, Президенттің берген тапсырмасы бар. Біз енді жиырма бес, жиырма жетіге дейін біз ұлттық қордың табысын екі есеге көбейутіміз керек деп жатырмыз. Біз жылда ала беретін болсақ, оны қалай көбейтеміз? Және біз енді үлкен заң жобасын қабылдадық, бұл болашақ капитал жиналып жатыр, ұлттық қор, әр балаға ұлттық қордан деп. Со үшін ертең ата-аналар да бақылайды, ол болашақ инвестициясы, бала он сегізге толғанда ұлттық қордан үлесін алу керек қой. Біз талан-таражға салып, түк қалдырмайтын болсақ, ертең болашақ ұрпаққа не қалад? Оның бәрін ескеру керек.
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
-;Мм, түсінікті, түсінікті. Енді келесі мәселе.
;-;Енді тағы үлкен мәселе бұ жерде, жоспардың жоқтығы деп. Биыл бюджетке түсу керек болған салықтан, негізгі біздің бюджет салықтан құралад, үш триллион теңге түсу керек болған, ол да түспеді. Яғни, бұ жерде лазейка кетіп жатыр, о неге түспеді? Оған ешкім жауап бермейд. Сен уәде еткенде сен түсіруің керек қой, сен жоспарлайсың ғой, келесі айда мен осынша табыс табуым керек деп. Таба алмасаң, неге таппадың? Кім кінәлі? Ешкім жауап бермейд. Енді мемлекет қолдау ретінде осы отыз жылдың ішінде қандай ірі компаниялар, өндіріс қой негізі салық беріп отырған. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Солардың әрқайсысына біз жүз миллиардтаған теңгеден бердік, аяқтан тұрып алсын деп, солар қанша салық төлеп жатыр, қанша өнім шығарып жатыр, қанша адамға жұмыс беріп отыр, олардың да бір есебін сұрайтын кез келді ғой. Ең ірі компаниялардың есебін сұраттық, әлі ләм мим ешкім жағаға шыққан жоқ, әлі күтіп отырмыз. Оның бәрін есебін сұрау керек.
;-;Сіздің айтқаныңыздан шығып отыр, өткенде Ермурат Бапи ағамыз ба, осы шүйдікті қаржы министрлігіне, неге? Өйткені бұлар дейді, кәсіпкерлерден алдын-ала, келер жылдың талығын алып қойған ба? Бірдеңесі бар. Яғни осы жоспарды орындау үшін, бірақ соның өзінде орындай алмай отыр ғой.
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
-;Жоқ енді бұлар негізгі айтатын сылтау, қазір енді мұнайға байланысты болып тұр ғой, баға төмендеп кетті. Қазыр шектеу қойып жатыр өнімге де, соған байланысты, оның бәрін ескеру керексің ғой, форс-мажор жағдайын. Онда артық шығындарды, артық конференцияларды тоқтатайық біз, керекі жоқ жобаларды. Біз қай сала өркендеп жатыр, соған көмектесудің орнына, керісінше әбден банкроттың алдында тұрған сол кәсіпорынды ұстап қалу үшін, ақшаның бәрін соған аударамыз да, о жерде қиын дамудың болуы. Ол экономикада да еркіндік болу керек.
;-;Мхм, түсінікті. Талғар мәселесін айтып өтейікші, ол да қазір ушығып тұр ғой. Мына алдымен Шерзаттың ағасы қайтыс болды ия, енді әкесін қамады. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Жұртшылық жалпы суицид дегенге сенбейд дәне әкесін әділдікті талап еткені үшін қамады дегенді айтад. Енді бұ жерде не айтуға келед?
;-;Бұл енді қарап отырмын, әлеуметтік желіде көп талқыланып жатыр, расында үлкөн трагедия, айналасы бір, бір жарым айдың ішінде енді ағасы, інісі, екі адам кетіп отыр. Біреу атылды, жа біреу асылып өлді деген секілді. Енді мен тергеу материалдарын енді, ашық айтуға болмайд, сұратып, ешқандай криминалдық сипат жоқ, өз-өзіне қол жұмсардың алдында ашық суицид. Жаңағы хат жазып кеткен деп отыр. Жәрайд, ол өз-өзіне қол жұмсаған күннің өзінде де оны бір өлімге итермелеген жағдайды біз көріп отырмыз ғой?
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
-;Ия.
;-;О және соның жаназасында ол адамда шок состояние болад, ол әртүрлі эмоцияға берілуі мүмкін, ол біреуді балағаттауы мүмкін, біреуді боқтауы мүмкін. Енді оның өмірі ойран болды ғой, былай қарасаң. Бұ жерде енд ол тыныштықты ойлап, әйтеу шуды басу үшін, бірден оны қолын қайырып кеткен, бұл дұрыс емес әрекет деп ойлайм. Бұ жерде психологтармен жұмыс істеу керек ед, бір маман бер. Енді ол орталық көшені жауыпстап, қозғалыс тоқтатып, митинг ұйымдастырып жатқан жоқ қой. Сондықтан, бірінші кезекте сол құзырлы органдар, пракуратураның жауапкершілігі, өйткені тергеу материалында ел білмейтін басқа да дүниелер бар. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Бізде барлығы құпия деп жасырад, соңына дейін, басынан бастап ашық жүргізу керек ед. Сонда ел білетін ед, сен жасырған сайын басқаьда топтар бар, осындайда жұмыс істейтін. Бұл енд біз, бұның екінші жағына да үңілуіміз керек, бұл бір ғана Талғарда ғана емес, кім білед, шалғай өзге өңірлерде, бұндай проблемалар болмасын ешкіи кепіл емес, болып та жатқан шығар. Е біздің блогерлер бар, журналисттер бар, қоғам белсенділері резонанс туғызғаннан кейін барып, талқыланып жатыр. Кеше енді мәлімет таратып жатыр, отбасын қауіпсіз жерге көшірдік деп. Осы уақытқа дейін көшіру керек ед. Ол бірінші кезекте сол, құзырлы орган, пракуратураға келетін сын, жұмысының ашық болмауы, ашықтық керек қазір қоғамда. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Ана Бишембаевтың сотын жүргіздік қой, сол сияқты бұндай резонанс дүниелерді ашық жүргізу керек еді. Енді екінші жағынан келетін болсақ, мына бұл дүниелердің барлығы қайдан шығып жатыр, мына сенім кредитінің азайғандығы, бұл сол әлеуметтік отыз жыл бойы жиналған проблемалар, бізде. Бұның артында үлкөн жемқорлық тұр, әлеуметтік теңсіздік. Енд біз еңбек адамын бағалауымыз керек дейміз, қарапайым жастармен сөйлесесің, олардың қазір бүкіл санасы тез байып кету, тез жетістікке жету. Өйткені ол көрші прокуратураның баласы, басқа біреудің баласы, қалай байып жатқанын ол көзбен көріп отыр ғой. Ол адал еңбекпен осындай деңгейге жете ала ма, жоқ па деген сұрақ қояд. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Сондықтан, бірінші кезекте қаз айтып жатқан әділетті Қазақстан, әрбір қарапайым адам, мен әйтеу қорғаштай алатын мемлекетім бар ғой, мені қорғайтын сотым бар, мені қорғайтын полициям бар деп айталмайынша, ол әділетті Қазақстан құрылуы өте қиын. Мына Талғарда бір ғана жағдай, сол әділетті Қазақстанға сын алып жатыр деп мен есептейм. Өйткені әлеуметтік теңсіздіктің өзі қайдан шығад? Мен енд экономикалық реформа комитетінде болғаннан кейін, ыы бюджеттің бәрі салықтан толад, біз заң тұлғалардың өткенде қанша қарапайым тілмен түсіндірейін, ИП-ны ТОО дейміз ғой тіркелген, қаншауы бар екен деп, біз екі жарым, үш миллионға жуық заңды тұлға бар Қазақстанда. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Үш миллионға жуық, тіркелген осы ТОО-лардың саны. Соның енді тоқсан пайыз салықты, қанша компания беріп отыр деп ойлайсыз, үш миллионға жуық ТОО-ның ішінде? Шамамен айтып көріңізші мысал үшін.
;-;Екі жарым миллион шығар?
;-;Жүз жетпіс-ақ компания.
;-;Аа, жүз жетпіс компания тоқсаг процент салық төлеп отыр, ааа.
;-;Тіпті, он жеті емес, мың жеті жүз емес, жүз жетпіс мың емес, жүз жетпіс-ақ компания. Яғни Президент айтқандай, сол Қазақстан байлығы тең жартысы жүз алпыс екі адам әлі иелік етіп отыр деген сөз.
;-;Аа, ия-ия, ия.
;-;Көрдіңіз ғой? Салықтың көбісі, әлі монополия солардың қолында. Сондықтан мұның барлығы кеше Қаңтарда да, енді билікті басып алмақ болған басқа да әрекеттер болды, білеміз ол, ондай сценарий төңкерісті алдын-ала дайындалад. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Оны енді, бірақ көшеге қара халық та шықты ғой, қарапайым халық, мен де болдым алаңда, қымбатшылықты айтты, кредит кешірілсін деді, басқа деді. Жаңа дүкөндер тонады деп сынадық, жанармай бекеттерін қиратты деп, ол аш-жалаңаш, жұмыссыз жастар, ешқашан ол патриот болмайд. Ондай адамнан патриотты күтуге болмайд. Сондықтан, біз әділетті қоғамда өмір сүріп жатқанымызға көз жеткізуіміз керек. Жаңа мәжіліс депутаттары неге бармад деп жатыр, о мен барғанымен не өзгеред о жерде? Әркім өз ісімен айналысу керек қой. Заң жобасымен қандай да бір өзгертетін бағыттар болса, келсін, со нәрсені күн тәртібіне шығарайық. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Өткенде Жаңаөзеннің мұнайшылары кеп, бір қабылдады, екі рет қабылдады, қаз айтатын болдым, ол енді еңбек табу, жеке компанияның арасында боп жатқан. ҚазМұнайға барыңдар, энергетика министрі не үшін отыр, алдына барып жатыңдар, есігіне. Аштық жариялаңдар, айналыссын, еңбек табуына байланысты заңда бір норманы өзгерту керек болса, онда келіңдер. Енді әрқайсысына біз жүгірсек не болад ол? Әркім өз ісімен айналысу керек. Ол бәріне депутат жүгіре беретін болса, тек қана Президент тапсырма беріп, сол кезде ғана істелетін болса. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
-;Осы жерде мақсат, мынандай мәселе туындап тұр ғой, халық өкінішке орай сол полицияға да сенбейд, ешкімге сенбейд, ия. Министрге сенбейд, депутатқа сенед, ия? Неге? Мысалы, бұл Талғардың кейісінің өзінде бізге мынау сенімдіктің жоқтығын көрсетіп берді сол полицияға деген дәне әділдіктің жоқтығын көрсетіп берді. Енді бұ жерде біз полицияны реформаладық та, полицияны, полицейлерді аттестатаудан да өткіздік. Бірақ, нәтиже, енді біз көріп отырған жоқпыз.
;-;Нәтиже қайдан шығад? Біз ананы сынаймыз, мынаны сынаймыз. Ең үлкөн реформа, ол сол сот саласынан басталад, сотың тәуелсіз болу керек. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Сотың тәуелсіз боп, сотың ешкімге бағынбайтын болса, әкімің де тыныш жүред, шенеуің де тыныш жүред, басқа жәңағы орталар бар ғо? Полицияң да тыныш жүред, өйткөні сот бар ғой, әділдігін айтад. Соты тәуелді елдің, жемқорлық тоқтамайд ешқашан. Соты сатылатын, соты тәуелді елдің халқы да ол жемқорлыққа әрбірден соң көз жұма қарайд. Менде ертең тамыр-таныс табамын ғой деп, міне әділеттік осыдан басталад бізде, көрдіңіздер ғой? Енд біз жарайд, бірінші кезекте заң шығарушы органбыз, біз қайда қарап отыр дид, депутаттың міндеті ол заң шығару, екіншіде халықтың талабын жеткізу. Сендер айтқанмен не орындалад дид енд, айтпасаң айтпадың дид, ол нәрсе айтыла беру керек, бүгін мен айтайын, бүгін біреу айтад, ертең тағы біреу айтад, сөйтіп-сөйтіп біз көбейеміз. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Ол айтылып жатыр, енді біз іздеп кететін әйтеу біз қоғамды қабылдау есік қашан да есік ашық. Әйтеуір тыңдайсың, бәріне шамаң жетпейд, сен көмектесе алатын дүниең бар, көмектесе алмайтын дүниең бар. Ол еститін өкімет концепциясы болғаннан кейін, ол министрліктің де есігі қашан да халыққа ашық болу керек деп мен есептейм, ол ауруды жасыра бергеннен ештеңе өзгермейд. Бірақ, қарның ашатын осы кішкене жауапкершілікті мойына ала алатын, мына елін сүйетін, бір адал жұмыс істейнш деген бір кадрлар кішкене тапшы бізде, со жағы кішкене. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Енді біз кейбір министрлер сынаймыз, ескі Қазақстанның өкілдері әрбір тармақтарда отыр, ия, бұрынғы министрлер кеткен шығар, орнына кім келді көп жағдайда? Сол орынбасар болған вице-министрлер отыр. Ол ананың былығын білед, бірақ оны көтеріп ашайын десе, сол құжаттардың бәрінде өзінің қолы тұр ғой, ол ларқ ете алмайд. Осындай көп дүниелер әртүрлі тармақта. Біз тамырынан құрттаған ағаштың бір бұтағынан емдеп жүрміз да, ол тамырдан құрттаған ағаш бұтағынан емделмейді ғой? Сондықтан, үокөн реформалар керек, енді эволюциялық түрде жүріп жатыр әділетті Қазақстан қадамдары. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Бірақ енді бір күнде, екі күнде оны жүзеге асу өте қиын, азаматтық қоғамға да байланысты, қоғам белсенді болмай, азаматтық мемлекет те мықты болмайд. Біз отырыпап, кейде мен үшін анау айтса екен, мен үшін мынау айтса екен дейміз, ол да болмайд. Бірігіп жұмыс істеуіміз керек.
;-;Ия, әйтеуір сіздерден талап етіп жатад, сосын сынап та жатад, айтад.
;-;Дұрыс қой, сынайды ғой енді.
;-;Нәтиже жоқ деп.
;-;Мен ешкім депутат бол деп сүйреп әкелген жоқ қой, осы жауапкершілікті мойыныма алдым ғой, мен бүкіл сынға дайын болуым керек. Ешкім саған депутат бол деген жоқ. Кез-келген сынды қабылдап үйрену керек, оған енді онсызда үйренесің бұ жақта.
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
-;Жақсы, мына сауалдарыңызға қатысты айтайықшы, мысалы бір мынандай аналогия, аналогиядан бұрын іі бір орташа болжам жасап көрсек, жоқ болжам емес, есептек, есептеу. Мысалы, сіз қанша сауал жасадыңыз, қанша сауал соңына дейін жетті ия мысал, нәтижелі болды, процентпен шығара аламыз ба? Осы жылы осынша сауал болса, соның бір осыншасы.
;-;Апта сайын отырыста сауал оқуға болад, ол бірақ санмен емес, сапасымен өлшенед деп есептейм. Өткенде іштей қарадым, бір елу пайызына дейін орындалған сияқты. Елу пайызына дейін.
;-;Мына жиырма төртінші жыл бойынша?
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
-;Жалпы осы бір жарым, әлі екі жыл болған жоқ қой. Енді қысқаша ғана айтып өтейік. Бір жарым, ең бірінші депутат сауалым Қожа Ахмет Яссауи кесенесі туралы айтқам. Өйткені мен сайлауды бірінші сол Түркістаннан бастадық, анау енді ЮНЕСКО-ға енген біздің асыл мұрамыз ғой, алты ғасыр тұрған. Оның қалай болса сыртын, қамысын ұрыпстаған, астынан су кетіп жатыр, неден тұз алып жатқанын білмейд. Енд бұл әлемдік мұра, басқа мақтанатын ештеңе жоқ тарихи бізде, енд ананы құлатып алсақ, енд ол обал, циркуляция дұрыс емес. Ол жылына ақша бөлінед, бәлембай миллиард, сыртын ағартып қоят краскілеп. Ол неден тұзданып жатыр? Ол неге төбеден су ағат, ол алты ғасыр тұрған ғимарат қой, несін бүлдіріп алдық? |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Бірінші зерттеу керек оны, Иранның мықты мамандары, Өзбекстанның, Ресейден, шетелден шақырып. Бірінші комиссия құрындар деп, осы мәселені көтердім, көтергеннен бір-екі аптадан соң мен жүз отыз сегіз миллион теңге бөлдірдім, осы уақытқа дейін алты жүз елу миллион теңге бөлдіруге әрекет еттім, ақша бөлінді. Жиырма бесіншң жылдың аяғына дейін зерттеу жұмыстары бітед, қаз жүріп жатыр. Әрбір жерге датчиктарын да қойды, ішкі ауа қалай өзгеріп тұрад, оның бәрі зерттеліп жатыр. Одан кейін барып, жаңа жөндеу жұмыстарына кірісед, оны жәй жөндей беруге болмайд, бірінші себебін білуіміз керек қой. Қаз бірінші … запрос, одан біз алты жүз елу миллиард теңге бөлінді. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Екінші енді ұсақ-түйек көп қой, үлкен мәселелердің бірі енд бір есіңізде болса, жәшікпен сегіз мың қарта(?) арқалап кеп көрсеткем.
;-;Ия, ия, ия-ия.
;-;Бұл саяжайдың мәселесі, Алматы облысы Алматының төңірегінде тұратын бұл бір миллионның мәселесі. Саяжайда тұрад, оларға барған соң сұрайтыны статус беріңдер, э біз қайта бір елді-мекен деген атқа ие болайық деп. Ол елді-мекен деген аты болмаса, статус болмаса ешкім оған мемлекет жәрдемдесе алмайды ғой. Үйлердің бәрі қалай болса солай салынған, не мектеп жоқ, не жол жоқ, не су жоқ, бірақ бір миллионға жуық адам тұрып жатыр. Осымен күресіп, енд бұл тарихта болмаған, отыз жылда. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Биыл міне үш жүз отыз саяжайлармен статус алып бердік, үш жүз отыз, Алматы облысы. Бұл үш жүз отыз дегеніңіз ол жерде шамамен бес жүз, алты жүз мың халық тұрад. Енді олар заң бойынша бізге су керек, заң бойынша бізге жол керек деп, олар талап ете алад. Енді оған жергілікті бюджеттің шамасы жетпейтіні белгілі. Осы жаңа бюжетті қарағанда біраз миллиардтарды бөлуге әрекет еттім, Алматы облысы. Біреулер ренжімесін, біздің облыс не болд деп. Біз енді партиялық тізіммен сайланғанымыз болмаса, әрбір депутат бекітілген облысы бар. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Мен енді Алматы облысына бекітілгеннен кейін, бірінші күннен бастап сол аудандарды аралап шықтым ғой. Біреуге су керек болды, жағдайы қиын, тоқ тарту керек, мәдениет үйі керек, медпунк керек. Бюджетті бөлінетін кезде сол ана ПЭЗ дейміз, жобалық смета займ құжаттарын, әкімдердң шақырып алып, вице-министрлер кабинетке шақырып, керек болса әрі министрлерге өзім кіріп, біраз миллиардтар бөліндіруге әйтеу әрекет еттім. Өйткені жергілікті бюджеттің шамасы жоқ, жоспар бойынша ол қашан бөлінетіні белгісіз.
;-;Ия, ия-ия.
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
-;Тіпті екі жыл, үш жыл мүлдем армандамай-ақ қойыңдар деді, жаңа жол тарту, су тарту, ішкі жолдарды жасау. Кейбіреу өлкелердегі, тіпті мен Қарасай ауданына да, Шалқар, Елтай, Жармұхаммед, ауылдарымен атап бере алам. Бірнеше мысал үшін, су тартуға алтв миллиардтан, жаңа жол салдыруға, ішкі жолдар, біраз жұмыстарға ақша бөлдірттік. Енді, басқа да депутаттар бар, өз өңірлерінің ше.
;-;Ия, ия-ия, ия.
;-;Бюджетке келгенде кәдімгідей талас бізде. Және ол ақшаны сен қорғауың керек.
;-;Дұрыс.
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
-;Ол айдалада жатқан ақша жоқ қой, басқа кететін ақшаны мен мына жаққа суырып алушымын, мына жақтың мәселесі сіздер мына бөлейін деп отырғаннан әлдеқайда маңызды. Сіздер мына жаққа жаңағы мәдениет үйін салайын деп отсыздар, мына жақта мысал үшін елу мың адам әлі су іше алмай отыр. Біз ол ақшаны керісінше осы ауылға бағыттайық деп, оларды да сендіруім керек, оларды бағыттауым керек. Ол құжат ана әкімдіктермен бірге жұмыс істеуім керек, тездетіңдер, құжаттарың дайын болсын.
;-;Ия, ия, ия.
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
-;Ол есептеп шығу керек қой, сонда үлкөн жұмыстар бар заң жобаларынан бөлек. Енді кейде ойлайсың жаңағы бәріне бірдей жақпайсың, бір депутат бұның бәрін көтеру мүмкін емес, әйтеу енді тағы бір жыл отырам ба, екі жыл отырам ба, ол кім не айтпай жатыр ол.
;-;Мхм.
;-;Ол әжерді столды қағып отырып, депутат сауал оқыған бір бөлек, ауылдағы ағайынға жергілікті жердегі ол аса не болып жатқан, қызықсыз. Оған сол жолын салынғаны керек, судың тартылғаны керек, дұрыс мектепке барғысы келед, дұрыс жерден ем алғысы келед. Әйтеуір дәнекер болып, ең болмаса осы уәде еткен жобаларды қазір қырық пайызы орындалды. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Екі-үш жыл осыны жасап беріп, кетсем, әйтеу мақсаттың тұсында осындай нәрсеге әйтеуір әрекет істелді, ананы уәде беріп, соны істеп кетті деп артынан сондай сөз қалса, соның өзі жетед маған. Басқа ештеңе керек жоқ. Енді, вагондардың мәселесін көтердім ҚТЖ-дағы, білесіздер енді. Жазда не кондиционер істемейд, сөйтіп күресіп жүріп оған да отыз сегіз вагон қостырдық..
- Және жол мәселесі бар ғой, Самара-Алматы ме еді?
- Ол енді Ақтөбеге бардық.
- Ия-ия.
- Біз осы тасқыннан кейін, оның алдында да барғам. Сол кезде елдің бәрінің айтқаны тоқсан пайыз, уақытың болса, кеп қайтпай, дайын жиналысқа қатыспай, бір көлікке отыр да, мына Ақтөбеден Ырғызға дейін жүрші деді. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Самара-Шымкент бағыты, көрш жолды деді. Одан кейін бізге айт ана жол ма, жол емес па деп. Сол көлікпен отырып, жүрдім.
;-;Бұл өте әсерлі болған сияқты. Видеоларыңызды қарап отырып сездім.
;-;Анау енді жол деп айтуға келмейд, біз бір сағаттың ішінде он екі километрді әрең жүрдік, менің астымда қайта “джип” көлігі болған.
;-;Ия анау джип көлік те бәрінің жүрісі.
;-;Енді анау Батыс Еуропа, Батыс Қытай, халықаралық дәліз деп айтқанда сондайбыз, аты дардай, бірақ іске келгенде жұрдай боп тұр. Бүкіл Қытайдан шығатын, Өзбекстанның, Ресейдің, барлығының көлігі соерден өтед. Әрбірден соң ұят анау.
;-;Ұят, ұят.
;-;Елдің имеджына да ұят қой анау.
;-;Рас, рас, рас.
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
-;Ресейден шыққанда міне енд тозаққа кірдік дейді, осы жолдан аман-есен шығып алсақ, ары қарай Өзбекстанға барамыз дид. Қаншама ұзын-сонар жүк көлігі өтіп жатыр, анау жол жоқ тіптен. Ең көп жол апаты сол жолда болады. Енд ана жерде қаза, көз жұматындармен тізім керек десеңіз, келесі жолы берейін, өте көп. Жарысад ана обломға шығам дид, қаншама адам өліп жатыр, оны апарып жылына екі-үш миллиард теңге бөлінед та, ана жыртықтарды жамап қоят, одан ештеңке өзгермейд. Оған орташа деңгейдегі жол керек, оған тіпті қарастырылмаған бюджетте ақша жоқ. Осы мәселені көтеріп, әйтеу Азия даму банкімен келісіп министрлер арқылы, конкурс ойнатылып, келесі жылы жол басталатын болды. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Биылдың өзінде біраз жерлері жасалды, Хромтауға дейін. Енді ары қарай мына Қарабұтаққа дейін салса, енді ол көп жылға арман Ақтөбеге. Сол ақтөбеліктермен барып, бір атап өтеміз.
;-;Керемет.
;-;Бұл енд басталған соң, оны назарда ұстаймыз, тікелей бақылауға.
;-;Жақсы, жалпы мына елу пайыз деген жақсы көрсеткіш екен, байқап отырм, өйткені оңай емес, ия. Сосын екінші мәселе осы сауалдар тақырыбын жалғастырайық. Өскеменде өткенде мына себеп айтылды, ауаның газдануына байланысты деді, ластануына байланысты деді, мектеп оқушылары, оның ішінде алпыс төрт мектептің оқушылары бір апта бойы қашықтан оқуға мәжбүр болған екен. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Және сенатор біо әпкеміздің әріптесіңіз осы мәселені көтеріп жатыр, Өскеменде экологиялық апат аймағына кіргізу мәселесі. Енді сіз де осы Шығыстың тумасы ретінде үн қосасыз ба, сауалдарыңыздың қатарына қосасыз ба осы тақырыпты да?
;-;Ол өте өзекті мәселе, жаның ашид расымен Өскеменге барғанда , айналасының бәрі завод қой, қаланың ортасына дейін заводтар. Жаңа он мың, жиырма мың аламға дейін істейтін, зауыттың арасында орналасқан қала. Ол зауыттар жауып тастай алмайсың, елдің бәрі жұмыссыз қалад. Бірақ, енд түтіннің астында өмір сүріп жатыр, қаншама о жақта мына рак жаман аурулар да көбейіп бара жатыр, басқасы бар. Негізі экологиялық аймаққа қосатын кез келді, Өскеменді. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Балалар мүгедек боп туылып жатқандай біраз отбасыларды білем. Енді өткөндегі газдан дид, ұшақтардың өзі қона алмай қалды, түк көрінбейд, сабақ тоқтамағанда қайтед енді. Осы мәселені көтерді, оның алдында да үш-төрт миллиард теңге айыппұл салынды, ол үлкөн титан шығарып отырған, үлкөн андай металлургиямен айналысып отырған заводтар ғой, ол үш-төрт миллиард деген ештеңе емес. Ол айыппұлды көбейту керек, не болмаса ең заманауи соңғы қондырғылар, жаңағы фильтр дейміз ғой, шығатын мұржаларынан.
Соны қойдыр, мүмкін басқа бағытқа ауыспаса болмайд енді, елге обал. Сондықтан бұл мәселе міндетті түрде біз көтереміз, өткенде де мен сұрау салдым, әкіммен сөйлесіп отырм, не болд, аяғы не болд. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Қазыр тергеу жүріп жатыр, қазірдің өзінде тағы айыппұл салдық дид. Бүгін Өскемен қаласы, кеше жаңадан келді осы, кеше ғана келді, әкіммен де сөйлестім, Алмат дейтін азамат. Оған да тапсырма бердік, қолын алам деді, одан кейін бірге барып, дөңгелек үстөл өткіземіз. Оны негізі экологиялық ғалым қосатын кез келді. Өте қиын жағдай.
;-;Жақсы, сәттілік сіздерге. Келесі мәселе, өкімет айтты жаңа жылға дейін азық-түлік бағасы көтерілмейд деді. Бірақ, ар жағын тыс жарып айтқан жоқ, ар жағына барған жоқ. Жаңа жылдан кейін не болад? Неге үйтіп отыр өкімет?
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
-;Енді жаңа жылға дейін қазір, уақытша рейд жасап, базар, дүкөндерді аралап, ұсталуы мүмкін. Енді оның өзінде де қиын, дәл жаңа жылға тақаған күні баға қымбаттайтынын білеміз ғой. Енді халыққа ашығын айту керек, ештеңе арзандамайд, оны қолда ұстап отыру да дұрыс емес. Біз саясатта да еркіндік болу керек, саясатта еркіндік боса, мысал үшін жаңа партиялар құрылад, ия? Жаңа саяси институттар дамид, ол сауда бизнесінде де еркіндік болу керек. Мен бірдеңе егем бе, мен оны қайда сатам, қай мемлекетке сатам, не істегім келед, мен өзім білем, білуім керек.
;-;Ия.
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
-;Бір жаққа қымбатырақ, мына Канадаға сатқым келетін шығар, мен қымбатырақ сатсам, мен қоластымдағы жұмысшылар ертең алты жүз мың теңгеден айлық төлей алам. Айлықты көтер дид, ол өзі қымбат бағаға сатпаса, ол айлықты қалай көтеред? Мысал үшін, қарапайым логика, дұрыс қой?
;-;Ия, ия.
;-;Ол енді табыс көбейген сайын ертең бәсекелестік көбейед, маған қарайд та Мақсат мына дүниесі жақсы екен айналысып жатыр деп, қасындағы ел сондай ертең кәсіппен айналысад, Серік айналысад, ептең бәсекелестік күшейгеннен кейін ол нарық өзі бағаны белгілейд, өзінен-өзі түсед. Көрдіңіз ғой? |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Біз бірдеңемен айналыссақ дейсің, болды мына ішкі нарықтан асырмайсың, сендерге квота сыртқа тек қана мынаны жібересің, мынаны аласыңдар, мынаны сатасыңдар, болд. Бәрін өздері белгілеп беред, бірақ мемлекетте ешқандай қолдау жоқ. Одан кейін бізде әкімдік болсын, сауда министрлігі болсын, ауыл шаруашылық министрлігі болсын, арасында бір байланыс жоқ. Біз енд Голландияның тәжірибесін көрдік, Канаданы көрдік. Шаруа неге икем, оны қайда сатам деп ешқашан бас ауырмау керек. Сен ауылды жерде тұрасың ба, сен үлкөн алаң поляң бар, міне ол лабораториядан зерттелген әлемдік көп өнім беретін тұқымын мемлекет беру керек, міне, Жамбыл қолыңа. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Сенің міндетің жаздай осыны суғарасың, қарайсың, құрт жеп қоймасын. Күздің күні сенің поляңнан бастап, біз осынша теңгеден сатып аламыз дид. Ол алад, одан кейін Қазақстан бойынша оны үлестіру, осы министрліктер, әкімдіктердің бірлескен жұмысы деп көру керек, көрдіңіз ғой? Мына жақта бізде капуста жетпей жатыр, қырыққабат, бәлембай. Ана мақталар ол шіріп жатыр, ол келісу керек ед, біз қырыққабатты міне бөліп Шығыс Қазақстан сен ал, Абай ал, сендерден біз мына бал мынандай өнім дерді алайық. Біздерге сендер мынаны беріңдер, біз сендерге мынаны берейік, ортадағы үлестіру. Осы бір бағытқа қойылмаған ғой.
;-;Идеалды жағдайда.
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
-;Ешкім ешкімнен сөз жоқ міне, мынаяқтан бірдеңе шіріп жатыр, со кезде ол баға, бәрі бір-біріне әсер етеді ғой. Сондықтан, бізде мәселе жалғыз Қазақстанда емес қымбаттап жатқан, ол барлық әлемде қымбаттайд. Ол ана ертең Африка банан өсіріп отырған, мына әлемге мына бағадан сатыңдар, сосын мына қазақ дейтін ұлт бар екен, құдайдың бір ерекше жаралған, сүйікті пенделері екен, қазаққа мынаншадан сатыңдар деп ешкім айтпайды ғой. Ол нарықтағы баға бір, біздегі мәселе қымбатшылық деген халықтың табысы көтерілмей жатыр, мәселе сонда.
;-;Ия-ия, ия.
;-;Табыс орнында, бәрі қымбаттап жатыр.
;-;Ия-ия, ия-ия.
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
-;Біз табысты көтеруіміз керек, оның бәрі айналып кеп тағы сол экономика, өндіріс, терең өңдеу, бизнеске кеп тірелед. Мысал үшін бізде шағын орта бизнес, біз макроэкономиканы күн бастығымызкөріп отырмыз, шағын орта бизнес дамытуымыз керек. Ішкі өнімге келгенде экономиканы бір он бес пайызын құрау керек деп Президент тапсырма берді, жеті пайыздан әлі аса алмай келе жатырмыз.
;-;Өткенде бір күзет, күзет қой енді қарапайым ия мысалы, біздің сол күзетте де көп ер адамдар тартылған. Кеше бір сөйлесіпатсақ айтад, іі осы жылдың көктемінде, жазында, күзінде жалақыларыңызды көтереміз деп айтты да дейді, міне желтоқсанның іі осы бір екі күн бұрын жаңа бастығымыз шақырып, есеп берді дид біздің алдымызда. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Сол кезде айтты дид, биыл он пайызға сіздерге көтеріп берем, шамам соған ғана жетті дид. Сонда мен айтам ана жиырма жылдың инфляция қайда жыл сайынғы, мынау өсіпатқан тауарларымыз қайда, коммуналдық төлемдеріміз қайда, соның бәрі есептелмейд. Халық кедейленген сайын, кедейленіп бара жатыр. Соның бірі, жыирма бесінші жылы диді міне электр энергиясына және қоқысқа отыз пайызға төлемақы өсед диді. Енді өссе өссін, ия, бірақ сол қоқыс жәшіктерін ретке келтіріп жатса, қоқыс таситын көліктерді ретке келтіріп, жаңалап жатса, мүмкін ия, бір тиынды жұмсап жатса, сол ақшаны. Енд сіздің ойыңыз қалай? Мен өз ойымды айттым, осылай боп тұр. Немесе өсірмесін, егер жәрата алмаса деген сияқты ғой. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
-;Ия тарихта да ол қымбаттайтыны белгілі, өйткені бізде жылу бар, …қарасаңыз, ел бойынша жетпіс пайыз тозық жерлер, барлық сол Кеңес Өкіметінде салынған, оның құрылғыларын әлі сол Россия, Ресейден сатып алып отыр. Ертең олар істен шықса қайтеміз? Мұқым бір қала жылусыз қалад ертең, қыстың күні.
;-;Ия.
;-;Оның бәрі, трубалардың бәрін құбырларды ауыстыру үшін оған қосымша ақша керек, оған инвестиция керек. Оны сұрай беред, мемлекетте артық ақша жоқ. Оны жәрдемақы төлейсің, зейнетақы төлейсің ба, не істейсің? Әлде құбыр ауыстырасың ба? Сондықтан, айналып кеп инвесторлар, ия, қаз инвесторлар іздеп, сомен жұмыс істелініп жатыр. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Ол инвесторлар да ол бірден ақша құю екіталай, ол өйткені екі-үш жылда ақтамайтын жоба ғо ол, қырық жылдай, отыз жылдан кейін ақтауы мүмкін салған ақшасы. Баяғыда ана кливанк бед, бір теңгеге болсын, сатып ала беріңдер деп, сол сияқты. Сондай айналып кеп, оның бәрі тарифқа қосылад ертеңгі күні. Одан да қаша алмайсың. Енді қоқыс тазалауға келгенде әртүрлі ұсыныстар айтылып жатыр, бұл әлі заң жүзінде енген жоқ, біз өткендө тіпті бір ұйымдар тарапынан мынандай ұсыныс айтылды. Әрбір адам жылына бір рет салық төлесін деп, әрбір адам. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Сен қай жерде, қандай үйде тұратының маңызды емес, сенің кәдімгі картаң кеп тұрад ана, салық төлейміз ғой? Көлікке салық төлейсің, сол сияқты сен қоқысқа да жылына бір рет салық төлейсің. Егер әрбір адам жеке төлеу керек десе олаодың айтып отырғаны, сен үйде ғана қоқыс тастамайсың ғой, сен көлікпен келе жатып, әуежайда болсын, жанармай бекетінде болсын, далада тұрып қандай да бір жаңағы қоқыс жәшігіне қоқыс тастауың мүмкін. Басқа жерлерде де жүресің ғой.
- Ия.
- Кафеде отырып, асханада бір қоқыс. тастауың мүмкін. Сондықтан бірыңғай тариф болсын дид. Былай қарасаң халыққа шаққанда мүмкін аз шығатын шығар, жарайд ол, оған да келістік. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Ол ақша барлығынан орталыққа жиналад, одан кейін ертең үлестіру жағы қалай болад? Ол қаншалықты әділ болад? Өңірлерге бөлгенде. Ертең тағы ол механизм ашық бола ма, тағы да жемқорлық фактілері болмай ма?
;-;Ия-ия, ия-ия.
;-;Ол қаншалықты ел, біз бір ел таза ұстап тұра аламыз? Оны да түсінбейсің, сондықтан қарау керек бұны, бағдарлап.
;-;Мхм, осындай ұсыныс бар, алдарыңызға келді ғой, ия?
;-;Ия, әртүрлі ұсыныстар айтылып жатыр, әлі келген жоқ.
;-;Ааа.
;-;Сол кезде талқылаймыз әлі де.
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
-;Мхм, ал енді отбасы банкке қатысты ұсыныс бүгін төрағаның сөзінен сізге келтірейін үзінді, ия, қазір мынау неге байланысты, жыирма бесінші жылдан бастап мемлекеттік сыйақы. Енді кейбір категорияларға берілмейд деп айтып жатыр ғой? Ііі, оны енді бұл ұсыныс диді және мәжіліс ол енді қабылдай ма, қабылдамай ма әлі белгісіз деп, сөйтіп төраға бұны журналистке айтқанын естіп қалдым, ия? Енді, сіз не дейсіз? Бұл ұсынысты мәжіліс қабылдай ма, жоқ па?
;-;Біз енді онсыз да біраз ұсыныстарымыз өткенде дауласып, әлі толық шешілген жоқ. Келген жоқ, мысал үшін, жетім балаларға келгенде, мысал үшін, тегін үй беру жағы болсын. Енді елдің көбі айтатыны жергілікті жерлерде баспана мәселесі көп көтереді ғой, мына кезектің жылжымайтыны. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Менен кейінгі тіпті кезекте тұрғандар үй алып жатыр деген сияқты және бұ жерде де кішкене ашықтау, ашықтық жоқ сияқты. Сондықтан енді бұларды негізі қазір ойға алып жатқаны, заң жобасы, отбасы банктің аясында бірыңғай база болад Қазақстан бойынша. Және әкімдікке барып, жеке тіркелмейсің. Енд тізім қайда жасалад? Кезектің тізімі. Бірыңғай базадан әркім көріп отырад, мысал үшін, баллдық есеппен көпбалалы аналарға, жетім балаларға, бірінші топтағы мүгедектерге, ол баллдық есеппен. Анау неге алды, мен неге алмай қалдым деген секілді, ол не үшін алды? Оның да себебі айтылып тұрад, бірыңғай база болад. Енді елдер қорқып отыр, енді жеті жыл болды кезекте тұрмыз, онда ол не болад? |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Қайтадан кезекке тұрамыз ба деп. Енді сол кезектің барлығын қалай сақталды, сол бойынша енді қайтадан.
;-;Көшіру керек.
;-;Ия, көшіру керек.
;-;Цифрландырад.
;-;Ол қаншалықты қазір ашық болад, оны да біз бақылауға алуымыз керек. Осылай жаңалықтар боп жатыр. Енд жәңәгі ұсынысымыз қарап көрейік айтқан.
;-;Бірақ, ол мынау дұрыс бастама сияқты негізі, ия? Ол отбасы банкке беру, бүкіл әкімдіктерден алып, мысалы.
;-;Деп бірыңғай республика бойынша база болғаны жақсы, ашық, әркім көріп отыратын.
;-;Әйтпесе жиырма әкімдік, ол жиырма әкімдік әртүрлі жүргізед мысалы.
;-;Ия, бірыңғай база болу керек, әкімдіктерге бағынбайтын, республика бойынша.
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
-;Мхм, жақсы. Енді осы ұсыныстардың ішінде дұрысы да бар, бұрысы да бар екен ғой, әйтеуір.
;-;Әртүрлі бар, енді үлескірлер көп біз алданып жатқан, оларға байланысты заң қабылдадық, қазыр. Енді көптеген қазір құрылыс компаниялар бар.
;-;Ия.
;-;Әлі әкімдіктен рұқсаттары жоқ, жерді аатып алған да, жарнамасын жасайд бірден. Бізден үй алыңдар, үйтіп жарнама жасауға тыйым салынды. Олардың да жаңағы банктық кепілдік болу керек, әкімдіктен рұқсаты болу керек, үлескерлермен жұмыс істеу үшін кішкене алданғандардың санын азайтайық деп, оларға да мына шартты қатайтып жатырмыз, баспана нарығына келгенде. Құрылыс компаниялардың талап күшейед.
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
- Жақсы. Ұялы байланыс операторларына қатысты не айтасыз? Енді ммм баға көтерілед деп жатыр, Бағдат Мусин жиырма бесінші жылдан бастап деді ғой дим, ия? Бірақ, бұ жерде тағы да баға көтерілед, сапа көтерілмейд. Енді бізге солай көрінед. Өйткені сапасы енді нетпесе, өспесе, төмендеп жатқанын өзім де көріп жүрм, қолданушы ретінде.
- Ия, сапаға байланысты сын көп айтылад, тіпті мен шалғайдағы елді мекендерді айтпай-ақ қояйын, осы Астананың өзінде байқайтын шығарсыз.
- Ия-ия, ия.
- Кейде Астананың орталығының өзінде әрең ұстайд. Біз енді отыратын кабинет тіпті Ақ Орданың қасы ғой тіпті мәжілісте, енді о жақта кішкене қиындау, әртүрлі құрылғылар бар. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Қаланың орталығында да мен байқайм, сапа осы бір-екі жылға қарағанда тіпті нәшарләп кеткен сияқты. Ол бойынша міне тексеріс өткенде басталды, нәтижелерін әлі қалай болғанын көргенім жоқ. Бірақ енді тарифты қолдан өсіріп, осы уақытқа дейін де қымбаттатқандар бар, оларға да тексеріс жүргізілді, өткенде комитетте көтердік. Белгіленген айымппұлдар салдық, бірақ ол үлкөн компаниялар үшін ол ештеңе емес. Мен сізге қазір бір цифр көрсетейнш. Мысал үшін теледва компаниясына жеті жүз елу бір миллион теңге, кейсель компаниясына актив бес жүз алпыс үш миллион теңге, биллайнға үш жүз жиырма тоғыз миллион теңге айыппұл салынды. Шамамен енді үш миллиард екі жүз, оларға мүмкін бір апталық табыс шығар ол? |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Айыппұлды да көбейту керек, айналып келгенде осы қадағалаудың нашарлығы. Қазір Бағдат Мусинде мәлімдеме жасады, басқалар қадағалау күшейтеміз деп жатыр, жаңағы жерде(?) министр де бар, енді.
;-;Еее, түсінікті.
;-;Бұлардың енді айтатын сылтауы.
;-;Ия.
;-;Қазақстан әлемдегі ең интернет тарифы арзан сегіз мемлекетке кіреміз, сондықтан көбейту керек, тарифты көбейту керек дид, сапа қайда, жарайд көбейттік? Сапа сол қалпында тұр ғой. Ауылды жерлерде тіпті қиын. Мына үлкен компаниялар айналдырған жаңағы мың үйі бар, бес жүз үйі бар ауылдарға барып, вышка қойғысы келмейд. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Е сен мына жақтан табыс тауып отсың ғой сен, ең болмаса жылына бәлембай ауылға көмектес отырып бар. Олар сенен тегін алып отырған жоқ қой, ел сияқты олар да ертең тарифпен төлейд деген сияқты.
;-;Бұл ана Өскемендегі заводтар сияқты ғой енді, сол сүзгіні қойып, шығынданбай, мына айыппұл төлец салған, мыналар да сол мұнараға шығынданбай-ақ, айыппұл төлей салған бұларға жеңіл сияқты боп тұр. Жақсы, осыны бір заңды тұрғыда онда бір тежеудің амалын қарастыру керек шығар. Маңызды мәселе, енді сіз өзіңіз де мәжілістің жұмысына кірісе салып, мына уақыт белдеуі жөнінде айттыңыз ғой, ия?
;-;Ия.
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
- Сөйтті де өкімет өзінің уәжін айтты, яғни біз үш жыл бойы зерттеу жұмысын жүргізуіміз керек деді, бұл сіздерге енді жауап болды. Бірақ сіздер тағы да оған қанағаттанбай, осы наурыз айында ма, зерттеу жұмыстарын аяқтау жөнінде бір ұсыныс тасталған сияқты.
- Кеше, екі күн бұрын болды отырыс.
- Ия.
- Екі күн болды.
- Енді, әйтеу бұ жерде де тартыс қой, сіздер былай айтасыздар, олар жауапты былай деп қайтарады. Сөйтіп енді сіздер тағы да амалын жасаудың, жылдамдатудың жолы ғой, ия? Әйтеуір наурызға дейін аяқталсын деген.
- Енді біз осы өңірлерді аралағанда Шығыс Қазақстан бар, Солтүстік, мына Жетісуға дейін. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Ең көп қойылған сұрақ осы, басқасы білмейм Мақсат анау уақытты қайтарыңдар деді. Үш жарымда кеш батад, таңғы үште таң атад, осы мәселені енді бірнеше рет көтердік, өкімет үнсіз. Содан өткенде бірнеше депутат жиналып, осы мәселені көтердік қой, мәлімдеме жасадық. Осыған байланысты екі күн бұрын Денсаулық сақтау министрі, Ғылым министрі, тағы кім бар ед? Сауда интеграция министрін шақырып, уәждерін тыңдадық, уақыт бердік. Бұлар үш жыл сұрап отыр, зерттеуіміз керек деп.
;-;Ия.
;-;Ана үш облыс онсыз да қарғап-сілеп отыр, үш жыл қалай күтед, ел оны күте алмайд. Бұл зерттеуіміз керек дид қазір. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Бізге грант ойнатуымыз керек, конкурс, үш жүз алпыс миллион теңге бөліп беріңдер, үш жыл қалай зерттейд соны? Бірнеше адамға эксперимент жасайд, апта сайын қанын тексеред, жаңағы психологиялық ауытқушылық бар ма, басқа бар ма. Енді ол еститін үкімет концепциясы болса, осы уақытқа қанша, екі жүз мың адамнан петиция жиналды, осы ауыстырардан бұрын неге зерттемейд енді соны?
;-;Соны айтам, ия.
;-;Жоқ, сол кезде неге зерттемеді? Комиссия құрды, құрамына бес-алты қоғам белсендісін қосқан, енд бір-екі депутат болды, оның да кім екенін білмейміз, айтқан жоқ. Сөйтті де өздері қолын шығара салды, қабылдап. Бұл елдің қытығына тиетін бұндай мәселелер, ең болмаса мәжілісте өткізу керек еді ғой заң аренада, ешкім бізден сұраған жоқ. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Бір күнде кеп өзгерте салды, енді зерттеу керек екен бұны. Бұны, қаншалықты қисым бар зерттеу? Көріп отырсыздар ғой, Қатон қарағай деген ел бар ана Шығыс Қазақстан. Барыңызшы қазір түстен кейін екі жарымда кеш батып кетед. Екі жарым баяғыда түскі уақыт деуші едік қой, ояқта қазір кешкі уақыт екі жарым деген. Бұны о бастағы қабылдаған шешімдері, жаңағы экономикалық, экономикаға тиімді, мысал үшін Қытайда халық мысал үшін көп жұмыс істейд диді ғой, уақытын жұмыста өткізед, еңбек өнімділігін арттырамыз дид. Қарапайым логика, түстен кейін кеш батып кететін болса, сен қалай еңбек өнімділігін арттырасың? Енд жұмыс істей ма? Керісінше ұйықтай ма? |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Енді тоқ жағын қараңыз, онсыз да тоққа тәуелдіміз қазір Ресейге. Ертең мына кеш ерте бататын болса электрэнергиясын да көбірек шығындайтын боламыз. Сондықтан бұл өте ұят нәрсе, үш жыл дегенге біз келіспедік, біз айттық, жарайд мына жаңа жыл өтсін, зерттеулеріңе үш ай уақыт береміз дедік, наурызға дейін. Наурызда қандай да бір қорытындысы бойынша шешім қабылдаймыз, бұ жерде саяси шешім болуы да мүмкін. Қазақстанның территориясы үлкөн, ол бір уақытта болуы, ол мүмкін емес. Енд қатты қатты ренжіп жатыр халық.
;-;Ал енді үкімет бір қолымен істеп отқанды, яғни уақыт белдеуін енгізді ғой, өзгертті ғой. Екінші қолымен соны жоққа шығарып, бұрынғы…
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
- Жоқ олар жоққа шығара алмайтын шығар, өйткені үш жыл уақыт бердіңдер деп айтқанынан қайтпайд. Үш жылда дәлелдейміз, зерттейміз деп. Енді үш жылда адам сол уақытқа да үйреніп алуы да мүмкін ғой, бірақ қазіо қолайсыз боп тұр ғой. - Сондықтан біз оны үш жыл күтетін уақыт жоқ, бізді де мына жақтан халық жеп жатыр, үш ай уақыт береміз дедік, нәтижесін енді нақты қорытындысын осы наурыз айында күтейік
- Бізде ықпал етеміз.
- Жалпы үкімет өзінің осы шешімін өзгертед дегенге сенесіз бе? Өзгертуі мүмкін дегенге болашақта?
- Өздігінен өзгертпейд.
- Бірақ басқа бір амалдар қарастырылуы мүмкін ия.
- Саяси шешімдер қабылдауға барамыз.Болмаса одан да қатты-қатты мәлімдемелер жасаймыз. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Еститін үкімет концепциясы дейтін сол ғой, қайда қалды енді,халық айтып жатыр, орындау керек,сол министрдің айтқан жауабы жаңа Сауда министрі, сіз айтып жатқан Шығыс Қазақстан бір бөлігі жүз жиырма мың адамға ғана қолайсыз ғой дейд. Жүз жиырма мың ол адам емес пе сонда, Шығыс Қазақстанның халқы ол халық емес, халыққа жатпай ма? Он адам болса да адам ғой ол, осындай көзғарас.
;-;Түсінікті енді, бұл жерде былай деп қортындысын шығарайық енді бүгінгі сұхбатымыздың ия, көбінде бізді сөгіп жатад.
;-;Біз мына нәрсеге бет бұруымыз керек, негізі Жамбыл мырза, мына заң саласына байланысты қазір, заң жобасы керек. Мына екінші деңгейлі банктерге көп нәрсе байланысты. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Біз енді бюджетте тапшылық бар, бірақ бізде резервте тұрған ақша жоқ емес бар. Біздің қазір екінші деңгейлі банктерде, елу триллион теңге жатыр, баяғыда бұлар құрып кетуіміз мүмкін, банкроттың алдында тұрмыз дегенде, мемлекет көмектесті екі мың тоғызыншы жылы, Самрұқ қазына арқылы он миллиард доллар берді, ұлттық қордан алты миллиард доллар бердік. Ол біздің экономикамызға бірақ ол да кері әсерін берді, баға өсті, азық-түлік қымбаттады деген сияқты, біз со кезде көмектестік қой, қаз бұлар да міндеттеуіміз керекпіз. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Бұлар әбден жаман үйреніп алған, жоғары пайызбен тек халыққа ғана несие беред халыққа, жетпіс пайызын тек халыққа беред, тіпті халықаралық сарапшылар айтад, қазақтың банктері ең пайда келетін банктердің бірі әлемдегі, өйткені біз бизнесті қолдамаймыз ғой, жаман үйреніп алғамыз, ақша көп пе, сол халыққа ғана береміз, пайызы жоғары ғой. Енді бұлар экономиканың нақты секторына көмектесетін кез келді. Осы жыл аяқталмай жатып, қазір банктердің таза тапқан пайдасы триллионнан асып кетті. Ақша тауып жатыр.Біз енді мынадай шарт қолданайық деп жатырмыз, дивиденттердің елу пайызын мемлекетке қайтару, не болмаса нақты экономика секторына көмектесу, осындай заң жобасы келе жатыр. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Кәсіппен айналысайын десем мен қазір банкке барайын, мағанда сол жиырма пайызбен береді. Мен банктің кредитін төлейм ба, кәсібімді ашам ба, не каникул жоқ, сондықтан жеңілдетілген несие берсін, кәсіп ашқысы келетіндерге екі-үш пайызбен, біз осыны ультиматум қойып, заң шығарамыз екінші деңгейлі банктерге. Қанша пайда таптыңдар дивидент, не шағын орта бизнесті дамытуға кредит бересіңдер төмен пайызбен, не болмаса пайдаларыңның жартысын мемлекеттік салық ретінде алып қоямыз, ойланыңдар деп.
;-;Ал енді банктердің артында олигархтардың тұрғанын ескерсек..
;-; Жоқ ол заң жобасын қабылдаймыз күшке салып, енді ойлаңыз ол тапқан пайдасының жартысын, жәй мемлекетке салық ретінде бере салғаннан гөрі, одан да шағын бизнеске жеңілдетілген несие берген өзіне тиімді ғой, тегін кеткеннен гөрі одан да пайдасын көреді.
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
-;Ия, ия.
;-;Осындай шарт қоятын кез келді, мемлекет қаншама жыл көмектесті, бірақ бұлар экономиканың нақты секторда бизнеске ақша салуға құлықсыз. Әбден әуестеніп алған, тек қана халықты тонау, жоғары пайызбен халыққа ғана кредит беру, содан оларды міндеттейтін кез келді. Бір кезде мемлекет те көмектесті ғой аяқтан тұрып кетулеріне, енді соның да жауабы болу керек қой деп есептеймін.
;-; Бұл заң жобасы қандай деңгейде қазір?
;-;Қазір енді түсіп жатыр, қарастырып жатырмыз, салық кодексі бар, осы бар барлығы.
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
- Жақсы, қортындылайық онда, бізде халық сөгіп жатад, айтасыңдар, айтасыңдар қалад деп, бірақ енді бүгінгі сұхбатымызда да құдайға шүкір біз енді шешімін де айтқан сияқтымыз, жаңа сауалдар бойынша да менің мысалы көңілімнен шығып отыр ия, тек қана сөз болған жоқ, яғни қанша пайызына дейін шағып беріп айттық қой. Қанша сауалымыз орындалды.
- Енді.
- Тағы алып-қосарыңыз болса?
- Біздің бірінші депутатдар міндеті бұл, парламент - ол заң шығарушы орган. Бізде шығып жатқан заңдар жаман деп айта алмайм, дәл қазір күн, күннің осы уақыттың сұранысына е, жақсы заңдар шығып жатыр, оны біз бақылап отырмыз ғой. Германияда қандай ол заң, басқа елде қалай салыстырмалы түрде, заңдар жаман емес, заң шығып жатыр. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Мәсели сол заңның орындалуында, заң әділ сөйлейтін болса, заң ақ сөйлейтін болса, біз көтеріп жүрген талай мәселе күн тәртібінен түсіп қалар еді.Мәселе сол заңдар қалай жұмыс істейді ары қарай, мәселе сода.Енді бұл бізде бірінші функция, екінші халықтың өкілі ретінде жеткізу. Осы айтып жатырсыңдар, айтып жатырсыңдар не өзгеред дейд? Айтыла беру керек ол мәселе, айтыла беру керек. Біздің қатарымыз көбею керек, көрдіңіз бе, негізгі миссия сол. Бірдеңені өзгерту менің қолымнан келмейд, мен сот ісіне араласа алмаймын ондай құқықты да алып тастаған , сот ісіне араласа алмаймын ғой. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Бірақ бюджетті бақылай аламыз, ең болмаса мына жерде бір жыл отырайын, екі жыл отырайық, үш жыл отырайық, жақсы болайық, жаман болайық, осы біздің отырғанымызды пайдаланып, өңірдегі мәслихат депуттаттары болсын, тұралап қалған жобаларын олар әкелсе, жергілікті халықтың талабын жеткізсе, бірігіп жұмыс істеуге бір мүмкіндік бар. Бас прокурорларға да жеткізе аламын мәселелелерді, басқа да жеткізе алам, көрдіңіз бе ол бір адамға байланысты емес. Біз бірігіп жұмыс істеуіміз керек, біздің отырғанымызды пайдалансын, әйтеуір енді жақсы жұмыс істеп жатқан әріптестеріміз өте көп қой, енді осы айтқанмен не өзгеред, осылар да қоймады ғой, ол да пенде ғой, бір күні айтад: не істесеңде жақпайсың ғой деп, ол да қолын сілтеуі мүмкін, қолдай сал, есі дұрыс адам ол халық махаббатын ештеңеге айырбастамайд. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Керісінше міндеттеп қой, мақтап-мақтап жұмысты үйіп қой алдына, е мынамен айналыс, біздің өңірдегі мына мәселені шеш деп. Бұл ана ерім дейтін ел болмаса, елім дейтін ер қайдан пайда болады дейді. Біз отырып алып айтамыз ғой, Махатма Ганди, Эльсон Моделла сияқты әлемдік бір лидерлердің көшбасшылығын айтамыз да, бірақ сомен соңына дейін барған халықты айтпаймыз ғой. Халық қайда сонда? Сондықтан Азамат қоғамының өзіне де көп нәрсе байланысты, отырып ап сен, анау айтса екен, мынау айтса екен деп, аспаннан аяғы салбырап кеп ешкім өзгерпейд ол, өзгерту бәріміздің қолымызда. Болашаққа не қалдырамыз,бала шағаға қалай тәрбие береміз, бірлесіп жұмыс істеуіміз керек. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Бұл енді өзімізге қалады ғой басқа, Африкаға көшіп кетпейм ғой мен, Европаға көшіп кетпейм осы елде қаламыз.
- Жақсы, жақсы, осы енді айтып жатқан белсенді депутатдардың бірі Махсат Толықбай Шымкентке кетед деген бір сыбыс болды, жаз мезгілінде, қайдан шыққан сыбыс? Әкім орынбасары боп кетеді деп.
- Жалғыз Шымкент емес, бірнеше өңірден шақырылу келді, осы қалаға, бірнеше, Шығыс Қазақстанда бар ішінде. Әкімнің орынбасары боласың ба деген ұсыныс, ыыы, өзіміздің енді мәжілістің төрағасы… ақылдастым. |
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
Келгенің кеше бір-екі жыл жүре тұрған дұрыс қой деп енді, бастап қойған үлкен істер бар, жаңа айтқандай Алматы облысына байланысты, басқа да заң жобалары, енді бір келіп, бір кетіп жүргенше, осы нәрселерді соңына дейін жеткізіп кеткен дұрыс шығар деп ойлаймын мен, болашақта енді қайда барарымды бір құдай білсін.
- Жақсы, керемет. Енді онда мен енді болжап отырмын, депутаттықтан кейін де бір құдай қаласа, осы ұсыныстар әлі болады ғой…
- Көреміз енді, ден сау болсын, құдай амандығын берсін.
- Жақсы, сіздерге сәттілік тілейміз, ия, енді осындай біріншіден, мәселелер таусылмайтыны түсінікті ғой әйтеуір, бірақ олармен күресте де бір қажыр-қайрат керек, ия, ия. Рахмет сіздерге.
|
Мақсат Толықбай
|
▶
|
|
|
-;Батырып неге айтпайсыңдар деп жатад, мен айтам да енді, күйіп кетуге болмайд, болашақта бұдан да үлкен мәселелерде бар, біз сол кезде керек боламыз. Не нәрсеге де болса да басыңды сұғып, бас күйіп кетуі мүмкін, сондықтан бір нәрседе үнсіз қалуым мүмкін, оны да түсіну керек деп есептеймін.
;-;Дұрыс, бұл да бір тактика ия
;-;Жақсы, рахмет. Ал құрметті көрермен, сіздерде қолдай отырыңыздар, бұл осы дастарханның басында, столдың басында айтылып қалған әңгіме болмау керек, тарау керек барынша адамдар көру керек деп есептеймін өз басым, қолдай отырыңыздар пікір жазыңыздар, лүпілді басыңыздар.
|
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑ пұшайман хәлім → / уөртөді мені↓/// ↑қылғоб̊ұз͡ геудөм → / шертеді нені↓// ↑жал бітт͡і генет → / жотама менің↓// ↑уоқыйғадағыдай йертегідегі↓/// ↑ғаламат ͡ čолай / басталып ͡ пір сәт↓// ↑құйғұтұп͡ геттім тастарды турап↓/// ↑атылдым ͡ гөкке → // жәй сыйақтанып↓// ↑тұйағым алтын / ай ͡ сыйақтанып↓// ↑алапам тасып →/ ақырып / төніп↓// ↑арұуағымды шақырып͡ геліп↓// ↑шығысқа͡ ғарай / адырна тарттым↓// ↑жар ͡ б̊осын тәңірі / ақырім ͡ беріп↓/// |
↑пұшайман хәлім →/ уөртөдү мені ↓/// ↑қылғоб̊ұз͡ геудөм → / шертеді нені↓ // ↑жал бітт͡і генет → / жотама менің↓// ↑уоқыйғадағыдай йертегідегі↓/// ↑ғаламат ͡ čолай / басталып ͡ пір сәт ↓// ↑құйғұтұб̊͡ геттім тастарды тұурап↓/// ↑атылдым ͡ гөккө → // жәй сыйақтанып↓// ↑тұйағым алтын / ай ͡ сыйақтанып↓// ↑алапам тасыб̊ / → ақырып / төнүп↓// ↑арұуағымды шақырыб̊ ͡ геліп↓// ↑ шығысқа͡ ғарай адырна тарттым↓// ↑жар ͡ б̊олсұн тәңірі / ақырын ͡ беріб̊↓/// |
Пұшайман халім өртеді мені,
Қылқобыз кеудем шертеді нені?
Жал бітті кенет жотама менің
Оқиғадағыдай ертегідегі.
Ғаламат солай басталып бір сәт,
Құйғытып кеттім тастарды турап.
Атылдым көкке жай сияқтанып,
Тұяғым алтын ай сияқтанып.
Алапам тасып, ақырып, төніп,
Аруағымды шақырып келіп.
Шығысқа қарай адырна тарттым,
Жар болсын тәңірі ақырын беріп. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑ұуақыт уозад'екен // → аға ↓/// ↑уөйткені ͡ б̊ұл / уөткінші ұуақытқа / тоқтау ͡ б̊олған // байлам жасаған адамдар некенсайақ ↓/// ↑бұл / ұуақытты тоқтатұу немен тоқтайды / ұуақыт ͡ ш̆ын мәніндегі / кәдімг'алладан берілетің ͡ ғәсійетті͡ б̊ір уөнердің шыңы ͡ б̊олады͡ ғой↓/// ↑мысалүшүн мен айтар͡ ем / уөнерді тоқтатқаң͡ гім →// деп / уөнерді мійкеланджела тоқтатты // → ырафаэл'дер тоқтатты→ // ілеанарда ͡ да ͡ винчійлер тоқтатты →// джакондаларымен / басқа ͡ да сійк̊стійнскайа ͡ гапелларындағы / жасаған ұлұ дүнүйелерімен // солар ұуақытты тоқтатып̊͡ гетті↓/// |
↑ұуақыт уозад'екен →// аға ↓/// ↑уөйткөнү ͡ б̊ұл / уөткүншү ұуақытқа / тоқтау ͡ б̊олған // байлам жасаған адамдар некеңсайақ↓/// ↑бұл / ұуақытты тоқтатұу немен тоқтайды // ұуақыт ͡ ш̆ын мәніндегі / кәдімг'алладан берілетің ͡ ғәсійетті͡ б̊ір уөнөрдүң шыңы ͡ б̊олады͡ ғой ↓/// ↑мысалүшүн мен айтар͡ ем / уөнөрдү тоқтатқаң͡ гім →// деп / уөнөрдү мійкеланджела тоқтатты →// ырафаэл'дер тоқтатты→ // ілеанардо ͡ да ͡ війнчійлер тоқтатты →// джакондаларымен / басқа ͡ да сыйк̊стыйнскайа ͡ гапелларындағы / жасаған ұлұ дүнүйөлөрүмен // солар ұуақытты тоқтатып̊͡ гетті↓/// |
Уақыт озады екен, аға. Өйткені бұл өткінші уақытқа тоқтау болған, байлам жасаған адамдар некен-саяқ. Бұл уақытты тоқтату немен тоқтайды, уақыт шын мәніндегі кәдімгі Алладан берілетін қасиетті бір өнердің шыңы болады ғой. Мысал үшін, мен айтар ем, өнерді тоқтатқан кім? - деп. Өнерді Микеланджело тоқтатты, Рафаэльдер тоқтатты, Леонардо да Винчилер тоқтатты Джокондаларымен, басқа да Сикстинская капеллаларындағы жасаған ұлы дүниелерімен солар уақытты тоқтатып кетті. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑тоқтатты / ұуақытты↓/// ↑бізд'аб̊ай тоқтатты / ұуақытты ↓/// |
↑ тоқтатты / ұуақытты ↓/// ↑бізд'аб̊ай тоқтатты / ұуақытты↓/// |
Тоқтатты уақытты, бізде Абай тоқтатты уақытты. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑мен ұйалмаймын →// уол / ұйалмайтын себ̊еб̊ім →// мен сол͡ гездерде / ұуақытпен жаңағы сіз͡ айтқандай / алысыб̊ ͡ жүргең →/ ұуақытты ͡ гідіртем ͡ деб̊ жүргең / сәттерім болатұғұн //→ солгезде↓/// ↑сол сәттер →// мен уөмірімде / жүрөгімнің басынада ͡ б̊еріш͡ боп ͡ ғатып ͡ ғалған ұуақыттар →// солгездерде ↓/// ↑мең ͡ ғәзір уойлаңғанда →/ толғаңғанда →/ уөзім бала-шағама͡ ғараб̊ ͡ отрып → // ұуайым͡ ғам жегең͡ гезде →// солар балаларым / сол мең ͡ гөргөң͡ ғыйындықты ͡ гөрмөсө'кен →// мең͡ гөргөң жаңағыдай / уөмірдің / бір͡ б̊ұралаң / тасадағы͡ ғатпарлы / қараңғы сәттеріне / бармаса'кен деп тілеймін↓/// |
↑мен ұйалмаймын →// уол / ұйалмайтын себ̊еб̊ім →// мен солгездерде / ұуақытпен жаңағы сіз͡ айтқандай / алысыб̊ ͡ жүргөн / → ұуақытты ͡ гідіртем ͡ деб̊ жүргөн / сәттерім болатұғұн →// солгезде ↓/// ↑сол сәттер →// мен уөмүрүмдө / жүрөгүмнүң басынада ͡ б̊еріш͡ боб̊ ͡ ғатыб̊ ͡ қалған ұуақыттар →// солгездерде↓/// ↑мең ͡ ғәзір уойлаңғанда →/ толғаңғанда →/ уөзүм бала-шағама͡ ғараб̊ ͡ отұрұп → // ұуайым / қам͡ жегең͡ гезде →// солар балаларым / сол мең ͡ гөргөң͡ ғыйындықты͡ гөрмөс 'екен →// мең͡ гөргөн жаңағыдай / уөмүрдүң / бір͡ б̊ұралаң / тасадағы͡ ғатпарлы / қараңғы сәттеріне / бармас'екен деп тілеймін↓/// |
Мен ұялмаймын, ол ұялмайтын себебім, мен сол кездерде уақытпен, жаңағы сіз айтқандай, алысып жүрген, уақытты кідіртем деп жүрген сәттерім болатұғын сол кезде. Сол сәттер мен өмірімде, жүрегімнің басына да беріш боп қатып қалған уақыттар, сол кездерде. Мен қазір ойланғанда, толғанғанда, өзім бала-шағама қарап отырып, уайым, қам жеген кезде солар - балаларым сол мен көрген қиындықты көрмесе екен, мен көрген жаңағыдай өмірдің бір бұралаң тасадағы қатпарлы, қараңғы сәттеріне бармаса екен деп тілеймін. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑ал мен сөйтө͡ жүріп // солгезде → / уөмүрдө͡ гімнің͡ гім йекенін // →мына жаратылысты / уонсегізмың͡ ғаламды / таныдым↓/// ↑кеңсайға ͡ б̊арып түнедім →// кеңсайға͡ ғондым↓/// ↑уол жазушылар уодағы дегем͡ бір / ғажаб̊͡ жер͡ ғой↓/// ↑мен / кеудемдегі →// ішімдегі маралтаймен мына уөмір шыңдап͡ петтескең͡ гезде →// мен уөмірден / жеңіліп͡ ғалдым →// уөмірдің шыңдығынан жеңіліп ͡ ғалдым↓/// ↑мен / көк̊сөгөн →/ мен іздеген ағалар →// мен іздеген арман-мұраттар →// мүлдө / басқа йекеніне ͡ гөжжөткөң͡ гезде → // мен / сағым сынып қалды↓/// ↑міне / солгезде алматыны тастап →// уөлілердің мекеніне →/ кеңсай ғашып ͡ геттім↓/// |
↑ал мен сөйтө͡ жүрүп // солгезде → / уөмүрдө͡ гімнің͡ гім йекенін →// мына жаратылысты / уонсегізмың͡ ғаламды / таныдым ↓/// ↑кеңсайға ͡ б̊арып түнөдүм →// кеңсайға͡ ғондұм↓/// ↑уол жазұушұлар уодағы дегем͡ бір / ғажаб̊͡ жер͡ ғой↓/// ↑мен / кеудөмдөгү →// ішімдегі маралтаймен мына уөмүр шыңдап͡ петтескең͡ гезде →// мен уөмүрдөн / жеңіліп қалдым →// уөмүрдүң шыңдығынан жеңіліп қалдым↓/// ↑мең ͡ гөк̊сөгөн →/ мен іздеген ағалар →// мен іздеген арман-мұраттар →// мүлдө / б̊асқ'екен іне ͡ гөжжөткөң͡ гезде →// мен / сағым сынып қалды↓/// ↑міне солгезде алматыны тастап →// уөлүлөрдүң мекеніне →/ кеңсайға ͡ ғашып ͡ кеттім↓/// |
Ал мен сүйте жүріп сол кезде өмірде кімнің кім екені, мына жаратылысты, он сегіз мың ғаламды таныдым. Кеңсайға барып түнедім, Кеңсайға қондым. Ол Жазушылар одағы деген бір ғажап жер ғой. Мен кеудемдегі, ішімдегі Маралтаймен мына өмір шындап беттескен кезде, мен өмірден жеңіліп қалдым, өмірдің шындығынан жеңіліп қалдым. Мен көксеген, мен іздеген ағалар, мен іздеген арман-мұраттар мүлде басқа екеніне көз жеткен кезде, мен сағым сынып қалды. Міне сол кезде Алматыны тастап, өлілердің мекеніне, Кеңсайға қашып кеттім. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑уол йақта ͡ да сол ағаларымыздың басына неб̊ір жазұуларды / жадымызға тоқыдық →// уоқыдық →// тоқыдық ↓/// ↑бір ағамыздың басында жазұулы тұр↓/// ↑тірлікте жүрдім төменде↓// ↑жаңғам͡ жоғ ͡ жалған жарқырап↓// ↑жатырмын бүгүм ͡ бійікте↓// ↑ажалдан уорын тартып ͡ ап ↓/// ↑әрійне сұуұқ͡ ғайғы →/ сұуұқ͡ ғайғы ↓// көңілін халқың бірақ̊ ͡ сұуұтпайды↓/// ↑йегер ͡ де халық / уөзін ұмытпаса↓// ↑бақұл ͡ б̊ол // халқың сені → ұмытпайды↓/// ↑бір ͡ гүлермін ғарышшаққа͡ гетерде↓// ↑көп кешшеге͡ ғай ͡ бетіммең͡ гектенем↓/// |
↑уол жақта ͡ да сол ағаларымыздың басына неб̊ір жазұуларды / жадымызға тоқұдұқ →// уоқұдұқ →// тоқұдұқ↓/// ↑бір ағамыздың басында жазұулұ тұр ↓// ↑тірлікте жүрдүм төмөндө↓// ↑жаңғам͡ жоғ ͡ жалған жарқырап↓/// ↑жатырмын бүгүм ͡ бійікте↓// ↑ажалдан уорұн тартып ͡ ап↓/// ↑әрійне сұуұқ͡ ғайғы →/ сұуұқ͡ ғайғы↓// көңүлүн халқың бірақ̊ ͡ сұуұтпайды↓/// ↑йегер ͡ де халығ ͡ өзүн ұмұтпаса↓// ↑бақұл ͡ б̊ол // халқың сені → ұмұтпайды↓/// ↑бір ͡ гүлөрмүн ғарышшаққа͡ гетерде↓// ↑көп кешшеге͡ ғай ͡ бетіммең͡ гектенем↓/// |
Ол жақта да, сол ағаларымыздың басына небір жазуларды жадымызға тоқыдық, оқыдық, тоқыдық. Бір ағамыздың басында жазулы тұр:
Тірлікте жүрдім төменде,
Жанғам жоқ жалған жарқырап.
Жатырмын бүгін биікте,
Ажалдан орын тартып ап.
Әрине суық қайғы, суық қайғы,
Көңілін халқың бірақ суытпайды.
Егер де халық өзін ұмытпаса,
Бақұл бол, халқың сені ұмытпайды.
Бір күлермін ғарыш жаққа кетерде,
Көп кещеге қай бетіммен кектенем. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑бізге / уөлүмнің ғолұ ͡ сірә жетерме↓// ↑мұқағалій / төлегеңге жетпеген↓/// ↑уосұндай / жаңағ'ағаларымыздың басындағы эпійтафійалар →// солар мені ͡ б̊ір саб̊ама түсірген сыйақты ͡ б̊олды↓/// ↑бір ͡ б̊айламғ'әкелген / мен де мына йетекте жүрген адамдардан йешшерім артығ ͡ емес →// йешшерім͡ гем ͡ емес йекенін сезіңгең͡ гезде →// жәйлап / сол / сезімдерімнің бәрін арқаға салып →// басым ійіліп →// мына уоралдым →/ мыйллыйоннан астам ͡ ғалқы ͡ б̊ар↓/// ↑алматының ішіне ͡ ғайтадаң͡ геліп̊ ͡ сіңістім →// солармен бірге уөмір сүрүуге →// басымды ійдім // тұура͡ гелді↓/// |
↑бізге ͡ өлүмнүң ͡ ғолұ ͡ сүрә жетерме↑// ↑мұқағалый / төлөгөңгө жетпеген↓/// ↑уосұндай / жаңағ'ағаларымыздың басындағы эпыйтафыйалар →// солар мені ͡ б̊ір саб̊ама түсүргөң сыйақты ͡ б̊олды↓/// ↑бір ͡ б̊айламғ'әкелген / менде мына йетекте жүргөң ͡ адамдардан йешшерім артығ ͡ емес→// йешшерім͡ гем ͡ емес йекенін сезіңгең͡ гезде →// жәйлап / сол / сезімдерімнің бәрін арқаға салып →/ басым ійіліп →// мына уоралдым →// мыйллыйоннан астам ͡ ғалқы ͡ б̊ар↓/// ↑алматының ішіне ͡ ғайтадаң͡ геліп̊ ͡ сіңістім →// солармен бірге уөмүр сүрүугө // басымд'ійдім → тұура͡ гелді↓/// |
Бізге өлімнің қолы, сірә, жетер ме,
Мұқағали, Төлегенге жетпеген?!
Осындай жаңағы ағаларымыздың басындағы эпитафиялар, солар мені бір сабама түсірген сияқты болды. Бір байламға әкелген, мен де мынау етекте жүрген адамдардан еш жерім артық емес, еш жерім кем емес екенін сезінген кезде жайлап, сол сезімдерімнің бәрін арқаға салып, басым иіліп, мына оралдым миллионнан астам халқы бар Алматының ішіне, қайтадан келіп сіңістім, солармен бірге өмір сүруге басымды идім, тура келді. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑қасымда деб̊ ͡ айтуға ͡ б̊олады →// қасымда деп↓/// ↑мен / жалпы / адам ͡ баласын жоғалтұуды уөтө ͡ ғыйың ͡ ғаб̊ылдайтын адаммын↓/// ↑сондықтан͡ да мен мүмкіндігінше →// бір адам ͡ болса͡ да →// уол менің дұшпаным →// жауұм ͡ болса͡ да →// мен уоны жоғалтпауға →/ көз͡ алдымда жүргенің ͡ ғалаймын↓/// |
↑қасымда деб̊ ͡ айтұуға ͡ б̊олады →// қасымда деп↓/// ↑мен / жалпы / адам ͡ баласын жоғалтұуды уөтө ͡ ғыйың ͡ ғаб̊ылдайтын адаммын↓/// ↑сондұқтан͡ да мен мүмкүндүгүнше →// бір адам ͡ болса͡ да →// уол менің дұшпаным →// жауұм ͡ болса͡ да →// мен уонұ жоғалтпауұуға →/ көз͡ алдымда жүргөнүң ͡ ғалаймын↓/// |
Қасымда деп айтуға болады, қасымда деп. Мен жалпы адам баласын жоғалтуды өте қиын қабылдайтын адаммын. Сондықтан да мен мүмкіндігінше бір адам болса да, ол менің дұшпаным, жауым болса да, мен оны жоғалтпауға, көз алдымда жүргенін қалаймын. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑йең басты нәрсе →// мына / уонсегізмың ͡ ғалам →// алла͡ тағаланың бір адамның ақылы жетпес // қыйалынан жаратылғаң ͡ гөрінісі ͡ ғой →// сол әлемге ͡ б̊із ͡ ғылаудай бір͡ гіршік / түсүрүб̊ ͡ алмасақ йекен деб̊ ͡ ойлаймын →// бірінші↓/// ↑йекінші / уөзіміздің әлеміміз→// мына жершары →/ біжжерана дейміз͡ ғой →// адам / анасының бетіне түкірмейді ғой →// біз͡ гейде ͡ гөшеде →/ йештеңені͡ ғамсыз / уойсыз / былш йеткізіп түкіріп ͡ гетіп ͡ паражатқан адамдарды көргенде →// менің жүрөгүм ауұрады↓/// |
↑йең басты нәрсе →// мына / уонсегізмың ͡ ғалам→// алла͡ тағаланың бір адамның ақылы жетпес // қыйалынан жаратылғаң ͡ гөрүнүсү ͡ ғой↓/// ↑сол әлемге ͡ б̊із ͡ ғылауұдай бір͡ гіршік / түсүрүб̊ ͡ алмасақ йекен деб̊ ͡ ойлаймын →// бірінші↓/// ↑йекінші / уөзүмүздүң әлеміміз →// мына жершары →// біжжерана дейміз͡ ғой↓/// ↑адам / анасының бетіне түкүрмөйдү͡ ғой →// біз͡ гейде ͡ гөшөдө / → йештеңені͡ ғамсыз / уойсұз / былш йеткізіп түкүрүп ͡ кетіп ͡ паражатқан адамдарды көргөндө→// менің жүрөгүм ауұрады↓/// |
Ең басты нәрсе, мынау 18 мың ғалам Алла тағаланың бір адамның ақылы жетпес қиялынан жаратылған көрінісі ғой. Сол әлемге біз қылаудай бір кіршік түсіріп алмасақ екен деп ойлаймын, бірінші. Екінші, өзіміздің әлеміміз, мына жер шары, біз жер-ана дейміз ғой. Адам анасының бетіне түкірмейді ғой, біз кейде көшеде ештеңені қамсыз, ойсыз былш еткізіп түкіріп кетіп бара жатқан адамдарды көргенде, менің жүрегім ауырады. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑уодаң͡ гейіңгі нәрсе ͡ геудедегі жүрегіміз →// жүрек тұсының тазалығы // жүректің тазалығы →// жершарының тазалығы ↓/// ↑алла жаратқан уонсегізмың͡ ғаламның →// уосы тұтастығы / уосы үш әлем →// кәдімгі уөзінен / уосінен тайып ͡ гетпес'екен деп тілеймін↓/// ↑бүткүл ͡ гөктөн түскен төрт͡ кітаб̊тың айтатыны →// уодаң͡ гейінгі неб̊ір ғұлама данышпан шәугүмбастардың айтатын нәрсесі →// айналып гелгенде →// уосы үш ͡ ақ нәрсеге ͡ геліп тіреледі →// ізгі уой уойлау →// ізгі сөссөйлеу→// ізгі ͡ іс тындру↓/// ↑жаңағы ͡ б̊із айтқан үш қағыйдат͡ та →// уосының айналасына топтасады деб̊ ͡ ойлаймын // аға↓/// |
↑уодаң͡ гейіңгі нәрсе ͡ геудөдөгү жүрөгүмүз→// жүрөк тұсұнұң тазалығы // жүрөктүң тазалығы →// жершарының тазалығы↓/// ↑алла жаратқан уонсегізмың͡ ғаламның →// уосұ тұтастығы / уосұ үш әлем →// кәдімгі уөзүнөн / уосінен тайып ͡ кетпес'екен деп тілеймін↓/// ↑бүкүл ͡ гөктөн түскөн төрт͡ кітаб̊тың айтатыны →// уодаң͡ гейінгі неб̊ір ғұлама данышпан шәугүмбастардың айтатын нәрсесі →// айналып келгенде →// уосұ үш ͡ ақ нәрсеге͡ геліп͡ тіреледі↓/// ↑ізгі уой уойлау→// ізгі сөссөйлөу→// ізгі ͡ іс тындырұу↓/// ↑жаңағы͡ б̊із айтқан үш қағыйдат͡ та →// уосұнұң айналасына топтасады деб̊ ͡ ойлаймын // аға ↓/// |
Одан кейінгі нәрсе кеудедегі жүрегіміз, жүрек тұсының тазалығы, жүректің тазалығы - жер шарының тазалығы. Алла жаратқан 18 мың ғаламның осы тұтастығы, осы үш әлем кәдімгі өзінің осінен тайып кетпесе екен деп тілеймін. Бүткіл көктен түскен төрт кітаптың айтатыны, одан кейінгі небір ғұлама данышпан шәугімбастардың айтатын нәрсесі айналып келгенде осы үш-ақ нәрсеге келіп тіреледі. Ізгі ой ойлау, ізгі сөз сөйлеу, ізгі іс тындыру. Жаңағы біз айтқан үш қағидат та осының айналасына топтасады деп ойлаймын, аға. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑бұл йенді ͡ ғоғамдағы͡ ше →/ кезгелген нәрсе →// аға / біздің жүрегіміз арқылы уөтеді ͡ ғой↓/// ↑бұдам ͡ бұрұңғұ данышпандар айтқан →// жер͡ б̊етіне сызат түсетім ͡ болса →// ақынның жүрегінің үстімен уөтеді деген↓/// ↑аға / мен мысал үшүн →/ көшеде аб̊айсызда / уөтүппара͡ жатып →// жаңағы / құмұрсқаны ͡ б̊асып ͡ гетčем͡ де →// мен жүрегім ауұратын адаммын↓/// |
↑бұл йенді ͡ ғоғамдағы͡ ше →/ кезгелген нәрсе →// аға / біздің жүрөгүмүз арқылы уөтөдү ͡ ғой↓/// ↑бұдам ͡ бұрұңғұ данышпандар айтқан →// жер͡ б̊етіне сызат түсөтүм ͡ болса →// ақынның жүрөгүнүң үстүмөн уөтөдү деген↓/// ↑аға / мен мысал үшүн →/ көшөде аб̊айсызда / уөтүппара͡ жатып →// жаңағы / құмұрсқаны ͡ б̊асып ͡ кетčем͡ де →// мен жүрөгүм ауұратын адаммын↓/// |
Бұл енді қоғамдағы ше, кез келген нәрсе, аға, біздің жүрегіміз арқылы өтеді ғой. Бұдан бұрынғы данышпандар айтқан "жер бетіне сызат түсетін болса, ақынның жүрегінің үстімен өтеді" деген. Аға, мен мысал үшін, көшеде абайсызда өтіп бара жатып, жаңағы құмырсқаны басып кетсем де мен жүрегім ауыратын адаммын. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑сондұқтам ͡ біздің ͡ ғоғамда / б̊олұб̊ жатқаң͡ ғайб̊ір жақ̊сы нәрселер →// қайб̊ір ͡ гөлөңкелі нәрселер →// барлығы менің жанымд'ауұртады↓/// ↑мен ақым ͡ болмасам͡ да →// мен уоған солай жаным ауұрғам ͡ болар йеді →// күйзелгем болар йем →// күйгем болар йем ↓/// ↑ал ͡ ғоғамда не ͡ б̊оп жатқанының бәрін → йенді біз / кішкентайғана сөздүң айасына салып // уоны ͡ гәдімгі азғантай сөзб̊ен / айтыпперүуү мүмкүн йемес ͡ теп уойлаймын↓/// ↑уоны ͡ гөзүғарақты йел →// жүрегі ͡ б̊ар адамдардың бәрі ͡ гөріп ͡ піліб̊ ͡ отыр↓/// ↑және әргімнің уөз түйсігі ͡ б̊ар↓/// |
↑сондұқтам ͡ біз ͡ ғоғамда / б̊олұб̊ жатқаң͡ ғайб̊ір жақ̊сы нәрселер // → қайб̊ір ͡ гөлөңкелі нәрселер →// барлығы менің жанымд'ауұртады↓/// ↑мен ақым ͡ болмасам͡ да →// мен уоған солай жаным ауұрғам ͡ болар йеді →// күйзөлгөм болар йем →// күйгөм болар йедім↓/// ↑ал ͡ ғоғамда не ͡ б̊оп жатқанының бәрін → йенді біз / кішкентайғана сөздүң айасына салып→//уонұ ͡ гәдімгі азғантай сөзб̊өн / айтыпперүуү мүмкүн йемес ͡ теп уойлаймын↓/// ↑уонұ͡ гөзүғарақты йел →// жүрөгү͡ б̊ар адамдардың бәрі͡ гөрүп ͡ піліб̊ ͡ отұр↓/// ↑және әргімнің уөз түйсүгү ͡ б̊ар↓/// |
Сондықтан біздің қоғамда болып жатқан қайбір жақсы нәрселер, қайбір көлеңкелі нәрселер, барлығы менің жанымды ауыртады. Мен ақын болмасам да, мен оған солай жаным ауырған болар еді, күйзелген болар едім, күйген болар едім. Ал қоғамда не болып жатқанының бәрін енді біз кішкентай ғана сөздің аясына салып, оны кәдімгі азғантай сөзбен айтып беру мүмкін емес деп ойлаймын. Оны көзіқарақты ел, жүрегі бар адамдардың бәрі көріп-біліп отыр. Және әркімнің өз түйсігі бар. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑түп̊сіз дүнүйө / түб̊ің толса мен йертең ↑// келмешшаққа жан сәулесін жөнелтем↓/// ↑ай толғанда ͡ гүрсініпқап көкірек↑// сүріңгенде / күрең түсті ͡ гөлеңкем↓/// ↑мен тірі͡ жан / уол тірі͡ жан / тәні͡ гүл // ↑таб̊ысып͡ ек / сәтčіз ͡ б̊олды бәріб̊ір↓/// ↑уөз ͡ б̊асымдай ͡ гөрүуш'ем͡ ғой мен уоны↑// көжжасымдай тамып ͡ геткен сары ͡ нұр↓/// ай толғанда / басым ͡ байлап ͡ пәлеге // ↑жан ауырып / жалғыз͡ ғалдым және͡ де↓/// |
↑түп̊сүз дүнүйө / түб̊үң толса мен йертең↑// келмешшаққа жан сәулөсүн жөнөлтөм↓/// ↑ай толғанда ͡ гүрсүнүпқап көкүрөк ↑// сүрүңгөндө / күрөң түстү ͡ гөлөңкем↓/// ↑мен тірі͡ жан / уол тірі͡ жан / тәні͡ гүл ↑// таб̊ысып͡ едік / сәтčіз ͡ б̊олды бәріб̊ір↓/// ↑уөз ͡ б̊асымдай ͡ гөрүуш'едім ͡ ғой мен уон ↑// көжжасымдай тамып ͡ кеткен сары ͡ нұр↓/// ↑ай толғанда / басым ͡ байлап ͡ пәлеге // ↑жан ауұрұп / жалғыз͡ ғалдым және͡ де↓/// |
Түпсіз дүние, түбің толса мен ертең
Келмес жаққа жан сәулесін жөнелтем.
Ай толғанда күрсініп қап көкірек,
Сүрінгенде, күрең түсті көлеңкем.
Мен тірі жан, ол тірі жан, тәні гүл,
Табысып ек, сәтсіз болды бәрібір.
Өз басымдай көруші ем ғой мен оны,
Көз жасымдай тамып кеткен сары нұр.
Ай толғанда басым байлап бәлеге,
Жан ауырып, жалғыз қалдым және де |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑толған айдың толқынынаң ͡ гөрдүң͡ ғой // ↑менің демім / уөрт ͡ ш̆арпып тұр әуеге↓/// ↑мен сезб̊еген / ішінде ͡ б̊ір ͡ гүнә͡ ғап ↑// мазаңд'алса / пәг ͡ махаб̊ат кінәлап↓/// ↑басымдағы / айға тійгіз йерніңді↑// көктөг'айға мінәжат͡ қып / мінәжат↑/// ↑түн уортасы / түннүң түрүп түндүгүн ↑// жұлдұз͡ ақты / анау жұлдұз͡ гімдікі ↑// түптүң түб̊ү / біжжолұғар нүктөмүз ↑// көктөг'ай мен жердег'айдың ͡ гіндігі↓/// |
↑толған айдың толқұнұнаң ͡ гөрдүң͡ ғой↑// менің демім / уөрт ͡ ш̆арпып тұр әуөгө↓/// ↑мен сезб̊еген / ішінде͡ б̊ір͡ гүнә͡ ғап ↑// мазаңд'алса / пәг ͡ махаб̊ат кінәлап↓/// ↑басымдағы / айға тійгіз йерніңді // ↑көктөг'айға мінәжат͡ қып / мінәжат↑/// ↑түн уортасы / түннүң түрүп түндүгүн↓/// ↑жұлдұз͡ ақты / анау жұлдұз͡ гімдікі↑// түптүң түб̊ү / біжжолұғар нүктөмүз↑// көктөг'ай мен жердег'айдың ͡ гіндігі↓/// |
Толған айдың толқынынан көрдің ғой,
Менің демім өрт шарпып тұр әуеге.
Мен сезбеген ішінде бір күнә қап,
Мазаңды алса пәк махаббат кінәлап.
Басымдағы айға тигіз ерніңді,
Көктегі айға мінәжат қып, мінәжат!
Түн ортасы, түннің түріп түндігін.
Жұлдыз ақты, анау жұлдыз кімдікі.
Түптің түбі, біз жолығар нүктеміз -
Көктегі ай мен жердегі айдың кіндігі. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑той͡ да ͡ б̊олды →// уой͡ да ͡ б̊олды↓/// ↑уолай болатын себ̊еб̊і →// бұл жерде / несіппек дәуітаеп ағамыз айтты↓/// ↑уосы мынау / құс керуеніндей →// іркес͡ тіркес / уосындай ͡ ғазақтың үлкен аптал азаматтары͡ геліп͡ жүрғой ↓/// ↑бірағ ͡ дәл / мынау ͡ ғұстұң ͡ гөшүндей боп ͡ парлығы тійегім ͡ бұзб̊ай →// тоб̊ымең͡ гелгені ͡ б̊ірінші͡ рет деді↓///↑мыну әкім →// уоб̊ылыс әкімі / асқар исаб̊екұлы қаб̊ылдады ↓/// ↑бір͡ жарым сағат ұуақытың͡ ғыйды↓/// |
↑той͡ да ͡ б̊олдұ ↓// уой͡ да ͡ б̊олдұ↓/// ↑уолай болатын себ̊еб̊і →// бұл жерде / несіппек дәуүтаев ағамыз айтты →// уосұ мынау / құс керүуөнүндөй →// іркес͡ тіркес / уосұндай ͡ ғазақтың үлкөн аптал азаматтары͡ геліп͡ жүрғой →// бірағ ͡ дәл / мынау ͡ ғұстұң ͡ гөшүндөй боп ͡ парлығы тійегім ͡ бұзб̊ай →// тоб̊ұмең͡ гелгені͡ б̊ірінші͡ рет деді↓/// ↑мын'әкім → // уоб̊ұлұс әкімі / асқар ыйсаб̊екұлұ қаб̊ылдады → // бір͡ жарым сағат ұуақытың͡ ғыйды↓/// |
Той да болды, ой да болды. Олай болатын себебі, бұл жерде Несіпбек Дәуітаев ағамыз айтты. Осы мынау құс керуеніндей, іркес-тіркес осындай қазақтың үлкен аптал азаматтары келіп жүр ғой. Бірақ дәл мынау құстың көшіндей боп барлығы тиегін бұзбай, тобымен келгені бірінші рет деді. Мынау әкім, облыс әкімі Асқар Исабекұлы қабылдады. 1,5 сағат уақытын қиды. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑уос'азаматтарға // сол жерд'елдің / жердің уосы / қазаққалқының // жаңағы / әлеуметтік / басқа͡ да мәденій / жағдайлары сөз йетілді↓/// ↑уодаң͡ гейін жаңағы / ақкөкөмүз →// асауб̊ай ағамыз↓/// ↑сізді соншалықты ͡ ғатты͡ гүттү →// жағдайдың ͡ ғандай йекенім ͡ біле͡ тұра →// сізге дегең ͡ ғүрмөтү ͡ б̊өлөк →// ілтійпаты ͡ б̊өлөкқой →// қайгезде͡ де↓/// ↑сол / уодаң ͡ гейін жаңағы / сағат ͡ песте / уоб̊лыстық драма театрда геш͡ өттү →// йекіжарым сағат↓/// ↑уол жерде͡ де →/ мен айтұуұға тійістімін →// уоб̊лыс әкімі / асқар исаб̊екұлы → / сол жерде ͡ гәдімгі / басынан айағына ͡ шейің ͡ ғатысыб̊ ͡ отырды↓/// |
↑уос'азаматтарға // сол жерде / йелдің / жердің уосұ / қазаққалқының // жаңағы / әлеуүмөттүк / басқа͡ да мәденій / жағдайлары сөз йетілді →// уодаң͡ гейін жаңағы / ақкөкөмүз →// асауб̊ай ағамыз // сізді соншалықты ͡ ғатты͡ гүттү →// жағдайдың ͡ ғандай йекенім ͡ біле͡ тұра →// сізге дегең ͡ ғүрмөтү ͡ б̊өлөк →// ілтійпаты ͡ б̊өлөкқой →// қайгезде͡ де↓/// ↑сол / уодаң ͡ гейін жаңағы / сағат ͡ песте / уоб̊ұлұстұқ драма театрда геш͡ өттү→// йекіжарым сағат↓/// ↑уол жерде͡ де →/ мен айтұуұға тійістімін / →// уоб̊ұлұс әкімі / асқар ыйсаб̊екұлұ → сол жерде ͡ гәдімгі / басынан айағына ͡ шейің ͡ ғатысыб̊ ͡ отұрдұ↓/// |
Осы азаматтарға сол жерде елдің, жердің осы қазақ халқының, жаңағы, әлеуметтік басқа да мәдени жағдайлары сөз етілді. Одан кейін, жаңағы, ақ көкеміз, Асаубай ағамыз. Сізді соншалықты қатты күтті жағдайдың қандай екенін біле тұра, сізге деген құрметі бөлек, ілтипаты бөлек қой, қай кезде де. Сол одан кейін жаңағы, сағат 5-те облыстық драма театрда кеш өтті. 2,5 сағат. Ол жерде де мен айтуға тиістімін, облыс әкімі Асқар Исабекұлы сол жерде кәдімгі басынан аяғына шейін қатысып отырды. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑уон'айтатын себ̊еб̊ім неде →// бұл ͡ б̊асқа͡ да ͡ об̊лұс әкімдеріне / үлгү болұуға тійісті нәрсе болғандықтан / мен айтыб̊ ͡ отырмын↓/// |
↑уон'айтатын себ̊еб̊ім неде →// бұл ͡ б̊асқа͡ да ͡ об̊ұлұс әкімдеріне / үлгү болұуға тійісті / нәрсе болғандықтан // мен айтыб̊ ͡ отұрмұн↓/// |
Оны айтатын себебім неде, бұл басқа да облыс әкімдеріне үлгі болуға тиісті нәрсе болғандықтан мен айтып отырмын. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑уол ͡ гісінің уөзі / қазақы͡ гісі →// сөздің жөнүм ͡ біледі →// қазақы жолжораның жөнүм ͡ біледі↓/// |
↑уол ͡ гісінің уөзү / қазақы͡ гісі →// сөздүң жөнүм ͡ біледі →// қазақы жолжораның жөнүм ͡ біледі↓/// |
Ол кісінің өзі қазақы кісі, сөздің жөнін біледі, қазақы жол-жораның жөнін біледі. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑қырымб̊ег ͡ ағамыз ͡ б̊ар // мысал үшүн →йералы тоғжаноп ағаларымыз ͡б̊ар // → мысал үшүн ↓/// ↑барлығы шын мәнінде͡ де ͡б̊ұл/ үлкен мәселе ↓/// |
↑қырымб̊ег ͡ ағамыз ͡ б̊ар // мысалүшүн →йералы тоғжанов ағаларымыз ͡ б̊ар →// мысал үшүн↓/// ↑барлығы / шын мәнінде͡ де ͡ б̊ұл / үлкөн мәселе↓/// |
Қырымбек ағамыз бар, мысалы үшін, Ералы Тоғжанов ағаларымыз бар, мысал үшін. Барлығы шын мәнінде де бұл үлкен мәселе. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑құуанышты нәрсе //→ бұл йенді мәденій ғұб̊ұлұс ͡ теб̊ ͡ айтуға ͡ б̊олад↓/// ↑ақыны / әкіміне ͡ ғараған // →әкімі / ақынына ͡ ғараған йел // →қайгезде͡ де ұзаққа барғаң ͡ ғой →// мысалүшүн↓/// ↑қазақтың ͡ ғайгезде→// |
↑құуанышты нәрсе →// бұл йенді мәденій ғұб̊ұлұс ͡ теб̊ ͡ айтұуұға ͡ б̊олады↓/// ↑ақыны / әкіміне ͡ ғараған →// әкімі / ақынына ͡ ғараған йел →// қайгезде͡ де ұзаққа барғаң ͡ ғой→/ мысалүшүн↓/// ↑қазақтың ͡ ғайгезде→// |
Қуанышты нәрсе, бұл енді мәдени құбылыс деп айтуға болады. Ақыны әкіміне қараған, әкімі ақынына қараған ел қай кезде де ұзаққа барған ғой мысал үшін. Қазақтың қай кезде |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
ійә / сол йенді мен анау / әргезде жыйын жасағаң͡ гезде →// кешшасағаң͡ гезде →// бір͡ б̊өлектеу порматта жасағым ͡ геледі ↓/// ↑кейб̊ір шарұуаларды уөзіңізб̊ен ақылдасыб̊ ͡ жүрем →// аға / сіз ͡ б̊өлек̊ше уойлайсыз ͡ ғой ↓/// ↑мынаны ͡ ғалай͡ ғылсақ ͡ полад →// былай ͡ ғылсақ / қалай болад деп↓/// ↑бұл жолы ͡ да сол / шақырылған ағаларымның →// бір͡ бір әдемі партреттерін →// әрғайсысы͡ б̊ір ͡ ғаралығ ͡ деб̊ ͡ айтуға ͡ б̊олад →// салдырыб̊ ͡ алыппардым↓/// ↑сөйтүп / сол йелдің алдында таб̊ыс йеттім // →уөз атымнан↓/// ↑әрійне / йелдіңде / жұрттың уөзнің сый-сыйапаты͡ б̊олып ͡ жатыр͡ ғой →// уодам ͡ бөлег уөзім сыйладым↓/// |
↑ійә / сол йенді мен анау / әргезде жыйын жасағаң͡ гезде →// кешшасағаң͡ гезде →// бір͡ б̊өлөктөу форматта жасағым ͡ геледі↓/// ↑кейб̊ір шарұуаларды уөзүңүзб̊өн ақылдасыб̊ ͡ жүрөмін →// аға / сіз ͡ б̊өлөк̊ше уойлайсыз ͡ ғой↓/// ↑мынаны ͡ ғалай͡ ғылсақ ͡ полады →// былай ͡ ғылсақ / қалай болады деп↓/// ↑бұл жолұ ͡ да сол / шақырылған ағаларымның →// бір͡ бір әдемі портреттерін →// әрғайсысы͡ б̊ір ͡ ғаралығ ͡ деб̊ ͡ айтұуұға ͡ б̊олады →// салдырыб̊ ͡ алыппардым↓/// ↑сөйтүп / сол йелдің алдында таб̊ыс йеттім →// уөз атымнан↓/// ↑әрійне / йелдің де / жұрттұң уөзүнүң сый-сыйапаты͡ б̊олып ͡ жатыр͡ ғой →// уодам ͡ бөлөг уөзүм сыйладым↓/// |
Иә, сол енді мен анау әр кезде, жиын жасаған кезде, кеш жасаған кезде, бір бөлектеу форматта жасағым келеді. Кейбір шаруаларды өзіңізбен ақылдасып жүремін, аға, сіз бөлекше ойлайсыз ғой. Мынаны қалай қылсақ болады, былай қылсақ қалай болады деп. Бұл жолы да сол, шақырылған ағаларымның бір-бір әдемі портреттерін, әрқайсысы бір қарарлық деп айтуға болады, салдырып алып бардым. Сөйтіп сол елдің алдында табыс еттім өз атымнан. Әрине, елдің де, жұрттың өзінің сый-сияпаты болып жатыр ғой, одан бөлек өзім сыйладым. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑уөйткөнү ͡ б̊ұл неге ͡ б̊ұлай дегең͡ гезде →// мен / ағаларым уосы →// мен анау уонжеті жасымда сіздердің алақандарыңыздам ͡ бозторғайдың балапанындай пыр йетіб̊ ͡ ұшұп ͡ кетіб̊ ͡ ем →// йелүу дійтін жасқа ͡ гелдім →// не͡ б̊ерем →// кәдімгі ͡ ғыйын жағдайлар басымнан уөтті↓/// ↑уөліп ͡ қалатым ͡ бір сәттер͡ б̊олды ↓/// ↑неб̊ір жағдайлар ͡ б̊олды →// соның бәрінен аман-есең͡ геліп →// міне ͡ ғайтадан алақандарыңызға ͡ ғонұб̊ ͡ атырмын↓/// ↑сол кезде мен уосындай ағаларды таптым деймін↓/// ↑уос'ағаларымды алға салыппардым →// ағаларымд'алға салып̊ ͡ сөйледім →// мен сол үшүн ырахметімд'айттым болды↓/// ↑солгезде͡ де / аға / мына сөздің ретіне қарай айтайын йекен →// сіздің де портретіңіз ͡ б̊арды↓/// ↑уөзіңіз͡ б̊армайтыныңызды ͡ б̊іле тұрұп мен алыппардым↓/// ↑сөйтүб̊ йелдің алдында ͡ гөрсеттім →// сізді йелдің бәрі / әрійне таныйды͡ ғой↓/// |
↑уөйткөнү ͡ б̊ұл неге ͡ б̊ұлай дегең͡ гезде →// мен / ағаларым уосұ →// мен анау уонжеті жасымда сіздердің алақандарыңыздам ͡ бозторғайдың балапанындай пыр йетіб̊ ͡ ұшұп ͡ кетіб̊ ͡ едім →// йелүу деійтүн жасқа ͡ гелдім →// не͡ б̊еремін →// кәдімгі ͡ ғыйын жағдайлар басымнан уөттү ↓/// ↑уөлүп ͡ қалатым ͡ бір сәттер ͡ б̊олдұ ↓/// ↑неб̊ір жағдайлар ͡ б̊олдұ↓/// ↑сонұң бәрінен аман-есең͡ геліп →// міне ͡ ғайтадан алақандарыңызға ͡ ғонұб̊ ͡ жатырмын↓/// ↑солгезде мен уосұндай ағаларды таптым деймін↓/// ↑уос'ағаларымды алға салыппардым →// ағаларымды / алға салып̊ ͡ сөйлөдүм →// мен сол үшүн ырахметімд'айттым болды↓/// ↑солгезде͡ де / аға / мына сөздүң ретіне ͡ ғарай ͡ айтайын →// сіздің де портретіңіз ͡ б̊арды↓/// ↑уөзүңүз͡ б̊армайтыныңызды ͡ б̊іле тұрұп мен алыппардым↓/// ↑сөйтүб̊ йелдің алдында͡ гөрсөттүм →// сізді йелдің бәрі / әрійне таныйды͡ ғой↓/// |
Өйткені бұл неге бұлай деген кезде, мен: - Ағаларым, осы мен анау 17 жасымда сіздердің алақандарыңыздан бозторғайдың балапанындай пыр етіп ұшып кетіп едім, 50 дейтін жасқа келдім, не берем, кәдімгі қиын жағдайлар басымнан өтті. Өліп қалатын бір сәттер болды. Небір жағдайлар болды. Соның бәрінен аман-есен келіп, міне қайтадан алақандарыңызға қонып жатырмын. Сол кезде мен осындай ағалар таптым деймін. Осы ағаларымды алға салып бардым, ағаларымды алға салып сөйледім, мен сол үшін рахметімді айттым болды. Сол кезде де, аға, мына сөздің ретіне қарай айтайын, сіздің де портретіңіз барды. Өзіңіз бармайтыныңызды біле тұрып мен алып бардым. Сөйтіп елдің алдында көрсеттім, сізді елдің бәрі, әрине, таниды ғой. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑бұл͡ да аға мен інінің арасындағы͡ б̊ір ілтійпат →// айтұуға тійіс нәрсе деб̊ уойлайм↓/// ↑бұл текқана сіз хаб̊ар жүргүзүуші →// мең ͡ соның гейіпкер ретіндегі нәрс'емес →// бұл біздің ұзақтаң ͡ геле͡ жатқан сізге деген ғұрметіміз↓/// ↑біз͡ ғаршы жерден сізді ͡ гөрүб̊ уөстік →// сізді ійдеал тұттық↓/// ↑қай͡ жолұ / айтқаныңыз бар йедіғой →// қазаққалқында / сол азаматтықтың / мынау жігіттіктің / түр-сыйпаттың бір сіймволы ͡ б̊арғой→// джентел'мен / қазақтың джентел'мені нұртүлеу ыймаңғалый көкөғой деб̊ ͡ айтқамб̊ыз↓/// ↑бұл негізі / аға →/ айтылып тұрұуға тійісті сөз деб̊ ͡ ойлайм →/ негізі↓/// |
↑бұл͡ да аға мен інінің арасындағы ͡ б̊ір ілтійпат →// айтұуұға тійіс нәрсе деб̊ ͡ ойлаймын↓/// бұл текқана сіз хаб̊ар жүргүзүушү →// мең ͡ гейіпкері'ретіндегі нәрс'емес →// бұл біздің ұзақтаң ͡ геле͡ жатқан сізге деген ͡ ғұрмөтүмүз↓/// ↑біз͡ ғаршы жерден сізді ͡ гөрүб̊͡ өстүк →// сізді ійдеал тұттұқ↓/// ↑қай͡ жолұ / айтқаныңыз бар йедіғой →// қазаққалқында / сол азаматтықтың / мынау жігіттіктің / түр-сыйпаттың бір сыймволы ͡ б̊арғой →// джентел'мен / қазақтың джентел'мені нұртүлеу ыймаңғалый көкө ͡ ғой деб̊ ͡ айтқамб̊ыз↓/// ↑бұл негізі / аға →/ айтылып тұрұуға тійісті сөз деб̊ ͡ ойлаймын →/ негізі↓/// |
Бұл да аға мен інінің арасындағы бір ілтипат, айтуға тиіс нәрсе деп ойлаймын. Бұл тек қана сіз хабар жүргізуші, мен соның кейіпкері ретіндегі нәрсе емес, бұл біздің ұзақтан келе жатқан сізге деген құрметіміз. Біз қаршы жерден сізді көріп өстік, сізді идеал тұттық. Қай жолы айтқаныңыз бар еді ғой, қазақ халқында сол азаматтықтың, мынау жігіттіктің, түр-сипаттың бір символы бар ғой, джентельмен, қазақтың джентельмені Нұртілеу Иманғали көке ғой деп айтқанбыз. Бұл негізі, аға, айтылып тұруға тиісті сөз деп ойлаймын, негізі. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑қазақтың ұранын'айналып ̊͡ геттіғой ͡ б̊ұл↓/// |
↑қазақтың ұранын'айналып / кетті ͡ ғой ͡ б̊ұл↓/// |
Қазақтың ұранына айналып кетті ғой бұл. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑ырахмет / аға↓/// ↑мынау ͡ б̊ір ғажап нәрсе'кен↓/// |
↑ырахмет / аға ↓/// ↑мынау ͡ б̊ір ғажап нәрсе'кен↓/// |
Рақмет, аға. Мынау бір ғажап нәрсе екен. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑әрійне / аға / мінекій уосының бәрі мынау жасаған уосы →/ адамның да сол уосы нәрсеге әб̊ден ақыл-ойұ сыйп̊ ͡ гетіп тұр →// және уоны сіссондай / сол деңгейде ғаб̊ылдап →// маған ұс'нып тұрғаныңызға // аға / ырахмет↓/// ↑мәнді мағыналы дүнүйе йекен↓/// ↑мен уөзім бұл саладаң ͡ ғашығ йемеспін →// сондықтан түсүнем бұл саланы↓/// ↑ырахмет / аға↓/// |
↑әрійне / аға / мінекей уосұнұң бәрі мынау жасаған уосұ →/ адамның да сол уосұ нәрсеге әб̊ден ақыл-ойұ сыйып̊ ͡ кетіп тұр →// және уонұ сіс͡ сондай / сол деңгейде͡ ғаб̊ылдап →// маған ұсұнұп тұрғаныңызға // аға / ырахмет↓/// ↑мәнді мағыналы дүнүй'екен↓/// ↑мен уөзүм бұл саладан / қашығ йемеспін →// сондұқтан түсүнөм бұл саланы →// ырахмет / аға↓/// |
Әрине, аға, мінеки, осының бәрі мынау жасаған осы адамның да сол осы нәрсеге әбден ақыл-ойы сиып кетіп тұр және оны сіз сондай, сол деңгейде қабылдап, маған ұсынып тұрғаныңызға, аға, рахмет. Мәнді, мағыналы дүние екен. Мен өзім бұл саладан қашық емеспін, сондықтан түсінем бұл саланы. Рақмет, аға! |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑ұуа / әдійлә / мына ͡ ғалың͡ ғорұмға↑// бір ͡ б̊асыма / қос͡ ай ͡ ғадап кіріб̊ ͡ ем ↑// сірі деммен серт тайысқаң͡ гүнү / мен↓/// ↑алғашқ̊ысы / арұуақтар / соңғысы↑// жасыл уөңді / ғасыл͡ ғарақ тіріден↓/// ↑көңлім͡ ғап / маралтай мең ͡ ғұдайға ↑// маңдайымда͡ ғара сызық / күн͡ айға↓/// ↑ йей / қара ͡ б̊аққып / сезімімді таптатпа ↑// деп мінәжат йетпепп'ем ұмайға↑/// ↑сау ͡ ғанатым͡ ғалмаған соң͡ гүймеген↑// ұрұуұхұмдұ қан мен сүтке / ійлеп ͡ ем↓/// ↑саған жаным ашыйтыны тағы ырас↑// йемшегіңе йеркек йерні тіймеген↓/// ↑йе / әдійлә / айналайын / әдійлә /// ↑қапелімде / шыға͡ геліб̊͡ нұрдан сіз //↓ |
↑ұуа / әдійлә / мына ͡ ғалың͡ ғорұмға // ↑бір ͡ б̊асыма / қос͡ ай ͡ ғадап кіріб̊ ͡ йем↑// сірі деммен серт тайысқаң͡ гүнү / мен↓/// ↑алғашқ̊ысы / арұуақтар / соңғұсұ↑// жасыл уөңдү / ғасыл͡ ғарақ тіріден↓/// ↑көңүлүм͡ ғап / маралтай мең ͡ ғұдайға↑// маңдайымда͡ ғара сызық / күн͡ айға↓/// ↑йей / қара ͡ б̊аққып / сезімімді таптатпа↑// деп мінәжат йетпепп'едім ұмайға↑/// ↑сау ͡ ғанатым͡ ғалмаған соң͡ гүймөгөн↑// ұрұуұхұмдұ / қан мен сүтк'ійлеп ͡ ем↓/// ↑саған жаным ашыйтыны тағы ырас↑// йемшегіңе йеркек йерні тіймеген↓/// ↑йе / әдійлә / айналайын / әдійлә//↑қапелімде / шыға͡ геліб̊͡ нұрдан сіз↓/// |
Уа, Әдила, мына қалың қорымға,
Бір басыма қос ай қадап кіріп ем,
Сірі деммен серт тайысқан күні мен.
Алғашқысы - аруақтар, соңғысы
Жасыл өңді ғасыл ғарақ тіріден.
Көңілім қап Маралтай мен Құдайға,
Маңдайымда қара сызық, күн, айға.
Ей, қара бақ қып сезімімді таптатпа!
Деп мінәжат етпеп пе едім Ұмайға?
Сау қанатым қалмаған соң күймеген,
Рухымды қан мен сүтке илеп ем.
Саған жаным ашитыны тағы рас,
Емшегіңе еркек ерні тимеген.
Е, Әдила, айналайын, Әдила!
Қапелімде шыға келіп нұрдан сіз |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑мұңдан'алмас / мыйсыздарды мұңдаңғыз↓/// ↑қара түстү қалампырды құшақтап↑// құлпұтаста / күлүп͡ қарап тұрғаң͡ ғыз↓/// ↑менікі уолай йемес →// уөтө сійрег͡ жазамын мен↓/// ↑мен жазамын →// жазғым͡ гелгең ͡ гезде →/ жағдай таңдамаймын↓/// ↑бұл уөтө͡ ғыйын↓/// ↑бұл сұраққа жауапперүу уөтө ͡ ғыйын↓/// ↑ананың ақ̊сүтүн →/ әкенің үмүтүн ақтау →/ дейтін / мүмкүн йемес нәрсе↓/// |
↑мұңдан'алмас мыйсыздарды мұңдаңғыз↓/// ↑қаратүстү қалампырды құшақтап↑// ↑құлпұтаста͡ гүлүп͡ қарап тұрғаң͡ ғыз ↓/// ↑құлпұтаста͡ гүлүп͡ қарап тұрғаң͡ ғыз↓/// ↑менікі уолай йемес →// уөтө сійрег͡ жазамын мен↓/// ↑мен жазамын // → жазғым͡ гелгең ͡ гезде →/ жағдай таңдамаймын↓/// ↑бұл уөтө͡ ғыйын →/ бұл сұраққа жауапперүу уөтө ͡ ғыйын →// ананың ақ̊сүтүн →/ әкенің үмүтүн ақтау →// дейтін / мүмкүн ͡ емес нәрсе↓/// |
Мұңдана алмас мисыздарды мұңданғыз.
Қара түсті қалампырды құшақтап,
Құлпытаста күліп қарап тұрған қыз. Менікі олай емес, өте сирек жазамын мен.
- Мен жазамын, жазғым келген кезде, жағдай таңдамаймын.
- Бұл өте қиын. Бұл сұраққа жауап беру өте қиын. Ананың ақ сүтін, әкенің үмітін ақтау дейтін мүмкін емес нәрсе. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑төмеңгі деңгейде↓/// ↑әлі / ұлт ͡ полып / біз ұйұс'алмай атырмыз әлі↓/// ↑ал біздің сол әлеуүмөттүг ͡ желілердегі уой ͡ пікірлеріміз де → // сол / уодан͡ да төмөн деңгейде тұр↓/// ↑біз͡ ғай͡ гезде ͡ гөтерілеміз↑// ↑уөреміз →/ уой͡ санамыздың бәрі͡ б̊ійіктейді → // уол ͡ б̊ір деңгейлесіп көтөріледі ͡ ғой → // әлеуметтіг ͡ желі деген нәрсе↓/// ↑йегер / аб̊айдың деңгейіндегідей болса → // жоғары деңгейде ͡ гөмектеседі↓/// ↑ал бізде уөкініштісі / сол әлеуметтіг ͡ желіде уотырған данышпандардың бәрі // аб̊айд'оқмайд↓/// |
↑төмөңгү деңгейде↓/// ↑әлі / ұлт ͡ полұп / біз ұйұс'алмай уотұрмұз →// әлі↓/// ↑ал біздің сол әлеуүмөттүг ͡ желілердегі уой ͡ пікірлеріміз де →// сол / уодан͡ да төмөн деңгейде тұр↓/// ↑біз͡ ғай͡ гезде ͡ гөтөрүлөмүз↑// уөрөмүз →/ уой͡ санамыздың бәрі͡ б̊ійіктейді →// уолб̊ір деңгейлесіп көтөрүлөдү ͡ ғой →// әлеуүмөттүг ͡ желі деген нәрсе↓/// ↑йегер / аб̊айдың деңгейіндегідей болса →// жоғары деңгейде ͡ гөмөктөсөді↓/// ↑ал бізде уөкүнүштүсү / сол әлеуүмөттүг ͡ желіде уотұрған данышпандардың бәрі →// аб̊айды уоқұмайды↓/// |
Төменгі деңгейде. Әлі ұлт болып біз ұйыса алмай атырмыз әлі. Ал біздің сол әлеуметтік желілердегі ой-пікірлеріміз де сол одан да төмен деңгейде тұр. Біз қай кезде көтерілеміз? Өреміз, ой-санамыздың бәрі биіктейді, ол бір деңгейлесіп көтеріледі ғой, әлеуметтік желі деген нәрсе.
- Егер Абайдың деңгейіндегідей болса, жоғары деңгейде көмектеседі. Ал бізде өкініштісі, сол әлеуметтік желіде отырған данышпандардың бәрі Абайды оқымайды. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑ мем ͡ бір жыйында / сол жыйында ͡ ғазақтың біраз зыйалылары ͡ б̊олады↓/// ↑сонда͡ б̊ір ағамыз // құран уоқыды↓/// ↑құран уоқығаңгезде / арұуақтарға дұға ͡ б̊ерді ↓/// ↑сол жерде мен / піткен кезде қол шапалақтадым↓/// ↑сүйтіп йем // асанәл'ағам уотыр͡ йед →// алагөзімен қарад →// йей жын ұрып ͡ гетті͡ ма →// дегендей↓/// ↑сосын айттым →// уөнер деңгейінешейің͡ гөтеріліпті // дедім↓/// ↑уөйткені / ана дауұста сондай бір әуез ͡ б̊ар →// сәм ͡ бар →// салтанат ͡ пар →// мен тәттімб̊еттің͡ гүйін тыңдағандай ͡ б̊олдым↓/// |
↑ мем ͡ бір жыйында / сол жыйында ͡ ғазақтың біраз зыйалылары ͡ б̊олады →// сонда ͡ б̊ір ағамыз // құран уоқұдұ →// құран уоқұғаң ͡ гезде / арұуақтарға дұға ͡ б̊ерді →// сол жерде мен піткең ͡ гезде / қол шапалақтадым↓/// ↑сөйтүп йедім асанәл'ағам уотұр͡ еді →// маған алагөзүмең ͡ ғарады →// йей жын ұрұп ͡ кетті͡ ме →// дегендей↓/// ↑сосұн айттым →// уөнөр деңгейінешейің͡ гөтөрүлүптү дедім →// уөйткөнү / ана дауұста сондай бір әуөз ͡ б̊ар→// сәм ͡ бар →// салтанат ͡ пар →// мен тәттімб̊еттің͡ гүйүн тыңдағандай ͡ б̊олдұм↓/// |
Мен бір жиында, сол жиында қазақтың біраз зиялылары болды. Сонда бір ағамыз Құран оқыды. Құран оқыған кезде аруақтарға дұға берді. Сол жерде мен біткен кезде қол шапалақтадым (қол шапалақтайды). Сөйтіп ем Асанәлі ағам отыр еді, ала көзімен қарады, ей, жын ұрып кетті ма дегендей. Сосын айттым, өнер деңгейіне шейін көтеріліпті дедім. Өйткені ана дауыста сондай бір әуез бар, сән бар, салтанат бар, мен Тәттімбеттің күйін тыңдағандай болдым. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑аға / бізде / құдаймең ͡ ғорқытады қәзір↓/// ↑құдаймең͡ ғорқытпау͡ герек →// құдайға деген / біздегі махаб̊атымызд'ашу ͡ герек↓///
↑ ійә / уол͡ да ͡ б̊ір қәсійет͡ полу͡ герек деб̊͡ уойлайм →// ійманның уөзі↓/// ↑анау / біздің аталарымыздың бәрі →// адамның͡ ғұнұның бағасын іймаммен уөлшеген↓// ↑іймансыз деген сөзд'естігеннен асқаң͡ ғорлық→// сұмдық ͡ полмаған↓/// |
↑ аға / бізде / құдаймең ͡ ғорқұтады ͡ ғәзір↓/// ↑құдаймең͡ ғорқұтпау͡ герек →// құдайға деген / біздегі махаб̊атымызд'ашұу ͡ герек↓/// ↑ійә / уол͡ да ͡ б̊ір қәсійет͡ полұу͡ герек деб̊͡ ойлаймын →// ыйманның уөзү↓/// ↑анау / біздің аталарымыздың бәрі →// адамның͡ ғұнұнұң бағасын ыймаммен уөлшөгөн↓/// ↑ыймансыз деген сөзд'естігеннен асқаң͡ ғорлұқ →// сұмдұқ ͡ полмаған↓/// |
М.Р.: Аға, бізде Құдаймен қорқытады қазір. Құдаймен қорқытпау керек, Құдайға деген біздегі махаббатымызды ашу керек.
- Иә, ол да бір қасиет болу керек деп ойлаймын, иманның өзі. Анау біздің аталарымыздың бәрі адамның құнының бағасын иманмен өлшеген, "имансыз" деген сөзді естігеннен асқан қорлық, сұмдық болмаған. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑ уоған айтатын нәлет͡ čөзі ͡ б̊ір͡ ақ̊ ͡ сөз →// ыймансыз деген сөзді йесту →// болд↓/// ↑ ійә / нүкте ғойылды деген сөз↓/// ↑сонымен уөлшегем біздің аталарымыз →// мысалүшүн↓/// ↑сондықтан͡ да / сол ыйманың ͡ гөздүң͡ ғарашығындай →// жүрегінің нұрұндай алақаңға͡ салыб̊͡ өту // → әрб̊ір͡ ғазақ ͡ паласының арманы ͡ б̊олған ед →/ басқа йелді айтпай͡ ақ͡ қойайын →// мен / мысалүшүн↓/// ↑біздегі таным →// біздегі дүнүйетаным →// солай болатын / → атадаң͡ ғалған↓/// |
↑уоған айтатын нәлет͡ čөзү ͡ б̊ір͡ ақ̊ ͡ сөз →// ыймансыз деген сөздү йестүу →// болдұ↓/// ↑ ійә / нүктө͡ ғойұлдұ деген сөз↓/// ↑сонұмен уөлшөгөм біздің аталарымыз →// мысалүшүн / сондұқтан͡ да / сол ыйманың ͡ гөздүң͡ ғарашығындай →// жүрөгүнүң нұрұндай алақаңға͡ салыб̊͡ өтүу →// әрб̊ір͡ ғазақ ͡ паласының арманы ͡ б̊олған йеді →// басқа йелді айтпай͡ ақ͡ қойайын мен→// мысалүшүн↓/// ↑біздегі таным →// біздегі дүнүйөтаным →/ солай болатын →// атадаң͡ ғалған↓/// |
Оған айтатын нәлет сөзі бір-ақ сөз, "имансыз" деген сөзді есту болды. Иә, нүкте қойылды деген сөз. Сонымен өлшеген біздің аталарымыз, мысал үшін. Сондықтан да сол иманын көздің қарашығындай, жүрегінің нұрындай алақанға салып өту ол әрбір қазақ баласының арманы болған еді, басқа елді айтпай-ақ қояйын мен, мысал үшін. Біздегі таным, біздегі дүниетаным солай болатын атадан қалған. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑ жоқ → уол / былай ͡ ғой →// шартты түрд'айтылатын нәрсе͡ де ↓/// ↑уөзіңд'оқұ ͡ дейтін →// уөзіңд'өзің ͡ таны →// уөзіңд'өзің ͡ жетілдір ͡ дейтін мағынада айтылатын нәрсе ͡ ғой →// мысалүшүн↓/// ↑мем ͡ бәрін уоқыймын →// менем ͡ бұрұңғылардың бәрін уоқыймын →// менең͡ гейің͡ гележатқан ͡ балалардың͡ ғаншамасын ͡ біз маңдайынан сыйпадық // арқасынаң͡͡ ғақтық →// жеткіздік / жетілдірдік↓/// ↑мем͡ байағыда / алматыда уөзім әрең жүріп →// йесімді жыйа ͡ б̊астап →// уоб̊лыс уоб̊лыстарда ͡ ғаншам'ақындарды →// жас ақындарды шақырыб̊ ͡ алып →// уос'алматыда →// жазұушылар уодағында →// ғалымдар үйінде →// кештер уөткіздім↓/// ↑уөйткені / ы: мен уөзім͡ де сол ағалардың сондай жақ̊сылықтарды →// сыйпаттарды͡ гөрдім↓/// |
↑жоқ → уол / былай ͡ ғой →// шартты түрд'айтылатын нәрсе͡ де↓/// ↑уөзүңд'оқұ ͡ дейтін →// уөзүңд'өзүң ͡ таны →// уөзүңд'өзүң ͡ жетілдір ͡ дейтін мағынад'айтылатын нәрсе ͡ ғой →// мысалүшүн↓/// ↑мем ͡ бәрін уоқыймын →// менем ͡ бұрұңғұлардың бәрін уоқыймын →// менең͡ гейің͡ геле ͡ жатқам ͡ балалардың͡ ғаншасым ͡ біз маңдайынан сыйпадық →// арқасынаң͡͡ ғақтық →// жеткіздік / жетілдірдік↓/// ↑мем ͡ байағыда / алматыда уөзүм әрең жүрүп →// йесімді жыйа ͡ б̊астап →// уоб̊ұлұс уоб̊ұлұстарда ͡ ғаншам'ақындарды →// жас ақындарды шақырыб̊ ͡ алып →// уос'алматыда →// жазұушұлар уодағында →// ғалымдар үйүндө →// кештер уөткүздүм↓/// ↑уөйткөнү / мен уөзүм͡ де сол ағалардың сондай жақ̊сылықтарды→// сыйпаттарды͡ гөрдүм↓/// |
Жоқ, ол былай ғой, шартты түрде айтылатын нәрсе де. Өзіңді оқы дейтін өзіңді өзің таны, өзіңді өзің жетілдір дейтін мағынада айтылатын нәрсе ғой мысал үшін. Мен бәрін оқимын, менен бұрынғылардың бәрін оқимын, менен кейін келе атқан балалардың қаншамасын біз маңдайынан сипадық, арқасынан қақтық, жеткіздік, жетілдірдік. Мен баяғыда Алматыда өзім әрең жүріп есімді жия бастап, облыс-облыстарда қаншама ақындарды, жас ақындарды шақырып алып, осы Алматыда Жазушылар одағында, Ғалымдар үйінде кештер өткіздім, өйткені ы-ы-ы мен өзім де сол ағалардың сондай жақсылықтарды, сипаттарды көрдім. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑адам͡ гөргенін жасайды͡ ғой →// қайгезде ͡ гөргенін жасайд↓/// ↑ана͡ б̊өлтірік →/ бөрінің артынан ақылдылығынан йермейд ͡ дейд↓/// ↑уол ͡ да ͡ б̊ір тылсым͡͡ гүш →// әйтеуүр ͡ б̊іреуд'артыңа йертіб̊ жүресің →// уол біреу йемес ͡ қой →// әрійне / белгілі ͡ б̊ір тұлғалардың артынан йересің →// бірағ уоны / ақылға салмайсың →// йерік̊сізден йеріксіз йересің →// мысалүшүн↓/// ↑сондай уоларда харыйзма ͡ б̊олад →// адамды йерт'алатын →// сондай ағаларымыздың артынан йердік↓/// ↑солардың әр ісінен // әр сөзінен не'стеу͡ герек →// не'стемеу͡ герек →// уолар ͡ б̊ылай істе / былай істеме деб̊ ͡ айтқан жоқ↓/// |
↑адам͡ гөргөнүн жасайды͡ ғой →// қайгезде ͡ гөргөнүн жасайды↓/// ↑ана͡ б̊өлтүрүк →/ бөрүнүң артынан ақылдылығынан йермейді ͡ дейді↓/// ↑уол ͡ да ͡ б̊ір тылсым͡͡ гүш →// әйтеуүр ͡ б̊іреуд'артыңа йертіб̊ ͡ жүрөсүң →// уол біреу йемес ͡ қой →// әрійне / белгілі ͡ б̊ір тұлғалардың артынан йересің →// бірағ уонұ / ақылға салмайсың →// йерік̊сізден йеріксіз йересің →// мысалүшүн↓/// ↑сондай уоларда харыйзма ͡ б̊олады →// адамды йерт'алатын →// сондай ағаларымыздың артынан йердік↓/// ↑солардың әр ісінен // әр сөзүнөн не&39;стеу͡ герек →// не'стемеу͡ герек →// уолар ͡ б̊ылай істе / былай істеме деб̊ ͡ айтқан жоқ↓/// |
Адам көргенін жасайды ғой, қай кезде көргенін жасайды. Ана бөлтірік бөрінің артынан ақылдылығынан ермейді дейді. Ол да бір тылсым күш, әйтеуір біреуді артыңа ертіп жүресің, ол біреу емес қой, әрине, белгілі бір тұлғалардың артынан ересің, бірақ оны ақылға салмайсың, еріксізден-еріксіз ересің, мысал үшін. Сондай оларда харизма болады, адамды ерте алатын, сондай ағаларымыздың артынан ердік. Солардың әр ісінен, әр сөзінен не істеу керек, не істемеу керек, олар былай істе, былай істеме деп айтқан жоқ. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑уолардың жүріс͡ тұрысынан ͡ біз нен'стеуге ͡ б̊олад → // нен'стеуге ͡ б̊олмайтынын сезіндім → // мен уөз ͡ б̊асым↓/// ↑йе / былай ұйат ͡ полад'екен͡ ғой → // былай болса͡ б̊олмайд'екен → // мынау дұрыс͡ екен → // деген нәрселерді / уже санама салып таразыладым↓/// ↑мен уөзім әке-шешемнен уоналты / уонжеті ͡ жасымда͡ ғалған адаммын //→ мысалүшүн↓/// ↑содаң͡ гейіңгі / мен / тәрб̊ійемді уосы уөнердег'ақын ағаларымыз ͡ берді тәрб̊ійемді↓/// |
↑уолардың жүрүс͡ тұрұсұнам ͡ біз не'стеугө ͡ б̊олады →// не'стеугө ͡ б̊олмайтынын сезіндім →// мен уөз ͡ б̊асым↓/// ↑йе / былай ұйат ͡ полад'екен͡ ғой →// былай болса ͡ б̊олмайд'екен →// мынау дұрұс͡ екен →// деген нәрселерді / уже санама салып таразыладым↓/// ↑мен уөзүм әке-шешемнен уоналты͡ онжеті ͡ жасымда͡ ғалған адаммын →// мысалүшүн↓/// ↑содаң͡ гейіңгі / мен / тәрб̊ійемді уосұ уөнөрдөг'ақын ағаларымыз ͡ берді тәрб̊ійемді↓/// |
Олардың жүріс-тұрысынан біз нені істеуге болады, нені істеуге болмайтынын сезіндім мен өз басым. Е, былай ұят болады екен ғой, былай болса болмайды екен, мынау дұрыс екен деген нәрселерді, уже, санама салып таразыладым. Мен өзім әке-шешемнен 16-17 жасымда қалған адаммын, мысал үшін. Содан кейінгі мен тәрбиемді, осы өнердегі ақын ағаларымыз берді тәрбиемді. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑уосы ͡ гүңгешейін сол ағаларымыздың тәрб̊ійесімең͡ гележатырмын↓/// ↑так дейтін жерінде тұрамыз →// жүр деген жерінде жүреміз →// мысалүшүн↓/// ↑біз уодаң͡ гем ͡ болған жоқпыз →// ал баукөңш'айтқанда / тәртіпке ͡ б̊ас͡ ійгең͡ ғұл йемес ͡ тейд↓/// ↑бұл біздің уөзіміздің уөнердің ішінде // әдеб̊ійеттің ішіндегі ͡ б̊ір тәртіп →// аға сыйлау дейтің →// гөрегенділік дейтін нәрсе↓/// |
↑ уосұ ͡ гүңгөшейін сол ағаларымыздың тәрб̊ійесімең͡ гележатырмын↓/// ↑так дейтін жерінде тұрамұз →// жүр деген жерінде жүрөмүз →// мысалүшүн↓/// ↑біз уодаң͡ гем ͡ болған жоқпұз →// ал баукөңш'айтқанда / тәртіпке ͡ б̊ас͡ ійгең͡ ғұл йемес ͡ тейді↓/// ↑бұл біздің уөзүмүздүң уөнөрдүң ішінде // әдеб̊ійеттің ішіндегі ͡ б̊ір тәртіп →// аға сыйлау дейтін →// көрөгөндүлүк дейтін нәрсе↓/// |
Осы күнге шейін сол ағаларымыздың тәрбиесімен келе жатырмын. Так дейтін жерінде тұрамыз, жүр деген жерінде жүреміз мысал үшін. Біз одан кем болған жоқпыз, ал Баукеңше айтқанда: "Тәртіпке бас иген құл емес", - дейді. Бұл біздің өзіміздің, өнердің ішінде, әдебиеттің ішіндегі бір тәртіп, аға сыйлау дейтін, көргенділік дейтін нәрсе. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑бар уол жалғасын таұуұп ͡ геле жатыр↓/// ↑біздің артымыздан да / інілеріміз йеріп келе жатыр↓/// ↑уолар͡ да б̊іздің͡ ғаб̊ағымызға͡ ғарайды →// біз ͡ де уоларды ͡ гейде айтып ͡ қойамыз →// біздең͡ гейін ақындар жоғ ͡ деб̊ ͡ айтып ͡ қойамы↓/// ↑бірақ / бар ͡ екенін ͡ біліп тұрамыз →// ішіміжжылып тұрады↓/// ↑бізге ͡ де ағаларымыз сөйтүб̊ ͡ айтты →// мысал'үшүн // қайралсын дедік кішкене→// сондай ͡ нәрсе↓/// |
↑бар уол жалғасын таұуұп ͡ кележатыр↓/// ↑біздің артымыздан ͡ да / інілеріміз йеріп ͡ кележатыр↓/// ↑уолар͡ да ͡ б̊іздің͡ ғаб̊ағымызға͡ ғарайды →// біз ͡ де уоларды ͡ гейде айтып ͡ қойамыз →// біздең͡ гейін ақындар жоғ ͡ деб̊ ͡ айтып ͡ қойамыз↓/// ↑бірақ / бар ͡ екенім ͡ біліп тұрамұз →// ішіміжжылып тұрады↓/// ↑бізге ͡ де ағаларымыз сөйтүб̊ ͡ айтты →// мысалы'шүн / қайралсын дедік кішкене →// сондай ͡ нәрсе↓/// |
Бар, ол жалғасын тауып келе жатыр. Біздің артымыздан да інілеріміз еріп келе жатыр. Олар да біздің қабағымызға қарайды, біз де оларды кейде айтып қоямыз, бізден кейін ақындар жоқ деп айтып қоямыз. Бірақ бар екенін біліп тұрамыз, ішіміз жылып тұрады. Бізге де ағаларымыз сөйтіп айтты, мысалы үшін, қайралсын дедік кішкене, сондай нәрсе. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑ақыйқый шындық →// йең жоғарғы шындығ ͡ дейді ͡ ғой ↓/// ↑ адамның / уөмірге ͡ гелгені͡ ғандай ақыйқат ͡ полса →// уөмірден / мына / қайтатыны сондай ақыйқат ͡ қой↓/// ↑сондағ'адамның мынандай / ғажап →// құдай͡ гешірсін →// йенді͡ б̊ір тоғызыншы / сегіжжәннәт ͡ пар͡ ма ↑// мынау тоғызыншы жәннәт ͡ čыйақты ͡ ғой →// жердің беті↓/// ↑қәд ірін ͡ білген адамзат ͡ паласына →/ көкпөңбөк͡ қыб̊ ͡ аспанды жаратты ↓// нұрұң͡ ғұйұп күндү жаратты ↓/// ↑құстарың ұшұп жүр →// жапжасыл уорман→// сұуұң сарқыраб̊ ͡ ағыб̊ жатыр →// йенді͡ б̊ұдан артық не ͡ б̊олұуұ мүмкүн↓/// ↑сол нәрсені ͡ де адам ͡ ғыйып кетеді ͡ ғой↓/// |
↑ақыйқый шындық →// йең жоғарғы шындығ ͡ дейді ͡ ғой↓/// ↑адамның / уөмүргө ͡ гелгені͡ ғандай ақыйқат ͡ полса →// уөмүрдөн / мына / қайтатыны сондай ақыйқат ͡ қой↓/// ↑сондағ'адамның мынандай / ғажап →// құдай͡ гешірсін →// йенді ͡ б̊ір тоғұзұншұ / сегіжжәннәт ͡ пар͡ ма↑// мынау тоғұзұншұ жәннәт ͡ čыйақты ͡ ғой →// жердің беті↓/// ↑қәд ірім ͡ білген адамзат ͡ паласына →/ көкпөңбөк͡ қыб̊ ͡ аспанды жаратты →// нұрұң͡ ғұйұп күндү жаратты↓/// ↑құстар'ұшұп жүр →// жапжасыл уорман →// сұуұң сарқыраб̊ ͡ ағыб̊͡ жатыр →// йенді ͡ б̊ұдан артық не ͡ б̊олұуұ мүмкүн↓/// ↑сол нәрсені ͡ де / адам ͡ ғыйып кетеді ͡ ғой↓/// |
Ақиқи шындық - ең жоғарғы шындық дейді ғой. Адамның өмірге келгені қандай ақиқат болса, өмірден мына қайтатыны сондай ақиқат қой. Сондағы адамның мынандай ғажап, Құдай кешірсін, енді бір 9-ыншы, 8 жаннат бар ма? Мынау 9-ыншы жаннат сияқты ғой жердің беті. Қадірін білген адамзат баласына көкпеңбек қып аспанды жаратты, нұрын құйып күнді жаратты. Құстарың ұшып жүр, жап-жасыл орман, суың сарқырап ағып атыр, енді бұдан артық не болуы мүмкін. Сол нәрсені де адам қиып кетеді ғой. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑уөмірде / адамның соңғы ͡ сәттері →// сол ͡ б̊ір сәттерде мем ͡ бір / көркем дүнүйемен →// қазақтың бір мәйекті сөзімен →// адам теб̊іренетіндей →// мын'өмірдің бағасын ͡ білетіндей уоқыған адамдардың →// бір͡ б̊ірін маңайындағы ͡ адамдарды сыйлайтындай →// сондай бір ͡ б̊ійіг ͡ ойларға жетектейтін дүнүйе жазғым ͡ гелед↓/// ↑уосы нәрсе менің͡ гөкейімде жүр↓/// |
↑уөмүрде / адамның соңғұ ͡ сәттері →// сол ͡ б̊ір сәттерде мем ͡ бір / көркөм дүнүйөмен →// қазақтың бір мәйекті сөзүмөн→// адам теб̊іренетіндей →// мын'өмүрдүң бағасым ͡ білетіндей уоқұған адамдардың →// бір͡ б̊ірін маңайындағы ͡ адамдарды сыйлайтындай →// сондай бір ͡ б̊ійіг ͡ ойларға жетектейтін дүнүйө жазғым ͡ геледі↓/// ↑уосұ нәрсе менің͡ гөкөйүмдө жүр↓/// |
Өмірде адамның соңғы сәттері, сол бір сәттерде мен бір көркем дүниемен, қазақтың бір мәйекті сөзімен адам тебіренетіндей, мына өмірдің бағасын білетіндей, оқыған адамдардың бір-бірін, маңайындағы адамдарды сыйлайтындай, сондай бір биік ойларға жетектейтін дүние жазғым келеді. Осы нәрсе менің көкейімде жүр. |
Маралтай Райымбек
|
▶
|
↑жоб̊алап / маңайында жүрген // шыйырлаб̊ жүрген нәрселер͡ б̊олұу͡ герек↓/// ↑йенді͡ ғапыйада ͡ ғайсысын сұуұрұб̊ ͡ айтайын↓/// ↑қарсы тұру қыйын // ырас құдайға ↑//дегемменен жасау͡͡ герек бір айла↓/// ↑бұ дүнүйені менше сүйші / жандар͡ ау↑// не'стеу͡ герег ͡ мұндайда↑// уосылай басталатын ͡ бір уөлең бар →// қәзір ͡ ғапыйада / таб̊анастында / ұмұтұп ͡ тұрм↓/// ↑ырахмет аға /// мен ͡ де ͡ айтар сөздерімнің біразы / ішімде ͡ ғалды деб ͡ ойлайм // дейтұрғаммен↓/// |
↑жоб̊алап / маңайында жүргөн // шыйырлаб̊ ͡ жүргөн нәрселер ͡ б̊олұу͡ герек↓/// ↑йенді ͡ ғапыйада ͡ ғайсысын сұуұрұб̊ ͡ айтайын ↑// қарсы тұрұу қыйын // ырас құдайға ↑// дегемменен жасау͡͡ герек бір айла↓/// ↑бұл дүнүйөнү менше сүйшү / жандар͡ ау↑// не'стеу͡ герег ͡ мұндайда↓/// ↑уосұлай басталатым ͡ бір уөлөң бар →// қәзір ͡ ғапыйада / таб̊анастында / ұмұтұп тұрмұн↓/// ↑ырахмет аға↓/// ↑мен ͡ де ͡ айтар сөздөрүмнүң біразы / ішімде ͡ ғалды / деб ͡ ойлаймын →// дейтұрғаммен↓/// |
Жобалап маңайында жүрген, шиырлап жүрген нәрселер болу керек. Енді қапияда қайсысын суырып айтайын.
Қарсы тұру қиын рас, Құдайға,
Дегенменен жасау керек бір айла.
Бұ дүниені менше сүйші, жандар-ау,
Не істеу керек мұндайда?
Осылай басталатын бір өлең бар, қазір қапияда, табан астында ұмытып тұрмын. Рақмет, аға! Мен де айтар сөздерімнің біразы ішімде қалды деп ойлаймын, дей тұрғанмен. |
Мариям Хакімжан
|
▶
|
|
|
Өткен күнде белгі жоқта бұрынғылар сөйтейді екен. Бірінші съезден бері қарай алпыс жылдан аса уақыт өтсе, менде сексеннің бесеуіне қарай аяқ басып отырған кісімін ғой. Бәрі түгел есімде қалды деп айту қиындау болар. Кейбір кезеңдер есімде, ол уақытта дүнияның самсап тұрған кезі ғой. Ағаларымыздың бәрі иық тіресіп, бәйтеректей боп тұрған кездері. Әрқайсысың көргенде біздің көңіліміз көкке көтеріліп, төбеміз көкке жеткендей болушы едік. Бір әдеп бар еді ғой, соларды бір көргеннің өзі, қазір ойлайм, соның өзі бір университет екен. Олар “Қарағым амансың, денің сау ма? Бірдеңе істеп жүрсің бе? Бірдеңелерің бар ма?” деп сұраушы ед. |
Мариям Хакімжан
|
▶
|
|
|
Бейімбет ағай болсын, Сәкен ағай болсын. Сәбит ағай енді өзіміздің бір әкеміздей болып кеткен кісі. Соларды алысаймыз, со кезде біздің киратып атқан, дәл өзімнің қара басымның ештеңесі де жоқ шығар ғой. Солардың тәрбиесі ғой, сондай жерлерге де қалдырмай, алып барып жүргені. Пәлен елдің, пәлені бар ед, түген елдің, түгендей қызы бар ед. Біздің де өзіміздің қанат қағып келятқан қарлығашымыз алып барамыз деп, алып баратынды, шуақтай қылып. Сонда менің қалай жүріп, қалай тұратыным бәрі солардың бір қызы сықылды дедім, мисалы, мына Сабит ағайдың, ана Ғабит ағайдың ана үйдегі бәйбішесі жарықтық, бір туған сіңілімдей, бір туған бауырымдай еді ғой олар. |
Мариям Хакімжан
|
▶
|
|
|
Осы үлкендердің кейінгі келятқандарға жаны ашуын көрсең, енді мен сонда арабша сауатым болғанменен де, осында деген ілектес оқыдым ғой, сонда осы қамқор, оқу үлгеріп жүрсең, үлгермей жүр… Бейімбет ағай ғой тіпті, марқұм, енді Бейімбеттің үйіндегі жеңгеміз, күн жаман, өле өлгенше кеше … келгенімде де Мариям деп менің атымды атаған емес, Еркежан дегенімен кетті. Олда біртүрлі бір мейірім бар еді ғой, мейірім болғанда, жанашырлық бар еді. Солардың сондай мейірімділігімен, жанашырлығымен, семьясымен қамқорым болды менің, дұрысын айту керек. Кейде әйелдердің де қиқы-жиқысы болып қалады ғой, жоқ, оның бірін көрмедім мен. Солардың арқасында мен адам қатарына қосылдым, солардың арқасында, әйтпесе менің бұ жерде екі ту бір қалғаным жоқ ед. |
Мариям Хакімжан
|
▶
|
|
|
ЧЕКА-да үшінші секретарь Ильяс Омаров болатынды. Қалмақан кеоіп айтты маған, ана съезге баратын делегаттардың тізімінде сенде бар екенсің, мен де бар екенмін дегенде мен шошып кеттім. Мен енді қара перденің астында жүрген кісімін ғой, ойладым, әлде қалжың қып айтып тұр ма деп ойладым. Сәбит ағай айтты, Мариям жағдайың қандай ед қарағым, Москвадан келген тізімнің ішінде сен бар екенсің, сондықтан, орталық партия комитетінде де бізден бір әйелдің баруы заңды, бара берсін деп айтты, деп сөйтед. Ойбәй Сәбит ағай, менің үсті басымда да ештеңе жоқ ед, қайдан білейін, ұят болатын шығар деп сөйтед. |
Мариям Хакімжан
|
▶
|
|
|
Жоқ, ол мәселені шешті со жерде, саған бес жүз теңге, ВИД фондынан единовременный пособие берілсін деп ЧЕКА-да сөйтіп айтты. Москвадан келген тізімден енді алып тастауымыз ұят болар, жалғыз әйелді, міні сөйтіп алып барды. Сөйтіп, мені шоқтай қып киіндіріп, осы бір маңдайымнан күн туып тұрғандай қылып апарды ғой. Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Мағжан, Жүсіпбек ағай, Шәкәрім ағайлар, осылардың бәрінде тек алақай-алақай деп ақтанып шыққаннан кейін, бір-бір том … ұстатты да. Әрі олардың қалың жатқан кенін қазыпатқан ешкім, бар ма, жоқ па білмейміз. Бұрынғы өткендердің бәрін қазіргі мына кеңшілік, бостандық, емін-еркін, егемендік, бәрі қолдарына тиіп тұрғанда, енді жігіттер де ойланатын шығар деп ойлаймын. |
Мариям Хакімжан
|
▶
|
|
|
Бізде бір салқындық бар ғой осы, неменеге салқын болып қаоғандарын білмейм. Енді, мына мыналарға да енді жаудыртып, жаудыртып, осы талай Иван-Шивандардың атындағы көшелерді берсе болар еді ғой? Ақталғаннан кейін, қырық-елу жыл тартқан азаптары аз болатыр ма олардың? Мисалға, … Ыбырай Алтынсариннің жүз елу жылдығы деп жатыр, анада Қостанайдың газетінде сүйінші деп жазыпты, қуанғандары ғой бишәрәлардың. Сөйтсе, Калинин көшесі дегенді Ыбырай Алтынсаринның көшесі деп ауыстырған екен. Соған сүйінші деп тұрып жазыпты, ой айналайын-ау Ыбырай Алтынсариннің туғаны жүз елу жыл ғой, содан бері бір көшенің аты жаңа тиген ғой. Қостанай қаласы, өзінің кіндік қаны тамған, недеген сұмдық?! Ол қорлау ма, анада бір жерде бір әңгіме бопты, осы мына ғалымдардың арасында. |
Мариям Хакімжан
|
▶
|
|
|
Сонда бір ғалымсымақ айтыпты, Ыбырай Алтынсарин деген кісінің жүз елу жылдығын өткізу қалай болар екен, ол кісі өзі қазаққа орыстың білімін әкеліп, қазақты орыстандырам деген кісі ғой депті. Сонда не бетімен айтып отыр екен деп ойлайм. Ыбырай өзі шеген биге жиен ғой, Торғайда. Кейін мынау біздің Қостанай осындағы ағайындары, сен нағашыңа бұрылып кеттің-ау, өзіміздің елде мектеп ашпай жатып, Торғайдың түкпірінен барып мектеп аштың депті. Сонда Абекең айтыпты, қалай дейін сендерді, қалай түсіндірейін. Надандықты төрден қусаң, есіктен шығу оңай, есіктен қусаң, төрге барып тіреліп қалуы мүмкін. Сондықтан, мен Торғайды қазақтың төрі деп, төрінен есікке қарай қуып едім надандықты, сіздер оны түсінбеген екенсіздер. |
Мариям Хакімжан
|
▶
|
|
|
Осы сөздің өзінде көп астары бар сықылды ғой. Қазақ деген халықтаг өзі неше түрлі керемет адамдар туған ғой, қарағым. Тіпті надан уақыттардың өзінде сол Шоқан, Ыбырайлар туғызып жүрген қазақтан, енді қазір неге біз өзіміздің құдіретімізді пайдалана алмаймыз? Тегі енді мына осы қазіргі мен жүзін көрген кісім емес, сыртынан тілегін тілеп, өмірін тілеп отырған сықылдымын мен қазір мына Нұрсұлтан баламыз. Әйтеуір, жаныменен, арыменен осы шырылдап тұрған адам ғой, қазағым деп.
|
Мариям Хакімжан
|
▶
|
|
|
Тек соған өмір берсін, соны көріп мына кейінгі жастарымыз қанаттансын, өздерінің ар-намыстарын шақырсын, өткендерін ұмытпасын. Бізді, өзімізді өзіміз әлде көрсете алмай, қадірдей алмай жерлеріміз көп, оның бәрін мен қазір қайдан тізіп жатайын. Мына біздің қаламгерлеріміз бұрынғы ана Сәкен Сейфуллиндердің уақытында, ойпыр не замандағы дүнияның біз бәрін жаңғыртып, ұрандап отырушы еді ғой. Бізде қазір өзі кеше ғана өткен кісілерді атап айта алмай қалдық қой. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ йесенбісіз → / көрермен ↓ /// ↑ бүгүн / тала:й → // тыңдарманның жүрегін → // алғашқы махабат → / әнімен тербеткен → // ақын / марқұм абдырахман асылбектің → // бозторғайымен құлақ құрұшын қандырған → // қазақтың мейрамбегі → // the эфійрде қонақта ↓ /// ↑ мейрамбек → // жағдай қалай қазыр ↑ /// ↑ денсаулық ↑ /// М.Бесбаев: ↑ жағдай шүкүр→ //денсаулық уорнына келдіғой → // қәзір /уөз-өзіме келіп → // көріп уотсыздарғой ↓ /// |
ж: ↑ йесембісіз → // көрөрмөн ↓ /// ↑ бүгүн → //талай → // тыңдарманның жүрөгүн → // алғашқ̊ы → // махабат → // әнімен → // терб̊еткен → // ақын → // марқұм аб̊дырахман асылб̊ектің → // бозторғайымең ͡ғұлақ құрұшұң ͡ғандырған → // қазақтың мейрамбегі → // the эфійрде қонақта ↓ /// мейрамбек → // жағдай ͡ғалай ͡ғәзір ↓ /// ↑ денсаулұқ ↓ /// м.бесбаев: ↑ жағдай шүкүр → //денсаулұқ уорнұна ͡гелдіғой → // қазыр → // уөз- уөзүмө ͡геліп → // көрүп ͡отčұздарғой ↓ /// |
Ж: Есенбісіз, көрермен! Бүгін талай тыңдарманның жүрегін «Алғашқы махаббат» әнімен тербеткен, ақын, марқұм Абдрахман Асылбектің «Бозторғайымен» құлақ құрышын қандырған қазақтың Мейрамбегі «The Эфирде» қонақта. Мейрамбек, жағдай қалай қазір? Денсаулық? М.Бесбаев: Жағдай шүкір, денсаулық орнына келді ғой қазір, өз-өзіме келіп, көріп отырсыздар ғой. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ жоқ → // біргезде толып кетесің → // біргезде арып кетесің ↓ /// М. Бесбаев: ↑ иәә → // сондай менікі → // азұуым да тез → //толұуым да тез өзі ↓ /// йелге жақпайсың әйтеуір ↓ /// ↑ азып кетсең → //азып кетті дейд → // толып кетсең → // толып кетті дейд → // бірақ → // құдайға шүкүр → // қәзір денсаулығым жақ̊сы → // дәр'ішіп жүрген жоқпын йешқандай ↓ /// Ж: ↑ соңғы'рет → // анализ қашан тапсырдың ↓ /// М.Бесбаев: ↑ жылына йекі рет → / жатам ғой негізі ↓ /// Ж: ↑ бальницаға ма ↓ /// М.Бесбаев: ↑ ійә ↓ /// санаторйаға → //бальницаға қаралып ↓ /// ↑ міндетті түрде↓ /// ↑ уодаң ͡гейін → / қарап тұрад → // қәзір жақ̊сы ↓ /// |
ж: ↑ жоқ → // біргезде толұп кетесің → // біргезд'арып кетесің ↓ /// м.бесбаев: ійә → // сондай менікі → // азұуұм ͡да тез → // толұуұм ͡да тез уөзү ↓ /// ↑ йелге жақпайсың әйтеуүр ↓ /// ↑ азып кетčең → // азып ͡кетті дейді → // толұп кетčең → // толұп ͡кетті дейд → // бірақ → // құдайға шүкүр → // қазыр денсаулұғұм жақ̊сы → // дәр'ішіб̊ жүргөн жоқпұн йешқ̊андай ↓ /// ж: ↑ соңғұ'рет → // аналыйз ͡ғашан тап̊сырдың ↓ /// м.бесбаев: ↑ жылын'екі ірет → // жатам ͡ғой негізі ↓ /// ж: ↑ бальныйсаға ͡ма ↓ /// м.бесбаев: ↑ санаторұйаға → // бальныйсаға ͡ғаралып ↓ /// ↑ міндетті түрдө ↓ /// ↑ уодаң ͡гейін → // қарап тұрады → // қазыр жақ̊сы ↓ /// |
Ж: Жоқ, бір кезде толып кетесің, бір кезде арып кетесің. М.Бесбаев: Иәә, сондай менікі, азуым да тез, толуым да тез. Елге жақпайсың әйтеуір. Азып кетсең, азып кетті дейд, толып кетсең, толып кетті дейд. Бірақ, Құдайға шүкір қазір денсаулығым жақсы, дәрі ішіп жүрген жоқпын ешқандай. Ж: Соңғы рет анализ қашан тапсырдың? М.Бесбаев: Жылына екі рет жатам ғой негізі. Ж: Больницаға ма? М.Бесбаев: Иә. Сахарияға, больницаға қаралып. Міндетті түрде. Одан кейін қарап тұрад, қазір жақсы. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ неге → / сұқпат бермейсің → /соңғы кездері ↓ /// ↑ айтатын жаңалық жоқ па → // әлде қалай ↓ /// М.Бесбаев: ↑ ыыы : //сұқпатты йенді → // сен менің досымсыңғой → // сондай жақын адамдарға // беремғой ↓ /// ↑ ал былай йенді → // жөні жоқ бере берүудің → // қажеті жоқ дебойлайм мен ↓ /// ↑ йешқандай жаңалық болмаса бір → // міне консертің болайын деватыр → // болмаса сондай бір ниетте бір→ // алдын ͡ала бір жарнамалайын деп → // йелге құлағдар болсын ͡деп → // сондай бір кезеңдерде болмаса → // жаңалық жоқ болса → // жыртың-жыртың йетіп → // шыға бергеннің не керегі бар уол ↓ /// |
ж: ↑ неге → // сұқпат ͡пермейсің → // соңғұ ͡гездері ↓ /// ↑ айтатын жаңалық жоқ ͡па → // әлде ͡ғалай ↓ /// м.бесбаев: ↑ ы ы ы: сұқпатты йенді → /сен менің досұмсұңғой → // сондай жақын адамдарға → // беремғой ↓ /// ↑ ал былай йенді → // жөнү жоқ ͡пере ͡б̊ерүудүң → // қажеті жоғ ͡депойлайм мен ↓ /// ↑ йешқ̊андай жаңалық ͡полмаса ͡б̊ір→ //міне ͡гонсертің болайын ͡деп ͡жатыр → // болмаса сондай бір нійетте ͡б̊ір → // алдын ͡ала ͡б̊ір жарнамалайын деп → // йелге құлағдар ͡б̊олсұн ͡деп → // сондай ͡б̊ір ͡гезеңдерде ͡б̊олмаса → // жаңалық жоқ ͡полса → // жыртың-жыртың йетіп → // шыға ͡б̊ергеннің не ͡герегі ͡б̊ар уол ↓ /// |
Ж: Неге сұхбат бермейсің соңғы кездері? Айтатын жаңалық жоқ па, әлде қалай? М.Бесбаев: ЫЫЫ сұхбатты енді сен менің досымсың ғой, сондай жақын адамдарға берем ғой негізі. Ал былай енді жөні жоқ бере берудің қажеті жоқ деп ойлайм мен. Ешқандай жаңалық болмаса бір, міне концертің болайын деп жатыр, сондай бір ниетте бір, жарнамалайын деп, елге құлағдар бір сондай кезеңдерде болмаса, жаңалық болмаса, жыртың-жыртың етіп шыға бергеннің не керегі бар ол? |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ уоның үстіне → // желі деген ͡де қазыр → // жұлдыз бен көрерменнің арасын → // уөте ͡қатты жақындатып жіберд байқайсың ͡ба ↓ /// М.Бесбаев: ↑ сосын мен ана → // бір көбінесе // ана журналисттерге ренжійтін нәрселер ͡бар→ //уолар өздерінің → // пайдасына шешіп жіберет ͡та → // мысалға айтсаң → //бір басқа бір → // белгілі бір темада сөйлегенде → // уол басқа нәрсеге ͡де → // қосып жіберед ↓ /// уол ͡гезде → / анаекеуі қыйылыспай қалад ͡да → // содан кейін қойш дедім → // менсіз ͡де жұлдұздар→ //әншілерге толыватыр → // жаққсы сөйлейтіндер бар → // солардан алсаңдарш деп жүрем ↓ /// |
ж: ↑ уонұң үстүнө → //желі деген ͡де ͡гәзір → // жұлдұзб̊ең ͡гөрөрмөннің арасын → // уөтө ͡қатты жақындатыб̊ жіб̊ерді б̊айқайсың ͡ба ↓ /// м.бесбаев: ↑ сосұн мен ана → // бір ͡гөб̊үнөсе → // ана жұурналыйстерге іренжійтін нәрселер ͡бар → // уолар уөздөрүнің → // пайдасына шешіб̊ жіб̊ерет ͡та → // мысалғ'айтčаң → // бір ͡б̊асқа ͡б̊ір → // белгілі ͡б̊ір темада сөйлөгөнде → // уол басқа нәрсеге ͡де → // қосұб̊ жіб̊еред ↓ /// ↑ уол ͡гезде → // ана'кеуү қыйылыспай ͡ғалады ͡да → //содаң ͡гейің ͡ғойш дедім → // менсіз ͡де жұлдұздар → // әншілерге толұп жатыр → // жақ̊сы сөйлөйтүндер ͡б̊ар → // солардан алсаңдаршы деб̊ ͡жүрөм ↓ /// |
Ж: Оның үстіне, желі деген де бір қазір жұлдыз бен көрерменнің арасында өте қатты жақындатады деп ойламайсың ба? М.Бесбаев: Сосын мен ана бір көбінесе ана журналисттерге ренжитіндер бар, олар өздерінің пайдасына шешіп жібереді да, мысалы, айтсаң бір басқа бір темада сөйлегенде, ол басқа нәрсеге де қосып жібереді. Сол кезде ана екеуі қиылыспай қалады да, содан кейін қойшы дедім, мен сіздердің жұлдыздар, әншілерге толып жатыр, жақсы сөйлейтіндер бар, солардан алсаңдаршы деп жүрем. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ ахаха → // жаққ̊сы сөйлейтіндер ↓ /// ↑ мейрамбекті күлдірүу /уөте қыйын дейд ↓ /// уөткен жолы кта-да → // уоны өзім де байқадым ↓ /// М.Бесбаев: ↑ йенді не болса соған → // жыртың жыртыңетіп күле берген → // кейбір адамдар күлдірем деп → //бүлдіріп атады ͡ғой → // жылағың келед ↓ /// ↑ бірақ мен соған таңғалам → //жастар қалай күліватад → // ананың бәріне болмайтын нәрсеге ше ↓ /// ↑ йенді қазыр → // ұмұтұп тұрм айтайын десем ↓ /// |
ж: ↑ ахаха → // жақ̊сы сөйлөйтүндер ↓ /// ↑ мейрамбекті ͡гүлдүрүу → // уөтө ͡ғыйын дейді ↓ /// ↑ уөткөн жолұ ͡гта-да → // уонұ уөзүм ͡дө ͡б̊айқадым ↓ /// м.бесбаев: ↑ йенді не ͡б̊олса соған → // жыртың жыртың йетіп күлө ͡б̊ерген → // кейб̊ір адамдар ͡гүлдүрөм деп → // бүлдүрүп жатады ͡ғой → // жылағың ͡геледі ↓ /// ↑ бірағ ͡мен соған таңғалам → // жастар ͡ғалай ͡гүлүп жатады → // ананың бәріне ͡б̊олмайтын нәрсеге ше ↓ /// ↑ йенді ͡гәзір → // ұмұтұп тұрмұн айтайын десем ↓ // |
Ж: Ахаха жақсы сөйлейтіндер.. Мейрамбекті күлдіру өте қиын дейді. Өткен жолы КТА да оны өзім де байқадым. М.Бесбаев: Енді не болса соған жыртың-жыртың етіп күле берген, кейбір адамдар күлдірем деп, бүлдіріп алады ғой, жылағың келеді. Бірақ мен соған таңғалам, жастар қалай күліп жатады ана бір болмайтын нәрселерге ше. Енді қазір ұмытып тұрмын айтайын десем. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ белден төмен ↓ /// М.Бесбаев: ↑ иә→ // белден төмені болсын → // бір қызық йемес нәрсеге → //қалай қарқылдап→ // ыстолдың астына кіріп кетіп тұрып → // күліб атады → // түсінбейм ↓ /// ↑ сондай→ // арзан боп кетті ме күлкү ↓ /// ↑ мен уойлайм → // даже йұуморда жүрген → // уәли ағаларымыз ͡да → // мысалға ͡да /уондай нәрселерге күлмес йеді ↓ /// Ж: ↑ сенарий ійә ↓ /// М.Бесбаев: ↑ жалғыз мен йемесқой → // әрійне ішінде ұтымды әзілдер болды ↓ /// |
ж: ↑ белден төмөн ↓ /// м.бесбаев: ↑ ійә → / белден төмөнү ͡б̊олсұн → // бір ͡ғызық йемес нәрсеге → // қалай ͡ғарқылдап → // ыстолдұң астына ͡гіріп кетіп тұрұп → // күлүп ͡жатады → // түсүмбөйм ↓ /// сондай → // арзам ͡ боп кетті ͡ма ͡гүлкү ↓ /// ↑ мен уойлайм → // даже йұуморда жүргөн → // үуәлій ағаларымыз ͡да → // мысалға ͡да → // уондай нәрселерге ͡гүлмөс йеді ↓ /// ж: ↑ сенарий ійә ↓ /// м.бесбаев: ↑ жалғыз мен йемесқой → // әрійне'шінде ұтұмд'әзілдер болдұ ↓ /// |
Ж: Белден төмен. М.Бесбаев: Иә, белден төмені болсын, бір қызық емес нәрсеге қалай қарқылдап, столдың астына кіріп кетіп тұрып күліп жататынын түсінбейм. Сондай арзан боп кетті ме күлкі. Мен ойлаймын, даже юморда жүрген Уәли ағаларымыз да, мысалға да, ондай нәрселерге күлмес еді. Ж: Сценарий иә? М.Бесбаев: Жалғыз мен емес қой, әрине, ішінде ұтымды әзілдер болды. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ ійә → // мен байқағаным → // ауылдар командасы ↓ /// М.Бесбаев: ↑ жаңағы ұтұмды → // шындықты бетке айтұу → // әзілге сүйене уотырып → // уондайлар өте ұнад маған ↓ /// ↑ қазыр ұйалмайтын ͡да → // болып кеттіғой → // кім туралы → // бетіне басып тұрып айтыватса ͡да → // ұйалмайтын болып кеттікқой ↓ /// |
ж: ↑ ійә → // мем ͡байқағаным → // ауұлдар ͡гомандасы ↓ /// м.бесбаев: ↑ жаңағ'ұтұмдұ → // шындықты ͡б̊етк'айтұу → // әзілге сүйөнө уотұрұп → // уондайлар уөт'ұнады маған ↓ /// ↑ қазыр ұйалмайтын ͡да → // болұп кеттіғой → // кім тұуралы→ // бетіне ͡б̊асып тұрұб̊ ͡айтып жатčа ͡да → // ұйалмайтым ͡болұп кеттікқой ↓ /// |
Ж: Иә, мен байқағаным «Ауылдар» командасы. М.Бесбаев: Жаңағы ұтымды, шындықты бетке айту әзілге сүйене отырып, ондайлар өте ұнады маған. Қазір ұялмайтын да болып кетті ғой, кім туралы, бетке басып тұрып айтып жатса да, ұялмайтын болып кетті ғой. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ сынды ғалай қабылдайсың ↓ /// ↑ мысалы → // саған сын айтқанда → // халық шыр йете қалад ↓ /// М.Бесбаев: ↑ мүмкін йемес → // жүз працент идеал болу ↓ /// ↑ мен йенді → // жаңағы ійнстаграмда уотырам анда-санда ↓ /// ↑ сол салған кезде → // жерден алып жерге салып жатад → // кейде → // бір-бірімен қырылысып атқанел → // уондайлар болып тұрад ↓ /// ↑ мен йенді көбінесе → // жаңағы халық ұрыспасынш ͡деп → // бір-бірімен блокқа қойа салам → // неғылам уоны ↓ /// |
ж: ↑ сынды ͡ғалай ͡ғаб̊ылдайсың ↓ /// ↑ мысалы → // саған сын айтқанда → // халық̊ шыр йете ͡ғалады ↓ /// м.бесбаев: ↑ мүмкүн йемес → // жүз прасент ійдеал болұу ↓ /// ↑ мен йенді → // жаңағ ͡ыйнстаграмда уотұрам анда-санда ↓ /// ↑ сол салғаң ͡гезде → // жерден алыб̊ жерге салыб̊ жатады → // кейде → // бір-͡б̊ірімең ͡ғырылысып жатқан йел → // уондайлар ͡б̊олұп тұрады ↓ /// ↑ мен йенді ͡гөб̊үнөсе → // жаңағы ͡ғалығ ͡ұрұспасыншы ͡деп → // бір-͡б̊ірімем ͡блокқа ͡ғойа салам → // неғылам уонұ ↓ /// |
Ж: Сынды қалай қабылдайсың? Мысалы саған сын айтқанда халық шыр ете қалады. М.Бесбаев: Мүмкін емес, процент идеал болу. Мен енді жаңағы инстаграмда отырам анда-санда. Сол салған кезде жерден алып жерге салып жатады бір-бірімен қырылысып жатқан ел, ондайлар болып тұрады. Мен енді көбінесе жаңағы халық ұрыспасыншы деп бір-бірімен блокқа қоя салам, не қылам оны? |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ саған қандай ͡да бір → // сын айтыла ͡ма ↓ /// М.Бесбаев: ↑ жетед → // айтыла берет ↓ /// Ж: ↑ не ͡дейд сонда ↓ /// М.Бесбаев: кешегі → // жаңағы айтып жатқан кта-ның өзінде → // нәғып күлмейсің → // нәғып қатып алғансың → //йенді → // күлетін жерінде күліп уотырмызғой // йенд эфирге ілінбей қалған шығар ↓ /// ↑ бірақ /йенді жаңағыдай айғайлап → // күлетіндей дүбүрлі болған жоққой ↓ /// ↑ сондай сондай → // әңгімелерді мен йестідім ↓ /// ↑ сосұн → // ән жазбайтыным тұуралы → // неге уол ↓ /// |
ж: ↑ сағаң ͡ғандай ͡да ͡б̊ір → // сын айтыла ͡ма ↓ /// м.бесбаев: ↑ жетеді → // айтыла ͡б̊ереді ↓ /// ж: ↑ не ͡дейд сонда ↓ /// м.бесбаев: ↑ кешегі → //жаңағ'айтып жатқаң ͡ гта-ның уөзүндө → // неге ͡ гүлмөйсүң → // неге ͡ғатыб̊ ͡алғансың → // йенді → // күлөтүн жерінде ͡гүлүп уотұрмұзғой → // йенді йефійрге'лімбей қалған шығар ↓ /// ↑ бірақ → // йенді жаңағыдай айғайлап → // күлөтүндей дүб̊үрлү ͡б̊олған жоққой ↓ /// ↑ сондай сондай → // әңгімелерді мен йестідім ↓ /// ↑ сосұн → // ән жазбайтыным тұуралы → // нег'ол ↓ /// |
Ж: Саған қандай да бір сын айтыла ма? М.Бесбаев: Жетеді ондай. Ж: Не дейді сонда? М.Бесбаев: Кешегі жаңағы айтып жатқан КТА-ның өзінде неғып күлмейсің, неғып қатып алғансың... енді күлетін жерінде күліп отырмыз ғой енді эфирге ілінбей қалған шығар. Бірақ енді жаңағыдай айғайлап күлетіндей дүбірлі болған жоқ қой. Сондай сондай әңгімелердің мен естідім. Сосын ән жазбайтыным туралы, неге ол.. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ йерініп жүрсің ͡бе → //әлде хит ән табу қыйын ͡ба қазыр ↓ /// М.Бесбаев: ↑ білмим → // соңғы кездері → // бір шынында ͡да → // бір әндер ұнау // уөте қыйын боп кетті → // шынын айтайын ↓ /// Ж: ↑ сенің талабың → // қатты шығар ↓ /// М.Бесбаев: ↑ уондайдан йемес //уондай мен йенді → // даусымның дійапазоны сондай кеңемесқой → //өзіме шап-шақ әндер іздейсің → // бірақ қатты талап қойатындай → // уондай нем ͡жоқ ↓ /// ↑ бірақ → //таңдау жағысы сол қыйын боп тұр ↓ /// |
ж: ↑ йерініб̊ жүрсүң ͡бе → // әлде хит ән таб̊ұу ͡ғыйын ͡ба ͡ғәзір ↓ /// м.бесбаев: ↑ білмеймін → /соңғұ ͡гездері → // бір шынында ͡да → // бір әндер ұнау → // уөтө ͡ғыйым ͡боп кетті → // шынын айтайын ↓ /// ж: ↑ сенің талаб̊ың → // қатты шығар ↓ /// м.бесбаев: ↑ уондайдан йемес → // уондай мен йенді → // даусұмнұң дыйапазонұ сондай ͡гең йемесқой → // уөзүмө шап̊-шағ ͡әндер іздейсің → // бірақ қатты талап қойатындай → // уондай нем ͡жоқ ↓ /// ↑ бірақ → // таңдау жағы сол ͡ғыйым боп тұр ↓ /// |
Ж: Ерініп жүрсің бе, әлде хит ән табу қиын ба қазір? М.Бесбаев: Білмеймін соңғы кездері бір шынында да бір әндер ұнау өте қиын боп кетті, шынымен Ж: Сенің талабың қатты шығар. М.Бесбаев: Ондайдан емес, ондай мен енді даусымның диапазоны сондай кең емес қой, өзіме шап-шақ әндер іздейсің, бірақ қатты талап қоятындай ондай нем жоқ. Бірақ таңдау жағысы сол қиын боп тұр. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ саған ұнайтын әнде → // не ͡болұу керек ↓ /// М.Бесбаев: ↑ әрійне /йенді уол поэзиа болұу керек → // біріншіден → // ұйқас болұу керек → // басы бар /уортасы бар → // аяғы бар → // бітүу керек → // бір толық дүнійе болұу керек → // мен үшүн ↓ /// ↑ мейлі /уол лирикалық → // кішкентай ән болса ͡да → // мағнасы болұу керек ↓ /// Ж: ↑ маңызды ͡ма → // уол міндетті түрде → // белгілі кампазитырдыкы болұу керек деген → // әлде мысалы сен ауыл-аймақтардан ͡да іздеп дегендей ↓ /// М.Бесбаев: ↑ йенді / уол кампазитырға // уондай бір қатып қалған дүнійем жоқ → // бірақ ақындарым маңызды менің → // сөз жағы ↓ /// |
ж: ↑ саған ұнайтын әнде → // не ͡болұу ͡герек ↓ /// м.бесбаев: ↑ әрійне → // йенді уол пойезійа ͡б̊олұу ͡герек → // біріншіден → // ұйқас ͡полұу ͡герек → // басы ͡б̊ар → // уортасы ͡б̊ар → // айағы ͡б̊ар → //бітүу ͡герек → // бір толұғ ͡дүнүйө ͡б̊олұу ͡герек → // мен үшүн ↓ /// мейлі → // уол ылійрійкалық → // кішкентай әм ͡болса ͡да → // мағынасы ͡б̊олұу ͡герек ↓ /// ж: ↑ маңызды ͡ма → // уол міндетті түрдө → // белгілі ͡гампазыйтордыкы ͡б̊олұу ͡герек деген → // әлде мысалы сен ауұл-аймақтардан ͡д'іздеп дегендей ↓ /// м.бесбаев: ↑ йенді → // уол ͡гампазійтырға → // уондай бір ͡ғатып қалған дүнүйөм жоқ → // бірағ ͡ақындарым маңызды менің → // сөжжағы ↓ /// |
Ж: Саған ұнайтын әнде не болу керек? М.Бесбаев: Әрине, енді ол поэзия болу керек, біріншіден, ұйқас болу керек, басы бар, ортасы бар, аяғы бар, біту керек, бір толық дүние болу керек. Мейлі ол лирикалық кішкентай ән болса да, мағынасы болу керек? Ж: Маңызды ма ол міндетті түрде белгілі композитордікі болу керек деген әлде мысалы сен ауыл-аймақтардан да іздеп дегендей. М.Бесбаев: : Енді ол композиторға ондай бір қатып қалған дүнием жоқ, бірақ ақындарым маңызды менің, сөз жағы. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ ақындарың маңызды ↓ /// ↑ ыы:ең бірінші қорқұу → // мысалы кез келген әнді → // көрерменге ұсұнар кезде // йең бірінші неден қорқасың ↓ /// ↑ көрермен қабылдамай қойа ͡ма → // көрерменнің пікірі → //қаншалықты маңызды сен үшін ↓ /// ↑ уөйткені ән өзіне ұнауы мүмкін ͡да ↑ /// М.Бесбаев: ↑ мен бір тойдың төңірегінде → // бір ән жазып көріпедім → // ақылбек қоймай қойғаннан кейін ↓ /// ↑ сол әнді алып кеп → / маған жараспайд йекен → // соны түсіндім ↓ /// ↑ бійлеші бійші қыз деген бір //уой аға → / тойдың темасын айтайық ͡деп → // сон'айтқам → // жарайт көрейін деп йедім → //сол әнөтпей қалд ↓ /// Ж:өзіңе ͡ма → // көрерменге ͡ма ↓ /// М.Бесбаев: ↑ көрерменге ↓ /// ↑ ал былай темасы жаққ̊с'еді ↓ /// |
ж: ↑ ақындарың маңызды ↓ /// ↑ ы ы: йең бірінші ͡ғорқұу → // мысалы ͡гезгелген әнді → // көрөрмөңгө'сұнар ͡гезде //йең бірінші недең ͡ғорқасың ↓ /// ↑ көрөрмөң ͡ғаб̊ылдамай ͡ғойа ͡ма → // көрөрмөннің пікірі → // қаншалықты маңызды сен үшүн ↓ /// ↑ уөйткөнү → // ән уөзүнө → // ұнауұ мүмкүн ͡да ↓ /// м.бесбаев: ↑ мем ͡бір тойдұң төңүрөгінде → // бір ән жазып көрүпөдім → // ақылб̊ек қоймай ͡ғойғаннаң ͡гейін ↓ /// ↑ сол әнд'алып кеп → // маған жараспайды йекен → // сонұ ͡дүсүндүм ↓ /// ↑ бійлеші ͡б̊ійші ͡ғыз дегем ͡бір → // уой аға → // тойдұң темасын айтайық ͡деп → // сон'айтқам → // жарайды ͡гөрөйүн деп йедім → // сол ән уөтпөй ͡ғалды ↓ /// ж: ↑ уөзүңө ͡ма → // көрөрмөңге ͡ма ↓ /// м.бесбаев: ↑ көрөрмөңге ↓ /// ал былай темасы жақ̊сы йеді ↓ /// |
Ж: Ақындарың маңызды.. ЫЫ ең бірінші қорқу мысалы кез келген әнді көрерменге ұсынар кезде, ең бірінші неден қорқасың? Көрермен қабылдамай қоя ма, көрерменнің пікірі қаншалықты маңызды сен үшін? Өйткені ән өзіне ұнауы мүмкін да. М.Бесбаев: Мен бір тойдың төңірегінде бір ән жазып көріп едім, Ақылбек қоймай қойғаннан кейін. Сол әнді алып кеп маған жараспайды екен, соны түсіндім. «Билеші, биші қыз» деген бір, ой аға тойдың темасын айтайық деп, соны айтқам, жарайт көрейін деп едім, сол ән өтпей қалды. Ж: Өзіңе ме, көрерменге ме? М.Бесбаев: Көрерменге. Ал былай енді темасы жақсы енді. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж:↑ өзгеріп көрейін дедің ғой ↓ /// М.Бесбаев: ↑ аха → / кәдімгі → / ана кәзір әбдіжаппарлар айтып жүрген → // қыздыратын → //анаұу чип-чип → // сондай қылып → // бір жазып көрейікші деп айтқаннан ͡кейін → // уөйткені ақылбек термеге жақын адамғой → // мүмкін → // сондай бірдеңе көреміз ͡бе деп → // ақылдасып йем → // болмады қоймай → / сон'айтайық̊ш деп ↓ /// сол → / жарайт мүмкін өтер ͡деп йем → // өтпей қалды ↓ /// ↑ маған тойдың әні жараспайт йекен → // әйтпесе → // йел қатарлы айтып атқан сыйақтымын → // содан кейін → // тез ән табу өте қыйын ͡да → // сосын сонұң уортасындағы бір ән жазып көрдім ↓ /// ↑ қаншалықты өтібатыр → // уөтібатқан жоқ ͡па білмим → //уөзіме бірақ ұнайт ͡ та ↓ /// |
ж: ↑ уөзгөрүп көрөйүн дедіңғой ↓ /// м.бесбаев: ↑ аха → // кәдімгі → // ана ͡гәзір әб̊діжапарлар айтыб̊ жүргөн → //қыздыратын → // анау чійп-чійп → // сондай ͡ғылып → // бір жазып көрөйүк̊ші деб̊ ͡айтқаннаң ͡кейін → // уөйткөнү → / ақылб̊ек термеге жақын адамғой → // мүмкүн → // сондай бірдеңе ͡гөрөмүз ͡ба ͡деп → // ақылдасып йем → // болмады ͡ғоймай → // сон'айтайық̊шы ͡деп ↓ /// ↑ сол → // жарайды мүмкүн уөтөр ͡деп йем → // уөтпөй ͡ғалды ↓ /// ↑ маған тойдұң әні жараспайды йекен → // әйтпесе → //йел ͡ғатарл'айтып жатқан сыйақтымын → // содаңгейін → // тез ән таб̊ұу уөтө ͡ғыйын ͡да → // сосұн сонұң уортасындағы ͡б̊ір ән жазып көрдүм ↓ /// ↑ қаншалықты уөтүп ͡жатыр → // уөтүп ͡жатқан жоқ ͡па ͡б̊ілмеймін → // уөзүмө ͡б̊ірағ ͡ұнайды ͡ да ↓ /// |
Ж: Өзгеріп көрейін дедің ғой. М.Бесбаев: Аха, кәдімгі ана қазір Әбдіжаппарлар қыздыратын бір Чип-чип бір сондай қылып бір жазып көрейікші деп айтқаннан кейін, өйткені Ақылбек термеге жақын адам ғой, мүмкін сондай бірдеңе көреміз бе деп, ақылдасып болып ем, болмады, қоймайды соны айтайықшы деп. Сол жарайт мүмкін өтер деп ем, өтпей қалды. Маған тойдың әні жараспайды екен, әйтпесе ел қатарлы айтып жатқан ем, содан кейін тез ән табу өте қиын да, сосын сол ортасындағы бір ән жазып көрдім. Қаншалықты өтіп жатыр, өтіп жатқан жоқ па білмеймін, өзіме бірақ ұнайды да. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ ұнай ͡ма → // жеңіл айтпақ̊шы сол ән ↓ /// М.Бесбаев: ↑ жаңағыдай → / хит құуалап жүрген адам йемеспін мен → // уөзіме ұнағаннан кейін жаздым ͡да ↓ /// ↑ ал йенді /уол қанша өмірді көріп → // уөздері қарар йенді ↓ /// Ж: ↑ хійт әндер азайған сайын → // танымалдылық ͡та → // азайады дегенге көзқарасың ↓ /// М.Бесбаев: ↑ білмим йенді → // дос-мұқасан мысалға ͡да → // бұрыңғы әндерін айтып жүрғой → // әлі күнге дейін ↓ /// ↑ уол кісіні → // кім айтад мысалға → // танымалдылық азайып кетті деп ↓ /// ↑ біз ͡де кәзір → // тойларға көп шықпаймыз мысалы ↓ /// ↑ әдейі → // кішкене бағаны қымбаттаттық → // көп болмайық деп тойда → // той мешать йете ͡та ↓ /// |
ж: ↑ ұнай ͡ма → // жеңіл айтпақ̊шы сол ән ↓ /// м.бесбаев: ↑ жаңағыдай → // хійт құуалаб̊ жүргөн адам йемеспін мен → // уөзүмө → // ұнағаннаңгейін жаздым ͡да ↓ /// ↑ ал йенді → // уол ͡ғанша уөмүрдү ͡гөрүп → // уөздөрү ͡ғарар йенді ↓ /// ж: ↑ хит әндер азайған сайын → // танымалдылық ͡та → // азайады дегеңге ͡гөзқарасың ↓ /// м.бесбаев: ↑ білмеймін йенді → // дос-мұқасан мысалға ͡да → // бұрұңғ'әндерін айтыб̊ жүрғой → // әлі ͡гүңгө ͡дейін ↓ /// ↑ уол ͡гісіні → // кім айтады мысалға → // танымалдылығ ͡азайып кетті ͡деп ↓ /// ↑ біз ͡де ͡гәзір → // тойларға ͡гөп̊ ͡шықпаймыз мысалы ↓ /// ↑ әдейі → // кішкене ͡б̊ағаны қымбаттаттық → // көп ͡полмайығ ͡деп тойда → // той мешать йете ͡та ↓ /// |
Ж: Ұнай ма, жеңіл айтпақшы сол ән? М.Бесбаев: Жаңағыдай хит қуалап жүрген адам емеспін мен, өзіме ұнағаннан кейін жаздым да. Ал енді ол қанша өмірді көріп өздері қарар енді. Ж: Хит әндер азайған сайын танымалдылық та азаяды дегенге көзқарасың? М.Бесбаев: Білмеймін енді Дос-Мұқасан да, бұрынғы әндерін айтып жүр ғой әлі күнге дейін. Ол кісіні кім айтады мысалға танымалдылық азайып кетті деп. Біз де қазір тойларға көп шықпаймыз ғой мысалы. Әдейі кішкене бағаны қымбаттаттық, той мешать етеді да. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
М.Бесбаев: ↑ йенді → // бір сол әндерді қайталап айтұу → // сосын фонграмма → // концерт деген ырахатқой → // гастырольге қазыр барып келдік біз жақында жыйырма күн ↓ /// ↑ бақытты сәттер болды бізде ↓ /// ↑ шынайы аспапта → // жүз пайыз жанды дауыс // уөзіңе рахат → // тілдес'аласың → // керемет та ↓ /// Сондай консерттер ұнайд маған → // гастырольдер ұнайд ↓ /// ↑ той-томалақ → /жеп қойады адамды негізі ↓ /// |
М.Бесбаев: ↑ йенді → // бір сол әндерді ͡ғайталаб̊ ͡айтұу → // сосұн фонограмма → // консерт деген ырақатқой → // гастірөлге қазыр ͡б̊арып келдік біжжақында жыйырма ͡гүн ↓ /// ↑ бақытты сәттер ͡б̊олдұ ͡б̊ізде ↓ /// ↑ шынай'аспапта → // жүз пайыжжанды дауұс → // уөзүңө ырақат → //тілдес'аласың → // керемет ͡та ↓ /// ↑ сондай ͡гонсерттер ұнайды маған → // гастірөлдер ұнайды ↓ /// ↑ той-томалақ → // жеп қойад'адамды негізі ↓ /// |
М.Бесбаев: Енді сол әндерді қайталап айту, сосын фонграмма, концерт деген рахат қой, гастрольге барып келдік біз жақында 20.. Бақытты сәттер болды бізде. Шынайы аспапта, 100 пайыз жанды дауыс, өзіңе рахат, тілдесе аласың, керемет та. Сондай концерттер ұнайды маған, гастрольдер ұнайды. Той-домалақ жеп қояды адамды негізі. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ иә → // жалпы йенді → // ауыл-аймақты → // мійнійстірден гөрі → // сендер көбірек аралайсыңдар ↓ /// М.Бесбаев: ↑ мен дайректке кірмейм → // жүрегім аурад ↓ /// ↑ көмөктесші деген ↓ /// ↑ неге бізде → // медицина саласында → //біз көмектесе алмаймыз → // қай салада болсын ͡да → // аурұу балалар маған көмектесші → // не құзұрлы уоргандар көмектес'алмайд ↓ /// Ж: ↑ мейрамбек /йегер саған → // қандай ͡да бір бійлік //уорнын ұсынса барасың ͡ба ↓ /// М.Бесбаев: ↑ жоқ → // неғылам мен уоны ↓ /// |
ж: ійә → // жалпы йенді → // ауұл-аймақты → // мійнійстірдең ͡гөрү → // сендер ͡гөб̊үрөг ͡аралайсыңдар ↓ /// м.бесбаев: ↑ мен дайректке ͡гірмейм → // жүрөгүм аұуұрады ↓ /// ↑ көмөктөшші деген ↓ /// ↑ неге ͡б̊ізде → // медійсійна саласында → // біз ͡гөмөктөс'алмаймыз → // қай салада ͡б̊олсұн ͡да → // аұурұу ͡б̊алалар мағаң ͡гөмөктөшші → // не ͡ғұзұрлұ уоргандар ͡гөмөктөс'алмайды ↓ /// ж: ↑ мейрамбек /йегер саған → // қандай ͡да ͡б̊ір ͡б̊ійлік → //уорнұн ұсұнса ͡б̊арасың ͡ба ↓ /// м.бесбаев: ↑ жоқ → // неғылам мен уонұ ↓ /// |
Ж: Иә, жалпы енді ауыл-аймақты министрден гөрі сендер көбірек аралайсыңдар. М.Бесбаев: Мен дайректке кірмейм, жүрегім ауырады. Көмектесші деген.. Неге бізде медицина саласында біз көмектесе алмаймыз, қай салада болсын да, ауру балалар маған көмектесші, не құзырлы орындар көмектесе алмайды. Ж: Мейрамбек, егер саған қандай да бір билік орнын ұсынса барасың ба? М.Бесбаев: Жоқ,не қылам мен оны |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ неге → // қәзір → // қаншама әріптестерің бастыққой ↓ /// М.Бесбаев: ↑ нәтиже болмай жатқаннан гейін → // қатты араласқым келмейтіні де → // сол сайасатқа барғым да келмейд // уөйткені бәрібір істелінбейд → // айтылад да қойылад ↓ /// ↑ уөнердің төңірегінде → // қаншама проблема жатыр біздің ↓ /// заң жоқ → // әншінің құқұғы тіптен жоқ ↓ /// ↑ қалай болса солай адамдар → // шығыбатқанын өздеріңіз көріп уотсыздар ғой → // эфійрде қадағаланбайд ↓ /// ↑ ән қадағаланбайд → // сөз қадағаланбайд ↓ /// ↑ уоның өзін → // ретке келтіретіндей → // дұрыс адамдар жоқ па деп уойлайсың кейде ше ↓ /// ↑ йенді мен → // сайасатқа араласқым келмейд → // жаңалықтарды қарасаң → // әйтеуір бәрі жаққ̊сы ↓ /// |
ж: ↑ неге → // қазыр → // қаншама → // әріптестерің бастыққой ↓ /// м.бесбаев: ↑ нәтійже ͡б̊олмай жатқаннаң ͡гейін → // қатт'араласқым келмейтіні ͡де → // сол сайасатқа ͡б̊арғым ͡да ͡гелмейд → // уөйткөнү ͡б̊әріб̊ір істелімбейді → // айтылады ͡ да ͡ғойады ↓ /// ↑ уөнөрдүң төңүрөгінде → // қаншама пыроблема жатыр ͡б̊іздің ↓ /// ↑ заң ͡жоқ → // әншінің ͡ғұқұғұ тіптен жоқ ↓ /// ↑ қалай болса солай адамдар → // шығып жатқанын уөздөрүңіз ͡гөрүп уотұрčұздар ͡ғой → // йефійрде қадағаламбайды ↓ /// ↑ әң ͡ғадағаламбайды → // сөз ͡ғадағаламбайды ↓ /// уонұң уөзүн → //іретке ͡гелтіретіндей → // дұрұс адамдар жоқ ͡па деп уойлайсың ͡гейде ͡ше ↓ /// ↑ йенді мен → // сайасатқ'араласқым келмейді → //жаңалықтарды ͡ғарасаң → // әйтеуүр ͡б̊әрі жақ̊сы ↓ /// |
Ж: Неге? Қазір қаншама әріптестерің бастық қой. М.Бесбаев: Нәтиже болмай жатқаннан кейін, қатты араласқым келмейтіні де сол саясатқа барғым да келмейд, өйткені бәрібір істелінбейді, айтылады да қояды. Өнердің төңірегінде қаншама проблема жатыр. Заң жоқ, әншінің құқығы тіптен жоқ. Қаншама солай адамдар шығып жатқанын өздеріңіз көріп жатсыздар ғой, ештеңе қадағаланбайды. Ән қадағаланбайды, сөз қадағаланбайды. Оның өздерін ретке келтіретіндей дұрыс адам жоқ па деп ойлайсың. Енді мен саясатқа араласқым келмейді, жаңалықтарды қарасаң, әйтеуір бәрі жақсы. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ уонда неге ы ы : ↓ /// М.Бесбаев: ↑ сондай боп кеттікқой → // білмим нағіп уол ↓ /// Ж: ↑ қалай → // қәзір ауылдың жағдайы ↓ /// М.Бесбаев: ↑ уөтө қыйын → // менің ауылда қәзір → // ағам-жеңгем тұрад ↓ /// Ж: ↑ қай уөңірді → // салыстырмалы түрде айта'ласың → // қыйын деп мысалы ↓ /// М.Бесбаев: ↑ көмір жоқ → // мен қайөңір болса ͡да → // жетісіп тұрған ауылда → // жағдай жақ̊сы йемес негізі ↓ /// Ж: ↑ сенің көлігіңнің → // несін ұрлаған жоқ ͡па ↓ /// М.Бесбаев: ↑ талай ұрладығой //уосы күнге ͡дейін → // белгілі нәрсеғой → // сол ͡үшін → // денис уөлүу керек болды ͡да → // бізге ↓ /// ↑ сол айғара ашұу үшін ↓ /// |
ж: ↑ уонда неге→ / ы ы : ↓ /// м.бесбаев: ↑ сондай ͡б̊оп кеттікқой → // білмеймін неге уол ↓ /// ж: ↑ қалай → // қәзір ауұлдұң жағдайы ↓ /// м.бесбаев: ↑ уөтө қыйын → // менің ауұлда ͡ғәзір → // ағам-жеңгем тұрады ↓ /// ж: ↑ қай уөңүрдү → // салыстырмалы түрд'айт'аласың → // қыйын деп мысалы ↓ /// м.бесбаев: ↑ көмүр жоқ → //мең ͡ғай уөңүр ͡б̊олса ͡да → //жетісіп тұрған ауұлда → // жағдай жақ̊сы йемес негізі ↓ /// ж: ↑ сенің ͡гөлүгүңнің → //несін ұрлаған жоқ ͡па ↓ /// м.бесбаев: ↑ талай ұрладығой → // уосұ ͡гүңгө дейін → // белгілі нәрсеғой → // сол үшүн → // денійс уөлүу ͡герек болдұ ͡да → // бізге ↓ /// ↑ сол айғар'ашұу үшүн ↓ /// |
Ж: Онда неге ыы. М.Бесбаев: Сондай боп кеттік қой білмим. Ж: Қалай қазір ауылдың жағдайы? М.Бесбаев: Менің ауылда қазір ағам-жеңгем тұрады Ж: Қай өңірді салыстырмалы түрде айта аласың, қиын деп мысалы? М.Бесбаев: Көмір жоқ, мен қай өңір болса да, жетісіп тұрған ауылл, жағдай жақсы емес қазір. Ж: Сенің көлігіңнің несін ұрлаған жоқ па? М.Бесбаев: Талай ұрлады ғой осы күнге дейін белгілі нәрсе болды ғой, ол үшін Денис өлу керек болды да бізге. Соны айқара ашу үшін. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ білдіңдер → // сенікін ͡де ұрлады ↓ /// М.Бесбаев: ↑ талай ұрладығой ↓ /// Ж: ↑ заявление жаздың ͡ба ↓ /// М.Бесбаев: ↑ уоған заявление жазбайсыңғой → // ана кар ситиден аласың ͡да → // кетесіңғой ↓ /// ↑ байағыдан налаженный системағой → // мысалғада → / сөйтіп жүрдікқой → / кезінде бұрын ↓ /// ↑ кәзір йенді → /ұрлаған йемес ↓ /// ↑ алдында → / мерседестікін күнде ұрлайтын → // бұрын ͡ше → // бойдақ кезде ↓ /// ↑ ал йенді → // барып заявление жазайын десең → // ана милисиалар айтад → // таппайсың дейд өздері ↓ /// ↑ неғыласың → // қойш басыңды қатырып → // іздемейт ͡та бұны → // іздемейміз ͡да біз дейд ↓ /// ↑ уодан ͡да бар ͡да → // арзанға сатып ала сал дейд // уөздері айтад ↓ /// ↑ содан кейін → // амал жоқ барасың ͡да → // сатып аласың //уөздөрі айтып тұрғаннан кейін ↓ /// |
ж: ↑ білдіңдер → // сенікін д'ұрлады ↓ /// м.бесбаев: ↑ талай ұрладығой ↓ /// ж: ↑ зайавленійе жаздың ͡ба ↓ /// м.бесбаев: ↑ уоған зайавленійе жазб̊айсыңғой → // ана ͡гар сійтійден аласың ͡да → //кетесіңғой ↓ /// ↑ байағыдан налаженный сійстемағой → //мысалғада → // сөйтүб̊ жүрдүкқой → // кезінде ͡б̊ұрұн ↓ /// ↑ қазыр йенді → // ұрлаған йемес ↓ /// ↑ алдында → //мерседестікің ͡гүнд'ұрлайтын → // бұрұн ͡ше → //бойдақ кезде ↓ /// ↑ ал йенді → /барыб̊ зайавленійе жазайын десең → // ана мыйлыйсыйалар айтады → // таппайсың дейді уөздөрү ↓ /// ↑ неғыласың → //қойш басыңды ͡ғатырып → // іздемейді ͡да ͡б̊ұнұ→ //іздемейміз ͡да ͡б̊із дейді ↓ /// ↑ уодан ͡да ͡б̊ар ͡да → // арзаңға сатыб̊ ͡ала ͡сал дейді → //уөздөр'айтады ↓ /// ↑ содаңгейін → // амал ͡жоқ ͡парасың ͡да → // сатыб̊ ͡аласың → // уөздөр'айтып тұрғаннаңгейін ↓ /// |
Ж: Білдіңдер, сенікін де ұрлады? М.Бесбаев: Талай ұрлады ғой. Ж: Заявление жаздың ба? М.Бесбаев: Оған заявление жазбайсың ғой, ана Кар ситиден аласың да кетесің ғой оны. Мысалы, сөйтіп жүрдік қой кезінде бұрын. Қазір енді ұрлаған емес. Алдында мерседестікін күнде ұрлайтын бұрын ше, бойдақ кезде. Ал енді барып заявление жазайын десең таппайсың дейді өздері. И не қыласың қойшы басыңды қатырып, іздемейді та бұны іздемейміз біз да дейді. Одан да бар да арзанға сатып ала сал дейді, өздері айтады. Содан кейін амал жоқ барасың да сатып аласың, өздері айтып тұрғаннан кейін. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ йелдегі жағдай тұуралы → // хабардарекеніңді байқап уотырм //уөте ͡жақ̊сы бұл → // көп адамдар айта бермейд ↓ /// М.Бесбаев: ↑ уелдің жағдайы қалай болса → // менің ͡де жағдайым сондай ↓ /// Ж: қандай әкесің мейрамбек ↓ /// М.Бесбаев: ↑ уой мен бір → // қарық қылған жаққ̊сы әкемін деп айта алмайтын шығарм // уоны мархабат білед → // баларым білед уоны ↓ /// ↑ өйткені → // көбінесе тәрбиемен→ /мархабат ата-анам айналысады ғой ↓ /// ↑ ж: уол уақыт жоқтықтан ͡ба → // әлдее ↓ /// М.Бесбаев: ↑ жоқ → / мен йенді көбінесе → // сыртта жаңағы жүрем ͡ғой ↓ /// ↑ біздің жұмысымыз → // біресе астана → // біресе шымкент → // біресе атырау → // ақтау деген сійақты → // сөйтіп / йекі күннің бірінде → // үйдө болмағаннан кейін → //тәрбійені көбінесе → // сол үйдегі → // мархабат береді ғой баларға ↓ /// |
ж: ↑ йелдегі жағдай тұуралы → // хаб̊ардар йекеніңді ͡б̊айқап уотұрмұн → //уөтө уөтө жақ̊сы ͡б̊ұл → // көб̊ ͡адамдар айта ͡б̊ермейді ↓ /// м.бесбаев: ↑ йелдің жағдайы қалай ͡б̊олса → // менің ͡де жағдайым сондай ↓ /// ж: ↑ қандай әкесің мейрамбек ↓ /// м.бесбаев: ↑ уой мем ͡бір → // қарық қылған жақ̊с'әкемін деб̊ ͡айта'лмайтын шығармын → //уонұ мархаб̊ат ͡піледі → //балаларым ͡біледі уонұ ↓ /// ↑ уөйткөнү → // көб̊үнөсе тәрб̊ійемен → // мархаб̊ат ата'нам айналысадығой ↓ /// ж: ↑ уол ұуақыт ͡шоқтұқтан ͡ба → // әлде ↓ /// м.бесбаев: ↑ жоқ → // мен йенді ͡гөб̊үнөсе → // сыртта жаңағы жүрөмғой ↓ /// ↑ біздің жұмұсұмыз → // бірес'астана → // біресе шымкент → // бірес'атырау → // ақтау деген сыйақты → // сөйтүп → // йекі ͡гүннүң бірінде → // үйдө ͡б̊олмағаннаңгейін → // тәрб̊ійені ͡гөб̊үнөсе → // сол үйдөгү → // мархаб̊ат ͡передіғой балаларға ↓ /// |
Ж: Елдегі жағдай туралы хабардар екеніңді байқап отырмын, өте жақсы бұл, көп адамдар айта бермейді. М.Бесбаев: Елдің жағдайы қалай болса, менің де жағдайым сондай. Ж: Қандай әкесің Мейрамбек? М.Бесбаев: Ой мен бір қарық қылған жақсы әкемін деп айта алмайтын шығармын оны Мархабат біледі, балаларым біледі оны. Өйткені көбінесе тәрбиемен Мархабат айналысады ғой. Ж: Ол уақыт жоқтықтан ба, әлдее? М.Бесбаев: Жоқ, мен енді көбінесе сыртта жаңағы жүрем ғой. Біздің жұмысымыз біресе Астана, біресе Шымкент, біресе Атырау, Ақтау деген сияқты. Сөйтіп, екі күннің бірінде үйде болмағаннан кейін тәрбиені көбінесе сол үйдегі Мархабат береді ғой балаларға. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ іренжійме кейде ↓ /// М.Бесбаев: ↑ балаларым кішкене ренжійд ↓ /// ↑ уөзүм → // тастай алмайм жұмысты → // менөмір бақый /уосылай келятырм ↓ /// ↑ балаларым үйреніп қалды → // көбінесе гастырольде жүргенге ↓ /// ↑ кәзірекеуі ͡де → // кәзіренді телефонмен → // әнеуреу немен қарап → //сағыныштарын басамыз кейде ↓ /// ↑ жаққ̊сы әке болұуға тырысам → // жаққ̊сы тәрбійе берүуге тырысам ↓ /// ↑ құдайға шүкүр → //мен балаларға ұрысқан йемеспін ↓ /// |
ж: ↑ іренжій ͡ма ͡гейде ↓ /// м.бесбаев: ↑ балаларым ͡гішкене іренжійді ↓ /// ↑ уөзүм→ /тастай алмаймын жұмұстұ → // мен уөмүр ͡б̊ақый → // уосұлай ͡гележатырмын ↓ /// ↑ баларым үйрөнүп ͡қалды → // көб̊үнөсе гастрөлде жүргөңгө ↓ /// ↑ қазыр йекеуү ͡дө → // қазыр йенді телефоммен → // ана біреу немең ͡ғарап → // сағыныштарымызды басамыз ͡гейде ↓ /// ↑ жақ̊с'әке болұуға тырысамын → // жақ̊сы тәрб̊ійе ͡б̊ерүугө тырысамын ↓ /// ↑ құдайға шүкүр → // мем ͡балаларғ'ұрұсқан йемеспін ↓ /// |
Ж: Ренжи ме кейде? М.Бесбаев: Балаларым кішкене ренжиді. Өзім тастай алмайм жұмысты, мен өмір бақи осылай келе жатырм. Балаларым үйреніп қалды көбінесе гастрольде жүргенге. Қазір екеуі де, қазір енді телефонмен, әнеуреу немен қарап, сағыныштарын басамыз кейде. Жақсы әке болуға тырысам, жақсы тәрбие беруге тырысам. Құдайға шүкір мен балаларға ұрысқан емеспін. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ жалпы өзің → // ұрса аласың ͡ба → // бір ұрысқаныңды көрмеппін → // сенің уосы //ашұуланғаныңды көрмеппін ↓ /// М.Бесбаев: ↑ бір рет ұрысқам → // и то → / анаұу тамақ жемей қойды → // няғылған қыз мынау → // тамақ жемейтін деп → // қатты шығып кеткен болатын ↓ /// ↑ жылап қалды → // содан кейін → // менің өзімнің жүрегім аурып қалды ↓ /// ↑ содан кейін → // ұрысқанемеспін мен ↓ /// ↑ ұрса алмайм мен балаларға ↓ /// ↑ мені ͡де ұрсып ұрып тәрбиелегенемес ↓ /// ↑ әке шешем → /уосы күнге дейін → // бір ұрысқанын → // мен→ // бірең болмаса → // құйрығынан бійтіп ұрғанемес ↓ /// |
ж: ↑ жалпы уөзүң → //ұрса'ласың ͡ба → // бір ұрұсқаныңды ͡гөрмөппүн→ //сенің уосұ → //ашұулаңғаныңды ͡гөрмөппүн ↓ /// м.бесбаев: ↑ бір ірет ұрұсқам→ // и то → /анау тамағ ͡жемей ͡ғойдұ→ // неғылғаң ͡ғыз мынау → // тамағ ͡жемейтін деп → // қатты шығып кеткем болатын ↓ /// ↑ жылап ͡қалды → // содаңгейін → / менің уөзүмнүң жүрөгүм аурұп ͡қалды ↓ /// ↑ содаңгейін → // ұрұсқан йемеспін мен ↓ /// ↑ ұрса'лмайм мем ͡балаларға ↓ /// ↑ мені д'ұрсұп ұрұп тәрб̊ійелеген йемес ↓ /// ↑ әке шешем → // уосұ ͡гүңгө дейін → // бір ұрұсқанын → // мен → // бір / йең болмаса → // құйрұғұмнам ͡бійтіб̊ ͡ұрған йемес ↓ /// |
Ж: Жалпы өзің ұрса аласың ба, бір ұрысқаныңды көрмеппін сенің осы, ашуланғаныңды көрмеппін. М.Бесбаев: Бір рет ұрысқам и то, анау тамақ жемей қойды, не қылған қыз мынау тамақ жемейтін деп, қатты шығып кеткен болатын. Жылап қалды, содан кейін менің өзімнің жүрегім аурып қалды. Содан кейін ұрысқан емеспін мен. Ұрса алмайм мен балаларға. Мен ұрсып ұрып тәрбиелеген емеспін. Әке-шешем осы күнге дейін бір ұрысқанын мен бір ең болмаса құйрығынан битіп ұрған емеспін. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ ал бір уоғаш қылығың ↓ /// М.Бесбаев: ↑ мен йенді → // шли бір бұзық болғам деп айта алмайм → // уоның үстіне ↓ /// ↑ қырсық бала болған шығарм → // бірақ → //бұзық бала болған жоқпын мен ↓ /// ↑ Ж: әлі дійректырдың алдына барған жоқсын ғой ↓ /// М.Бесбаев: ↑ жоқ → // дійректырдың алдына бардым йенді → // ана сабаққа келмегенім үшүн → // гастырольға кеткенде → // негеол балаоқымайд деген сійақты ↓ /// ↑ бозторғаймен атағым шығып кеткеннен кейін → // кішкене битіп жақ̊сы қарайтын болды ͡да → //мұғалімдер ↓ /// |
ж: ↑ ал ͡б̊ір уоғаш қылығың ↓ /// м.бесбаев: ↑ мен йенді → //шли ͡б̊ір ͡б̊ұзұқ ͡полғам деб̊ ͡айта'лмайм → //уонұң үстүнө ↓ /// ↑ қырсық ͡пала ͡б̊олған шығармын → // бірақ → // бұзұқ ͡пала ͡б̊олған жоқпұн мен ↓ /// ж: ↑ әлі дійректордұң алдына ͡б̊арған жоқ̊сұңғой ↓ /// м.бесбаев: ↑ жоқ → // дійректырдың алдына ͡б̊ардым йенді → // ана саб̊аққа ͡гелмегенім үшүн → // гастірөлгө ͡ геткенде → //неге уол бала уоқұмайды деген сыйақты ↓ /// ↑ бозторғаймен атағым шығып кеткеннеңгейін → //кішкене ͡б̊ійтіб̊ жақ̊сы қарайтым ͡болдұ ͡да → // мұғалімдер ↓ /// |
Ж: Ал бір оғаш қылығың? М.Бесбаев: Мен енді шли бір бұзық болғам деп айта алмайм. Қырсық бала болған шығарм, бірақ бұзық бала болған жоқпын мен. Ж: Әлі директордың алдына барған жоқсын ғой М.Бесбаев: Жоқ. директордың алдына бардым енді, ана сабаққа келмегенім үшін, гастрольға кеткенде, неге ол бала оққымайд деген сияқты. Бозторғаймен атағым шығып кеткеннен кейін, кішкене битіп жақсы қарайтын болды да мұғалімдер. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ мүмкін сенің қызыңа ͡да → // мейрамбектің қызы деп қарайтын шығар → // кәусар әлде солай сезіне ͡ме → // мен мейрамбектің қызымын деп → // айтып жүретін шығар мүмкін ↓ /// М.Бесбаев: ↑ жоқ уондай → // мен өзім ͡де айтқам → // мүмкін йемес уолай қарауға болмайд → // менің қызымда құдайға шүкүр → // тәртібі → // тәрбійесі → // сабағы бәрі жақ̊сы ↓ /// ↑ менің қызым болғаннан йемес → // өзі ͡де жақ̊сы ↓ /// |
ж: ↑ мүмкүн сенің ͡ғызыңа ͡да → // мейрамбектің ͡ғызы деп қарайтын шығар → // кәусар әлде солай сезіне ͡ме → // мен мейрамбектің ͡ғызымын деп → // айтыб̊ жүрөтүн шығар мүмкүн ↓ /// м.бесбаев: ↑ жоқ уондай → // мен уөзүм д'айтқам → // мүмкүн йемес уолай ͡ғарауға ͡б̊олмайды → // менің ͡ғызымда ͡ғұдайға шүкүр → // тәртіб̊і → // тәрб̊ійесі → // саб̊ағы ͡б̊әрі жақ̊сы ↓ /// ↑ менің ͡ғызым болғаннан йемес → // уөзү ͡дө жақ̊сы ↓ /// |
Ж: Мүмкін сенің қызыңа да Мейрамбектің қызы деп қарайтын шығар, Кәусар әлде солай сезіне ме мен Мейрамбектің қызымын деп, айтып жүретін шығар, мүмкін? М.Бесбаев: Жоқ ондай, мен өзім де айтқам, мүмкін емес олай қарауға болмайды, менің қызымда Құдайға шүкір, тәртібі, тәрбиесі, сабағы бәрі жақсы. Менің қызым болғаннан емес, өзі де жақсы. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ әндеріңді тыңдай ͡ма қызың ↑ /// сынап айта ала ͡ма ↓ /// М.Бесбаев: ↑ бәрін жақ̊сы білед → // бірақ тыңдайд деп айта алмайм ↓ /// ↑ уөйткені → // менің қызым кәзір пианиноға барғалы бері → // класикаға көбінесе сол ұнап кетті ͡да ↓ /// ↑ уодан кейін мына бір ͡нелерді → // көп тыңдай қоймайд → // бірақ йенді күшті әндерімді тыңдайд ↓ /// ↑ ана ыы қай әнді әйтеуір → // бір тойды шашып жатқан әндерді → // қызым мынау қалай уойлайсың күштіма → // дегенде → // папа → // ужас деді ↓ /// ↑ уойбай → // йенді тойдың бір уровенінде жүрген → // әнді айттым ͡да → // қалай қарайд йекен ͡деп ͡ше ↓ /// ↑ уосы ән күшті популйарный боватырғой → // күшті ͡деп → // мақтап көріпем→ // әдейі ↓ /// ↑ папа → // ужасқой мынау дид ↓ /// |
ж: ↑ әндеріңді тыңдай ͡ма ͡ғызың ↓ /// ↑ сынаб̊ ͡айта'ла ͡ма ↓ /// м.бесбаев: ↑ бәрін жақ̊сы ͡б̊іледі → // бірақ тыңдайды деб̊ ͡айта'лмайм ↓ /// ↑ уөйткөнү → // менің ͡ғызым ͡гәзір пійанійнаға ͡б̊арғалы ͡б̊ері → // класыйкаға ͡гөб̊үнөсе сол ұнап кетті ͡да ↓ /// ↑ уодаңгейін мына ͡б̊ір нелерді → // көп тыңдай ͡ғоймайды → // бірақ йенді ͡гүшт'әндерімді тыңдайды ↓ /// ↑ ана→ // қай әнд'әйтеуүр→ // бір тойдұ шашыб̊ жатқан әндерді → // қызым мынау ͡ғалай уойлайсың ͡гүштү ͡ма → //дегенде → // папа→ / /ұужас ͡теді ↓ /// ↑ уойб̊ай → // йенді тойдұң бір ұуровенінде жүргөн → // әнд'айттым ͡да → // қалай ͡ғарайды йекен ͡деп ͡ше ↓ /// ↑ уос'әң ͡гүштү попұулйарный болып жатырғой → // күштү ͡деп→ // мақтап көрүп ͡өм → // әдейі ↓ /// ↑ папа → // ұужасқой мынау дейді ↓ /// |
Ж: Әндеріңді тыңдай ма қызың? Сынап айта ала ма? М.Бесбаев: Бәрін жақсы біледі, бірақ тыңдайды деп айта алмайм. Өтйкені менің қызым қазір пиониноға барғалы бері, классикаға көбінесе сол ұнап кетті да. Одан кейін мына бір нелерді көп тыңдай қоймайды, бірақ енді күшті әндерімді тыңдайды. Ана ыы қай ән әйтеуір, бір тойды шашып жатқан әндерді, «Қызым,қалай ойлайсың күшті ме» дегенде, Папа, ужас деді. Енді анау бір тойдың уровенінде жүрген әнді айттым да, қалай қарайды екен деп ше. Осы ән күшті популярный боп жатыр ғой күшті деп, мақтап көріп едім әдейі. Папа, ужас қой мынау дейді. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ кішкентай → // әзіргеондаай ↓ /// М.Бесбаев: ↑ уой → // кішкентайға бәрібір ↓ /// ↑ бірақ папасы → /әнші йекенін білед уол ↓ /// Ж: ↑ қайдам ͡білед ↓ /// М.Бесбаев: ↑ консертке барды → // бір рет келдіғой уол ͡гезде ↓ /// ↑ уол қайрат нұртастың несі досы → // сондай бірдеңе шығарып апты //уоны көрмегенөмірінде ↓ /// |
ж: ↑ кішкентай → // әзірге уондай ↓ /// м.бесбаев: ↑ уой → // кішкентайға ͡б̊әріб̊ір ↓ /// ↑ бірақ папасы → //әнші йекенім ͡біледі уол ↓ /// ж: ↑ қайдам ͡біледі ↓ /// м.бесбаев: ↑ консертке ͡б̊арды → // бір ірет келдіғой уол ͡гезде ↓ /// ↑ уол ͡ғайрат нұртастың несі досұ → // сондай бірдеңе шығарыб̊ ͡апты → // уонұ ͡гөрмөгөн уөмүрүнде ↓ /// |
Ж: Кішкентай әзірге ондаай. М.Бесбаев: Ой кішкентайға бәрібір. Бірақ папасы әнші екенін біледі ол. Ж: Қайдан біледі? М.Бесбаев: Концертке барды бір рет келді ғой ол кезде. Ол Қайрат Нұртастың досы, сондай бірдеңе шығарып алыпты, оны көрмеген өмірінде. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ сенің балаң → // қайрат нұртасты танымайт ↓ /// М.Бесбаев: ↑ қайрат нұртасты тірідей көрмеген ↓ /// ↑ йенді кішкентай кезінде → / /көрсе көрген шығар той-томалақта → // бірдемеде ↓ /// ↑ бірақ йенді → // кәзіренді / йес білдіғой / кішкене ↓ /// ↑ білмейд уол → //қайақтан шығарып / алғанын білмейм ↓ /// ↑ папа → // алдында → // сыйыр менің досым деп жүрген ↓ /// ↑ уол сыйыр нәғып сенің досың десем // уол маған сүт беред дейт ͡та ↓ /// ↑ сүтпен шәйді → / жаққ̊сы көрет ͡та ↓ /// ↑ мен ͡де кішкентай кезімде → // қан арқылы келе ͡ма балаға → // мен кішкентай кезімде → // ұйқыдан тұра сап → //апа → // шәәәй дейтінмін ↓ /// |
ж: ↑ сенің балаң → // қайрат нұртасты тынымайды ↓ /// м.бесбаев: ↑ қайрат нұртасты тірідей ͡гөрмөгөн ↓ /// ↑ йенді ͡гішкентай ͡гезінде → //көрсө ͡гөргөн шығар той-томалақта → // бірдемеде ↓ /// ↑ бірақ йенді → // қазыр йенді → // йес ͡пілдіғой ͡гішкене ↓ /// ↑ білмейді уол → // қай жақтан шығарыб̊ ͡алғаным ͡білмеймін ↓ /// ↑ папа → / алдында → / сыйыр менің досұм деб̊ жүргөн ↓ /// ↑ уол сыйыр нәғып̊ ͡сенің досұң десем → //уол маған сүт ͡переді дейді ͡да ↓ /// ↑ сүтпөн шәйді → // жақ̊сы ͡гөрөді ͡да ↓ /// ↑ мен ͡де ͡гішкентай ͡гезімде → // қан арқылы ͡геле ͡ма ͡б̊алаға → // мең ͡гішкентай ͡гезімде → // ұйқұдан тұра сап → // апа → // шәәәй дейтіммін ↓ /// |
Ж: Сенің балаң Қайрат Нұртасты тынымайды? М.Бесбаев: Қайрат Нұртасты танымайды, көрмеген. Енді кішкентай кезінде көрген шығар той-томалақта. Бірақ енді қазір енді ес білді ғой кішкене. Білмейд ол, қаяқтан шығарып алғанын білмейм. «Папа, алдында сиыр менің досым деп жүрген», ол сиыр не ғып сенің досың десем, ол сиыр маған сүт береді дейд та. Сүт пен жентті жақсы көред та. Мен кішкентай кезімде қан арқылы келе ма балаға, мен кішкентай кезімде ұйқыдан тұра сап, Апа, шәәәй дейтінмін. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
↑ мен шәйқұмар йетім ͡та ↓ /// ↑ шәйқормын жаңағы ↓ /// ↑ уол сүтпен шәй дейт ͡та → // садикке барса ͡да → // сүтті шәй деп уотрады йекен ұйат-ай ↓ /// ↑ сол ана сыйыр → // менің досым дейт ͡та → // нағып /уол сенің досың десем → // уол маған сүт беред дит ↓ /// ↑ сөйтіп жүргөн → // кәзір қайрат нұртас → // менің досым дегенді шығарып алды ↓ /// ↑ сен таныйсың ͡ба → // қайрат нұртасты білесің ͡бе десем → // досым уол менің дейт ͡та ↓ /// ↑ сосын түсіріп алдым да → // қайратқа жібердім ↓ /// ↑ сөйтсем → // қайрат ͡та уоған не жіберді ͡да → // досым деп жанағы ↓ /// ↑ рахмеет деп уол ͡да ↓ /// ↑ үй → // қайраттың популйарносы сұмдық йекенғой дедім ↓ /// |
↑ мен шәйқұмар йедім ͡да ↓ /// ↑ шәйқормұн жаңағы ↓ /// ↑ уол сүтпөн шәй дейді ͡да → // садійкке ͡б̊арса ͡да → // сүттү шәй деп уотұрады йекен ұйат-ай ↓ /// ↑ сол ана сыйыр → // менің досұм дейді ͡да → // неге → //уол сенің досұң десем → //уол маған сүт ͡переді дейді ↓ /// ↑ сөйтүб̊ жүргөн → // қазыр ͡ғайрат нұртас → // менің досұм дегенді шығарыб̊ ͡алды ↓ /// ↑ сен таныйсың ͡ба → //қайрат нұртасты ͡б̊ілесің ͡ба десем → // досұм уол менің дейді ͡да ↓ /// ↑ сосұн түсүрүб̊ ͡алдым ͡да → // қайратқа жіб̊ердім ↓ /// ↑ сөйтčөм → / қайрат ͡та уоған не ͡жіб̊ерді ͡да → // досұм деб̊ жанағы ↓ /// ↑ ырахмет деп уол ͡да ↓ /// ↑ үй → // қайраттың папұулйарносұ сұмдұқ йекеңғой дедім ↓ /// |
Мен шайқұмар едім жанағы. Ол сүтпен шай дейд та, садикке барса да шай деп отыра беред екен. Сол ана сиыр менің досым дейд та, не ғып ол сенің досың десем, ол маған сүт береді дит. Сөйтіп жүрген, қазір Қайрат Нұртас менің досым дегенді шығарып алды. Сен танисың ба, Қайрат Нұртасты білесің бе десем, досым ол менің дейт та. Сосын түсіріп алдым да, Қайратқа жібердім. Сөйтсем, Қайрат та оған не жіберді да, досым деп жанағы. Рахмеет деп ол да.. Үй Қайраттың популярносы сұмдық екен ғой дедім |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ мойындадым → //дедің ͡ба ↓ /// ↑ қаншада жасы қазыр ↓ /// М.Бесбаев: ↑ төртке толған жоққой әлі ↓ /// Ж: ↑ біркүні → // мысалы // йелбасы менің досым десе // уол тығырықтан қалай шығасың ↓ /// М.Бесбаев: ↑ білмим ↓ /// Ж: ↑ сабақтарына қарайсың ͡ба ↓ /// М.Бесбаев: ↑ сабағына қарап өткенде көріп йем → // менің мыйым айналып кетед ↓ /// ↑ таңғалдым мен → // уойпырмай → //таңғалатын нәрсе көп йекенғой → // шынымен ͡де ↓ /// ↑ кәусар бірдеңені шешіп бер → // папа → //бірдеңені жасап берш деп йед → // мыйым жетпей қойды анаған → // қалай шығарад ананы уомбір жасар қыз ↓ /// |
ж: ↑ мойұндадым → // дедің ͡ба ↓ /// ↑ қаншада жасы қазыр ↓ /// м.бесбаев: ↑ төрткө толған жоққой әлі ↓ /// ж: ↑ біркүнү → // мысалы → // йелб̊асы менің досұм десе → // уол тығырықтаң ͡ғалай шығасың ↓ /// м.бесбаев: ↑ білмеймін ↓ /// ж: ↑ саб̊ақтарына ͡ғарайсың ͡ба ↓ /// м.бесбаев: ↑ саб̊ағына ͡ғарап уөткөндө көрүп йем → // менің мыйым айналып кетеді ↓ /// ↑ таңғалдым мен → //уойпұрмай → // таңғалатын нәрсе ͡гөп йекеңғой → // шынымен ͡де ↓ /// ↑ кәусар ͡б̊ірдеңені шешіп ͡пер → // папа → // бірдеңені жасап ͡перші ͡деп йеді → //мыйым жетпей ͡ғойд'анаған → // қалай шығарад'ананы уомбір жасар ͡ғыз ↓ /// |
Ж: Мойындадым дедің бе? Қаншада жасы қазір? М.Бесбаев: 4-ке толған жоқ қой әлі. Ж: Бір күні мысалы Елбасы менің досым десе, ол тығырықтан қалай шығасың? М.Бесбаев: Білмеймін. Ж: Олардың сабақтарына қарайсың ба? М.Бесбаев: Бағаны өткенде қарап көріп ем, менің миым айналып кетеді. Таңғалдым мен ойпырмай, таңғалатын нәрсе көп екен ғой шынымен де. Кәусар бірдеңені шешіп бер, папа, бірдеңені жасап берші деп ед, миым жетпей қойды анаған, қалай шығарад ананы 11 жасар қыз? |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ былтырғы тұуған күніңде мархабат // йелүу сөз жазып // йелдің бәрін таңғалдырып ↓ /// М.Бесбаев: ↑ тұуған күнімдегі ͡ме → // анау ↓ /// Ж: ↑ іиәә → // қандай күшті романтика сендерде → // қанша жыл болды → // мейрамбек үйленгендеріңе ↓ /// М.Бесбаев: ↑ сегізінші июльде → // той болды → // йекі мың төрттің → // иә уонтөрт жыл болды → // кешеғана үйленген сияқты йедім ↓ /// Ж: ↑ әлі араларыңда → // бір романтика бар ͡ма ↓ /// М.Бесбаев: ↑ әрійне ↓ /// Ж: ↑ жоқ → // біреулер сезімін білдірүуге ұйаладығой → // йенді йекі-үш жылдан кейін ͡ақ → // кәдімгі аға-қарындас сійақты боп кетедіғой ↓ /// М.Бесбаев: ↑ мен негізі → // бақытты жігіттердің қатарындамын мен ↓ /// ↑ жоқ → // бізде аға уондай жоқ ↓ /// ↑ біз әлі → // қыз бен жігіт сыйақты жүріп жүрген сійақтымыз → // әлі ↓ /// ↑ мен → //сүйген адамымды алған адаммын ͡да ↓ /// |
ж: ↑ былтырғы тұуғаң ͡гүнүңдө мархаб̊ат→ //йелүу сөжжазып→ //йелдің бәрін таңғалдырып ↓ /// м.бесбаев: ↑ тұуғаң ͡гүнүмдөгі ͡ме→ //анау ↓ /// ж: ↑ ійәә→ /қандай ͡гүштү ұромантыйка сендерде→ //қанша жыл болдұ→ //мейрамбег үйлөнүңе ↓ /// м.бесбаев: сегізінш'ійүульдө→ /той болдұ→ //йекі мың төрттүң→ //ійә уонтөрт ͡шыл болдұ→ //кеше͡ ғана→ /үйлөңгөн сыйақты йедім ↓ /// ж: ↑ әл'араларыңда→ /бір ұромантыйка ͡б̊ар ͡ма /// м.бесбаев: әрійне ↓ /// ж: ↑ жоқ→ /біреулөр сезімім білдірүуге ұйаладығой→ //йенді йек'үшшылдаңгейін ͡ақ→ //кәдімг'аға -ғарындас сыйақты ͡б̊оп кетедіғой ↓ /// м.бесбаев: ↑ мен негізі→ // бақытты жігіттердің ͡ғатарындамын мен ↓ /// ↑ жоқ → // бізд'аға уондай жоқ ↓ /// ↑ біз әлі → //қыз ͡б̊ен жігіт ͡čыйақты жүрүб̊ жүргөн сыйақтымыз → // әлі ↓ /// ↑ мен → // сүйгөн адамымд'алған адаммын ͡да ↓ /// |
Ж: Былтырғы туған күніңде Мархабат 50 сөз жазып, елдің бәрін таңғалдырып.. М.Бесбаев: Туған күнімдегі ме анау? Ж: Иәә, қандай күшті романтика сендерде, қанша жыл болды Мейрамбек үйленгендеріңе? М.Бесбаев: 8 июльде той болды. 2004. Кеше ғана үйленген сияқты едім. Ж: Әлі араларыңда бір романтика бар ма? М.Бесбаев: Әрине, Ж: Жоқ, біреулер сезімін білдіруге ұялады ғой, енді 2-3 жылдан кейін-ақ кәдімгі аға-қарындас сияқты боп кетеді ғой. М.Бесбаев: Мен негізі бақытты жігіттердің қатарындамын мен. Жоқ бізде аға ондай жоқ. Біз әлі қыз бен жігіт сияқты жүріп жүрген сияқтымыз әлі. Мен сүйген адамымды алған адаммын да. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ тапқан қаржыңның бәрін → // келіншегіңе бересің ͡бе ↓ /// М.Бесбаев: ↑ қызық сұрақ йекен бұл → // келіншегіңе бермесең ͡де → // тартып аладығой → //десең ͡да ↓ /// ↑ жоқ → // әрійне → // йенді уол үйге прадуктыны алатын ͡да сол болса → // бала-шағаны киіндіретін ͡де сол болса → // соған бересіңғой йенді ↓ /// Ж: ↑ жоқ → // мысалы → // кейбір адамдар уортақ бйүуджет дейт ͡та → // бірақ → // әрбір жаратқан он теңгесіне дейін жазып жүреді ↓ /// М.Бесбаев: ↑ а жоқ → // құдай сақтасын ↓ /// ↑ біз йерланға сенетініміз // йерлан ақ̊шаны берген кезде → // мен санамайм ͡ да мен ↓ /// |
ж: ↑ тапқаң ͡ғаржыңның бәрін → // келіншегіңе ͡б̊ересің ͡бе ↓ /// м.бесбаев: ↑ қызық̊ сұрақ йекем ͡бұл → // келіншегіңе ͡б̊ермесең ͡де → // тартыб̊ ͡аладығой → // десең ͡да ↓ /// ↑ жоқ → // әрійне → //йенді уол үйгө прадуктыны → // алатын ͡да сол болса → //бала-шағаны ͡гійіндіретін ͡де сол болса → // соғам ͡бересіңғой йенді ↓ /// ж: ↑ жоқ → // мысалы → // кейб̊ір адамдар уортақ ͡пүуджөт ͡тейт ͡та → // бірақ → // әрб̊ір жаратқан уон теңгесіне дейін жазыб̊ жүрөдү ↓ /// м.бесбаев: ↑ а жоқ → // құдай сақтасын ↓ /// ↑ біз йерлаңға сенетініміз → //йерлан ақ̊шаны ͡б̊ергең ͡гезде→ // мен санамайм ͡ да мен ↓ /// |
Ж: Тапқан қаржыңның бәрін келіншегіңе бересің бе? М.Бесбаев: Қызық сұрақ екен, ол келіншегіңе бермесең де, тартып алады ғой, десең да. Жоқ, әрине, енді ол үйге продуктыны алатын да сол, бала-шағаны киіндіретін де сол болған соң соған бересің де енді. Ж: Жоқ, мысалы, кейбір адамдар ортақ бюджет дейт да, бірақ әрбір жаратқан 10 теңгесіне дейін жазып жүреді. М.Бесбаев: А жоқ, Құдай сақтасын. Біз Ерланға сенетініміз, Ерлан ақшаны берген кезде мен санамайм да мен. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ қарамайсың ͡да ↓ /// ↑ сол қалай конвертті аласың → // солай мархабатқа апарып бересің ͡бе ↓ /// М.Бесбаев: ↑ керек ͡па → //алыңдар ↓ /// ↑ көмектесесің → // жан-жағың бар → // туған-туысқаның бар ↓ /// ↑ мархабаттан ала берсеңдерш дейм → // болдығой ↓ /// Ж: ↑ мүмкін → // мархаббат → // төркініне апарып жатқан шығар ↓ /// М.Бесбаев: ↑ әй → //уондай әңгіме ↓ /// ↑ төркін болса → //уол ͡ да төркінімғой десең ↓ /// ↑ мүмкін десең иә ↓ /// ↑жоқондай → // құдай сақтасын ↓ /// ↑ төркінімнің өзінің жағдайлары → // менсіз ͡ де жаман йемесқой ↓ /// |
ж: ↑ қарамайсың ͡да ↓ /// ↑ сол ͡ғалай ͡гонвертт'аласың → // солай мархаб̊атқ'апарып бересің ͡бе ↓ /// м.бесбаев: ↑ керек ͡па → // алыңдар ↓ /// ↑ көмөктөсесің → /жан-жағың бар → // тұуған-тұуұсқаның бар ↓ /// ↑ мархаб̊аттан ала ͡б̊ерсеңдерші деймін → // болдұғой ↓ /// ж: мүмкүн → / мархаббат→ / төркүнүн'апарып жатқан шығар ↓ /// м.бесбаев: ↑ әй → /уондай әңгіме ↓ /// ↑ төркүм ͡болса → // уол ͡ да төркүнүмғой десең ↓ /// ↑ мүмкүн десең ійә ↓ /// ↑ жоқ уондай → // құдай сақтасын ↓ /// ↑ төркүнүмнің уөзүнүң жағдайлары → // менсіз ͡де жаман йемесқой ↓ /// |
Ж: Қарамайсың да? Сол қалай конвертті аласың солай Мархабатқа апарып бересің бе? М.Бесбаев: Керек па там, алыңдар. Көмектесесің жан-жағыңда адамдар бар, туыстар бар. Мархабаттан ала берсеңдерші дейм, болды ғой. Ж: Мүмкін, Мархабат төркініне апарып жатқан шығар? М.Бесбаев: Әй, ондай әңгіме. Төркін болса, ол да төркінім ғой десең да.. Мүмкін десең иә. Жоқ ондай Құдай сақтасын. Төркінімнің өзінің жағдайлары бесіктен жаман емес қой. |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
Ж: ↑ ғашық болып қалұуы мүмкін ͡бе → // мейрамбектің ↓ /// М.Бесбаев: қайдан йенді ↓ /// ↑ қәзіргі жасымда ↓ /// ↑ ғашық боп қалұуым мүмкін йемес шығар → //йенді білмим қәзір ↓ /// Ж: ↑ уөкініш бар ͡ма ↓ /// М.Бесбаев: ↑ уой → // уоны → // тізіп айтып жататын қәзір ↓ /// ↑ йең қатты өкінетінім қәзір // уоны бірақ айтұудың қажеті жоқ деп уойлайм ↓ /// ↑ дінге байланысты ͡да ↓ /// ↑ соол ↓ /// ↑ айтпай ͡ақ қойайыншы → // уоны / ійә ↓ /// Ж: ↑ жарайт ↓ /// ↑ қой йенді → // біз үшін мейрамбек йешқашан қателеспейтін мейрамбек → // сыйақтығой ↓ /// М.Бесбаев: ↑ жооқ / уондай йемесқой → // адам болғаннан кейін ↓ /// Ж: ↑ жооқ → // басым көпшілігіне дейм ͡да ↓ /// |
ж: ↑ ғашық ͡полұп қалұуұ мүмкүн ͡бе → // мейрамбектің ↓ /// м.бесбаев: ↑ қайдан йенді ↓ /// ↑ қазыргі жасымда ↓ /// ↑ ғашық ͡поп қалұуұм мүмкүн йемешшығар → //йенді ͡б̊ілмеймін қазыр ↓ /// ж: ↑ уөкүнүш бар ͡ма ↓ /// м.бесбаев: ↑ уой → //уонұ → // тізіб̊ ͡айтыб̊ жататың ͡ғазыр ↓ /// ↑ йең ͡ғатты уөкүнөтінім қазыр //уонұ ͡б̊ірағ ͡айтұудұң ͡ғажеті жоғ ͡деп уойлаймын ↓ /// ↑ діңге ͡б̊айланысты ͡да ↓ /// ↑ соол ↓ /// ↑ айтпай ͡ақ ͡қойайыншы → // уонұ → // ійә ↓ /// ж: ↑ жарайды ↓ /// ↑ қой йенді → // біз үшүн мейрамбек йешқ̊ашаң ͡ғателеспейтін мейрамбек → //сыйақтығой ↓ /// м.бесбаев: ↑ жо:қ /уондай йемесқой→ //адам болғаннаңгейін ↓ /// ж: ↑ жо:қ→ /басым ͡гөп̊шүлүгіне дейм ͡да ↓ /// |
Ж: Ғашық болып қалуы мүмкін бе Мейрамбектің? М.Бесбаев: Қайдан. Қазіргі жасымда. Ғашық боп қалуым мүмкін емес шығар енді білмеймін қазір Ж: Өкініш бар ма? М.Бесбаев: Ой оны тізіп айтып жататын қазір. Ең қатты өкінетінім қазір, оны бірақ айтудың қажеті жоқ деп ойлайм. Дінге байланысты да. Соол. Айтпай-ақ қояйықшы оны иә? Ж: Жарайт. Қой енді біз үшін Мейрамбек ешқашан қателеспейтін Мейрамбек сияқты ғой. М.Бесбаев: Жооқ, ондай емес қой адам болғаннан кейін Ж: Жооқ басым көпшілігіне дейм да |
Мейрамбек Бесбаев
|
▶
|
М.Бесбаев: ↑ кейде достарыма → // қатты айтып жібергенім бар шығар ↓ /// ↑ уондай нәрселер → //артынан өкінесің ↓ /// ↑ керек йемес жүрістер → // сандалыстар кейбір кезде болып кетеді ↓ /// ↑ сондай кездер ͡де → // адамды жеп ͡қойады ↓ /// ↑ а ͡былай йенді → // мен көңілге қарайм → // мен былай → //қателеспеуге тырысам қәзір → // асықпай жүрүуге → // сабырмен жүрүуге → // асықпай істеуге тырысам ↓ /// Ж: ↑ сағат түнгі уомбірден асып кетті ↓ /// ↑ М.Бесбаев: уойбай → // әңгімені соғыып уотырмызғой ↓ /// Ж: ↑ ырахмеет → // мейрамбек → // келесі сұхбатқа ͡дейін → // шығармашылығыңнан көптеген жаңалықтар күтеміз ↓ /// |
М.Бесбаев: ↑ кейде достарыма → // қатт'айтып жіб̊ергенім ͡бар шығар ↓ /// ↑ уондай нәрселер → // артынан уөкүнөсің ↓ /// ↑ керек йемешшүрүстөр → // сандалыстар ͡гейб̊ір ͡гезде ͡б̊олұп кетеді ↓ /// ↑ сондай ͡гездер ͡де → // адамды жеп ͡қойады ↓ /// ↑ а: ͡б̊ылай йенді → // мең ͡гөңүлгө қараймын → // мем ͡былай → / /қателеспеугө тырысам қазыр → // асықпай жүрүугө → // саб̊ырмен жүрүугө → // асықпай істеугө тырысам ↓ /// ж: ↑ сағат түңгү уомбірден асып кетті ↓ /// м.бесбаев: ↑ уойб̊ай → //әңгімені соғұұп уотұрмұзғой ↓ /// ж: ↑ ырахме:т→ /мейрамбек → // келесі сұхбатқа ͡дейін → // шығармашылығыңнаң ͡гөптөгөн жаңалықтар ͡гүтөмүз ↓ /// |
М.Бесбаев: Кейде достарыма қатты айтып жібергенім бар шығар. Ондай нәрселерге артынан өкінесің. Керек емес жүрістер, сандалыстар кейбір кезде болып кетеді. Сондай кездер де адамды жеп қояды. А былай мен көңілге қарайм мен былай, қателеспеуге тырысам қазір, асықпай жүруге, сабырмен жүруге, асықпай істеуге тырысам. Ж: сағат түнгі –ден асып кетті. М.Бесбаев: Ойбай, әңгімені соғыып отырмыз ғой. Ж: Рахмеет Мейрамбек, келесі сұхбатқа дейін шығармашылығыңнан көптеген жаңалықтар күтеміз. |
Миғаш Шәріпов
|
▶
|
|
|
- Ғасырлар қойнауынан бүгінгі күнге жеткен тіліміз қазір неге жұтаң тартып барады? Оның себеп-салдарын бір уақыт ойланып көрейікші. Ендеше "біз қалай сөйлейміз?" хабарына құлағыңыңыз түрік жүрсін.
Ассалаумаликум, құрметті радио тыңдаушылар! Әуе толқынында қазақ радиосының "Біз қалай сөйлейміз?" хабары. Микрофон алдында журналист-Оңғар Құралов.
Бұдан бұрын да айтып өткеніміздей, біздің хабарларымызға байланысты тіл жанашырлары телефон шалып, өз пікірлерін білдіріп жатады. Әлмағанбет Төлеуханов атты тыңдаушымыз ай аттары мен күндерді дұрыс айтпай жүрміз дейді. Мысалы, 28-інші ақпан емес, ақпанның 28-і немесе ақпанныың 28 жұлдызы деп айтылу керек. Ал 28-інші ақпан деп айту - орысшадан тікелей аударма дейді. Ақпан өзі біреу болса, қайтіп 28-інші ақпан болмақ деп түйіндейді. Ия, бұл да ойланатын мәселе екен дедік.
|
Миғаш Шәріпов
|
▶
|
|
|
- Мәриям Жәнібекова деген тыңдаушымыз теле арналарда тұсауын кесті, тұсау кесері болды, тұсау кесер рәсімі өтті немесе елді мекен, бағдарлама деген сөздер жиі пайдаланады. Оның орнын ауыстыратын сөз жоқ па дейді.
Клара Жүкенова деген апайымыз: - «Супермаркет, универсальный магазин» дегенді «әмбебап дүкен» деп дұрыс айтпай жүрміз, «әмбебап ұста» болушы еді, дүкеннің әмбебап болуы, қазақы сөз тіркесі емес дегенді айтады. Тұрақты тыңдаушыларымыздың бірі Айнагүл Жарқынбаева жастардың сөз арасында «школ, чтобы, вот так» деген сөздердің жиі қолданылатындығын айта келіп, орысшыл замандастарына қарата мынадай өлең жолын ұсынады.
Сөйлеймін алғаннан соң кезегімді,
Сүйемін өз елімді, өз жерімді.
«Мен қазақша білмес» дегенді естігенде,
Намысым өртеп кетті-ау өзегімді – дейді.
|
Миғаш Шәріпов
|
▶
|
|
|
- Қазақ радиосының Гүлжамал, Нағима атты тұрақты тыңдаушыларын да нағыз тіл жанашырлары деп білеміз.
Бірде Миғаш Смағұлұлы Шәріпов деген ағамыз телефон соғып:
-Әй, Оңғар, бізге де кезек берсең, қазақ тілінде орынды-орынсыз қолданылып жүрген бірқатар сөздердің бір парасын айтып беретін едік, - деді. Сонымен Халық ағарту ісінің үздік қызметкері МИҒАШ ШӘРІПОВ ағамызды студиямызға шақырғанымызда, мынадай ойларын ортаға салды:
«Біздің қазақ тілінің жағдайын айтар болсақ, біршама кемшіліктер бар. Оның енді жақсы жақтарын қазір айтпай-ақ қояйын, айталық, қазақтың мынадай сөздері бар, мысалы, «туған, барлығы, сау-саламат» деген сөздер. Ал енді соны кейбір адамдар тіпті радиодан да, теледидардан да бұрып, «туылған, барлықтары, сау-сәлеметте» деген сияқты бұрып сөйлейді.
|
Миғаш Шәріпов
|
▶
|
|
|
- Жалпы дұрыс сөйлеу мен таза сөйлеудің арасында айырмашылықтар бар. Біз таза сөйлеу - ол дұрыс сөйлеу деп ойлаймыз, жоқ, ол – олай емес. Айталық, «мен келгелі бері ауа райы өте жақсы болып тұр» дейміз. «Келгелі бері» - ойлап тұрсаңыз, таза қазақтың сөзі. Ал шынында ол – дұрыс па? Дұрыс емес. Егер «бері» деген сөзді қосқымыз келетін болса, «келгеннен бері, алғаннан бері, барғаннан бері» деп сөйлеу керек. «Келгелі, барғалы» деген сөздің өзі «қашан?» деген сұраққа жауап беріп тұр ғой.
Немесе мынаны алайық, мысалы, «Алдымыздан балалар өздерінің ойын-сауықтарын көрсетіп өтеді ме?». Ол қалай? Қазақтың грамматикасында үш сөйлем бар – хабарлы сөйлем, сұраулы сөйлем, лепті сөйлем. Сонда «өтеді ме?» деген сөзде екі сөйлем тұр. |
Миғаш Шәріпов
|
▶
|
|
|
- Яғни, хабарлы сөйлем – өтеді, -ме деген шылау арқылы сұраулы сөйлемге айналып кетіп тұр. «Өте ме?» деу керек қой, «бара ма?», «келе ме?» деген сияқты. Осындай сөздерге кейде қарнымыз ашады.
«Менің әйелім туды» дейді, «біздің үйдегі сиыр туды», «қой туды» дегендей. Бұлай болмайды. «Әйелі босанады немесе бала табады». «Қой қоздайды», «сиыр бұзаулайды», «тауық жұмыртқалайды» деген сияқты. «Тауықты туды» дейді. Біздің қазақтардың арасында, жастардың арасында да осындай сөздерді естисің-дағы, кейде қынжыласың.
Соңғы кезде біз мынау «жолдас» деген сөзден үркетін болдық, безетін болдық. Жолдас деген «жолы бірге», «жол серік», «мақсаты бірге» деген сөз, осы сөзден біз неге қашамыз, неге беземіз? |
Миғаш Шәріпов
|
▶
|
|
|
- Осыдан барады-дағы радио-теледидардан жүргізушілер кейде былай дейді: «Қымбатты, достар!» дейді. Ол қайдағы достар? Мысалы, жолдас болмай жатып, ол қалай дос болады? Дос дегенмен ойнауға болмайды, дос деген, ол – терең ұғым.
Келесі менің айтарым, орыс халқында орыс тілін - Пушкин тілі дейді. Орысшасы: «Русский язык – язык Пушкина». Біз, мысалы, «қазақ тілін - Абай тілі» деп неге айта алмаймыз. «Қазақтың тілі - Абайдың тілі» деу керек.
Біз халықаралық сөздерді қазақшалауға өте әуеспіз. Мысалы прцентті пайыз дедік. Класс бірінші класс, екінші класс – бірінші сынып, екнші сынып дейді мысалы. Сол сияқты бағдарлама дейді программаны. Программа деген бағдарлама деген сқзден әлдеқайда терең. Бұл сөдердің бәрі орыстың да сөзі емес, бұлар гректен, латын алфавитінен алған сөздер. |
Миғаш Шәріпов
|
▶
|
|
|
- Бағдарламаны кәсіптік бағдар дейтінбіз. Бағдар-бағыт деген сөз. Солай дейміз. Баяғы ол да қалыптасып кетті, кірігіп кетті қазақ тілінде сүйдеп айтып жүрміз. Біздің мамандар өзерінің пікірлерін айта жатар. Мына радио мен теледидар , әсіресе газет пен теледидарға қарағанда радио ең бірінші тәрбиеші. Ең бірінші хабарды жеткізуші. Радио көп, бірақ соның ішінде жастар әттеген-ай деген қателіктер жібереді.
Сөз соңында айтарым, мен өзімнің бірсыпыра ойларымды ортаға салдым. Әрине мұның бәрімен келісетіндері, келіспейтіндері де болуы мүмкін. Мәселе – онда емес, біз өзіміздің тілімізге жанашырлық танытып, сүйіспеншілік көрсетуіміз керек, намыс керек бізге. Осы намыс бізде кей уақытта жетіспей жатады.
Сіздердің тыңдағандарыңыз қазақ радиосының «Біз қалай сөйлейміз?» айдарымен берілген кезекті хабары. Радио тыңдаушы халық жанашырларымен бірге, Халық ағарту ісінің үздік қызметкері МИҒАШ ШӘРІПОВ ағамыздың сөзерді дұрыс пайдалану төңірегінде айтқан әңгімесін тыңдадыңыздар. Хабарды әзірлеп, жүргізген журналист-Оңғар Құралов. Әуе толқынында келесі кездескенше, аман-сау болыңыздар!
2005 жыл
|
Мұхамеджан Тазабеков
|
▶
|
↑жақында бір →/ әжеге қонақ болдым↓ /// ↑уол іреспұублыйкамыздағы ↑/ йелге танымал→ // үлкө:н бір / бійік қайраткер тұлғаның→ // анасы йед↓ /// ↑ асыл арна телеарнасынан →/ сол кісі жайында →// сұхбат алмахшы болып / келістік↓ /// ↑сағат уонда →/ үйіне шақырды уол кісі↓ /// ↑ уонда үйүне шақырды да↑// біз тоғұздан →/ уотұз бес кеткенде ↑// барып қойдық үйүне ↓ /// ↑сәл йенді / кептелістен қорқұңқырап↑ // йерте шығып қойсақ керек↓ /// ↑қақпасын ашты ↓/// ↑әже ͡ ғайда деп йек↑ // йесіктің алдында→ / шағын бір қосалқы үй бар йекен↓ // ↑сонда уотыр деді ↓/// ↑соменен бардық↓ /// ↑біз үйге гіріп / үлкен бөлмеде уотырмыз ↓ /// ↑әжеміз артымыздан→/ кіргендей болды ↓ /// ↑сомен әжемізді бір уон / уомбес минут күтүп қалдық↓/// |
↑жақында ͡ б̊ір →/ әжеге ͡ ғонақ͡ полдұм↓ /// ↑уол іреспұуб̊ілійкамыздағы ↑/ йелге танымал → // үлкөм ͡ бір / бійік қайраткер тұлғаның ͡ анасы йеді↓ /// ↑ асыл арна телеарнасынан →// солгісі жайында →// сұқпат алмақ̊шы ͡ б̊олұп / келістік↓ /// ↑сағат уонда →/ үйүнө шақырды уолгісі↓ /// ↑уонда / үйүнө шақырды ͡ да↑// біз тоғұздан →/ уотұз ͡ б̊ес кеткенде ↑// барып қойдұғ ͡ үйүнө ↓ /// ↑сәл йенді / кептелістең ͡ ғорқұңқұрап↑ // йерте шығып қойсақ керек↓ /// ↑қақпасын ашты ↓/// ↑әже ͡ ғайда деп йедік↑ // йесіктің алдында→ / шағым ͡ бір / қосалқ'үй / б̊ар йекен↓ // ↑сонда уотұр ͡ деді ↓/// ↑сонұмем ͡ бардық↓ /// ↑біз үйгө ͡ гіріп / үлкөм ͡ бөлмөдө уотұрмұз ↓ /// ↑әжеміз артымыздаң ͡ гіргендей ͡ б̊олдұ ↓ /// ↑сонұмен / әжемізді ͡ б̊ір / уономбес мійнұут күтүп қалдық↓/// |
Жақында бір әжеге қонақ болдым. Ол Республикамыздағы елге танымал, үлкен бір биік қайраткер тұлғаның анасы еді. Асыл арна телеарнасынан сол кісі жайлы сұхбат алмақшы болып келістік. Сағат 10-да үйіне шақырды, ол кісі. 10-да үйіне шақырды да, біз 9:35 те барып қойдық үйіне. Сәл енді кептелістен қорқыңқырап, ерте шығып қойсақ керек. Қақпасын ашты. Әже қайда деп ек есіктің алдында шағын бір қосалқы үй бар екен сонда отыр деді. Соменен бардық. Біз үйге кіріп үлкен бөлмеде отырмыз. Әжеміз артымыздан кіргендей болды. Сомен әжемізді бір 10-15 минут күтіп қалдық. |
Мұхамеджан Тазабеков
|
▶
|
↑әжеміз келді бір ұуақта ↓ /// ↑сөйтті де →// айналайындар // кешіріңдерші йенді →// ыңғайсыз болып қалды йенді ↑// айып йетпеңдер деп ↑// кешірім сұрапатыр↓ /// ↑не болды әже деп →// ↑сөйтс̆ек әжеміз айтад / бір жас қыз құсап→ / қысылып ↑// төмен қарап уотырды↓/// ↑жаңа сендер ͡ гегенде →// айағыма шүулкійімді / кіймеген йедім дейд↓ /// ↑сійрағым сійдійып уотырған йедім↓ /// ↑йер азаматс̆ыңдарғой →// менің баламдай баласыңдар→ // сендердің алдарыңда ↑// сійрағым сійдійіп ↑// кайтіп жүрем // ұйат йемес па↑/// ↑сол / сендер →/ алдымда кіріп кетс̆ін деп↑ // сендерді алдыға салып йедім →// дид↓/// |
↑әжеміз ͡ гелді / б̊ірұуақытта ↓ /// ↑сөйттү ͡ де // айналайындар / кешіріңдерші йенді →// ыңғайсыз ͡ б̊олұп қалды / йенді ↑// айып йетпеңдер деп ↑// кешірім сұраб̊ ͡ жатыр↓ /// ↑не ͡ б̊олд'әже деп →// ↑сөйтčөг ͡ әжеміз айтады / бір жас қызға ͡ ұқ̊сап→ / қысылып ↑// төмөң ͡ ғарап ұотұрдұ↓/// ↑жаңа сендер ͡ гелгенде →// айағыма шөлкүйімді / кіймеген йедім дейді↓ /// ↑сыйрағым сыйдыйып уотұрған ͡ йедім↓ /// ↑йер азаматčыңдарғой →// менім ͡ баламдай ͡ б̊аласыңдар→ // сендердің алдарыңда ↑// сыйрағым сыйдыйып ↑//қәйтіп ͡ жүрөмүн → // ұйат йемес ͡ пе↑/// ↑сол / сендер →/ алдымда͡ гіріп кетčін деп↑ // сендерді / алдыға салыб̊ ͡ едім →// дейді↓/// |
Әжеміз келді бір уақта. Сөйтті да: «Айналайындар, кешіріңдерші енді, ыңғайсыз болып қалды енді. Айып етпеңдер», - деп кешірім сұрапатыр. - Не болды әже? - деп. Сөйтсек әжеміз айтады: (бір жас қыз құсап қысылып төмен қарап отырда) «Жаңа сендер келгенде аяғыма шулкиімді кимеген едім» дейді. Сирағым сидиып отырған едім. Ер азаматсыңдар ғой, менің баламдай баласыңдар, сендердің алдарыңда сирағым сидиып, қайтіп жүрем. Ұят емес па? Сол сендер алдымда кіріп кетсін деп, сендерді алдыға салып едім. |
Мұхамеджан Тазабеков
|
▶
|
↑әженің сійрағына↑ / қарайын деп уотырған → // ішкім жоқ йед↓/// ↑бірақ / ұйат деген нәрсе →// уөзін-уөзі бағалау деген нәрсе→ // уөзгөнің көзғарасын бағалау деген нәрсе →// уөзгөнің жан дүнүйөсін бағалау / деген нәрсе →// біздің асыл әжелеріміздің бойында →// уосындай қасиеттер арқылы↑ // көрініс беред та↑/// ↑мен сол гезде түсіндім↓ // уоның баласы неге текті ↑// неге йелдің қамын уойлайтындай↑// неге ұйаты бар↑// үлкөн тұлға болып / қалыптасқанын →// алып анадан тұуад↓ /// ↑мен шешесінің →/ сол бір қылығына ғарап↑// ана ағамызды / жақ̊сы гөріп кеттім↓ /// ↑бағана сөзімнің басында↑/ айттымғой →// қасиет -/ қарапайым қағыйдаларда жатад↓ /// ↑уол бір / үлкөн кітаптарда йемес кейде →// үлкен бір фійл'мдерде йемес↑ // сағаттап айтылған лексійаларда йемес↑// сол бір әженің / балаларым сендердің алдыларыңа түспей↑// сійрағым сійдійып ↑// сендер алдыда жүрүңдер →/ деген бір ауыз сөзі → // маған кейде↑/ бір кітап уоқып шықаннан→ // бір фійлім көріп шықаннан // артық әсер берд↓ /// |
↑әженің сыйрағына↑ / қарайын ͡ деп ͡ отұрған → // йешкім ͡ жоғ ͡ еді↓/// ↑бірақ / ұйат деген нәрсе →// уөзүн-өзү ͡ б̊ағалау деген нәрсе → // уөзгөнүң ͡ гөзғарасын ͡ бағалау деген нәрсе →// уөзгөнүң / жан дүнүйөсүн ͡ бағалау / деген нәрсе →// біздің асыл әжелеріміздің бойұнда →// уосұндай ͡ ғәсійеттер арқылы↑ // көрүнүс ͡ переді ͡ де↑/// ↑мен солгезде түсүндүм↓ // уонұң баласы неге текті ↑// неге йелдің ͡ ғамын уойлайтындай↑// неге / ұйаты ͡ б̊ар↑// үлкөн тұлға ͡ б̊олұп / қалыптасқанын →// алыб̊ ͡ анадан тұуады↓ /// ↑мен шешесінің →/ сол бір ͡ ғылығына ͡ ғарап↑// ан'ағамызды / жақ̊сы ͡ гөрүп кеттім↓ /// ↑бағана сөзүмнүң басында↑/ айттымғой →// қәсійет / қарапайым ͡ ғағыйдаларда жатады↓ /// ↑ уол б̊ір / үлкөң ͡ гітаптарда йемес кейде →// үлкөм ͡ бір фійлім'дерде йемес↑ // сағаттаб̊ ͡ айтылған ілек̊сійаларда йемес↑// сол ͡ б̊ір әженің / балаларым сендердің алдарыңа түспөй↑// сыйрағым сыйдыйып ↑// сендер алда жүрүңдөр →/ дегем ͡ бірауұс сөзү→ // мағаң ͡ гейде↑/ бір ͡ гітап уоқұп̊ ͡ шықаннан→ // бір фійлім ͡ гөрүп̊ ͡ шыққаннан // артығ ͡ әсер ͡ б̊ерді↓/// |
Әженің сирағына қарайын деп отырған ешкім жоқ еді. Бірақ ұят деген нәрсе, өзін-өзі бағалау деген нәрсе, өзгенің көзқарасын бағалау деген нәрсе, өзгенің жан дүниесін бағалау деген нәрсе біздің асыл әжелеріміздің бойында осындай қасиеттер көрініс береді. Мен сол кезде түсіндім оның баласы неге текті, неге елдің қамын ойлайтындай, неге ұяты бар үлкен тұлға болып қалыптасқанын. "Алып анадан туады". Мен шешесінің сол бір қылығына қарап, ана ағамызыды жақсы көріп кеттім. Бағана сөзімнің басында айттым ғой: «Қасиет - қарапайым қағидаларда жатады». Ол бір үлкен кітаптарда емес, - дейді. Үлкен бір фильмдерде емес. Сағаттап айтылған лекцияларда емес. Сол бір әженің: - Балаларым, сендердің алдыларыңа түспей сирағым сидиып, сендер алдыда жүріңдер, - деген бір ауыз сөзі маған кейде бір кітап оқып шыққаннан, бір фильм көріп шыққаннан артық әсер берді. |
Мұхамеджан Тазабеков
|
▶
|
↑келесі бір әжеміздің // әңгімесін айтайын↓ /// ↑уол да / уөте жақын араласатын↑ // ұрпақтары жұртқа үлгілі // уөзінің қасійетіменен↑ / халықты баұураған әжеміз йед↓/// ↑сол кісі мынандай әңгіме айтты ↓ /// ↑соғыстан кейінгі жылдар дейт↓ /// ↑йелдің йеңсесі дүзеліп ↑// жұрттың қарны / тойа бастаған ұуақыт →// той-томалаққа барамыс↓ // әртүрлі жыйынға барамыс↓// менің күйеүуім йерте тірлікке араласып↑// йел басқарып кетті дейт↓/// ↑сосын көп жерге шақырат ↓/ көп адамдармен жегжат болып →/ араласамыз дейт ↓ /// ↑содан жыйынға / барғаң гезде де↑// жаңағы тойға кіретін жерде↑// немесе бір шақырған үйдің / йесігінен / йеңген гезде↑// күйеүуімді →/ бір уон метірдей алдыға жіберіп↑ // уөзүм артынан гіремін дейт↓ /// |
↑келесі ͡ б̊ір әжеміздің // әңгімесін айтайын↓ /// ↑уол ͡ да / уөтө жақын араласатын↑ // ұрпақтары жұртқ'үлгүлү // уөзүнүң ͡ ғәсійетіменен↑ / халықты ͡ б̊аураған әжеміз йеді↓/// ↑солгісі мынандай әңгім'айтты ↓ /// ↑соғұстаң ͡ гейіңгі жылдар дейді↓ /// ↑йелдің йеңсесі түзөлүп ↑// жұрттұң ͡ ғарны / тойа ͡ б̊астаған ұуақыт →// той-томалаққа ͡ б̊арамыз↓ // әртүрлү жыйыңға ͡ б̊арамыз↓// менің ͡ гүйөуүм / йерте тірлікк'араласып ↑// йел ͡ б̊асқарып кетті дейді↓/// ↑сосұн / көб̊жерге / шақырады ↓/ көб̊͡ адамдармен жегжат ͡ полұп →/ араласамыз дейді ↓ /// ↑содан жыйыңға / барғаң ͡ гезде ͡ де↑// жаңағы тойға͡ гіретін жерде↑// немесе͡ б̊ір шақырған үйдүң / йесігінен / йеңген ͡ гезде↑// күйөуүмдү →/ бір уон метірдей алға ͡ жіб̊еріп↑ // уөзүм артынаң ͡ гіремін дейді↓ /// |
Келесі бір әжеміздің әңгімесін айтайын. Ол да өте жақын араласатын, ұрпақтары жұртқа үлгілі, өзінің қасиетіменен халықты баураған әжеміз еді. Сол кісі мынандай әңгіме айтты: "Соғыстан кейінгі жылдар дейді. Елдің еңсесі дүзеліп, жұрттың қарны тоя бастаған уақыттар. Той-томалаққа барамыз, әртүрлі жиынға барамыз. Менің күйеуім ерте тірлікке араласып, ел басқарып кетті дейді.Сосын көп жерге шақырады. Көп адамдармен жекжат болып араласамыз дейді. Содан жиынға барған кезде, жаңағы тойға кіретін жерде немесе бір шақырған үйдің есігінен енген кезде күйеуімді бір 10 метрдей алдыға жіберіп, өзім артынан кіремін", - дейді. |
Мұхамеджан Тазабеков
|
▶
|
↑сосын йенді мен / автаматты түрде→ / уойлап жатырмын да↑// жаңағы күйеүуін йерекше сыйлап↑ // сол әйел боп кішірейіп жатыр // йекенғой деген уой / гелді маған↓ /// ↑сосын сұрадым // әже неге деп ↓/// ↑уой балам / уол былай деді↓/// ↑соғыстаң ͡ гейін → / көп әйелдердің күйеүулері ↑// майданда қайтыс боған йет↓/// ↑жесір әйел гөп // көңүлі жарым адам гөп // ана тойға барғаң ͡ гезде // сондай кісілер жиналат↓ /// солгезде мен / күйеүуіммен қол ұстасып↑// қайқайып / бір бақыттан басы айналған →/ адам ғұсап // көрдіңдер ме↑ / біз қандай бақыттымыз↑// менің қасымда күйөүуім бар→ // мен қандай / уосындай / арқа сүйер адамыммен→ // шалқып жүргөн / әйелмін деп↑ // кірүуге / ұйалатын йем дейт да↓// ана көңілі жарым әйелдердің / жүрөгін→ // ауыртқым ͡ гелмейтін уед дейт↓ /// ↑солардың көзүне / шұқығандай ↑// көкүрегіне саусағымды / тақағандай боп → // қыйнағым келмейтін йед дейт↓ // ↑менде жүргүм келет дейт↓ / күйөүуіммен / қол ұстасып ↑// кіргім келеді↓ // жарасып / жұрттұң қарап тұрғанын / көңүлім қалайд дейт↓/// ↑бірақ менің / уөмүрімді → // уол бақытқа / құдай толтырдығой↓ /// |
↑сосұн йенді мен / автоматты түрдө →/ уойлаб̊ ͡ жатырмын ͡ да↑// жаңағы ͡ гүйөуүн йерек̊ше сыйлап↑ // сол әйел ͡ б̊оп кішірейіб̊ ͡ жатыр // йекең ͡ ғой деген уой ͡ гелді маған↓ /// ↑сосұн сұрадым // әже неге деп ↓/// ↑уой ͡ б̊алам / уол ͡ б̊ылай деді↓/// ↑соғұстаң ͡ гейін → / көб̊ ͡ әйелдердің ͡ гүйөулөрү ↑// майданда / қайтыс ͡ полған йеді↓/// ↑жесір ͡ әйел ͡ гөп // көңүл жарым адам ͡ гөп // ана тойға ͡ б̊арғаң ͡ гезде // сондай ͡ гісілер жыйналады↓ /// солгезде / мең ͡ гүйөуүммөң ͡ ғол ұстасып↑// қайқайып / бақыттам ͡ бас'айналған / →адам ͡ ғұсап // көрдүңдөр ͡ ме↑ / біз ͡ ғандай ͡ бақыттымыз↑// менің ͡ ғасымда / күйөуүм ͡ бар→ // мең ͡ ғандай / уосұндай / арқасүйөр адамыммен→ // шалқыб̊ ͡ жүргөн / әйелмін деп↑ // кірүугө ͡ ұйалатын йем дейді ͡ де↓// ана / көңүлү ͡ жарым әйелдердің / жүрөгүн → //ауұртқұм ͡ гелмейтін йеді ͡ дейді↓ /// ↑солардың͡ гөзүнө ͡ шұқұғандай↑// көкүрөгүне саусағымды / тақағандай ͡ боп→ // қыйнағым ͡ гелмейтін йеді дейді↓ // ↑менде жүргүм ͡ геледі дейді↓ / күйөуүммөң ͡ ғол ͡ ұстасып↑// кіргім ͡ геледі↓ // жарасып / жұрттұң ͡ ғарап тұрғанын / көңүлүм ͡ ғалайды дейді↓/// ↑бірақ / менің / уөмүрүмдү → // уол ͡ б̊ақытқа / құдай толтұрдұғой↓ /// |
Сосын енді мен автоматты түрде ойлап жатырмын да, жаңағы, күйеуін ерекше сыйлап, сол әйел боп кішірейіп жатыр екен ғой деген ой келді маған. Сосын сұрадым: - Әже неге? - деп. Ой балам, ол былай деді: «Соғыстан кейін көп әйелдердің күйеулері майданда қайтыс болған деді. Жесір әйел көп, көңілі жарым адам көп. Ана тойға барған кезде сондай кісілер жиналады. Сол кезде мен күйеуіммен қол ұстасып, қайқайып, бір бақыттан басы айналған адам құсап. көрдіңдер ма біз қандай бақыттымыз, менің қасымда күйеуім бар. Мен қандай осындай арқа сүйер адамыммен шалқып жүрген әйелмін деп, кіруге ұялатын ем дейді да. Ана көңілі жарым әйелдердің жүрегін ауыртқым келмитін еді дейді. Солардың көзіне шұқығандай, көкірегіне саусағымды тақағандай болып, қинағым келмитін еді дейді. Мен де жүргім келетін еді дейді, күйеуіммен қол ұстасып кіргім келеді. Жарасып жұрттың қарап тұрғанын көңілім қалайды. Бірақ менің өмірімді ол бақытқа құдай толтырды ғой. |
Мұхамеджан Тазабеков
|
▶
|
↑ал / уол бақыттың дәмін / көрө алмай жүргөн →// қаншалаған адамдардың мен / жүрөгін ауыртып↑ // ішін саздыртып // ↑неге уоны қыйнауым ͡ герек дейт та↓ /// ↑сонда қарасақ↑// уосы әжелеріміздің қасійеті →// неде жатыр йеді↑ /// ↑кісінің көңүліне ͡ ғарау // уонұ жүрөгін ауыртпау // немесе біреуге / көре алмастықтың дәнін йекпеу → // немесе біреудің / іштарлығына себеп бомау↓ /// ↑қазір көп жағдайда // керісінше ↑ / жақ̊сы киім кійсек↑// соны сүуретке шығарып ↑// міні / мен уосындай тойда уотұрмын ↓// уосындай жерде шалқып жүрмін деп ↑ // кейде йекісүуретті / қатар салұуға / ұйалмаймыз↓ /// ↑тіптен / бар бақытымызды йеме:с // →бақытс̆ыздығымыздың уөзін↑// бақытты йетіп көрсетүуге тырысамыз↓ /// ↑жұрттардың жүрөгін аұуыртұудан↑ // уөзге адамның / көңүлін қалдырұудан↑ / қымсынбайтын // жағдайға →/ басып бара жатырмыс↓ /// |
↑ал / уол ͡ б̊ақыттың дәмін / көр'алмай жүргөн →// қаншалаған адамдардың / мен / жүрөгүн ауұртұп↑ // ішін саздыртып // ↑неге уонұ / қыйнауұм ͡ герек / дейді ͡ де↓ /// ↑сонда ͡ ғараса↑// уос'әжелеріміздің қәсійеті →// неде ͡ жатыр йеді↑ /// ↑кісінің͡ гөңүлүнө ͡ ғарау↓/// ↑уонұң жүрөгүн ͡ ауұртпау // немесе ͡ б̊іреугө / көр'алмастықтың дәнін ͡ екпеу→ // немесе ͡ б̊іреудүң ͡ іштарлығына себ̊еп ͡ полмау↓ /// ↑қәзір / гөб̊ ͡ жағдайда // керісінше↑ / жақ̊сы ͡ гійім͡ гійсек↑// сонұ / сүурөткө шығарып↑// міне / мен уосұндай тойда уотұрмұн ↓// уосұндай жерде / шалқыб̊ ͡ жүрмүн ͡ деп↑ // кейде йекі сүурөттү / қатар салұуға / ұйалмаймыз↓ /// ↑тіптен / бар ͡ б̊ақытымызды йемес // →бақытčыздығымыздың уөзүн↑// бақытты йетіп көрсөтүугө ͡ тырысамыз↓ /// ↑жұрттардың жүрөгүн ауұртұудан↑ // уөзг'адамның / көңүлүң ͡ ғалдырұудан↑ / қымсымбайтын // жағдайға →/ басыппара ͡ жатырмыз↓ /// |
Ал ол бақыттың дәмін көре алмай жүрген қаншалаған адамдардың мен жүрегін ауыртып, ішін саздыртып неге оны қинауым керек", - дейді. Сонда қараса, осы әжелеріміздің қасиеті неде жатыр еді? Кісінің көңіліне қарау. Оның жүрегін ауыртпау, немесе біреуге көреалмастықтың дәнін екпеу, немесе біреудің іштарлығына себеп болмау. Қазір көп жағдайда, керісінші, жақсы киім кисе, соны суретке шығарып, міні мен осындай тойда отырмын, мен осындай жерде шалқып жүрмін деп, кейде екі суретті қатар салуға ұялмаймыз. Тіптен бар бақытымызды емес, бақытсыздығымыздың өзін бақытты етіп көрсетуге тырысамыз. Жұрттардың жүрегін ауыртудан, өзге адамның көңілін қалдырудан қымсынбайтын жағдайға басып бара жатырмыз. |
Мұхамеджан Тазабеков
|
▶
|
↑йенді / қасійет қоңған →// тағы бір әжеміздің / әңгімесі йесіме түсет↓/// ↑уокісі айтад /// ↑мен уөзүмнің йенемді білетін йем дейт↓// сол йенеммен біргүнү келе жатқаң ͡ гезде↑ / мен келінімін // йенем йекеуүміз бір → / тойдан шығып ↑// келе жатыр йек / дейді↓ // ↑алдымыздан →/ көршү көшөде тұратын↑// мен сыйақты / бір келін / кездесіп ͡ қалды ͡ дейді// ↑алдымыздан ұшырасты дейді↓ /// ↑ сөйтті ͡ де / жаңағы кісі↑ // әлгі келіншек айағы ауұр йекен↓// айы-гүні жетіп ↑// әні-міні босанайын деп уотырған әйел йекен дейді↓ // ↑уол алдымыздан уөтүп // әже / уөтіңіз деп йеді // жоқ / жоқ айналайын // сен уөт деп / айтты дейді↓ /// |
↑йенді / қәсійет ͡ қоңған →/ тағы ͡ б̊ір әжеміздің әңгімесі йесіме түсөдү↓/// ↑уолгіс'айтады //↑ мен уөзүмнүң йенемді ͡ б̊ілетін йем ͡ дейді↓ /// ↑сол йенеммем біргүнү келе ͡ жатқаңгезде↑ / мен / келіммін↓ /// ↑йенем йекеуүмүз͡ б̊ір → / тойдан шығып↑// кележатыр йедік / дейді↓/// ↑алдымыздан →/ көршү ͡ гөшөдө тұратын↑// мен сыйақты ͡ б̊ір / келін / кездесіп қалды дейді // ↑алдымыздан ұшұрасты дейді↓/// ↑ сөйттү ͡ де жаңағы͡ гісі↑ // әлгі ͡ геліншек / айағ'ауұр йекен↓// айыгүнү жетіп ↑// әні-міні ͡ б̊осанайын деп уотұрған әйел йекен дейді↓/// ↑уол алдымыздан уөтүп // әже / уөтүңүз деп йеді↓ /// ↑жоғ / жоғ ͡ айналайын // сен уөт деп ͡ айтты ͡ дейді↓ /// |
Енді қасиет қонған тағы бір әжеміздің әңгімесі есіме түседі... Ол кісі айтады: - Мен өзімнің енемді білетін ем, - дейді. - Сол енеммен бір күні келе жатқан кезде мен келінімін. Енем екеуміз бір тойдан шығып келе жатыр ек, - дейді. Алдымыздан көрші көшеде тұратын, мен сияқты, бір келін кездесіп қалды, алдымыздан ұшырасты, - дейді. Сөйтті де, жаңағы кісі - әлгі келіншек аяғы ауыр екен, айы-күні жетіп, әні-міні босанайын деп отырған әйел екен, - дейді. Ол алдымыздан өтіп: - Әже өтіңіз, - деп еді. - Жоқ-жоқ, айналайын, сен өт, - деп айтты, - дейді. |
Мұхамеджан Тазабеков
|
▶
|
↑мен таңғалдым дейт↓ /// ↑уол да / мен сыйақты келін→ //уоған неменеге / жол беріп жатыр деп↓/// ↑жоқ әже / уөтіңіз деп йет↓ /// ↑ жоқ айналайын // сен уөтеғой / уөтеғой деп → / уоны уөткізіп жіберді дейт↓ /// ↑сомен әжеден сұрадым дейт↓// йенесінен↓/// ↑әже йенді / ол мен сыйақты келінғой →// уоған неге жол бердіңіз деп ↓ /// ↑ сонда әжеміз айтты дейт↓ /// ↑уол айы-гүні жетіп уотырған →// айағы ауұр әйелғой↓ /// ↑Мүмкін / уоның ішіндебір ↑// йер азамат жатқан шығар↓ /// ↑йертең йелге тұтқа болатын →// йелдің көшүн алға сүйрейтін →// азамат жатқан шығар / деп сыйлап↑// құрметтеп уөткіздім / деген йекен↓ /// ↑үлкөн адамға уорын берүу //→ праблема болып жатқан заманда ↓ /// |
↑мен таңғалдым дейді↓ /// ↑уол ͡ да / мен ͡ сыйақты ͡ гелін→ // уоған неменеге / жол ͡ б̊еріб̊ ͡ жатыр деп↓// ↑жоғ ͡ әже / уөтүңүз деп йеді // жоғ ͡ айналайын // сен уөтө ͡ ғой / уөтө ͡ ғой деп→ / уонұ уөткүзүб̊ ͡ жіб̊ерді дейді↓ /// ↑сонұмен әжеден сұрадым дейді↓// йенесінен / әже йенді мен ͡ сыйақты ͡ гелің ͡ ғой →// ↑ уоған неге жол ͡ б̊ердіңіз деп →// сонд'әжеміз айтты ͡ дейді // уол айыгүнү жетіп уотұрған →// айағ'ауұр әйелғой↓ /// ↑мүмкүн / уонұң ішіндеб̊ір ↑// йер ͡ азамат ͡ ш̆атқан ͡ шығар→ // йертең / йелге тұтқа ͡ б̊олатын →// йелдің ͡ гөшүн алға сүйрөйтүн →// азамат ͡ ш̆атқан ͡ шығар деп / сыйлап↑// құрмөттөп / уөткүздүм / деген йекен ͡ де↓ // ↑үлкөн адамға уорұм ͡ берүу →// пыроблема ͡ б̊олұб̊ ͡ жатқан заманда ↓ /// |
- Мен таңғалдым, - дейді. Ол да мен сияқты келін, оған неменеге жол беріп жатыр деп.
- Жоқ, әже, өтіңіз, - деп еді.
- Жоқ айналайын сен өте ғой, өт, - деп оны өткізіп жіберді, - дейді.
Сомен, әжеден сұрадым, - дейді енесінен:
- Әже енді ол мен сияқты келін ғой, оған неге жол бердіңіз? - деп.
Сонда әжеміз айтты, - дейді:
- Ол айы-күні жетіп отырған, аяғы ауыр әйел ғой. Мүмкін, оның ішінде бір ер азамат жатқан шығар. Ертең елге тұтқа болатын, елдің көшін алға сүйрейтін азамат жатқан шығар деп сыйлап, құрметтеп өткіздім, - деген екен.
Үлкен адамға орын беру проблема болып жатқан заманда... |
Мұхамеджан Тазабеков
|
▶
|
↑қазіргі ұуақытта // біз / қандай↑/ уосындай ұлттық війтамійндерге мұқтаж →// біздің уорганійзіміміз // біздің санамыз→ // біздің жан-дүнійеміз↓ /// ↑ал уол әжелеріміз↑ // үлкөнге уорұм ͡ берүу →// сыйлы адамды құрметтеу→ // қадірлі адамның қадірін / құрметін ͡ білүу йемес↑ // айағы аұуыр жас келіншектің↑// ішінде жатқан баладан→ / үмүт йетіп↑// уоған дұға ͡ ғылып↓ /// ↑мүмкін уоның ішінде бір //→ йел ағасы жатқан шығар // йелдің тұтқасы болатын / азамат жатқан шығар деп↑ // сондай бір / үлкен құрмет көрсететін↓ /// ↑міні нійет //↑ міні жақ̊сылықтың қадірін білүу // ↑міні болашаққа істіймұул ↓ /// ↑міні адамға деген / үлкө:н / үміт артатындай↑// үлгілі істі көрсету↓/// ↑айналайын / қарындастарым / міні сіздер↑ / уосындай әже болұуларыңыз герек йертең↓/// ↑йертең ↓ /// ↑міні сіздер / уосындай йелдің құты болатын →// жұртқа тұғұр болатын→ // уосындай аналарға айналуұңыз герек ↓/// |
↑қәзірг'уақытта // біз ͡ ғандай↑/ уосұндай ұлттұқ війтамійндерге мұқтаж →// біздің уорганійзіміміз // біздің санамыз→ // біздің жан-дүнүйөмүз ↓ // ↑ал уол әжелеріміз↑ // үлкөңгө уорұм ͡ берүу →// сыйл'адамды ͡ құрмөттөу→ // қәдірл'адамның қәдірін / құрмөтүм ͡ білүу йемес↑ // айағ'ауұр жас келіншектің↑// ішінде жатқам ͡ баладан→ / үмүт ͡ етіп↑// уоған дұға ͡ ғылып↓ /// ↑мүмкүн уонұң ішінде͡ б̊ір //→ йел ͡ ағасы жатқаншығар // йелдің тұтқасы͡ б̊олатын / азамат͡ шатқаншығар деп↑ // сондайбір үлкөң ͡ ғұрмөт ͡ көрсөтөтін↓ /// ↑міне нійет //↑ міне жақ̊сылықтың ͡ ғәдірін ͡ білүу // ↑міне ͡ б̊олашаққа / істіймұул↓ /// ↑мін'адамға деген / үлкө:н / үмүт ͡ артатындай↑// үлгүл'істі͡ гөрсөтүу↓/// ↑айналайың ͡ ғарындастарым // міне сіздер↑ / уосұндай әже ͡ б̊олұуларыңыз ͡ герек йертең↓/// ↑міне сіздер / уосұндай йелдің ͡ ғұтұ͡ б̊олатын →// жұртқа тұғұр ͡ б̊олатын→ // уосұндай аналарғ'айналұуұңұз ͡ герек↓/// |
Қазіргі уақытта біз қандай осындай ұлттық "витаминдерге" мұқтаж біздің организіміміз, біздің санамыз, біздің жан-дүниеміз. Ал ол әжелеріміз үлкенге орын беру, сыйлы адамды құрметтеу, қадірлі адамның қадірін, құрметін білу емес, аяғы ауыр жас келіншектің ішінде жатқан баладан үміт етіп, оған дұға қылып: - Мүмкін, оның ішінде бір ел ағасы жатқан шығар, елдің тұтқасы болатын азамат жатқан шығар, - деп сондай бір үлкен құрмет көрсететін. Міні, ниет! Міні, жақсылықтың қадірін білу! Міні, болашаққа стимул! Міні, адамға деген үлкен үміт артатындай үлгілі істі көрсету! Айналайын, қарындастарым, міні, сіздер осындай әже болуларыңыз керек ертең. Міні, сіздер осындай елдің құты болатын, жұртқа тұғыр болатын осындай аналарға айналуыңыз керек. |
Мұхамеджан Тазабеков
|
▶
|
↑жақ̊сы әйел / жақ̊сы ана боған адам→ // уол кез-гелген кәсіпте де↑ // уөзүнің берекесін дарыта алат ↓ /// ↑тіптен біздің ұрұудың атын ↑// тайпаның атын атаған // берекелі бәйбішелер боған↓ /// ↑бірақ / уол уоның атын ұрұуға ↑// уоның атын тайпаға // берерден алдын↑ // уол уөзүнің адамгершілігіменен ↑// кісіні сыйлап / құрметтеүуіменен // тектілігіменен↑ // берекелі бәйбіше болуұменен→ // бір уоттұң құты ↑// бір уоттұң ізгілігі болуұменен →/ бірінші дәлелдеген ↓ /// ↑сондықтан қыз баланың →/ әйел адамның / жақ̊сылығы →// берекесі↑ / уоның жақ̊сы жар бола білуінде↓ /// ↑уоның ↑/ алтын құрсақ →// ана бола білуінде ↓ /// ↑жақ̊сы / алтын құрсақ →// ана боған әйел ↑// жақ̊сы / берекелі →// құттыжар бола білген әйел ↑// тіптен бір кәсіпті істесе де↑ // немесе бір іс әрекет жасаса да ↑// уоның аты да ↑// даңқы да уөлмейді йекен ↓/// |
↑жақ̊с'әйел / жақ̊с'ана болған адам→ // уол / кезгелгең ͡ гәсіпте ͡ де↑ // уөзүнүң берекесін дарыт'алады ↓ /// ↑тіптем ͡ біздің ұрұудұң атын ↑// тайпаның атын ͡ атаған // берекелі͡ б̊әйб̊ішелер ͡ б̊олған ↓ /// ↑бірақ / уол уонұң атын ұрұуға ↑// уонұң атын тайпаға // берерден алдын↑ // уол уөзүнүң адамгершілігіменен ↑// кісіні сыйлап / құрмөттөуүменен // тектілігіменен↑ // берекелі͡ б̊әйб̊іше ͡ б̊олұуұменен→ // бір уоттұң ͡ ғұтұ ↑// бір уоттұң ізгілігі ͡ б̊олұуұменен →/ бірінші дәлелдеген ↓ /// ↑сондұқтаң ͡ ғызб̊аланың //→ әйел адамның / жақ̊сылығы →// берекесі↑ уонұң жақ̊сы жар ͡ б̊ола ͡ б̊ілүуүнде↓ /// ↑уонұң ↑/ алтыңғұрсақ →// ана ͡ б̊ола ͡ б̊ілүуүнде↓/// ↑жақ̊сы / алтыңғұрсақ →// ана ͡ б̊олған әйел ↑// жақ̊сы / берекелі →// құттұжар ͡ б̊ола ͡ б̊ілген әйел ↑// тіптем ͡ бір ͡ гәсіпт'істесе ͡ де↑ // немесе ͡ б̊ір іс-әрекет шасаса ͡ да ↑// уонұң аты ͡ да ↑// даңқы ͡ да уөлмөйд'екен↓/// |
Жақсы әйел – жақсы ана болған адам, ол кез-келген кәсіпте де өзінің берекесін дарыта алады. Тіптен біздің рудың атын, тайпаның атын атаған берекелі бәйбішелер болған. Бірақ ол оның атын руға, оның атын тайпаға берерден алдын ол өзінің адамгершілігіменен, кісіні сыйлап-құрметтеуіменен, тектілігіменен, берекелі бәйбіше болуыменен, бір оттың құты, бір оттың ізгілігі болуыменен бірінші дәлелдеген. Сондықтан қыз баланың, әйел адамның жақсылығы, берекесі оның жақсы жар бола білуінде. Оның алтын құрсақ ана бола білуінде. Жақсы алтын құрсақ ана болған әйел, жақсы, берекелі, құтты жар бола білген әйел тіптен бір кәсіпті істесе де немесе бір іс-әрекет жасаса да оның аты да, даңқы да өлмейді екен. |
Мұхамеджан Тазабеков
|
▶
|
↑ал йенді / жар болұуды ысыра тұрып ↑// бала сүйүуді қойа тұрұп↑ // мен бірінші / қоғамдағы тіршіліктің бәрін ↑/ бітірейін десеңіз ↑// уонда негізгі құндылықтардың →// әлі қадірін білмеген ұрпақ боп ↑// қалады йекембіз ↓/// ↑сондықтан / қызбала білімді болұуы ͡ герек →// қызбала саналы болұуы ͡ герек →// қызбала қоғамға араласұуы ͡ герек →// ↑бірақ / маман болұудың алдында →// мама болұу деген // үлкен бір →/ ұлы тұғыр бар йекен↓ // соны да йешұуақытта → // қаперімізден / шығармаұуымыз керек йекен↓ /// |
↑ал йенді / жар ͡ б̊олұудұ / ысыра тұрұп ↑// бала ͡ сүйүудү қойа тұрұп↑ // мем ͡ бірінші / қоғамдағы тіршіліктің бәрін ↑/ бітірейін десеңіз↑// уонда негізгі ͡ ғұндұлұқтардың →// әлі͡ ғәдірім ͡ білмеген / ұрпақ ͡ поп ↑// қалад'екембіз↓/// ↑сондұқтан / қыз ͡ б̊ала / білімді ͡ болұуұ ͡ герек↓/// ↑қызб̊ала / саналы ͡ болұуұ ͡ герек↓/// ↑қызб̊ала / қоғамға ͡ араласұуұ ͡ герек↓/// ↑бірақ / мамам ͡ болұудұң алдында →// мама ͡ б̊олұу деген // үлкөмбір →/ ұлұ тұғұр ͡ б̊ар йекен↓ // сонұ ͡ да йешұуақытта→ // қаперімізден / шығармауұмұз ͡ герек йекен↓/// |
Ал енді жар болуды ысыра тұрып, бала сүйуді қоя тұрып: - Мен бірініші қоғамдағы тіршіліктің бәрін бітірейін, - десеңіз, онда негізгі құндылықтардың әлі қадірін білмеген ұрпақ болып қалады екенбіз. Сондықтан қыз бала білімді болуы керек. Қыз бала саналы болуы керек. Қыз бала қоғамға араласуы керек. Бірақ маман болудың алдында мама болу деген үлкен бір ұлы тұғыр бар екен, соны да еш уақытта қаперімізден шығармауымыз керек екен. |
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Армысыздар ағайын, тікелей эфирде сұхбат хабары және оның жүргізушісі мен Еркін Байғабұлұлы. Біздің бүгінгі хабарымыздың қонағы – белгілі мемлекет қайраткері, академик Мұхтар Құл-Мүхаммед ағамыз. Мұхтар Абрарұлы, біздің студиямызға қош келдіңіз.
-рахмет
-Көптен бері көрінбей кеттіңіз. Әңгімемізді қазақи дәстүрмен амандық сауықтан бастасақ.
-Рахмет, енді сіз екеміз бала кезімізде батырлар жырында бір сөз бар болушы еді ғой. Алты жаста ат жалын тартып, мініпті деп.
-Иа, иа
-Мен енді алты жасымда қолымда алған қалам ұстаған екем. Содан бері қарай қалам деген қаруымды қолымнан тастаған емеспін. Құдай маған үлкен бақыт бұйырыпты. Ол бақыт ұлы ұстаздарға жолықтырды.
|
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Сөйтіп, мен мынау академик, тарих ғылымының докторы, профессор, үлкен мектеп қалыптастырған Манаш Қабашұлы Қозыбаев деген ұлы ғалымның шәкірті болып, орыс энциклопедияларда қазақ тарихы деген тақырыпта кандидаттық қорғадым. Одан кейін алаш қайраткерлердің саяси құқықтық көзқарастары деген тақырыптан, академиялық Салық Зимановтан докторлық қорғадым. Сол ұстаздарымның алдында менің әлі күнге дейін, менің өтелмеген қарызым бар. Қарызым бар. Соны өтейін деп, осы кейінгі үш жылдың ішінде, академик Салық Зимановқа арналған ақсарағат деген монография жаздым. Одан кейін мынау орыстың осы заманғы шовинисттері, анау Никонов деген бар, Федоров дейтін бар, қазақ жері ол, сендерге сыйлыққа бергенбіз. Бізден алғансыңдар деген сандырақ әңгімелерді айта бергеннен кейін, мына Верныйды біз алып бердік дегеннен кейін, Алматының жеті қабаты деген тағы бір кітабын аяқтадым. |
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Оның мақсаты, мынау екеміз білетін Алтын адам, екі мың без жүз жыл бұрын пайда боп, өмір сүрген адам ғой енді. Сол өмір сүрген кезде, Алматы ежелгі сақтардың қонысы болған. Орта ғасырларда бұл жерде дәулеті шалқыған, бұл жерде үлкен қала болған. Міне соны дәлелдеу үшін жаңағы еңбегімді аяқтадым. Және бір аяқтаған еңбегім, әкелі-балаы Әуезовтардың өмірінен жазылған сараман жолы деген, тағы бір кітабым. Міне осы үш кітаппен, сіздің студияңызға есеп ретінде айтуыма болады.
-О, бәрекелді. Екі жылда үш кітап деген өте жақсы. Өнімді жұмыс. Бүгін өзіңіз мемлекет басшысының қабылдауында болдыңыз. Енді құпия болмаса, әңгіме қандай тақырыптар жөнінде өрбіді.
|
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Енді мемлекет басшысының алдында болған әңгіменің құпия жерлері болады, оның бәрін емес, сізге сол белгілі тек әңгімелерді айтайын. Мысалы, осы өзіңізді күндегі теледидарда көрсетіп отырыңыздар. Өткен апта Шанхай ынтымақтастық ұйымына арналды деп айтуға болады. Ол бір кездері, тоқсан алтыншы жылы Шанхай бестігі деп құрылған болатын. Міне кәзір соған, он мемлекет мүше болды. Оны ауызбен жай айта салуға болады, он мемлекет деп. Егер осы он мемлекеттен дүние жүзі халқының жартысынан астамы тұратынын ескеретін болсақ, бұл әлемнің жартысына кем дегенде билігіне жүргізетін, үлкен халықаралық ұйымға айналды. Осы ұйымның саммитін, Астанада өткізу, және оны осындай тарихи саммит дәрежесінде өткізу, оның мүше мемлекеттердің санын көбейту, және олардағы қабылданған құжаттарды, бір ғана астанның саммитың өзінде, жиырма бес құжат қабылданыпты
|
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Енді бұл әлемнің тағдырына әсер ететін құжаттар ғой. Осындай саммитті өткеруге мүмкіндігі болған Қазақстанның зор әлеуетін көрсетеді. Соған басшылық жасаған Қазақстан Республикасы Президентінің халықаралық деңгейдегі беделін көрсетеді. Барды бар деп айтуымыз керек. Міне сондықтан, осы саммиттің төңірегінде талқыланған мәселелер жөнінде біраз әңгіме болды. Ал шындығында бұл саммитке Қазақстан басшысы үлкен дайындықпен келді. Ол мұның алдында Сингапурға барды. Сингапурға барған кезде, сапармен барып, сонда үлкен лекция оқыды. Сонда мына әлемдегі алпауыт мемлекеттер ғана емес, Орта державалардың да әлемдік саясатқа тигізетін әсерлері жөнінде үлкен әсерлі баяндама жасады. Мына Сингапурдың тәжірибесі дегенді біз көп айтамыз. Соны қорытып отырып, осының оңтүстік шығыс азия елдерінің экономикалық модель, Қазақстанға не береді деген әңгімелерге дейін, соның бәрін тегіс айтып шықты сол лекциясында. |
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
-Жалпы енді осы Сингапурдың тәжірибесі туралы біз шынымен де көп айтамыз өзі. Оның өзі Қазақстанға қаншалықты дал қазір тиімді?
-Өте бір қиындау сұрақ қойып отырсыз. Шындығында, біз отыз жылдың ішінде Сингапурдың моделі туралы көп айттық. Өйткені, Ли Куан Иға асақалды біз тәуелсіздік алғаннан бір екі үш ай бұрын, осы Қазақстанға келді. Сол келіп, біз енді тәуелсіздіктен азар алдында тұрмыз. Ол кезде мемлекет басшысына өзінің ақыл кеңестерін айтты. Ли Куан ю былайша айтқан кезде, сол мемлекеттің негізін салушы адам. Отыз жыл басқарған сол мемлекетті. Одан кейін, бір он бес жыл тағы бір премьер министр басқарды да, одан кейін жиырма жыл, Ли Сан Ю дейтін, сол жаңағы кімнің Ли Куан Юдің баласы басқарды. Кембридж университетін бітірген. Білімді азамат. Сонда әкелі, балалы Лилардың билікте болуы жарты ғасыр.
|
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Енді бұны демократияның үлгісі деп айтуға болмайды. Екіншіден, ол бір қала.
-иа
-Ұсақ-түйек төңірегінде әгі аралдар бар. А оның экономикасы Қазақстан сияқты алып мемлекетке үлгі өнеге бола алмайды. Бізге дайындап, дайын жолын ішкім бере алмайды. Біз өз жолымызбен жылжуымыз керек. Міне кәзір, адал Қазақстан, таза Қазақстан, Қазақстанның өз байлығын өзіне жарату, өз игілігін өзіне жарату деген жаңа жолды таңдадық қой енді. Осы жолмен жылжуымыз керек. Ли Сингапур қанша мықты мемлекет болса да, ол бәр жағынан бізге үлгі бола алмайды. Керек десеңіз, Қасым Жомарт Кемелұлының бір айтқан сөзі бар еді. Оны айта беріп қайтесіңдер, ол семьялық-корпртивтық типтегі мемлекет деген сөзді кезінде текеметін тіліп тұрып айтып қалған кезі болған.
|
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Сондықтан, жақсы жағын алуымыз керек әрине. Озық жағын алуымыз керек. Бірақ, өз жолымызбен дамуымыз керек.
-Бәрекелді
-Солай деп ойлаймын.
-Жақсы, енді жаңа өзіңіз мына орат державалар мәселесін жақсы қозғадыңыз. Осы мемлекет басшысы Евроньюсқа берген өзінің сұхбатында, сонда шыққан мақалада да осы орта державалардың дамуына, соның әрі қарай мәселелерге байланысты, өзінің ойларын, ой-пікірлерін жеткізді. Және бұл енді мынау Европаның даму жолына қатысты да, өздерінің, өзінің негізгі-негізі тұрымды ұсыныс-пікілерін айтты. Және олардың ішінде өзіміз сияқты, біз сияқты мемлекеттердің де бір, осы әлемдік мәселелерді шешуге араласатын мүмкіндігі бар деген, бір ойды айтып еді. Осыған байланысты сіздің де пікіріңізді естігім келеді
|
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Дұрыс айтасың. Оның, сіз екеміз совет заманында өмір сүрдік қой. Совет заманында мынандай ұғым болатын – сверх держава дейтін. Ол екі мемлекет еді. Мына жағында Америка, мына жағында Совет одағы еді. Совет одағы құлағаннан кейін, бір ғана сверх держава қалды. Ал енді одан кейін, мына совет одағы он беске бөлініп кетті. Біз тәуелсіздігімізді алдық. Екінші бір ұғым шықты. Ол мынай Грэйт Пауер дейтін. Мына ұлы мемлекеттер деп айтуға болады. Негізінен пауер деген күш болып аударылады. Оған мына Біріккен Ұлттар Ұйымының қауіпсіздік кеңесіне мүше бес ел. Мысалы, Ресей, Қытай, Америка, Франция, Ұлыбритания. Бірақ енді евроньюс, евросоюз өзі бір мемлекетке біріккеннен кейін, енді миллион халқы бар. Бұларды жеке деп айтуға болады.
|
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Енді, осылардан да басқа мемлекеттер бар ғой жер бетінде. Енді осыларды кейінгі кезде, әлемдік политологияда саясаттануда, миддли пауер деп айтатын болды. Орта күш, орта державалар.
-Орта державаларымыз осы ғой.
-Орта державаға бұрын Қазақстан кірген жоқ болатын. Орта державада кім бар? Жаңағы евросоюзға, Америкаға, Ресейге, Қытайға кірмейтін, бір жарым миллиард халқы бар Индия бар. Иа Үндістан бар. Үш жүз миллионға жуықтаған Индонезия бар. Атақты мұсылман мемлекеті Сауд Арабиясы бар. Анау Америка құрлығында Бразилия бар. Мына жағында Мексика бар. Халқы жүз миллионға жуықтап қалған, мына Түркия, Египет сияқты мемлекеттер бар. Міне осылардың қатарына, өзінің дамуы жөнінен, әлемді саясатқа әсер ету мүмкіндігі жөнінен Қазақстан да кіріп отыр.
|
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Міне Қазақстанға, алдында сарапшылар кіргізген оны. Ал енді осы жолғы саммит кезінде әлемдік елдердің лидерлері, жаңағы Қытайдың басышысы мысалы, Се Зен Пин, Қазақстан орта дәрежедегі мемлекет ретінде деп танылды деп айтты, бір. Екіншіден, Қазақстанның орта дәрежелі мемлекет ретіндегі әлемдік саясатқа тигізетін әсері мен рөлі күн сайын артып келе жатыр деген екінші бағаны берді. Мінекей осы тұрғыдан алған кезде, кәзір Қазақстан орта дәрежеге, дамыған орта держава, деген статусқа толығымен ие болды. Оны дәл осы саммит дәлелдеп берді деп айтамын.
-Енді осы, жаңа өзіңіз де қозғадыңыз, Астана саммитіне байланысты. Енді өзіңіз де кезінде мемлекеттік хатшы болдыңыз. Мына сенаттарға халықаралық қатынас жөнінде комитеті басқардыңыз. Мемлекетіміздің бір қайраткерісіз. Жалпы енді осы, Шанхай ынтымақтастық ұйымы, саммитінде талқыланған мәселелерге байланысты, өту барысын байланысты өз пікіріңізді айтсаңыз
|
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
-Енді, жаңа да айтып өттім ғой, бұл саммит еш бір әсерелеусіз тарихи саммит болды. Оның жаңағы қатысқан мемлекет басшылары Шаңхай ынтымақтастық мүшелер бір басқа да, оған бақылаушы боп мүшелікке дайындалып жүрген қаншама мемлекет бар.
-Оған қоса серіктес мемлекеттер бар.
-Серіктес мемлекеттер де бар. Тіпті сол оныншысы болып, кәзір белоруссия кіріп отыр ғой енді. Сонда егер болашақта мына Шанхай ынтымақтастық ұйымының дәл осы саммиті бұл ұйымының болашағының зор екендігін көрсетіп беріп отырды. Неге? Мысалы кәзір, әлемде мынау өзі евроньюсқа берген мақаласында Қасым-Жомарт Кемелұлы әлемдегі үш үлкен кәзіргі қақтығыстық мәселелер жөнінде әңгіме қозғады.
|
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Оның біреуі Ресей менен Украинаның арасында болып жатқан, соғыс деп ашық айтайын мен оны. Соғыс. екіншіден, мынау Газадағы катастрофа, оны да ашық айту керек. Кәзір бүкіл дүние жүзі алаңдаушылық білдіріп отыр. Тек мұсылман әлемі ғана емес. Немесе мынау Тынық мұхит дағы шиеленісті жағдай. Осының бәрін шешуге біріккен ұлттар ұйымы қауқарсыздық танытып отыр. Бұрын біріккен ұлттар ұйымы мұндай мәселеге батыл араласатын. Және өзінің миссиясын жіберетін. Соғыс басталғаннан кейін, бір жылға жеткізбейтін уақыттың ішінде, оны тоқтатуға әрекет жасайтын. Тіпті, тоқтатып, тоқтаған кезде сол жерге өзінің әлгі, көгілдір краскалар деп аталатын біріккен ұлттар ұйымы деген күштерін енгізетін. Анау жақтан олар қауқарсыздық танытып отыр. |
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Міне, осындай жағдайда, Шанхай ынтымақтастық ұйымы сияқты беделді ұйымдардың қатысуы керек. Ал енді Қасым-Жомарт Кемелеұлы мақаласының екінші бір ерекшелігі, мұндай мәселелерді шешуге бұрынғысынша ұлы мемлекеттер ғана емес, алпауыт мемлекеттер ғана емес, жаңағы миддл пауер, орта державалар. Орта державалар араласу керек. Өйткені, олардың тағдырына қатысты дүниелер шешіліп жатыр ғой. Біздің іргемізде болып жатыр. Я болмаса бізбенен экономикалық одақтарының арасында болып жатыр. Тіпті басқаны былай қойғанда, кешегі кеңес одағы кезінде бізбен бір совет одағы атты мемлекеттің құрамын кірген, мемлекеттердің территориясында өтіп жатыр ғой. Мінекей сондықтан, бұ кісінің айтып отырған мәселесі, әлемдегі кез-келген қақтығысты мәселені, біріккен ұлттар ұйымының қауіпсіздік кеңесшінің бес мемлекетінің біреуінің вета қойып, тоқтатып тастап, біреуінің оны қайта көтеріп, таразбастылық жолмен шешпеу керек. |
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Оны сол мемлекеттердің араласуы менен, орта державалардың тікелей араласуымен шешу керек деген мәселені көтерді. Және оның бұл сөзі осындай қақтығысты нүктедегі мемлекеттердің өзіне де, басшыларына да жетіп жатқан сияқты.
-Жақсы, енді осы Астана саммиті кезінде жаңа айтып отырмыз ғой, әлемдегі жаңа өзіңіз де атап өттіңіз осы түйткілді мәселелер жан-жақы талқыланды. Осының барысында мысалға осы саммиттің кезінде мына бейбітшілікпен тұрақты сақтауға, осы платформа қалай әсер етті деп ойлайсыз. Осыдан кейін де мысалға түрлі сарапшылар әртүрлі пікірлер білдіре бастады ғой. Қандай нәтижеге қол жеткіздік, қандай нәрселер талқыланды дегенде енді жан жақтан, ақпараттар кәзір жарияланып жатыр. Осы ойлармен де танысқан шығарсыз. Қандай пікіріңіз бар?
|
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
-Жоқ, оны дұрыс айтып отырсыз. Мынау өзі кез келген мәселе бір бірімен қабаттаса байланысыпатады ғой. Саясат экономикамен байланысып жатады. Экономика халықаралық қатынастармен байланысып жатады. Мысалы, біздің Қазақстан өзі мынау мұхитқа шығатын жолымыз болмаса да, құдай бізге ұлан-байтақ территорияны жерді берген. Кәзір әлемдегі екінші экономиканың деңгейіне жеткен Қытай экономикасы өзінің тауарларын, мына Европаға қарай шығарғысы келеді. Европадан бері қарай алғысы келеді. Сондықтан Қытай Европаға инвестиция салғысы келеді. А оның бәрі ана мұхитты айналып жүру емес, мына құрғақтағы территориямен жүруге мүдделі. |
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Міне осы жағынан келген кезде, мына мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлының мына транс Каспий жүк тасымалдау магистралі жөнінде үлкен идея айтты. Бұл идея неден? Мысалы, Қытайдан шығатын тауарлар контейнерлі жолмен, Ақтаудың құрық портына келіп жетеді да, одан ары қарай Бакуге теңіз жолымен барып, Бакуден ары қарай мысалы Түркияға, кәзір Грузия арқылы кетіп жатыр енді. Болашақта Азербайжанның Арменияның арасында қақтығыс мәселесі шешілетін болса, оңтүстік Армениядағы Зангизур дейтін бір коридор бар. Сол арқылы Түркияға шығып, Түркиямен Европаға шығып кетейін деп тұр. Кәзір бұлар Грузия арқылы айналып, Түркия арқылы шығыпатр. Өмірдің өзі бір-бірімен байланысты ғой енді міне. Сондықтан, мынау мемлекеттердің, қатысқан мемлекеттердің басшыларынң айтқаны, экономикалық әріптестік. |
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Қазақстан мен мысалы Қытайдың арасында 41 миллиард болатын болса, Си Зен Пин айтып қалды. Осыны екі есеге дейін ұлғайту керек деп. Мен оның Қазақстанды ұлғайтуға шамасы келе ма, келмей ма білмеймін. Бірақ ана, ана кісінің айтқаны сол ел үшін заң. Коммунистік ел. Оның айтқаны, баяғы компартияның айтқаны біздің совет заманындағы сияқты. Егер сондай болатынт болса, Қазақстан территориясынан өткен, әрбір тонна жүк, біздің елімізге қаржы-қаражат қалдырып отырады. Ақша қалдырып отырады деп есептеймін. Бұл оның економикалық жағфнан тиімділігі. Екіншіден, Қазақстанның өзінде кәзір мысалы, көп жақты ғана емес, екі жақты да байланыстар орнатып отыр. |
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Ол кісінің анау мультилотерализм деп айтып отырғандағы сөзі, көп жақты байланыстар. Бұрын ол унилотерализм дейтін болған. Бір мемлекеттің несі жағынан. Екі мемлекет болсын билотерализм деген сияқты болып кетеді. Ал біз кәзір соның бар вариантын пайдалануымыз керек. Қазақстан мен Әзербайжанның арасындағы мұнай тасымалуының өзі төрт миллионға дейін көтерді. Төрт есе. Бұл ана Ресейге, есіңізде ма бірнеше рет тоқтатып тастады ғой. Анау мынау сылтау етіп. Ол Қазақстан тауарын сыртқа шығаруға мүмкіндік беріп отыр. Және ал гео-саяси жағдайжағы мына Шанхай саммитінің әсері неде деп отырсыз ғой. Осының әсері сезіле бастағаны мынадан байқауға болады.
|
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Мен осы кеше ғана, Украинаның президенті Зеленскийдің бір мәлімдемесін оқыдым. Бұған дейін ол айтатын. Украина мен Ресейдің арасындағы қақтығыс мәселесін, тек қана евросоюздың деңгейінде, я болмаса Американың араласуымен ғана шешумен болады деп келді. Қытайды айтпайтын. Неге десең Қытай ол анау Ресейге көмектесіп атр, қару жарақ беріпатр. Я болмаса анау мұнайын алыпатр деп айтатын. Осы жолы Зеленский мына Шанхай ынтымақтастығы ұйымында қабылданған қорытынды құжаттан кейін, онымен танысып отыр ол. Көріп отыр ол бәрін. Сол айтып отыр, енді осындай посредник болуға Евросоюз, Америка және Қытай бола алады деген сөзді айтып отыр. Міне, ұйымның қабылдаған декларациясының мынау біздің бүгінгі өмірге тигізіп отырған пайдасы осында деп айтуға болады.
|
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Сондықтан, бұл өзінің пайдасын әкеліпатр. Бізге не керек? Бізге тыныштық керек, Қазақстанға. Тыныш бол, тыныштық болатын болса, ары қарай таму болады деп ойлаймын.
-Жақсы, рахмет пікіріңізге. Енді, осы саммиттен кейін түркі мемлекеттердің басшылары Әзербайжанда кездесуі өтті. Жалпы енді өзіңіз осы ұйымға байланысты, оның болашағына байланысты, пікіріңызді айтсаңыз
-Енді, мына Азербайжандағы саммит туралы айтқан кезде мен бір нәрсе есіме түсіп отыр. Сіз екеміз енді оны былайша айтқан кезде, тоқсаныншы жылдан бері қарай, саясаттың ішінде жүрсіз ғой. Журналистиканы білесіз. Сол кездегі бір Түркі халықтарың қабырғасын қайыстарған бір қиын оқиға болды. Мына Әзербайжандағы Қарабақтағы оқиға. Тіпті Қазақстан екі ортаға былай мәмлегер болғысы келді. Соған барған біздің адамдардың қаза болғандары да бар ішінде деген сияқты.
|
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Енді қанымыз бір болғаннан кейін, түбі бір түркі тектес халық болғаннан кейін қынадай қырылып атқан кезде, анау Ходжалински трагедия деген сұмдық қой енді. Бала-шаға, үлкен кісі, қарияларға дейін қырғынға ұшырап кетті ғой. Сол отыз жыл шеше алмаған мәселесін, мына түрік елдерінің, түркі халықтарының одақтастығы арқасында, әсіресе Әзербайжан мен Түркияның одақтастығының арқасында, Әзербайжан қырық төрт күнде шешті. Шешіп, Қарабақты өзіне қайтарып алды. Сондықтан, олар қуанышы қойынға сыймай, мынау түркі халықтарының басшыларын, қайта қайта өздерінің еліне шақырыпатр. Енді ққазір бұрынғыдай емес, біз құр қол барып жатқан жоқпыз. Біз жаңагы мұнай тасымалымыз өзі төрт есе өсті деп отырмыз. Контейнерлер жүк тасымалы үш есеге дейін өсейін деп отыр. |
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Қазақстан анау азат болған, жаңағы шушаға Құрманғазы атындағы бір тамаша өнер мектебін салып беріпатр. Ол түркі, түбі бір түркі бір бірімен жақын болса, сол жаман бола ма? Ал енді, тәуелсіздіктің отыз жылы кезінде біз осы мүмкіндікті жоғалтып алдық. Жоғалтып алған себебіміз, мына Түркі тілдес мемлекет басшыларының амбициясының жоғарылығынан. Олар сол жеке амбицияны жинап қойып, кімнің саны көп, кімнің экономикасы мықты, кім бір-бірімене одақтас дегенді ойламай, солардың бәрі біріккен кезде, о кезде түркі тілдес мемлекеттердің, бүгінгі әуелеті, интеграциясы, экономикалық, саяси әлде қайда дамып кетер еді деп ойлаймын. Сондықтан, мына Шушадағы мына оқиғадан кейін, Шушадағы саммитті мен бәрін бақылап отырдым. |
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Біздің мемлекетіміздің басшысы, үлкен бір мәселе көтерді. Үлкен тілдік модель деген сөзді айтты. Бұл бір мың тоғыз жүз жиырма алтыншы жылғы, Ахмет Байтұрсыновтың көтеріп келе жатқан мәселесі. Біз әртүрлі алфавитті пайдаланып кеттік. Тіліміз содан бір-бірінен алшақтап кетті. Бір кездері, бір-бірін оп оңай түсінетін халықтар, енді біреуі латиницада жүр, біреуі жаңағы араб несінде болды, біраз уақытқа дейін біразы кириллицада жүрміз деген сияқты. Тіпті, латиницаның өзінде жасалған әліпбидің өзі әртүрлі болып кетті. Әркім әртүрлі дыбысталады, оқиды. Сондықтан, мына большая языкова модель деген үлкен тілдік модель деген идеяны көтеру, бұл өте орнықты идея. Және оны болашағы зор идея деп ойлаймын. |
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Егер түркі тілдері осындай, тілдік модель арқылы бірігетін болса, әліпби арқылы бірігетін болса, ар жағында оған экономика тартылатын болса, мәдениет тартылатын болса, Түрксой деген ұйымымыз бар. ТүркПа дейтін парламенттік ассамблеясы бар, түрік кеңесі дейтін ұйымдарымыз бар. Осылар бірігетін болса, бұл жаман болмайды. Кәзір жер бетінде 300 миллионға жуық түркі тілдес ұлттар бар. Біздің уақытымыз болса, бір екі минут айтайын. Мына біздің түркі халқының ең үлкен трагедиясы. Мына 532 жылы Бумын қаған, атақты Түрік қағанатының негізін салғаннан кейін, ол өзі екі жарым жылдай, 8 ғасырдан бастап, бір кездегі қағанат. Қытайдың өзіне қауіп төндірген. Бүкіл орталық Азияны табанына салып, ұстаған. Анау кавказдан бастап, Алтайға дейінгі территорияға дейін билік құрған. |
Мұхтар Құл-Мұхаммед
|
▶
|
|
|
Орхонға дейінгі мемлекет ыдырай бастады, ыдырай бастады, ыдырай бастады. Нәтижесінде, алты міне қайтадан ғана таптық қой жолын. Алты тәуелсіздік мемлекет құрылды. Ал енді, Ресейдің өзінде отырған, татар, башқұрт, якут, тува сияқты түркі тілдес халықтар қаншама. Солардың барлығы, мына осылар бірігетін болса, олар да ақырындап бірігіп келеді. Ресей ол тек орыс тілді мемлекет емес. Ол түркі тілді мемлекет. Сондықтан бұл өте перспективасы бар, зор тақырып деп ойлаймын.
-Жақсы, Мұхтар аға. Онда біздің хабарымызға қатысып, осы кедел сұхбат бергеніңіз үшін сізге барша көрермендеріміздің атынан алғысымызды жеткіземіз. Осымен қадірменді ағайын біз бүгінгі хабарымызда аяқтаймыз. Эфирді тізгіндеген Еркінбай Ғабұлұлы. Сау болыңыздар
|
Мырзатай Жолдасбеков
|
▶
|
↑ ұрұуханій / ұрұуханій код деген уол → //сенің / ұлттық бүкіл қасыйетің ↓ /// ↑ уонда ұлттық код деп тұр ғой →// ұлттық код бүкіл сенің ұлттық қасыйетің ↓ /// ↑ бұл сенің / ата бабаңның тарыйхы →// бұл сенің әдебійетіңнің →// мәденійетіңнің тарыйхы →// бұл сенің азаматтық тарыйхың →// бұл сенің ұлттық қасыйеттерің ↓ /// ↑ уоған не жатад ↑ /// ↑уоған/ ата бабаңның салт дәстүрі жатад // бәрі ↓ /// ↑ йелбасы айтып уотыр ғой йенді →// мына келе жатқан //жаңарып жатқан →// уөзгеріп жатқан / жаңа замаңға →// біз / уосы қасыйеттеріміздің бәрін сақтап →// ұлттық кодымызды сақтап → //сөйтіп барып / араласұуымыз керек деп уотыр ↓ /// ↑ уөйтпейінше әрійне / уөйтпейінші →// біз уонда // ы ы йегер уонда / қазақ деген ұлттың қасыйетінен / айырылған болар йедік ↓ /// |
↑ ұрұуханый / ұрұуханый ͡ код деген уол→ //сенің / ұлттұқ / бүкүл ͡ ғәсійетің ↓ /// ↑ уонда / ұлттұқ ͡ код деп / тұр ғой→// ұлттұқ ͡ код / бүкүл сенің / ұлттұқ ͡ қасыйетің ↓ /// ↑ бұл сенің // ата ͡ б̊аб̊аңның тарыйхы // бұл сенің // әдеб̊ійетіңнің →// мәденійетіңнің тарыйхы →// бұл сенің // азаматтық тарыйхың →// бұл сенің ұлттұқ қасыйеттерің ↓ /// ↑ уоған не жатады ↓ /// ↑ уоған / ата ͡ б̊аб̊аңның // салт-дәстүрү ͡ жатады // бәрі ↓ /// ↑йелб̊асы // айтып ͡ отұр ͡ ғой // йенді →// мына // кележатқан // жаңарыб̊ ͡ жатқан→// уөзгөрүб̊ ͡ жатқан // жаңа замаңға →// біз // уосұ // қасыйеттеріміздің бәрін ͡ сақтап →// ұлттұқ ͡ кодұмұзды͡ сақтап → // сөйтүппарып / араласұуұмұз ͡ герек деп уотұр ↓/// ↑ уөйтпөйүнше // әрійне // уөйтпөйүнше →// біз уонда // ы ы : йегер уонда // қазағ ͡ деген // ұлттұң͡ ғасійетінен // айырылғам ͡ болар ͡ едік ↓ /// |
Рухани код деген ол сенің ұлттық бүкіл қасиетің. Бұл сенің ата-бабаның тарихы, бұл сенің әдебиетінің, мәдениетінің тарихы, бұл сенің азаматтық тарихың, бұл сенің ұлттық қасиеттерің. Оған не жатады? Оған ата-бабаның салт-дәстүрі бәрі елбасы айтып отыр ғой, енді мына келе жатқан жаңарып жатқан жаңа заманға біз осы қасиеттеріміздің бәрін сақтап, ұлттық кодымызды сақтап, сөйтіп, барып араласуымыз керек деп отыр. Өйтпейінше, әрине, біз онда қазақ деген ұлттың қасиетінен айырылған болар едік. |
Мырзатай Жолдасбеков
|
▶
|
↑ уөзі / мақала үлкен йекі тараудан тұрады ғой уөзү ↓ /// ↑ бірі /жаңағы / ың ы ы : жаңағы сол →// алғашқы тарауында бұгісі // сол / біз қалай жаңғырамыз / рұуханій ↓ /// ↑ жаңа заманда кім болып уөтеміз →// деген нәрсенің бәрінің / бағдарламасын жасап негіздейт да →// йекінші тарауында → // соның міндеттерін анықтайт / міндеттерін анықтайт ↓/// ↑ сол жерде / сонда ұрұухани жаңару не дегенде →// бұл кісі жауап берет ↓/// ↑ уол бұқаралық сананы уөзгертүу →// біртұтас ұлт болұу // бәсекелестікке қабылетті болұу →// сосын жалпы әлемдік уөркөнійетке / қазақ тарыйхына ұлттық тарыйхымызды → // мәденійетімізді / әдебійетімізді →// уөзіміздің басқа қасыйеттеріміздің бәрін →// түгел бойымызға жыйнап жетүу дейт↓// уосының амалдары деп уотұр ↓ /// |
↑ уөзү мақала // үлкөн йекі тараудан тұрады ғой уөзү ↓ /// ↑ бірі // жаңағы / жаңағы сол →// алғашқ̊ы ͡ тарауұнда // б̊ұлгісі // сол // біз // қалай жаңғырамыз // ұрұуханый ↓ /// ↑ жаңа заманда // кім ͡ болұп ͡ өтөмүз →// деген нәрсенің бәрінің // бағдарламасын жасап // негіздейді ͡ дағы→// йекінші тарауұнда //→сонұң міндеттерін анықтайды // міндеттерін анықтайды ↓ /// ↑ солжерде // сонда // ұрұуханій ͡ жаңарұу // не дегенде →// бұл ͡ гісі жауап ͡ переді ↓ /// ↑уол бұқаралық̊ сананы ͡ өзгөртүу →// біртұтас ұлт ͡ полұу // бәсекелестікке қаб̊ылетті͡ б̊олұу →// сосұн // жалп'әлемдік ͡ өркөнүйетке // қазақ ͡ тарыйхына // ұлттұқ ͡ тарыйхымызды → // мәденійетімізді // әдеб̊ійетімізді →// уөзүмүздүң басқа // қасыйеттеріміздің ͡ бәрін →// түгөл // бойұмұзға жыйнаб̊ ͡ жетүу дейді →// уосұнұң ͡ амалдары деп ͡ отұр ↓ /// |
Мақала екі тараудан тұрады. Алғашқы тарауында қалай жаңғырамыз? Жаңа заманға кім болып өтеміз? деген бағдарламасын жасап негіздейд да, екінші тарауында міндеттерін анықтайды. Рухани жаңару не деген де бұл кісі былай жауап береді. «Бұқаралық сананы өзгерту біртұтас ұлт болу, бәсекелестікке қабілетті болу әлемдік өркениетке қазақ тарихын ұлттық тарихымызды мәдениетімізді, әдебиетімізді өзіміздің басқа қасиеттеріміздің бәрін түгел бойымызға жинап жету» дейді. |
Мырзатай Жолдасбеков
|
▶
|
↑ ал йенді / біз йенді уойланамыз ғой йенді →// уойланамыз / ы ы ы : / қалай жүзеге асырат бұны ↓ /// ↑ иә: /уөзү ұуақыт уөте тығыз ↓ /// ↑ байқапуотырсаң дархан →// йелбасы йекімың уонжетінш̆і жылдың айағына дейін →// жаңағы латын қәрпіне / әліпбійіне көшүудің →// бұ кісі стандартын жаса деп атыр ↓ /// ↑ қазақ графійкасындағы бір ↓ /// ↑ йекіншіден →// йекіншіден / жаңағы / әлемнің маңдайалды мынау / қоғамдық / қоғам ұрұуханійат саласындағы / бүкіл әлем таныған / мойындаған жүз кітәпті → // жүз уоқұулықты →// қазақ тіліне аударұу герек деп тұр ↓ /// ↑ ійә →// уол уоңай йемес ↓ /// ↑ уоны алдымен таңдауымыз герек ↓ /// ↑уоның қайысы бізге жақын →// қайысы жат деген сійақты →// біз анықтап алұуымыз герек ↓ /// ↑ мен саған дархан / бір қызық нәрсені айтайын →// мен жақында / әшейін уойламаған жерден →// шөбөрем сегізінші класта уоқыйт ↓ /// ↑ уорыс мектебіндеуоқыйт ↓ /// ↑ йенді ↓ /// ↑ тілі уорышша шыққан → // уол иттің баласының ↓ /// |
↑ ал йенді / біз йенді уойланамыз ͡ ғой ͡ енді →// уойланамыз // қалай жүзөг'асырады ͡ бұнұ ↓ /// ↑ ійә // уөзү ұуақыт // уөтө тығыз ↓ /// ↑ байқап ͡ отұрсаң // дархан // йелб̊асы // йекімың уонжетш̆̆і ͡ жылдың // айағына ͡ дейін →// жаңағы // ылатың ͡ ғәрпіне // әліпбійіне ͡ гөшүудүң →// бұл ͡ гісі // стандартын // жаса ͡ деп ͡ жатыр ↓ /// ↑ қазақ ͡ крафійкасындағы // бұл // б̊ір ↓ /// ↑ йекіншіден // йекіншіден // жаңағы // әлемнің маңдайалды мынау // қоғамдық // қоғам // ұрұуханійат ͡ čаласындағы // б̊үкүл // әлем ͡ таныған // мойұндаған жүз ͡ гітәпті → // жүз ͡ оқұулұқтұ →// қазақ тіліне // аударұу ͡ герек // деп ͡ отұр↓/// ↑ ійә // уол уоңай ͡ емес ↓ /// ↑ уонұ / алдымен / таңдауұмұз ͡ герек ↓ /// ↑уонұң / қайсы ͡ б̊ізге ͡ жақын →// қайсы ͡ жат // деген сыйақты →// біз // анықтаб̊ ͡ алұуұмұз ͡ герек ↓ /// ↑ мен саған / дархан бір ͡ ғызық ͡ нәрсен'айтайын →// мен жақында / әшейін/ уойламаған жерден →// шөб̊өрөм // сегізінші ͡ гласта ͡ оқұйдұ →// уорұс ͡ мектеб̊інде ͡ оқұйдұ йенді ↓ /// ↑ тілі // уорұшша ͡ шыққан → // уол // ійттің ͡ баласының ↓ /// |
Ал енді біз ойланамыз ғой қалай жүзеге асырады мұны. Уақыт өте тығыз. Байқап отырсаң Дархан, Елбасы 2017 жылы аяғыңа дейін жанағы латын қаріпіне, әліпбиіне көшудің стандартын жаса деп отыр. Екіншіден, әлемнің маңдайалды қоғамдық руханият саласындағы бүкіл әлем таныған мойындаған 100 оқулықты қазақ тіліне аудару керек деп тұр. Иә, оны орындау оңай емес. Оның қайсысы бізге жақын, қайсысы жат деген сияқты анықтап алуымыз керек. Мен саған Дархан қызық нәрсені айтайын, мен жақында әншейін ойламаған жерден шөберем сегізінші класта оқид, орыс мектебінде оқиды. Тілі орысша шыққан ол иттің баласының. |
Мырзатай Жолдасбеков
|
▶
|
↑ соны не бар йекен // мына кітәпта деп →// руский лійтература деген уоқұулығын алдым ↓/// ↑ сегізінші класқа арналған ↓ /// ↑ қазағыстанның мектебінен →/уоны қазағыстан мектеп дейтін баспасы шығарған ↓// жағамды ұстадым ↓/// ↑ жағамды ұстағаным →// йенді нешетүрлі қойыртпақ →// уорыс әдебійет дегеннің ішінде / шетелдің әдебійеті де жүр ↓// нешетүрлі сұмдұқтар жүр соның ішінде →// декабрійстер жүр ↓/// ↑ ана бійлікті құлатұу герек дейтін →// релійфті уөлеңіне дейін жүр ↓ /// ↑ мен таңғалдым ͡ сонда →// біз сонда біз / мына ұрпақты қайтіп уотаншылдыққа тәрбійелейміз ↓ /// ↑ ал/ мұқағалійды уоқысаң ↑// менің үш бақытым бар дейт / ійә ↓ /// ↑ уол біреуі тілі / ана тілі →// біреуі ұлтұ / бірөуі уотаны ↓ /// ↑ уосұларды біз неге уоқытпаймыз →// мынау нағылған әдебійет деп ↓ /// ↑ ал сөйтіп уотырып / қазағыстанда уотұрып / қазағыстанда уотырып →// біз қазақ тілі мен әдебійетін бірге уоқытатын боп уотырмыз ↓ /// |
↑ сонұ / не ͡ б̊ар ͡ екен ↓// мына ͡ гітәпта ͡ деп →/ рұускійй лійтератұура деген / уоқұулұғұн ͡ алдым ↓ /// ↑ сегізінші͡ гласқ'арналған ↓ /// ↑ қазағыстанның мектеб̊інен →// уонұ / қазағыстан / мектеп дейтім ͡ баспасы ͡ шығарған↓/// ↑ жағамд'ұстадым ↓/// ↑ жағамд'ұстағаным →// йенді нешетүрлү қойұртпақ →//уорұс ͡ әдеб̊ійет / дегеннің ͡ ішінде / шетелдің әдеб̊ійеті ͡ де ͡ жүр →// нешетүрлү / сұмдұқтар ͡ жүр →// сонұң ͡ ішінде →// декаб̊рійстер ͡ жүр↓/// ↑ ана ͡ б̊ійлікті / құлатұу ͡ герек ͡ дейтін →// релійфтің / уөлөңүне ͡ дейін ͡ жүр ↓ /// ↑ мен / таңғалдым ͡ сонда →// біз / сонда ͡ б̊із / мын'ұрпақты / қәйтіп уотаншылдыққа ͡ тәрб̊ійелейміз ↓ /// ↑ ал / мұқағәлійді ͡ оқұсаң →/// менің / үш ͡ бақытым ͡ бар дейді / ійә↓/// ↑уол бірөуү / тілі / ана тілі →// бірөуү / ұлтұ →// бірөуү / уотаны →// уосұларды͡ б̊із / нег'оқұтпаймыз →// мынау / неғылған ͡ әдеб̊ійет деп →// ал / сөйтүп ͡ отұрұп / қазағыстанд'отұрұп /қазағыстанд'отұрұп →// біз / қазақ тілі мен әдеб̊ійетін / бірг'оқұтатым ͡ боп ͡ отұрмұз ↓ /// |
Не бар екен мына кітапта деп «Русский литература» деген оқулығын алдым. Сегізінші классқа арналған. Қазақстан мектебінен оны Қазақстан дейтін мектеп баспасы шығарған. Жағамды ұстадым, жағамды ұстағаным енді неше түрлі қойыртпақ орыс әдебиеті ішінде шетелдің әдебиеті де жүр, неше түрлі сұмдықтар жүр, соның ішінде декабристтер жүр. Ана билікті құлату керек дейтін релифті өлеңіне дейін жүр. Мен таңқалдым сонда мына ұрпақты қайтіп отаншылдыққа тәрбиелейміз Ал Мұқағалиды оқысаң, менің үш бақытым бар дейді. Біреуі тілі, біреуі ұлты, біреуі Отаны осыларды неге біз оқытпаймыз, мынау неғылған әдебиет деп Қазақстанда отырып біз қазақ тілі мен әдебиетін бірігіп оқытып отырмыз. |
Мырзатай Жолдасбеков
|
▶
|
↑ мен уосы бір жыйында /уосыны айттым шырақтарым ↓ /// ↑ біз қырық жыл қырғында да → // соғыс жүрібжатқан кезде де →// әдебійетті бөлек / тілді бөлек уоқыттық қой ↓ ///↑ сонда біз / ұлттық біз уөзіміздің / мемлекеттік тілдің мәретебесін → // көб ͡ айтамыз сонда → // мынаның уөзі / тілдің мәртебесіне → // нұқ̊сан келмей ма дейміз ғой ↓ /// ↑ менің жаңағы / уөзің сұрап уотқан сұрағыңа беретін жауабым дархан →// мынаның бәрі әйтеуір / кішкене былай / ұғынықты болсын деп айтып уотырм ↓/// ↑ йенді / мынау / жаңа айттым ғой → // мен бұл / тәуелсіздіктен гейінгі // → біздің үлкен бақытымыз уосұнда ↓ /// ↑ бұл ұлы уоқыйға ↓ /// ↑ бұны йелбасы / бекер уоны йенгізіп уотырған жоқ →// бұл көп уойланды / көп толғанды ↓ /// ↑ уо кісінің / тіпті ана / әулійебұлақтың басындағы әңгімесін былай ͡ ғойғанда → // былтыр тәуелсіздігіміздің жыйырма бес жылдығына / арнайы шығарған →// уо кісінің жаңағы / ұлы дала ұлағаттары дейтін / керемет кітәбы бар ғой ↓ /// |
↑ мен // уосұ ͡ б̊ір // жыйында // уосұн'айттым // шырақтарым ↓/// ↑ біз // қырығ ͡ жыл / қырғында͡ да → // соғұшшүрүп // жатқаң ͡ гезде ͡ де →// әдеб̊ійетті ͡ б̊өлөк / тілді ͡ б̊өлөк // уоқұттұқ ͡ қой →// сонда ͡ б̊із // ұлттұқ ͡ піз // уөзүмүздүң // мемілекеттік тілдің мәретеб̊есін → // көб̊ ͡ айтамыз →// сонда // мынаның ͡ өзү // тілдің мәртеб̊есіне →// нұқ̊саң ͡ гелмей ме // дейміз ͡ ғой ↓ /// ↑ менің жаңағы // уөзүң сұрап ͡ отырған // сұрағыңа // б̊еретін ͡ жауаб̊ым // дархан →// мынаның бәрі // әйтеуүр // кішкене ͡ б̊ылай // ұғұнұқты ͡ б̊олсұн͡ деп // айтып ͡ отұрмұн ↓ /// ↑ йенді // мынау // жаң'айттым ғой →// мен // бұл тәуөлсүздүктең ͡ гейіңгі →// біздің // үлкөм ͡ бақытымыз / уосұнда ↓ /// ↑ бұл / ұлұ уоқыйға →// бұнұ йелб̊асы // бекер уонұ ͡ еңгізіп / уотұрған͡ жоқ →// бұл // көп ͡ ойланды // көп ͡ толғанды ↓/// ↑ уо : кісінің // тіпті // ана // әулійеб̊ұлақтың ͡ басындағы // әңгімесін былай ͡ ғойғанда → // былтыр // тәуөлсүздүгіміздің жыйырмаб̊еш͡ шылдығына // арнайы шығарған →// уо кісінің жаңағы // ұлұдала // ұлағаттары͡ дейтін // керемет кітаб̊ы ͡ б̊ар ͡ ғой ↓ /// |
Мен осы биік жиында осыны айттым шырақтарым. Біз қырық жыл қырғында да соғыс жүріп жатқан кезде де әдебиетті бөлек тілді бөлек оқыттық қой сонда біз ұлттық мемлекеттік тілдің мәретебесін көп айтамыз сонда мынаның өзі тілдің мәртебесіне нұқсан келмей ма дейміз ғой. Жанағы өзің сұрап отқан сұрағыңа берер жауабым Дархан мынаның бәрі кішкене ұғынықты болсын деп айтып отырмын. Енді мынау жаңа айттым ғой бұл тәуелсіздіктен гейінгі біздің үлкен бақытымыз осында бұл ұлы оқиға, мұны елбасы бекер енгізіп отырған жоқ көп ойланды көп толғанды ол кісінің тіпті ана әулие бұлақтың басындағы әңгімесін былай қойғанда былтыр тәуелсіздігімізді жиырма бес жылдығына арнайы шығарған жаңағы «Ұлы дала ұлағаттары» керемет кітабы бар ғой. |
Мырзатай Жолдасбеков
|
▶
|
↑ менің қорқатыным →// уосыны жұрттың біразы әлі уоқыған жоқ ↓ /// ↑ бұрын біздің жаттайтын кітәбымыз бұл → // әсіресе → // ұрпаққа жаттатын кітәп → // уол жайында мен егемен қазағыстан гәзетінде →// уосы кітәп жайында ы ым : тәуелсіздік толғауы дейтін / йекі бет →// мақала жаздым мен ↓/// ↑ сол кітәбінда→ // уосы ұрұухани жаңғырұудың үлкен бір жобалары тұр ↓/// ↑ мен сондагөргем ↓ /// ↑ йенді / мынау уөте ы ы : уөте бійік →// уөте бір / шұғұл тап̊сырмалар беріп жатыр / й елбасы ↓ /// ↑ мен /уосыны науқанға айналып кетпесе йекен →// деб / тілейм ↓ /// ↑ бір қорқынышымуосы →// йекіншіден / уөзі мынау / бұған йенді құдай ғаласа / талай ақ̊ша бөлінеді ғой ↓ /// |
↑ менің ͡ ғорқатыным →// уосұнұ / жұрттұң ͡ біразы / әлі уоқұған жоқ ↓ /// ↑ бұрұн / біздің жаттайтың ͡ гітаб̊ымыз͡ б̊ұл ↓ /// ↑ әсіресе / ұрпаққа жаттатың ͡ гітәп ↓ /// ↑ уол жайында мен // йегемең ͡ ғазағыстан ͡ газітінде →// уосұ͡ гітәаб̊ жайында / ы ым / тәуөлсүздүк толғауұ дейтін / йекі ͡ б̊ет →// мақала ͡ жаздым ͡ мен ↓/// ↑ сол ͡ гітәб̊інда / → уосұ / ұрұуханый ͡ жаңғырұудұң / үлкөм ͡ бір / жоб̊алары ͡ тұр ↓ /// ↑ мен / сонда͡ гөргөм ↓ /// ↑ йенді / мынау уөтө ы ы : уөтө ͡ б̊ійік →// уөтө͡ б̊ір / шұғұл тап̊сырмалар ͡ б̊еріб̊ ͡ жатыр ͡ елб̊асы ↓ /// ↑ мен /уосұнұ / науқаңғ'айналып / кетпес'екен →// деб̊͡ тілеймін ↓ /// ↑ бір ͡ ғорқұнұшұм / уосұ →// йекіншіден / уөзү мынау / бұған йенді / құдай ͡ ғаласа / талай ақ̊ша / б̊өлүнөді ͡ ғой ↓ /// |
Менің қорқатыным осы жұрттың біразы әлі оқыған жоқ біздің жаттайтын кітабымыз, әсіресе, ұрпаққа жаттатын кітап ол жайында «Егемен Қазақстан» газетінде осы кітап жайында «Тәуелсіздік толғауы» дейтін екі беттік мақала жаздым мен сол кітабында рухани жаңғырудың үлкен бір жобалары тұр. Енді мынау өте биік, өте бір шұғыл тапсырмалар беріп жатыр Елбасы. Мен осыны науқанға айналып кетпесе екен деп тілеймін. Бір қорқынышым осы екіншіден, өзі мынау бұған енді құдай қаласа талай ақша бөлінеді ғой. Осындай ұлы жобамыздың төңірегінде мына жалпы халықтық, жалпы ұлттық жоба ғой бұл. |
Мырзатай Жолдасбеков
|
▶
|
↑ соның төңірегінде /уосындай ұлы жобамыздың төңірегінде →// мына жалпы халықтық / жалпы уотандық / жалпы ұлттық / жоба ғой бұл ↓/// ↑ соның төңірегінде / нешетүрлі / тағы да пысықтар қаптап кетпесе йекен → // пысықайлар /уолар да / жолтапқыш болат // ы ы : сол жобаға / уосыны жүзеге асырұуға / үлкен жауапкершілік болса йекен деп / мен тілейм ↓ /// ↑ бұл салмақтың бәрі → //уөкіметке түсейін деп уотыр ↓/// ↑ құдайға шүкір йелде / ақылмандар жоқ йемес // йелімізде білімпаздар жоқ йемес →// йелімізде әлемнің тәжрійбесін жыйнаған да мамандар аз йемес →// солардың бәрін топтастыру герек депуойлаймын ↓ /// ↑ уосыны асықпай / ақылмен / ананың танысы / мынаның танысы / ананың жегжаты / мынаның жегжаты боп гетпесе → // бір қазаққа деген тән бір уосы мінез бар ғой бізде →//уосыдан/ тәлім уосыдан сақ болсақ деп уойлайм ↓ /// |
↑ сонұң төңүрөгінде /уосұндай ұлұ ͡ жоб̊амыздың ͡ төңүрөгүндө →// мына жалпы халықтық // жалпы // уотандық // жалп'ұлттұқ // жоб̊а ғой бұл ↓ /// ↑ сонұң төңүрөгінде // нешетүрлү // тағы͡ да // пысықтар͡ ғаптап ͡ кетпес'екен →// пысықайлар // уолар да // жолтапқыш болады // ы ы : сол ͡ жоб̊аға // уосұнұ // жүзөг'асырұуға // үлкөн жауапкершілік ͡ болс'екен деп / мен тілеймін ↓ /// ↑ бұл салмақтың бәрі → // уөкүмөтке түсөйүн ͡ деп ͡ отұр ↓ /// ↑ құдайға шүкүр йелде // ақылмандар жоқ ͡ емес // йелімізде ͡ б̊ілімпаздар жоқ ͡ емес →// йелімізде // әлемнің тәжрійб̊есін // жыйнаған ͡ да мамандар аз ͡ емес →// солардың бәрін топтастырұу ͡ герек ͡ деп ͡ ойлаймын ↓ /// ↑уосұнұ // асықпай // ақылмен // ананың танысы // мынаның танысы / ананың жегжаты // мынаның жегжаты ͡ б̊оп ͡ гетпесе →// бір ͡ ғазаққа деген тән // бір // уосұмінез͡ б̊ар ͡ ғой ͡ бізде→// уосұдан // уосұдан // сақ ͡ полсағ ͡ деп ͡ ойлаймын ↓ /// |
Соның төңірөгінде неше түрлі тағы да пысықайлар қаптап кетпесе екен, олар да жол тапқыш болады сол жобаға осыны жүзеге асыруға үлкен жауапкершілік болса екен деп мен тілеймін. Бұл салмақты бәрі өкіметке түсейін деп отыр. Құдайға шүкір елде ақылмандар жоқ емес, елімізде білімпаздар жоқ емес, елімізде әлемнің тәжрибесін жинаған да мамандар да аз емес, солардың бәрін топтастыру керек деп ойлаймын. Осыны асықпай ақылмен ананың танысы, мынаның жек жады боп кетпесе бір қазаққа деген тәлім осыдан сақ болсақ деп ойлаймын. |
Мырзатай Жолдасбеков
|
▶
|
↑ ал йенді қазыр уойлаймын ғой йенді // ал мына құдайдың уөзі/→ аспаннан беріп тұрған сійақты қасыйетіміз →// ал йенді бұныуөкімет жүзеге асырат // тап̊сырманы алып жатыр → // құдайға шүкір → // үкімет / йелбасы тап̊сырғаннан кейін / ақ̊ша табат →// бұған қаражат бөлінед ↓/// ↑ ал бұның бәрін кім / үлестіріп уотұрат ↓ /// ↑ кім бұның бәрін / бір ғолға алып →// басқарып уотырат деген уой келеді ғой ↓ /// ↑ мен / шынымды айтайын → // шырағым дархан → // үкіметтің құрамында →// уондай адамды көріп уотқан жоқпын ↓ /// ↑ көріп уотқаным жоқ↓/// ↑ бірақ уондай адамдар бар / қазағыстанда → // ↑уоны йелбасының уөзі де білет→ // йел де білет ↓ /// |
↑ ал йенді қазыр уойлаймын ғой йенді // ал мына құдайдың уөзү →// аспаннан беріп тұрған сыйақты қасыйетіміз →// ал йенді бұнұ уөкүмөт жүзөгө асырат // тап̊сырманы алып жатыр ↓ /// ↑ құдайға шүкүр үкүмөт // йелбасы тап̊сырғаннан кейін // ақ̊ша табат →// бұған қаражат ↓ /// ↑ ал бұнұң бәрін кім // үлөстүрүп уотұрат ↓ /// ↑ кім бұнұң бәрін // бір ғолға алып →// басқарып уотұрат деген уой келеді ғой ↓ /// ↑ мен // шынымды айтайын шырағым дархан // үкүмөттүң құрамында →// уондай адамды көрүп уотқан жоқпұн ↓ /// ↑ көрүп уотқанұм жоқ ↓ /// ↑ бірақ уондай адамдар бар // қазағыстанда ↓ /// ↑ уонұ йелбасының уөзү де білет →// йел де білет ↓ /// |
Енді қазір ойлаймын ғой мына құдайдың өзі аспаннан беріп тұрған сияқты қасиетіміз, ал енді бұны өкімет жүзеге асырады тапсырманы алып жатыр, құдайға шүкір, үкімет Елбасы тапсырғаннан кейін ақша табады, қаражат бөлінеді. Ал бұның бәрін кім үлестіріп отырады Кім бұның бәрін бір қолға алып басқарып отырады деген ой келеді ғой. Мен шынымды айтайын, шырағым Дархан, өкіметтің құрамында ондай адамды көріп отырған жоқпын. Бірақ ондай адамдар бар Қазақстанда, оны елбасының өзі де біледі, ел де біледі. |
Мырзатай Жолдасбеков
|
▶
|
↑ сондықтан/ біз йенді құдайға тәуба→// біраз уөмір көріп келеатқан адамбыз ғо → // йенді↓/// ↑ ағамыз уосылай деген йекен деп // ана жоғарыда уотқан інілерім уосы құлақ асып → // уосыған / әй біз / ақылмең ͡ гелейік → // мынау ұлттың тағдыры ғой бұл →// ұлттың тағдырының аржағында мемлекеттің тағдыры ғой бұл →// біз уосыған үлкен бір /уосындай бір жауапкершілікпен келейік деп →// уойланса йекен деп айтып уотырмын уосыны ↓ /// |
↑ сондұқтан // біз йенді құдайға тауба →// біраз уөмүр көрүп келе жатқан адамбыз ғой йенді ↓ /// ↑ ағамыз уосылай деген йекен деп // ана жоғарыда уотқан інілерім уосұ құлақ асып → // уосыған // әй біз // ақылмең ͡ гелейік → // мынау ұлттұң тағдыры ғой бұл →// ұлттұң тағдырының аржағында мемлекеттің тағдыры ғой бұл →// біз уосұған үлкөн бір // уосұндай бір жауапкершілікпен келейік деп →// уойланса йекен деп айтып уотұрмын уосұнұ ↓ /// |
Сондықтан біз енді құдайға тәубе біраз өмір көріп келе жатқан адамбыз ғо, ағамыз осылай деген екен деп ана жоғары да отқан інілеріміз құлақ асып осыған біз ақылмен келейік, мына ұлттың тағдыры ғой, ұлттың тағдырына арғы жағында мемлекеттің тағдыры ғой, біз осыған үлкен бір осындай бір жауапкершілікпен келсе екен деп айтып отырмын осыны. |
Мырзатай Жолдасбеков
|
▶
|
↑ үш ғасыр йемес // йенді→ // йекі жарым ғасырдай ма / біз іресейге бодан болған //йелміз ғой ↓ /// ↑ уонаңгейін / жетпіс жылдан астам →// советтіг имперійаның бұғауұнда болдық та // біз →// тарыйхымыздан →// жадымыздан / түгел айрылып →// бітүуге жақындадық ↓ /// ↑ мен мұны уөзім / мынау / → сәбійді /анасының ұуызынан →// йемшегінен айырғанмен бірдей деп уойлайм ↓ /// ↑ тарыйхын білмеген халықты→// уоны жабайының қатарына қосұуға болат ↓ /// ↑уоны / басқару қыйын йемес ↓ /// ↑ біз сондай қоқайды басымыздан кештік ↓ /// ↑ соның салдарынан / кешегі сайасаттың →// мәселен біздің →// сол іресейге бодан болған → // йекі жарым ғасырдың ішінде / біздің тарыйхымыз // табанға тапталды ↓ /// |
↑ үш ғасыр ͡ емес ͡ енді → // йегіжарым ғасырдай ͡ ма / біз іресейге / б̊одам ͡ болған / йелміз ͡ ғой ↓ /// ↑уонаңгейін / жетпішшылдан астам →// советтіг имперійаның ͡ бұғауұнда / б̊олдұқ ͡ та / б̊із →// тарыйхымыздан / жадымыздан / түгөл ͡ айрылып→ // бітүугө ͡ жақындадық ↓ /// ↑ мен мұнұ / уөзүм / мынау→// сәб̊ійді / анасының ͡ ұуұзұнан →// йемшегінен айырғаммем ͡ бірдей ͡ деп ͡ ойлаймын ↓ /// ↑ тарыйхым ͡ білмеген ͡ халықты→// уонұ / жаб̊айының ͡ ғатарына / қосұуға ͡ б̊олады↓ /// ↑ уонұ / басқарұу / қыйын ͡ емес↓/// ↑ біз / сондай / қоқайды ͡ б̊асымыздаң ͡ гештік ↓ /// ↑ сонұң ͡ салдарынан / кешегі сайасаттың →// мәселен / біздің →// сол іресейге / б̊одам ͡ болған → // йекі жарым ғасырдың ішінде / біздің тарыйхымыз // таб̊аңға ͡ тапталды ↓ /// |
Үш ғасыр емес енді екі жарым ғасырдай біз Ресейге бодан болған елміз ғой. Одан кейін 70 жылдан астам Советтік империяның бұғауында болдық та біз тарихымыздан, жадымыздан түгел айырылып бітуге жақындадық. Мен бұны өзім мынау сәбиді анасының уысынан емшегінен айырғанмен бірдей деп ойлаймын. Тарихын білмеген халықты оны жабайының қатарына қосуға болады. Оны басқару қиын емес. Біз сондай түрлі қоқайды (қиындық) басымыздан кештік. Соның салдарынан кешегі саясаттың, мәселен, біздің Ресейге бодан болған екі жарым ғасырдың ішінде біздің тарихымыз табанға тапталды. |
Мырзатай Жолдасбеков
|
▶
|
↑ ата дәстүріміз→// салт / неше түрлі мәденійет →// құндылықтардың бәрі → // табанның астына түсті ↓ /// ↑ ы-ы-ы : ал кейін / совет уодағының құрамында болғанда →// біздің ұлы хандарымыз → // қол бастаған батырларымыз / кемеңгер бійлер →// шешендер / соның бәрі сайасаттың құралына айналтта →// сөйтіп / біз / жыннан айрылған бақ̊сыдай болдық ↓ /// ↑ тарыйхымыздан / бар құндылықтарымыздан / айрылып қала жаздадық ↓ /// йенді сөйтіп / кейін мына / тәуелсіздікте шұрқырасып→// қайта табыстық қо ↓ /// ↑ согезде / мәселен мен уөзім → // балагезім йеске түсіп уотұр ↓ /// ↑ дүниежүзінде / эпос тұудырған халық бір →/ төрт бесеу ақ йекен ↓ /// ↑ ал / соның біреуі қазақ ↓ /// ↑ ұламбайтақ / ұлаңғайыр эпыстар тұудырған ↓ /// |
↑ ата дәстүрүмүз →// салт / нешетүрлү мәденійет құндұлұқтардың ͡ бәрі →/ таб̊анның астына түстү ↓ /// ↑ы-ы-ы : ↑ ал кейін / совет уодағының ͡ ғұрамында͡ б̊олғанда →// біздің ұлұ хандарымыз →// қол бастағам ͡ батырларымыз / кемеңгер ͡ б̊ійлер →// шешендер / сонұң бәрі / сайасаттың ͡ ғұралына / айналды ͡ да →// сөйтүп / біз / жыннан айырылғам ͡ бақ̊сыдай ͡ болдұқ ↓ /// ↑ тарыйхымыздан →// бар ғұндұлұқтарымыздан / айырылып ͡ қала ͡ жаздадық ↓ /// йенді сөйтүп / кейін мына / тәуөлсүздүкте шұрқұрасып →// қайта таб̊ыстық ͡ қой ↓ /// ↑ солгезде / мәселен мен өзүм → / балагезім / йеске ͡ түсүп ͡ отұр ↓ /// ↑ дүнүйөжүзүнде / эпос тұудұрған халық / бір →/ төртпесеу ағ ͡ екен ↓ /// ↑ ал / сонұң ͡ біреуү / қазақ ↓ /// ↑ ұламбайтақ / ұлаңғайыр эпыстар тұудұрған ↓ /// |
Ата-дәстүріміз, салт неше түрлі мәдениет құндылықтардың бәрі табанның астына түсті. Ал кейін Совет одағының құрамында болғанда біздің ұлы хандарымыз, қол бастаған батырларымыз, кемеңгер билер, шешендер соның бәрі саясаттың құралына айналт та, сөйтіп, біз жыннан айырылған бақсыдай болдық. Тарихымыздан, құндылықтарымыздан айырылып қала жаздадық. Енді сөйтіп кейін мына тәуелсіздікте (шүкірлесіп) шұқырасып қайта табыстық қой. Сол кезде мәселен мен өзім бала кезім еске түсіп отыр. Дүние жүзінде эпос тудырған халық төрт бесеу-ақ екен. Ал соның бірі - қазақ. Ұлан байтақ ұлан ғайыр эпостар тудырған |
Мырзатай Жолдасбеков
|
▶
|
↑ әбділдә тәжібаев ағамыз айтатын йед ↓ /// ↑ қазақтың ұлы ақыны // біздің ақындарымыздың басында →// мійлоннан астам →// жыр жолдары болған деп ↓ /// ↑ мәселен / эпосты жырлаудың алдында уолар тебіреніп толғанып сол тақырыпқа келүудің / жолын іздеген ↓ /// ↑ уоның уөзін / ылғи жырмен айтқан ↓ /// ↑ уоны қазақтың джелісі дейт→// джелі деп айтат деп ↓ /// ↑ сонда / сондай байтақ мәселен / кәзір йел білетін / басқасын айтпағанда →// қобұланды батыр / алпамыс батыр / → йер тарғын / қозы гөрпеш-байан сұлұу →// қыз жібек бұлардың бәрін бізге уоқытқан жоқ ↓ /// ↑ неге ↑/// ↑уоқытпағаны уолар байдың балары байдың қыздары ↓ /// |
↑ әб̊ділдә тәжіб̊аев ағамыз // айтатын ͡ еді ↓ // ↑ қазақтың / ұл'ақыны // біздің ақындарымыздың басында →// мійлоннан астам // жыр жолдары ͡ б̊олған ͡ деп ↓ /// ↑ мәселен // эпостұ жырлаудұң алдында // уолар // теб̊іреніп толғанып →// сол тақырыпқа ͡ гелүудүң ͡ жолұн ͡ іздеген ↓ /// ↑ уонұң уөзүн // ылғый жырмен айтқан ↓ /// ↑ уонұ // қазақтың желісі ͡ дейді // желі деп // айтады деп ↓ /// ↑ сонда // сондай байтақ // мәселен // кәзір / йел білетін // басқасын айтпағанда →// қоб̊ыланды ͡ б̊атыр // алпамыс͡ патыр →// йер ͡ тарғын // қозұ ͡ гөрпөш-байан сұлұу →// қыжжіб̊ек бұлардың бәрім ͡ бізге // уоқұтқан жоқ ↓ /// ↑ неге ↑ /// ↑ уоқұтпағаны // уолар // б̊айдың ͡ балалары // б̊айдың ͡ ғыздары ↓ /// |
Әбділдә Тәжібаев ағамыз айтатын еді. Қазақтың ұлы ақыны біздің ақындарымыздың басында миллионнан астам жыр жолдары болған. Мәселен, эпосты жырлаудың алдында олар тебіреніп толғанып сол тақырыпқа келудің жолын іздеген. Оның өзін ылғи жырмен айтқан. Оның қазақтың джелісі джелі деп айтады. Сондай байтақ мәселен қазір ел білетін Қобыланды батыр, Алпамыс батыр, Ер Тарғын, Қозы Көрпеш Баян сұлу, Қыз Жібек бұлардың бәрін бізге оқытқан жоқ. Неге? Оқытпағаны олар байдың балалары, байдың қыздары. |
Мырзатай Жолдасбеков
|
▶
|
↑ сонда / қазақ эпосынан / жалғыз бізге уоқытқызғаны // қамбар батыр ↓ /// ↑ уөйткені / қамбар батыр кедейден шыққан // уөзінің жаңағы тоқ̊сан баулы қып̊шағын →// уөзінің йелін / аңшылықпен асырайт ↓ /// ↑ басқа дәулеті жоқ ↓ /// ↑ міне / уосындай гезде біз уөстік ↓ /// ↑ әрійне / йеміс еміс үлкендерден йестейтінбіз ↓ /// ↑ қазақтың мағжан жұмабаев дейтін / ұлы ақыны бар деп ↓ /// ↑ бірақ / мағжан жұмабаевтың бір жол уөлеңін де →// бізге ішкім көрсетпейтін ↓ /// ↑ біз кейін /уосы йелүуүнші жылдардың айағы / йелүу жеті →// йелүу сегізден бастап / ақтала бастады ↓ /// ↑ біс со кісілердің мұрасымен / жылап көрістік ↓ /// ↑ уосыны білмей уөскеніміз қандай бақытс̆ыздық дедік ↓ /// ↑ міні / сондай гездерде →// мен / мың тоғұжжүз алпысыншы жылы →// қазақ мемлекеттік унійверсійтетін бітірдім ↓ /// ↑ уо гезде / қазағыстанның маңдайында жалғыз ақ унійверсійтет болатын ↓ /// ↑ казгу дейді уонұ →// сергей мійронович кійров атындағы / қазақ мемлекеттік унійверсійтеті ↓ /// |
↑ сонда // қазағ ͡ эпосұнан // жалғыз // б̊ізг'оқытқызғаны // қамбар ͡ б̊атыр ↓ /// ↑ уөйткөнү // қамбар͡ б̊атыр / кедейден ͡ шыққан →// уөзүнүң жаңағы / тоқ̊сам ͡ баулұ / қып̊шағын →// уөзүнүң елін / аңшылықпен асырайды ↓ /// ↑ басқа дәулеті жоқ↓/// ↑ міне / уосұндай ͡ гезде // б̊із өстүк ↓ /// ↑ әрійне //йеміс-еміс үлкөндөрден / йестейтімбіз ↓ /// ↑ қазақтың // мағжан жұмаб̊аев дейтін / ұл'ақыны бар деп ↓ /// ↑ бірақ // мағжан жұмаб̊аевтың бір жол /уөлөңүн ͡ де →// бізге / йешкім көрсөтпейтін ↓ /// ↑ біз / кейін /уосұ // йелүуүншү жылдардың айағы / йелүужеті →// йелүусегіздөм ͡ бастап // ақтала ͡ б̊астады ↓ /// ↑ біз / сол кісілердің мұрасымен // жылап көрүстүк ↓ /// ↑ уосұнұ ͡ б̊ілмей уөскөнүміз // қандай бақытč̆ыздығ ͡ дедік ↓ /// ↑ міне // сондай ͡ гездерде //→ мен / мыңтоғұжжүз алпысыншы жылы //→ қазағ ͡ мемлекеттік // унійверсійтетім бітірдім ↓ /// ↑ олгезде // қазақғыстанның маңдайында // жалғыз ақ // унійверсійтет полатын ↓ /// ↑ казгұу дейді /уонұ→// сергей мійроновійч кійров атындағы / қазағ ͡ мемлекеттіг ͡ унійверсійтеті ↓ /// |
Сонда қазақ эпосынан бізге оқытқызғаны Қамбар батыр. Өйткені Қамбар батыр кедейден шыққан, өзінің тоқсан баулы қыпшағын өзін, елін аңшылықпен асырайды. Осындай кезде біз өстік. Әрине, еміс-еміс үлкендерден естейтінбіз. Қазақтың Мағжан Жұмабаев деген ұлы ақыны бар деп. Бірақ Мағжан Жұмабаевтың бір жол өлеңінде бізге ешкім көрсетпейтін. Біз кейін 53 жылдардың аяғы, 57-58-ден басталып ақтала бастады. Бұл кісілердің мұрасымен жылдап көрістік. Осыны білмей өскеніміз қандай бақытсыздық дедік. Міне, сондай кездерде мен 1960 жылы Қазақ мемлекеттік университетін бітірдім. Ол кезде Қазақстанның маңдайында жалғыз-ақ университет болатын. ҚазГУ дейді оны. |
Мырзатай Жолдасбеков
|
▶
|
↑ басқа / бірде-бір унійверсійтет болмайтын ↓ /// ↑ педійнстуттар болды / медійнстут болды →/ сосынгейін таукен ійнстійтуты болды / малдәрігерлік ійнсійтуты болды ↓/// ↑ ал йенді кәзір / тайақты ыләқтырып кеп жіберсең ↑ //йекі-үш жердегі унійверситетке кеп түсет ↓/// йекіүші / әкәдемыйаға тиет ↓ /// ↑аты бар / заты жоқ ↓ /// ↑ мағынасы жоқ / мазмұны жоқ / білім-ілімі жоқ үниійверсійтеттер кәз қаптап кетті ↓ /// ↑ сол алғашқы кезде йенді →/ бір жылымық / келе бастағаңгезде →// біздің қалық жауы деген ұлы ағаларымыз ақталып / қалқымен қайта табыса бастағаңгезде →// қазақ әдебійеті / қазақ тарыйхы туралы / әңгіме басталды ↓ /// ↑ қазақтың тарыйхы болған ↓ /// ↑ уол қазақ /йекі-ақ працент сауатты болған деген сөз / ішқандай шындыққа жанаспайды деб →// кеше біздің мына ы-ы-ы: мына / жазба ақындар болт ↓ /// ↑ шығыс әдебійетін түгөл жырлаған →// және дастандар жазған ↓ /// ↑ ал уолар сауатс̆ыз деп кім айтат↓ /// |
↑ басқа // б̊ірде ͡ б̊ір // унійверсійтет ͡ полмайтын ↓ /// ↑ педійнстүуттар͡ б̊олдұ // медійнстійтұут ͡ полдұ →// сосұн // кейін таукен инстійтұутұ͡ б̊олдұ // малдәрігерліг ͡ ійнсійтұутұ͡ б̊олдұ ↓ /// ↑ ал // енді // кәзір // тайақт'лақтырып кеб̊ ͡ жіб̊ерсең →// йек'үш жердегі // унійверсійтетке кеп ͡ түсөді ↓ /// йекіүшү // академійаға ͡ тійеді ↓ /// ↑ аты͡ б̊ар // заты ͡ жоқ ↓ /// ↑ мағынасы жоқ // мазмұнұ жоқ // білім-ілімі жоқ унійверсійтеттер // кәзір / қаптап ͡ кетті ↓ /// ↑ сол / алғашқ̊ы͡ гезде / йенді →// бір жылымық / келе ͡ б̊астағаңгезде →// біздің // халығ ͡ жауұ деген / ұл'ағаларымыз ақталып // халқымең ͡ ғайта // таб̊ыса͡ б̊астағаңгезде →// қазағ ͡ әдеб̊ійеті // қазақ ͡ тарыйхы тұуралы // әңгіме ͡ б̊асталды ↓ /// ↑ қазақтың тарыйхы ͡ б̊олған ↓ /// ↑ уол // қазақ // ек'ақ просенті сауатты͡ б̊олған деген сөз // еешқ̊андай шындыққа жанаспайды деп →// кеше // біздің мына ы-ы-ы : мына // жазб̊'ақындар болды ↓ /// ↑ шығыс әдеб̊ійетін // түгөл ͡ жырлаған //→ және дастандар ͡ жазған ↓ /// ↑ ал // уоларды // сауатčыз деп // кім айтады ↓ /// |
Басқа бірде-бір университет болмайтын. Пединстут, мединстут, мал дәрігерлік инситуты болды. Ал қазір таяқты лақтырып келсең, екі-үш университетке түседі. Аты бар, заты жоқ. Мағынасы мен мазмұны жоқ. Білім, ілімі жоқ үниверситеттер қазір қаптап кетті. Сол алғашқы кезде бір жылымық келе бастаған кезде, біздің халық жауы деген ұлы ағаларымыз ақталып халқымен қайта табыса бастаған кезде қазақ әдебиеті қазақ тарихы туралы әңгіме басталды. Қазақтың тарихы болған. Ол қазақ екі-ақ процент сауатты болған деген сөз ешқандай шындыққа жанаспайды деп кеше біздің жазба ақындар болды. Шығыс әдебиетін түгел жырлаған және дастандар жазған. Оларды сауатсыз деп кім айтады? |
Мырзатай Жолдасбеков
|
▶
|
↑ біздің ͡ ғазақта / уоқығандар уөте көп болған йед ↓ /// ↑ міні → // сөйте тұра / біздің әдебійетіміз →// ы-ы-ы : уон сегзінші ғасырда уөмір сүрген →// бұқар жыраудан басталат↓ /// деген → // согезде кәнсеп̊сійа болды ↓ /// ↑ уоның йенді аптырларын да білесіз ↓ /// ↑ қазақтың үлкен мүйізі қарағайдай ғалымы → // ↑ үлкен қайраткеріміз әкәдемик қажым жұмалиев ағамыз йед ↓ /// ↑ сосын / кейін → // уосындай жылымық басталғаннаң гейін →// жоқ / қалық болған жерде / уоның әдебійеті болат → // уоның тарыйхы болат → // уоның тарыйхы да → // уоның мәденійеті де // мәденійетінің / әдебійетінің тарыйхы да →// сол қалықпен бірге дамыйды → // бірге уөсіп толысады↓/// ↑ қазақ әдебійетінің тарыйхы / уон сегізінші ғасырдан басталат → // уоның басында бұқар жырау тұр дейтін // тезис бұл дұрұс йемес → // деген пікір пайда болт ↓ /// ↑ бұл пікірді / ы-ы-ы : мына ғылымда → // йең алғаш батыл / батырлықпен бірдей йет / уол заманда ↓ /// ↑ сенің мәденійетің бар → // сенің тарыйхың бар / деген сөзді айтұу → //уогезде батырлыққа бара бар йед ↓ /// |
↑ біздің ͡ ғазақта // уоқұғандар // уөтө көпполған ͡ еді ↓ /// ↑ міне // сөйтөтұра // біздің әдеб̊ійетіміз →// ы-ы-ы // уонсегізінші ғасырда // уөмүр сүргөн →// бұқар жыраудам ͡ басталады ↓ /// ↑ деген → // солгезде консеп̊сійә ͡ б̊олдұ ↓ /// ↑ уонұң // йенді // авторларын да͡ б̊ілесіз ↓ /// ↑ қазақтың үлкөн // мүйүзү ͡ қарағайдай ғалымы → // ↑ үлкөң ͡ ғайраткеріміз // академійк қажым жұмалыйев ағамыз ͡ еді ↓ /// ↑ сосұн // кейін // уосұндай // жылымық͡ пасталғаннаң ͡ гейін →// жоқ // халық͡ полған ͡ жерде // уонұң әдеб̊ійеті ͡ б̊олады ↓ /// ↑ уонұң тарыйхы͡ б̊олады ↓ ///↑ уонұң тарыйхы ͡ да // уонұң мәденійеті ͡ де // мәденійетінің // әдеб̊ійетінің тарыйхы ͡ да →// сол ͡ ғалықпен // бірге ͡ дамыйды ↓/// ↑ бірге // өсүп толұсады ↓ /// ↑ қазағ ͡ әдеб̊ійетінің тарыйхы // уонсегізінші ғасырдам ͡ басталады // уонұң басында // б̊ұқар ͡ жырау ͡ тұр дейтін // тезійс // бұл дұрұс емес → // дегем ͡ пікір // пайда ͡ б̊олды ↓ /// ↑ бұл пікірді // ы-ы-ы : мына ғылымда //→ йең ͡ алғаш батыл // батырлықпен // бірдей ͡ еді // уол ͡ заманда ↓ /// ↑ сенің мәденійетің бар // сенің тарыйхың бар // деген сөзд'айтұу → // уолгезде // батырлыққа // бараб̊ар ͡ еді ↓ /// |
Біздің қазақта оқығандар өте көп болған еді. Міне, сөйте тұра біздің әдебиетіміз XVIII ғасырда өмір сүрген Бұқар жыраудан басталады. Үлкен қайраткеріміз академик Қажым Жұмалиев ағамыз еді. Сосын кейін, осындай жылымық басталғаннан кейін халық болған жерде оның әдебиеті болады, оның тарихы да, оның мәдениеті де сол халықпен бірге дамиды. Қазақ әдебиетінің тарихы XVIII ғасырдан басталып оның басында Бұқар жырау тұр дейтін тезис дұрыс емес деген пікір пайда болды. Сенің мәдениетің бар, тарихың бар деген сөзді айту ол кезде батырлыққа бара бар еді. |
Мырзатай Жолдасбеков
|
▶
|
↑ уөйткені біз / бір залда мың адам уотырса →// соның тоғыз жүз тоқ̊сан тоғыз қазақ →// біреуі уорыс болса // бәріміз уорыс тілінде сөйлейтінбіз ↓ /// ↑ кәзір мен қайраңғалам →// біздің тіліміз уөйтпейжатыр / бүйтпей жатыр →// дамымай жатыр деген сөз // уол кешегіні көрмеген →// көрсе де көргісі / біз кәзір құдайға шүкүр →// тіліміз де біздің // тарыйхымыз да дамып келе жатыр ↓ /// ↑ согезде / бейсембай кенжебаев дейтін профессор ағамыздың жаңағы→// казгүудің қазақ әдебійеті кафедрасының меңгерушісі йед ↓ /// ↑ уосындай үлкен пікір тастады ↓ /// ↑ қазақ әдебійетінің тарыйхы / қазақ қалқымен бірге жасасып →// бірге дамып келе жатыр ↓ /// |
↑ уөйткөнү // б̊із // бір залда // мың адам уотұрса →// сонұң / тоғұжжүз ͡ тоқ̊сантоғұзы // қазақ →// біреуү // уорұс ͡ полса // бәріміз // у орұс тілінде сөйлөйтүмбіз ↓/// ↑ қәзір мен // қайраңғаламын →// біздің тіліміз // уөйтпөй ͡ жатыр // бүйтпөй ͡ жатыр →// дамымай ͡ жатыр // деген сөз // уол // кешегіні͡ гөрмөгөн →// көрсө ͡ де // көргүсү ͡ келмегендердің ͡ сөзү ↓ /// ↑ құдайға шүкүр // бәрі // таб̊ан ͡ астында ͡ б̊олмайды →// бірте-б̊ірте жәйлап // біз // қәзір // құдайға ͡ шүкүр →// тіліміз ͡ де // б̊іздің тарыйхымыз ͡ да // дамып ͡ келе ͡ жатыр ↓ /// ↑ солгезде // бейсембай ͡ генжеб̊аев дейтін // профессор ағамыз // жаңағы //→ казгұудұң // қазағ ͡ әдеб̊ійеті͡ гафедрасының // меңгерүушүсү ͡ еді ↓ /// ↑ уосұндай // үлкөн пікір тастады ↓ /// ↑ қазағ ͡ әдеб̊ійетінің ͡ тарійхы // қазақ халқымен // бірге ͡ жасасып →// бірге дамып ͡ келе ͡ жатыр ↓ /// |
Өйткені біз, бір залда мың адам отырса, соның 999 қазақ, біреу орыс болса бәріміз орыс тілінде сөйлейтінбіз. Мен қайран қалам біздің тіліміз дамымай жатыр деген сөзді ол кешегіні көрмеген, көрсе де көрмегендей жағдайға шүкір бәрі табан астында болмайды бірте-бірте жайлап тілімізде, дінімізде дамып келе жатыр. Со гезде Бейсенбай Кенжебаев дейтін профессор ағамыздың КазГУ-дың қазақ әдебиеті кафедрасының меңгерушісі еді. Осындай үлкен пікір тастады. Қазақ әдебиетінің тарихы қазақ халқымен бірге жасасып бірге дамып келе жатыр. |
Мырзатай Жолдасбеков
|
▶
|
↑ бұл байырғы заманнан бері келе жатыр деп ↓ /// ↑ сосын бұгісі →// согезде / жаңадан унійверсійтет пітіре бастаған / мамандарды →// жастарды уөзінің төңірегіне топтастыра бастад ↓ /// ↑ йең бірінші болып →// мені уосы тақырыпқа / аспійрант йетіп қабылдады ↓ /// ↑ ы-ы-ы : мен алпысыншы жылы бітірдім ↓ /// ↑ менеңгейін / қазақтың белгілі жазұушысы →// мұхтар махауійнді / қабылдады ↓ /// ↑ уонан кейін / үлкен ғалым ы-ы-ы : ырымғали нұрғалыйды қабылдады ↓ /// ↑ бірақ ы-ы-ы : ырымғали уол / драматургыйадан алды ↓ /// ↑ кейін біздердең ͡ гейін біздің шәкіртіміз →// біздің де ы-ы-ы : жарықтық / йерте кетіп қалды // ↑ алма қыраубаева дейтін қарындасымыз болды↓ // жақ̊сы ғалым →// согісіні қабылдады ↓ /// |
↑ бұл // байырғы заманнам ͡ бері // келе ͡ жатыр деп ↓ /// ↑ сосұн // бұлгісі →// солгезде // жаңадан // унійверсійтет пітіре͡ б̊астаған мамандарды →// жастарды // уөзүнүң төңүрөгүне // топтастыра ͡ б̊астады ↓ /// ↑ йең бірінші ͡ б̊олұп →// мені / уосұ тақырыпқа / аспійрант ͡ етіп ͡ қаб̊ылдады ↓ /// ↑ мен // алпысыншы жылы ͡ б̊ітірдім ↓ /// ↑ менең ͡ гейін // қазақтың белгілі жазұушұсұ →// мұхтар махауійнді ͡ ғаб̊ылдады ↓ /// ↑ уонаңгейін // үлкөн ғалым ырымғалій нұрғалійды ͡ ғаб̊ылдады ↓ /// ↑ бірақ // ырымғалій // уол // драматұургійадан алды ↓ /// ↑ кейін // біздердең ͡ гейін // біздің шәкіртіміз →// біздің ͡ де ы-ы-ы : // жарықтық // йерте͡ гетіп ͡ қалды // алма͡ ғырауб̊аева дейтін // қарындасымыз͡ б̊олдұ↓ // жақ̊сы ͡ ғалым →// солгісіні ͡ ғаб̊ылдады ↓ /// |
Ол байырғы заманнан бері келе жатыр. Сосын бұл кісі, сол кезде жаңадан университет бітіре бастаған мамандарды жастарды өзінің төңірегіне топтастыра бастады. Ең бірінші болып мені аспирант етіп қабылдады. Мен алпысыншы жылы бітірдім. Менен кейін қазақтың белгілі жазушысы Мұхтар Махауин қабылдады. Онан кейін үлкен ғалым Рымғали Нұрғалиды қабылдады. Рымғали драмургиядан алды. Алма Қыраубаева дейтін қарындасымыз болды сол кісіні қабылдады. |
Мырзатай Жолдасбеков
|
▶
|
↑ маған берген тақырыбы →// түрік дәуіріндегі әдебійет йед ↓ /// ↑ у оған барұу деген / уогезде /уогезде →// жаныңды шүберекке түйіп жүріп барұу →// деген сөзбен бірдей йеді ↓/// ↑ы ы ы ы: мен / сол / мақалалар жарыйалай бастағаннан→//уогезде кгб дейтін бір әзірейіл болатын ↓/// ↑ соның менің мақалаларым шыға бастағаннан →// менің соңыма түскендер болт / соның ішінде ↓ /// ↑ уөз йеліңде /уөзіңнің ата-тарыйхынды айтайын десең айтқызбайт →// аузыңа қақпақ қойып / басыңа тоқпақ қойып уотырған заманды көргенде →// жігеріміз құм болт ↓ /// ↑ сонда / сонда / ағаларымыздың тағдыры →// көз алдымызда тұрды ↓ /// |
↑ мағам ͡ берген ͡ тақырыб̊ы →// түрүк ͡ дәуүрүндөг'әдеб̊ійет ͡ еді ↓ /// ↑ уоғам ͡ барұу деген / уолгезде / уолгезде →// жаныңды / шүб̊өрөкке ͡ түйүб̊ ͡ жүрүп ͡ парұу →// деген ͡ сөзб̊өн // бірдей ͡ еді ↓ /// ↑ ы-ы-ы : мен // сол // мақалалар жарыйалай бастағаннан →// уолгезде кгб дейтім ͡ бір / әзірейіл ͡ болатын ↓/// ↑ сонұң // менің мақалаларым шыға ͡ б̊астағаннан →// менің соңұма түскөндөр ͡ б̊олдұ // сонұң͡ ішінде ↓ /// ↑ уөз ͡ еліңде // уөзүңнүң ата-тарыйхынды // айтайын ͡ десең // айтқызб̊айды →// аузұңа // қақпақ ͡ қойұп // басыңа // тоқпақ ͡ қойұп ͡ отұрған // заманды͡ гөргөндө →// жігеріміз // құм ͡ болдұ ↓ /// ↑ сонда // сонда // ағаларымыздың тағдыры →// көзалдымызда ͡ тұрдұ ↓ /// |
Маған берген тақырыбы түрік дәуіріндегі әдебиет еді. Оған бару деген ол кезде жанынды шүберекке түйіп жүріп бару деген сөз болатын. Мен сол мақалалар жариялай бастағаннан ұлтын сүйген қазақтың бәріне қарсы шыққан комитет болатын. Мақалаларым шыға бастағаннан менің соңыма түскенде болды соның ішінде. Өз елінде өзінің ата тарихынды айтайын десең айтқызбайтын аузыңа қақпақ қойып, басыңа тоқпақ қойып отырған заманды көргенде жігеріміз құм болды. Сонда ағаларымыздың тағдыры көз алдымызда тұрды. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
Н Аманқосов: ↑ мен біріншіден / уосы маңқыстау уоблысы →// қарағай ауданы →// бұрыңғы қарақұдық сабқозы / кәзір бостан ауылында / дүнүйеге гелдім↓/// ↑бірмыңтоғызжүз / жетпістоғызыншы жылы ↓ /// ↑ійә / кәзіргі таңда / уөзен мұнай газ мекемесінде / жұмыс атқарып атырмын // бжб мекемесінде ↓ /// ↑ ы-ы : уосы / қышқыл мышқыл / бағдарламасына шақырғаныңызға / көп-көп рахмет↓ /// |
Н Аманқосов: ↑ мен / біріншіден / уосұ / маңғыстау уоблұсұ →// қарағай ауданы →// бұрұңғұ / қарақұдұқ̊ ͡ сабқозұ / қәзір / б̊остан ͡ ауұлұнда / дүнүйөгө ͡ гелдім ↓ /// ↑ бірмың ͡ тоғұжжүз /жетпістоғұзұншы ͡ жылы // ійә / қәзіргі таңда / уөзөн мұнайгаз мекемесінде / жұмұс атқарыб̊ ͡ жатырмын ↓ /// ↑ бжб̊ мекемесінде ↓ /// ы-ы: уосұ / қышқ̊ыл ͡ мышқ̊ыл /бағдарламасына шақырғаныңызға / көп-көп ырахмет ↓ /// |
Н. Аманқосов: Мен біріншіден осы Маңғыстау облысы, Қарағай ауданы, бұрынғы Қарақұдық совхозы қазіргі Бостан ауылында дүниеге келдім. 1979 жылы кәзіргі таңда КазМұнайГаз мекемесінде жұмыс атқарып жатырмын. БЖБ мекемесінде. Осы "Қышқыл мысқыл" бағдарламасына шақырғаныңызға көп-көп рақмет. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑бұл бағдарламаны / көріп тұрам арасында↓/// ↑жійі қарап тұратын бағдарламам↓/// ↑ бұл йенді / бағдарламаның йенді бағыты / жалпы / шалдардың тауып айтқан әңгімелеріғо↓/// ↑ ійә →// сосын уөзіміз кішкене / ауылда уөскесін / уоның үстіне / мына шалдардың әңгімесін тыңдап уөскесін // уосындай сөздерді / көп қарап тұрамыс↓/// ↑ қызығып / йелге айтып жүреміс ійә↓///
Ж: ↑ йенді / жақсы ↓ /// |
↑ бұл бағдарламаны / көрүп ͡ тұрамын / арасында ↓ /// ↑ жійі ͡ ғарап ͡ тұратым ͡ бағдарламам↓/// ↑ бұл йенді / бағдарламаның йенді ͡ б̊ағыты / жалпы / шалдардың тауұб̊ ͡ айтқан әңгімелеріғой↓/// ↑ ійә →// сосұн / уөзүмүз ͡ гішкене / ауұлда ͡ өскөсүн →// уонұң ͡ үстүнө / мына шалдардың әңгімесін тыңдап уөскөсүн // уосұндай сөздөрдү / көп қарап тұрамыз↓/// ↑ қызығып / йелг'айтып жүрөмүз/ ійә↓/// ж: ↑ йенді / жақ̊с'↓ /// |
Бұл бағдарламаны көріп тұрамын арасында. Жиі қарап тұратын бағдарламам. Бұл енді бағдарламаның бағыты жалпы шалдардың тауып айтқан әңгімелері ғо. Иә, сосын өзіміз кішкене ауылда өскесін, оның үстіне мына шалдардың әңгімесін тыңдап өскесін осындай сөздерді көп қарап тұрамыз. Қызығып елге айтып жүреміз иә.
Ж: Енді жақсы. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
Н.Аманқосов: ↑ырақмет / сөз бергеніңізге↓/// ↑ бірінші нұреке / сенің бір уөзіңнің / әңгімеңнен бастайын деп уотырмын↓/// ↑ ы: / ійә / уосы йекіміңбесінші жылдардың жобасында / уосы қасымыздағы / жолдас жігіттер бәрі білет↓/// ↑ біздің ауылда / кешшіжар уүттібай деген шалдың баласы үйлент // бүркіт деген↓/// ↑ менің жійенім ↑ сенің ағаң↓/// ↑ соның тойында / катай дейтін / ағасының үйінде уотырық↓/// ↑ соомен↑ / жұма дейтін // немере інім бар // бір адамның ана бір / жасына денесі сай болмайтын↑ // кез боладығо↓/// ↑ ана жігіт сондай кез йед↓/// ↑ ірі толық келген↓/// |
Н.Амаңқосов: ↑ ырақмет / сөз ͡ б̊ергеніңізге ↓/// ↑ бірінші нұреке / сенің бір уөзүңнүң / әңгімеңнем ͡ бастайын ͡ деп ͡ отұрмұн ↓/// ↑ ы / ійә / уосұ / йекімыңбесінші жылдардың ͡ жоб̊асында / уосұ қасымыздағы / жолдаш ͡ шігіттер ͡ б̊әрі ͡ б̊іледі ↓ /// ↑ біздің ͡ ауұлда / кешшіжар уүттүб̊ай деген шалдың балас'үйлөнөдү // бүркүт ͡ деген ↓ /// ↑ менің жійенім ↑ сенің ағаң ↓ /// ↑ сонұң тойұнда / катай дейтін / ағасының ͡ үйүндө уотұрмұз ↓ /// ↑ сонұмен ↑ / жұма дейтін // немер'інім бар // бір адамның ана ͡ б̊ір / жасына денесі / сай болмайтын ↑ // кез ͡ б̊олады ͡ ғой ↓ /// ана жігіт / сондай ͡ гез ͡ еді↓/// ↑ ірі / толұқ келген ↓ /// |
Н. Аманқосов: Рақмет сөз бергеніңізге. Бірінші, Нұреке сенің бір өзіңнің әңгімеңнен бастайын деп отырмын. Иә, осы 2005 жылдардың жобасында осы қасымыздағы жолдас жігіттер бәрі біледі. Біздің ауылда Кешшіжар Үттібай дейтін шалдың баласы үйленді, Бүркіт деген. Менің жиенім. Сенің ағаң. Соның тойында Қатай дейтін ағасының үйінде отырық. Сонымен Жұма дейтін немере інім бар, бір адамның ана бір жасына денесі сай болмайтын кез болады ғо. Ана жігіт сондай кез еді. Ірі толық келген. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ соны / нұрлан уотырып сұрады↓/// йенді ана / уойлағанғо // мына балдардың арасында // үлкен жігіт неғып жүр йекен деп // уойлап қалған шығар ↓ /// ↑ аға сіз / қай жылғысың ↑// деп йет / жетпістоғыз дейт↓/// ↑ кішкене / уотырып-отырып / мыңсегіжжүз ба ↑// деп сұрадығо↓/// ↑ жоқ / мыңтоғыжжүз деп / күлді ана жігіт↓/// ↑ мыңсегүжжіз дегенде / не дер йедің деп йет ↑// ійсатай мен махамбеттің кластасы йемессіңба ↑// деп // айтайын деп жатыр ͡ едім депті↓/// |
↑ сонұ / нұрлан уотұрұп̊ ͡ сұрады ↓ /// ↑ йенді / ана / уойлағаң ͡ ғой // мына ͡ б̊алалардың арасында // үлкөн жігіт неғыб̊ ͡ жүр ͡ екен деп / уойлап ͡ қалған ͡ шығар ↓ /// ↑ аға сіз / қай жылғысың деп ͡ еді // шетпістоғұз дейді↓/// ↑ кішкене / уотұрұп/ уотұрұп / мыңсегіжжүз ͡ б̊е ͡ деп / сұрады ͡ ғой↓/// ↑ жоқ / мыңтоғұжжүз ͡ деп ͡ күлдү / ана жігіт↓/// ↑ мыңсегүжжүз дегенде / не дер йедің ͡ деп ͡ еді ↑// ійсатай мен махамбеттің ͡ гластасы йемессің ͡ бе ͡ деп // айтайын деп / жатыр ͡ едім депті↓/// |
Соны Нұрлан отырып сұрады. Енді ана ойлаған ғо мына балдардың арасында үлкен жігіт неғып жүр екен деп ойлап қалған шығар: - Аға, сіз қай жылғысың? - деп еді. 79, - дейді. Кішкене отырып-отырып: - 1800 ба? - деп сұрады ғо. - Жоқ, 1900, - деп күлді ана жігіт. - 1800 дегенде не дер едің? - деп еді, Исатай мен Махамбеттің класстасы емессің ба? - деп айтайын деп жатыр едім депті. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ осы нұрланның / уөзінің әңгімесінен / бастап ͡ отырмын↓/// ↑ ійә / мынау йенді / жаңағы / қадыр мырзалійіп ағамыздың бір / сөзі барғо↓/// ↑ періште / пенде періштелер тұуралы айтып жатқан жоқпын // пенделер тұуралы айтамыс / ійә↓/// ↑ уоған ͡ ішкім йенді іренжімес / ійә↓/// ↑байағы бір / ауылда бір / тамада алпысбай дейтін ағамыз болт↓/// |
↑ уосұ нұрланның / уөзүнүң әңгімесінен / бастап ͡ отұрмұн↓/// ійә / мынау ͡ енді / жаңағы / қәдір мырзалыйіб̊ ͡ ағамыздың бір / сөзү ͡ б̊арғой↓/// ↑ періште / пенде періштелер тұуралы / айтыб̊ ͡ жатқан ͡ жоқпұн // пенделер тұуралы / айтамыз / ійә↓/// ↑ уоған йенді / йешкім йенді іренжімес / ійә↓/// ↑ байағы ͡ б̊ір / ауұлда ͡ б̊ір / тамада / алпысбай дейтін ағамыз ͡ б̊олдұ ↓ /// |
Осы Нұранның өзінің әңгімесінен бастап отырмын. ия мынау енді жаңағы Қадір Мырзалиев ағамыздың бір сөзі бар ғо. Періште, пенде, періштелер туралы айтып жатқан жоқпын пенделер туралы айтамыз, иә. Оған ешкім енді ренжімес ия. Баяғыда бір ауылда бір тамада Алпысбай дейтін ағамыз болды. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
Ж: ↑ дәулеталы ма↑///
Н.Аманқосов: ↑ы-ы : дәулеталы / со бір жерде / абайламай қалып / әңгіме'айтыпты↓/// ↑ мына абайламай сөйлеген атылмай↓///
Ж: ↑ ауырмай↓/// |
Ж: ↑ дәулөталы ма ↑ ///
Н.Амаңқосов: ы-ы : дәулөталы / сол ͡ б̊ір ͡ жерде / аб̊айламай ͡ ғалып / әңгім'айтыпты ↓ /// ↑мына / аб̊айламай ͡ сөйлөгөн / атылмай /
Ж: ↑ауұрмай↓/// |
Ж: Дәулеталы ма?
Н. Аманқосов: Ы-ыы, Дәулеталы сол бір жерде абайламай қалып әңгіме айтыпты. Мына "абайламай сөйлеген, атылмай.
Ж: Ауырмай. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
Н. Аманқосов: ↑ ауырмай уөлет деген // бір тойды басқарып тұрғанда // ақтаудан келген аштар // жетібайдан келген жындылардан тайақ жеп қапты↓/// ↑ содан / тайақ жеп қалмайық йенді // абайлап уотырайық↓/// ↑ абайлап сөйлеп уотырайық↓/// ↑ мен йенді / маңқыстауда / белгілі матайшаріп дейтін кісінің / немересімін↓///
Ж: ↑ білеміз / ійә↑/// |
Н. Амаңқосов: ↑ ауұрмай уөлөдү ͡ деген ↓ /// ↑ бір тойдұ ͡ б̊асқарып ͡ тұрғанда // ақтаудаң ͡ гелген ͡ аштар // жетіб̊айдаң ͡ гелген жындылардан тайағ ͡ жеп ͡ қалыпты↓/// ↑ содан / тайағ ͡ жеп қалмайық йенді // аб̊айлап уотұрайық ↓ /// аб̊айлап̊ ͡ сөйлөп уотұрайық↓/// мен йенді / маңғыстауда / белгілі матайшаріп дейтің ͡ гісінің / немересімін ↓ ///
ж: ↑ білеміз / ійә↑/// |
Н. Аманқосов: ауырмай өледі" деген бір тойды басқарып тұрғанда Ақтаудан келген аштар Жетібайдан келген жындылардан таяқ жеп қалыпты. Содан таяқ жеп қалмайық енді абайлап отырайық. Абайлап сөйлеп отырайық. Мен енді Маңғыстауда белгілі Матайшаріп дейтін кісінің немересімін.
Ж: Білеміз, иә? |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
Қ: ↑ уосы маңқыстаудың / байырғы қалқы // жалпы жақсы таныйт↓/// ↑ жаңағы уонымен замандас болған адамдар бар↓/// ↑ уоның әңгімесін / йестіген адамдар бар↓/// ↑ соны бір / уөзімнің әкемнің бір / әңгімелерінен бастайын↓/// ↑ біргүні / мен йенді / мына шарұуа уотпасында дүнійеге гелдім↓/// ↑ әкем қойшы болт / уөмір бақый // кеңес дейтін кісі↓/// ↑ сол / біздің ауылға / бір гездері сапқоздың кезі // мына шарұуаны қарауға / шоқмақыр дейтін кісі болт // байағы ауыл шаруашылығына↓/// ↑ мына дәрігерлердің бастығы ↓ /// ↑ шоқмақырдың / жаңадан келген кезі көрінет ↓ /// |
Қ: ↑ уосұ маңғыстаудұң / байырғы ͡ ғалқы // жалпы / жақ̊сы таныйды↓/// ↑ жаңағы / уонұмен замандас ͡ полған адамдар ͡ б̊ар↓/// ↑ уонұң әңгімесін / йестіген адамдар ͡ б̊ар↓/// ↑ сонұ ͡ б̊ір / уөзүмнүң әкемнің бір / әңгімелерінем ͡ бастайын↓/// біргүнү / мен йенді / мына шарұу'отпасында дүнүйөгө ͡ гелдім↓/// ↑ әкем қойшұ ͡ б̊олдұ / уөмүрб̊ақый // кеңес ͡ тейтің ͡ гісі↓/// ↑ сол / біздің ауұлға / біргездері сапқоздұң ͡ гезі // мына шарұуаны қарауға / шоқмақыр дейтің гісі ͡ б̊олдұ // байағы / ауұлшарұуашылығына ↓ /// ↑ мына дәрігерлердің бастығы ↓ /// ↑ шоқмақырдың / жаңадаң ͡ гелгең ͡ гезі ͡ гөрүнөдү ↓ /// |
Қ: Осы Маңғыстаудың байырғы халқы жалпы жақсы таниды. Жаңағы бұрынғы замандас болған адамдар бар. Оның әңгімесін естіген адамдар бар. Соны бір өзімнің әкемнің бір әңгімелерінен бастайын. Бір күні мен енді шаруа отбасында дүниеге келдім. Әкем қойшы болды өмір бақи, Кеңес дейтін кісі. Сол біздің ауылға бір кездері совхоздың кезі мына шаруаны қарауға Шоқмақыр дейтін кісі болды, баяғыда ауыл шаруашылығында. Мына дәрігерлердің бастығы. Шоқмақырдың жаңадан келген кезі көрінеді. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ сонымен ауылға шоқмақыр келіпті ↓ /// ↑ соны йенді / сапқоздың басшылары бар //↑ әкеп шоқмақырды / таныстырып атыр дейт ↑// йенді аралап болғаннан кейін ↓ /// ↑ мынау уорыс ұлтұнұң уөкілі / мійхайыл шоқмақыр дейтін кісі дейт↓/// сонда / біздің шал айтат дейт // жаңағы шәкең уорыста / парійкмахер дегенді йестіп йедім // шоқмақыр дегенді бірінші і рет йестіп тұрм деп ↓ /// сонда шоқмақыр айтыптығо // ай шайтан шал / бәрін біліп тұр / деп айтат / дейт↓ /// |
↑ сонұмен / ауұлға шоқмақыр ͡ гелібді↓ /// ↑ сонұ йенді / сапқоздұң башшылары ͡ б̊ар ↑// әкеп / шоқмақырды / таныстырыб̊ ͡ жатыр ͡ дейді ͡ енді ↑// аралап полғаннаң ͡ гейін ↓ /// ↑ мынау / уорұс ͡ ұлтұнұң ͡ өкүлү / мійхайыл шоқмақыр дейтің ͡ гісі дейді ↓ /// ↑ сонда / біздің шал айтады дейді // жаңағы шәкең ↓ /// ↑ уорұста / парійкмахер дегенді / йестіб̊ ͡ едім // шоқмақыр дегенді / бірінші ірет / йестіп ͡ тұрмын ↑// деп ↓/// ↑ сонда / шоқмақыр айтыпты ͡ ғой ↓ /// ↑ ай / шайтаншал / бәрім ͡ біліп тұр / деп // айтады ͡ дейді↓/// |
Сонымен ауылға Шоқмақыр келіпті. Соны енді совхоздың басшылары бар, әкеп Шоқмақырды таныстырып жатыр дейді, енді аралап болғаннан кейін: - Мынау орыс ұлтының өкілі Михаил Шоқмақыр дейтін кісі, - депті. Сонда біздің шал айтады дейді, жаңағы Шәкең: - Орыста парикмахер дегенді естіп едім Шоқмақыр дегенді бірінші рет есітіп тұрмын, - деп. Сонда Шоқмақыр айтыпты ғой: - Ай, шайтан шал, бәрін біліп тұр, - деп айтады, дейді. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ біз йенді мына / қарақұдұқ →// сенек / біз сол айналада уөсіп-өнгесін // сол йенді / сол жердің шалдарының әңгімелерінен айтып уотырайық ↓ /// ↑ мына біздің ауылда / байбоз атандай дейтін // шал бар →// сенекте↓/// ↑уол шал да / былай / көп сөйлемейт → // сөйлесе / қатты сөйлейтін шал↓/// ↑ содан / біргүні // бір түйесін сойып →// бөлік таратыпты↓/// ↑ бөлік барғо → // бередіғой → // ауыл көршілерге береді↓///
Ж: ↑ уон йекі жілік ↓ /// |
↑ біз йенді мына / қарақұдұқ →// сійнек / біз / сол айналада уөсүп-өңгөсүн // сол йенді / сол жердің шалдарының әңгімелерінен айтып уотұрайық ↓/// ↑ мына / б̊іздің ͡ ауұлда / байб̊оз атантай дейтін // шал бар →// сійнекте↓/// ↑ уол шал ͡ да / былай / көп̊ ͡ сөйлөмөйдү →// сөйлөсө / қатты ͡ сөйлөйтүн ͡ шал↓/// ↑ содан / біргүнү // бір түйөсүн ͡ сойұп →// бөлүк ͡ таратыпты ↓ /// ↑ бөлүк барғой → // береді ͡ ғой ↓ /// ↑ ауұл / көршүлөрге ͡ б̊ереді↓///
ж: ↑ уонекі жілік ↓ /// |
Біз енді мына Қарақұдық, Сенек біз сол айналада өсіп-өнгесін енді сол жердің шалдарының әңгімелерінен айтып отырайық. Мына біздің ауылда Байбоз Атантай дейтін шал бар, Сенекте. Ол шал да былай көп сөйлемейді, сөйлесе қатты сөйлейтін шал. Содан бір күні бір түйесін сойып, бөлік таратыпты. Бөлік бар ғо, береді ғой ана ауыл көршілерге береді.
Ж: 12 жілік. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
Қ: ↑ ійә → // уонекі жілік↓/// ↑ уонекі жілігін / уонекі үйге бөліп берет↓/// ↑ уонекі жілігін бөліп бергеннен гейін // бір ауылдың шалы / атын айтпайақ қойайық↓/// ↑ ійә негізі / уо шалдыңда атын білеміс↓/// ↑ жәйләп / бір ай уөтет↓/// ↑ бөліктің ақшасы келмейт↓/// ↑ йек'ай уөтет // келмейт↓/// ↑ бір жылға кетіп қалт // бөліктің ақшасы ↓ /// |
Қ: ↑ ійә → // уонекі жілік↓/// ↑ уонекі жілігін / уонек'үйгө / бөлүп ͡ переді↓/// ↑ уонекі жілігін / бөлүп ͡ пергеннең ͡ гейін // бір ауұлдұң шалы / атын айтпайақ ͡ қойайық↓/// ↑ ійә / негізі / уо шалдың ͡ да негізі / атын білеміз↓/// ↑ жәйлап / бір ай уөтөдү↓/// ↑ бөлүктүң ͡ ақ̊шасы ͡ гелмейді↓/// ↑ йек'ай ͡ өтөдү // келмейді↓/// ↑ бір жылға ͡ гетіп қалды // бөлүктүң ͡ ақ̊шасы ↓ /// |
Қ: Иә, 12 жілік. 12 жілігін 12 үйге бөліп береді. 12 жілігін бөліп бергеннен кейін бір ауылдың шалы атын айтпай-ақ қояйық. Иә негізі ол шалдың да атын білеміз. Жайлап 1 ай өтеді. Бөліктің ақшасы келмейді. 2 ай өтеді келмейді. 1 жылға кетіп қалды бөліктің ақшасы. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ содан / бір жылдаң гейін → // йенді / қарыз адам / қанша дегенмен жүре алмайдығо↓/// ↑ атекеңуосы / бұл жолы / сұрамайтын болдығо → // не де болса↓/// ↑ уөзім барайыншы деп → // үйіне барып → // атеке ↑ / мынау / байағы бөліктің ақшасы → // деп беріп жатса → // неге асықтың → // қойшеке неге асықтың ↑// дептіғо↓/// ↑ неге асықтың / қойшеке // жүре тұрмадыңба ↑// дегендей ↑// қылғанғо↓/// |
↑ содан / бір жылдаң ͡ гейін / йенді / қарыз адам / қанша ͡ дегеммен / жүр'алмайды ͡ ғой ↓/// атекең уосұ / бұл жолұ / сұрамайтым ͡ болдұ ͡ ғой // не ͡ де ͡ б̊олса↓/// уөзүм барайыншы деп // үйүнө ͡ б̊арып →// атеке ↑ / мынау / байағы ͡ б̊өлүктүң ͡ ақ̊шасы деп // беріб̊ ͡ жатčа →// нег'асықтың / қойшеке / нег'асықтың // дептіғо↓/// нег'асықтың / қойшеке // жүрө тұрмадың ͡ ба / дегендей ͡ ғылғаң ͡ ғой↓/// |
Содан 1 жылдан кейін, енді қарыз адам қанша дегенмен жүре алмайды ғой. Атекең осы бұл жолы сұрамайтын болды ғой, не де болса да өзім барайыншы деп үйіне барып: - Атеке, мынау баяғы бөліктің ақшасы, - деп беріп жатса, - Неге асықтың, Қойшеке, неге асықтың? - депті ғо. Неге асықтың Қойшеке жүре тұрмадың ба? - дегендей қылған ғо. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ енді / содан жәәгі / сол бір ат'екеңнің бір / әңгімесі ғо → // усол йесімде қалған↓/// ↑ уодан гейін бір / нійтон дейтін бір жігіт бар → // сенектің басында → / ұруы тоқабай → / шоңайдың жійені↓/// ↑ бұл жігіт те сөйлесе / қатты сөйлейтін жігіт↓/// ↑ тілі ұудай →// бірақ йенді / уол жігіттер былай / жәңегі / бір көпшіліктің ішіне кіріп // ійлій болмаса бір жерде бір қатты сөйлемейт↓/// ↑ сөйлесе бірақ →// әйтеуір |
↑ йенді / содан жаңағы → // сол бір ат'екеңнің бір / әңгімесі ғой → // уосұ ͡ уақытта / йесімде ͡ ғалған↓/// ↑ уодан ͡ гейім ͡ бір / нұйтон дейтім ͡ бір / жігіт ͡ пар → // сійнектің басында → // ұрұуұ тоқаб̊ай → // шоңайдың жійені↓/// ↑ бұл жігіт ͡ те сөйлөсө / қатты сөйлөйтүн жігіт↓/// ↑тілі ͡ ұудай →// бірақ йенді / уол жігіттер ͡ б̊ылай / жаңағы / бір ͡ гөп̊шүлүктің ішіне ͡ гіріп // іили ͡ б̊олмаса / б̊іржерде ͡ б̊ір / қатты ͡ сөйлөмөйді↓/// ↑ сөйлөсө / б̊ірағ ͡ әйтеуүр |
Енді содан жаңағы, сол бір Атаекеңнің бір әңгімесі ғой, сол есімде қалған. Одан кейін Нитон дейтін бір жігіт бар, Сенектің басында, руы тоқабай, Шоңайдың жиені. Бұл жігіт те сөйлесе қатты сөйлейтін жігіт. Тілі удай, бірақ енді ол жігіттер жаңағы бір көпшіліктің ішіне кіріп или болмаса бір жерде бір қатты сөйлемейді. Сөйлесе бірақ, әйтеуір |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
Ж: ↑ уөзінің уортасы бар↓///
Қ: ↑ уөзінің уортасында / уөзінікін жібермейт↓/// ↑ содан / сійнектің басында / жетпісүш / жетпістөрттің жігіттері // әңгіме айтып атқанғо↓/// ↑ әрмійә тұуралы →// әрмійадан келіп атқан / кездері гөрінет↓/// ↑ содан бій деп айтып атыр дейт →// мен әрмійада / анада болдым →// мынада болдым↓/// |
ж: ↑ уөзүнүң уортасы ͡ ͡ б̊ар↓///
қ: ↑ уөзүнүң ͡ ортасында / уөзүнүкін ͡ жіб̊ермейді↓/// ↑ содан / сійнектің басында / жетпісүш / жетпістөрттүң жігіттері // әңгім'айтып жатқаң ͡ ғой↓/// ↑ әрмійә тұуралы →// әрмійадаң ͡ геліб̊ ͡ жатқаң ͡ гездері / көрүнөдү↓/// ↑ былай ͡ деп / айтыб̊ ͡ жатыр ͡ дейді // мен әрмійада / анада ͡ болдұм →// мынада ͡ б̊олдұм↓/// |
Ж: Өзінің ортасы бар.
Қ: Өзінің ортасында өзінікін жібермейді. Сол Сенектің басында 73-74-тің жігіттері әңгіме айтып жатқан ғо. Армия туралы, армиядан келіп жатқан кездері көрінеді. Содан би деп айтып атыр дейді: - Мен армияда анада болдым, мынада болдым. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ әрмійада бійттік →// сүйттік →// мақтана бередіғо // адам болғанан / кейің↓/// ↑ содан / қарап тұрып →// пәленше ↑ / сен әрмійада қайда болдың ↑ / деп сұрапты // жаңағы нйұутон бір жігіттен↓/// ↑ уоның атын да білем →// уол жігіттің атын / айтпайақ қойайын↓/// ↑ атырауда →// деп айтат дейт // жаңағы жігіт та↓/// ↑ уо біздің / қарамайаның уөрісінде болған йекенсіңғо →// деп айтат дейт↓/// |
↑әрмійәда ͡ б̊ійттік →// сүйттүк ͡ деп →// мақтана ͡ б̊ереді ͡ ғой // адам болғанан / кейін↓/// ↑ содан / қарап ͡ тұрұп →// пәленше ↑/ сен әрмійәда ͡ ғайда ͡ б̊олдұң ↑/ деп̊ ͡ сұрапты // жаңағы нұйтон / бір жігіттен↓/// ↑уонұң атын ͡ да ͡ б̊ілемін → // уол жігіттің атын / айтпай ͡ ақ ͡ қойайын↓/// ↑ атырауда / деб̊ ͡ айтад ͡ дейді // жаңағы жігіт ͡ те↓/// ↑ уо / б̊іздің / қарамайаның уөрүсүнде ͡ б̊олған ͡ екенсің ͡ ғой → // деб̊ ͡ айтат ͡ дейді↓/// |
Армияда биттік, сөйттік, мақтана береді ғо адам болған нан кейін. Содан қарап тұрып: - Пәленше, сен армияда қайда болдың? - деп сұрапты жаңағы Нйұутон бір жігіттен. Оның атын да білемін, ол жігіттің атын айтпай-ақ қояйын. Атырауда, - деп айтады дейді да жаңағы жігіт та. - О біздің Қарамаяның өрісінде болған екенсің ғо, - деп айтады дейді. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
Ж: ↑ атырау йенді / тійіп тұрған жерғо↓///
Қ: ↑ тійіп тұрған жерғо →// соны айтып жатқандағысы ғо ↓/// ↑ сосын / мына / тастемір жары / біздің ауылда →// жақында / қайтыс боп кетті↓/// ↑төлесін дейтін / шал бар↓/// ↑ сол / төлесін дейтін шал →// уол да бір / қатты сөйлейтін →// сөйлегір →// мына адайдың тарыйхын / жахсы меңгерген адам↓/// |
Ж: ↑ атырау йенді / тійіп ͡ тұрған / жер ͡ ғой↓///
Қ: ↑ тійіп ͡ тұрған / жер ͡ ғой / сон'айтып жатқандағысы ͡ ғой↓/// ↑ сосұн / мына / тастемір жары / біздің ауұлда жақында / қайтыс ͡ поп ͡ кетті↓/// ↑ төлөсүн дейтін / шал ͡ бар↓/// ↑ сол / төлөсүн дейтін шал // уол ͡ да ͡ б̊ір / қатты сөйлөйтүн →// сөйлөгүр / мына / адайдың тарійхын / жақ̊сы меңгерген адам↓/// |
Ж: Атырау деген енді тиіп тұрған жер ғо.
Қ: Тиіп тұрған жер ғо, соны айтып атқандағысы ғо. Сосын мына Тастемір жары біздің ауылда, жақында қайтыс болып кетті. Төлесін дейтін шал бар. Сол Төлесін дейтін шал, ол да бір қатты сөйлейтін, сөйлегір, мына адайдың тарихын жақсы меңгерген адам. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ жаттап алған ↓/// ↑ кейбір жерлерде уосы / йұутуб каналдардан // бір жерлерде →// бір / уосы адайдың тарыйқын айтып жатқан жерлерде айтасыңғо →// ↑ төке / мынау мынандай жерде / бірдеңе деп айтты ↓/// мен сол шалды көп тыңдау керек →// көп тыңдадым →// кеше / уөлгенше тыңдап кеттім бұл шалды↓/// ↑ қайтқанда намазында бәрінде →// күзетінде болдым↓/// |
↑ жаттаб̊ ͡ алған ↓/// ↑ кейб̊ір жерлерде уосұ / ютұуб̊ ͡ каналдардан // бір жерлерде ͡ б̊ір / уос'адайдың тарійхын айтыб̊ ͡ жатқан жерлерді / айтасың ͡ ғой →// төкө / мынау мынандай жерде / бірдеңе деб̊ ͡ айтты ↓/// ↑ мен сол шалды ͡ гөп ͡ тыңдау герек / тыңдадым →// кеше / уөлгөншө тыңдап кеттім ͡ ғой ͡ шалды↓/// ↑ қайтқанда / намазында ͡ б̊әрінде →// күзөтүнде ͡ б̊олдұқ / ійә↓/// |
Жаттап алған. Кейбір жерлерде осы YouTube каналдардан бір жерлерде, бір осы адайдың тарихын айтып атқан жерлерде айтасың ғо: - Төке мынау мынандай жерде бірдеңе деп айтты. Мен сол шалды көп тыңдау керек, көп тыңдадым, кеше өлгенше тыңдап кеттім бұл шалды. Қайтқанда намазында бәрінде, күзетінде болдым. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ со шалдардың әңгімесін / мен йенді / жахсы меңгерген адаммын↓/// ↑ со шалдың бір / әңгімелерінен айтып кетейін →// ійә →// бір аунап қалсын // уол шал да↓/// ↑ төкең / бір гүні бір / балдызы / әйел адам / төкеңді / бір мәшійненің ішінде уотқан кезде // арығарай битіп / иығымен итеріпті↓/// ↑ мына шалды уөлтіріп тыстайын // не де болса деп →// ар жағынан↓/// |
↑ сол ͡ шалдардың ͡ әңгімесін / мен йенді / жақ̊сы меңгерген адаммын↓/// ↑ сол шалдың бір / әңгімелерінен айтып кетейін →// ійә →// б̊ір ͡ аунап ͡ қалсын // уол шал ͡ да↓/// ↑ төкөң / біргүнү / б̊ір балдызы / әйел адам / төкөңдү / бір мәшійненің ͡ ішінде / уотырғаң ͡ гезде // арығарай бүйтүп / ыйығымен ійтеріпті↓/// ↑ мына шалды / уөлтүрүп ͡ тастайын // неде ͡ б̊олса ͡ да / деп ͡ те →// ар жағынан↓/// |
Сол шалдардың әңгімесін мен енді жақсы меңгерген адаммын. Сол шалдың әңгімелерінен айтып кетейін, иә, бір аунап қалсын ол шалда. Төкең бір күні бір балдызы - әйел адам Төкеңді бір мәшиненің ішінде отырған кезде ары қарай битіп иығымен итеріпті. Мына шалды өлтріп тастайын неде болса деп, ар жағынан. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
Ж: ↑ әзілдеп ↓ ///
Қ: ↑ әзілдеп ↓ /// ↑ сонда / төкең айтады дейт →// бійенің тепкенінен →// айғыр / уөлмейдіғо →// деп ↓ /// ↑ бійенің тепкенінен айғыр / уөлмейдіғо деп↓/// йенді мына / мәтжан бійден / айтпай кетпей болмас↓/// ↑ мәтжанның әңгімелерін / айтып уотырайық ↓ /// ↑ негізгі / жалпы мен уөзім уойлайм↓/// |
Ж: ↑ әзілдеп↓///
Қ: ↑ әзілдеп ↓/// ↑ сонда / төкөң ͡ айтады ͡ дейді →// бійенің ↑/ тепкенінен / айғыр / уөлмөйдү ͡ ғой ͡ деп↓/// ↑ бійенің тепкенінен / айғыр / уөлмөйдү ͡ ғой ͡ деп↓/// ↑ йенді мына / мәтжш̆ам ͡ бійден / айтпай ͡ гетпей / болмас↓/// ↑ мәтжш̆анның әңгімелерін / айтып ͡ отұрайық↓/// ↑ негізгі / жалпы мен / уөзүм ͡ ойлаймын↓/// |
Ж: Әзілдеп.
Қ: Әзілдеп. Сонда Төкең айтады дейді: - Биенің тепкенінен, айғыр өлмейді ғой, - деп. Биенің тепкенінен айғыр өлмейді ғой, - деп. Енді мына Мәтжан биден айтпай кетсек болмас. Мәтжанның әңгімелерін айтып отырайық. Негізгі мен жалпы өзім ойлаймын. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ мында / негізгі сол мәтжан →// кешегі бійбаймәмбет →// йесет / йермамбеттер сійақты тапқырлар / кәзір бар шығар →// бірақ / мүмкін көрінбей жүрген шығар / деп уойлаймын да↓/// ↑ бірақ йенді / уолардың айтқан сөздерін / тыңдап уотсаң →// уолар йенді / астарлы айтады ғо / сөздерін↓/// |
↑мұнда / негізгі / сол мәтжш̆ан →// кешегі б̊ійб̊ай ͡ мәмбет →// йесет ͡ ермамбеттер сыйақты тапқырлар / қәзір / б̊ар ͡ шығар →// бірақ / мүмкүн / көрүмбөй ͡ жүргөн ͡ шығар деп / уойлаймын ͡ да↓/// ↑ бірақ йенді / уолардың айтқан сөздөрүн / тыңдап ͡ отырсаң →// уолар йенді / астарл'айтады ͡ ғой / сөздөрүн↓/// |
Мында негізгі сол Мәтжан, кешегі Бибаймамбет, Ермембеттер сияқты тапқырлар кәзір бар шығар, бірақ мүмкін көрінбей жүрген шығар деп ойлаймын да. Бірақ енді олардың айтқан сөздерін тыңдап отырсаң, олар енді астарлы айтады ғой сөздерін. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ бадекеңнің / бір сөзінен айтайық↓/// ↑ бадекеңнің / алұуадійн дейтін баласы бопты↓/// ↑ мына / төкең дейтін шалдың айтатынығой маған↓/// ↑ сол алұуадійн жүдөулөу көрінет →// арықтау ↓/// ↑ келіншек алып беріпті алұуадійнге↓/// ↑ келіншек алып бергеннең ͡ гейін / алұуадійн / уодан сайын жүдеп кетіпті →// сосын / бәйбішесін шақырып алып →// ↑ әй →// бәйбіше →// алұуадійн келіншегі жақпай жүрау деймін уосыған↓/// |
↑ бадекеңнің / бір сөзүнөн айтайық↓/// ↑ бадекеңнің / алұуадыйн дейтін / баласы ͡ б̊олұптұ↓/// ↑ мына / төкөң ͡ дейтін / шалдың айтатыны ͡ ғой маған↓/// ↑ сол алұуадыйн / жүдөулөу ͡ гөрүнөдү →// арықтау / келіншек алып ͡ періпті / алұуадыйнге ↓ /// ↑ келіншек / алыппергеннең ͡ гейін / алұуадыйн / уодан сайын жүдөп кетіпті →// сосұн / бәйб̊ішесін шақырыб̊ ͡ алып →// әй →// бәйб̊іше →// алұуадійнге келіншегі / жақпай жүр ͡ ау деймін осұған↓/// |
Бадекеңнің бір сөзінен айтайық. Бадекеңнің Алуадин дейтін баласы болыпты. Мына Төкең дейтін шалдың айтатыны ғой маған. Сол Алуадин жүдеулеу көрінеді, арықтау. Келіншек алып беріпті Алуадинге. Келіншек алып бергеннен кейін Алуадин одан сайын жүдеп кетіп, сосын бәйбішесін шақырып алып: - Әй, бәйбіше, Алуадиннің келіншегі жақпай жүр-ау деймін осыған. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ бір нағашысының қолына апарып / демалтып келш →// уосыны / бір уоншақты күн →// депті ↓/// ↑ жақсы →// деп →// алұуадинді →// түйені қомдап →// бұл заманда мәшійне жоққо →// жәйләп кетет ↓/// ↑ сосын үш-төрт күн уөткеннен кейін / қойшысы қойдың шетінен / бір қошқар тоқтыны әкеліп →// атқа уөңгөріп әкеліп →// үйдің алдына / тастап атыр дейт↓/// ↑ уой →// мәтеке →// мына қошқар-тоқты / далада уөліп қалғаннан ͡ гөрі / үйдің қасына көріп // қамқорлық көрсетіп // мүмкін мал болып кетер →// деп / әкеліп атырмын↓/// |
↑ бір нағашысының / қолұн'апарып бір / демалтып келші →// уосұнұ бір / уоншақтыгүн →// депті ↓/// ↑ жақ̊сы ͡ деп / алұуадійнді / түйөнү ͡ қомдап →// бұл заманда мәшійне жоқ ͡ қой →// жәйләп кетеді↓/// ↑сосұн үш-төрт күн уөткөннөң ͡ гейін / қойшұсұ / қойдұң шетінен / бір / қошқ̊ар ͡ тоқтұнұ / әкеліп →// атқа уөңгөрүб̊ ͡ әкеліп →// үйдүң алдына / тастаб̊ ͡ жатыр дейді↓/// уой мәтеке / мына ͡ ғошқ̊ар-тоқтұ / далада уөлүп қалғаннаң ͡ гөрү / үйдүң ͡ ғасына ͡ гөрүп // қамқорлұқ көрсөтүп // мүмкүн / мал ͡ болұп / кетер деп / әкеліб̊ ͡ жатырмын↓/// |
Бір нағашысының қолына апарып демалтып келші осыны бір 10 шақты күн, - депті. - Жақсы, - деп, Алуадинді, түйені қомдап, бұл заманда мәшине жоқ қой, жайлап кетеді. Сосын 3-4 күн өткеннен кейін қойшысы қойдың шетінен бір қошқар тоқтыны әкеліп, атқа өңгеріп әкеліп, үйдің алдына тастап атыр дейді. - Ой, Мәтеке, мына қошқар тоқты далада өліп қалғаннан көрі үйдің қасына көріп, қамқорлық көрсетіп, мүмкін мал болып кетер, - деп әкеліп атырмын. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ йеніне қарасам // сіздікі йекен →// деген сыйақты қылып / айтып атқан көрінет↓/// ↑ со мәтекең үйден шығып айқайлапты // жаңағы мәтжан би →// уо : →// үйде кім бар / шығың →// мына қошқар тоқтыға қамқорлық көрсетіңіссейш →// жем-шөп салың →// десе ↑/ үйінен келін шығыпты ↓/// ↑ келін шығып / битіп айтады дейт →// қасқа →// мынаның нағашысы жоқпа йекен →// ауылына барып / демалтып алатын ↓/// |
↑ йеніне қарасам // сіздік'екен деген сыйақты қылып / айтыб̊ ͡ жатқаң ͡ гөрүнөдү↓/// ↑ сол мәтекең / үйдөн шығып / айқайлапты // жаңағы мәтжш̆ан / о: →// үйдө кім бар / шығың →// мына ͡ ғошқ̊ар / тоқтұға / қамқорлұқ ͡ көрсөтүңүссейш →// жем-шөп̊ ͡ салың →// десе ↑/ үйүнөн / келін шығыпты // келін шығып / бійтіб̊ ͡ айтады ͡ дейді →// қасқа →// мынаның нағашысы жоқ ͡ пе'кен →// ауұлұна ͡ б̊арып демалтыб̊ ͡ алатын↓/// |
Еніне қарасам сіздікі екен, - деген сияқты қылып айтып атқан көрінеді. Сол Мәтекең үйден шығып айқайлапты, жаңағы Мәтжан би: - О, үйде кім бар шығың, мына қошқар тоқтыға қамқорлық көрсетіңсейші, жем-шөп салың, - десе үйінен келін шығыпты. Келін шығып бүй деп айтады дейді: - Қасқа, мынаның нағашысы жоқ па екен, ауылына барып демалтып алатын. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
көрермен: ↑ мынау йенді / кеше уосы ійаққа барамыз деп / жан-жаққа қарап →// кішкене ауылда / бір ағаларымыздан сұраймызғо →// уосы ↑/ ауылда кім бар / әзіл айтатын →// деп↓/// ↑ сонда мұхтар деген ағам айтып йед →// мына медина дейтін нағашың бар / сенің →// иманды болсын↓/// ↑ сол кісі де< sup>уөте қатты сөйлейтін кісі ↓ /// |
көрөрмөн: ↑ мынау йенді / кеше уосұ ͡ жаққа барамыз деп / жан-жаққа ͡ ғарап →// кішкене / ауұлда / бір ағаларымыздан сұраймыз ͡ ғой →// уос'ауұлда кім бар / әзіл айтатын →// деп / сонда мұхтар деген ағам айтып ͡ еді →// мына медійна дейтін нағашың бар сенің →// ыйманды ͡ б̊олсұн↓/// ↑солгісі ͡ де / уөтө қатты сөйлөйтүң ͡ гісі ↓ /// |
Көрермен: Мынау енді кеше осы жаққа барамыз деп жан-жаққа қарап, кішкене ауылда бір ағаларымыздан сұраймыз ғой: - Осы ауылда кім бар әзіл айтатын, - деп. Сонда Мұхтар деген ағам айтып еді: - Мына Медина дейтін нағашың бар сенің, иманды болсын. Сол кісі де өте қатты сөйлейтін кісі. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ соның бір / әңгімесін айтып берген // уортаға айтайын↓/// ↑ жаңағы мәкең / балдарына айқайлап атыр дейт →// ↑ Ей мына малды неге қарамайсыңдар →// малды неге дұрыс бақпайсыңдар →// мынау қарамаған адамға / мал бітетін бетін бе еді ↑/ деп↓/// ↑сөйтсе / ішінде бір баласы айтады дейт →// ↑ папа қойш →//құдай берсе →// порточкіден береді / деген бар йедіғой →// деп↓/// ↑ сөйтсе айтыптығо →// түпкі үйге бар да →// порточканы ашып жат →// айтқандай беріп қалса →// көрмей қаларсың →// деп жаңағы↓/// ↑мынау жәңағы йенді / тағыда жалғастырып уотырайық ↓/// |
↑ сонұң бір / әңгімесін айтыпперген // уортағ'айтайын ↓/// ↑ жаңағы мәкең / балаларын'айқайлап жатыр дейді →// ей / мына малды / неге қарамайсыңдар →// малды неге дұрұс ͡ пақпайсыңдар // мынау ↑/ қарамаған адамға / мал бітетім ͡ б'еді ͡ деп↓/// ↑ сөйтčө / ішінде / б̊ір ͡ б̊аласы / айтады ͡ дейді →// папа ͡ қойшы →// құдай берсе →// порточкідем ͡ береді / дегем ͡ бар йедіғой ͡ деп↓/// ↑ сөйтč'айтыпты ͡ ғой →// түпк'үйгө бар да →// порточканы / ашып жап →// айтқандай / беріп ͡ қалса →// көрмөй ͡ ғаларсың // деб̊ ͡ жаңағы↓/// ↑ мынау ͡ жаңағы йенді / тағы ͡ да жалғастырып уотұрайық ↓ /// |
Соның бір әңгімесін айтып берген ортаға айтайын. Жаңағы Мәкең балдарына айқайлап атыр дейді: - Ей, мына малды неге қарамайсыңдар, малды неге дұрыс бақпайсыңдар, мына қарамаған адамға мал бітетін ба еді? - деп. Сөйтсе ішінде бір баласы айтады дейді: - Папа қойшы, Құдай берсе, порточкадан береді деген бар еді ғой, - деп. Сөйтсе айтыпты ғой: - Түпкі үйге бар да, порточканы ашып жат, айтқандай беріп қалса, көрмей қаларсың, - деп жаңағы. Мынау жаңағы енді тағы да жалғастырып отырайық. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑қаламқас / кійно уорнында / жұмыс жасап жүрдім →// согезде азды-көпті / жұмыстан кейін // дійвійдіймен кійно қараймыс↓/// ↑ йекімың уонекі деген кійноның / шығып атқан кезі↓/// ↑ сөйтіп қосайын деп атсақ →// жаңағы қасымдағы / жас бала йенді / бектай дейтін сексен үшінші жылғы →// уой уол кійноны мен көріп тыстадым дейт↓/// ↑ йей / уол / шығып үлгергені жаңа // сен< sup>уоны қайдан көрдің →// дейдіғой / біреу↓/// ↑ көрдім →// деп / жеңсік бермейт жаңағы ↓/// йенді не болады йекен ↑/ десе ↓/// ↑жаңағы айтат →// кәмераға істеп жүрген жігіттер қалат →// қалғанының бәрі / уөліп қалады йекен →// деп↓/// |
↑ қаламқас / кійно уорнұнда / жұмұшшасаб̊ ͡ жүрдүм →// солгезде / азды -гөптү / жұмұстаң ͡ гейін // дивидимен / кійно ͡ ғараймыз↓/// йекімың / уонекі дегең ͡ ↑ кійноның / шығыб̊ ͡ жатқаң ͡ гезі↓/// ↑ сөйтүп / қосайын деб̊ ͡ жатčақ →// жаңағы қасымдағы / жаспала йенді / бектай дейтін / сек̊сен үшүншү ͡ жылғы →// уой →// уол кійноны / мең ͡ гөрүп ͡ тыстадым ͡ дейді↓/// ↑йей / уол / шығыб̊ ͡ үлгөргөні жаңа // сен уонұ / қайдаң ͡ гөрдүң ͡ дейді ͡ ғой / біреу↓/// ↑ көрдүм ͡ деп / жеңсік ͡ бермейді / жаңағы / йенді / не ͡ б̊олады йекен ͡ десе ↓/// ↑ жаңағы айтады →// кәмераға ↑ / істеп ͡ жүргөн ͡ жігіттер ͡ ғалады →// қалғанының ͡ бәрі / уөлүп ͡ қалады йекен ͡ деп↓/// |
Қаламқас кино орнында жұмыс жасап жүрдім, сол кезде азды-көпті жұмыстан кейін DVD-мен кино қараймыз. 2012 деген киноның шығып жатқан кезі. Сөйтіп қосайын деп атсақ, жаңағы қасымдағы жас бала енді Бектай дейтін 83-жылғы: - Ой, ол киноны мен көріп тастадым, - дейді. Ей ол шығып үлгергені жаңа сен оны қайдан көрдің, - дейді ғой біреулер. - Көрдім, - деп жеңсік бермейді жаңағы. - Ееді не болады екен?, - десе. Жаңағы айтады: - Камераға істеп жүрген жігіттер қалады, қалғанының бәрі өліп қалады екен, - деп. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ жанағы тағы да бір й әңгіме бар↓/// ↑ умына өзім / жійен нағашы дейтін / ауылда / қалжыңды ауылығо // шын аты / уозғанбай // ләку дейтін жійенім бар бір↓/// ↑уол да қатты сөйлейт йенді↓/// ↑сол жаңағы / менің әкем айағын сындырып алған бұрын // сөйтіп бір жаңағы / мал сойамын деп жүріп / тағыда бір / уоқыс қыймылдап // айағын сындырып алып // сөжерден сынып қалыпты жаңағы↓///↑ соны ләкө сұрайтын көрінет →// нағашымның ↑/ жағдайы қалай ↑/ деп →// қай айағы сыныпты ↑/ деп ↓/// ↑ сол байағы /уоң айақтың жамбас жағы / сынып қалыпты десе →// жиен ↑/ айтат дейт →// пәйкіден кеткен / болып тұрғо уонда →// деп↓/// |
↑ жаңағы / тағыда ͡ б̊ір йенді / әңгіме ͡ б̊ар // уөзүнүң / жійен ͡ нағашы дейтін / ауұлда / қалжыңды / ауұлұ ͡ ғой // шын аты / уозғамбай // іләкө ͡ дейтін жійенім бар ͡ б̊ір↓/// уол ͡ да / қатты ͡ сөйлөйдү ͡ енді↓/// сол жаңағы / менің әкем / айағын сындырыб̊ ͡ алғам ͡ бұрұн // сөйтүп ͡ пір жаңағы / мал сойамын деб̊ ͡ жүрүп / тағыда ͡ б̊ір / уоқұс қыймылдап // айағын сындырыб̊ ͡ алып // сол ͡ жерден сынып қалыпты / жаңағы↓/// соны ләкө сұрайтың ͡ гөрүнөдү // нағашымның жағдайы / қалай ͡ деп →// қай айағы / сыныпты ͡ деп // сол байағы / уоң айақтың жамбашшағы / сынып ͡ қалыпты ͡ десе →// жійені / айтат ͡ дейді // пәйкідең ͡ геткен / болұп ͡ тұр ͡ ғой уонда деп↓/// |
Жаңағы тағы да бір әңгіме бар. Мына өзім жиен нағашы дейтін ауылда бір қалжыңды ауылы ғо, шын аты Озғанбай Ләку дейтін жиенім бар бір. Ол да қатты сөйлейді енді. Сол жаңағы менің әкем аяғын сындырып алған бұрын. Сөйтіп бір жаңағы мал соямын деп жүріп тағы да бір оқыс қимылдап аяғын сындырып алып, сол жерден сынып қалыпты жаңағы. Соны Ләкө сұрайтын көрінет: - Нағашымның жағдайы қалай? - деп, қай аяғы сыныпты? - деп. - Сол баяғы оң аяқтың жамбас жағы сынып қалыпты, - десе. Жиен айтады дейді: - Пәйкіден кеткен болып тұр ғой онда, - деп. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
Қ: ↑ біздің қарақұдық жерінде // уөтеулі ұрұуы / ар жағы төленбій дейтін / кісі болған // уөтеулінің ішінде →// мына адайда / көп білет →// көлен білет →// қала берді / төлен білет дейтін сөз бар ғой↓/// ↑ кешегі мына / үшшүз жаугершіліктің кезінде // қол бастаған / сондай адам / батыр →// би адам болған →// соның тұқымы / түзелбай дейтін кәкем уөмірден уөтті↓/// ↑жақында уосы / бір жылдық үстіне / шығып кетті↓/// ↑ уол да уөте қатты сөйлейтін адам // түзелбай дейтін кісі↓/// |
Қ: ↑ біздің / қарақұдұғ ͡ жерінде // уөтөулү / ұрұуұ / ар жағы төлөмбүй дейтін / кісі ͡ б̊олған // уөтөулүнүң ішінде →// мына / адай ͡ да / көп ͡ піледі →// көлөм ͡ біледі →// қала ͡ б̊ерді / төлөм ͡ біледі дейтін сөз ͡ б̊ар ͡ ғой↓/// ↑ кешегі мына / үшшүз / жаугөршүлүктің ͡ гезінде // қол бастаған / сондай адам / батыр →// бій адам болған →// сонұң ͡ тұқұмұ / түзөлб̊ай дейтің ͡ гәкем / уөмүрдөн ͡ өттү↓/// ↑ жақында уосұ / бір жылдық үстүнө / шығып кетті↓/// ↑ уол ͡ да / уөтө қатты сөйлөйтүн адам // түзөлб̊ай дейтің ͡ гісі↓/// |
Қ: Біздің Қарақұдық жерінде өтеулі руы ар жағы Төленби дейтін кісі болған өтеулінің ішінде, мына адайда көп біледі, көлен біледі, қала берді Төлен біледі дейтін сөз бар ғой. Кешегі мына 3 жүз жаугершіліктің кезінде қол бастаған сондай адам батыр, би адам болған, соның тұқымы Түзелбай дейтін Кәкем өмірден өтті. Жақында осы бір жылдық үстіне шығып кетті. Ол да өте қатты сөйлейтін адам Түзелбай дейтін кісі. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ сол түзекең / ійә / сексен йекі →// сексен үш →// сексен төртінші жылдардың жобалары ау дейм↓/// ↑ нешінші жыл йекені / со жобаларда / жамаңғой дейтін болт /уо кездерде →// байағы савхоздың гезінде↓/// ↑ изәләтір қой деп айтат →// соны бағат↓/// ↑ әр ауұлдан келген / жаман жәутігін / жыйырма-отыздан бөліп-бөліп та / түзекеңнің ауұлына әкеліп тастайт↓/// ↑ сосын уол жерде / жем-шөпті мол қылып қойадығо // жәңағы бағыты / мына жамаңғойды семіртіп →// қайтадан сапқоздың қойына / қосұу мақсатындағо↓/// |
↑ сол түзөкөң / ійә / сек̊сен йекі →// сек̊сен үш →// сек̊сен төртүншү жылдардың / жоб̊алар ͡ ау деймін↓/// ↑ нешінші жыл йекені / сол ͡ жоб̊аларда / жамаң ͡ ғой дейтім ͡ болдұ / уо кездерде →// байағы совхоздұң ͡ гезінде↓/// ↑ изолійатор ͡ ғой деб̊ ͡ айтады // сонұ ͡ б̊ағады↓/// ↑ әр ауұлдаң ͡ гелген / жаман-жәутігін / жыйырма ͡ отұздам ͡ бөлүп-пөлүп ͡ те / түзөкөңнің ауұлұн'әкеліп ͡ тастайды↓/// ↑ сосұн уол жерде / жем-шөптү / мол ͡ ғылып / қойады ͡ ғой // жаңағы ͡ б̊ағыты / мына жамаңғойдұ ͡ семіртіп →// қайтадан / совхоздұң ͡ ғойұна / қосұу ͡ мақ̊сатында ͡ ғой↓/// |
Сол Түзекең иә 82, 83, 84-жылдардың жобалары-ау деймін. Нешінші жыл екені, со жобаларда жаман қой дейтін болды о кездерде,баяғы совхоздың кезінде. Изолятор қой деп айтады, соны бағады. Әр ауылдан келген жаман жаутігін 20-30-дан бөліп-бөліп та Түзекеңнің ауылына әкеліп тастайды. Сосын ол жерде жем-шөпті мол қылып қояды ғой жаңағы бағыты мына жаман қойды семіртіп, қайтадан совхоздың қойына қосу мақсатында ғой. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ соны йенді / түзекең / кішкене қайдан білейік йенді // уорашолақтау ма →// уо : кезде // аздап ленійннің сұуынан // ұрып аладау дейм↓/// ↑ сосын / қойға йенді / шөп →// жем де салмайтын шығар →//йоның үстіне енді жамаңғой / уоның үстіне уөлет↓/// ↑сосын совхоздан бастықтар келіп / түзекеңе ұрсып атыр дейт біргүні →// жем мол →// шөп мол // мына қой неге уөлет ↑/ деп↓/// ↑ сонда түзекең айтыптығо →// жылы үй →// іиә / қасында дәрігері бар →// алдында тамағы бар брежніп те уөліп қалған жоқпа →// деп айтыпты↓/// ↑мына жетібайдан / бері ғарай шыққанда // қарағійаның үстінде / байбоз әлжігіт дейтін кісінің / жатқан жері бар↓/// |
↑ сонұ йенді / түзөкөң / кішкене / қайдам ͡ білейік ͡ енді // уорашолақтау ͡ ма →// уолгезде // аздап / ленійннің сұуұнан // ұрұб̊ ͡ аладау ͡ деймін↓/// ↑ сосұн / қойға йенді шөп →// жем ͡ де салмайтын шығар →// онұң ͡ үстүнө йенді жамаңғой / уонұң ͡ үстүнө ͡ өлөдү ↓/// ↑сосұн совхоздан / бастықтар ͡ геліп / түзөкөңө / ұрсұп ͡ жатыр ͡ дейді / біргүнү↓/// ↑ жем мол →// шөп мол // мына ͡ ғой / неге ͡ өлөдү ͡ деп↓/// ↑ сонда түзөкөң айтыпты ͡ ғой // жыл'үй →// ійә / қасында дәрігері ͡ б̊ар →// алдында тамағы ͡ б̊ар брежнів ͡ те / уөлүп қалған жоқ ͡ па / деб̊ ͡ айтыпты↓/// ↑мына жетіб̊айдам ͡ бері ͡ ғарай шыққанда // қарағыйаның үстүндө / байб̊оз әлжігіт дейтің ͡ гісінің / жатқан ͡ жері ͡ б̊ар↓/// |
Соны енді Түзекең кішкене қайдан білейік енді орашолақтау ма, о кезде аздап Лениннің суынан ұрып алады-ау деймін. Сосын қойға енді шөп, жем де салмайтын шығар, оның үстіне енді жаман қой оның үстіне өледі. Сосын совхоздан бастықтар келіп Түзекеңе ұрсып жатыр дейді бір күні: - Жем мол, шөп мол мына қой неге өледі? - деп. Сонда Түзекең айтыпты ғой: - Жылы үй, иә қасында дәрігері бар, алдында тамағы бар Брежнев та өліп қалған жоқ па, - деп айтыпты. Мына Жетібайдан бері қарай шыққанда Қарақияның үстінде Байбоз Әлжігіт дейтін кісі болыпты жатқан жері бар. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ сол әлекеңнің заманында / бір байлау шал болыпты ↓/// ↑ содан / қойының шетінен қабар алайын деп / келатқанда бір →// қойының ішінде // сүзетін қошқар бар йекен↓/// ↑ сол қошқар / қойдан бөлініп шығыпты // жаңағы / атты адам түзетілгенде↓/// ↑ содан қойшы шығып →// хозйәйінді сүзүп кетер деп // ұстаған йекен↓/// ↑ шал →// ↑ неге ұстап тұрсың →// депті↓/// ↑ қой сүзет →// деген йекен ↓ /// ↑ жібер депті ↓/// |
↑ сол әлекеңнің заманында / бір / б̊айлау шал болұптұ ↓ /// ↑ содан / қойұнұң шетінен / хаб̊ар алайын деп / келе ͡ жатқанда / б̊ір ͡ ғойұнұң ͡ ішінде // сүзөтүн / қошқ̊ар ͡ б̊ар ͡ екен // сол ͡ ғошқ̊ар / қойдам ͡ бөлүнүп̊ ͡ шығып // жаңағы / атт'адам / түзөтүлгенде / содан / қойшұ ͡ шығып →// хозайынды / сүзүп ͡ кетер ͡ деп // ұстаған йекен↓/// ↑ шал / нег'ұстап / тұрсұң ͡ депті →// қой ͡ сүзөдү / деген ͡ екен↓/// ↑ жіб̊ер ͡ депті↓/// |
Сол Әлекеңнің заманында бір байлау шал болыпты. Содан қойының шетінен хабар алайын деп келе жатқанда бір, қойының ішінде сүзетін қошқар бар екен. Сол қошқар қойдан бөлініп шығыпты жаңағы атты адам түзетілгенде. Содан қойшы шығып, хозяинді сүзіп кетер деп ұстаған екен. Шал: - Неге ұстап тұрсың? - депті. - Қой сүзеді, - деген екен. - Жібер, - депті. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ сүзісем депті // мына қошқармен ↓ /// ↑ содан / шал аттан түсет↓/// ↑ ана қошқар тұр // андай жерден қарап →//йенді қошқарлардың сүзісетін кезде әдетіғой // заднійге кетіп →// қайттан беретін↓/// ↑ содан қошқар задній кеткен йекен →// әлекең де задній жіберіпті // кейін ғарай↓/// ↑ соған йекеуі / былай геліп соғысқанғо↓/// ↑ әлекең / талыпты да ғалыпты↓/// ↑ қойшы шошып кетіп →// қошқарды бауыздап тастапты↓/// ↑ соны уон бес →// жыйырма мійнұуттан кейін / йесін жйып тұрса →// қошқар уөліп атыр↓/// қойшыдан сұраптығо // не болт ↑ / деп↓/// |
↑ сүзүсөм ͡ депті // мына ͡ ғошқ̊армен↓/// ↑ содан / шал аттан ͡ түсөдү↓/// ана ͡ ғошқ̊ар тұр // ана ͡ жердең ͡ ғарап // йенді / қошқ̊арлардың сүзүсөтің ͡ гезде / әдеті ͡ ғой // заднійге ͡ гетіп / қайттам ͡ беретін↓/// ↑ содан қошқ̊ар / задный ͡ геткен ͡ екен →// әлекең ͡ де задный ͡ жіб̊еріпті // кейің ͡ ғарай↓/// ↑ соған йекеуү / былай ͡ геліп̊ / соғұсқаң ͡ ғой↓/// әлекең / талыпты ͡ да ͡ ғалыпты↓/// қойшұ / шошұп кетіп →// қошқ̊арды ͡ б̊ауұздап тастапты↓/// ↑ сонұ уомбес →// жыйырма мійнүуттаң ͡ гейін / йесін жыйып / тұрса →// қошқ̊ар уөлүб̊ ͡ жатыр↓/// қойшұдан сұрапты ͡ ғой // не ͡ б̊олдұ ͡ деп↓/// |
- Сүзісем, - депті, мына қошқармен. Содан шал аттан түседі. Ана қошқар тұр андай жерден қарап, енді қошқарлардың сүзісетін кезде әдеті ғой заднийге кетіп, қайтадан беретін. Содан қошқар задний кекен екен, Әлекең де задний жіберіпті кейін қарай. Соған екеуі былай келіп соғысқан ғой. Әлекең талыпты да қалыпты. Қойшы шошып кетіп, қошқарды бауыздап тастапты. Соны 15, 20 минуттан кейін есін жиып тұрса, қошқар өліп жатыр. Қойшыдан сұрапты ғой: - Не болды? - деп. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ хорошо што / сіз талып қалдыңыз →// қошқардың жаны шығып кетті↓/// ↑ уой →// бәсе →// солай болұу герек →// деп айтат дейт↓/// ↑ бір мына / бізде мына / мұнай саласында істеймізғо ↓ /// ↑ йесентай дейтін шал бар // құнан уорыс↓/// ↑ біздің бжб да паровоз айдап // пенсійаға шығып кетті↓/// ↑ аздап ленійннің сұуын / йенді уол шал да ұрып жүретін↓/// ↑ уо : заманда гай жоқ па / білмеймін йенді↓/// ↑ кәзіргі адамдар ішетін боса →// гай ұстайдығо↓/// ↑ содан / уолар мас болып →// қыйсаңдап бірдеңе бүлдірмейт / бірақ →// перегар абезателні болат↓/// |
↑ хорошо што / сіз талып қалдыңыз →// қошқ̊ардың жаны шығып кетті↓/// ↑ уой / бәсе / солай болұу ͡ герек / деб̊ ͡ айтат ͡ дейді↓/// ↑ бір мына / бізде мына / мұнай саласында / істейміз ͡ ғой ↓ /// ↑ йесентай дейтін шал болдұ // құнан уорұс↓/// ↑ біздің бжб̊ ͡ да поровоз айдап // пенсійәға шығып кетті↓/// ↑ аздап ленійннің сұуұн / йенді уол шал ͡ да / ұрұп жүрөтүн↓/// ↑ уо : заманда гай жоқ ͡ па / білмеймін йенді↓/// ↑ қәзірг'адамдар / ішетім ͡ болса →// гай ұстайды ͡ ғой↓/// ↑ содан / уолар мас ͡ полұп →// қыйсаңдап / бірдеңе ͡ б̊үлдүрмөйдү / бірақ →// перегар об̊езателні ͡ б̊олады↓/// |
- Хорошо что сіз талып қалдыңыз, қошқардың жаны шығып кетті. - Ой, бәсе, солай болу керек, - деп айтады дейді.
Бір мына біз де мынау мұнай саласында істейміз ғо. Есентай дейтін шал бар құнан орыс. Біздің БЖБ-да паровоз айдап, пенсияға шығып кетті. Аздап лениннің суын енді ол шал да ұрып жүретін. О заманда ГАИ жоқ па білмеймін енді. Қазіргі адамдар ішетін болса, ГАИ ұстайды ғо. Содан олар мас болып, қисаңдап, бірдеңе бүлдірмейді бірақ, перегар обязательно болады. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ со бір күні / уосы бір бжб мекемесі / ашылып жатқан кезде →// диспешерскійге / жаңағы медійчка дейтін болады ғо // уотыратын →// соның алдына келсе →// медійчка ійісін сезіп қалғанғо↓/// ↑ аға →// қызарып кетіпсізғо →// деген йекен↓/// ↑ біз хамелеонбұз депті↓/// қәзір сенің алдыңа келгенде / қызарамыз депті↓/// ↑ бастықтарды көрсек / көгереміз →// деп айтад дейт →// далаға шықсақ / ағарамыз / хамелеон →// депті↓/// |
↑ сол ͡ б̊ір ͡ гүнү / уосұ ͡ б̊ір бжб̊ мекемесі / ашылыб̊ ͡ жатқаң ͡ гезде →// дійспешерскійге / жаңағы медійчка дейтім ͡ болады ͡ ғой // уотұратын / сонұң алдына ͡ гелсе →/ медійчка/ ійісін сезіп қалғаң ͡ ғой↓/// ↑ аға / қызарып кетіп̊сіз ͡ ғой / деген йекен↓/// ↑ біз / хамелеомбұз депті↓/// ↑ қәзір / сенің алдыңа ͡ гелгенде / қызарамыз депті↓/// ↑ бастықтарды ͡ гөрсөк / көгөрөміз деб̊ ͡ айтад ͡ дейді →// далаға ͡ шық̊сақ / ағарамыз / хамелеон депті↓/// |
Со бір күні осы бір БЖБ мекемесі ашылып жатырған кезде, диспетчерскийге жаңағы медичка дейтін болды ғо отыратын, соның алдына келсе, медичка иісін сезіп қалған ғо. - Аға, қызарып кетіпсіз ғой, - деген екен. - Біз хамелеонбыз, - депті. Қазір сенің алдыңа келгенде қызарамыз, - депті. Бастықтарды көрсем көгереміз, - деп айтад дейді, далаға шықсақ ағарамыз хамелеон, - депті. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ содан / бір уол йенді / таза болған уоқыйға ↓/// ↑ байағы сабқоз / тарап кетіп →// сөйтіп атқан кезде / бір жігіт / қалаға көшіп кетіпті ↓/// ↑ қалаға көшіп келіп // сосын йенді / уөзі сірә уоқұу бітірмеген →// қойдан басқа йенді / дым бақпаған →// келіншегі де дәл уөзі сійақты↓/// ↑ йекеуі де уөндіріске жұмысқа кіріп кетіпті↓/// |
↑ содан / бір уол / йенді / таза / б̊олған ͡ оқыйға ↓/// ↑ байағы сабқоз тарап кетіп →// сөйтүб̊ ͡ жатқаң ͡ гезде / біржігіт / қалаға ͡ гөшүп кетіпті ↓/// ↑ қалаға ͡ гөшүп келіп // сосұн йенді / уөзү сірә уоқұу ͡ б̊ітірмеген →// қойдам ͡ басқа йенді / дым бақпаған // келіншегі ͡ де дәл уөзү ͡ сыйақты↓/// йекеуү ͡ де уөндүрүске жұмұсқа ͡ гіріп ͡ кетіпті↓/// |
Содан бір ол енді таза болған оқиға. Баяғы совхоз тарап кетіп, сөйтіп жатқан кезде бір жігіт қалаға көшіп кетіпті. Қалаға көшіп келіп, сосын енді өзі сірә оқу бітірмеген, қойдан басқа енді дым бақпаған, келіншегі де дәл өзі сияқты. Екеуі де өндіріске жұмысқа кіріп кетіпті. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ енді / таныс бірдеңе тапқан шығар →// уол кезде / таныстың да / керегі шамалы уөндіріске ↓ /// ↑ келіншегі грұупавой жұмысқа кіріп кетіпті ↓ /// ↑ содан жаңағы йелдер айтатын көрінет ↓ /// ↑ жаңағы грұупавойдағы / балалар / апа сіз уосы жерде / шәйді қойып / телефонға жауап беріңіз // іиә қалған затты →// абходты уөзіміз қатырамыз →// депті ↓ /// |
↑ йенді / таныс ͡ пірдеңе тапқан шығар →// уолгезде / таныстың ͡ да / керегі шамалы уөндүрүске↓/// ↑ келіншегі грұуппавой жұмұсқа ͡ гіріп кетіпті↓/// ↑ содан жаңағы йелдер / айтатың ͡ гөрүнөдү ↓/// ↑ жаңағы грұуппавой / балалар / апа сіз уосұ ͡ жерде / шәйді ͡ ғойұп / телефоңға жауап ͡ періңіз // ійә / қалған затты →// абходты уөзүмүз ͡ ғатырамыз →// депті↓/// |
Енді таныс бірдеңе тапқан шығар, ол кезде таныстың керегі шамалы өндіріске. Келіншегі групповой жұмысқа кіріп кетіпті. Содан жаңағы елдер айтатын көрінеді жаңағы групповойдағы балалар: - Апа, сіз осы жердегі шәйді қойып, телефонға жауап беріңіз, қалған затты, обходты өзіміз қатырамыз, - депті. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑содан / бұ ͡ гісі іште қалат →// бір күні ішке бір / уорталықтан звондапты →// беларұусь барат →// қайтарып жібер →// деп ↓/// ↑ жақсы депті // сөйтіп жатқанша болмаған / бір кісі / кіріп келіпті ішке →// ассалауұмағалейкұум ↑ // алейксалам амандасат↓/// |
↑ содан / бұл ͡ гісі / іште ͡ ғалады // біргүнү / ішке бір / уорталықтан звондапты →// беларұусь барады / қайтарыб̊ ͡ жіб̊ер ͡ деп ↓/// ↑ жақ̊сы ͡ депті // сөйтүб̊ ͡ жатқанша ͡ б̊олмаған / бір ͡ гісі ͡ гіріп ͡ келіпті / ішке →// ассалаумағалейкүум ↑// алейксалам амандасады↓/// |
Содан бұл кісі іште қалады, бір күні ішке бір орталықтан звондапты: - Беларусь барады, қайтарып жібер, - деп. - Жақсы, - депті, сөйтіп жатқанша болмаған бір кісі кіріп келіпті ішке: -Ассалаумағалейкум! - Алейкумсалам, - амандасады. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ байағы ауылда уөскен адам →// кел ↑/ жоғары шық дейт →// шәй іш →// дейт →// шәйін берет →// бір сағаттың үстінде ұуақыт уөтет↓/// ↑ уорталықтан қайттан званок келет →// беларұс ↑/ барды ма ↑/ деп →// жаңағы апай / айтат дейт →// жоқ келген жоқ →// деп↓/// ↑ телефонды қойып тастап →// жаңағы кісі уотұрып // апа →// беларұс менғо десе →// қасқа →// мен сені / қазақ шығар деп уотсам →// деп айтады дейт↓/// ↑ уол беларұс деген / ұлт деп уойлағанғо↓/// ↑ анау / беларұс тракторды айтқан уорталық↓/// |
↑ байағы / ауұлд'өскөн адам →// кел ↑/ жоғары шық ͡ дейді // шәй ͡ іш ͡ дейді →// шәйім ͡ береді // бір сағаттың үстүндө / ұуақыт ͡ өтөдү↓/// уорталықтаң ͡ ғайттан / звонок келеді↓/// беларұус барды ͡ ма ͡ деп // жаңағ'апай айтады ͡ дейді // жоқ / келген жоқ деп↓/// ↑телефондұ қойұп ͡ тастап →// жаңағы ͡ гісі уотұрұп →// апа →// беларұус / мең ͡ ғой ͡ десе →// қасқа / мен сені / қазақ̊ ͡ шығар / деп ͡ отырсам // деб̊ ͡ айтады ͡ дейді↓/// уол беларұус деген / ұлт деп уойлағаң ͡ ғой↓/// анау / беларұус тракторды ͡ айтқан / уорталық↓/// |
Баяғы ауылда өскен адам: - Кел, жоғары шық, - дейді, шәй іш, - дейді, шәйін береді, бір сағаттың үстінде уақыт өтеді. Орталықтан қайтадан звонок келеді: - Беларусь барды ма? - деп, жаңағы апай айтады дейді: - Жоқ, келген жоқ, - деп. Телефонды қойып тастап, жаңағы кісі отұрып: - Апа, Беларусь мен ғо десе: - Қасқа, мен сені қазақ шығар деп отсам, - деп айтады дейді. Ол Беларусь деген ұлт деп ойлаған ғой. Анау Беларусь тракторды айтқан орталық. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
Ж: ↑ маңқыстау әзілдерін жыйнақтаушы / йерекең қорабаып деген / ағамыз барғо↓/// ↑ сол бір депұутат →// жақында уосы →// телефон / соққан // соған амандасып →//уосы ↑/ йереке сен уосы / әлеуметтік желіден түспейсің →// жазасыңда жатасың →// жазасыңда жатасың →// депті↓/// |
Ж: ↑ маңғыстау ͡ әзілдерін ͡ жыйнақтаушұ / йерекең ͡ ғораб̊аев деген / ағамыз ͡ б̊ар ͡ ғой↓/// ↑ сол бір депутат →// жақында уосұ →// телефон ͡ соққан // соған амандасып →// уосұ / йереке сен уосұ/ әлеумөттүг ͡ желіден ͡ түспөйсүң // жазасың ͡ да ͡ жатасың →// жазасың ͡ да ͡ жатасың →// депті↓/// |
Ж: Маңғыстау әзілдерін жинақтаушы Ерекең Қорабаев деген ағамыз бар ғо. Сол бір депутат, жақында осы, телефон соққан соған амандасып: - Осы Ереке, сен осы әлеуметтік желіден түспейсің, жазасың да жатасың, жазасың да жатасың, - депті. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ сіз соны / қарап уотырасызба // күнде ↑/ дегенғо →// қарап уотырасызба ↑/// ↑ ійә →// күнде қарап уотырамын ↑/ десе →// уонда сіздің де / шарұуаңыз шамалы йекен // деп айтты дейт↓/// ↑сосын мына / қызылорда уоблысы →// шійелі ауданының тұумасы // йеренғайып күзенбаев деген / менің айтыскер ақын құрдасым бар↓/// |
↑ сіз / сонұ / қарап уотұрасыз ͡ б̊а // күндө ↑/ дегең ͡ ғой →// қарап уотұрасыз ͡ б̊а↑/// ↑ ійә / күндө ͡ қарап уотұрамын ͡ десе →// уонда сіздің ͡ де / шарұуаңыз / шамалы ͡ екен // деб̊ ͡ айтты дейді↓/// ↑ сосұн мына / қызылорда уоблұсұ →// шійел'ауданының тұумасы // йереңғайып күзөмбаев деген / менің айтыскер ақың ͡ ғұрдасым ͡ бар↓/// |
- Сіз соны қарап отырасыз ба күнде? - деген ғо, қарап отырасыз ба? - Иә, күнде қарап отырамын? - десе, онда сіздің де шаруаңыз шамалы екен деп айтты дейді. Сосын мына Қызылорда облысы, Шиелі ауданының тумасы Еренғайып Күзенбаев деген менің айтыскер ақын құрдасым бар. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
Қ: ↑ ійә йестүуіміз бар↓///
Ж: ↑ соған / сол жүрсін ағамыздан сұрапты→// жүрсін аға →// айтыс жыйырма йекісі →// жыйырма үші болама ↑/ деп ↓ /// ↑ жүрсін ағамыз айтат→// сен үшін жыйырма йекісіғой →// деп↓///
Қ: ↑ сіз барлығыңыз таныйтын шығарсыз →// мына уосы жерде / арғын деген ағам барғо жаңағы // келіп атқан ↓ /// ↑ сол / арекеңнің әкесі / бійсен дейтін кісі // уөте қатты сөйлейтін адам йед ↓ /// ↑ тійе берсін →// сөзіміз ауыр болмасын↓/// ↑ійә →// ійә ↓ /// |
Қ: ↑ ійә йестүуүмүз ͡ б̊ар ↓ ///
Ж: ↑соған / сол жүрсүн / ағамыздан сұрапты →// жүрсүн аға →// айтыс / жыйырм'екісі →// жыйырм'үшү бола ͡ ма ͡ деп ↓ /// ↑ жүрсүн ағамыз айтады →// сен үшүн жыйырм'екісі ͡ ғой →// деп↓/// Қ: ↑ сіз ͡ б̊арлығыңыз / таныйтын шығарсыз // мына уосұ жерде / арғын деген ағам бар ͡ ғой жаңағы ↓ /// ↑ келіб̊ ͡ жатқан / сол / арекеңнің әкесі / бійсен дейтің ͡ гісі // уөтө қатты сөйлөйтүн адам йеді ↓ /// ↑ тійе ͡ б̊ерсін →// сөзүмүз ауұр ͡ б̊олмасын ↓ /// ↑ ійә / ійә ↓ /// |
Қ: Иә естуіміз бар.
Ж: Соған сол Жүрсін ағамыздан сұрапты: - Жүрсін аға, айтыс 22-сі, 23-і бола ма? - депті. Жүрсін ағамыз айтады дейді: - Сен үшін 22-сі ғой, - деп.
Қ: Сіз барлығыңыз танитын шығарсыздар, мына осы жерде Арғын деген ағам бар ғо жаңағы келіп жатқан. Сол Арекеңнің әкесі Бисен дейтін өте қатты сөйлейтін адам еді. Тие берсін, сөзіміз ауыр болмасын. Иә, иә. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
Ж: ↑ жыршы арғын бійсенов ағамыз↓///
Қ: ↑ жыршы арғын бійсен↓/// ↑ бійсен дейтін шал / қатты сөйлейтін йет ↓ /// ↑ сапқоздың қарауыттың басында / бір кісі ауырып қалыпты / сондай сырқаттанып қалыпт →// әпераційадан келт / дегесін әбедке жақын / көңілін сұрап кетейінші деп / барыпты ↓ /// |
Ж: ↑ жыршы // арғын бійсенов ағамыз↓///
Қ: ↑ жыршы // арғын бійсен ↓ /// ↑ бійсен дейтін шал / қатты сөйлөйтүн ͡ еді ↓ /// ↑ сапқоздұң // қарауұттұң басында // біргісі // ауұрұп ͡ қалып // сондай // сырқаттанып қалды // операсыйадаң ͡ гелді дегесін // об̊едке жақын // көңүлүн сұрап кетейінші ͡ деп / барыпты ↓ /// |
Ж: Жыршы Арғын Бисенов ағамыз.
Қ: Жыршы Арғын Бисен. Бисен дейтін шал қатты сөйлейтін шал еді. Совхоздың Қарауыттың басында бір кісі ауырып қалыпты, сондай сырқаттанып қалды операциядан келді дегенсін, обедке жақын көңілін сұрап кетейінші деп барыпты. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ сол / көңілін сұрап кетейін деп / барған йекен →// йенді қапелімде жаңағы / үйінде / йенді йет / йештеңе жоқ →// жаңағындай мәннайа кашы ма // бірдеңелерді нетіп жатқан көрінет ↓ /// ↑ со жаңағы кісі йенді / бір жағынан ақталып жатырма →// әлде действійтельно дійета ма →// йенді уоны білмейм ↓ /// ↑ солай солай уөткенде / ауырып қалдым →// сөйттім →// сөйттім уөтімді алдырып тастадым →// депті ↓ /// ↑ содан уосы / дійета →// уосындай тамақтарды жеймін →// депті↓/// ↑ а бопты-бопты деп // шәйін ішіп кетіп қалыпты ↓ /// |
↑ сол // көңүлүн ͡ сұрап // кетейін ͡ деп // барған ͡ екен // йенді // қәпелімде жаңағы // үйүндө // йенді йет // йештеңе жоқ →// жаңағындай / манный ͡ кашы ͡ ма // бірдеңелерді / нетіб̊ ͡ жатқаң ͡ гөрүнөдү ↓ /// ↑ сол / жаңағы ͡ гісі йенді // бір жағынан ақталыб̊ ͡ жатыр ͡ ма / әлде действійтельно дійета ͡ ма // йенді уонұ // б̊ілмеймін ↓ /// ↑ солай / солай уөткөндө / ауұрұп қалдым →// сөйттүм →// сөйттүм уөтүмдү // алдырып тастадым депті ↓ /// ↑ содан уосұ / дійета уосұндай тамақтарды жеймін депті ↓ /// ↑ а болады // болады ͡ деп // шәйін ͡ ішіп кетіп қалыпты ↓ /// |
Сол көңілін сұрап кетейін деп барған екен, енді қапелімде жаңағы үйінде енді ет ештеңе жоқ, жаңағындай манная каша ма бірдеңелерді нетіп жатырған көрінеді. Со жаңағы кісі енді бір жағынан ақталып жатыр ма, әлде действительно диетада ма, енді оны білмеймін. - Солай солай өткенде ауырып қалып, сөйттім, сөйттім, өтімді алдырып тастадым, - депті. Содан осы диета, осындай тамақтарды жеймін, - деп. - А бопты-бопты, - деп шәйін ішіп кетіп қалыпты. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
Ж: ↑ йекі мың бесте / ауылға бара жаттым да // жолда бензійнім таусылып қалт ↓ /// ↑ газ да құймағам көлікке →// содан / қол көтердім →// бір мәшійне келіп тұра қалт // ішінен ақшымыраудың атақты айтқыры ақбұуда жемей дәрійссалам деген бөлем йекен йенді ↓ /// ↑ былай қарағанда әкеміздей болат ↓ /// ↑ әкемізден үлкен ↓ /// ↑ амандасып →// сосын бензійн таусылып қалт →// дедім↓/// ↑ шелегің бар ма ↑/ дет ↓/// ↑ жоқ →// дедім ↓ /// ↑ шіләңгің барма дет ↓ /// ↑ жоқ →// дедім ↓ /// ↑ сөйтсем дәкең айтат // сенде ауыздан басқа / дым жоқ йекенғо деп ↓ /// |
Ж: ↑ йекімың бесте / ауұлға ͡ б̊ара жаттым ͡ да // жолда ͡ б̊ензійнім / таусұлұп ͡ қалды↓/// газ ͡ да / құймағам ͡ гөлүккө →// содан / қол ͡ гөтөрдүм // бір мәшійне ͡ геліп // тұра ͡ ғалды // ішінен / ақ̊шымыраудұң атақты ͡ айтқыры / ақбұуда жемей дәрійссалам деген // бөлөм ͡ екен йенді ↓ /// ↑ былай ͡ ғарағанда // әкеміздей ͡ болады ↓ /// ↑ әкемізден үлкөн ↓ /// ↑ амандасып / сосұн // бензійн таусұлұп ͡ қалды ͡ дедім ↓ /// ↑ шелегің бар ͡ ма ͡ деді // жоғ ͡ дедім ↓ /// шіләңгің бар ͡ ма деді // жоғ ͡ дедім↓/// сөйтčөм / дәкең ͡ айтады // сенде / ауұздан басқа // дым жоқ йекең ͡ ғой ͡ деп ↓/// |
Ж: 2005-те ауылға бара жаттым да жолда бензинім таусылып қалды. Газ да құймағам көлікке, содан қол көтердім, бір мәшине келіп тұра қалды ішінен Ақшымыраудың атақты айтқыры Ақбуда Жемей Дәриссалам деген бөлем екен енді. Былай қарағанда әкеміздей болады. Әкемізден үлкен. Амандасып, сосын: - Бензин таусылып қалды, - дедім. - Шелегің бар ма? - деді. - Жоқ, - дедім. - Шлангаң бар ма? - деді. - Жоқ, - дедім. Сөйтсем Дәкең айтады: - Сенде ауыздан басқа дым жоқ екен ғой, - деп. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
Қ: ↑ жәңәғы мұнайшы болғасын // мұнай саласынан // кішкене әңгіме айтайық ↓ /// ↑ мына // біздің мекемеде // ұрұуы байбоз йегеубай дейтін кісі бар ↓ ///
ж: ↑ йегеубай ↓ /// |
қ: ↑ жаңағы // мұнайшы ͡ б̊олғасын // мұнай саласынан // кішкене // әңгіме айтайық ↓ /// ↑ мына / біздің мекемеде // ұрұуұ / б̊айб̊оз йегеуб̊ай дейтің ͡ гісі ͡ б̊ар ↓ ///
ж: йегеуб̊ай ↓ /// |
Қ: Жаңағы мұнайшы болғасын мұнай саласынан кішкене әңгіме айтайық. Мына біздің мекемеде руы байбоз Егубай дейтін кісі бар.
Ж: Егубай. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
Қ: ↑ йегеубай аты ↓ /// ↑ бұл кісі де / былай жәңәгі / тілі ұудай // қатты сөйлейт да бірақ / йенді көп күліп йештеңеге / йешкімге бір / былай бесеубет / әңгіме айтпайтын адам ↓ /// ↑ содан ана бізде ана уойы жоғары дейтін / йекке бөлінеді ғо // сол бір уөзеннің уойында ...йекі менен төрт / жоғарыда бір мен үш ↓ /// |
қ: ↑ йегеуб̊ай аты ↓ /// ↑ бұл / кісі ͡ де / былай жаңағы / тіл'ұудай // қатты сөйлөйт ͡ те / б̊ірақ // йенді ͡ гөп ͡ күлүп // йештеңеге // йешкімге ͡ б̊ір // былай бейсауат // әңгім'айтпайтын адам ↓ /// ↑ содан // ана // бізді // ана уойұ жоғары дейтін // йекіге ͡ б̊өлүнөді ͡ ғой // солбір уөзөннүң уойұнда ... йекі менен төрт / жоғарыда / бір мен үш ↓ /// |
Қ: Егубай аты. Бұл кісі де былай жаңағы тілі удай, қатты сөйлейді да, бірақ енді көп күліп, ештеңеге, ешкімге бір былай бесеубет әңгіме айтпайтын адам. Содан ана бізде ана ой, жоғары дейтін 2-ге бөлінеді ғой, сол бір өзеннің ойында ....... 2 менен 4, жоғарыда 1 мен 3. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ ана шопырлардың бәрі / жоғарыда жүргенді жақсы көрет↓/// ↑ жері тегіс кішкене →// ана уойға көп түскісі келмейт↓/// ↑ ыссының кезінде / уой ыссы болат деп↓/// ↑ соны йерекең / бұрын сабқозда істеген // андай құулықты көп білмейт →// уөндірістің шопырлары сійақты йемес↓/// ↑ содан келет та жаңағы / тіп-тікке кантордың алдына қойып қойадығо / мәшійнені әкелет та↓/// ↑ сол шыққан адам / шығат та // уойға бірдеңеге / уо : / йереке дейт та / кете берет↓/// ↑ соның қасында уөзінің бір / ағайын / дәкең дейтін ағасы бар↓/// |
↑ ана шопырлардың бәрі // жоғарыда жүргөндү // жақ̊сы ͡ гөрөдү ↓ /// ↑ жері тегіс кішкене →// ана уойға / көп түскүсү ͡ келмейді↓/// ↑ ыссының ͡ гезінде / уой ыссы ͡ б̊олады ͡ деп ↓ /// ↑ сонұ йерекең / бұрұн собхозд'істеген // андай ͡ ғұулұқтұ / көп пілмейді →// уөндүрүстің шопұрлары сыйақты йемес ↓ /// ↑ содаң ͡ гелет ͡ те жаңағы / тіп-тіке / контордұң алдына // қойұп ͡ қойады ͡ ғой // мәшійнені // әкеледі ͡ де↓/// ↑ сол шыққан адам шығады ͡ да // уойға // б̊ірдеңеге // уо : йереке дейді де // кете ͡ б̊ереді ↓ /// ↑ сонұң ͡ ғасында уөзүнүң бір // ағайын // дәкең дейтін ағасы ͡ б̊ар ↓ /// |
Ана шопырлардың бәрі жоғарыда жүргенді жақсы көреді. Жері тегіс кішкене, ана ойға көп түскісі келмейді. Ыссының кезінде, ой ыссы болады деп. Соны Ерекең бұрын совхозда істеген, анадай қулықты көп білмейді, өндірістің шопырлары сияқты. Содан келеді да жаңағы тіп-тікке кантордың алдына қойып қойады ғо мәшинені әкеледі да. Сол шыққан адам шығады да: - Ойға, бірдеңеге, о, Ереке, - дейді да кете береді. Соның қасында бір өзінің ағайын Дәкең дейтін ағасы бар. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ ол шал кішкене / құулау // кантордың артына қойып қойып // постойанно жәйләп / жәйләп жұмыс шыққан кезде / қала берет ↓ /// ↑ сонан / бір барат →// йекі барат →// үш барат / байағы ағайын шал / тырп йетпейт↓/// йекі йерекең / салдырлап кетіп баратыр ↓ /// ↑ со бір күні айтыптығо // дәке депті // ійә йегүубайжан не болт деген йекен // мені шешем / уойда тұуған жоқ депті ↓ /// |
↑ уол шал // кішкене ͡ құулау // контордың артына ͡ ғойұп қойұп // постойанно жайлап / жайлап / жұмұшшыққаң ͡ гезде / қала ͡ б̊ереді ↓ /// ↑ сонан // бір ͡ б̊арады →// йекі ͡ б̊арады →// үш барады / байағы // ағайын шал / тырп ͡ етпейді ↓ /// ↑ йекі йерекең // салдырлап кетіп ͡ пара ͡ жатыр ↓ /// сол ͡ бір ͡ гүнү / айтыпты ͡ ғой // дәке депті // ійә йегүуб̊айжан не ͡ б̊олдұ деген ͡ екен // мені шешем // уойда тұуған жоқ // депті ↓ /// |
Ол шал кішкене қулау кантордың артына қойып қойып постоянно жайлап жұмыс шыққан кезде қала береді. Сонан 1 барады, 2 барады, 3 барады баяғы ағайын шал тырп етпейді. Екі Ерекең салдырлап кетіп барады. Со бір күні айтыпты ғой: - Дәке, - депті. - Иә, Егубайжан, не болды? - деген екен. - Мені шешем ойда туған жоқ, - депті. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ уол йенді / түсінген адамға / дұрыс әңгімеғо↓/// ↑ бірде / йертеректе жаңағы / уөзімнің жаңағы қара әкем / шәріп дейтін кісінің / сөзін айтып кетейін↓/// ↑ қарақұттың басында / жетпіс сегіз →// жетпіс тоғызыншы жылдардың жобалары // қарақұдық құрылған кез↓/// ↑ садақа болат // уол кездегі шалдар / жыйналып жаңағы / садақаға барат↓/// |
↑ уол йенді / түсүңгөн ͡ адамға / дұрұс әңгіме ͡ ғой ↓ /// бірде // йертеректе жаңағы / уөзүмнүң жаңағы қара / әкем / шәріп дейтің ͡ гісінің / сөзүн айтып кетейін ↓ /// ↑ қарақұттұң басында // жетпіс сегіз →// жетпіс тоғұзұншы жылдардың жоб̊алары // қарақұдұқ құрұлғаң ͡ гез ↓ /// ↑ садақа ͡ б̊олады // уол ͡ гездегі шалдар / жыйналыб̊ ͡ жаңағы / садақаға ͡ б̊арады ↓ /// |
Ол енді түсінген адамға дұрыс әңгіме ғо. Бірде ертеректе жаңағы өзімнің жаңағы қара әкем Шәріп дейтін кісінің сөзін айтып кетейін. Қарақұдықтың басында 78, 79-ыншы жылдардың жобалары Қарақұдық құрылған кез. Садақа болады ол кездегі шалдар жиналып жаңағы садақаға барады. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ садақаға барғаннан гейін / кәзір йенді / уондай шалдарды көп кездеспейт ↓ /// садақаға баратын йекі-үш шал болат ↓ /// ↑ йекі-үш шал болсада / жаңағы карта уойнағанын айтып →// не болмаса түйесінің қай йерде көргенін айтат ↓ /// ↑ ал уол кездегі шалдар / бір-бірін діннен сынап уотырады йекен ↓ /// ↑ себебі / ар жағында кішкене / бұлар йенді мына / неден арабша сауат алған адамдарғо ↓ /// |
↑ садақаға ͡ б̊арғаннаң ͡ гейін / қәзір йенді // уондай шалдарды ͡ гөп кездеспейді ↓ /// ↑ садақаға ͡ б̊аратын йек'үш- шал болады ↓ /// ↑ йек'үш- шал болса ͡ да // жаңағы // карт'ойнағанын ͡ айтып →// не ͡ б̊олмаса түйөсүнің // қай жерде ͡ гөргөнүн айтады ↓ /// ↑ ал / уолгездегі шалдар // бір-͡ б̊ірін діннен сынап уотұрад'екен ↓ /// ↑ себ̊еб̊і // ар жағында кішкене / бұлар йенді мына // неден арабша сауат алған адамдар ͡ ғой ↓ /// |
Садақаға барғаннан кейін кәзір енді ондай шалдар да көп кездеспейді. Садақаға баратын 2-3 шал болады. 2-3 шал болса да жаңағы карта ойнағанын айтып, не болмаса түйесінің қай жерде көргенін айтады. Ал ол кездегі шалдар бір-бірін діннен сынап отырады екен. Себебі ар жағында кішкене бұлар енді мына неден арабша сауат алған адамдар ғой. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ содан / біздің жерге бір шал / көшіп келіпті↓/// ↑ уол шал да сауатты шал көрінет↓/// ↑ садақаның үстінде / көпшіліктің ішінде / біздің жаңағы шалдардан / ананы мынаны сұрап →// қайта-қайта / шәке мынау недеген / анау недеген деп сұрап уотса →// көкем йенді / деңгейінің келгенінше жаңағы / жауап беріпті // жаңағы менің қара әкем↓/// ↑ сол / бірұуақытта айтыпты // йенді уол кісілердің деңгейі жоғары болған↓/// ↑ сен пәленше / мен саған / уөзіңе бір сұрақ қойайыншы↓/// |
↑ содан / біздің жерге ͡ б̊ір шал / көшүп келіпті ↓ /// ↑ уол шал ͡ да сауатты шал гөрүнөдү ↓ /// ↑ садақаның ͡ үстүндө / көп̊шүлүктің ͡ ішінде / біздің жаңағы шалдардан / ананы мынаны сұрап →// қайта-ғайта / шәке мынау не ͡ деген / анау не ͡ деген деп / сұрап уотырса →// кәкәм йенді / деңгейінің ͡ гелгенінше жаңағы / жауап періпті // жаңағы менің қар'әкем ↓ /// ↑ сол / бірұуақытт'айтыпты // йенді уолгісілердің деңгейі жоғары ͡ б̊олған↓/// ↑ сен / пәленше / мен саған / уөзүңө ͡ б̊ір сұрақ қойайыншы ↓ /// |
Содан біздің жерге бір шал көшіп келіпті. Ол шалың да сауатты шал көрінеді. Садақаның үстінде көпшіліктің ішінде біздің жаңағы шалдар ананы-мынаны сұрап, қайта-қайта: - Шәке, мынау не деген, анау не деген? - деп сұрап отырса, көкем енді деңгейінің келгенінше жаңағы жауап беріпті қара әкем. Сол бір уақытта айтыпты, енді ол кісілердің деңгейі жоғары болған. - Сен, пәленше, мен саған өзіңе бір сұрақ қойайыншы. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ соған сен / жауап бере алсаң деп ↓ /// ↑ үйбай шәке қойыңыз депті ↓ /// ↑ арабша / үш-төрт ауыз әңгіме айтыпты йенді↓/// не деп айтқанын / біз де білмейміс ↓ /// ↑ ана жаңағы / сұрақ қойылған адамның / уөзі де білмейтін көрінет // уойбай шәке уоқымаған жерімнен соқтың дептіғо ↓ /// ↑ сонда бүй деп айтыпты ↓ /// ↑ уөзіңнен жасы үлкен →// сауатты адам уотырғанда // артыңды қысып уотыр / деген сөз депті ↓ /// ↑ қазақша сүй деген сөз йекең ғо ↓ /// |
↑ соған / сен / жауап пер'алсаң деп ↓ /// ↑ үйб̊ай шәке қойұңұз депті ↓ /// ↑ арабша / үш-төрт ауұз әңгім'айтыпты йенді↓/// ↑ не деб̊ ͡ айтқанын / біз ͡ де ͡ б̊ілмейміз ↓ /// ↑ ана жаңағы / сұрақ қойған адамның / уөзү де ͡ б̊ілмейтің ͡ гөрүнөдү // уойб̊ай шәке уоқұмаған жерімнен соқтұң / депті ͡ ғой ↓ /// ↑ сонда / былай деб̊ ͡ айтыпты ↓ /// ↑ уөзүңнөн жас'үлкөн →// сауатт'адам уотұрғанда // артыңды қысып уотұр / деген сөз депті ↓ /// ↑ қазақ̊ша / солай деген сөз йекең ͡ ғой ↓ /// |
соған сен жауап бере алсаң, - деп. - Үйбай, Шәке, қойыңыз? - депті. Арабша 3-4 ауыз әңгіме айтып беріпті. Не деп айтқанын біз де білмейміз. Ана жаңағы сұрақ қойылған адамның өзі де білмейтін көрінеді: - Ойбай, Шәке, оқымаған жерімнен соқтың, - депті ғо. Сонда бүй деп айтыпты: - Өзіңнен жасы үлкен, сауатты адам отырғанда артыңды қысып отыр деген сөз, - депті. Қазақша солай деген сөз екен ғой. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
Ж: ↑ нәжімедійн аға // ұуақыт келіп қалған сійақты ↓ /// уөзіңіз / бір-екі ауыз әңгімеңізді айтсаңыз ↓ ///
Қ: ↑ йенді / ұуақыт келіп қалған болса →// ійә мына / негізі айтылатын әңгіме көп йенді →// бірақ мына эфійр / жетпей қалып атырғо ↓ /// |
Ж: ↑ нәжімедійн аға // ұуақыт келіп қалған сыйақты ↓ /// ↑ уөзүңүз / бір-ек'ауұз әңгімеңізд'айтčаңыз ↓///
Қ: ↑ йенді / ұуақыт келіп қалғам ͡ болса →// ійә мына / негіз'айтылатын әңгіме ͡ гөп йенді →// бірақ / мына / эфир жетпей ғалыб̊ ͡ жатыр ͡ ғой↓/// |
Ж: Нәжімедин аға, уақыт келіп қалған сияқты. Өзіңіз бір-екі ауыз әңгімеңізді айтсаңыз.
Қ: Енді уақыт келіп қалған болса, иә мына негізі айтылатын әңгіме көп екен да, бірақ мына эфир жетпей қалып жатыр ғо. |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
↑ біздер негізі // бір күн →// йекі күн жырлап жүрген →// адамдармызғо // бұндай әңгімелерді ↓ /// ↑ қышқыл мысқыл / бағдарламасы уөркендей берсін →// уөсе берсін ↓ /// ↑ уосы біздің қазақтың →// адайдың шалдарының айтылған →// тауып айтылған сөздері таусылмасын ↓ /// ↑ ійә уөзің де уөсе бер →// уөркендей бер ↓ /// ↑ бала-шағаңның қызығын көр ↓ /// ↑ шақырғаныңа көп-көп ырақмет ↓ /// ↑ басымыз аман →// деніміз сау →// бауырымыз бүтүн →// ійә йеліміз уөркендеп →// нанымыз көп болсын ↑ /// |
↑ біздер негізі // біргүн →// йекігүн жырлаб̊ ͡ жүргөн // адамдармыз ͡ ғой ↓ /// ↑ бұндай әңгімелерді ↓/// ↑ қышқ̊ыл мышқ̊ыл бағдарламасы // уөркөндөй бірсін →// уөсө ͡ б̊ерсін ↓ /// ↑ ійә // уосұ ͡ б̊іздің ͡ ғазақтың →// адайдың шалдарының айтылған →// тауұб̊ ͡ айтылған сөздөрү таусұлмасын ↓ /// ↑ ійә уөзүң ͡ де уөсө ͡ б̊ер →// уөркөндөй бер ↓/// ↑ бала-шағаңның ͡ ғызығың ͡ гөр ↓ /// ↑ шақырғаныңа ͡ гөп-көп ырахмет ↓ /// ↑ басымыз аман →// деніміз // сау →// бауұрұмұз ͡ б̊үтүн / ійә йеліміз уөркөндөп →// нанымыз гөп ͡ полсұн ↑ /// |
Біздер негізі 1 күн, 2 күн жырлап жүрген адамдармыз ғо бұндай әңгімелерді. "Қышқыл мысқыл" бағдарламасы өркендей бірсін, өсе берсін. Осы біздің қазақтың, адайдың шалдарының айтылған, тауып айтылған сөздері таусылмасын. Иә өзің де өсе бер, өркендей бер. Бала-шағаңның қызығын көр. Шақырғаныңа көп-көп рақмет. Басымыз аман, деніміз сау, бауырымыз бүтін, иә еліміз өркендеп, нанымыз көп болсын! |
Нәжімедин Аманқосов
|
▶
|
ж: ↑ ырахмет сізгеде →// үлкен алғыс айтамыз ↓ /// ↑біздің / бірауыз сөзімізді / жерге тастамай →// бүгін йефійрімізге келіп →// шалдардың →// замандастарыңыздың →// достарыңыздың әдемі әңгімесін / айтып жатқаныңызға ↓ /// ↑ басыңыз аман →// бауырыңыз бүтін болсын ↓ /// ↑ қашанда аманшылықта →// алла денсаулықпен / жақсылықта жолықтырғай деген тілектеміз ↓ /// ↑ құрметті көрермендер / қышқыл мысқыл бағдарламасының / келесі түсірілімінде кездескенше →// аман-сау болыңыздар ↑ /// |
ж: ↑ ырахмет / сізге ͡ де →// үлкөн алғыс айтамыз↓/// ↑ біздің / бірауұс сөзүмүзді / жерге тастамай →// бүгүн йефійрімізге ͡ геліп →// шалдардың →// замандастарыңыздың →// достарыңыздың әдем'әңгімесін / айтыб̊ ͡ жатқаныңызға ↓ /// ↑ басыңыз аман →// бауұрұңұз / бүтүм ͡ болсұн ↓ /// ↑ қашанда // аманшылықта →// алла денсаулұқпөн // жақ̊сылықта жолұқтұрғай деген тілектеміз ↓ /// ↑ құрметті ͡ гөрөрмөндер // қышқ̊ыл мысқыл бағдарламасының // келесі түсүрүлімінде ͡ гездескенше →// аман-сау ͡ б̊олұңұздар ↑ /// |
Ж: Рақмет сізге де, үлкен алғыс айтамыз. Біздің бір ауыз сөзімізді жерге тастамай, бүгін эфирімізге келіп, шалдардың, замандастарыңыздың, достарыңыздың әдемі әңгімесін айтып жатқаныңызға. Басыңыз аман, бауырыңыз бүтін болсын. Қашанда аманшылықта, Алла денсаулықпен жақсылықта жолықтырғай деген тілектеміз. Құрметті көрермендер, қышқыл мысқыл бағдарламасының келесі түсірілімінде кездескенше, аман-сау болыңыздар! |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
ы: ырахмет→/ сұрағыңызға→/ жалпы бұл жол картасы және ішк'істер органдардағы реформаны бастамас бұрұн→/ бұнұң шығу тегін →// уоның жалпы→/ ы: қазір қаншалықты заңды→/ ы: және жүйөлі жұмыс жасап жатқанын айтагетейік↓/// ↑ы: мәселен→/ қазақыстан йелі ы: быйыл уотұз жылдық тәуелсүздүгін тойлайын деп отұр →/ бұйырса↓/// ↑сіздер білесіздер→ бұдан ͡ да бұрұн ішк'істер уоргандары саласы болсын→/ хұқұқ қорғау уоргандары саласы болсын→/ реформалар жүргүзілген / және бұл сол реформалардың заңды жалғасы ͡ деп ͡ қабылдау ͡ керек↓/// ↑бұл→/ бір↓ /// |
↑ырахмет͡ čұрағыңызға → // жалпы͡ б̊ұл жолгартасы / және ішк'істер уоргандардағы іреформаны͡ б̊астамас͡ пұрұн →// бұнұң шығұу тегіне → // уонұң жалпы → / қәзір͡ ғаншалықты заңды → // және жүйөлү жұмұшшасаб̊͡ жатқанын → // айта͡ гетейік↓/// ↑мәселен → / қазағыстан йелі → / быйыл уотұжжылдық тәуөлсүздүгін / тойлайын деб̊͡ отұр → // бұйұрса↓/// ↑сіздер͡ б̊ілесіздер → / бұдан ͡ да͡ б̊ұрұн // ішк'істер уоргандары саласы͡ б̊олсұн → // құқұқ ͡ қорғау уоргандары саласы͡ б̊олсұн → // іреформалар жүргүзүлгөн → // және͡ б̊ұл сол іреформалардың заңды ͡ жалғасы ͡ деп → // қаб̊ылдау͡ герек↓/// ↑бұл / бір↓/// |
Рақмет сұрағыңызға, жалпы бұл жол картасы және ішкі істер органдарындағы реформаны бастамас бұрын бұның шығу тегіне, оның жалпы қазір қаншалықты заңды және жүйелі жұмыс жасап жатқанын айта кетейік. Мәселен, Қазақстан елі биыл 30 жылдық тәуелсіздігін тойлайын деп отыр, бұйырса. Сіздер білесіздер, бұдан да бұрын ішкі істер органдары саласы болсын, құқық қорғау органдары саласы болсын реформалар жүргізілген және бұл сол реформалардың заңды жалғасы деп қабылдау керек. Бұл бір. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
екіншіден ы: →/ кез-келген азамат ым: →/ уөзүнүң хұқұғын және бостандығын→// төрдө тұрғанын қалайт ы: және мемлекет уосыған барынша күш салұуы керек↓/// ↑себебі→/ азаматтардың хұқұқтары мен бостандықтары төрде тұрмайтын болса →/ уонда эканомійкалық даму ͡ да→/ бійзнестік даму ͡ да→/ болмаса түрлү→/ жаңағы→/ а: ійнвестійцыйаның да келүуі йекіталай ↓/// ы: міне→/ уосы бағытта ішк'істер уоргандарына артылған үлкөн жүктердің бірі→/ убұл азаматтардың расымен ͡ де→// ы: хұқұқтары мен бостандықтарын сақтай уотырып→/ й елімізде қылмыстың болмауұн→/ және қоғамдық қауүпсіздікті қамтамасыз йетүу арқылы→/ мемлекеттің жалпы қауүпсіздігін үлкөн деңгейде қамтамасыз й етүу→/ бұл үлкөн жүк↓ /// |
↑ йекіншіден / кезгелген азамат → / уөзүнүң͡ ғұқұғұн және͡ б̊остандығын → // төрдө тұрғаның ͡ ғалайды // және мемілекет уосұғам͡ барынша гүш ͡ салұуұ ͡ герек↓/// ↑себ̊еб̊і / азаматтардың͡ ғұқұқтары мем͡ бостандықтары төрдө тұрмайтым͡ болса → // уонда экономійкалық дамұу ͡ да → // бійзнестік дамұу͡ да → // болмаса түрлү / жаңағы / ійнвестійсійаның͡ да͡ гелүуү йекіталай↓/// ↑міне / уосұ ͡ б̊ағытта ішк'істер уоргандарына артылған үлкөн жүктөрдүң бірі →// убұл азаматтардың ырасымен ͡ де →// құқұқтары мем ͡ бостандықтарын сақтай уотұрұп →// йелімізде ͡ ғылмыстың болмауұн →// және ͡ ғоғамдық қәуүп̊сүздүкті ͡ ғамтамасыз йетүу арқылы→// мемілекеттің жалпы қәуүп̊сүздүгін үлкөн деңгейде қамтамасыз йетүу↓/// ↑бұл үлкөн жүк↓/// |
Екіншіден, кез-келген азамат өзінің құқығын және бостандығын төрде тұрғанын қалайды және мемлекет осыған барынша күш салуы керек. Себебі азаматтардың құқықтары мен бостандықтары төрде тұрмайтын болса, онда экономикалық даму да, бизнестік даму да, болмаса, түрлі жаңағы инвестицияның да келуі екіталай. Міне, осы бағытта ішкі істер органдарына артылған үлкен жүктердің бірі, бұл - азаматтардың расымен де, құқықтары мен бостандықтарын сақтай отырып елімізде қылмыстың болмауын және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету арқылы мемлекеттің жалпы қауіпсіздігін үлкен деңгейде қамтамасыз ету. Бұл - үлкен жүк. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑ал йенді мынау→/ ішк'істер уоргандарының реформасына байланысты соған уоралайық→/ йекімың уон тоғұзұншы жылы бұл / ым: й елбасы→/ көшбашшымыз→/ нұрсұлтан әбішұлы назарбаевтың бастамасымен→/ алғашқы уосұ жол картасы қабылданған болатын↓ /// ↑бұл жол картасында үлкөн тоғұз тараудан және / түрлү жүзелүуге жұуұқ→// ы:, ы: баптардан→/ бағыттардан→/ айдарлардан тұрат деп айтсақ болады. уөйткөнү уоның уөзүнүң жәй ғана бір→/ кішкентай ы: бабының уөзі үлкөн бір шара→/ уоған қаншама қаржы талап й етілет→// уоның ы: кейбір қаржы талап й етілмейтін жерлерде ұйұмдастырұушылық ы: және каммұуныйкатійвтік сұрақтар→/ ы: міне→/ уосындай үлкөн→/ былай айтқанда→/ құжат ↓ /// ↑ бұл үш жылға арналған→// быйыл →/міне→/ желтоқ̊сан айында айақталат↓ /// ↑ й енді ым:→// жол картасы бойынша→/ ым: нақты шараларға келетін болсақ→/ сіздер білесіздер→/ ішк'істер уоргандары й ең алдымен→/ ы: халықтың тарапынан бір сынға ілініп жүргені→/ ы: →/ |
↑ал йенді мынау / ішк'істер уоргандарының іреформасына ͡ б̊айланысты / соған уоралайық↓/// ↑йекі мың уон тоғұзұншы жылы ͡ б̊ұл → // йелб̊асы / көшпашшымыз / нұрсұлтан әб̊ішұлұ назарб̊аевтың бастамасымен → // алғашқы уосұ жолгартасы қаб̊ылдаңғам ͡ болатын↓/// ↑бұл жолгартасы үлкөн тоғұз тараудан → // және түрлү жүз йелүугө жұуұқ баптардан / бағыттардан / айдарлардан тұрады деб̊ ͡ айтčақ ͡ полады↓/// ↑уөйткөні → / уонұң уөзүнүң жәйғана͡ б̊ір → // кішкентай баб̊ының уөзү үлкөм ͡ бір шара // уоғаңғаншама ͡ ғаржы талаб̊ ͡ етіледі↓/// ↑уонұңгейб̊ір → / қаржы талаб̊ ͡ етілмейтін жерлерде // ұйұмдастырұушұлұқ → / және / комұуныйкатыйвтік̊͡ сұрақтар // міне / уосұндай үлкөн / былай айтқанда / құжат↓/// ↑бұл үшшылға арналған → // быйыл / міне / желтоқ̊сан айында айақталады↓/// ↑йенді // жолгартасы ͡ б̊ойұнша / нақты шараларға ͡ гелетім ͡ болсақ↓/// ↑сіздер ͡ б̊ілесіздер /// ішк'істер уоргандары йең алдымен → // халықтың тарапынам ͡ бір сыңға ілініп жүргөнү↓/// |
Ал енді мынау, ішкі істер органдарының реформасына байланысты соған оралайық. 2019 жылы бұл Елбасы, көшбасшымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың бастамасымен алғашқы осы жол картасы қабылданған болатын. Бұл жол картасында үлкен 9 тараудан және түрлі 150-ге жуық баптардан, бағыттардан, айдарлардан тұрады деп айтсақ болады. Өйткені оның өзінің жай ғана кішкентай бір бабының өзі үлкен бір шара. Оған қаншама қаржы талап етіледі. Оның кейбір қаржы талап етілмейтін жерлерінде ұйымдастырушылық және коммуникативтік сұрақтар, міне осындай үлкен бір , былай айтқанда, құжат. Бұл үш жылға арналған, биыл міне, желтоқсан айында аяқталады. Енді жол картасы бойынша нақты шараларға келетін болсақ. Сіздер білесіздер, ішкі істер органдары ең алдымен халықтың тарапынан бір сынға ілініп жүргені. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑ішк'істер уоргандарының саны көб→/ сапасыз жұмұс істейт→/ болмаса→/ ы : жаңағы→/ адам басына шаққан гезде→/ ы: қызметкерлердің қарасы көб деген сыйақты әңгімелер жійі айтылатын↓ /// ↑уосыған байланысты біз йең алдымен→/ мына жол картасында уосыған уорай / ы: ішк'істер уоргандарының жалпы санын омбір пайызға қысқарттық↓ /// ↑ы: қылмыстық атқарұу жүйөсі →/ уон пайызға қысқарды↓ /// ↑ы: мың біржүссексен лауазымдық башшылық құрамы қысқарды↓ /// ↑ым: бірақ бұл жерде бір ғана нәрсені айта ͡ гету керек↓/// ↑енді палійцейлерде бұрұн / вакансыйа деп айтамызғой→/ бос уорұн тұратын→/ қызметтер→/ ы: сол қызметтер көп болатын↓/// ↑міне сол лауазымдар қысқарып / ақыр соңында→/ былай айтқанда→/ нақты ұйұмдастырұушылық штаттық жұмұс жасалып / ы: сөйтүп біз→// ы: ауада тұратын вакансыйалардан→/ ада болдық ↓ /// ↑ы: қазіргі гүні жүзмың адамға шаққанда→/ ы: төртжүж ͡ жетпіспір үшшүс ͡ тоқ̊санүшке дейін қысқарып уотұр→/ қызметкерлердің саны↓/// ↑йағный бұрын төртжүж ͡ жетпіспір болса→/ жүзмың адамға шаққанда→/ қазір үшшүс ͡ тоқ̊санүш палыйцыйа қызметкері↓/// |
↑ішк'істер уоргандарының саны ͡ гөб̊ → // сапасыжжұмұс істейді → // болмаса / жаңағы / адам басына шаққаңгезде→ // қызметкерлердің ͡ ғарасы͡ гөб̊ деген сыйақты әңгімелер жійі айтылатын↓/// ↑уосұғам ͡ байланысты / біз йең алдымен → // мына жолгартасында / уосұған уорай → // ішк'істер уоргандарының жалпы санын / уомбір пайызға ͡ ғысқарттық↓/// ↑қылмыстығ ͡ атқарұу ͡ жүйөсү → // уон пайызға͡ ғысқарды↓/// ↑мыңбір ͡ жүссексен ылауазымдық ͡ пашшылық құрамы ͡ ғысқарды↓/// ↑бірақ / бұл ͡ жерде / бірғана нәрсені / айта ͡ гетүу ͡ герек↓/// ↑йенді палійцейлерде ͡ б̊ұрұн / вакансыйа ͡ деб̊ ͡ айтамыз ͡ ғой → // бос уорұн тұратын → // қызметтер / сол ͡ ғызметтер ͡ гөп ͡ полатын↓/// ↑міне сол ылауазымдар ͡ ғысқарып / ақыр ͡ соңұнда / былай͡ айтқанда / нақт'ұйұмдастырұушұлұқ / штаттығ ͡ жұмұшшасалып → // сөйтүп ͡ піз / ауада тұратын вакансыйалардан → // ада ͡ б̊олдұқ↓/// ↑қәзіргі ͡ гүнү / жүз мың адамға шаққанда→ // төрт жүжжетпіспірден / үшшүз тоқ̊сан үшкө дейің ͡ ғысқарыб̊ ͡ отұр →// қызметкерлердің саны↓/// ↑йәғіній →// бұрұн төрт жүжжетпіспір болса → // жүз мың адамға шаққанда → // қәзір үшшүз тоқ̊сан үш палійцыйа ͡ ғызметкері↓/// |
Ішкі істер органдарының саны көп, сапасыз жұмыс істейді, болмаса жаңағы адам басына шаққан кезде қызметкерлердің қарасы көп деген сияқты әңгімелер жиі айтылатын. Осыған байланысты біз ең алдымен, мына жол картасында осыған орай, ішкі істер органдарының жалпы санын 11 пайызға қысқарттық. Қылмыстық атқару жүйесі 10 пайызға қысқарды. 1180 лауазымдық басшылық құрамы қысқарды. Бірақ бұл жерде бір ғана нәрсені айта кету керек. Енді полицейлерде бұрын, "вакансия" деп айтамыз ғой, бос орын тұратын қызметтер, сол қызметтер көп болатын. Міне сол лауазымдар қысқарып, ақыр соңында былай айтқанда, нақты ұйымдастырушылық штаттық жұмыс жасалып, сөйтіп біз «ауада» тұратын вакансиялардан ада болдық. Қазіргі күні 100 мың адамға шаққанда 471-ден 393-ке дейін қысқарып отыр қызметкерлердің саны. Яғни бұрын 471 болса 100 мың адамға шаққанда қазір 393 полиция қызметкері. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑бұл йедәуүр→// ы: йегер салыстырмалы түрдө қарайтын болсақ→// ым: мынау әлемдік тәжірійбеде→/ мысалы англійа бар→/ венгрійа бар→/ міне уос→/ англійада мәселен ы: →// уосы үшшүз ͡ алпыспес адам басына шаққан гезде→/ францыйада мәселен→/ адам жүзмың адамға шаққанда→/ үшшүс ͡ тоқ̊сан →// ы: қызметкерден келет ↓/// ↑сол сыйақты біз ы: әлемдік деңгеймен теңестірілдік ↓/// ↑бұл→/ бір→/ ал йекіншіден біз→/ ы: қызметкерлердің→// былай →/ жалпы ішк'істер уоргандарының техналогыйаны көптөп тарту мәселесіне маңыздырақ→/ үлкен рөл→/ жаңағы→// ым: мән беріп уотырмыз ↓ /// ↑қазіргі гүннүң уөзүндө→/ мәселен→/ біздің уосы хұқұқ қорғау уоргандарының қызметінен бөлек→// ы: техналогыйа дамыған заманы ғой↓ /// |
↑бұл йедәуүр → // йегер салыстырмалы түрдө қарайтым ͡ болсақ // мына әлемдік тәжірійб̊еде →// мысалы аңглыйа б̊ар / веңгрійә ͡ б̊ар / міне уосұ / аңглыйада мәселен → // уосұ үшшүз алпыс ͡ пес адам басына шаққаңгезде→// франсыйада мәселен →// адам жүз мың адамға шаққанда // үшшүз тоқ̊сан қызметкердең ͡ геледі↓/// ↑сол сыйақты ͡ б̊із / әлемдік деңгеймен теңестірілдік↓/// ↑бұл / бір / ал йекіншіден / біз ͡ ғызметкерлердің былай / жалпы / ішк'істер уоргандарының / технологұйаны ͡ гөптөп ͡ тартұу мәселесіне маңыздырақ →// үлкөн үрөл / жаңағы / мәм ͡ беріб̊ ͡ отұрмұз↓/// ↑қәзіргі ͡ гүннүң ͡ өзүндө →// мәселен / біздің уосұ ͡ ғұқұқ ͡ қорғау органдарының / қызметінем ͡ бөлөк →// технологұйа дамыған заманы ͡ ғой↓/// |
Бұл едәуір, ы-ы-ы егер салыстырмалы түрде қарайтын болсақ, мынау әлемдік тәжірибеде, мысалы Англия бар, Венгрия бар, міне осы Англияда мәселен, осы 365 адам басына шаққан кезде, Францияда мәселен адам 100 мың адамға шаққанда 390 қызметкерден келеді. Сол сияқты біз әлемдік деңгеймен теңестірілдік. Бұл бір, ал екіншіден, біз қызметкерлердің, былай жалпы ішкі істер органдарының технологияны көптеп тарту мәселесіне маңыздырақ үлкен роль, жаңағы ы-ы-м мән беріп отырмыз. Қазіргі күннің өзінде мәселен, біздің осы құқық қорғау органдарының қызметінен бөлек технологияның дамыған заманы ғой. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑кез гелген қылмыстың барлығы→/ мынау→// қалтарыста болат→/ уөздеріңіз білесіздер→/ көшеде болады→/ аулада болады→/ бақтарда болат↓/// ↑сондықтан біз→/ бейнекамералардың үлөсін көбейттік↓/// ↑текқана→// нұр-сұлтан қаласының уөзін алсақ→/ мысалы қазір / жыйырматөрт мың камера жұмұс істейт↓/// ↑әрине / уоның→// мың жарым камерасы ғана→// ы: былай біздің→// ы: уорталықтан басқарыла алатын→// басқармаға тійесілі / бірақ қалғанның барлығы мына жекеменшік секторларды қостық қой біз →/ уол жерде жаңағы→/ білім беру ұйұмдары бар / уонаң ͡ ғалды бійзнес уорталықтары бар→/ |
↑кезгелгең ͡ ғылмыстың барлығы →// мынау / қалтарыста ͡ б̊олады↓/// ↑уөздөрүңүз ͡ б̊ілесіздер / көшөдө ͡ б̊олады → / аулада ͡ б̊олады → / бақтарда ͡ б̊олады →// сондұқтам͡ біз / бейнекамералардың үлөсүң ͡ гөб̊өйттүк↓/// ↑текқана / нұр-сұлтаң ͡ ғаласының уөзүн алсақ → // мысалы қәзір / жыйырматөртмың ͡ гамера жұмұс ͡ істейді↓/// ↑әрійне / уонұң мыңжарым͡ гамерасы͡ ғана → // былай біздің → // уорталықтам ͡ басқарыл'алатын / басқармаға тійесілі↓/// ↑бірақ қалғанным ͡ барлығы мына жекеменшік̊ ͡ секторларды қостұққой біз→ // уол жерде жаңағы / білім ͡ берүу ұйұмдары ͡ б̊ар →// уонаңғалды ͡ б̊ійзнес уорталықтары ͡ б̊ар→ // |
Кез келген қылмыстың барлығы мынау қалтарыста болады. Өздеріңіз білесіздер, көшеде болады, аулада болады, бақтарда болады, сондықтан біз бейнекамералардың үлесін көбейттік. Тек қана Нұр-Сұлтан қаласының өзін алсақ мысалы қазір 24 мың камера жұмыс істейді. Әрине оның мың жарым камерасы ғана былай, біздің орталықтан басқарыла алатын басқармаға тиесілі. Бірақ қалғанының барлығы, мына жекеменшік секторларды қостық қой біз, ол жерде жаңағы білім беру ұйымдары бар, одан қалды бизнес орталықтары бар, |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
онаңғалды→/ қазақтелеком ͡ бар→/ уоның үстүне мына жеке→/ қазір уөздеріңіз білесіздер→/ сергек камералары бар→/ көшелерде ↓ /// ↑уосұның бәрін қосқаңгезде→/ уосының бәрін бірізді ғылып→/ қазір→// мынау цоу деп айтамыз централ'ное аперативное ұуправленійе →/ жедел басқарұу уорталыққа қосып жатырмыз ↓/// ↑бұл не үшін герек→/ бұл кезгелген қылмыс→// ы: ертеңгі ͡ гүнү жазалаусұз қалмау ͡ герек↓/// ↑сондықтан ͡ да уол жерде→/ қалтадан ұрлұққа түсө мө→/ болмаса→/ көлүкпен адам қаға ͡ ма / болмаса / йесірткі тастай ͡ ма→/ міне уосының барлығын барынша→/ қызметкерлерден бөлөк уосы техналогійаның ͡ да күшүмен↓/// ↑міне / уосы мәселеде→// бір→ / былай айтқанда→/ қазір ͡ гүні нәтійжелі салалардың бірі болып уотыр↓/// ↑ ы: йенді→/ айта беретін болсам→/ тоғұз бағыт бар→/ уол бағыттардың барлығы→/ әрқайсына сұрақтарыңыз болатын болса / мен жауап берүуге дайынмын↓/// |
онаңғалды қазақтелеком͡ бар →// уонұң үстүне мына жеке →// қәзір уөздөрүңүз ͡ б̊ілесіздер→ // сергек камералары ͡ б̊ар көшөлөрде↓/// ↑уосұнұң бәрің ͡ ғосқаңгезде →// уосұнұң бәрім ͡ бірізді ͡ ғылып →// қәзір / мынау тоо деб̊ ͡ айтамыз→ // централ'ное оперативное управление / жедел басқарұу уорталыққа қосұб̊ ͡ жатырмыз↓/// ↑бұл не'шүң ͡ герек↑ // бұл ͡ гезгелгең ͡ ғылмыс →// йертеңгі ͡ гүнү жазалаусұз ͡ ғалмауұ ͡ герек↓/// ↑сондұқтан ͡ да уол жерде →// қалтадан ұрлұққа түсө͡ мө // болмаса / көлүкпөн адам ͡ ғаға͡ ма / болмаса →// йесірткі тастай͡ ма → // міне уосұнұң͡ барлығым ͡ барынша →// қызметкерлердем ͡ бөлөк / уосұ технологұйаның͡ да ͡ гүшүмөн↓/// ↑міне / уосұ мәселеде / бір / былай айтқанда / қәзір ͡ гүнү нәтійжелі салалардың бірі ͡ б̊олұб̊ ͡ отұр↓/// ↑йенді / айта ͡ б̊еретім ͡ болсам // тоғұз ͡ б̊ағыт ͡ пар →// уол бағыттардың барлығы →// әрқайсына / сұрақтарыңыз ͡ б̊олатым ͡ болса // мен жауапперүуге дайыммын↓/// |
одан қалды Қазақтелеком бар, оның үстіне мына жеке қазіргі өздеріңіз білесіздер, «Сергек» камералары бар көшелердегі. Осының бәрін қосқан кезде осының бәрін бірізді қылып қазір мынау ЦОУ деп айтамыз центральное оперативное управление, Жедел басқару орталығына қосып жатырмыз. Бұл не үшін керек, бұл кез келген қылмыс ертеңгі күні жазалаусыз қалмауы керек. Сондықтан да ол жерде қаладан ұрлыққа түсе ме, болмаса көлікпен адам қаға ма, болмаса есірткі тастай ма, міне осының барлығын барынша қызметкерлерден бөлек осы технологияның да күшімен. Міне осы мәселеде бір, былай айтқанда, қазіргі күні нәтижелі салалардың бірі болып отыр. Енді айта беретін болсам тоғыз бағыт бар, ол бағыттардың барлығы әрқайсысына сұрақтарыңыз болатын болса, мен жауап беруге дайынмын. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
дұрұс / сұрағыңыз уөтө уорұндұ →/ және қазіргі ұуақытта→ / уөтө уөзекті мәселе. уоғам ͡ біз бет бұрұуымыздың да→/ ы: жаңағы кездейсоқтық йемес↓/// ↑ы: жаңа мен сөз басында айтып кеткендей→/ азаматтардың бостандығы→/ азаматтардың хұқұғұ→/ бұл кез гелген мемлекет үшүн→/ ым: былай айтқанда→/ темірғазық болұуы тійіс↓/// ↑міне→/ уосыны йескерген→/ ы: презійдент→/ йел презійденті→/ қасым-жомарт кемелұлы→/ уөзүнүң жолдауында ͡ да→// ым: азаматтардың хұқұғы тапталмауы қажеттігін және қылмыстық працестердің уөздерінде→// а: азаматтардың хұқұқтары қорғалұу қажеттігін→/ бірнеше мәрте айтқан болатын↓/// ↑міне→/ уосыған байланысты ішк'істер мійнійстрі→/ барлық уөзүнің ведамствалық басқармаларына / тапсырма беріп→/ қазіргі гүні сервійстік мадел'ге уөтүу мәселесін→/ сервійстік мадел' дегеніміз не↓/// |
↑дұрұс / сұрағыңыз уөт'орұндұ→ // және қәзіргі ұуақытта / уөтө / уөзөктү ͡ мәселе↓/// ↑уоғам ͡ біз / бет ͡ пұрұуұмұздұң ͡ да→// жаңағы ͡ гездейсоқтұғ ͡ емес↓/// ↑жаңа мен сөз ͡ б̊асынд'айтып ͡ кеткендей →// азаматтардың бостандығы →// азаматтардың͡ ғұқұғұ↓/// ↑бұл / кезгелген мемілекет үшүн→ // былай айтқанда / темірғазық ͡ полұуұ ͡ тійіс↓/// ↑міне / уосұн'ескерген / презійдент / йел презійденті / қасым-жомарт кемелұлұ / уөзүнүң жолдауұнда͡ да →// азаматтардың ͡ ғұқұғұ͡ тапталмауұ ͡ ғажеттігін / және ͡ ғылмыстық процестердің уөздөрүнде →// азаматтардың ͡ ғұқұқтары ͡ ғорғалұуұ ͡ ғажеттігін→ // бірнеше мәрте айтқам ͡ болатын↓/// ↑міне / уосұғам ͡ байланысты / ішк'істер мійнійстрі →// барлығ ͡ өзүнүң ведомствалық ͡ пасқармаларына / тап̊сырма ͡ б̊еріп →// қәзіргі ͡ гүнү сервійстіг ͡ модел'ге уөтүу мәселесін →// сервійстіг ͡ модел' дегеніміз не↑/// |
Дұрыс, сұрағыңыз өте орынды және қазіргі уақытта өте өзекті мәселе. Оған біз бет бұруымыздың да, жаңағы кездейсоқтық емес. Жаңа мен сөз басында айтып кеткендей, азаматтардың бостандығы, азаматтардың құқығы. Бұл кез келген мемлекет үшін, ы-ым былай айтқанда, темірқазық болуы тиіс. Міне осыны ескерген Президент, ел президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы, өзінің Жолдауында да, азаматтардың құқығы тапталмауы қажеттігін және қылмыстық процестердің өздерінде азаматтардың құқықтары қорғалуы қажеттігін бірнеше мәрте айтқан болатын. Міне, осыған байланысты Ішкі істер министрі барлық өзінің ведомстволық басқармаларына тапсырма беріп, қазіргі күні сервистік модельге өту мәселесін, сервистік модель дегеніміз не? |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
сервійс деген уөздеріңіз білесіздер→/ былай айтқанда→/ қызмет қылұу↓ /// ↑йағный→/ бұл жерде біз азаматтарға қызмет қылұу→/ деген мағынада→/ уосы сервійстік мадел'ді йенгізіп жатырмыс↓/// ↑ал йенді→/ қәзір сіздер қарайтын болсаңыздар→/ ішк'істер уоргандарының йең басты мақсаты→/ және міндеті не деген сұраққа келетін болсақ→/ уол қылмыспен күресүу және қоғамдық қауүпсіздікті қамтамасыз йетүу↓/// ↑а: ал мынау сервійстік мадел' дегеніміз→/ бұл азаматтарға көмектесүу болып табылат↓/// ↑йағный→/ қыйналған→/ ы: қандай ͡ да бір төтөнше жағдайға тап болған→/ барар жер→/ басар таұуы қалмаған азаматтардың жанынан табылұу→/ ішк'істер уоргандарының→/ бірінші міндеті деген мійнійстр тапсырма ғойды↓/// ↑ ә:р кез ͡ гелген аппараттық кеңестер болсын→/ ы: жаңағы→/ афійцерлік жыйындар болсын→// бізде ы: уосұ мәселе→/ уөңүр-өңүрде башшыларға тікелей таратылып уотырат↓/// ↑ сол үшүн йең бірінші не істедік→/ біз↓ /// ↑әлеуметтік желілерде ә:рбір башшылардың аккаунттарын аштық ↓ /// |
↑сервійстеген уөздөрүңіз ͡ б̊ілесіздер →// былай айтқанда / қызмет ͡ қылұу↓/// ↑йәғіній / бұл жерде ͡ б̊із азаматтарға ͡ ғызмет͡ қылұу →// деген мағынада // уосұ сервійстіг ͡ модел'ді йеңгізіп жатырмыз↓/// ↑ал йенді / қәзір сіздер ͡ ғарайтым ͡ болсаңыздар →// ішк'істер уоргандарының / йең басты мақ̊саты →// және міндеті ͡ не ͡ деген сұраққа ͡ гелетім ͡ болсақ↓/// ↑уол ͡ ғылмыспең ͡ гүрөсүу және ͡ ғоғамдық қәуүп̊сүздікті ͡ ғамтамасыз͡ етүу↓/// ↑ал мынау сервійстіг ͡ модел' дегеніміз→ // бұл азаматтарға ͡ гөмөктөсүу ͡ б̊олұп ͡ таб̊ылады↓/// ↑йәғіній / қыйналған / қандайда ͡ б̊ір төтөншө жағдайға тапполған→ // барар жер / басар тауұ ͡ ғалмаған азаматтардың / жанынан таб̊ылұу→ // ішк'істер уоргандарының / бірінші міндеті деген мійнійстр / тап̊сырма͡ ғойдұ↓/// ↑әр / кезгелген аппараттық кеңестер ͡ б̊олсұн →// жаңағы / уофійцерліг ͡ жыйындар ͡ б̊олсұн→ // бізде уосұ мәселе →// уөңүр-уөңүрдөгү ͡ б̊ашшыларға тікелей таратылыб̊ ͡ отұрады↓/// ↑сол үшүн йең бірінші не'стедік →// біз↑/// ↑әлеуметтіг ͡ желілерде әрб̊ір ͡ б̊ашшылардың аккаунттарын аштық↓/// |
Сервис деген өздеріңіз білесіздер, былай айтқанда, қызмет қылу. Яғни бұл жерде біз азаматтарға қызмет қылу деген мағынада осы сервистік модельді енгізіп жатырмыз. Ал енді қазір сіздер қарайтын болсаңыздар, ішкі істер органдарының ең басты мақсаты және міндеті не деген сұраққа келетін болсақ. Ол - қылмыспен күресу және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету. Ал мынау сервистік модель дегеніміз бұл азаматтарға көмектесу болып табылады. Яғни қиналған, қандай да бір төтенше жағдайға тап болған, барар жер, басар тауы қалмаған азаматтардың жанынан табылу ішкі істер органдарының бірінші міндеті деген министр тапсырма қойды. Әр кез келген аппараттық кеңестер болсын, жаңағы офицерлік жиындар болсын, бізде осы мәселе өңір-өңірдегі басшыларға тікелей таратылып отырады. Сол үшін ең бірінші не істедік біз? Әлеуметтік желілерде әрбір басшылардың аккаунттарын аштық. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑ қәзір қарасаңыз→/ бүкіл жаңағы→// ы: департамент башшыларының аккаунттері және кәмійтет төрағаларының аккаунттары facebook-те тіркелген→/ және ͡ де→/ кез ͡ гелген сұраққа→/ халықтың→/ тікелей жауап беруге уолар→// сондай тапсыр ма берілген↓/// ↑йекіншіден→/ мынау→/ қәзір→/ бұқаралық ақпарат құралдарында→/ уөрттен кім құтқарды→/ судан кім аман алып қалды→/ ы: болмаса→/ секірейін деп тұрған жерінен кім→/ демеп қалды↓/// ↑міне→/ уосының бәрінде палійцыйа қызметкері жүргенін білесіздер↓/// ↑уол бірнеше→/ бір йемес→/ бірнеше мысалдар қәзір бұқаралық ақпарат құралдарында бар↓/// ↑уол адамды да құтқарып жатыр↓/// ↑былай айтқанда→/ уөзүнің→// жаңағы→/ аумағында болып жатқан хұқұқбұзұушылық пен қылмыстан бөлек→/ уосындай ы: →// адам→/ жаңағы→/ қажет болған жерінде→// демеп жіберүу→/ жаңағы→/ қағыйдасы→/ міне уосы мійнійстрліктің тарапынан→/ мійнійстрдің тарапынан қойылғаннаңгейін→/ қазір уоны барлық жерде→/ уосы мәселе іске асып жатыр↓/// |
↑ қәзір ͡ ғарасаңыз / бүкүл жаңағы / департамент ͡ пашшыларының аккаунттары және / комұйтет төрағаларының аккаунттары facebook-те тіркелген →// және͡ де ͡ гезгелген сұраққа →// халықтың тікелей жауапперүуге уолар →// сондай тап̊сырма ͡ б̊ерілген↓/// ↑йекіншіден / мынау / қәзір / бұқаралығ ͡ ақпарат құралдарында →// уөрттөң ͡ гім құтқарды →// сұудаң ͡ гім аман алып ͡ қалды→ // болмаса / секірейін деп тұрған жерінең ͡ гім демеп ͡ қалды↓/// ↑міне / уосұнұң бәрінде полійційа ͡ ғызметкері жүргөнүм ͡ білесіздер↓/// ↑ уол бірнеше / бір йемес // бірнеше мысалдар / қәзір б̊ұқаралығ ͡ ақпарат ͡ құралдарында б̊ар↓/// ↑уол адамды͡ да / құтқарыб̊ ͡ жатыр↓/// ↑былай айтқанда / уөзүнүң жаңағы / аумағында ͡ б̊олұб̊ ͡ жатқан / құқұқбұзұушұлұқ пең ͡ ғылмыстам ͡ бөлөк →// уосұндай адам / жаңағы / қажет͡ полған͡ жерінде→ // демеб̊͡ жіб̊ерүу→ // жаңағы͡ ғағыйдасы →// міне уосұ мійнійстрліктің͡ тарапынан →// мійнійстрдің тарапынаң ͡ ғойұлғаннаң ͡ гейін→ // қәзір уонұ ͡ б̊арлығ ͡ жерде→ // уосұ͡ мәселе іск'асыб̊ ͡ жатыр↓/// |
Қазір қарасаңыз бүкіл жаңағы департамент басшыларының аккануттары және комитет төрағаларының аккаунттары Facebook-те тіркелген және де кез-келген сұраққа халықтың тікелей жауап беруге олар сондай тапсырма берілген. Екіншіден, мынау қазір бұқаралық ақпарат құралдарында өрттен кім құтқарды, судан кім аман алып қалды, болмаса секірейін деп тұрған жерінен кім демеп қалды. Міне осының бәрінде полиция қызметкері жүргенін білесіздер. Ол бірнеше, бір емес бірнеше мысалдар қазір бұқаралық ақпарат құралдарында бар. Ол адамды да құтқарып жатыр. Былай айтқанда, өзінің жаңағы аумағында болып жатқан құқықбұзушылық пен қылмыстан бөлек осындай адам жаңағы қажет болған жерінде демеп жіберу, жаңағы қағидасы міне, осы министрліктің тарапынан, министрдің тарапынан қойылғаннан кейін қазір оны барлық жерде осы мәселе іске асып жатыр. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑ йенді сервійстік мадел'дің→/ жаңағы→/ нақтылай кетейік→/ бұл мәселені біз→/ бірнеше→/ ы: жаңағы→// уөзүнің қағыйдалары бар ішінде↓/// ↑Біріншіден→/ бұл→/ йағный→/ ішк'істер у органдары жалғыз йемесқой↓/// ↑уол денсаулық сақтау мійнійстрлігі бар→/ басқа да↓/// ↑сондықтан→/ жергілікті барлық мемлекеттік уоргандардың басын қосқан алдымен→/ кеңсе ашылды↓/// ↑бұл мәселен қарағантта→/ және нұр-сұлтан қаласында қазіргі гүні жүзеге асып жатыр↓/// ↑нұр-сұлтанда жақында мінекей→/ іске қосылды↓/// ↑қарағанттағы→/ ы: нәтійже бойынша→/ қазірдің уөзүнде мәселен→/ азаматтардың бірінші біз талап-тілегін білүу үшүн анкета жасадық↓/// ↑қандай жағдайда→/ ы: және ͡ де қандай сәтте→/ ішк'істер у уоргандары→/ ы: қалай қызмет й етуү ͡ герек↑/ уолардың көмегі сіздерге қаншалықты қажетті ↑/ деген↓/// ↑міне→/ уосы анкеталардың барысында→/ біз деген→/ ы: жаңағы→/ уолардың талаб-тілегіне сай болатындай әрекет→/ гез-келген мәселен→/ арыз тіркелді ͡ ма→/ уоны демарада→/ сол →/ешқандай ͡ да жаңағы→/ созбалаңға салмай→/ архійвке жібермей→/ болмаса пракұурорлармен біріге уотырып тешшешім қабылдап→/ уоны сотқа жіберіп уотырдық↓/// |
↑ й<→/small>енді сервійстіг ͡ модел'дің →/ жаңағы →/ нақтылай ͡ гетейік →// бұл мәселені біз →/ бірнеше →/ жаңағы →// уөзүнүң ͡ ғағыйдалары ͡ б̊ар ішінде↓/// ↑біріншіден →/ бұл →/ йәғіній →/ ішк'істер уоргандары / жалғыз йемесқой →// уол денсаулұқ̊ ͡ сақтау͡ мійнійстрлігі ͡ б̊ар / басқа͡ да ↓/// ↑сондұқтан →/ жергілікті барлығ ͡ мемілекеттіг ͡ органдардың басың ͡ ғосқан→ / алдымен →// кеңсе͡ ашылды↓/// ↑бұл мәселен →/ қарағанды͡ да→ // нұр-сұлтаң ͡ ғаласында / қәзіргі ͡ гүнү→/ жүзөг'асып жатыр↓/// ↑нұр-сұлтанда жақында →/ мінекей→ // іске ͡ ғосұлдұ↓/// ↑қарағандыдағы →/ нәтійже ͡ б̊ойұнша →// қәзірдің͡ өзүндө мәселен →// азаматтардың бірінші ͡ б̊із / талап-тілегім ͡ білүу'шүн / анкета жасадық↓/// ↑қандай жағдайда→/ және͡ де қандай сәтте →// ішк'істер уоргандары→/ қалай ͡ ғызмет йетүуү ͡ герек↓/// ↑уолардың ͡ гөмөгү сіздерге ͡ ғаншалықты ͡ ғажетті деген↓/// ↑міне→ / уос'анкеталардың барысында →// біз деген →/ жаңағы→/ уолардың талап-тілегіне сай болатындай әрекет →// кезгелген мәселен→ / арыз тіркелді͡ ме→/ уонұ демарада→/ сол→/ йешқ̊андайда жаңағы→ / созб̊алаңға салмай →// архійвке жіб̊ермей →// болмаса прокұурорлармем ͡ біріге уотұрұп→/ тешшешім ͡ ғаб̊ылдап→ // уонұ сотқа жіб̊еріб̊ ͡ отұрдұқ↓/// |
Енді сервистік модельдің жаңағы, нақтылай кетейік. Бұл мәселені біз бірнеше жаңағы, өзінің қағидалары бар ішінде. Біріншіден, бұл яғни ішкі істер органдары жалғыз емес қой. Ол Денсаулық сақтау министрлігі бар, басқа да. Сондықтан жергілікті барлық мемлекеттік органдардың басын қосқан алдымен кеңсе ашылды. Бұл мәселен, Қарағандыда және Нұр-Сұлтан қаласында қазіргі күні жүзеге асып жатыр. Нұр-Сұлтанда жақында мінеки, іске қосылды. Қарағандыдағы нәтиже бойынша қазірдің өзінде мәселен, азаматтардың бірінші, біз талап-тілектерін білу үшін анкета жасадық. Қандай жағдайда және де қандай сәтте ішкі істер органдары қалай қызмет етуі керек? Олардың көмегі сіздерге қаншалықты қажетті? - деген. Міне, осы анкеталардың барысында біз деген жаңағы, олардың талап-тілегіне сай болатындай әрекет, кез-келген, мәселен, арыз тіркелді ма, оны дем арада, сол ешқандай да жаңағы созбалаңға салмай, архивке жібермей, болмаса прокурорлармен біріге отырып тез шешім қабылдап, оны сотқа жіберіп отырдық. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑үйткені кез гелген мәселеде мысалы→/ қарапайым түрде айтатын болсақ→/ біреудің мәшинесі жоғалған гүндө ͡ де→/ уоны→// тіркейсің↓/// ↑уодан бөлек→/ жаңағы→/ пракұурормен келісесің↓/// ↑ уоған байланысты қылмыстық іс қозғалат→/ уодан кейін барып күдүктілерді→/ жаңағы→/ іздеу басталат дегендей↓/// ↑ал мына жерде→/ сервійстік маделде→/ уол тіркелет→/ камералар қаралат→/ дереуарада күдүкті анықталат↓/// ↑пракұурормен сол заматта уонлайн келісілет ͡ те→/ уоны→/ жаңағы→/ қылмысты ашқан бойда сотқа жіберіліп отырат↓/// ↑көрдүңіз ͡ бе↑/// ↑міне уосындай→/ адамдардың ұуақытын алмау мәселесі→/ уоларға барынша ыңғайлы болу мәселесі→/ сервійстік деген уосы ұғұмнан пайда болған // және де быйылдан бастап→/ уосұ жылдың соңына дейін→/ бұл пыйлоттық жобаны барлық уөңүрлерге енгізүу мәселесі тұр↓/// |
↑ өйткөнү →/ кезгелген мәселеде мысалы →// қарапайым түрд'айтатын болсақ →// біреудүң мәшійнесі жоғалғаң ͡ гүндө ͡ дө →// уонұ тіркейсің↓/// ↑уодам ͡ бөлөк →/ жаңағы→ / прокұурормең ͡ гелісесің↓/// ↑уоғам ͡ байланысты қылмыстығ ͡ іс қозғалады →// уодаңгейім ͡ барып→ / күдүктүлөрді→ / жаңағы→ / іздеу ͡ б̊асталады дегендей↓/// ↑ал мына ͡ жерде→ / сервійстіг ͡ моделде уол тіркеледі→ // камералар ͡ ғаралады →// дереуарада күдүкт'анықталады↓/// ↑прокұурормен сол заматта уонлайн келісіледі ͡ де →// уонұ →/ жаңағы →/ қылмыст'ашқ̊ам ͡ бойда →/ сотқа жіб̊еріліб̊ ͡ отұрады // көрдүңүзб̊е↓/// ↑міне уосұндай→ / адамдардың ұуақытын ͡ алмау мәселесі→ // уоларға ͡ б̊арынш'ыңғайлы ͡ б̊олұу мәселесі →// сервійстік деген уос'ұғұмнан пайда ͡ б̊олған //↑ және͡ де ͡ б̊ыйылдам ͡ бастап →// уосұ жылдың соңұна дейін →// бұл пұйлоттұғ ͡ жоб̊аны / б̊арлығ ͡ өңүрлөрге ͡ еңгізүу мәселесі тұр↓/// |
Өйткені, кез келген мәселеде, мысалы, қарапайым түрде айтатын болсақ, біреудің машинасы жоғалған күнде де оны тіркейсің. Одан бөлек жаңағы прокурормен келісесің. Оған байланысты қылмыстық іс қозғалады, одан кейін барып күдіктілерді, жаңағы, іздеу басталады дегендей. Ал мына жерде сервистік модельде ол тіркеледі, камералар қаралады, дереу арада күдікті анықталады. Прокурормен сол заматта онлайн келісіледі де, оны жаңағы қылмысты ашқан бойда сотқа жіберіп отырады, көрдіңіз ба. Міне осындай адамдардың уақытын алмау мәселесі, оларға барша ыңғайлы болу мәселесі сервистік деген осы ұғымнан пайда болған және де биылдан бастап осы жылдың соңына дейін бұл пилоттық жобаны барлық өңірлерге енгізу мәселесі тұр. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑қолға алынат→/ барлық жерде↓/// ↑сосұн соңында→/ бұнұң қорытындысы бойынша→/ үлкен тұжырымдама жасалат↓/// ↑йағный→/ сервійстік мадел'ге көшүу тұжұрұмдамасы / уол жерде уөзүнің нақты→// параметрлері болат→/ сол бойынша барлық ішк'істер уоргандары→/ уосы сервійстік мадел'→// қағыйдатымен жұмұс істейтін болат↓/// |
↑ қолғ'алынады барлығ ͡ жерде↓/// ↑сосұн соңұнда / бұнұң ͡ ғорұтұндысы ͡ б̊ойұнша→ // үлкөн тұжұрұмдама жасалады↓/// ↑йәғіній / сервійстіг ͡ модел'ге ͡ гөшүу тұжұрұмдамасы →// уол жерде →/ уөзүнүң нақты параметрлері ͡ б̊олады →// сол бойұнша / барлығ ͡ ішк'істер ͡ органдары →// осұ сервійстіг͡ модел' ͡ ғағыйдатымен / жұмұс істейтім ͡ болады↓/// |
Қолға алынады барлық жерде. Сосын соңында бұның қорытындысы бойынша үлкен тұжырымдама жасалады. Яғни сервистік модельге көшу тұжырымдамасы ол жерде өзінің нақты параметрлері болады, сол бойынша барлық ішкі істер органдары осы сервистік модель қағидатымен жұмыс істейтін болады. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑енді мынау→/ йесірткі→// қылмысы↓/// ↑бұл расымен де заманның нәубеті деп айтсақ та болат↓/// ↑себебі→/ қазіргі гүні→/ бұрұнғұ→// ым: замандағыдай→/ жаңағы→/ йесірткіні→/ көлікпен→/ болмаса→/ қалтаға→/ болмаса→/ қапқа салып уөтетін жағдай йемес↓/// ↑қәзір уөздеріңіз білесіздер ақпараттық техналогыйа дамыған заман↓/// ↑ақпараттық техналогыйа дамыған сайын→/ мынау йесірткі ͡ де түрлү→/ айлакерлер→/ әлеуметтік желі арқылы→/ ақпараттық ійнтернеттік сайттар арқылы→/ саудалауға көштү / және уоның ішінде мына сійнтетійкалық йескірткі→/ ы: бұнұң зобалаңы уөтө көп болып тұр↓/// ↑қазіргі гүні бұнұң / бірден бір залалы мынау→/ уөсүп келе жатқан ұрпаққа жаман боп тұр↓/// |
↑йенді мынау→ / йесірткі қылмысы↓/// ↑бұл ырасымен ͡ де заманның нәуб̊өтү деб̊ ͡ айтčақ ͡ та ͡ б̊олады↓/// ↑себ̊еб̊і →/ қәзіргі ͡ гүнү→ / бұрұңғұ замандағыдай→ / жаңағы→ / йесірткіні ͡ гөлүкпөн / болмаса ͡ ғалтаға→ / болмаса ͡ ғапқа салыб̊͡ өтөтүн жағдай йемес↓/// ↑қәзір уөздөрүңіз ͡ б̊ілесіздер→ // ақпараттық техналогұйа дамыған заман↓/// ↑ақпараттық технологұйа дамыған сайын →// мына есірткіде түрлү͡ айлакерлер →// әлеумөттүг ͡ жел'арқылы →// ақпараттығ ͡ ійнтернеттік̊ ͡ сайттар арқылы →// саудалауға ͡ гөштү / және уонұң ішінде мына сійнтетійкалығ ͡ ескірткі →// бұнұң зоб̊алаңы уөтө ͡ гөпполұп тұр↓/// ↑қәзіргі ͡ гүнү ͡ б̊ұнұң →// бірдем ͡ бір залалы мынау →// уөсүп кележатқан ұрпаққа жамам ͡ боп тұр↓/// |
Енді мынау есірткі қылмысы. Бұл расымен де заманның нәубеті деп айтсақ та болады. Себебі, қазіргі күні бұрынғы ы-ы-ы замандағыдай жаңағы есірткіні көлікпен, болмаса қалтаға, болмаса қапқа салып өтетін жағдай емес. Қазір өздеріңіз білесіздер ақпараттық технология дамыған заман. Ақпараттық технология дамыған сайын мынау есірткі де түрлі айлакерлер әлеуметтік желілер арқылы, ақпараттық интернеттік сайттар арқылы саудалауға көшті және оның ішінде мына синтетикалық ескірткі, бұның зобалаңы өте көп болып тұр. Қазіргі күні бұның бірден бір залалы мынау өсіп келе жатқан ұрпаққа жаман болып тұр. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑қәзір байқасаңыздар→/ түрлү мынау әлеуметтік желілер болсын→/ бейнелер болсынм→/ війдеолар тараған↓/// ↑сол жерлерде заклатка деп айтат↓/// ↑мынау ійнтернет сайттарға→/ гараждардың беттеріне→/ телеграм каналдардың адрестерін жазып кетіп→// ым: у↓/// ↑оның соңында уол балалар соны терүу арқылы сол жерде жаңағы→/ сійнтетійкалық йесірткілер бар йекенін→/ және уол→/ түрлү мынау→/ шетелден келіп→/ пошта арқылы уоның / біз тіпті→// беті→/ қабығы→/ барлығы қоршалып тұрғаннан кейін→/ түрлү енді пошталар келеді ғой↓/// ↑уоның барлығын бізге анықтау уөте қыйын↓/// ↑бірақ дегенмен→/ ішк'істер органдары саласында→/ мійнійстрдің тапсырмасымен→/ қазіргі гүнү уосы→/ йең бірінші йескірткімен күрес→/ қызметкерлерінің қатарына іt-технологтарды йенгізу мәселесі тапсырма берілет→/ қәзір біздің ішк'істер мійнійстрлігінің тарапында уосы іt мамандар қызмет йетет↓/// |
↑ қәзір ͡ б̊айқасаңыздар→ / түрлү мына→ / әлеумөттүк желілер ͡ б̊олсұн →// бейнелер ͡ б̊олсұн→ // війдеолар тараған↓/// ↑сол жерлерде заклатка деб̊ ͡ айтады↓/// ↑мынау ійнтернет сайттарға →// гараждардың беттеріне →// телеграм ͡ ганалдардың адрестерін жазып кетіп↓/// ↑уонұң соңұнда уол балалар сонұ терүу арқылы→ / сол жерде жаңағы →// сійнтетійкалығ ͡ есірткілер ͡ б̊ар йекенін →// және уол түрлү мынау шетелдеңгеліп →// пошт'арқылы уонұң→ / біз тіпті →// беті→ / қаб̊ығы→ / барлығы ͡ ғоршалып тұрғаннаң ͡ гейін→ / түрлі йенді пошталар ͡ геледі ͡ ғой↓/// ↑уонұң барлығым ͡ бізге→ / анықтау уөтө ͡ ғыйын↓/// ↑бірағ ͡ дегеммен →// ішк'істер уоргандары саласында →// мійнійстрдің тап̊сырмасымен →// қәзіргі ͡ гүнү уосұ →// йең бірінші йескірткімең ͡ гүрөс →// қызметкерлерінің ͡ ғатарына іт-технологтарды еңгізүу мәселесі тап̊сырма ͡ б̊еріледі →// қәзір біздің ішк'істер мійнійстрлігінің тарапында // уосұ / іт мамандар ͡ ғызмет йетеді↓/// |
Қазір байқасаңыздар, түрлі мынау әлеуметтік желілер болсын, бейнелер болсын видеолар тараған. Сол жерлерде закладка деп айтады. Мынау интернет сайттарға, гараждардың беттеріне телеграм каналдардың адрестерін жазып кетіп. Оның соңында ол балалар соны теру арқылы сол жерде жаңағы синтетикалық есірткілер бар екенін және ол түрлі мынау шетелден келіп почта арқылы, оның біз тіпті, беті, қабығы - барлығы қоршалып тұрғаннан кейін түрлі енді почталар келеді ғой. Оның барлығын бізге анықтау өте қиын. Бірақ дегенмен ішкі істер органдары саласында министрдің тапсырмасымен қазіргі күні осы ең бірінші ескірткімен күрес қызметкерлерінің қатарына ІТ-технологтарды енгізу мәселесі тапсырма беріліп, қазір біздің Ішкі істер министрлігінің тарапында осы ІТ мамандар қызмет етеді. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑уолар йең бірінші уосы сайттарды бақылап / уоның үстіне бізде кійберқадағалау жүйесі бар↓/// ↑бұл ұлттық қауіпсіздік уоргандары және басқа да құқық қорғау органдарымен бірге жұмыс істейді↓/// ↑сол жерде йенді→/ парнаграфыйалық сайттардан бөлек→/ йесірткі сайттар да қадағаланып уотырат↓ /// ↑сол арқылы сол жерден іt-технолог мамандар→// жаңағы / есірткімен айналысатын сайттарды бұғаттайт→/ біріншіден↓/// ↑сосұн йекіншіден→/ мынау түрлү аулаларда→/ гараждарда адрес қалдырып кеткен→/ соларды біз анау белсенді топтармен бірге→/ қызметкерлеріміз жүрүп→/ уоларды уөшірет↓/// ↑сосын / барынша мынау→// барлық→/ жастарды салауаттылыққа үндөу үшүн→/ түрлү мынау→/ спорттық шаралар ұйымдастырамыз↓/// ↑йенді йең бастысы→/ бұл жерде мен→/ ата-аналарға салғым келіп тұр→/ салмақты↓/// ↑негізі→/ мынау қоғам болғаннаңгейін→// уосындай нәубет→/ уосындай залал болғаннан гейін бұнұмен күрөсу→/ тек ішк'істер уоргандары→/ уолар текқана қылмыспен айналысатын болса→ / баланың тәрбійесімен ата-ана айналысады ғой↓/// |
↑уолар йең бірінші →//уосұ сайттарды ͡ б̊ақылап →// уонұң ͡ үстүнө ͡ б̊ізде→ / кійб̊ерқадағалау жүйөсү ͡ б̊ар↓/// ↑бұл ұлттұқ қауүп̊сүздүг͡ органдары → // және басқа͡ да→ / құқұқ қорғау органдарымем ͡ бірге жұмұс істейді↓/// ↑солжерд'енді→ / парнографыйалық̊ ͡ сайттардам ͡ бөлөк →// йесірткі сайттар ͡ да→ / қадағаланыб̊ ͡ отұрады↓/// ↑сол арқылы →/ сол жерден іт-технолог мамандар →// жаңағы→/ йесірткімен айналысатын сайттарды ͡ б̊ұғаттайды →// біріншіден↓/// ↑сосұн йекіншіден мынау→/ түрлі аулаларда→ / гараждарда→ / адрес қалдырып ͡ кеткен →// соларды ͡ б̊із / анау белсенді топтармем ͡ бірге →// қызметкерлеріміж ͡ жүрүп →/ уоларды уөшүрөдү↓/// ↑сосұн→ / барынша мынау →// барлығ ͡ жастарды салауаттылыққа үндөу үшүн →// түрлү мынау→ / спорттұқ̊ ͡ шаралар ұйұмдастырамыз↓/// ↑йенді йең бастысы→ / бұл жерде мен→ / ат'аналарға салғым ͡ геліп тұр салмақты↓/// ↑негізі→ / мынау қоғам ͡ болғаннаң͡ гейін →// уосұндай нәуб̊өт →/ уосұндай залал болғаннаң͡ гейін→ / бұнұмең ͡ гүрөсүу →// тек / ішк'істер уоргандары →// уолар текқана / қылмыспен айналысатым ͡ болса →// баланың тәрб̊ійесімен ат'ана айналысадығой↓/// |
Олар ең бірінші, осы сайттарды бақылап, оның үстіне бізде киберқадағалау жүйесі бар. Бұл ұлттық қауіпсіздік органдары және басқа да құқық қорғау органдарымен бірге жұмыс істейді. Сол жерде ол енді порнографиялық сайттардан бөлек, есірткі сайттар да қадағаланып отырады. Сол арқылы сол жерден ІТ-технолог мамандар жаңағы есірткімен айналысатын сайттарды бұғаттайды, біріншіден. Сосын, екіншіден, мынау түрлі аулаларда, гараждарда адрес қалдырып кеткен, соларды біз анау белсенді топтармен бірге қызметкерлеріміз жүріп оларды өшіреді. Сосын барынша мынау барлық жастарды салауаттылыққа үндеу үшін түрлі мынау спорттық шаралар ұйымдастырамыз. Енді ең бастысы бұл жерде мен ата-аналарға салғым келіп тұр салмақты. Негізі мынау қоғам болғаннан кейін, осындай нәубет, осындай залал болғаннан кейін, бұнымен күресу тек қана ішкі істер органдары, олар тек қана қылмыспен айналысатын болса, баланың тәрбиесімен ата-ана айналысады ғой. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑сондұқтан ата-аналар барынша уөздері→/ балаларының бос ууақытында қайда жүргенін қадағаласа→// ы: спорттық→/ жаңағы→/ үйүрмөлерге берсе→/ болмаса ы: → / телефондарындағы дүнійелерді уөздерінің→/ жаңағы кантроліна алса деген→/ уосындай ұсұнұс-тілегіміз бар↓/// ↑ сондұқтан→// мына йесірткімен күрес саласы арықарай ͡ да жалғасатын болат↓/// ↑қазірдің уөзүнде→/ енді статійстійкаға мән беретін болсақ→/ бір жылдың ішінде →/ мың жарымға жуық мысалы→/ қылмыс тіркеліп→/ уоның→/ жеттіжүз елуі →/ тең жартысы көбүсі сійнтетійкалық йесірткілер йенді бізде↓/// ↑уолардың ішінде уөзү→/ алматыдағы уөздеріңізге белгілі→// жаңағы→/ белгілі әншілер де бар уол жерде→/ жас→/ міне→/ уосындай ы:→// жұмұстар жалғасат міндетті түрде↓/// ↑сондұқтан йесірткімен күрөс бұл текқана→/ ішк'істер уоргандары емес→/ қоғам бірге→/ бірлесіп күресетін бір салалардың бірі↓/// |
↑сондұқтан ат'аналар барынша уөздөрү →// балаларының бос ұуақытында / қайда жүргөнүң ͡ ғадағаласа →// спорттұқ→ / жаңағы →/ үйүрмөлөргө ͡ б̊ерсе / болмаса / телефондарындағы дүнүйөлөрдү уөздөрүнің / жаңағы ͡ гантроліне͡ алса деген→ / уосұндай ұсұнұс-тілегіміз ͡ б̊ар↓///↑сондұқтан→ / мына→ /есірткімең ͡ гүрөс саласы→ / арығарай ͡ да жалғасатым ͡ болады↓/// ↑қәзірдің уөзүндө →// йенді статыйстыйкаға мәм ͡ беретім ͡ болсақ→ / бір жылдың ішінде / мың жарымға жұуұқ мысалы / қылмыс тіркеліп →// уонұң жетіжүз йелүуү →/ тең жартысы→ / көб̊үсү сійнтетійкалығ ͡ есірткілер ͡ ендү б̊ізде↓/// ↑уолардың ішінде уөзү →/ алматыдағы уөздөрүңізге ͡ б̊елгілі →// жаңағы→ / белгіл'әншілерде ͡ б̊ар уол жерде→ / жас →/ міне →/ уосұндай →// жұмұстар жалғасады міндетті түрдө↓/// ↑сондұқтан есірткімең ͡ гүрөс →/ бұл текқана→ / ішк'істер уоргандар'емес→ / қоғам бірге→/ бірлесіп күрөсөтім ͡ бір салалардың бірі↓/// |
Сондықтан ата-аналар барынша өздері балаларының бос уақытында қайда жүргенін қадағаласа, спорттық жаңағы үйірмелерге берсе, болмаса телефондарындағы дүниелерді өздерінің жаңағы контролына алса деген осындай ұсыныс-тілегіміз бар. Сондықтан мына есірткімен күрес саласы ары қарай да жалғасатын болады. Қазірдің өзінде енді статистикаға мән беретін болсақ, бір жылдың ішінде мың жарымға жуық мысалы қылмыс тіркеліп, оның 750-і тең жартысы көбісі синтетикалық есірткілер енді бізде. Олардың ішінде өзі Алматыдағы өздеріңізге белгілі жаңағы, белгілі әншілер де бар ол жерде жас, міне осындай жұмыстар жалғасады міндетті түрде. Сондықтан есірткімен күрес - бұл тек қана ішкі істер органдары емес қоғам бірге бірлесіп күресетін бір салалардың бірі. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑а: бұл жерде қате болат шығар→// ы: мынау бұл үуәжбен келіспепті деген ↓/// ↑себебі уоны→/ мен жақсы білем→/ бұл мәселе бойынша→// а: депұутаттар бастама көтеріп→/ арнайы бап йенгізу мәселесін қарастырды↓/// ↑бізде заңдық працесте→/ мәселен→/ кес ͡ келген қорлау→/ зорлау→/ жаңағы→// сыртынан ғайбаттау→/ қысым көрсетүу→/ уосы мәселелер бойынша→/ бөлөк-бөлөк баптар ͡ бар↓/// ↑сондықтан ͡ да мүмкүн→/ ішк'істер органдарының→/ бір ұсұнұс ретінде→/ бұл бапты бөлек шығармай→/ мүмкүн→/ уосы баппен шектелеміз→/ дегеңғана→/ бірақ бұнұң уөзі→/ кәзіргі деңгейде әлі талқылау процесінде→/ йағный біз қоғаммен→/ депұутаттармен →/ мемлекеттік мүдделі уоргандар бар уоның ішінде→/ барлығымыз талқылап жатырмыз↓/// ↑ал йенді жалпы→/ балалардың хұқына келетін болсақ→/ балалардың хұқұғұ→/ расымен ͡ де бұл→// мемлекетіміз үшүн→/ маңызды мәселеледің бірі↓/// ↑себебі кез ͡ гелген бала→/ уоған қысым көрсетілүу→/ зорлыққа тап полұу→/ бұл былай айтқанда→/ төтөнше жағдай боп қарастырылұу керек ͡ те→/ ал уол мәселеге барынша келес шолы сондай→/ қылмыстың→/ болмаса құқұқ бұзұушының болмауына біз барынша күшімізді салұуымыз керек↓/// |
↑бұл жерде қате болатын шығар →// мынау →/ бұл үуәжб̊ең ͡ геліспепті деген↓/// ↑себ̊еб̊і уонұ →/ мен жақ̊сы ͡ б̊ілемін→ / бұл мәселе ͡ б̊ойұнша депұутаттар ͡ б̊астама ͡ гөтөрүп →// арнайы ͡ б̊аб̊ ͡ еңгізүу мәселесің ͡ ғарастырды↓/// ↑бізде заңдық процесте →// мәселен / кезгелгең ͡ ғорлау / зорлау / жаңағы / сыртынан ғайб̊аттау →// қысым ͡ гөрсөтүу →// уосұ мәселелер͡ б̊ойұнша →// бөлөк-пөлөк / баптар ͡ б̊ар↓/// ↑сондұқтан ͡ да мүмкүн / ішк'істер уоргандарының →// бір ұсұнұс іретінде →// бұл бапты бөлөк̊ ͡ шығармай →// мүмкүн / уосұ ͡ б̊аппен шектелеміз →// дегеңғана / бірақ ͡ пұнұң уөзү →// кәзіргі деңгейде / әлі талқылау процесінде →// йәғіній біз / қоғаммен / депұутаттармен→ / мемілекеттіг ͡ мүддөл'органдар ͡ б̊ар уонұң ішінде →// барлығымыз талқылаб̊ жатырмыз↓/// ↑ал йенді жалпы→ / балалардың ғұқұна ͡ гелетім ͡ болсақ →// балалардың ͡ ғұқұғұ →// ырасыменде ͡ б̊ұл →// мемілекетіміз үшүн →// маңызды мәселелердің бірі↓/// ↑себ̊еб̊і / кезгелгем ͡ бала →// уоғаңғысым ͡ гөрсөтүлүу →// зорлұққа тапполұу →// бұл былай айтқанда →// төтөншө жағдай ͡ б̊оп қарастырылұу ͡ герек ͡ те →// ал уол мәселеге→ / барынша→ / келешшолұ сондай ͡ ғылмыстың →// болмаса / құқұқ ͡ пұзұушұнұң болмауұна / біз ͡ б̊арынша / күшүмүзді салұуұмұз ͡ герек↓/// |
Бұл жерде қате болатын шығар, мынау бұл уәжбен келіспепті деген. Себебі оны мен жақсы білем, бұл мәселе бойынша депутаттар бастама көтеріп, арнайы бап енгізу мәселесін қарастырды. Бізде заңдық процесте мәселен, кез келген қорлау, зорлау жаңағы сыртынан ғайбаттау, қысым көрсету осы мәселелер бойынша бөлек-бөлек баптар бар. Сондықтан да мүмкін ішкі істер органдарының бір ұсынысы ретінде бұл бапты бөлек шығармай, мүмкін осы баппен шектелеміз деген ғана, бірақ бұның өзі қазіргі деңгейде әлі талқылау процесінде, яғни біз қоғаммен, депутаттармен, мемлекеттік мүдделі органдар бар, оның ішінде барлығымыз талқылап жатырмыз. Ал енді жалпы балалардың құқына келетін болсақ, балалардың құқығы расымен де бұл мемлекетіміз үшін маңызды мәселелердің бірі. Себебі кез келген бала оған қысым көрсетілуі, зорлыққа тап болуы бұл былай айтқанда, төтенше жағдай боп қарастырылуы керек те, ал ол мәселеге барынша келесі жолы сондай қылмыстың, болмаса құқық бұзушылықтың болмауына біз барынша күшімізді салуымыз керек. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑йенді кәзір статистиканың уөзіне көз жүгүртетін болсақ→// мысалы→/ балалардың→// ы: балаларға қатысты жасалатын→/ қылмыстар→/ жыл сайын төмендеп келе жатыр↓/// ↑балалардың қатысұуымен жасалатын қылмыстардың уөзү→/ мысалы→/ ы: сегіжжыл бұрұн→/ сегіжжылда йелуалты пайызға кемісе→/ соңғы бір жылда→/ мысалы→/ отыс ͡ пайызға кеміп уотыр↓/// ↑бірақ мәселе бұл жерде→/ йенді уосы балалардың қаншалықты уосы қылмыстарға тартылұуы→/ соларға қатысты жасалатын қылмыстар→// ы: тіркелген қылмыстардың жартысынан көбү→/ бұл жыныстық сыйпаттағы қылмыстар↓/// ↑йағный уол жерде→/ зорлауы бар→/ баланы жыныстық қатынасқа ійтермелеу бар→/ алдап соғу бар→/ й енді уосындай бір бес-алты статійа бар→/ уосұ арқылы→/ ы: кәзір кішкене уөсүмдер байқалады соңғы ұуақытта↓/// ↑уол йенді бірнеше ы: →// жаңағы бірнеше фактырмен→/ себеппен түсіндірілет↓/// ↑біріншіден уол→/ біз йенді пандемійа жағдайында уөткен жылдары→/ және быйылғы жылдары үйде уотырдық→/ қамалып уотырдық↓/// |
↑ йенді ͡ ғазір ыстатійстійканың уөзүнө көжжүгүртөтім͡ болсақ →// мысалы→/ балалардың →// балаларға ͡ ғатысты жасалатын қылмыстар / жылсайын төмөндөп келе͡ жатыр↓/// ↑балалардың͡ ғатысұуұмөн жасалатын / қылмыстардың͡ өзү →// мысалы→ / сегіжжыл бұрұн →// сегіжжылда йелүуалты пайызға ͡ гемісе →// соңғұ →/ бір жылда →// мысалы / уотұз пайызға →/ кеміб̊ ͡ отұр↓/// ↑бірақ→ / мәселе бұлжерде →// йенді уосұ ͡ б̊алалардың ͡ ғаншалықты уосұ ͡ ғылмыстарға тартылұуұ →// соларға ͡ ғатысты жасалатың ͡ ғылмыстар →// тіркелгең ͡ ғылмыстардың жартысынаң ͡ гөб̊ү →// бұл жыныстық̊ ͡ сыйпаттағы қылмыстар ↓/// ↑йәғіній уол жерде →// зорлауұ͡ б̊ар / баланы жыныстық ͡ қатынасқа ійтермелеу ͡ б̊ар →// алдап̊ ͡ соғұу ͡ б̊ар →// йенді уосұндай ͡ б̊ір бес-алты ыстатійа ͡ б̊ар →// уос'арқылы→ / қәзір→ / кішкене уөсүмдөр байқалады соңғұ ұуақытта↓/// ↑уол йенді ͡ б̊ірнеше →// жаңағы ͡ б̊ірнеше фактормен →// себ̊еппен түсүндүріледі↓/// ↑біріншіден уол →// біз йенді пандемійа жағдайынд'өткөн жылдары →// және→ / быйылғы жылдары→ / үйдө ͡ отұрдұқ →// қамалыб̊ ͡ отұрдұқ↓/// |
Енді қазір статистиканың өзіне көз жүгіртетін болсақ, мысалы балалардың балаларға қатысты жасалатын қылмыстар жыл сайын төмендеп келе жатыр. Балалардың қатысуымен жасалатын қылмыстардың өзі мысалы 8 жыл бұрын 8 жылда 56 пайызға кемісе, соңғы 1 жылда мысалы 30 пайызға кеміп отыр. Бірақ мәселе бұл жерде енді осы балалардың қаншалықты осы қылмыстарға тартылуы, соларға қатысты жасалатын қылмыстар, тіркелген қылмыстардың жартысынан көбі бұл жыныстық сипаттағы қылмыстар. Яғни ол жерде зорлауы бар, баланы жыныстық қатынасқа итермелеу бар, алдап соғу бар, енді осындай бір 5-6 статья бар, осы арқылы қазір кішкене өсімдер байқалады соңғы уақытта. Ол енді бірнеше, жаңағы фактормен, себеппен түсіндіріледі. Біріншіден, ол біз енді пандемия жағдайында өткен жылдары және биылғы жылдары үйде отырдық, қамалып отырдық. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑көптеген қылмыстар үйде жасалды→/ және йекіншіден→/ уөткен жылдың қылмыстарының статыйстыйкасы быйылғы жылға прасесұуалдық немен йенеді↓/// ↑соған байланысты кішкене уөсім байқалат↓/// ↑дегенмен→/ мем ͡ бұл жерде айтайын деп уотырғаным→/ балаларға жасалатын қылмыстардың кез келгені→/ қатаң жазаланұуы керек↓/// ↑біз бірінші не істедік→/ бірінші біз→ / заңды күшейттік↓/// ↑қазір гүні→/ уосы балаларға қатысты жасалатын қылмыс бойынша→/ тіпті→/ уоны айтпай қалған адамның уөзі→/ көріп тұрып→/ алты жылға бас бостандығынан айырылады↓/// ↑бұл бұрын болмаған→/ мысалы бап→/ және де→// уосы→// ы: балаларға жасалған уосы→/ жыныстық қылмыстар бар→/ уолардан кейін біз әкімшілік қадағалауға аламызғой→/ міне/ әкімшілік қадағалау бұрын бешшыл болса→/ кәс ͡ сегіжжылға дейін созылды↓/// |
↑ көптөгөң ͡ ғылмыстар үйдө жасалды →// және →/ йекіншіден→ / уөткөн жылдың ͡ ғылмыстарының ыстатійстійкасы / быйылғы жылға процессүуалдық немен йенеді↓/// ↑соғам ͡ байланысты→ / кішкене ͡ өсүм байқалады↓/// ↑дегеммен / мен / бұл жерде / айтайын деб̊ ͡ отұрғаным →// балаларға жасалатың ͡ ғылмыстардың ͡ гезгелгені →// қатаң жазаланұуұ ͡ герек ↓/// ↑біз ͡ б̊ірінші не'стедік →// бірінші ͡ б̊із→ / заңды ͡ гүшөйттүк↓/// ↑қәзір ͡ гүнү→ / уосұ ͡ б̊алаларға ͡ ғатысты / жасалатың ͡ ғылмыс ͡ пойұнша →// тіпті →/ уонұ айтпай қалған адамның уөзү ͡ гөрүп тұрұп →// алты жылға ͡ б̊аспостандығынан айырылады↓ /// ↑бұл бұрұм ͡ болмаған →// мысалы ͡ б̊ап→ / және͡ де уосұ →// балаларға жасалған уосұ →// жыныстық қылмыстар ͡ б̊ар →// уолардаң ͡ гейім ͡ біз әкімшілік қадағалауғ'аламыз ͡ ғой →// міне→ / әкімшілік қадағалау→ / бұрұн бешшыл болса →// қәзір сегіжжылға ͡ дейін созұлдұ↓/// |
Көптеген қылмыстар үйде жасалды және екіншіден, өткен жылдың қылмыстарының статистикасы биылғы жылға процессуалдық немен енеді. Соған байланысты кішкене өсім байқалады. Дегенмен, мен бұл жерде айтайын деп отырғаным, балаларға жасалатын қылмыстардың кез келгені қатаң жазалануы керек. Біз бірінші не істедік, бірінші, біз заңды күшейттік. Қазіргі күні осы балаларға қатысты жасалатын қылмыс бойынша, тіпті оны айтпай қалған адамның өзі көріп тұрып, 6 жылға бас бостандығынан айырылады. Бұл бұрын болмаған, мысалы бап және де осы балаларға жасалған осы жыныстық қылмыстар бар, олардан кейін біз әкімшілік қадағалауға аламыз ғой, міне әкімшілік қадағалау бұрын 5 жыл болса, қазір 8 жылға дейін созылды. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑йағный→/ уол балаға қатысты жасалған қылмысқа қатысы бар→/ адам уол мемлекеттің бақылауында тұрақты болат деген сөз↓/// ↑йертеңгі гүні уол қайтадан қылмыс жасамауы керек→/ сондықтан біз→/ әрбір учаскелік ійнспекторға уосы матерыйалдарды түсіреміз де→/ сол арқылы уол йертең қадағалауда ұстайт↓/// ↑міне→// ы: йенді→// кійбербұуллійнг→/ бұуллійнг мәселесіне ауысайық→/ жалпы мен уөзім қолдаймын→/ бұуллійнг→/ кійбербұуллійнг деген қазір йенді→/ заңды тұрғыда қалай бекітеміз деген мәселе талқыланып жатқаны болмаса→/ бұл мәселені→/ англійа→/ францыйа йелдері бұрыннан да→/ ы: заңдарына йенгізген жоқ→/ бірақ қолданыста бар↓/// ↑мысалы англійада→/ ы: мұғалімдер уөздері→/ жаңағы→/ уосы→/ кійбербұуллійнг→/ бұуллійнгке ұшыраған→// ы: жағдайларға→/ болдырмау үшін соларды→/ соларды бұғаттау үшін арнайы уоқұудан уоқыйды→// мұғалімдер↓/// |
↑ йәғіній →// уол балаға ͡ ғатысты жасалғаң ͡ ғылмысқа ͡ ғатысы ͡ б̊ар →// адам уол мемілекеттің бақылауұнда тұрақты ͡ б̊олады деген сөз↓/// ↑йертеңгігүнү уол ͡ ғайтадаң ͡ ғылмышшасамауұ ͡ герек →// сондұқтам ͡ біз →// әрб̊ір ұучаскеліг ͡ ійнспекторға →/ осұ матерійалдарды түсүрөміз ͡ де →// сол арқылы уол йертең ͡ ғадағалауд'ұстайды↓/// ↑міне→ / йенді→ / кійб̊ерб̊үуллійңг→ / бұуллиңг мәселесіне ауұсайық ↓/// ↑жалпы мен уөзүм ͡ ғолдаймын →// бұулиңг→ / кійб̊ерб̊үуллійңг дегең ͡ ғазір енді→ / заңый тұрғұда→ / қалай бекітеміз деген мәселе талқыланыб̊ ͡ жатқаны ͡ б̊олмаса →/ бұл мәселені→ / англійа →/ франсійа йелдері бұрұннан͡ да→ / заңдарына еңгізген жоқ / бірақ қолданыста ͡ б̊ар↓/// ↑мысалы англійада→ / мұғәлімдер уөздөрү→/ жаңағы уосұ→/ кійб̊ерб̊үуллійңг→/ бүуллійңгке ұшұраған →// жағдайларға →/ болдұрмау үшүн соларды →/ соларды ͡ б̊ұғаттау үшүн арнайы уоқұудан уоқыйды →// мұғәлімдер↓/// |
Яғни, ол балаға қатысты жасалған қылмысқа қатысы бар адам - ол мемлекеттің бақылауында тұрақты болады деген сөз. Ертеңгі күні ол қайтадан қылмыс жасамауы керек, сондықтан біз әрбір учаскелік инспекторға осы материалдарды түсіреміз де, сол арқылы ол ертең қадағалауда ұстайды. Міне, енді кибербуллинг, буллинг мәселесіне ауысайық. Жалпы мен өзім қолдаймын, буллинг, кибербуллинг деген қазір енді заңды тұрғыда қалай бекітеміз деген мәселе талқыланып жатқаны болмаса, бұл мәселені Англия, Франция елдері бұрыннан да заңдарына енгізген жоқ, бірақ қолданыста бар. Мысалы Англияда мұғалімдер өздері жаңағы осы кибербуллинг, буллингке ұшыраған жағдайларға, болдырмау үшін соларды, соларды бұғаттау үшін арнайы оқудан оқиды мұғалімдер. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑ал францыйада мәселен→/ мұғалімдер→/ ы: жаңағы→/ балалардың түрлі әлеуметтік желідегі блогтарына→/ соларға йеніп→/ соларды қадағалап→/ йағный→/ кійбербүуллійнгтің болмауұн қадағалап уотырат↓/// ↑міне уосы сыйақты→/ бізде йенді кійбербүуллійнг→/ бұуллійнг саласы бойынша тек қана ыйзрайлде қабылдаған йекен заң→/ арнайы бап боп↓/// ↑йенді уоны қазір→/ біз→/ заң барысында міндетті түрдө талқылайтын боламыз бұны↓/// ↑міндетті түрдө↓/// ↑ы: жаңағы→// қоғамға да→// ы: мемлекеттік уоргандарға да тійімді жағы↓/// ↑үйткені айттымғой мен жаңағы→/ уол балалардың хұқығы→/ бұл / хұқықтардың төрөсі→/ былайша айтқанда↓/// ↑сондықтан→/ мемлекеттің маңызды шарұуасы болғаннан кейін→/ бұл мәселеде біз→/ барынша ы: ертеңгі гүні балалардың қылмысын болдырмау үшүн→// ы: заңый тұрғыда барлық күшүмүзді салатын боламыз↓/// |
↑ал францыйада мәселен→/ мұғәлімдер→ / жаңағы→ / балалардың түрлү әлеумөттүк желідегі блогтарына / соларға йеніп →/ соларды ͡ ғадағалап→/ йәғіній→/ кійб̊ерб̊үуллійңгтің болмауұң ͡ ғадағалаб̊ ͡ отұрады↓/// ↑міне уосұ сыйақты→ / бізді йенді кійб̊ерб̊үуллійңг →/ бұуллійңг саласы ͡ б̊ойұнша текқана ійзраил'де ͡ ғаб̊ылдаған йекен заң →// арнайы ͡ б̊апполұп↓/// ↑енді уонұ ͡ ғәзір→ / біз→ / заң барысында міндетті түрдө талқылайтым ͡ боламыз ͡ б̊ұнұ ↓/// ↑міндетті түрдө →// жаңағы →/ қоғамғада →// мемілекеттіг ͡ органдарғада тійімді жағы↓/// ↑өйткөнү айттымғой мен жаңағы →// уол балалардың ͡ ғұқұғұ→ / бұл ͡ ғұқұқтардың төрөсү →// былайш'айтқанда↓/// ↑сондұқтан→ / мемілекеттің маңызды шарұуасы ͡ б̊олғаннаң ͡ гейін →// бұл мәселеде→ / біз →// барынша йертеңгі гүнү ͡ б̊алалардың ͡ ғылмысым ͡ болдұрмау үшүн →// заңый тұрғұда →/ барлық күшүмүздү салатым ͡ боламыз↓/// |
Ал Францияда, мәселен, мұғалімдер жаңағы балалардың түрлі әлеуметтік желідегі блогтарына, соларға еніп, соларды қадағалап, яғни кибербуллингтің болмауын қадағалап отырады. Міне, осы сияқты бізде енді кибербуллинг, буллинг саласы бойынша тек қана Израильде қабылдаған екен заң арнайы бап боп. Енді оны қазір біз заң барысында міндетті түрде талқылайтын боламыз бұны. Міндетті түрде жаңағы қоғамға да, мемлекеттік органдарға да тиімді жағы. Өйткені, айттым ғой, мен жаңағы, ол балалардың құқығы - бұл құқықтардың төресі, былай айтқанда. Сондықтан мемлекеттің маңызды шаруасы болғаннан кейін, бұл мәселеде біз барынша ертеңгі күні балалардың қылмысын болдырмау үшін заңи тұрғыда барлық күшімізді салатын боламыз. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑иә→/ бұл дұрұс→/ уорұндұ сұрақ↓/// ↑а: үйткені→/ сіздер білесіздер→// кес келген қылмыс жасаған адам→/ бұл салада тағы да→/ йекінші мәрте барған сәттерді де біз→/ бұқаралық ақпарат құралдарынан йестіп→/ біліп уотырдық↓/// |
↑ ійә→ / бұл дұрұс→/ уорұндұ сұрақ ↓/// ↑өйткөнү / сіздер ͡ б̊ілесіздер →// кезгелгең ͡ ғылмышшасаған адам →// бұл салада тағы ͡ да →// йекінші мәрте ͡ б̊арған сәттерді ͡ де ͡ б̊із →// бұқаралығ ͡ ақпарат құралдарынан йестіппіліб̊ ͡ отұрдұқ↓/// |
Иә, бұл дұрыс орынды сұрақ. Өйткені сіздер білесіздер, кез-келген қылмыс жасаған адам бұл салада тағы да, екінші мәрте барған сәттерді де біз бұқаралық ақпарат құралдарынан естіп біліп отырдық. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑сондықтан→/ бұл жерде→/ біз жәйғана мемлекеттік мүдделі уоргандар ғана йемес→/ бұл жерде біз адам хұқұқтары жөнүндегі ұйұмдардың→/ мүшөлерін→/ сосын→/ белсенділерді→/ қоғамдық уөкілдерді→// барлығын тартып→/ біз уосы заңды→// ы: талқылаған болатынбыз→/ және де→/ бұл заң қабылданған гезде→/ біз→// йең алдымен уосы балалардың йертеңгүнү қылмысы→// йекінші рет болмау'үшүн→/ барынша→/ уосындай баптар йенгізген болатымбыз↓/// ↑ал йенді сіздің нақты сұрағыңызға келетім ͡ болсақ→/ бұл біріншіден→/ ы: бұл ауұр қылмыс→/ сондұқтам ͡ бұл рахымшылыққа жатпайды↓/// ↑ал йекіншіден→/ уол→/ йегер→/ уөзүнің→/ ым: жазасын уөтөу мерзімі айақталған гүнде де→/ уол әкімшілік қадағалауда болады↓/// ↑жаңа мен айтып кеттім уоны сізге→/ дұрұс түсүндіріп→/ йағный бізде ұучаскелік ійнспектырлар бар↓/// |
↑сондұқтан→ / бұл жерде→ / біжжәйғана мемілекеттіг ͡ мүддөлү уоргандарғана йемес →// бұл жерде ͡ б̊із адам ͡ ғұқұқтары жөнүндөгі ұйұмдардың мүшөлөрүн →// сосұн / белсенділерді / қоғамдығ ͡ өкүлдөрді →// барлығын тартып →// біз уосұ заңды →// талқылағам ͡ болатымбыз →// және ͡ де→ / бұл заң ͡ ғаб̊ылдаңғаң ͡ гезде→ / біз→ / йең алдымен уосұ ͡ б̊алалардың йертеңгүнү ͡ ғылмысы →// йекінші ірет ͡ полмау үшүн / барынша →// уосұндай баптар йеңгізгем ͡ болатымбыз↓/// ↑ал йенді сіздің нақты сұрағыңызға ͡ гелетім ͡ болсақ →// бұл біріншіден / бұл ауұр ͡ ғылмыс →// сондұқтам ͡ бұл ырақымшылыққа жатпайды↓/// ↑ал йекіншіден / уол→ / йегер уөзүнүң жазасын уөтөу мерзімі айақталғаң гүндө ͡ дө →// уол әкімшілік қадағалауда ͡ б̊олады↓/// ↑жаңа мен айтып кеттім уонұ сізге →// дұрұс түсүндүрүп→ / йәғіній бізде ұ
Сондықтан бұл жерде біз жай ғана мемлекеттік мүдделі органдар ғана емес, бұл жерде біз адам құқықтары жөніндегі ұйымдардың мүшелерін, сосын белсенділерді, қоғамдық өкілдерді барлығын тартып, біз осы заңды талқылаған болатынбыз және де бұл заң қабылданған кезде біз ең алдымен, осы балалардың ертеңгі күні қылмысы екінші рет болмауы үшін барынша осындай баптар енгізген болатынбыз. Ал енді сіздің нақты сұрағыңызға келетін болсақ, бұл біріншіден, бұл - ауыр қылмыс, сондықтан бұл рақымшылыққа жатпайды. Ал екіншіден, ол егер өзінің жазасын өтеу мерзімі аяқталған күнде де ол әкімшілік қадағалауда болады. Жаңа мен айтып кеттім оны сізге дұрыс түсіндіріп, яғни бізде учаскелік инспекторлар бар. |
|
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑кәзір біз учаскелік ійнспектырлардың→// статұусын заңнамалық тұрғыда бекітіп жатырмыз↓/// ↑ уөзіңізге мәлім→/ ұучаскелік ійнспектырлардың құзұреттерін кеңейтіп жатырмыз→/ уоның үстіне →/ біз заңды тұрғұда ұучаскелік ійнспектырлардың көмекшілері деген ы лауазымды йенгіздік↓/// ↑міне уосының арқасында→/ йенді уолардың материалдық тұрғыда / жаңағы→// ы: қамтамасыз йетілүуі→/ уол бөлөк әңгіме↓/// ↑уоның уөзі де кәзір nur оtan-ның сайлауалды бешшылға арналған бағдарламасының уөзүнде→// ы: мынау→/ учаскелік ійнспектырларға / ым: ұучаскелік пұункттер→/ үйлөрүмен қосылған→/ сондай салу мәселесі тұр кәзір↓/// ↑жыл сайын жетпіссегіз сондай пұункт салынатын болат йеліміз бойынша→/ быйылдың уөзінде жыйырм'алтысы салынды→/ мінекей↓/// ↑ы: йағный біз уосы ұучаскелік ійнспектырларға лауазымдарын→/ құзұреттерін кеңейте отырып→/ мінекей→ / уосындай→// жаңағы→/ жауапкершіліктерді жүктөп уотырмыс↓/// ↑йертеңгі гүнү олар мысалы / әкімшілік қадағалауды→// және де→/ уолардың йекінші мәрте→/ қандай ͡ да бір қылмысқа бармауұн→/ қамтамасыз йететін болат↓/// |
↑қәзір ͡ б̊із ұучаскеліг ͡ ійнспекторлардың ыстатұусұн заңнамалық тұрғұда ͡ б̊екітіб̊ ͡ жатырмыз↓/// ↑уөзүңүзге мәлім→ / ұучаскеліг͡ ійнспекторлардың ͡ ғұзұреттерің ͡ геңейтіб̊ ͡ жатырмыз →// уонұң үстүнө →/ біз заңды тұрғұда ұучаскеліг ͡ ійнспекторлардың ͡ гөмөк̊шүлері деген ылауазымды йеңгіздік↓/// ↑міне уосұнұң арқасында →// йенді уолардың матерійалдық тұрғұда →// жаңағы →/ қамтамасыз͡ етілүуү →/ уол бөлөг ͡ әңгіме↓/// ↑уонұң уөзүдө / қәзір nur otan-ның сайлауалды бешшылға арналған бағдарламасының уөзүндө →// мынау→ / ұұучаскеліг ͡ ійнспекторларға / ұучаскелік пүункттер →/ үйлөрүмөң ͡ ғосұлған →/ сондай салұу мәселесі тұр ͡ ғәзір↓/// ↑жылсайын жетпіссегіз сондай пұункт ͡ čалынатым ͡ болады йеліміз ͡ б̊ойұнша →// быйылдың уөзүндө жыйырм'алтысы салынды / мінекей↓/// ↑йәғіній біз уосұ ұучаскеліг ͡ ійнспекторларға ылауазымдарын →/ құзұреттерің ͡ геңейте уотұрұп →// мінекей уосұндай →// жаңағы→ / жауапкершіліктерді жүктөб̊ ͡ отұрмұз↓/// ↑йертеңгі ͡ гүнү уолар мысалы →// әкімшілік қадағалаудұ →// жәнеде уолардың йекінші мәрте →// қандайда ͡ б̊ір ͡ ғылмысқа ͡ б̊армауұн →// қамтамасыз йететім ͡ болады↓/// |
Қазір біз учаскелік инспекторлардың статусын заңнамалық тұрғыда бекітіп жатырмыз. Өзіңізге мәлім, учаскелік инспекторлардың құзіреттерін кеңейтіп жатырмыз, оның үстіне біз заңды тұрғыда учаскелік инспекторлардың көмекшілері деген лауазымды енгіздік. Міне осының арқасында, енді олардың материалдық тұрғыда жаңағы, қамтамасыз етілуі, ол бөлек әңгіме. Оның өзі де қазір "Нұр Отанның" сайлауалды 5 жылға арналған бағдарламасының өзінде мынау учаскелік инспекторларға учаскелік пункттер үйлермен қосылған сондай салу мәселесі тұр қазір. Жыл сайын 78 сондай пункт салынатын болады, еліміз бойынша биылдың өзінде 26-сы салынды, мінеки. Яғни біз осы учаскелік инспекторларға лауазымдарын, құзыреттерін кеңейте отырып, мінеки, осындай, жаңағы, жауапкершіліктерді жүктеп отырмыз. Ертеңгі күні олар мысалы әкімшілік қадағалауды және де олардың екінші мәрте қандай да бір қылмысқа бармауын қамтамасыз ететін болады. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑ійә / ійә→/ ұучаскелік ійнспектырлардың құзіретіндегі мәселеғой↓/// ↑йенді детал'но айтатын болсақ→// мәселен→/ уолар әрбір / жаңағы / күдүктүлердің→// мерзімінен / жазасын уөтейтін жерден босап шыққандарды / біріншіден→/ йесепке алат→/ уолардың жаңағы→// ы: уөздөрінің белгілі бір ұуақытта келіп→/ айтып жөндөрін→/ тіркеліп кетүуү міндеттелген↓/// ↑уоның үстіне→/ үй-жәйларына барып уол жердің көршүлердің барлығына / жаңағы→/ қандай да бір талап-арыздары бар ͡ ма→/ солардың бәрі тексерілетін болат↓/// ↑сол арқылы→/ ійағный әкімшілік қадағалауда тұратын болат↓/// ↑сосын уоларға→/ мысалы→/ жаңағы→/ балаларға / балалардың жанына барұу→/ заңды уөкілінсіз→/ ата-анасыз жүрген балалардың жанына барұуға тыйым салынады→/ міне уосындай пұункттар бар→/ кәдімгідей↓/// |
↑ ійә →/ ійә →/ ұучаскеліг ͡ ійнспекторлардың ͡ ғұзіретіндегі мәселеғой↓/// ↑енді детал'но айтатын болсақ →// мәселен→ / уолар әрб̊ір жаңағы →// күдүктүлөрдүң мерзімінен жазасын уөтөйтүн жердем ͡ босап̊ шыққандарды →// біріншіден / йесепке алады / уолардың жаңағы →// уөздөрүнүң белгілі ͡ б̊ір ұуақытта ͡ геліп →// айтыб̊ жөндөрүн / тіркеліп кетүуү міндеттелген↓/// ↑уонұң үстүнө үй-жәйларына ͡ б̊арып →// уол жердің ͡ гөршүлөрдүң барлығына →// жаңағы / қандайда ͡ б̊ір талаб̊ ͡ арыздары ͡ б̊арма →// солардың бәрі тек̊серілетім ͡ болады↓/// ↑сол арқылы / йәғіній әкімшілік қадағалауда тұратым ͡ болады↓/// ↑сосұн уоларға / мысалы / жаңағы/ балаларға / балалардың жанына ͡ б̊арұу →// заңды уөкүлүнсіз / ат'анасыз жүргөм ͡ балалардың жанына ͡ б̊арұуға тыйым салынады →// міне уосұндай пұуңкттар ͡ б̊ар →// кәдімгідей↓/// |
Иә, иә, учаскелік инспекторлардың құзіретіндегі мәселе ғой. Енді детально айтатын болсақ, мәселен олар әрбір жаңағы күдіктілердің мерзімінен жазасын өтейтін жерден босап шыққандарды біріншіден, есепке алады, олардың жаңағы өздерінің белгілі бір уақытта келіп, айтып жөндерін тіркеліп кетуі міндеттелген. Оның үстіне үй-жайларына барып, ол жердің көршілердің барлығына жаңағы қандай да бір талап-арыздары бар ма солардың бәрі тексерілетін болады. Сол арқылы яғни әкімшілік қадағалауда тұратын болады. Сосын оларға мысалы, жаңағы, балаларға, балалардың жанына бару, заңды өкілінсіз, ата-анасыз жүрген балалардың жанына баруға тыйым салынады, міне осындай пункттар бар кәдімгідей. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑бұл уөзөкті мәселелердің бірі↓/// ↑ішк'істер уоргандарында→/ ы: жалпы / мына→/ халықтың уөзү→/ хұқұқ қорғау уоргандарына→/ болмаса сот уоргандарына→/ және ͡ де→/ ы: уоның ішінде ішк'істер уоргандарына→/ сенімсіздікпен қарайтын да→/ уосы бір пар'алұу мәселесінің→// ы: былай айтқанда→/ уосы күреспен айшықталатын шығар деп уойлаймын↓/// ↑себебі / біз қаншалықты→/ бұл мәселемен күресеміз→// сол мәселені бұғаттаймыз→// йертеңгі ͡ гүні тұншұқтырамыз→/ соған байланысты халықтың да беті бері ғарап // сенімі де күшейеді деп йесептеймін→// мен уөзім↓/// ↑ал йенді мынау→/ ішк'істер мійнійстрі→/ бұл мәселені уөте қатты қадағалап уотыр→/ және ͡ де кез келген афыйцерлік жыйындар мен аппараттық уотрыстарда→/ қандай да бір пара алұу мәселесі шыққан бойдан→/ уол бүкүл уөңүрлүк органдарға жіберіліп→/ үлгү ретінде→/ уол уоқылат↓/// |
↑ бұл уөзөктү мәселелердің бірі↓/// ↑ішк'істер уоргандарында →/ жалпы →/ мына / халықтың уөзү ͡ ғұқұқ қорғау уоргандарына →// болмаса сот уоргандарына→ / және ͡ де →/ уонұң ішінде ішк'істер уоргандарына →// сенімсіздікпең ͡ ғарайтында →// уосұ ͡ б̊ір пар'алұу мәселесінің былай айтқанда →// уосұ ͡ гүрөспөн айшықталатын шығар деб̊ ͡ ойлаймын↓/// ↑себ̊еб̊і→ / бізғаншалықты→ / бұл мәселемең ͡ гүрөсөміз →/ сол мәселені ͡ б̊ұғаттаймыз →// йертеңгі ͡ гүнү тұншұқтұрамыз →// соғам байланысты халықтың ͡ да ͡ б̊еті ͡ б̊ері ͡ ғарап →// сенімі ͡ де ͡ гүшөйөді деб̊ ͡ есептеймін →// мен уөзүм↓/// ↑ал йенді мынау→ / ішк'істер мійнійстрі →// бұл мәселені уөтө ͡ ғатты қадағалаб̊ ͡ отұр →// және ͡ де ͡ гезгелген офійсерліг ͡ жыйындар мен аппараттық уотұрұстарда →// қандайда ͡ б̊ір пар'алұу мәселесі шыққам ͡ бойдан →// уол бүкүл уөңүрлүг ͡ органдарға жіб̊еріліп →// үлгү іретінде →/ уол оқұлады↓/// |
Бұл өзекті мәселелердің бірі. Ішкі істер органдарында, жалпы мына халықтың өзі құқық қорғау органдарына, болмаса сот органдарына және де оның ішінде ішкі істер органдарына сенімсіздікпен қарайтын да осы бір пара алу мәселесінің, былай айтқанда, осы күреспен айшықталатын шығар деп ойлаймын. Себебі, біз қаншалықты бұл мәселемен күресеміз, сол мәселені бұғаттаймыз, ертеңгі күні тұншықтырамыз соған байланысты халықтың да беті бері қарап, сенімі де күшейеді деп есептеймін мен өзім. Ал енді мынау Ішкі істер министрі бұл мәселені өте қатты қадағалап отыр және де кез келген офицерлік жиындар мен аппараттық отырыстарда қандай да бір пара алу мәселесі шыққан бойдан ол бүкіл өңірлік органдарға жіберіліп үлгі ретінде, ол оқылады. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑біріншіден→/ сосын уосындай пара→/ алғаны жөнүнде→/ және оны былай айтқанда→/ йертеңгі гүнү уол қорқынышты затқой уөзү / пара алғанда да адам деген→/ бір нәрсені түсүну керек→/ уол йертеңгі гүнү→/ ы: сен пара алған адам ͡ да→/ пара берген адам да уол→/ кінәлі азаматтар↓/// ↑уол сен балаңның алдында да / уотбасыңның алдында ͡ да→/ мысалы→/ былай айтқанда→/ бетің жоқ деген сөз↓/// ↑сондұқтан→/ уосы мәселеде→/ ы: барынша біз→/ біріншіден тәрбійелік мәні бар→// ы: семійнар-тренійнктер уөткіземіз→/ уөзүмүздің ішімізде // йағный мұндай мәселеге барұуға болмайт деп↓/// ↑сосұн йенді йекінші мәселе→// ы: жаңағы / біздің уосы→// ішк'істер уоргандарындағы→/ фактілерге →/ жетпіспес пайызын→/ у уөзіміздің уөзіндік қауіпсіздік басқармасы / әшкерелеп уотыр↓/// ↑йағный→ / ішк'істер уоргандардағы парамен текқана ішк'істер уоргандары емесқой→/ уөзіңіз білесіз→/ басқа ͡ да мүддөлі мемлекеттік уоргандар айналысадығой↓/// ↑бірақ біз→/ сол тіркелген қылмыстардың жетпіспес пайызынан астамын біз уөзіміз ашып уотырмыз→/ йағный біз мүдделіміз →/ тазарұуға мүдделіміз↓/// |
біріншіден →/ сосұн уосұндай пара алғаны жөнүндө →// жән'онұ былай айтқанда →// йертеңгі ͡ гүнү уол қорқұнұшты затқой уөзү →// пар'алғанда ͡ да адам дегем ͡ ↑бірнәрсені түсүнүу ͡ герек →// уол йертеңгігүнү / сен пар'алған адам ͡ да / пара ͡ б̊ерген адам ͡ да уол ͡ гінәлі азаматтар↓/// ↑уол сем ͡ балаңның алдында ͡ да →// уотпасыңның алдында ͡ да →// мысалы / былай айтқанда / бетің жоғ ͡ деген сөз↓/// ↑сондұқтан / уосұ мәселеде / барынша ͡ б̊із / біріншіден тәрб̊ійеліг ͡ мәні ͡ б̊ар семійнар-тренійнктер уөткүзөміз →// уөзүмүздүң ішімізде↓/// ↑йәғіній мұндай мәселеге ͡ б̊арұуға ͡ б̊олмайды деп↓/// ↑сосұн йенд'екінші мәселе →// жаңағы / біздің уосұ ішк'істер уоргандарындағы / фактілерге / жетпіспес пайызын / уөзүмүздің уөзүндүк қауүп̊сүздүк басқармасы / әшкерелеб̊ ͡ отұр↓/// ↑йәғіній →/ ішк'істер уоргандардағы парамен текқана ішк'істер уоргандары йемесқой →// уөзүңүз ͡ б̊ілесіз / басқа ͡ да мүддөлү мемілекеттіг ͡ органдар айналысады ͡ ғой↓/// ↑бірақ ͡ піз / сол тіркелгең ͡ ғылмыстардың жетпіспес пайызынан астамым ͡ біз уөзүмүз ашыб̊ ͡ отұрмұз / йәғіній біз мүддөлүміз →// тазарұуға мүддөлүміз↓/// |
Біріншіден, сосын осындай пара алғаны жөнінде және оны былай айтқанда, ертеңгі күні ол қорқынышты зат қой өзі, пара алғанда да адам деген бір нәрсені түсіну керек, ол ертеңгі күні сен пара алған адам да, пара берген адам да, ол - кінәлі азаматтар. Ол сен балаңның алдында да, отбасыңның алдында да, мысалы былай айтқанда, бетің жоқ деген сөз. Сондықтан осы мәселеде барынша біз біріншіден, тәрбиелік мәні бар семинар-тренингтер өткіземіз өзіміздің ішімізде, яғни мұндай мәселеге баруға болмайды деп. Сосын енді екінші мәселе, жаңағы біздің осы ішкі істер органдарындағы фактілерге 75 пайызын өзіміздің Өзіндік қауіпсіздік басқармасы әшкерелеп отыр. Яғни ішкі істер органдарындағы парамен, тек қана ішкі істер органдары емес қой, өзіңіз білесіз, басқа да мүдделі мемлекеттік органдар айналысады ғой. Бірақ біз сол тіркелген қылмыстардың 75 пайызынан астамын біз өзіміз ашып отырмыз, яғни біз мүдделіміз, тазаруға мүдделіміз. |
Нұрділдә Ораз
|
▶
|
↑бір / құмалақ бір қарын майды шірітеді деп→ / біз арамызда ертеңгі гүнү парақорлардың пагон тағып жүргенін қаламаймыз↓/// ↑сондықтан да ішк'істер мійнійстрі бұл бағытта→/ уөзі қатаң тапсырма беріп→/ әрбір қызметкерге→/ жаңағы→/ параға жоламайтындай↓/// ↑ал енді статыйстыйкаға мән беретін болсақ / жыл сайын қазір кеміп кележатыр→/ статыйстыйкамыз быйылдың уөзінде→/ мысалы→/ жүжжыйырматоғұз→ // тіпті башшысы қызметінен кетті→/ сіздер білесіздер кәзір→/ жаңа заң енген→/ заң бойынша мысалы→/ уөзінің қол астындағы қызметкер парамен ұсталатын болса→/ басшысы міндетті түрдө қызметтен кетеді↓/// ↑міне / жүжжыйырматоғұз башшының ішінде→/ жыйырмадан астамы қызметінен босатылды→// және бұл науқан әріғарай қадағалауда болады→/ және парақорлықпен күрес мәселесі жылдан жылға күшейіп→/ жалғаса берет↓/// |
↑ бір ͡ ғұмалақ / бір ͡ ғарын майды шірітеді деп →// біз арамызды йертеңгі ͡ гүнү парақорлардың погон тағыб̊ ͡ жүргөнүң ͡ ғаламаймыз↓/// ↑сондұқтан ͡ да ішк'істер мійнійстрі ͡ б̊ұл бағытта →// уөзү қатаң тап̊сырма ͡ б̊еріп →// әрб̊ір ͡ ғызметкерге / жаңағы / параға жоламайтындай↓/// ↑ал йенді ыстатійстійкаға мәм ͡ беретім ͡ болсақ →// жыл сайын / қазір / кеміп кележатыр →// ыстатійстійкамыз ͡ б̊ыйылдың уөзүндө →// мысалы жүжжыйырма тоғұз →// тіпті ͡ б̊ашшысы қызметінең ͡ гетті →// сіздер ͡ б̊ілесіздер / қәзір жаңа заң йеңген →// заң бойұнша / мысалы уөзүнүң / қол ͡ астындағы ͡ ғызметкер парамен ұсталатым ͡ болса →// башшысы міндетті түрдө қызметтең ͡ гетеді↓/// ↑міне / жүжжыйырма тоғұз башшының ішінде →// жыйырмадан астамы қызметінем ͡ босатылды →// және / бұл науқан әріғарай / қадағалауда ͡ б̊олады →// және парақорлұқпең ͡ гүрөс мәселесі жылдан жылға ͡ гүшөйүп / жалғаса ͡ б̊ереді↓/// |
«Бір құмалақ бір қарын майды шірітеді», - деп біз арамызда ертеңгі күні парақорлардың погон тағып жүргенін қаламаймыз. Сондықтан да Ішкі істер министрі бұл бағытта өзі қатаң тапсырма беріп әрбір қызметкерге, жаңағы параға жоламайтындай. Ал енді статистикаға мән беретін болсақ жыл сайын қазір кеміп келе жатыр, статистикамыз биылдың өзінде, мысалы 129, тіпті басшысы қызметінен кетті. Сіздер білесіздер, қазір жаңа заң енген, заң бойынша мысалы өзінің қол астындағы қызметкер парамен ұсталатын болса, басшысы міндетті түрде қызметтен кетеді. Міне 129 басшының ішінде 20-дан астамы қызметінен босатылды және бұл науқан әрі қарай қадағалауда болады және парақорлықпен күрес мәселесі жылдан-жылға күшейіп жалғаса береді. |
Нұрлан Байжігітұлы
|
▶
|
Ж: ↑ сұрақ уөте гөп → //йенді мен кәзір // сұрақтардың барлығын қойып шықсам →// ійә ↑/// ↑ айнұр сұрап уотыр ↓ /// ↑ жанұйада әйелі /уөзінің табысын күйеуүне айтпай →// бауырына берүу дұрыспа ↑ // ұстаз // →дейді ↓ ///
Қ: ↑ әйел уөзі шешед ↓ /// ↑ әйел уөзі табысы болса →// күйеуіне айтама // айтпайма // уөзі шешед ↓ /// ↑ менің бір айтып жүрген сөзім бар →// әйелдің табысы қалтада → // күйеудікі уортада ↓ /// ↑ ұнасада йеркектерге // ұнамасада солай ↓ /// ↑ бірақ // әйел адам күйеуін құрметтеп айтса →// менің тапқаным бар йеді уосыны ағама →// бауырыма берсем десе болад ↓ /// ↑ бұл құрметі арттырад →// бірақ айтпайда →// әйел уөз табысын берүуіне болад ↓ /// ↑ текқана күйеудің берген табысын / шетінен сындырып-сындырып / сындырып жыйнап →// былай беріп жіберсе ↑// күнә болат ↓ /// ↑ уолай істеуге болмайды // айтып беру герек ↓ /// |
Ж: ↑ сұрақ // көп →// йенді мен // қәзір // сұрақтардың барлығың ͡ ғойұп̊ ͡ шық̊сам →// ійә ↑/// ↑ айнұр сұраб̊͡ отұр ↓ /// ↑ жанұйада // әйелі // уөзүнүң таб̊ысын // күйөуүн'айтпай →// бауұрұна ͡ б̊ерүу // дұрұс͡ па ↑ // ұстаз // → дейді ↓ /// Қ: ↑ әйел // уөзү шешеді ↓ /// ↑ әйел // уөз таб̊ысы͡ б̊олса ↑ // күйөуүн'айта͡ ма // айтпай͡ ма // уөзү шешеді↓/// ↑ менің бір айтыб̊ ͡ жүргөн сөзүм бар↑/// ↑ әйелдің таб̊ысы қалтада→// күйөудүкү / уортада ↓/// ↑ ұнасада // йеркектерге // ұнамасада солай ↓ /// ↑ бірақ // әйел адам // күйөуүң ͡ ғұрметтеб̊ ͡ айтčа →// менің // тапқаным бар йеді уосұнұ // ағама →// бауұрұма ͡ б̊ерсем десе // б̊олады ↓ /// ↑ бұл // құрмөт'арттырады ↓ /// ↑ бірақ // айтпай͡ да →// әйел уөз таб̊ысын // берүуүнө͡ б̊олады ↓ /// ↑ текқана // күйөудүң͡ берген таб̊ысын // шетінен сындырып̊-сындырып // сындырыб̊ ͡ жыйнап →// былай беріб̊ ͡ жіб̊ерсе →// күнә͡ б̊олады ↓ /// ↑ уолай істеуге болмайды // айтып͡ перүу ͡ герек ↓ /// |
Ж: Сұрақ өте көп, енді мен кәзір сұрақтардың барлығын қойып шықсам, иә. Айнұр сұрап отыр: -Жанұяда әйелі өзінің табысын күйеуіне айтпай бауырына беру дұрыс па, ұстаз? - дейді
Қ: Әйел өзі шешеді. Әйел өзі табысы болса, күйеуіне айта ма, айтпай ма өзі шешеді. Менің бір айтып жүрген сөзім бар: "Әйелдің табысы қалтада, күйеудікі ортада". Ұнаса да еркектерге, ұнамаса да солай. Бірақ, әйел адам күйеуін құрметтеп айтса: - Менің тапқаным бар еді, осыны ағама, бауырыма берсем, - десе болады. Бұл құрметті арттырады. Бірақ айтпай да әйел өз табысын беруіне болады. Тек қана күйеудің берген табысын шетінен сындырып-сындырып, сындырып жинап, былай беріп жіберсе күнә болады. Олай істеуге болмайды, айтып беру керек. |
Нұрлан Байжігітұлы
|
▶
|
Ж: ↑ келесі сұрақ ↓ /// ↑ қыз баланың ұзаққа дейін → // тұрмыс құрмай /жалғыз жүрсе ↑// қасында қызғанатын йекі періште жүретіні распа ↑ /// ↑ соның кесірінен / жігітпен таныса алмайды →// деп те йестіп йедім ↓ /// йағный / сондай / аңыз әңгімеде бар дейд ↓ /// Қ: ↑ йенді / уөз жауабын уөзі беріп тұр / қарындасым↓/// ↑ аңызғо уол // анегдот ↓ /// Ж: ↑ йағіній / уондай йемес ійә ↑ /// Қ: ↑ шығұу керек // құдайдан бақыт тілеп ↓ /// Ж: ↑ ійә // самоотсенка көтерүу тәкаппарлыққа жатпайма дейді ↓ /// ↑ нұрсұлұу сұрап уотыр ↓ /// Қ: ↑ жоқ // жатпайды ↓ /// ↑ йегер біреуді төмен түсірмесең ↓ /// ↑ самоотсенканың деңгейінде біреуді төмен түсірмей →// уөзіңізді көтерсеңіз →// уода тұрған йештеңке жоқ ↓ /// ↑ адамды көтеріп берүу керек ↓ /// ↑ шеңбер ↓/// |
Ж: ↑ келесі сұрақ ↓ /// ↑ қыз͡ б̊аланың ұзаққа дейін → // тұрмұс құрмай /жалғыж ͡ жүрсө →// қасында қызғанатын / йекі͡ періште ͡ жүрөтүні / ырас͡ па ↑ /// ↑ сонұң ͡ гесірінен / жігітпен / таныс'алмайды →// деп ͡ те / йестіп ͡ йедім ↓ /// ↑ йәғіній /сондай // аңыз әңгімеде ͡ б̊ар дейді↓/// Қ: ↑йенді / уөж ͡ жауаб̊ын // уөзү ͡ б̊еріп͡ тұрғой // қарындасым ↓ /// ↑ аңызғой / уол // анекдот↓/// Ж: ↑ йәғіній / уондай йемес ійә ↑ /// Қ: ↑ шығұу͡ герек // құдайдам ͡ бақыт͡ тілеп↓/// Ж: ↑ ійә // самоотсеңка ͡ гөтөрүу // тәкаппәрлыққа жатпай͡ ма ͡ дейді ↓ /// ↑ нұрсұлұу сұраб̊ ͡ отұр ↓ /// Қ: ↑ жоқ // жатпайды ↓ /// ↑ йегер ͡ б̊іреудү төмөн түсүрмөсең ↓ /// ↑ самоотсеңканың деңгейінде // б̊іреудү төмөн ͡ түсүрмей ↑// уөзүңүздү / көтөрсөңүз →// уонда тұрған йештеңке жоқ ↓ /// ↑ адамды // көтөрүп ͡ перүу͡ герек ↓ /// ↑ шеңбер ↓ /// |
Ж: Келесі сұрақ. Қыз баланың ұзаққа дейін тұрмыс құрмай жалғыз жүрсе, қасында қызғанатын екі періште жүретіні рас па? Соның кесірінен жігітпен таныса алмайды деп естіп едім. Яғни сондай аңыз әңгіме де бар дейді.
Қ: Енді өз жауабын өзі беріп тұр қарындасым. Аңыз ғой, ол анекдот.
Ж: Яғни ондай емес, иә.
Қ: Шығу керек, құдайдан бақыт тілеп.
Ж: Иә, самооценка көтеру тәкаппарлыққа жатпай ма? - дейді, Нұрсұлу сұрап отыр.
Қ: Жоқ, жатпайды. Егер біреуді төмен түсірмесең. Самооценканың деңгейінде біреуді төмен түсірмей, өзіңізді көтерсеңіз, ода тұрған ештеңке жоқ. Адамды көтеріп беру керек. Шеңбер. |
Нұрлан Байжігітұлы
|
▶
|
Ж: ↑ енесі // айағы ауыр келінін →// қарғап сілесе // дейд // уоразкүл ↓ /// ↑ уойбай алла ↑ /// Қ: ↑уол /алдына келед ↓ /// Ж: ↑ ау ↓ /// Қ: ↑ уол йенесінің алдына гелет ↓ /// ↑ йенесінің баласына гелет // немересіне гелет ↓ /// ↑ уөзіне айналып келет ↓ /// ↑ қарғыстың йекі ұшы болат ↓ /// ↑ мынау айтылған адамнан шықса ↑// қайтып уөзіне геліп айналып келет ↓ /// ↑ мынаған барат↓// сіз уоған ылайықты болмасаңыз // қайтып уөзіне барад ↓ /// ↑ уоның/ йененің шекесі шылқымайд →// сен жаман болғаннан ↓// қарғағаны // даже сіздің басыңызға келсе де ↑// уол өзінің басын қарғап уотырғанын →// біліп алсын // әрбір ата-ана ↓ /// ↑ ал уоның // айағы ауұр болмаса да ↓ /// |
Ж: ↑ йенесі / айағ'ауұр келінін →// қарғап̊ ͡ сілесе / дейді // уоразкүл ↓ /// ↑ уойб̊ай алла↑/// Қ: ↑ уол /алдына͡ геледі↓/// Ж: ↑ау↓/// Қ: уол / йенесінің алдына ͡ геледі ↓ /// ↑ йенесінің баласына ͡ геледі // немересіне ͡ геледі ↓ /// ↑ уөзүне / айналып͡ келеді↓/// қарғыстың // йек'ұшұ͡ болады↓/// ↑мын'айтылған адамнан шық̊са ↑// қайтыб̊ // уөзүнө͡ геліб̊ // айналып келеді ↓ /// ↑ мынағам ͡ барады ↓// сіз уоған ылайықты͡ б̊олмасаңыз / қайтыб̊ ͡ уөзүнө ͡ б̊арады ↓ /// ↑ уонұң/ йененің шекесі шылқымайды →// сен жамам ͡ болғаннан ↓// қарғағаны // даже сіздің // басыңызға͡ гелсе ͡ де ↑// уол өзүнүң басын // қарғаб̊ ͡ отұрғанын→/ біліб̊ ͡ алсың / әрб̊ір ат'ана ↓ /// ↑ ал уонұң // айағ'ауұр болмаса͡ да ↓ /// |
Ж: Енесі аяғы ауыр келінін қарғап-сілесе, - дейді Оразгүл. Ойбай, Алла.
Қ: Ол алдына келеді.
Ж: Ау.
Қ: Енесінің алдына келеді. Енесінің баласына келеді, немересіне келеді. Өзіне айналып келеді. Қарғыстың екі ұшы болады. Мынау айтылған адамнан шықса, қайтып өзіне келіп, айналып келеді. Мынаған барады, сіз оған лайықты болмасаңыз қайтып өзіне барады. Оның, ененің шекесі шылқымайды сен жаман болғаннан. Қарғағаны даже сіздің басыңызға келсе де, ол өзінің басын қарғап отырғанын біліп алсын әрбір ата-анана. Ал оның аяғы ауыр болмаса да. |
Нұрлан Байжігітұлы
|
▶
|
Ж: ↑ мына сұрақты кішкене түсінбедім ↓ /// ↑ матійваційа қалай бере а / күйеуіме йекен ғой → // кешірім сұрайм ↓ /// ↑ күйеуіме матійваційа // қалай // бере аламын ↓ /// дым настраенійесі жоқ // жұмыс жасауға дейд ↓ /// ↑ уосы быр /уөте уөзекті сұрақ ↓ /// ↑ қыздарда мен көп байқаймын ↓// жалпы →// әйелдің күйеуге матійваційа берүуі / йағный →// мүмкін уол күйеуі жалқау шығар ↓// мүмкін уол жұмыс істегісі келмейтін шығар ↓ /// ↑ йегер уол сондай жалқау болса ↑// әйел уөмір бақый / матійваційа беріп уөтүу керекпа ↑ /// ↑ матійваційасыз жұмыс жасай алмайма → // сонда йеркек↑/// Қ: ↑ біз // матійваційасыз жүрмей қалдыққо →// бәрі ↓ /// |
Ж: ↑ мына сұрақты // кішкене түсүмбөдім ↓ /// ↑ мотійвасійа // қалай бере а: // күйөуүм'екен ͡ ғой → // кешірім сұраймын ↓ /// ↑ күйөуүмө // мотійвасыйа // қалай / бер'аламын ↓ /// ↑ дым ностраенійесі жоқ // жұмұш͡ шасауға дейді ↓ /// ↑ уосұ // б̊ір // уөте / уөзөктү сұрақ ↓/// ↑ қыздарда // мең ͡ гөп ͡ пайқаймын → // жалпы // әйелдің күйөугө // мотійвасыйа ͡ б̊ерүуү / йәғіній→// мүмкүн // уол // күйөуү // жалқау шығар ↓/// ↑ мүмкүн уол // жұмұс істегісі͡ гелмейтін͡ шығар ↓ /// ↑ йегер уол // сондай жалқау͡ б̊олса ↑// әйел уөмүрб̊ақый // мотійвасыйа // б̊еріб̊͡ өтүу ͡ герек͡ па ↑ /// ↑ мотійвасыйасыж͡ жұмұш͡ шасай // алмай͡ ма → // сонда // йеркек ↑ /// Қ: ↑ біз // мотійвасыйасыж͡ жүрмөй ͡ ғалдыққой →// бәрі ↓ /// |
Ж: Мына сұрақты кішкене түсінбедім. Мотивация қалай бере... а күйеуіме екен ғой, кешірім сұраймын. Күйеуіме мотивация қалай бере аламын? Дым настроениесі жоқ жұмыс жасауға, - дейді. Осы бір өте өзекті сұрақ қыздарда, мен көп байқаймын, жалпы әйелдің күйеуге мотивация беруі, яғни, мүмкін ол күйеуі жалқау шығар, мүмкін ол жұмыс істегісі келмейтін шығар. Егер ол сондай жалқау болса, әйел өмірбақи мотивация беріп өтуі керек па. Мотивациясыз жұмыс жасай алмай ма сонда еркек.
Қ: Біз мотивациясыз жүрмей қалдық қой, бәрі. |
Нұрлан Байжігітұлы
|
▶
|
Қ: ↑ жоқ →// мұхаммед пайғамбар →// бірінші рет пайғамбар болған кезінде →// алладан хабар алып // үйге келген кезінде ↑// матійвацыйаны сол кезде / йең бірінші хадыйша анамыз берген↓/// ↑замыйлоный/ замыйлоный деп келед // мен тоңдым/ тоңдым // үстімді жапшы дегенде ↓ /// ↑ уосындай гөрдім→// маған қорқынышты бірнәрсе келді ↓/ деп айтқаңгезде →// уоқы деп айтты дегеңгезде ↓/// ↑ сіз жамандық жасамайсыз →// сіз йелдің аманатшысыз // сіз уөте керемет адамсыз // біреудің қыйанат баспайсыз →// сондықтан / бұл айтқаңгезде →// әйелін тыңдап тұрып →// уөзін ұуспокойт йетед↓/// ↑ бұл матійвацыйа // сол жерден // керек десем // уолгезде де ↓ /// ↑ әйел адам матійваційа берүу керек ↓ /// |
Қ: ↑ жоқ →// мұхаммед пайғамбар →// бірінші ірет пайғамбар͡ б̊олғаң ͡ гезінде →// алладан хаб̊ар алып // үйгө келгең͡ гезінде↑// мотійвасыйаны сол ͡ гезде/ йең бірінші / хәдійш'анамыз берген ↓ /// ↑ замыйлоный // замыйлоный деп ͡ келеді // мен тоңдұм // тоңдұм // үстүмдү ͡ жап̊шы͡ дегенде ↓ /// ↑ уосұндай ͡ гөрдүм →// мағаң ͡ ғорқұнұшты // б̊ірнәрсе ͡ гелді →// деб̊ ͡ айтқаң͡ гезде →// уоқұ ͡ деп // айтты дегең͡ гезде ↓ /// ↑ сіз // жамандығ͡ жасамайсыз →// сіз йелдің аманатш̆ысыл // сіз // уөтө керемет адамсыз // біреудүң // қыйанат ͡ паспайсыз →// сондұқтан // бұл айтқаң͡ гезде →// әйелін тыңдап тұрұп →// уөзүн // ұуспокойыт йетеді ↓ /// ↑ бұл мотійвасійа // сол жерден // керек десем // уолгезде ͡ де ↓ /// ↑ әйел адам мотійвасыйа б̊ерүу͡ герек ↓ /// |
Қ: Жоқ, Мұхаммед пайғамбар бірінші рет пайғамбар болған кезде, Алладан хабар алып үйге келген кезде, мотивацияны сол кезде, ең бірінші Хадиша анамыз берген. "Замилони, замилони", - деп келеді, "мен тоңдым, тоңдым, үстімді жапшы", - дегенде. Осындай көрдім, маған қорқынышты бірнәрсе келді, - деп айтқан кезде, оқы деп айтты деген кезде. "Сіз жамандық жасамайсыз, сіз елдің аманатшысысыз, сіз өте керемет адамсыз, біреудің қиянат баспайсыз", сондықтан бұл айтқан кезде әйелін тыңдап тұрып өзін успокойть етеді. Бұл мотивация сол жерден керек десем, ол кезде де. Әйел адам мотивация беру керек. |
Нұрлан Байжігітұлы
|
▶
|
↑ йеркек // матійвацыйаға мұқтаж ↓ /// ↑ үйткені неге ↑ казіргі йеркектер ↓ /// ↑йеркек бағана мен / сөзімнің басында айттым ↓ /// ↑ көп йеркектер // барлығы десем →// казір барлығы ашұуланып қалар ↓ /// ↑ көп йеркектер // уөзінің уорнын жоғалтып алған ↓ /// ↑ содан кейін →// бұл әйелдік деңгейге түсет ↓ /// ↑ әйелдің аржақ бержағында ↓ /// ↑ уоған әрдайым тұр // жат →// жата берме // бар // бар деп →// әбден айта берүу герек↓/// ↑ матійвацыйа бере берүу герек →// шұқый берүу керек↓/// ↑үйде жатқан ақылдыдан →// көшеде жүрген ақымақ артық дейт қазақта↓/// ↑көрдіңізба мотійваційа ғандай ↓ /// ↑ үйде жатқызба деген ↓ /// ↑ атамыз қазақ йескі сөзі бұл ↓ /// ↑ үйде жатқан ақылдыдан →// көшеде жүрген ақымақ артық ↓/// ↑ уо кезде ійнтернет жоқ ↓ /// ↑ неге уөйткені көшеге шығады йекенда →// бәрін көреді йекен ↓ /// ↑ тәлім алад →// тәрбійе алад ↓ /// |
↑йеркек /мотійвасыйаға мұқтаж ↓ /// уөйткөнү // неге // қәзірг'еркектер ↓ /// ↑ йеркек // бағана мен // сөзүмнүң басынд'айттым ↓ /// ↑ көб̊͡ еркектер // барлығы десем →// қәзір // б̊арлығы // ашұуланып қалар ↓ /// ↑ көб̊ ͡ еркектер // уөзүнүң уорнұн жоғалтыб̊͡ алған ↓ /// ↑ содаңгейін →// бұл // әйелдік деңгейге түсөдү ↓ /// ↑ әйелдің // аржақ ͡ пержағында ↓ /// ↑ уоған әрдайым тұр // жат →// жата ͡ б̊ерме // бар // бар деп →// әб̊ден айта͡ б̊ерүу͡ герек ↓ /// ↑ мотійвасійа ͡ б̊ере ͡ б̊ерүу ͡ герек →// шұқұй // берүу͡ герек ↓ /// ↑ үйдө жатқан ақылдыдан→// көшөдө жүргөн // ақымағ ͡ артығ͡ дейді // қазақта ↓ /// ↑ көрдүңүз͡ б̊а мотійвасійа ͡ ғандай ↓ /// ↑ үйдө жатқызб̊а деген ↓ /// ↑ атамыз͡ ғазақ // йескі сөзү ͡ б̊ұл ↓ /// ↑ үйдө ͡ жатқан ақылдыдан →// көшөдө͡ жүргөн // ақымағ͡ артық ↓/// ↑ уо : кезде // ійнтернет жоқ ↓ /// ↑ неге // уөйткөнү көшөгө шығад'екен͡ да →// бәрің͡ гөрөд'екен ↓/// ↑ тәлім алады →// тәрб̊ій'алады ↓/// |
Еркек мотивацияға мұқтаж. Өйткені, неге қазіргі еркектер. Еркек бағана мен сөзімнің басында айттым. Көп еркектер, барлығы десем, қазір барлығы ашуланып қалар. Көп еркектер өзінің орнын жоғалтып алған. Содан кейін бұл әйелдік деңгейге түседі. Әйелдің ар жақ, бер жағында. Оған әрдайым тұр, жат, жата берме, бар, бар деп әбден айта беру керек. Мотивация беру керек, шұқи беру керек. "Үйде жатқан ақылдыдан, көшеде жүрген ақымақ", - артық дейді қазақта. Көрдіңіз ба, мотивация қандай? Үйде жатқызба деген. Атамыз қазақтың ескі сөзі бұл. Үйде жатқан ақылдыдан, көшеде жүрген ақымақ артық, О кезде интернет жоқ. Неге? Өйткені көшеге шығады екен да, бәрін көреді екен. Тәлім алады, тәрбие алады. |
Нұрлан Байжігітұлы
|
▶
|
↑й е : мынау уотын түсіріпті ↓ /// ↑ йе мынау ворота қойыпты деп →// йелді көріп →// сөйтіп талпыныс бір болұугерек ↓ /// ↑ йеркекке де казіргі заманда →// әйелдеріне білмеймін →// мотійвацыйасыз уөмір сүрмей қалдық біз ↓ /// ↑ бірақ →// йеркекке керек // кәзіргі заманда →// жүз пайыз керек ↓ /// ↑ ажырасұуға йеркек пен әйел келед ↓ /// ↑ йеркек // бірінші әйел тыңдалад →// шарыйғат бойынша →// не үшін→// не себеппен // ажырасып жатсың дейд ↓ /// ↑ сонда әйел айта бастаса →// күйеуім жата беред →// жұмыс істемейт десе →// мына йеркек баж // баж // баж йетіп →// әйелімен жағаласат ↓ /// ↑ мен айттым →// сіз тоқтаңыз↓// бірінші әйелді тыңдайм→// уодан кейін сізді тыңдайм↓/// ↑сізгеде /жарты сағат ұуақытым бар↓/// →// жоқ // мынау сөйлеген сайын // аузын жабад ↓ /// ↑ сосын әйелге айттым →// сен уөзі ажырасқаның дұрыс болыпты →// бұдан құтылғаның ↓ /// ↑ неге дейт ↓ /// |
↑ й е: мынау // уотұн түсүрүптү ↓ /// ↑ йе мынау ворота͡ ғойұптұ ͡ деп →// йелді͡ гөрүп →// сөйтүп / талпыныс ͡ пір͡ б̊олұу͡ герек ↓ /// ↑ йеркекке ͡ де / қәзіргі заманның →// әйелдеріне / б̊ілмеймін →// мотійвасійасыз уөмүр ͡ сүрмөй ͡ ғалдық ͡ піз ↓ /// ↑ бірақ →// йеркекке ͡ герек // қәзіргі заманда ↓ /// ↑ жүспайыз ͡ герек ↓ /// ↑ ажырасұуға // йеркек пен әйел ͡ геледі ↓ /// ↑ йеркек // бірінші // әйел тыңдалады →// шарыйғат ͡ пойұнша →/// ↑н'үшүн →// не себ̊еппен /ажырасыб̊ ͡ жатčың дейді↓/// ↑ сонда // әйел айта ͡ б̊астаса →// күйөуүм жата ͡ б̊ереді →// жұмұс͡ істемейді десе →// мын'еркек баж // баж // баж ͡ етіп →// әйелімен жағаласады ↓ /// ↑ мен айттым →// сіз // тоқтаңыз бірінші // әйелді тыңдаймын →// уодаң ͡ гейін // сізді тыңдаймын ↓ /// ↑ сізге͡ де // жарты сағат ұуақытым бар ↓ /// ↑ жоқ // мынау сөйлөгөн ͡ сайын // аузұн͡ жаб̊ады ↓ /// ↑ сосұн // әйелг'айттым →// сен уөзү // ажырасқаның дұрұс ͡ полұптұ →// бұдаң ͡ ғұтұлғаның ↓ /// ↑ неге дейді ↓ /// |
Е мынау отын түсіріпті, е мынау ворота қойыпты деп, елді көріп, сөйтіп талпыныс бір болу керек. Еркекке де қазіргі заманда, әйелдеріңе білмеймін, мотивациясыз өмір сүрмей қалдық біз. Бірақ, еркекке керек кәзіргі заманда, 100 пайыз керек. Ажырасуға еркек пен әйел келеді. Еркек, бірінші әйел тыңдалады шариғат бойынша. Не үшін, не себеппен ажырасып жатсың? - дейді. Сонда әйел айта бастаса: - Күйеуім жата береді, жұмыс істемейді, - десе, мына еркек баж-баж, баж етіп әйелімен жағаласады. Мен айттым: - Сіз тоқтаңыз, бірінші әйелді тыңдаймын, одан кейін сізді тыңдаймын. Сізге де жарты сағат уақытым бар. Жоқ мынау сөйлеген сайын аузын жабады. Сосын әйелге айттым: - Сен өзі ажырасқаның дұрыс болыпты, бұдан құтылғаның. - Неге? - дейді. |
Нұрлан Байжігітұлы
|
▶
|
↑ йеркек →// әйел // әйелмен тұрғысы келет // еркекпен тұрғысы келет ↓ /// ↑ ал сен // әйел сыйақты шап-шап →// шап-шап йекеуің таласып ↓ /// ↑ уол йеркек көрмейт ↓ /// ↑ үйге келет // йеркек көрмейт ↓ /// ↑ сен а десең мә дійд →// мә десең а дійд сағаласып →// уо қазан-ошаққа →// кұухнйаға барып →// артынан барып →// сабшенійе жазған йеркектер бар әйелдеріне ↓ /// ↑ сондайды көрген адам →// қандай әйел →// қандай йеркекті алғысы келет ↓ /// ↑ кезінде уомардың алдына // бір әйел геліп →// күйеуіммен ажырасам дегенде →// маған қарамайт деп айтқан →// йекен ↓ /// ↑ көңіл бөлмейт дегенде →// уомар йеркекті шақырса →// йертеден-кешке дейін сақалын уөсіріп →// мешіттен шықпаған біреу йекен ↓ /// |
↑ йеркек →// әйел // йеркекпен тұрғұсұ ͡ геледі ↓ /// ↑ сен // әйел сыйақты шап̊-шап →// шап̊-шап // йекеуүң таласып ↓ /// ↑ уол // йеркек көрмейді ↓ /// ↑ үйгө ͡ геледі // еркек көрмейді ↓ /// ↑ сен // а : десең // мә дейді →// мә десең // а: дейді салғыласып→// уо қазан-ошаққа →// күухнійаға ͡ б̊арып →// артынам͡ барып →// собшенійе ͡ жазған йеркектер͡ б̊ар әйелдеріне ↓ /// ↑ сондайды // гөргөн͡ адам →// қандай әйел →// қандай йеркект'алғысы келеді ↓ /// ↑ кезінде // уомардың алдына // бір әйел ͡ геліп // күйөуүммөн ажырасам дегенде →// мағаң͡ ғарамайды // деб̊ ͡ айтқан ͡ йекен ↓ /// ↑ көңүл͡ бөлмөйді // дегенде →// омар йеркекті шақырса →// йертедең-гешке дейін сақалын уөсүрүп →// мешіттен шықпағам ͡ біреу ͡ йекен ↓ /// |
Еркек, әйел әйелмен тұрғысы келед, еркекпен тұрғысы келеді. Сен әйел сияқты шап-шап, шап-шап екеуің таласып. Бұл еркек көрмейді. Үйге келеді еркек көрмейді. Сен а десең, мә диді, мә десең, а диді сағаласып, о қазан-ошаққа, кухняға барып, артынан барып, сообщения жазған еркектер бар әйелдеріне. Сондайды көрген адам, қандай әйел, қандай еркекті алғысы келеді. Кезінде Омардың алдына бір әйел келіп: - Күйеуіммен ажырасамын, - дегенде, маған қарамайды, - деп айтқан екен. Көңіл бөлмейді, - дегенде, Омар еркекті шақырса, ертеден-кешке дейін сақалын өсіріп, мешіттен шықпаған біреу екен. |
Нұрлан Байжігітұлы
|
▶
|
↑ сонан айтыпты ↓ /// ↑ мынаны салонға апарып →// кішкене сақалын алып →// дұрыстап адам кейіпке келтіріңдер депті патша ↓ /// ↑ содан кейін // барып келтіргеннен кейін →// әйелі уөтіп →// мынау сенің күйеуің ба десе →// әйелінің уөзі таңғалып қалыпты ↓ /// ↑ көрдіңіз ба ↑// сондықтан / йер уосындаймен йенді ажырасасыңба десе ↑/// ↑ жоқ ажыраспаймын деген йекен ↓ /// біздің йеркектерді менің айтұуым →// төмен түсірүуім йемес ↓ /// ұуаллаһадый каріймнә баллійадійм // алла адам баласын көтерген ↓ /// ↑ sup>йегер йеркек уөзін төмен ұратын болса↓ /// ↑ әйеліменен салғыласатын болса →// әйеліменен йесептейтін болса ↑ /// ↑ бір йеркек айтыпты →// әйел деген айақкійім сыйақты // ауыстыра берем ↓ /// |
↑ содан айтыпты ↓ /// ↑ мынаны салоңғ'апарып →// кішкене сақалын алып →// дұрұстаб̊͡ адам͡ гейіпке ͡ гелтіріңдер депті патш̆а ↓ /// ↑ содаң ͡ гейін // барып келтіргеннең ͡ гейін →// әйелі // уөтүп →// мынау сенің ͡ гүйөуүң бе десе →// әйелінің уөзү // таңғалып қалыпты ↓ /// ↑ көрдүңүз͡ б̊е →// сондұқтан / йер уосұндаймен йенді // ажырасасың͡ ба десе ↓ /// ↑ жоқ // ажыраспаймын деген йекен ↓ /// ↑ біздің йеркектерді // менің айтұуұм →// төмөн түсүрүуүм йемес ↓ /// ↑ ұуаллаһадый кәріймнә бәллійадійм // алла // адам баласың ͡ гөтөргөн ↓ /// ↑ йегер йеркек // уөзүн төмөн ұратым ͡ болса →// әйеліменен салғыласатым ͡ болса →// әйеліменен йесептейтім ͡ болса ↑ /// ↑ бір йеркег͡ айтыпты →// әйел деген айақкійім сыйақты // ауұстұра ͡ б̊еремін↓ /// |
Сосын айтыпты: - Мынаны салонға апарып, кішкене сақалын алып, дұрыстап адам кейіпке келтіріңдер, - депті патша. Содан кейін барып келтіргеннен кейін, әйелі өтіп: - Мынау сенің күйеуің ба? - десе, әйелінің өзі таңғалып қалыпты. Көрдіңіз ба, сондықтан ер: - Осындаймен енді ажырасасың ба? - десе. - Жоқ, ажыраспаймын, - деген екен. Біздің еркектерді менің айтуым, ол төмен түсіруім емес. "Уаллаһади каримнә баллиадим", Алла адам баласын көтерген. Егер еркек өзін төмен ұратын болса, әйеліменен салғыласатын болса, әйеліменен есептейтін болса. Бір еркек айтыпты: - Әйел деген аяқ киім сияқты, ауыстыра беремін. |
Нұрлан Байжігітұлы
|
▶
|
↑ қазақтың бұрыннан келатқан // бір қате сөзі бар // қатын жолда ↑// бала белде // деген ↓ /// ↑ уол нағыз// нағыз қате сөздің бірі ↓ /// ↑ уол біреуін тастада →// біреуін кете бер →// біреуін алда кете бер ↓ /// ↑ баланы белде деп →// бүкүл қазақыстандағылардың бәрін // балаң қылмақпа сонда сен ↓ /// ↑ жүжжыйрма әйел алып →// бұл недеген масқара сөз ↓ /// ↑ бұл дұрыс сөз йемес ↓ /// ↑ бұл қанша жерден ата-ананың үкімін →// тұуған-тұуысын жоғары қойса да →// бұл сөзді қарұуға ұстауға болмайт ↓ /// |
↑ қазақтың бұрұннаң ͡ геле͡ жатқан // бір // қате сөзү ͡ б̊ар →// қатын ͡ жолда →// бала͡ б̊елде ͡ деген ↓ /// ↑ уол нағыз // нағыз // қате͡ сөздүң͡ бірі ↓ /// ↑ уол біреуүн таста͡ да →// біреуүң͡ гете ͡ б̊ер →// біреуүн ал͡ да // гете ͡ б̊ер ↓ /// ↑ баланы͡ б̊елде͡ деп →// бүкүл // қазақ̊стандағылардың бәрін // бала͡ң ғылмақ͡ па // сонда сен ↓ /// ↑ жүжжыйырма // әйел алып →// бұл недеген // масқара сөз ↓ /// ↑ бұл дұрұс сөз йемес ↓ /// ↑ бұл // қанша жерден ат'ананың үкүмүн →// таған-тұуұсұн // жоғары қойса ͡ да →// бұл сөздү // қарұуға // ұстауға болмайды ↓ /// |
Қазақтың бұрыннан келе жатқан бір қате сөзі бар "Қатын жолда, бала белде" деген. Ол нағыз, нағыз қате сөздің біреуі. Ол біреуін таста да біреуіне кете бер, біреуін ал да кете бер. Баланы белде деп, бүкіл қазақстандардың бәрін балаң қылмақ па сонда, сен 120 әйел алып. Бұл не деген масқара сөз. Бұл дұрыс сөз емес. Бұл қанша жерден ата-ананың үкімін, таған-туысын жоғары қойса да, бұл сөзді қаруға ұстауға болмайды. |
Нұрлан Байжігітұлы
|
▶
|
↑ бізде // айтып уотырмынғой →// бір жағына ғана // жығыламызда ↑// бійтіп мына // салыстырып → // қаздауысты қазыбек бій атамыз айтпақшы →// салыстырып көрүу жоқ бізде ↓ /// ↑ салып көрүу ↓ /// ↑ бізде тек қана кесүу →// шабұу →// сындырұу →// құртұу болад ↓ /// ↑ жоқ // уол дұрыс йемес ↓ /// ↑ салып көрүу керек →// йей дұрыспа →// дұрыс йемеспа менікі ↓ /// ↑ қоғаммен келісүу керек ↓ /// ↑ сол үшін // йеркек адам // әйелменен қалай боғанда да // ортаға гелүуі ↓ /// ↑ сол бағанағы йеркектер дұрыс болатын болса →// уонда әйелге // йегер йеркек көріп тұрұп →// йеркек тұрмайд ↓ /// ↑ матійвацыйаның түр-түрі // сөзбен йемес →// біздікілер әйелдер →// қарындастар уойлап қалмасын →// текқана ауызбен берүу керек ↓ /// ↑ жоқ // салатпен де берүуге болат ↓ /// ↑ үстүңізге жақсы әтір себүуменде болад / матійваційа ↓ /// ↑соның уөзү йеркекке матійваційа ↓ /// ↑ мына әйелімнің түрі жақсы →// уосыған әдемі бійтіп кійінген үстіне →// уосыған бір тамақ алып келейін →// уосыған бір көңіл аударайын // деген сыйақты // сөз герек ↓ /// ↑ уодаңгейін неге біз // бізде анау // не бар // шегара бар →// текқана біз графійкпен айтамыс ↓ /// ↑ бүгүн түске дейін айтамыз // түстен кейін ұрысуым герек деген сыйақты ↓ /// ↑ жылы сөз // жақсы сөз // тоқтамау герек ↓ /// ↑ уол // уөмір бойына жалғасатын нәрсе ↓ /// |
↑ бізде // айтыб̊ ͡ отұрмыңғой ↓ /// ↑ біржағына ͡ ғана /жығыламызда →// бүйтүп мына/ салыстырып → // қаздауұстұ͡ қазыб̊ек͡ бій атамыз айтпақ̊шы →// салыстырып͡ көрүу // жоқ͡ пізде ↓ /// ↑ салып ͡ көрүу ↓ /// ↑ бізде текқана // кесүу →// шаб̊ұу →// сындырұу →// құртұу ͡ б̊олады ↓ /// ↑ жоқ // уол дұрұс йемес ↓ /// ↑ салып көрүу ͡ герек →// йей дұрұс͡ па →// дұрұс йемес͡ пе менікі ↓ /// ↑ қоғаммең ͡ гелісүу ͡ герек ↓ /// ↑ солүшүн // йеркег ͡ адам // әйелменен // қалай болғанда͡ да //ортаға͡ гелүуү ↓ /// ↑ сол // бағанағ'еркектер // дұрұс͡ полатым ͡ болса →// уонда // әйелге // йегер йеркек көрүп тұрұп →// йеркек тұрмайды ↓ /// ↑ мотійвасыйаның түр-түрү // сөзб̊өн йемес →// біздікілер әйелдер →// қарындастар уойлап қалмасын →// текқана // ауұзб̊ен // берүу͡ герек ↓ /// ↑ жоқ // салатпен ͡ де // б̊ерүугө͡ б̊олады ↓ /// ↑ үстүңүзгө // жақ̊с'әтір // себ̊үумөндө͡ б̊олады // мотійвасійа ↓ /// ↑ сонұң уөзү // йеркекке мотійвасыйа ↓ /// ↑ мын'әйелімнің түрү͡ жақ̊сы →// уосұған әдемі // б̊ійтіп кійіңген үстүнө →// уосұғам ͡ бір // тамағ͡ алып ͡ келейін →// уосұғам ͡ бір // көңүл ͡ аударайын // деген сыйақты // сөз ͡ герек ↓ /// уодаң͡ гейін // неге ͡ б̊із // бізде // анау // не ͡ б̊ар // шегара͡ б̊ар →// текқана͡ б̊із графійкпен айтамыз ↓ /// ↑ бүгүн // түскө͡ дейін айтамыз // түстөң ͡ гейін // ұрұсұуұм ͡ герек деген сыйақты ↓ /// ↑ жылы сөз // жақ̊сы сөз // тоқтамау ͡ герек ↓ /// ↑ уол уөмүрб̊ойұна жалғасатын нәрсе ↓ /// |
Бізде айтып отырмын ғой, бір жағына ғана жығыламыз да, битіп мына салыстырып, Қаз дауысты Қазыбек би атамыз айтпақшы салыстырып көру жоқ бізде. Салып көру. Бізде тек қана кесу, шабу, сындыру, құрту болады. Жоқ, ол дұрыс емес. Салып көру керек, ей дұрыс па, дұрыс емес па менікі. Қоғаммен келісу керек. Сол үшін еркек адам әйелменен қалай болғанда да ортаға келу керек. Сол бағанағы еркектер дұрыс болса, онда әйелге, егер еркек көріп тұр, еркек тұрмайды. Мотивация түр-түрі сөзбен емес, біздікілер әйелдер, қарындастар ойлап қалмасын тек қана ауызбен беру керек. Жоқ, салатпен де беруге болады. Үстіңізге жақсы әтір себумен де болады мотивация. Соның өзі еркекке мотивация. Мына әйелімнің түрі жақсы, осыған әдемі битіп киінген үстіне, осыған бір тамақ алып келейін, осыған бір көңіл аударайын деген сияқты сөз керек. Одан кейін неге біз, бізде анау не бар, шегара бар. Тек қана біз графикпен айтамыз. Бүгін түске дейін айтамыз, түстен кейін ұрысуым керек деген сияқты. Жылы сөз, жақсы сөз тоқтамау керек. Ол өмір бойына жалғасатын нәрсе. |
Нұрлан Байжігітұлы
|
▶
|
↑ уөмүр // мұхаммед пайғамбарымыз уөліп баратқанда жерде мешітте →// уөлген жоқ ↓ /// ↑ айша анамыздың уомырауында жанберді ↓ /// ↑бійтіп //уомырауын басына қойт та →// уосы көкірегіне басын қойт та →// сол жерде жан берт ↓ /// ↑ бұл неден →// нені түсіндірет↓/// ↑ сол сәтке дейін →// йең соңғы сәтке дейін →// қасынан айрылмады →// бір-біріне серік болды ↓ /// ↑ көңіл күйін көтерді →// тапты ↓ /// ↑ ал бізде ше →// бір рет айтад →// йекі ірет айтад →// содаңгейін ана матійвацыйасы уөтпесе →//ұрысұуға уөтед ↓ /// ↑ ұрысұуға уөтед ↓ /// ↑ кішкене шыдамдық // әр нәрсеге бір // кішкене тақырыптылық керек болатын шығар ↓ /// ↑ согезде ғана мен уөзім уойлаймын ↓ /// ↑ йеркекті түртүу // әйелдің қолында ғана көп нәрсе бар ↓ /// ↑ біздің қарындастарымыз // уөз деңгейін уөздері бағаламай жүр ↓ /// ↑ әйелдерде көп нәрсе бар →// әйелдердің қолында ↓ /// ↑ йеркекті төргеде сүйрейтін әйел деп // топшылап қазақ жинақтаған ↓ /// ↑ көргеде сүйрейтін сол бір әйел деген ↓ /// ↑ бір әйел ↓ /// ↑ уол көрге сүйрейтін әйел →// төргеде сүйрейтін әйел ↓ /// ↑ сол үшін соның праблемаларын →// |
↑ уөмүр // мұхаммед пайғамбарымыз уөлүп͡ паратқанда →// жерде →// мешітте →// уөлгөн жоқ ↓ /// ↑ айш'анамыздың // уомұрауұнда жам͡ берді ↓ /// ↑ бүйтүп // уомұрауұн / басына ͡ ғойды ͡ да →// уосұ͡ гөкүрөгіне // б̊асың ͡ ғойды ͡ да // сол жерде // жам ͡ берді ↓ /// ↑ бұл неден →// нені түсүндүрөдү ↓ /// ↑ сол сәтке дейін →// йең соңғұ сәтке дейін →// қасынан айрылмады →// бір-͡б̊іріне серік болдұ ↓ /// ↑ көңүл ͡ гүйүң͡ гөтөрдү →// тапты ↓ /// ↑ ал бізде ше →// бір ірет айтады →// йекі ірет айтады →// содаңгейін ана мотійвасыйасы // уөтпөсө →// ұрұсұуғ'өтөдү ↓ /// ↑ ұрұсұуғ'өтөдү ↓/// ↑ кішкене шыдамдық // әр нәрсеге͡ б̊ір // кішкене тақырыптылық керек // болатын шығар ↓ /// ↑ солгезде ͡ ғана мен уөзүм уойлаймын ↓ /// ↑ йеркекті ͡ түртүу // әйелдің // қолұнда͡ ғана // көп нәрсе ͡ б̊ар ↓ /// ↑ біздің͡ ғарындастарымыз // уөз деңгейін // уөздөрү͡ б̊ағаламай͡ жүр ↓ /// ↑ әйелдерде // көп͡ нәрсе͡ б̊ар →// әйелдердің͡ ғолұнда ↓ /// ↑ йеркекті // төргө͡ дө ͡ сүйрөйтүн әйел деп // топ̊шұлап // қазағ ͡ жыйнақтаған ↓ /// ↑ көргө͡ дө͡ сүйрөйтүн // сол ͡ бір // әйел ͡ деген ↓ /// ↑ бір әйел ↓ /// ↑ уол / көргө͡ сүйрөйтүн͡ әйел →// төргөдө ͡ сүйрөйтүн͡ әйел↓/// ↑ солүшүн // сонұң проблемаларын →// |
Өмір, Мұхаммед пайғамбарымыз өліп баратқанда жерде, мешітте өлген жоқ. Айша анамыздың омырауында жан берді. Битіп омырауын басына қойды да, осы көкірегіне басын қойды да, сол жерде жан берді. Бұл неден, нені түсіндіреді. Сол сәтке дейін, ең соңғы сәтке дейін қасынан айырылмады, бір-біріне серік болды. Көңіл-күйін көтерді, тапты. Ал бізде ше, бір рет айтады, екі рет айтады, содан кейін ана мотивациясы өтпесе ұрысуға өтеді. Ұрысуға өтеді. Кішкене шыдамдық, әр нәрсеге кішкене тақырыптылық керек болатын шығар. Сол кезде ғана мен өзім ойлаймын, еркекті түрту, әйелдің қолында ғана көп нәрсе бар. Біздің қарындастарымыз өз деңгейін өздері бағаламай жүр. Әйелдерде көп нәрсе бар, әйелдердің қолында. Еркекті төрге де сүйрейтін әйел,- деп топшылап қазақ жинақтаған. Көрге де сүйрейтін сол бір әйел деген. Бір әйел. Ол көрге сүйрейтін әйел, төрге де сүйрейтін әйел. Сол үшін соның проблемаларын. |
Нұрлан Байжігітұлы
|
▶
|
Ж: ↑ уосыны тарқатып айтыңызшы → // көп адам біледі ↑// бұл мақалды → // бәрі біледі ↑ /// ↑ көрге сүйреген →// төрге сүйреу // сонда төрге сүйреу үшін // әйел нестеу керек ↑ /// Қ: ↑ уөте жахсы↑ /// Ж: ↑ қазір тағыда жауапкершілікті // біз кәзір әйелге ↓ /// ↑ йегер күйеуінің шынында да // бійзнеске йеш ықпалы →// үйренем дейтін // қаржылық сауаттылығын арттырғысы келетін →// білгім келет → // уоқығым келет → // танығым келет деген // уөзінің ынта нійеті болмаса → // соған қарамай → // әйел уоны сүйреугерек төрге тағыда ↓ /// ↑ әй // йегер // уөзі уоны қаламаса → // уол әйел қашанға уоны сүйрейд ↓ /// |
Ж: ↑уосұнұ / тарқатыб̊ ͡ айтыңышшы↑// көб̊ ͡ адам біледі ↑// бұл мақалды→ // бәрі ͡ б̊іледі↓/// көргө ͡ сүйрөгөн→// төргө ͡ сүйрөу / сонда / төргө ͡ сүйрөу͡ үшүн / әйел не'стеу͡ герек↑/// Қ: ↑уөтө ͡ жақ̊сы↑// Ж: ↑қәзір / тағы͡ да жауапкершілікті / біз / қәзір әйелге↓/// ↑йегер / күйөуүнүң шынында͡ да / бійзнеске / йеш ықпалы→// үйрөнөм дейтін // қаржылық̊͡ сауаттылығын / арттырғысы͡ гелетін→// білгім͡ геледі →// уоқұғұм͡ геледі →// танығым͡ геледі деген // уөзүнүң // ынта-нійеті͡ б̊олмаса →// соғаң͡ ғарамай →// әйел // уонұ // сүйрөу͡ герек // төргө тағы͡ да ↓ /// ↑ әй // йегер // уөзү // уонұ қаламаса →// уол әйел // қашаңғ'онұ сүйрөйдү ↓ /// |
Ж: Осыны тарқатып айтыңызшы, көп адам біледі, бұл мақалды бәрі біледі. Көрге сүйреген, төрге сүйреген. Сонда төрге сүйреу үшін әйел не істеу керек?
Қ: Өте жақсы!
Ж: Қазір тағы да жауапкершілікті біз кәзір әйелге. Егер күйеуінің шынында да бизнеске еш ықпалы, үйренем дейтін, қаржылық сауаттылығын арттырғысы келетін, білгім келеді, оқығым келеді, танығым келеді деген өзінің ынта-ниеті болмаса, соған қарамай әйел оны сүйреу керек төрге тағы да. Әй, егер өзі оны қаламаса, ол әйел қашанға оны сүйрейді. |
Нұрлан Байжігітұлы
|
▶
|
Қ: ↑ бұл жерде →// сүйреу деген уол іс йемес ↓ /// ↑ әр // әр йеркек → // әр тұлға ↓ /// ↑ аллах тағала ійнб әл сәғ ій үумнәшәттә // әрғайсының әртүрлі // әртүрлі мінезі бар ↓ /// ↑ йелдің бәрін → // йеркектің бәрін сүйреу керек жоқ ↓ /// ↑ мен бағана // әтір тұуралы бекер айтқан жоқпын ↓ /// ↑ кейбір йеркекке // әшейін әтірлеп // жақсы кійініп шыққаның уөзі жеткілікті болат ↓ /// ↑ салат істеп берудің уөзі / матійвацыйа болып түрткі болұуы мүмкін →// көңілін табұу үшін ↓ /// ↑ үстіңізге жақсы кійініп жүрүу ↓/// ↑ балаларды жақсы тәлім-тәрбійелеу →// йеркекке дұғашы болұудың уөзі жеткілікті ↓ /// |
Қ: ↑ бұл ͡ жерде → // сүйрөу деген // уол іс йемес ↓ /// ↑ әр / әр йеркек // әр тұлға ↓ /// ↑ аллах тағала // имб әл сәғ и үумнәшәттә // әрғайсының әртүрлү - әртүрлү мінезі ͡ б̊ар ↓ /// ↑ йелдің бәрін → // йеркектің бәрін сүйрөу // керег͡ жоқ ↓ /// ↑ мем ͡ бағана // әтүр // тұуралы // б̊екер͡ айтқан ͡ жоқпұн ↓ /// ↑ кейб̊ір йеркекке // әшейін әтірлеп // жақ̊сы͡ гійініп̊ шыққаның ͡ өзү // жеткілікті ͡ б̊олады ↓ /// ↑ салат ͡ істеп ͡ перүудүң ͡ өзү // мотійвасыйа ͡ б̊олұп // түрткү ͡ б̊олұуұ ͡ мүмкүн →// көңүлүн таб̊ұу͡ үшүн ↓ /// ↑ үстүңүзге // жақ̊сы͡ гійініб̊ ͡ жүрүу →// балаларды // жақ̊сы тәлім-тәрб̊ійелеу // йеркекке дұғашы͡ б̊олұудұң ͡ өзү жеткілікті ↓ /// |
Қ: Бұл жерде сүйреу деген ол іс емес. Әр, әр еркек, әр тұлға. Аллах Тағала "инб әл сәғ и умнәшәттә" әрқайсының әртүрлі-әртүрлі мінезі бар. Елдің бәрін, еркектің бәрін сүйреудің керегі жоқ. Мен бағана әтір туралы бекер айтқан жоқпын. Кейбір еркекке әшейін әтірлеп, жақсы киініп шыққаның өзі жеткілікті. Салат істеп берудің өзі мотивация болып, түрткі болуы мүмкін көңілін табу үшін. Үстіңізге жақсы киініп жүру, балаларды жақсы тәлім-тәрбиелеу, еркекке дұғашы болудың өзі жеткілікті. |
Нұрлан Байжігітұлы
|
▶
|
↑ йесіктен шығарып салғанды → // қашан гөріп йедіңіз →// уоу үйленгеңгезде басында болатын шығар ↓ /// ↑ әйелі күйеуін шығарып салұу жұмысқа ↓ /// ↑ мен уоу сөзімді бастағаңгезде ↑ // наташаға бармасын деп айт деген / қалжың түбінде жан бар сол ↓ /// ↑ шығарып салып / жолың болсын жарым ↓ /// ↑ кезінде → // ійүусұуф пайғамбарды // тамаққа // жұмысқа шығарып салған ырахыйма анамыз → // босағаның алдында тұрып → // күйеуіне дұға қылады йекен ↓ /// ↑ жарым аман-йесен // уол пайғамбар ↓ /// ↑ пайғамбарға дұға қылған йекен әйелі ↓ /// ↑ аман-йесен келсін // мені бағам деп жүр деп ↓ /// ↑ қайжерде көріп йедіңіз↓/// ↑ біз а: келдіңба // а: кеттіңба болдығо бізде ↓ /// |
↑ йесіктен шығарып̊ ͡ салғанды → // қашаң͡ гөрүб̊ ͡ едіңіз → // уол // үйлөңгөң͡ гезде // басында // б̊олатын͡ шығар ↓ /// ↑ әйелі ͡ гүйөуүн / шығарып̊ ͡ салұу ͡ жұмұсқа ↓ /// ↑ мен // ау сөзүмдү // б̊астағаң͡ гезде → // наташаға͡ б̊армасын деб̊͡ айт деген // қалжың түб̊үндө // жам͡ бар сол ↓ /// ↑ шығарып̊͡ салып // жолұң ͡ болсұн жарым ↓ /// ↑ кезінде // иусұуф пайғамбарды // тамаққа // жұмұсқа шығарып̊ ͡ салған ырахыйм'анамыз → // босағаның алдында тұрұп → // күйөуүнө дұға ͡ ғылад'екен ↓/// ↑ жарым аман-есен // уол пайғамбар ↓ /// ↑ пайғамбарға дұға͡ ғылған йекен әйелі ↓ /// ↑ аман-есең ͡ гелсін // мені // б̊ағам ͡ деб̊ ͡ жүрдеп ↓ /// ↑ қайжерде ͡ гөрүб̊ ͡ едіңіз↓/// ↑ біз а: келдің͡ бе // а: кеттің͡ бе // б̊олдұ͡ ғой ͡ б̊ізде ↓ /// |
Есіктен шығарып салғанды қашан көріп едіңіз. Оу үйленген кезде басында болатын шығар әйелі күйеуін шығарып салу жұмысқа. Мен оу сөзімді бастаған кезде "Наташаға бармасын деп айт" деген қалжың түбінде жан бар сол. Шығарып салып, жолың болсын жарым. Кезінде Юсуф пайғамбарды тамаққа, жұмысқа шығарып салған Рахима анамыз босағаның алдында тұрып, күйеуіне дұға қылады екен: - Жарым аман-есен. Ол Пайғамбар, Пайғамбарға дұға қылған екен әйелі. - Аман-есен келсін, мені бағам деп жүр, - деп. Қай жерде көріп едіңіз? Біз а, келдің ба, а кеттің ба, болды ғо бізде. |
Нұрлан Байжігітұлы
|
▶
|
↑ сосын йеркек // сөйтіп сұуымайма ↑ /// ↑ йеркек содаңгейін // жұмыстегісі келмей → // кімге көңілін табам дейд ↓// кімнің ↑ /// ↑ мынаума → // әйелінің түрі → // мынау ↓ /// ↑ жаңағы уөз-өзінің деңгейін жаңағы // самаотценкасын әбден төмен ұрып қойған ↓ /// ↑ мен уол самаоценка деген // бұны менсінбей кетүу йемес → // соның көңілін таба білүуде ↓/// ↑ әр адам тұлға ↓ /// ↑ біреуге жылы сөз герек → // біреуге салаттарды жаңа айтқан → // біреуге жақсы сөз ↓ // біреуге → // ата-анасы → // тұуғандарымен айналысу герек ↓ /// ↑ айналып келгенде // әйел адамға → // кішкене бүгінде → // пысықтық керек деп уойлайт әр адам↓ /// ↑ сәл пысық боса → // әйел адам таза → // дастарханы таза → // үсті таза ↓ /// |
↑ сосұн / йеркек / сөйтүп̊ сұуұмай͡ ма ↑ /// йеркек̊ / содаң͡ гейін / жұмұс͡ істегісі ͡ гелмей → // кімге / көңүлүн͡ таб̊амын ͡ дейді ↓ // кімнің ↑ /// ↑ мынау͡ ма ↑ әйелінің түрү мынау↓ /// ↑ жаңағы // уөз - уөзүнүң деңгейін жаңағы // самаотсеңкасын // әб̊ден төмөн ұрұп қойған ↓ /// ↑ мен уол самаоцеңка деген // бұны менсімбей ͡ гетүу ͡ емес ↓/// ↑ сонұң͡ гөңүлүн // таб̊а ͡ б̊ілүудө → // әр адам тұлға ↓ /// ↑ біреугө жылы сөз герек → // біреугө салаттарды // жаң'айтқан → // біреугө // жақ̊сы сөз → // біреугө → // ат'анасы → // тұуғандарымен айналысұу ͡ герек ↓ /// ↑ айналып келгенде // әйел адамға // кішкене ͡ б̊үгүндө // пысықтық керек деб̊ ͡ ойлайды әр адам ↓ /// ↑ сәл пысық ͡ полса → // әйел адам таза → // дастарқаны таза → // үстү таза ↓ /// |
Сосын еркек сөйтіп суымай ма? Еркек содан кейін жұмыс істегісі келмей, кімге көңілін табам дейді, кімнің? Мынау ма әйелінің түрі, мынау. Жаңағы өз-өзінің деңгейін, жаңағы самооценкасын әбден төмен ұрып қойған. Мен ол самооценка деген бұны менсінбей кету емес, соның көңілін таба білуде. Әр адам тұлға. Біреуге жылы сөз керек, біреуге салаттарды жаңа айтқан, біреуге жақсы сөз, біреуге ата-анасы, туғандарымен айналысу керек. Айналып келгенде әйел адамға кішкене бүгінде пысықтық керек деп ойлайды әр адам. Сәл пысық болса, әйел адам таза, дастарқаны таза, үсті таза. |
Нұрлан Байжігітұлы
|
▶
|
↑ мен мына // уөзіңіз көрдіңіз →// құра кімменен →// құралай қалійева ханым →// псійхологпен сөйлескеңгезде // мен айттым →// әйелді йеркектің барлығы // әдемі кійінген → // жақсы үстіне бренд кійген → // сөзді жақсы әдебій сөйлейтін адамды // бәрі жақсы көрет ↓ /// ↑ бәріне ұнайт ↓ /// ↑ үйде // ұуф тұуф қаайсұң деп отқан → // кім жақсы көред уондайды ↓ /// ↑ айтыңышшы ↓ /// ↑ соны көргісі келмейт те йеркек →// содаңгейін істейтіні мынаума уосы → // бір күн уөтед дейт те жата берет ↓ /// ↑ әйел йеркекке үлкен нұр берет →// құуат берет ↓ /// ↑ негізіне // бұл терісінен болұу керек йед ↓ /// ↑ йеркек берүу керек йед → // йеркек алұу керек йед бұл нәрсені ↓ /// |
↑ мен мына // уөзүңүз ͡ гөрдүңүз →// құра гімменен // құралай ғалыйева ханым // пісійхологпен сөйлөскөң͡ гезде // мен айттым →// әйелді // йеркектің барлығы // әдемі ͡ гійіңген → // жақ̊сы / үстүне біренд кійген → // сөздү жақ̊сы // әдеб̊ій сөйлөйтүн адамды // бәрі жақ̊сы ͡ гөрөдү ↓ /// ↑ бәріне ͡ ұнайды ↓/// ↑ үйдө // ұуф тұуф қаайсұң деп отқан // кім жақ̊сы ͡ гөрөдү уондайды ↓ /// ↑ айтыңышшы ↓ /// ↑ сонұ͡ гөргүсү келмейді ͡ де йеркек →// содаң͡ гейін істейтіні мынау͡ ма // уосұ → // біргүн уөтөдү // дейді͡ де // жата͡ б̊ереді ↓ /// ↑ әйел йеркекке // үлкөн нұр ͡ б̊ереді → // құуат ͡ переді ↓ /// ↑ негізіне // бұл терісінем ͡ болұу // керег ͡ еді ↓ /// ↑ әйел // йеркек берүу ͡ герег ͡ еді → // йеркег алұу ͡ герег ͡ еді → // бұл нәрсені ↓ /// |
Мен мына өзіңіз көрдіңіз, құра кімменен, Құралай Қалиева ханым психологпен сөйлескен кезде мен айттым, әйелді еркектің барлығы әдемі киінген, жақсы үстіне бренд киген, сөзді жақсы әдеби сөйлейтін адамды бәрі жақсы көреді. Бәріне ұнайды. Үйде "уф, туф қаайсың деп" отқан, кім жақсы көреді ондайды? Айтыңызшы. Соны көргісі келмейді де еркек, содан кейін істейтіні мынау ма, бір күн өтеді дейді де жата береді. Әйел еркекке үлкен нұр береді, қуат береді. Негізіне бұл терісінен болу керек еді. Еркек беру керек еді, еркек алу керек еді бұл нәрсені. |
Нұрлан Байжігітұлы
|
▶
|
↑ бірақ уөкінішке уорай → // бұндай болмағаннан кейін →// бұндай болмағаннаңгейін // әйел уосыны қыйналад ↓ /// ↑ жалпы бұл нәрсе // әйелдердің й емес → // й еркектің қателігі ↓ /// ↑ йеркек уөзіне → // жанұйасына йең біріншісі // уол ырұухы →// уол жүрегі →// уол уоның жаны →// уол уоның пікірі → // уол уоның келешегі → // уол уоның ұуайымға түссе →// ұуайымнан шығарұу ↓ /// ↑ тіпті йеркек жаңағы айтқан → // депрессійаға түссе ↑// сол депрессійадан алып шығатын йеркек болат → // әйелді ↓ /// ↑ бірақ бізде // уорындары ауысып кеткен деп айттымғо ↓ /// ↑ уорындары ауысып кеткен ↓ /// |
↑ бірақ // уөкүнүшк'орай →// бұндай болмағаннаң ͡ гейін →// бұндай болмағаннаң͡ гейін // әйел уосұнұ қыйналады ↓ /// ↑ жалпы // б̊ұл͡ нәрсе // әйелдердің͡ емес → // йеркектердің ͡ ғателігі ↓/// ↑ йеркек // өзүнө // жанұйасын // йең біріншісі // уол ырұухұ →// уол жүрөгү →// уол // у онұң жаны →// уол // уонұң // пікірі →// уол // уонұң // келешегі →// уол уонұң ұуайымға түссө↑ // ұуайымнан шығарұу ↓ /// ↑ тіпті // йеркек жаңағ'айтқан →// депрессійаға түссө ↑// сол депрессійадан алып̊ ͡ шығатын // йеркек болады → // әйелді ↓ /// ↑ бірақ // бізде // уорұндары // ауұсұп кеткен деб̊ ͡ айттым͡ ғой ↓/// ↑ уорұндар'ауұсұп кеткен ↓ /// |
Бірақ өкінішке орай, бұндай болмағаннан кейін, бұндай болмағаннан кейін әйел осыны қиналады. Жалпы бұл нәрсе әйелдердің емес, еркектің қателігі. Еркек өзіне, жанұясына ең біріншісі-ол рухы, ол жүрегі, ол оның жаны, ол оның пікірі, ол оның келешегі, ол оның уайымға түссе уайымнан шығару. Тіпті еркек жаңағы айтқан депрессияға түссе, сол депрессиядан алып шығатын еркек болады әйелді. Бірақ бізде орындары ауысып кеткем деп айттым ғой. Орындары ауысып кеткен. |
Нұрлан Байжігітұлы
|
▶
|
↑ бізде жаңағы депрессійаға // әйел түспейд →// йеркек түсет // бізде ↓ /// ↑ содаңгейін уөзімен бірге бәрін бірағ // алып кетед ↓ /// ↑ бала-шағада кетед // уоның ішінде →// сасед // құда-құдағи бәрі кіріп кетед ↓ /// ↑ жоқ дұрыс йемес ↓ /// ↑ йеркек алып шығуы керек семійаны ↓ /// ↑ уәйім →// әйелдің бетіне // күлкі алып келген →// басына тәжі болған →// уол йеркек болұугерек ↓ /// ↑ сол үшін йеркектер соған ылайықтыма деген сөз болат ↓ /// ↑ ылайықты ма ↓ /// ↑ біздің йер азаматтар / соған ылайықты болсын → // жанұйасындағы дәрежесі зор болса ↑// алланың алдында да дәрежесі // зор болад ↓ /// |
↑ бізде жаңағы депрессійәға // әйел түспөйдү →// йеркек түсөдү бүзде ↓ /// ↑ содаңгейін // уөзүмөм ͡ бірге // б̊әрін бір-ақ алып ͡ кетеді ↓ /// ↑ бала-шағада͡ гетеді // уонұң ͡ ішінде → // сасед // құда͡ ғұдағый бәрі // кіріп͡ кетеді ↓ /// ↑ жоқ // дұрұс йемес ↓ /// ↑ йеркек // алып̊ ͡ шығұуұ͡ герек̊ // семійаны ↓ /// ↑ ұуайым әйелдің бетіне // күлк'алып келген →// басына тәж болған →// уол йеркек болұу͡ герек ↓ /// ↑ сол үшүн йеркектер // соған ылайықты͡ ма // деген // сөз͡ б̊олады ↓/// ↑ ылайықты ͡ ма ↓ /// ↑ біздің йер азаматтар // соған ылайықты ͡ б̊олсұн → // жанұйасындағы дәрежесі // зор ͡ б̊олса → // алланың алдында͡ да // дәрежесі // зор ͡ б̊олады ↓ /// |
Бізде жаңағы депрессияға әйел түспейді, еркек түседі бізде. Содан кейін өзімен бірге бәрін бір-ақ алып кетеді. Бала-шаға да кетеді оның ішінде, сосед, құда-құдағи бәрі кіріп кетеді. Жоқ дұрыс емес. Еркек алып шығуы керек семьяны. Уайым, әйелдің бетіне күлкі алып келген, басына тәжі болған ол еркек болуы керек. Сол үшін еркектер соған лайықты ма, деген сөз болады. Лайықты ма? Біздің ер азаматтар соған лайықты болсын. Жанұясындағы дәрежесі зор болса, Алланың алдында да дәрежесі зор болады. |
Нұрмаханов Нұрхан
|
▶
|
|
|
Ассалаумағалейкум, жақсыларым, амансыздар ма? Айта-айта Алтайды, Жамал апам қартайды демекші, бұл тақырып бойынша талай әңгіме айтылды, жазатын жерде жазылды, көрсететін жерде көрсетілді. Мысал келтіретін болсақ, батыр бабамыз Бауыржан Момышұлының келіні Зейнеп Ахметова анамыз да бұл жайлы жақсылап түсінетін қазаққа айтып берген болатын. Бірақ әлі де білмейтін қазақтар бар екен. Сондықтан біз де бір видео қосып қойсақ, еш артықшылығы болмас деп осыны түсіріп отырмыз, сіздер қабыл алыңыздар. |
Нұрмаханов Нұрхан
|
▶
|
|
|
Жақында Теміртау қаласында бір қыз ұзату тойы болды. Мен сол тойдың асаба болып, тізгінін ұстадым. Қызды алып кетуге Шымкент қаласынан бір топ құрметті құдалар келді. Қонақжай халық құдаларды төрге шығарған соң салт-дәстүріміз бойынша бас тартылды, бірақ қойдың басының тісін қағуды ұмытып кетіпті. Сонда құдалар біраз ренжіді. Кейін сұрастырсақ, бұл мейрамхана аспазының жіберген қателігі екен. Ол аспаз шала қазақ, «мен оны жудым ғой, онда тұрған не бар» деп ақталды. Ал енді неге тіс қағу керек туралы қысқа-нұсқа айта кетейік. Ислам дінінің Ханафи мәсхабы бойынша, біздің бабаларымыз ұстанған жол бойынша тісін қақпай бас беру бұл махрух, яғни арам емес, бірақ адал да емес. Құрметтті қонағыңызға асыңызды адалдап беру үшін ол дін бойынша тісін қағып берген дұрыс. |
Нұрмаханов Нұрхан
|
▶
|
|
|
Ал енді этика, эстетика бойынша бұл әдепсіздік, ал енді қазақылық жолымыз бойынша бұл көргенсіздік. Неге? Өйткені тісін қақпай беру арқылы келіп отырған мейманыңызға «мен бір күн емес, бір күні сенен кек аламын. Саған тісімді қайрап жүрмін. Бір күні емес, бір күні саған тісімді батырамын. Сен соған дайын жүр» деген ниетіңізді білдіру болып саналады. Егер құрметті қонағыңызға ондай ниетіңіз болмаса, онда тісін қақпай ешқашан бас тартуға болмайды. Бұл бірінші, екінші, қойдың басын қазір көп тойларда даяшылар алып шығып жатады, жап-жас қыздар алып шығып жатады, жап-жас балалар алып шығып жатады, тіпті кейде әйел кісілер алып шығып жатады. Негізі үйдің иесі бар болса, үйдің басшысы сол ер азамат болса, сол үйдің басшысы құрметті қонаққа басты өзі алып келген дұрыс. |
Нұрмаханов Нұрхан
|
▶
|
|
|
Үйдің басшысы бар кезде әйел кісіге, балаға бас тартқызбаған абзал. Бұл екінші. Үшінші, қойдың басын қалай болса солай емес, тек құрметті қонағыңызға осылай алдымен алып келген дұрыс. Неге? Өйткені ол қонағыңызға ісіңіз алға бассын деген тілегіңізді білдіру. Сонымен бірге өзі есі дұрыс қой артымен жайылмайды, алдымен жүреді. Сіз осы ишара арқылы қонағыңызға ісіңіз алға бассын деген тілегіңізді білдіресіз. Бұл үшінші. Төртінші, маңдайын қасқалап алып келу керек екі жаққа. Бұл қонағыңызға төрт құбылаңыз тең болсын, қайда барсаңыз да жолыңыз болсын деген тілегіңізді білдіру болып саналады. Және қойдың басын біздің қазақта әкесі бар бала ешқашан мұжымаған, әкесі бар бала бас ұстамаған. Неге? Өйткені әкесі бар жерде әлі билік баласына тиген жоқ. Бұл әулеттің басшысы менмін деп әкесі тірі тұрғанда білдірмеу үшін әкесі тірі азаматқа қойдың басын ұсынбаған біздің қазақ және кейбір өңірлерде бұл жасалынады, кейбір өңірлерде жасалынбайды. |
Нұрмаханов Нұрхан
|
▶
|
|
|
Қойдың бір құлағын кесіп алып, сол үйдің кенже баласына асату немесе қонаққа тартпас бұрын қойдың бір құлағын кесіп алып, үйдің баласына жегізу. Енді бұл туралы қазақ даласында мынандай бір аңыз әңгіме бар. Келген қонағы дастарқанына қойған табағына да, қонақжай қабағына да риза болып кететін Сырлыбек деген қазақ даласында жомарт бай өткен екен. Бір күні сол Сырылыбектің үйіне ойламаған жерден құдайы қонақ келіп қалады. Қонақжай қалпымен аттан өзі қонақты түсіріп алып, төріне шығарып, мал сойып, қазан көтертіп, қонақжайлығы мен әдеті бойынша құдайы қонағын күтеді. Ал енді келіп отырған қонағы ол жай кісі емес, аң-құстың тілін түсінетін әулие кісі екен. Әңгіме-дүкені қызып, әңгімесі айтылып жатып, тамақ піскен соң ас тартылып, құрметті қонағына жамбас ұсынады. |
Нұрмаханов Нұрхан
|
▶
|
|
|
Осы етті енді алып жейін деп отырғанда алыстан қасқыр ұлиды ауылдың сыртынан келіп, оған босағада жатқан ит үрейді. Ал енді бұл жерде ит пен қасқырдың әңгімесін құрметті қонақтан басқа ешкім түсініп отырған жоқ. Ал енді қасқыр мен иттің әңгімесі былай жалғасқан екен. Қасқыр ұлып итке былай деп жатыр екен: «Ау, ит, нәсілімізде бір туыспыз ғой. Алла менің несібемнің жетеуін желден, біреуін елден берген. Бүгін не жел жоқ, еліңе келіп тұрып, қораңа түсіп бір қой тартайын. Егер туыс болғаның рас болса, маған рұқсат бер» дейді. Ит үріп оған жауап қайтарып жатыр: «Сенің несібеңді Алла жетеуін желден, біреуін елден берген болса, менің несібемді қожайынымнан берген. Егер қораға сені түсіргізіп, рұқсат беріп, қойын тартқызып жатсам, менің күнім не болады? Ренжіме, туыс, мен саған рұқсат бере алмаймын» деп ит үреді. |
Нұрмаханов Нұрхан
|
▶
|
|
|
Бұл әңгіме құдайы қонаққа, әулие кісіге түсінікті болып отыр. Одан кейін қасқыр тағы да ұлиды. Ол жерде итке айтып жатқан әңгімесі: «Онда үйіңе келген қонағыңның атын жарайын, сен соған рұқсат бер» дейді. Ит қайтадан үреді, қасқырға беріп жатқан жауабы: «Онда қазір қонақтың өзінен байқап көрейік. Мен қазір босағадан басымды кіргізіп бір қарайын. Егер жомарт болып бір сүйек лақтырса, онда менің оның жылқысын қорғау міндетім болады. Егер сараңдық білдіріп, маған ештеңе асатпай жатса, ештеңе бермей жатса, тіпті өзінен қалған сүйекті де тастамай жатса, онда ниетінен көрсін, жылқысын тарта бер» дейді. Бұның барлығын түсініп отырған құдайы қонақ мүжіп отырған жамбасын, тұмсығын үйге сұққан итке қарай лақтырады. Енді, үйдің иелері енді қаламай қалады, құрметті қонақ деп беріп отырған жамбасымызды итке лақтырғаны қалай болды деп іштен ренжиді. |
Нұрмаханов Нұрхан
|
▶
|
|
|
Сонымен асты жеп болып, құрметті қонағы жатады. Таңертең ерте у-шудан оянады. Сыртқа шығып қараса, ел у-шу, Сырлыбек, үйдің иесі, ренжіп жүр екен. «Құтты қонақ келсе қойың егіз табады, құтсыз қонақ келсе, қораңдағы қойыңа қасқыр шабады» деуші еді бабаларымыз, ниеті дұрыс емес қонақ екен» деп келген қонағына ренжіп жүр екен. Қонақ қораға барып қараса, қорадан қой шығып кеткен, бірақ қойдың ізі шығысқа қарай кеткен, ал басқа із батысқа қарай кеткен. Содан қонақ айтады: «Әй, үйдің иесі, құрметті қожайын, сабыр қыл. Сенің қойыңа қасқыр шапқан жоқ, бірақ ауылыңа қасқыр келгені рас. Сенің итің қасқырды қуып кетті, мынау соның ізі. Егер сөзіме сенбесең, онда барып көрейік, бірақ сен итіңнің ізімен барма. Ол итің қазір ием келді ғой деп саған қарағанда, қасқыр итіңді алып тастайды. Сен қасқырдың артынан бар. Бұлар түнімен бір бірін ала алмай ырылдасып тұрған болар» деп көндіреді. |
Нұрмаханов Нұрхан
|
▶
|
|
|
Сөйтіп қонақ айтқандай қасқырдың артынан барады. Артынан келген адамның иісін сезіп, қасқыр бұрылғанда шап беріп иті қасқырды алып тастайды. Бұл бір айтқаны рас болып, енді қойға барады. Қойға барса, барлығы аман, барлығы түгел, арасында бір қой егіз қозы тауып тұр екен. Содан кешірім сұрайды: «Сіз шынымен де құтты қонақ екенсіз, тегін қонақ емес екенсіз. Менің тілім тиіп кетті-ау, мені кешіріңіз. Айыбым болсын, тағы бір күн мейманым болыңыз» деп. Сөйтіп қонақ келіседі, тағы бір күн мейман болады. Сөйтіп ертесіне рұқсат сұрап, атқа қонып кетейін деп жатқанда үйдің иесі «бұйымтайыңыз болса айтыңыз, қонақ қалауыңыз болса сұраңыз» дейді. «Менің қалауым егер берсең, мына итіңді алып кетсем» дейді. |
Нұрмаханов Нұрхан
|
▶
|
|
|
Енді кеше ғана қасқырды алып жатқан ит, бергісі келмейді. «Мал сұрасаңыз сұраңыз, бірақ итімізді сұрамаңызшы» дейді. «Жоқ, менің таңдауым осы болып тұр, қалауым осы болып тұр, беріңіз» деген соң, амал жоқ, қарғыбауын ұстатып, итін беріп жатады. Сөйтіп жатқанда иті киіз үйдің жанында өсіп тұрған бір топ шиге дәрет сындырады. Содан қонақ айтыпты «қожайын, айыпқа бұйырмаңыз, біреудің иті маған үйренем дегенше біраз уақыт кетер. Оның үстіне оны жетектеп алып жүру де біраз әбігер ғой. Шығарда кемпірім айтып еді, жол-жөнекей ши кездессе орып алып келші, тоқыма тоқимын ғой, соған керек болар деп, рұқсат болса мына үйің алдындағы шидің біразын орып алайын» деп рұқсат сұрайды. |
Нұрмаханов Нұрхан
|
▶
|
|
|
Енді иті қалып, азғантай ши болған соң үйдің иесі де қуанып «алыңыз, алыңыз» дейді. Сөйтіп өсіп тұрған шиді орып жатқанда бір қозы келіп сол шиге жайылады. Содан жаңағы қонақ тағы да ойын өзгертіп, «айдың аманында қырық құбылды ғой» деп айып етпеңіз. Мен тағы да ойымды өзгертейін. Ши ғой жолдан тағы да табылар. Бұны арқалап, алыс жол жүрмей-ақ қояйын. Рұқсат болса, мен тағы да азғантай аялдайын. Мына қозыңызға көңілім кетіп тұр. Осыны сойып берсеңіз, бір өтінішім, басына ешкім қол тигізбесе, өзім ғана мүжісем, бұл менің көңілім еді» деп, «осыған ойым кетіп отыр еді» деп сұраған соң, үйдің үйге сен де амал жоқ, құрметті қонағына тағы да қонақжайлық көрсетіп, қозыны сойып, қазан көтереді |
Нұрмаханов Нұрхан
|
▶
|
|
|
Әп-сәтте қозының еті пісіп, алдына бас тартылса, қараса бір құлағы жоқ. Сосын енді ренжіпті «мен сізге өтініп едім ғой, басын ешкім қол тигізбесін деп едім ғой, мынаның бір құлағы жоқ қой» деп. Сонда үйдің иесі айтқан екен «Сіз айып етпеңіз, айыбына ат мінгізіп, шапан жабайын. Бірақ баланың аты бала ғой, жаңа сүзіп алып, суысын деп қойғанда, үйдегі ана кішкентай жүгірмек бір құлағын кесіп жеп қойыпты» деп. Сонда жаңа қонақ күліпті: «Әй, сенің тепкілесең кетпейтін құдай берген құтың бар екен. Мен үйіңе келгенде байқадым, сенің құтыңды Алла итіңе берген екен. Сол итіңді алып кететін сыңай танытып едім, итің қулық қылып, құтын өзінің дәретімен бірге үйдің қасында өсіп тұрған шиге тастады. |
Нұрмаханов Нұрхан
|
▶
|
|
|
Сол шимен бірге құтыңды орып алып кетейін деп едім, оны қозы жеп, құтың қозының басына шығып, одан кейін бір құлағына жайғасқанына көзім көріп, соны мүжіп, құты алып кетсем деп едім, оны енді өзінің балаң жеп қойған екен. Сенің шаңырағыңа бата бергеннен басқа енді амалым жоқ. Осы қонақжайлылығыңнан тайма» деп батасын берген екен. Бәлкім, осыдан кейін шығар, үйге келген қонаққа бас тартпас бұрын бір құлағын кесіп алып, үйдің кенже баласына немесе үйдің иесі өзіне алып қалады екен. Бұны да бір біліп жүрген жөн ғой деп айтып отырмыз. Ұнаған болса, тағы да білсін деген туыстарыңыз болса, жақындарыңыз болса, бөлісе отырыңыздар, таратып отырыңыздар. Ол сіз үшін түкке тұрмайтын іс, біз үшін ол шабыт беретін шаруа. Ассалаумалейкум, назар аударғандарыңызға рақмет. |
Нұртөре Жүсіп
|
▶
|
↑ уөмүр деген уөзү бір → // мұқағалійдың айтатыны бар ғой → бір күндүк жарық сәуле деп → // шын мәнінде мына көптеген уойшылдардың жазбасын уоқысаңыз → // әсіресе қәзір батыс → // мына уой ағымын зерттейтін псійхолок мамандар → // фійлософтардың йеңбектеріне қараған кезде → // сол уөмірдің мәні тұуралы жазады ↓ /// ↑ сондағылардың айтатыны → // уөткен күн – уөткен күн → келер күннің келетінін келмесін құдай біледі → // ал бүгінгі күнмен уөмір сүр деп айтады ↓ /// |
↑уөмүр деген уөзү ͡б̊ір → // мұқағалыйдың айтатыны ͡б̊ар⁀ғой → // бір ͡гүндүг жарық̊ сәулө деп → // шын мәнінде мына ͡гөптөгөн уойшұлдардың жазб̊асын уоқұсаңыз → // әсіресе қазір ͡б̊атыс → // мын уой ағымын зерттейтім псійхолог мамандар → // фұйлософтардың йеңбектеріне қарағаң⁀гезде → // сол уөмүрдүң мәні тұуралы жазады ↓/// ↑ сондағылардың айтатыны → // уөткөң⁀гүн – уөткөң⁀гүн → // келер ͡гүннүң ͡гелетінін гелмесін ғұдай біледі → // ал бүгүңгү⁀гүммөн уөмүр сүр деб̊ ͡айтады ↓ /// |
Өмір деген өзі бір, Мұқағалидың айтатыны бар ғой, «бір күндік жарық сәуле» деп, шын мәнінде мына көптеген ойшылдардың жазбасын оқысаңыз, әсіресе, қазір батыс, мына, ой ағымын зерттейтін психолог мамандар, философтардың еңбектеріне қараған кезде, сол өмірдің мәні туралы жазады. Сондағылардың айтатыны: өткен күн – өткен күн, келер күннің келетінін-келмесін құдай біледі, ал бүгінгі күнмен өмір сүр деп айтады. |
Нұртөре Жүсіп
|
▶
|
↑ сөздің ішіне қазақ → // бәрін сыйғызған ↓ /// ↑ кейде мен уойлаймын → // уосы → // мысалы // біздің ата бабаларымыздың // нақылдары → // мақал мәтелдерін әрбір көше → // үлкен мысалға батыс қытай // батыс йевропа деп // қазір үлкен жол салдығой соның әлгі ұуказателдері // боладығой → // жолды → // й елдімекендерді көрсететін →// сондай тұстарына ма → // жоқ уортасына бір й електронды жарық жанып тұратын жерлеріне ма → // жаңағы қазақтың мақал мәтелдерін жазып қойа берсе → // іліп қойа берсе → // соның уөзү бізге тәртіп → // соның уөзі бізге тәрбие ↓ /// |
↑ сөздүң ішіне қазақ → // бәрін сыйғызған ↓ /// ↑ кейде мен уойлаймын уосұ → // мысалы ͡б̊іздің ата б̊аб̊алармыздың нақылдары → // мақал мәтелдерін әрб̊ір ͡гөшө → // үлкөн мысалға ͡б̊атыс қытай батыс йеуропа деп қазір үлкөн жол салды⁀ғой сонұң әлгі указателдері болады⁀ғой → // жолдұ → // йелдімекендерді ͡гөрсөтөтүн → // сондай тұстарына⁀ма → // жоғ уортасына ͡б̊ір электрондұ жарығы жанып тұратын жерлеріне⁀ме → // жаңағы қазақтың мақал мәтелдерін // жазып қойа ͡б̊ерсе → // іліп қойа ͡б̊ерсе → // сонұң уөзү ͡б̊ізге тәртіп → // сонұң уөзү ͡б̊ізге тәрб̊ійе ↓ /// |
Сөздің ішіне қазақ бәрін сыйғызған. Кейде мен ойлаймын: осы, мысалы, біздің ата-бабаларымыздың нақылдары, мақал-мәтелдерін әрбір көше, үлкен, мысалға, Батыс Қытай-Батыс Европа деп қазір үлкен жол салды ғой, соның әлгі указательдері болады ғой, жолды елді мекендерді көрсететін, сондай тұстарына ма, жоқ ортасына бір электронды жарық жанып тұратын жерлеріне ма, жаңағы қазақтың мақал-мәтелдерін жазып қоя берсе, іліп қоя берсе, соның өзі бізге - тәртіп, соның өзі бізге - тәрбие. |
Нұртөре Жүсіп
|
▶
|
↑ ал // қазір біз // шетелден танылатын → // көршү йелдерден танылатын алпауыт мемлекеттердің // ақпараттарының астында / тұрған йелміз ↓ /// ↑ сондай жағдайда // қалай уөмүр сүреді халқымыз → // қалай біздің жастарымыз // мықты болады ↓ /// ↑ әрійне → // тек білім білімнің алдында тәрбійе ↓ /// ↑ тәрбійе уол // ұлттұқ тәрбійе → // ұлттұқ құндылықтар → // йағни жаңағы мен айтып уотырған ата бабамыздан қалған нақыл → // мақал мәтел сөздер болатын болса → // соның бәрі біздің жастарымыздың бойына // сіңірілүуі керек ↓ /// |
↑ ал⁀ғазір ͡б̊іш шетелден танылатын → // көрш йелдерден танылатын алпауұт мемлекеттердің ақпараттарының астында тұрған йелміз ↓ /// ↑ сондай жағдайда ͡ғалай уөмүр сүрөдү халқымыз → // ғалай біздің жастарымыз мықты ͡б̊олады ↓ /// ↑ әрійне → // тек білім білімнің алдында тәрб̊ійе ↓ /// ↑ тәрб̊ійе уол – ұлттұқ тәрб̊ійе → // ұлттұқ құндұлұқтар → // йағни жаңағы мен айтыб̊ ͡отұрған ата-б̊аб̊амыздаң⁀ғалған нақыл → // мақал мәтел сөздөр ͡б̊олатым болса → // сонұң бәрі ͡б̊іздің жастарымыздың бойұна сіңірүу ͡герек ↓ /// |
Ал қазір біз шетелден танылатын, көрші елдерден танылатын алпауыт мемлекеттердің ақпараттарының астында тұрған елміз. Сондай жағдайда қалай өмір сүреді халқымыз, қалай біздің жастарымыз мықты болады?! Әрине, тек білім, білімнің алдында тәрбие. Тәрбие ол – ұлттық тәрбие, ұлттық құндылықтар, яғни жаңағы мен айтып отырған ата-бабамыздан қалған нақыл, мақал-мәтел сөздер болатын болса, соның бәрі біздің жастарымыздың бойына сіңірілуі керек. |
Нұртөре Жүсіп
|
▶
|
↑ уол кішкентайдан құлағына йестіп уөсүуі керек → уолар құлағына құйып уөсүуі керек ↓ /// ↑ ал йенді үйдегі тәрбійеде біз күнделікті бала шағамызға сондай сөз айтамыз⁀ба ↑/// ↑ қазақтың мақал мәтелдерінің мәйегін жеткізіп → // болмаса йертегісін → аңызын → // әпсанасын біз ұрпақтарымызға айтып уотырмыз⁀ба ↑ |
↑ уол⁀гішкентайдаң ғұлағын йестіп уөсүуү керек → // уолар ғұлағына ͡ғұйұб̊ ͡уөсүуү керек ↓ /// ↑ ал йенді үйдөгү тәрб̊ійеде ͡б̊із⁀гүндөлүктү ͡б̊ала шағамызға сондай сөз айтамыз⁀͡б̊а ↑ /// ↑ қазақтың мақалмәтелдерінің мәйегін жеткізіп → // болмасйертегісін → // аңызын → // әп̊санасын біз ұрпақтарымызғ'айтып уотұрмұз⁀б̊а↑ |
Ол кішкентайдан құлағына естіп өсуі керек, олар құлағына құйып өсуі керек. Ал енді үйдегі тәрбиеде біз күнделікті бала-шағамызға сондай сөз айтамыз ба? Қазақтың мақал-мәтелдерінің мәйегін жеткізіп, болмаса ертегісін, аңызын, әпсанасын біз ұрпақтарымызға айтып отырмыз ба? |
Нұртөре Жүсіп
|
▶
|
↑ бабалар сөзү деген жүз томдық кітап шықты↓/// ↑ мәденій мұра деген бағдарлама қабылданды⁀ғой → // сол бағдарлама уөте жақсы болды // және соның шеңберінде қазақ уөзүнің арғы бергі // жыйнаған дүнійесінің бәрін // бір үлкен кітәп → // кәдімгі жүз томдық кітәп қазнағып жыйнап → // сақтап қойды ↓ /// ↑ бірақ уол сақталып тұр да → // уол кітәптың сөрелерінде⁀ғана тұр → // кітапханаларда⁀ғана тұр ↓ /// ↑ соның бетін // барып ашып жатқан // біздің жастарымыздың саны қанша ↑/// ↑уойланып қаласың ↓ /// |
↑ баб̊алар сөзү деген жүз томдұқ кітап̊ шықты ↓ /// ↑ мәденій мұра дегем бағдарлама ͡ғаб̊ылданды⁀ғой → // сол бағдарлам уөтө жақ̊сы ͡б̊олдұ және сонұң шеңберінде қазағ уөзүнүң арғы б̊ергі жыйнаған дүнүйөсүнің бәрім бір үлкөң⁀гітәп → // кәдімгі жүз томдұқ кітәп қазна ͡ғыб̊ жыйнап → // сақтап қойдұ ↓ /// ↑ бірағ уол сақталып тұр⁀да → // уол⁀гітәптің сөрөлөрүндө⁀ғана тұр → // кітапқаналарда⁀ғана тұр ↓ /// ↑ сонұң бетім барыб̊ ͡ашыб̊ жатқан біздің жастарымыздың саны қанша ↑ /// ↑ уойланып қаласың ↓ /// |
«Бабалар сөзі» деген жүз томдық кітап шықты. Мәдени мұра деген бағдарлама қабылданды ғой, сол бағдарлама өте жақсы болды және соның шеңберінде қазақ өзінің арғы-бергі жинаған дүниесінің бәрін бір үлкен кітап, кәдімгі жүз томдық кітап-қазына қып жинап, сақтап қойды. Бірақ ол сақталып тұр да, ол кітаптың сөрелерінде ғана тұр, кітапханаларда ғана тұр. Соның бетін барып ашып жатқан біздің жастарымыздың саны қанша? Ойланып қаласың... |
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
«Егемен Қазақстан» газетінің 2003 жылғы қыркүйектің 17-сіндегі санында академик Рәбиға Сыздықтың «Бүгінгі жазу-сызу мәдениеті. Оның жай-күйі қандай?» деген толғақты мақаласы жарық көрген болатын. Мақала тіл мәдениетінің ең бір өзекті тұстарын сөз еткендіктен, сол еңбектен үзінділер келтірмекпіз.
«Қазақтардың аты-жөндерін жазуда жаңа тәртіп бой көрсетіп келеді. Әсіресе, өз аттарын, фамилиясын бұтарлап, бөлшектеп жазу әдетке айналды. Әділ-бек, Тұрсын-хан сияқты. |
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
Екі, кейде тіпті үш түбірден тұратын жалқы есімдер, адам аттары мен жер-су аттарының құрамды бөліктері, компоненттері қосылып жазылады деп атамзаманнан қалыптасқан ережеміз бес-он жылдың ішінде быт-шыт болды...» дей келіп, жалпы аты-жөнімізді дұрыс жаза алмай қойдық», - дейді Рәбиға апамыз. «Сқақов, Ргенов деп жазылатын фамилияларды жиі көреміз. Мұндағы екі дауыссыздың біреуінің алдынан не соңынан -ы, -і дауысты дыбыс әріптерінің бірі жазылу керек. Ысқақов, Іргенов. Яғни, бұл жерде орысша жазылған құжатты немесе өзге де себептерді сылтау етпеген жөн» делінген. |
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
«Жазу мәдениетінің бір ұшы - тыныс белгілерін дұрыс қоюда болса, оның ережелерін де белінен басып, берекесін алып жатқан жайымыз бар. «Дауыс кідірген жерге үтір қойылсын» деген жекеменшік ереже шығарғандардың көмегімен үтір дегенді тоғытып жібердік. Сөйлем басында келген «бірақ», «өйткені», «сондықтан» деген сияқты шылауларды үтірмен бөліп тастайтынды дағдыға айналдырдық. Бұл жалғаулық шылаулар әдетте екі сөйлем мүшесінің ортасында немесе құрмалас сөйлемнің екі компонентінің ортасында келеді. Мұндайда алдарынан үтір қойылады. |
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
Ал кейде, әсіресе газет беттерінде бұл жалғаулықтарды сөйлемнің басында қолданады. Ондайда сәл паузамен бөлініп айтылғанымен үтірмен ажыратылмайды. Бұл орайда, яғни сөйлемнің басында келген одағай, қаратпа, қыстырма сөздерден кейін ғана үтір қойылады». Академик Рәбиға Сыздық мақаланың тағы бір жерінде «Кірме сөздерді, оның ішінде мыңдап саналатын интер сөздерді қазақ тілінің дыбыстық табиғатына сәйкес қабылдауды, қолдануды, айту мен жазуды қалайша, қашан жүзеге асыруымыз керек. Бүгінгідей әр сөзді қалауымызша ала салып, әркім өзінше, айтылуынша, естілуінше үзіп-жұлып жүргізуіміз керек пе? |
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
Мысалы, «артист» сөзін «әртіс» деп жаза бастады. Ал осы сияқты жиі қолданылатын «актер», «режиссер», «диктор», «экономист», «бюджет» деген сөздерді неге орысша жазып келеміз? «Артист» сөзінің бұлардан қандай тілдік, фонетикалық, семантикалық, функционалдық ерекшелігі, артықшылығы бар. Бір сөзді қазақыландырып жазған екенбіз, барлығын да солай жазу керек. Ол үшін не қажет? Қолымызды не байлап отыр? Және әркім өзі қалай айтатын болса, солай жаза салу керек пе? Әлде белгілі бір дыбыстық заңдылықтарды қатаң сақтап, жүйелі етіп түзілген емле ережелер бойынша жазу керек пе? |
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
Әлде 60, 70 жыл бойы көзіміз үйренген орысша жазылуын сақтай беру керек пе? Кірме сөздер қалай айтылса, естілсе, солай жазылады деген ережені де қолданып көргенбіз. 1929 жылы латынды қабылдап, оны 10-11 жыл малданған кезде сол кезеңдегі ең бір киелі «коммунист» сөзі он алты түрлі жазылып жүргенін кезінде профессор Құдайберген Жұбанов ашынып айтқан-ды» дейді автор. Ғалымның пікірінше, кірме сөздердің жазылуына қатысты жаңа емле ережелер жасалып, олар қабылданып, заңды түрде күшіне енгеннен кейін шенеунік дейміз бе, жорнал, ауропа, еуропа дейміз бе, әйтеуір қазақыландырып жазамыз. |
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
Ал оған дейін қазіргі ала-құлалықты үзіп-жұлып жүргізіп жатқан эксперименттерді тоқтата тұру қажет. Тілші-ғалым өз ойын қорытындылай келе: «Бұл мақалада емле мәселелері қазіргі қолданылып жүрген жазу-сызуларымызға қатысты айтылып отыр, - дейді, - қазақ жазуы латынға көшкендей болса, емле ережелері жаңадан түзілетіні белгілі. Графикамыз өзгерген күннің өзінде де қазіргі жазу-сызу тәртібіміз алғашқы бірнеше жыл жұмыс істей беретінін ескеріп, сауатты жазу проблемасын әлі де сөз ете беру керек болады» деп тұжырымдайды. |
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
Шынында қазіргі қазақ тілді бұқаралық ақпарат құралдарының саны артып, қатары көбейіп келе жатқан тұста, біз сөзді не бір сөз тіркесін бірнеше нұсқада жазу, өзге тілден енген кейбір сөздерді бірде аударып, бірде аудармай сол күйінде қолдана беру, тіпті қазақша қалыпқа салып, газетті казит, журналисті жорналшы, машинаны мәшине деп жазу дәстүрге айналғалы қашан? Сөзді өзге тілден енген қалпында тілді бұрап, екпін салып айтып отырғанша, жалпақ тілмен қазақша дыбыстай бергенге не жетсін? Бірақ бұлай ете берсек, қойыртпақ жасап, тіліміздегі заңдылықтарды бұзып алмаймыз ба? |
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
Өз қолымызбен тілімізді бүлдірмейміз бе? Рәбиға апай айтпақшы, неге онда диктор, бюджет, сол сияқты компьютер, принтер, факс, диск сияқты сөздерді қазақша қалыпқа салып айтпаймыз? Өйткені біз сүйенетін құрал, жол, заңдылық, тәртіп жоқ. Кеңес дәуірінде өзге тілден енген сөздер сол күйінде жазылады, сол елдің тіліндегідей айтылады деген ереже болған. Әрине, мұның бәрі орыс тілінен не орыс тілі арқылы енген сөздерге ғана қатысты айтылғанын байқауға болады. Сол қағиданы жетпіс жыл бұлжытпай орындап келіп, соңғы он-он бес жылда өзге тілден енген термин сөздерді жаппай қазақы әуенмен айтуымызға не себеп? |
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
Осыған байланысты біз иек артатын ғылыми негіз бар ма? Сондықтан да бұрынғы ережелер ескірді деп есептейтін болсақ, кірме сөздерді қолданғанда арқа сүйейтін жаңа ереже қажет. Жаппай халық негіз етіп отыратын ондай ереже жасау - алдағы күндердің еншісіндегі дүние. Тек әзірге қолда барды ұқсата білу де білімділіктің көрінісі болмақ. Ал ең бастысы тіл қатпарларын түсінгісі, дұрыс жазуды, тыныс белгілерін орын-орнымен қоюды білгісі келетіндерге Рәбиға Сыздықтың жетекшілігінде жарық көрген «Қазақ тілінің орфографиялық сөздігі», «Қазақ тілінің анықтағышы», «Емле сөздігі», т.б. сияқты еңбектерін қарап шығуға кеңес беретін едік.
|
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
Шынында бүгін телерадио қалай сөйлейді? Теледидар мен радионың сөйлеу тіліне қарап, оның көрермені де, тыңдарманы да солай сөз саптауды дағдыға айналдырып жүрген жоқ па? Күнде естіп, көріп жүрген соң теле, радио жүргізушілері мен арна авторларының айтқандары да былайғы жұрттың жадына талғам-таразысыз тоқылып жатқандай көрінеді бізге. Телеарналар мен радио бағдарламалары сөйлеу мәдениетін қалыптастыруда алға сүйреуші локомативтік қызмет атқаратындығын ескере бермейтініміз де бар. Қазақ радиосында 2002 жылдың қараша айынан бері әуе толқынынан беріліп келе жатқан «Біз қалай сөйлейміз?» хабарында неге дұрыс айтпайтындығымыз, неге дұрыс жазбайтындығымыз, неге сөздерді дұрыс қолданбайтындығымыз жөнінде тереңнен қаузай пікір білдірген авторларымыз да болды. |
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
Бір қуаныштысы бұған дейін ілуде бір-екі басылым не өзге ақпарат құралдары ғана сөз мәдениетіне ара-тұра тоқталып келсе, бүгінде сөзіміздің қаншалықты түзелгендігін білмесек те газет-журналдар, телерадиолар сөзді бұрыс пайдалану фактілерін айтып мақалалар не хабарлар беріп отыратын болды. Әрине, мұнда тілші, әдебиетшілердің, қаламгерлердің еңбектерін еске алуымыз қажет. БАҚ-тың тіл мәдениетіне ойысып, өз алаңдаушылықтарын білдіруін де жақсыға жорыдық.
Бұдан бұрынғы хабарларымызда «Хабар» арнасының жаңалықтар топтамасында айтылатын кейбір сөздер мен сөз тіркестері, халықтың сөйлеу үрдісіне айналып бара жатқандығын ауық-ауық айтқан болатынбыз. |
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
Ал қазіргі кезде барлық телеарналар ауа райын таныстырғанда «бес градус суық не бес градус жылы» деп емес, «бес градус нөлден төмен немесе нөлден жоғары» деп «выше нуляны» орысшадан калька әдісімен аударып айтатын болды. Жаңалықтарды таныстырғанда «Келесі аптада Елбасы Сауд Арабиясына барады деп күтілуде» дегендегі «деп күтілуде», «Кәсіпорын ғимаратында өрт орын алды» дегендегі «өрт орын алды» тіркесі жиі ауызға алынады. «Елбасы Сауд Арабиясына барады. Сауд Арабиясына баруы жоспарланған. Сауд Арабиясына бармақ» деп, ал ғимаратта өрт орын алмайды ғой, ғимарат өртенеді, өрт құшағына енеді, отқа оранады. Сондай-ақ, оқиға орын алды емес, оқиға болды демей ме?! |
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
Халықаралық терминдер қатарындағы футболды да «аяқ доп» деп айта-айта құлаққа сіңісті етіп барамыз. Бұл дұрыс та шығар, бәлкім... Сөз қадірін білетін азаматтар бұған осы қалай деп пікір айтуға да енжарлық танытып келеді. Тілші-ғалымдар «осымен хабарымыз тәмәм» дегенде де өте сәтті айтылып тұрған жоқ дейді. «Тәмәм» деу айтылған ойдың, әңгіменің, оқиға желісінің түп-түгел аяқталғанын білдіреді. Ал Астана бітсе, Алматы жаңалықтары одан әрі жалғасатындықтан, жаңалықтардың орта белінен тәмәм деп аяқтап алып, хабарларды қайта жалғай беру сөзді орнымен қолданбауды көрсетеді. |
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
Бұл күндері басылым беттерінде, әсіресе, «Ана тілі» апталығында «Дұрыс сөйлеу мәдениеті туралы» үзік ойлар, мақалалар топтамасы беріліп келеді. Ал «Қазақ әдебиеті» газетінің тіл тақырыбына көңіл бөліп келе жатқандығын құптарлық дүние деп есептейміз. Осы басылымның 2004 жылдың 6 ақпанындағы санында «Телерадио тілі – оңай шағылатын жаңғақ емес» деген мақала жариялапты. Авторы - Ясауи атындағы Халықаралық Қазақ-түрік Университеті, ағылшын-филология кафедрасының аға оқытушысы Нұрсәуле Мақсұтқызы. Мақала авторы «Қызым, саған айтам, келінім, сен тыңда!» деген емеурінмен соңғы кезде ең үздік телеарна деген титулға ие болған, сөйте тұра кейбір тілдік оралымсыздықтары үшін сынға да алынып келе жатқан «Хабар» телеарнасында жиі қайталанатын бірқатар сөздерді тізбелеп шығады. |
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
Спорт жаңалықтарындағы Амангелді Сейітхановтың «Гол соқты. Доп салды» деген сөздерді қайталай бермей «Қақпасынан саңылау тапты» немесе «Қақпасынан саңылау таппады»,«Таразы басын теңестірді», «Қанжығасына байлады» деген сияқты образды сөздерді қолдануы дұрыс емес дегеніне келісе алмадық.
Орыс тілінде бір сөзді бірнеше рет қайталап айта берсе жарасатын шығар. Ал қазақ тіліндегі сөз қайталаушылық журналист тілінің жұтаңдығын білдірмей ме?! Қазақпын деген әрбір азамат бұл айтылған тіркестерді бірден ұға алмайды деу де – ұшқары пікір. Бірақ та ілгері басқанның аяғынан шала беру де аса біліктілікті көрсетпесе керек. Дұрысын – дұрыс, бұрысын – бұрыс деп орнымен бағаласақ қана айтқан сөзің нысанаға дәл тимек. |
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
Түрлі пікір түрліше ой салады. Сол себептен де телерадио жүргізушілері қайсысы оң, қайсысы теріс екендігін ажырата алмайды да. «Сен тимесең, мен тимен» деп өз айтқанынан танбай жүре береді. Қазіргі журналистер қауымының реакциясынан соны байқаймыз.
Білгір журналист, жазушы Сабыржан Шүкірұлы хабарымызға қатысқанда: «Біздің журналистеріміз көп ізденбейді. Спорт жаңалықтарымен таныстырғанда «жеңді», «жеңілді», «ұтты», «ұтылды» сөздерін көп қайталайды» деп әріптестерімізге сын таққан болатын. «Жеңілдінің» орнына «жауырыны жерге тиді», «есесін жіберіп алды», «сүрініп кетті», «жығылды» деген сияқты, «жеңдінің» орнына «басым түсті», «мәртебесі үстем болды», «жұлдызы жарқырады» деген сияқты тіркестерді неге қолданбасқа деген еді. |
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
Демек, синонимдік қатарларды пайдалану шеберлікті, сөз қайталап мезі етпеуді және ойды әдемі жеткізуді білдіреді екен.
Нұрсәуле Мақсұтқызы айтқандай, ақпарат, газет стилінде берілуі тиіс бір-екі сөздің маңайынан төңіректеп шықпайтын болсақ, тыңдаушы мен көрерменді жалықтырып алуымыз әбден мүмкін. Біздіңше, сөзге тілімізді үйренушілердің не өзге ұлт өкілдерінің «тілі келмейді», «түсінбейді», «қате ұғынады» деп жалпақшешей болудың күні өткен. Керітартпалыққа салынып, кейін қарай шегінбей, ұлттық ерекшеліктерімізді сақтай отырып, жаңа заман талаптарына сай алға жылжитын мезгіл болған жоқ па?! Егер де біз өзге тілді меңгеретін болсақ, сол ұлт өкілдері «қазекеңдер түсінбей қалар, ұқпай қалар» деп өз тілінің мәйегінен, құнарлылығынан безіп, жаттанды, жауыр сөздерін қанағат етіп жүре береді деп кім айта алады?!
|
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
Қазақ радиосының «Біз қалай сөйлейміз?» хабары қазақ тілін әліппеден бастап үйретуді мақсат еткен жоқ. Біз ондай ұраншылдық, науқаншылық кезеңнен өттік деп есептеп, енді ана тілінің қадір, қасиетін білетіндердің біліктілігін арттыра түсуді басты қағида етіп алғанбыз. «Мемлекеттік тілді үйренейік!», «Қазақ тілінде сөйлейік!» деп айта-айта жауыр қылдық. Үйренетіндер үйренді, үйренгісі келмейтіндер әлі де қиястанып жүргенін несіне жасырамыз. Ендігі ұрпақ қажеттілік болмаса қазақ тіліне пысқырмайды да. Нақты іс, нәтижелі бастама ғана бүгінгі күннің басты талабы болмақ. |
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
Біз неліктен сөйлеу мәдениетін ақсатып алдық? Сөзіміздің құнарлылығынан не үшін айырылып барамыз? Ойымызды жұтаң тілмен жеткізетін болғанымызға не себеп деген сауалдарға хабарларымызда әрдайым жауап іздеп отырамыз. Оның түрлі себептері де айтылып жатады. Сол жауаптардан ұғатыным - оған түрлі жағдайлар әсер етеді екен. Солардың қатарына ана тілді сыйламау, қадірлемеу, менсінбеулерді қоспағанда, халқымыздың кітап оқымаушылық дертін айту керек. Ал жалпы кітап оқу мәселесін үш топқа бөліп қарастыруға болады. Бірінші топтағылар - кітапты үзбей оқитындар, кітапсыз жүріп-тұра алмайтындар, көркем әдебиеттерді оқымаса рухани жұтаңдыққа ұшырайтындығын іштей сезетіндер. |
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
Екіншісі - ара-тұра бірлі-жарым кітап оқып, сауатын жетілдіріп отыратындар. Үшіншісі - кітап атаулыны мүлде қолына алмайтындар. Олар үшін теледидар мен радиодан, содан соң ел аузынан, ұзынқұлақтан естіген жаңалықтар жетіп жатыр. Міне, осындай жағдайда кім дұрыс сөйлейді, қандай адам сөзіне мән беріп, айтар ойын жүйелеп жеткізеді деп есептейсіз. Әрине, кім кітапты көп оқыса, соның айтқаны мәнді, маңызды, көркем, нақышты, анық, айқын болмақ. Тиісінше, мүлде қағаз бетіне қарамайтын азаматтардың анайы, дөрекі, жұтаң тілмен сөйлейтіндігін байқауға болады. Осы жерде бұрынғы ата-бабамыз кітап оқымаса да тілдің майын тамызып сөйлеген ғой деп уәж айтуға болады |
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
Әрине, ол заманның ақпарат алу әдісі бұл заманға ұқсамайтындығын ежіктеп жатудың қажеті жоқ. Телерадио болмаған кезде халқымыз жаңалықтарды ауызша ғана естіп, біліп отырған немесе эстетикалық тәлім-тәрбие де, білім де тек атадан балаға ауызба-ауыз жеткізілді ғой. Жиын-тойда бүгінгідей дискотека өткізілмей, аңыз, ертегілер, жыр-дастандар айтылып, тыңдалған. Жиналған халық содан рухани ләззат алған. Сол сияқты тек ана тілі салтанат құрған заманда тайлы-тұяғына дейін туған тілдің құнарымен нәрленді. Ана сүтімен дарыған тіл есейе келе шыңдалып, жетіле түсті.
Бір ағамыз: «Мен баламмен сөйлесуді қойдым. Жұмыстан келгенімде теледидар қарап жатады. |
Оңғар Құрал
|
▶
|
|
|
Сәл бос болса, компьютермен ойын ойнап не жұмыс істеп жатады. Біз тек «жүрдім», «бардым», «келдім» деп қана сөйлесуге уақыт табамыз» дейді. Ата-анасымен сөйлесіп, ой бөліспеген, оның тәлімін алмаған, ұлттық әдет-ғұрыптан ада, баба тілін мансұқ еткен жадыбас ұрпақ қалайша өз тілінің қадіріне жетпек?!
Кезінде Қазақстанға жер аударылып келген поляк халқының белгілі революционері Адольф Янушкеевич қазақ билерінің шешендік өнеріне қайран қалып: «Бұдан бірнеше күн бұрын өзара жауласқан екі партияның арасындағы қақтығыстың куәсі болған едім. Сонда Демосфен мен Цицерон туралы ғұмыры естімеген шешендерге таңғалып, қол соққанмын» деп жазған екен. Сол айтпақшы, бір кезде шешен сөйлеген данагөй халықтың ұрпағы ретінде бабалар аманатын аяқасты еткен ұрпақ атанбай, сөйлер сөзімізді шұбарламай, әдемі, көркем жеткізуге ұмтылатын кез келді, ағайын!
|
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑уосұлар көб̊ейүу керек// біз мектепке ͡б̊арғанда// жетпіс пайыз мұғалім йеркек болатын// біздің мектепте мұғалім дійректор ͡б̊олғанда// йелүу де йелүу ͡б̊олды// а кейіңгі жылдар көрдің ғой↓/// ↑мектепте йекі жүз мұғалім ішінде// йекі йеркекті тап̊саң тап↓/// ↑кәз йенд көб̊ейіпатыр// сол йер азаматтар көб̊ійүу керек↓/// ↑мен дәріс уоққанд'айтам // әкесіз ͡б̊ала уөсүріп уотырған аналар// нағашы жұртынан ба/ спорт мектеб̊інен ба/ жоқ балас'әуес болған саладағы// қолы жеткен азаматтарға ма/ ұл балалармен бірге↓/// ↑уомар жәлел айтады// үйүн'аптасына бір ͡б̊алам йеліктейтіндей// балам уосындай азамат болсын деген йер азаматты шақырып// баланы ͡б̊ірге сөйтіп↓/// ↑йағній ͡б̊із ұл баланың тәрб̊ійесіне/ йерек̊ше назар аударұуымыз керек↓/// |
↑уосұлар ͡гөб̊өйүу ͡герек// біз мектепке ͡б̊арғанда// жетпіс пайыз мұғалім йеркек болатын// біздің мектепте мұғалім дійректор ͡б̊олғанда// йелүу де йелүу ͡б̊олдұ// а кейіңгі жылдар ͡гөрдүң ғой↓/// ↑мектепте йекі жүз мұғалім ішінде// йекі йеркекті тап̊саң тап↓/// ↑кәз йенд көб̊өйүпатыр// сол йер азаматтар ͡гөб̊өйүу ͡герек↓/// ↑мен дәріс уоққанд'айтам // әкесіз ͡б̊ала уөсүрүп уотұрған аналар// нағашы жұртұнам ба/ спорт мектеб̊інем ба/ жоқ ͡палас'әуөс болған саладағы// қолұ жеткен азаматтарға ма/ ұл балалармем бірге↓/// ↑уомар жәлел айтады// үйүн'аптасына бір ͡б̊алам йеліктейтіндей// балам уосұндай азамат ͡полсұн деген йер азаматты шақырып// баланы ͡б̊ірге сөйтүп↓/// ↑йағній ͡б̊із ұл баланың тәрб̊ійесіне/ йерек̊ше назар аударұуұмұз ͡герек↓/// |
Осылар көбею керек, біз мектепке барғанда жетпіс пайыз мұғалім еркек болатын, біздің мектепте мұғалім директор болғанда елу де елу болды, а кейінгі жылдар көрдің ғой? Мектепте екі жүз мұғалім ішінде екі еркекті тапсаң тап. Кәз енд көбейіпатыр, сол ер-азаматтар көбею керек. Мен дәріс оққанда айтам, әкесіз бала өсіріп отырған аналар нағашы жұртынан ба, спорт мектебінен ба, жоқ баласы әуес болған саладағы, қолы жеткен азаматтарға ма, ұл балалармен бірге.. Омар Жәлел айтады, үйіне аптасына бір балам еліктейтіндей, балам осындай азамат болсын деген ер-азаматты шақырып, баланы бірге, сөйтіп. Яғни біз ұл баланың тәрбиесіне ерекше назар аударуымыз керек. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑ұлд'ұлша тәрб̊ійелейтін// уоны жаңағ'атқа баулұу/ спортқа ͡б̊аулұу/ іі мен жақында ғана ͡б̊ір кітап уоқыдым// сонда жазад// бір мықты жаңағы ͡б̊ай адам// мектепке ͡б̊арып йең бұзық деген балағ'айтыпты // мен сені уосындай волейб̊ол камандасына ͡б̊ерем// сен қалаған формаңд'ал / брендовый↓/// ↑уол уөзі қалаған брендын айтып// сон'алып берд↓/// ↑уоның уөзін волейб̊олғ'апарған // сен йенді жоғарғы кластың баласысың// сен төменгі кластан волейб̊ольный каманда жыйна деген↓/// ↑сонда уөзі сыйақты/ тағы д'әкесі жоғ алты б̊алан'алған // сонда ͡б̊ір кәсіпкер/ бір мектептен жеті ͡б̊аланы тәрб̊ійелеп уотыр↓/// ↑уосындай/ уосындай нәрселерд'ілкімді азаматтар// бізге йер азаматтар керек// уосұны қолғ'алұуымыз керек↓/// ↑йағній ұлдарды ұлша тәрб̊ійелеу// ұл ұлдық қасыйетті тәрб̊ійелеу үйде↓/// |
↑ұлд'ұлша тәрб̊ійелейтін// уонұ жаңағ'атқа баулұу/ спортқа ͡б̊аулұу/ іі мен жақында ғана ͡б̊ір ͡гітап уоқұдұм// сонда жазад// бір мықты жаңағы ͡б̊ай адам// мектепке ͡б̊арып йең бұзұғ ͡дегем балағ'айтыпты // мен сені уосұндай волейб̊ол ͡гамандасына ͡б̊ерем// сең ͡ ғалаған формаңд'ал / брендовұй↓/// ↑уол уөзү қалағам брендын айтып// сон'алып берд↓/// ↑уонұң уөзүн волейб̊олғ'апарған // сен йенді жоғарғы ͡гластың баласысың// сен төмөңгү кластан волейб̊ольнұй ͡гаманда жыйна деген↓/// ↑сонда уөзү сыйақты/ тағы д'әкесі жоғ алты ͡б̊алан'алған // сонда ͡б̊ір ͡гәсіпкер/ бір мектептен жеті ͡б̊аланы тәрб̊ійелеп уотұр↓/// ↑уосұндай/ уосұндай нәрселерд'ілкімді азаматтар// бізге йер азаматтар ͡герек// уосұнұ қолғ'алұуұмұз керек↓/// ↑йағній ұлдарды ұлша тәрб̊ійелеу// ұл ұлдұқ қасыйетті тәрб̊ійелеу үйдө↓/// |
Ұлды ұлша тәрбиелейтін, оны жаңағы атқа баулу, спортқа баулу, іі мен жақында ғана бір кітап оқыдым, сонда жазад, бір мықты жаңағы бай адам, мектепке барып ең бұзық деген балаға айтыпты, мен сені осындай волейбол командасына берем, сен қалағаң формаңды ал, брендовый. Ол өзі қалаған брендын айтып, соны алып берд. Оның өзін волейболға апарған сен енді жоғарғы кластың баласысың, сен төменгі кластан волейбольный команда жина деген. Сонда өзі сияқты тағы да әкесі жоқ алты баланы алған, сонда бір кәсіпкер, бір мектептен жеті баланы тәрбиелеп отыр. Осындай, осындай нәрселерді ілкімді азаматтар бізге ер-азаматтар керек, осыны қолға алуымыз керек. Яғни, ұлдарды ұлша тәрбиелеу, ұл ұлдық қасиетті тәрбиелеу, үйде.. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑ананы тәрб̊ійелеу/ әйелді тәрб̊ійелеу содан басталад дейсіз ғой↓/// ↑содан басталад// сондықтан анас'ұл баланы тәрб̊ійлегенде// жас қылмай// әй ғой/ сенікі дұрыс йемес деген↓/// ↑жалпы йер ͡б̊аланы йеркін тәрб̊ійелеу керек// йеркінен жіб̊ерүу керек// бостандықта тәрб̊ійелеу керек↓/// ↑жалпы қазақ деген аттың уөзі// азаттық/ йеркіндік дейді ғой уомар жәлел↓/// ↑уөйткені уо кіс'аб̊айдың / мәшқ̊ұрды ͡б̊әрін әкеп айтад// сондықтан ұл баланы йеркін қыл// азат қып тәрб̊ійелеуіміз керек↓/// ↑біз ұлдардың бәрін жаңағы/ күйеуіне уөкпелеген анасы// уөшін баласынан алад// йа әкесін жіб̊ермей қойад// йа болмас'әкесі мен шешес'ажырасқанмен ↓/// ↑уоқырмандарым жазұу жазад// йеркек балам күйеуім алып қалып йед// көкаладай сыпылып̊ саб̊апатыр йекен деп↓/// ↑жалп'ұл баланы жасқаншақ қылмай/ ұрмай// йеркін тәрб̊ійелеу керек↓/// ↑сонд'үйүне йеге ͡б̊олатын йер азамат↓/// |
↑ананы тәрб̊ійелеу/ әйелді тәрб̊ійелеу содам басталад дейсіз ғой↓/// ↑содам басталад// сондұқтан анас'ұл баланы тәрб̊ійлегенде// жас қылмай// әй ғой/ сенікі дұрұс йемес ͡теген↓/// ↑жалпы йер ͡б̊аланы йеркін тәрб̊ійелеу ͡герек// йеркінен жіб̊ерүу ͡герек// бостандықта тәрб̊ійелеу ͡герек↓/// ↑жалпы қазағ ͡деген аттың уөзү// азаттық/ йеркіндік дейді ғой уомар жәлел↓/// ↑уөйткөнү уо кіс'аб̊айдың / мәшқ̊ұрдұ ͡б̊әрін әкеб̊ ͡айтад// сондұқтан ұл баланы йеркің ͡ ғыл// азат қып тәрб̊ійелеуүмүз ͡герек↓/// ↑біз ұлдардың бәрін жаңағы/ күйөуүнө уөкпөлөген анасы// уөшүм баласынан алад// йа әкесін жіб̊ермей ͡ғойад// йа болмас'әкесі мен шешес'ажырасқаммен ↓/// ↑уоқұрмандарым жазұу жазад// йеркек балам ͡гүйөуүм алып қалып йед// көкаладай сыпылып̊ саб̊апатыр йекен деп↓/// ↑жалп'ұл баланы жасқаншақ қылмай/ ұрмай// йеркін тәрб̊ійелеу ͡герек↓/// ↑сонд'үйүнө йеге ͡б̊олатын йер азамат↓/// |
Ананы тәрбиелеу, әйелді тәрбиелеу содан басталад дейсіз ғой.
- Содан басталад, сондықтан анасы ұл баланы тәрбилегенде жас қылмай, әй қой, сенікі дұрыс емес деген. Жалпы ер баланы еркін тәрбиелеу керек, еркінен жіберу керек, бостандықта тәрбиелеу керек. Жалпы қазақ деген аттың өзі азаттық, еркіндік дейді ғой Омар Жәлел. Өйткені о кісі Абайдың, Мәшқұрды бәрін әкеп айтад, сондықтан ұл баланы еркін қыл, азат қып тәрбиелеуіміз керек. Біз ұлдардың бәрін жаңағы күйеуіне өкпелеген анасы, өшін баласынан алад, я әкесін жібермей қояд, я болмаса әкесі мен шешесі ажырасқанмен. Оқырмандарым жазу жазад, еркек балам күйеуім алып қалып ед, көкаладай сыпылып сабапатыр екен деп. Жалпы ұл баланы жасқаншақ қылмай, ұрмай, еркін тәрбиелеу керек. Сонда үйіне еге болатын ер-азамат…
|
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑мқм дұрыс айтасыз// сіздің уосы дәрістеріңізд'ійнстаграм арқылы// йағній әлеуметтік жел'арқылы көп айтасыз ғой йенді↓/// ↑бірақ ммм/ көб̊ісі сіздікі тегін болад/ ійа↓/// ↑әйелін ұратын йер азаматтарғ'айтарым // уөзін уөте төмен бағалайтын йер азаматтар// уөйткені жалпы қазақтың тарыйхында// уөзг'ұлттардан йерек̊шелігіміз// қазақ халқ'анасын айалаған// әйелін әлпештеген// қызын құрметтеген халықпыз↓/// ↑біз жалп'ана атауға қол көтермеген халықпыз// уол қызы ͡б̊олсын// әйелі ͡б̊олсын// анасы ͡б̊олсын↓/// ↑уол әйел затына қол көтерген// уол батырлық йемес// уол барып тұрған көргенсіздік// уөйткені мықты ͡б̊олсаң// сен уөзің сыйақты йеркекке қол көтер// мықты ͡б̊олсаң сен көшеге шығып// біреуді жаңағы күреске/ бок̊сқа шақыр↓/// |
↑мқм дұрұс айтасыз// сіздің уосұ дәрістеріңізд'ійнстаграм арқылы// йағній әлеумөттүк жел'арқылы көб̊ ͡айтасыз ғой йенді↓/// ↑бірағ ммм/ көб̊үсү сіздікі тегім болад/ ійа↓/// ↑әйелін ұратын йер азаматтарғ'айтарым // уөзүн уөтө төмөм бағалайтын йер азаматтар// уөйткөнү жалпы қазақтың тарыйхында// уөзг'ұлттардан йерек̊шелігіміз// қазақ халқ'анасын айалаған// әйелін әлпештеген// қызың ͡ ғұрметтеген халықпыз↓/// ↑біж жалп'ана атауға ͡ғол ͡гөтөрмөген халықпыз// уол ͡ғызы ͡б̊олсұн// әйелі ͡б̊олсұн// анасы ͡б̊олсұн↓/// ↑уол әйел затына ͡ғол ͡гөтөргөн// уол батырлық йемес// уол барып тұрғаң ͡ гөргөнсүздік// уөйткөнү мықты ͡б̊олсаң// сен уөзүң сыйақты йеркекке қол ͡гөтөр// мықты ͡б̊олсаң сең ͡ гөшөгө шығып// біреудү жаңағы ͡гүрөскө/ бок̊сқа шақыр↓/// |
-;Мхм, дұрыс айтасыз, сіздің осы дәрістеріңізді инстаграм арқылы, яғни әлеуметтік желі арқылы көп айтасыз ғой енді? Бірақ, ммм, көбісі сіздікі тегін болад, ия?
-;Әйелін ұратын ер-азаматтарға айтарым, өзін өте төмен бағалайтын ер-азаматтар, өйткені жалпы қазақтың тарихында өзге ұлттардан ерекшелігіміз қазақ халқы анасын аялаған, әйелін әлпештеген, қызын құрметтеген халықпыз. Біз жалпы ана атауға қол көтермеген халықпыз, ол қызы болсын, әйелі болсын, анасы болсын. Ол әйел затына қол көтерген ол батырлық емес, ол барып тұрған көргенсіздік, өйткені мықты болсаң, сен өзің сияқты еркекке қол көтер, мықты болсаң сен көшеге шығып біреуді жаңағы күреске, боксқа шақыр. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑әй/ уөзүнен төмен әйел затына қол көтерүу// уол уөте/ уөте тәрб̊ійесіздіктің көрүнісі↓/// ↑ уол іі'әйелін ұрып// батыр атанған йер азамат жоқ// бұл уоның тәрб̊ійесіздігінің йең/ йең үлкен көрсеткіші↓/// ↑сондықтан іі'әйелін қызғаңған йеркек// қандай йеркек қызғанат↓/// ↑уөзүне уөзі сембеген йеркек қызғанат// мен жаманмын// анау көрш'үйдегі ана пәленше йеркек менен мықты// сондықтан менің әйелім соған қарап қойат деп// уөзі тұурал'арам уойдағ'адам ↓/// ↑уоның әйелінің уойында да ͡б̊олмауы мүмкін// бірақ уөзін уөзі танымаған// уөзүне уөзі сембеген// уөзүнің жақ̊сы йекеніне// уөзүнің мықты йекеніне уосал йеркек// әйеліне қол көтеред// йегер қызғанып көтеретін болса↓/// |
↑әй/ уөзүнөн төмөн әйел затына ͡ғол ͡гөтөрүу// уол уөтө/ уөтө тәрб̊ійесіздіктің ͡гөрүнүсі↓/// ↑ уол іі'әйелін ұрұп// батыр атаңған йер азамат ͡шоқ// бұл уонұң тәрб̊ійесіздігінің йең/ йең үлкөң ͡ гөрсөткүші↓/// ↑сондұқтан іі'әйелін қызғаңған йеркек// қандай йеркек қызғанат↓/// ↑уөзүнө уөзү сембеген йеркек қызғанат// мен жамаммын// анау ͡гөрш'үйдөгү ана пәленше йеркег менен мықты// сондұқтан менің әйелім соғаң ͡ ғарап қойат деп// уөзү тұурал'арам уойдағ'адам ↓/// ↑уонұң әйелінің уойұнда да ͡б̊олмауұ мүмкүн// бірақ уөзүн уөзү танымаған// уөзүнө уөзү сембеген// уөзүнүң жақ̊сы йекеніне// уөзүнүң мықты йекеніне уосал йеркек// әйеліне қол ͡гөтөрөд// йегер ͡ғызғанып көтөрөтім болса↓/// |
Әй, өзінен төмен әйел затына қол көтеру ол өте, өте тәрбиесіздіктің көрінісі. Ол ііі, әйелін ұрып батыр атанған ер-азамат жоқ, бұл оның тәрбиесіздігінің ең, ең үлкен көрсеткіші. Сондықтан ііі әйелін қызғанған еркек, қандай еркек қызғанат? Өзіне өзі сенбеген еркек қызғанат, мен жаманмын, анау көрші үйдегі ана пәленше еркек менен мықты, сондықтан менің әйелім соған қарап қоят деп, өзі туралы арам ойдағы адам. Оның әйелінің ойында да болмауы мүмкін, бірақ өзін өзі танымаған, өзіне өзі сенбеген, өзінің жақсы екеніне, өзінің мықты екеніне осал еркек, әйеліне қол көтеред, егер қызғанып көтеретін болса. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑ал уөз уөзүне сеңген йеркек// йеш ұуақытт'әйелін қызғанбайд// уөйткені уол уойлайд бұл ауылда менен артқан йер азамат жоқ// сондықтан бұл менен басқа йешкімге де қарамайд деген уойда ͡б̊олад↓/// ↑сондықтан біз жігіттерімізді// мектепке мықты мұғалімдерд'әкелүу арқылы// мектепте мықты мұғалім болмайтын болса// ат спорты/ барлық жерде мұузыкальный мектептер ͡б̊ар ғой// сол сыйақты ͡б̊арлық ауылда/ барлық ауданда жалп'ат спорты мектептері ͡б̊олұу керек↓/// ↑сөйтіп/ балалард'аттың үстінде ұрұух пайда ͡б̊олад// жа ұрұуханій жаңғырұуды депатырмыз ғой↓/// ↑мқм↓/// ↑уол ұрұух уоқыған кітаптан келед// ііі жаңағы салған сүуреттен келед// тыңдаған мұузыкадан келед// дененің ыы/ тәннің уон йекі мүшесіне не керек болса// жанның уон йек'арнасына сол керек↓/// |
↑ал уөз уөзүнө сеңген йеркек// йеш ұуақытт'әйелін қызғамбайд// уөйткөнү уол уойлайд бұл ауұлда менен артқан йер азамат ͡шоқ// сондұқтам бұл менем басқа йешкімге де қарамайд деген уойда ͡б̊олад↓/// ↑сондұқтам біж жігіттерімізді// мектепке мықты мұғалімдерд'әкелүу арқылы// мектепте мықты мұғалім болмайтым болса// ат спортұ/ барлығ жерде мұузұкальный мектептер ͡б̊ар ғой// сол сыйақты ͡б̊арлығ ауұлда/ барлығ ауданда жалп'ат спортұ мектептері ͡б̊олұу ͡герек↓/// ↑сөйтүп/ балалард'аттың үстүндө ұрұух пайда ͡б̊олад// жа ұрұуханый жаңғырұудұ депатырмыз ғой↓/// ↑мқм↓/// ↑уол ұрұух уоқұғаң ͡ гітаптаң ͡ гелед// ііі жаңағы салған сүурөттөң ͡ гелед// тыңдаған мұузұкадаң ͡ гелед// дененің ыы/ тәннің уон йекі мүшөсүне не ͡герек болса// жанның уон йек'арнасына сол ͡герек↓/// |
Ал өз-өзіне сенген еркек еш уақытта әйелін қызғанбайд, өйткені ол ойлайд бұл ауылда менен артқан ер-азамат жоқ, сондықтан бұл менен басқа ешкімге де қарамайд деген ойда болад. Сондықтан біз жігіттерімізді мектепке мықты мұғалімдерді әкелу арқылы, мектепте мықты мұғалім болмайтын болса ат спорты, барлық жерде музыкальный мектептер бар ғой, сол сияқты барлық ауылда, барлық ауданда жалпы ат спорты мектептері болу керек. Сөйтіп, балаларды аттың үстінде рух пайда болад, жа рухани жаңғыруды депатырмыз ғой?
- Мхм.
- Ол рух оқыған кітаптан келед, ііі жаңағы салған суреттен келед, тыңдаған музыкадан келед, дененің ыы, тәннің он екі мүшесіне не керек болса, жанның он екі арнасына сол керек. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑уол уон йек'арнаны қоректендірүу үшін // біз ұлдарымызды кәдімгі ͡б̊ауыржан момышұл'ұшқ̊ан ұйасының// бердіб̊ек̊ соқпақбаев менің атым қожа↓/// ↑йағній уосындай үлгі тұтатын кітаптар/ уөте керемет көп// бірге уоқып// ат'аналар мен әжелер немелерімен бірге уоқып// балаларға түсүнігін айтып// мынандай болған қазақтың ұлұлары↓/// ↑болмаса йепостар/ жырлар/ мен жақында ғана кітап уоқыдым// сейілб̊ектің балалықтан даналыққа шейін↓/// ↑ұлдарды дана қылатын// біздің йертегілеріміз/ эпостарымыз/ жырларымыз/ термелеріміз↓/// ↑соның ішінде тарыйхымыз да тұр// мәденійетіміз де тұр// әдеб̊ійетіміз де тұр↓/// |
↑уол уон йек'арнаны қоректендірүу үшүн // біз ұлдарымызды ͡гәдімгі ͡б̊ауұржан момұшұл'ұшқ̊ан ұйасының// бердіб̊ек̊ соқпақбаев менің атым қожа↓/// ↑йағній уосұндай үлгү тұтатың ͡ гітаптар/ уөтө керемет көп// бірге уоқұп// ат'аналар мен әжелер немелерімем бірге уоқұп// балаларға түсүнүгін айтып// мынандай болғаң ͡ ғазақтың ұлұлары↓/// ↑болмаса йепостар/ жырлар/ мен жақында ғана ͡гітап уоқұдұм// сейілб̊ектің балалықтан даналыққа шейін↓/// ↑ұлдарды дана ͡ғылатын// біздің йертегілеріміз/ эпостарымыз/ жырларымыз/ термелеріміз↓/// ↑сонұң ішінде тарыйхымыз да тұр// мәденійетіміз де тұр// әдеб̊ійетіміз де тұр↓/// |
Ол он екі арнаны қоректендіру үшін біз ұлдарымызды кәдімгі Бауыржан Момышұлы “Ұшқан ұясының”, Бердібек Соқпақбаев “Менің атым Қожа”. Яғни осындай үлгі тұтатын кітаптар өте керемет көп, бірге оқып, ата-аналар мен әжелер немелерімен бірге оқып, балаларға түсінігін айтып, мынандай болған қазақтың ұлылары. Болмаса епостар, жырлар, мен жақында ғана кітап оқыдым Сейілбектің “Балалықтан даналыққа шейін”. Ұлдарды дана қылатын біздің ертегілеріміз, эпостарымыз, жырларымыз, термелеріміз. Соның ішінде тарихымыз да тұр, мәдениетіміз де тұр, әдебиетіміз де тұр. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑сондықтан күніге көп болмаса да// телефоннан ажыратұу үшін // жарты сағат/ бір сағат кешке қол тійгенде// әке мен шеше/ ата мен әже ͡б̊ірге уотұрып// баламен кітап уоқұу керек↓/// ↑сол эпостардағы йеліктеп/ қыйалдап/ бійтіп арман қойған йер азамат// йеркек болып уөсет↓/// ↑біздің әр уотбасыдағы мақ̊сат// ұл балан'ұлша тәрб̊ійелеу керек// уомар жәлелдің ілексійәсын тыңдау керек↓/// ↑бізге келіп/ ұуақыт бөлгеніңіз үшін тағы да ырахмет айтқым келеді↓/// ↑алдағы ұуақытт'әлі талай талай сұхбаттарда сізб̊ен кездесіп// уосы халықтың алдында жүре ͡б̊еріңіз дегім келеді// халықтың алдында д'әдемі сөздеріңіз таусылмасын// әрқашан да ͡б̊ақытты жандар қатарынан таб̊ылып// біз сіздердің соңдарыңыздан ілесіп жүре ͡б̊ерейік↓/// |
↑сондұқтаң ͡ гүнүгө көп ͡полмаса да// телефоннан ажыратұу үшүн // жарты сағат/ бір сағат кешке қол тійгенде// әке мен шеше/ ата мен әже ͡б̊ірге уотұрұп// баламең ͡ гітап уоқұу ͡герек↓/// ↑сол эпостардағы йеліктеп/ қыйалдап/ бійтіб̊ ͡армаң ͡ ғойған йер азамат// йеркек болұп уөсөт↓/// ↑біздің әр уотпасыдағы мақ̊сат// ұл балан'ұлша тәрб̊ійелеу ͡герек// уомар жәлелдің ілексійәсын тыңдау ͡герек↓/// ↑бізге ͡геліп/ ұуақыт ͡пөлгөнүңіз үшүн тағы да ырахмет айтқым ͡геледі↓/// ↑алдағы ұуақытт'әлі талай талай сұхбаттарда сізб̊ең ͡ гездесіп// уосұ халықтың алдында жүрө ͡б̊еріңіз дегім ͡геледі// халықтың алдында д'әдемі сөздөрүңіз таусұлмасын// әрқашан да ͡б̊ақытты жандар ͡ғатарынан таб̊ылып// біс сіздердің соңдарыңыздан ілесіб̊ жүрө ͡б̊ерейік↓/// |
Сондықтан күніге көп болмаса да, телефоннан ажырату үшін жарты сағат, бір сағат кешке қол тигенде әке мен шеше, ата мен әже бірге отырып баламен кітап оқу керек. Сол эпостардағы еліктеп, қиялдап, битіп арман қойған ер-азамат еркек болып өсет. Біздің әр отбасыдағы мақсат - ұл баланы ұлша тәрбиелеу керек, Омар Жәлелдің лекциясын тыңдау керек.
- Бізге келіп, уақыт бөлгеніңіз үшін тағы да рахмет айтқым келеді. Алдағы уақытта әлі талай-талай сұхбаттарда сізбен кездесіп, осы халықтың алдында жүре беріңіз дегім келеді, халықтың алдында да әдемі сөздеріңіз таусылмасын, әрқашан да бақытты жандар қатарынан табылып, біз сіздердің соңдарыңыздан ілесіп жүре берейік. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑алла ͡б̊ақ берсін// ғұмыр ͡б̊ерсін// ағамызға сәлем айтыңыз// ақ тілектер қаб̊ыл болсын// аман болыңыз// ііі тек қана уосы жадыраған жүзіңізден күлкі кетпесін деген тілек айтқымыз келед↓/// ↑уолай болса құрметті көрермен// келесі сенбід'аман йесен жүздескенше// сау сәламәтта ͡б̊олыңыздар↓/// ↑әр күніміз құуанышқ̊а/ жақ̊сылыққа толы ͡б̊олсын↓/// ↑сіздермен бірге ͡б̊олған айгүл ысқақ↓/// ↑ырахмет айгүл айналайын// уөзің де қосағыңмен қос'ағар // уөсіріпатырған балаларыңның/ мен уөзіңнің/ сенің уөмүріңді тыңдап// уөзің сыйақты қазақтың жастарына шеек̊сіз ырыйза ͡б̊олып уотырмын↓/// ↑алла құдай берген ұл/ қызыңның ырахатын көрсетčін// мынау шақырып уосындай йелеп// апай алматыға келіпті деп̊ шақырғаның үшін// мына ͡б̊үкүл бізді жазып̊ сенбі күні/ демалатын күні жұмысқа шығып уотырған// барлықтарына ͡б̊іздің жақ̊сы уөмүріміз жұғысты ͡б̊олсын↓/// |
↑алла ͡б̊ақ ͡персін// ғұмұр ͡б̊ерсін// ағамызға сәлем айтыңыз// ақ тілектер ͡ғаб̊ыл болсұн// амам болұңұз// ііі тек қана уосұ жадыраған жүзүңүздең ͡ гүлкү кетпесін деген тілег айтқымыз ͡гелед↓/// ↑уолай болса ͡ғұрметті ͡гөрөрмөн// келесі сембід'аман йесен жүздөскөнше// сау сәламәтта ͡б̊олұңұздар↓/// ↑әр ͡гүнүмүз ͡ғұуанышқ̊а/ жақ̊сылыққа толұ ͡б̊олсұн↓/// ↑сіздермем бірге ͡б̊олған айгүл ысқақ↓/// ↑ырахмет айгүл айналайын// уөзүң де қосағыңмең ͡ ғос'ағар // уөсүрүпатырғам балаларыңның/ мен уөзүңнүң/ сенің уөмүрүңді тыңдап// уөзүң сыйақты қазақтың жастарына шеек̊сіз ырыйза ͡б̊олұп уотұрмұн↓/// ↑алла ͡ғұдай берген ұл/ қызыңның ырахатың ͡гөрсөтčүн// мынау шақырып уосұндай йелеп// апай алматыға ͡геліпті деп̊ шақырғаның үшүн// мына ͡б̊үкүл бізді жазып̊ сембі ͡гүнү/ демалатың ͡ гүнү жұмұсқа шығып уотұрған// барлықтарына ͡б̊іздің жақ̊сы уөмүрүміж жұғұстұ ͡б̊олсұн↓/// |
Алла бақ берсін, ғұмыр берсін, ағамызға сәлем айтыңыз, ақ тілектер қабыл болсын, аман болыңыз, ііі тек қана осы жадыраған жүзіңізден күлкі кетпесін деген тілек айтқымыз келед. Олай болса құрметті көрермен, келесі сенбіде аман есен жүздескенше, сау сәламәтта болыңыздар. Әр күніміз қуанышқа, жақсылыққа толы болсын. Сіздермен бірге болған Айгүл Ысқақ.
- Рахмет Айгүл айналайын, өзің де қосағыңмен қоса ағар, өсіріпатырған балаларыңның, мен өзіңнің, сенің өміріңді тыңдап, өзің сияқты қазақтың жастарына шеексіз риза болып отырмын. Алла құдай берген ұл, қызыңның рахатын көрсетсін, мынау шақырып осындай елеп, апай Алматыға келіпті деп шақырғаның үшін, мына бүкіл бізді жазып сенбі күні, демалатын күні жұмысқа шығып отырған барлықтарына біздің жақсы өміріміз жұғысты болсын.
|
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑әумійн↓/// ↑уөмір деген үлкееен үлкен теңіз// соо теңізде кемелерің шайқалмай// бір алдарыңнан тек қана жақ̊сылық болсын↓/// ↑ йел аман// жұрт тыныш болсын// йелдің ішінде қазақтың әәәр ͡б̊ір уотбасында ͡б̊ереке/ бірлік/ ынтымақ болсын↓/// ↑шек̊сіз ырыйзамын айналайын/ айгүл↓/// ↑уосы ͡б̊етіңнен тайма// алла ͡б̊ерген қыз йекенсің// берген үстіне ͡б̊ере ͡б̊ерсін↓/// ↑әумійн↓/// ↑балаларыңның ырахатын көр// бұл менің уөмүрім↓/// |
↑әумійн↓/// ↑уөмүр деген үлкөөен үлкөн теңіз// соо теңізде ͡гемелерің шайқалмай// бір алдарыңнан тек қана жақ̊сылық ͡полсұн↓/// ↑ йел аман// жұрт тыныш болсұн// йелдің ішінде қазақтың әәәр ͡б̊ір уотпасында ͡б̊ереке/ бірлік/ ынтымақ ͡полсұн↓/// ↑шек̊сіз ырыйзамын айналайын/ айгүл↓/// ↑уосұ ͡б̊етіңнен тайма// алла ͡б̊ергең ͡ ғыз йекенсің// берген үстүнө ͡б̊ере ͡б̊ерсін↓/// ↑әумійн↓/// ↑балаларыңның ырахатың ͡ гөр// бұл менің уөмүрүм↓/// |
- Әумин.
- Өмір деген үлкееен үлкен теңіз, соо теңізде кемелерің шайқалмай, бір алдарыңнан тек қана жақсылық болсын. Ел аман, жұрт тыныш болсын, елдің ішінде қазақтың әәәр бір отбасында береке, бірлік, ынтымақ болсын. Шексіз ризамын айналайын, Айгүл. Осы бетіңнен тайма, Алла берген қыз екенсің, берген үстіне бере берсін.
- Әумин.
- Балаларыңның рахатын көр, бұл менің өмірім.
|
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑хійт тійвій арнасында // менің уөмүрім/ уоразгүл асаңғазықызына йенесі не деп қолқа салған↓/// ↑келін болып қана уотұратын қыз йемес йекенсің// тойыңа ͡б̊арғанда йестідік↓/// ↑біз сені жұмысыңнан қалдырмаймыз// бізге тек қана немере дүнійег'әкеліп бер// сосын құдайдың берген балаларын дүнійег'әкелдім ↓/// ↑кенесары ханды менсінбеген кімдер↓/// ↑газетке мақала шықты// кто такой кенесары// чтоб̊ы заменійть карла маркса деп↓/// ↑ сосын мен уоған іренжіген жоқпым// уөйткені уол қазақтілді қазақ та ͡б̊ілмейді// уорыстілді қазақ түгүлі↓/// ↑содан кейін мен айттым// аа ͡б̊ұл жұртқа түсіндірүу керек// кенесарының кім йекенін↓/// ↑сайасый қайраткердің тағдырына кімнің сөз'әсер йеткен↓/// |
↑хійт тійвій арнасында // менің уөмүрүм/ уоразгүл асаңғазықызына йенесі не деп қолқа салған↓/// ↑келім болұп қана уотұратың ͡ ғыз йемес йекенсің// тойұңа ͡б̊арғанда йестідік↓/// ↑біс сені жұмұсұңнаң ͡ ғалдырмаймыз// бізге тек қана немере дүнүйөг'әкеліп бер// сосұң ͡ ғұдайдың бергем балаларын дүнүйөг'әкелдім ↓/// ↑кенесары ханды менсімбегең ͡гімдер↓/// ↑газетке мақала шықты// кто такой генесары// чтоб̊ұ заменійть карла маркса деп↓/// ↑сосұн мен уоған іренжіген жоқпұм// уөйткөнү уол ͡ғазақтілді ͡ғазақ та ͡б̊ілмейді// уорұстілді ͡ғазақ түгүлү↓/// ↑содаң ͡ гейін мен айттым// аа ͡б̊ұл жұртқа түсүндүрүу ͡герек// кенесарының ͡гім йекенін↓/// ↑сайасый ͡ғайраткердің тағдырына ͡гімнің сөз'әсер йеткен↓/// |
- Хит тиви арнасында, менің өмірім, Оразгүл Асанғазықызына енесі не деп қолқа салған?
- Келін болып қана отыратын қыз емес екенсің, тойыңа барғанда естідік. Біз сені жұмысыңнан қалдырмаймыз, бізге тек қана немере дүниеге әкеліп бер, сосын құдайдың берген балаларын дүниеге әкелдім.
- Кенесары ханды менсінбеген кімдер?
- Газетке мақала шықты: “Кто такой Кенесары, чтобы заменить Карла Маркса?” деп. Сосын мен оған ренжіген жоқпым, өйткені ол қазақтілді қазақ та білмейді, орыстілді қазақ түгілі. Содан кейін мен айттым, аа бұл жұртқа түсіндіру керек, Кенесарының кім екенін.
- Саяси қайраткердің тағдырына кімнің сөзі әсер еткен?
|
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑менің әкем сол шопан// қой бағып кешке келгеннен кейін атынан түспей// атының алдына мені уотырғызып алады йекен↓/// ↑сөйтеді йекен де/ йесіктің алдында шерүуіл жасайды йекен↓/// ↑йел басқаратын// йеліне қызмет істейтін қызым келйатыр// жол беріңдер деп↓/// ↑кеш жарық/ құрметті көрермен↓/// ↑бүгінгі менің уөмүрім бағдарламасының кейіпкері// қазақ̊стан іреспүублійкасының йеңбек̊ сіңірген қайраткері// құрмет čыйлығының ійегері// әрі тіл жанашыры уоразгүл асаңғазықызы↓/// ↑уоразгүл апай/ бізге қош келдіңіз// қалыңыз қалай↓/// ↑сіздің мына гүлімдеген жүзіңізді көріп// біз кәдімгідей марқайып/ құуанып қалдық↓/// ↑ырахмет↓/// ↑алматы қаласына қалай жеттіңіз жалпы↓/// ↑нұр сұлтан қаласынан келгеннен кейін// кейб̊ір адамдар айтад// ауа ырайы уөзгеріп тұрады// алматының ауа ырайы ͡б̊асқаша// нұр сұлтанның ауа ырайы ͡б̊асқаша дегендей↓/// ↑сізге қандай әсер ͡б̊еріп жатыр жалпы↓/// |
↑менің әкем сол шопан// қой бағып кешке ͡гелгеннең ͡ гейін атынан түспөй// атының алдына мені уотұрғұзыб̊ ͡алады йекен↓/// ↑сөйтөдү йекен де/ йесіктің алдында шерүуүл жасайды йекен↓/// ↑йел басқаратын// йеліне қызмет істейтің ͡ ғызым ͡гелйәтыр// жол беріңдер деп↓/// ↑кеш ͡шарық/ құрметті ͡гөрөрмөн↓/// ↑ бүгүңгү менің уөмүрүм бағдарламасының ͡гейіпкері// қазақ̊стан іреспүублійкасының йеңбек̊ сіңіргең ͡ ғайраткері// құрмет čыйлығының ійегері// әрі тіл жанашыры уоразгүл асаңғазықызы↓/// ↑уоразгүл апай/ бізге қош келдіңіз// қалыңыз ͡ғалай↓/// ↑сіздің мына ͡гүлүмдөген жүзүңүзді ͡гөрүп// біз ͡гәдімгідей марқайып/ құуанып қалдық↓/// ↑ырахмет↓/// ↑алматы қаласына ͡ғалай жеттіңіж жалпы↓/// ↑нұр сұлтаң ͡ ғаласынаң ͡ гелгеннең ͡ гейін// кейб̊ір адамдар айтад// ауа ырайы уөзгөрүп тұрады// алматының ауа ырайы ͡б̊асқаша// нұр сұлтанның ауа ырайы ͡б̊асқаша дегендей↓/// ↑сізге қандай әсер ͡б̊еріб̊ жатыр жалпы↓/// |
- Менің әкем сол Шопан, қой бағып кешке келгеннен кейін атынан түспей, атының алдына мені отырғызып алады екен. Сөйтеді екен де есіктің алдында шеруіл жасайды екен. Ел басқаратын, еліне қызмет істейтін қызым келятыр, жол беріңдер деп.
- Кеш жарық, құрметті көрермен. Бүгінгі “Менің өмірім” бағдарламасының кейіпкері - Қазақстан Республикасының Еңбек Сіңірген қайраткері, “Құрмет” сыйлығының иегері, әрі тіл жанашыры Оразгүл Асанғазықызы.
- Оразгүл апай, бізге қош келдіңіз, қалыңыз қалай? Сіздің мына гүлімдеген жүзіңізді көріп, біз кәдімгідей марқайып, қуанып қалдық.
- Рахмет.
- Алматы қаласына қалай жеттіңіз жалпы? Нұр-сұлтан қаласынан келгеннен кейін кейбір адамдар айтад, ауа-райы өзгеріп тұрады, Алматының ауа-райы басқаша, Нұр-Сұлтанның ауа-райы басқаша дегендей. Сізге қандай әсер беріп жатыр жалпы?
|
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑уөтө жақ̊сы/ йенд'алматыға келгенім/ іреспүублійкалығ ат'аналар қауұмдастығы дегем бір ғауұмдастығ ашылыпты// нұркен асанов дегем бір азамат↓/// ↑сол гісі уос'алматыға барып// ат'аналардың арасында уотпасының берекесі тұурал'әңгіме айтып парыңыз// дәріс уөткүзүп келіңіз деб̊ жіб̊ерген↓/// ↑со дәрісті йестігем болұуұң ͡герек// йекі ͡гүн уосұ жерд'үш мектепте ͡гездесүу уөттү↓/// ↑содан уөзүң хаб̊арластың↓/// ↑барлығ адамға сіс сыййақты тұлғаның балалық̊ шағы// қызық ͡поп келеді↓/// ↑іі жасөсүпүрім шағы// яғни уосұ уоразгүл бүгүн уоразгүл ханым болұп уотұрғанының уөзү// бір тұуған жерінің әсері ͡б̊ар ғой бұған↓/// ↑іі сондұқтан йең бірінш'әңгімемізді сіздің тұуған жеріңіз// йенд'ата анаңыж жәйлі// жалпы сіж жәйлі// әңгіме соғайығ ͡деп уотұрмұз ғой↓/// ↑уосұ жастық̊ шақтан/ балалық̊ шақтан ат'анаңызды бір йеск'алып // әңгімемізді ͡б̊астайық̊шы↓/// |
↑уөтө жақ̊сы/ йенд'алматыға келгенім/ іреспүублійкалығ ат'аналар қауұмдастығы дегем бір ғауұмдастығ ашылыпты// нұркен асанов дегем бір азамат↓/// ↑сол гісі уос'алматыға барып// ат'аналардың арасында уотпасының берекесі тұурал'әңгіме айтып парыңыз// дәріс уөткүзүп келіңіз деб̊ жіб̊ерген↓/// ↑со дәрісті йестігем болұуұң ͡герек// йекі ͡гүн уосұ жерд'үш мектепте ͡гездесүу уөттү↓/// ↑содан уөзүң хаб̊арластың↓/// ↑барлығ адамға сіс сыййақты тұлғаның балалық̊ шағы// қызық ͡поп келеді↓/// ↑іі жасөсүпүрім шағы// яғни уосұ уоразгүл бүгүн уоразгүл ханым болұп уотұрғанының уөзү// бір тұуған жерінің әсері ͡б̊ар ғой бұған↓/// ↑іі сондұқтан йең бірінш'әңгімемізді сіздің тұуған жеріңіз// йенд'ата анаңыж жәйлі// жалпы сіж жәйлі// әңгіме соғайығ ͡деп уотұрмұз ғой↓/// ↑уосұ жастық̊ шақтан/ балалық̊ шақтан ат'анаңызды бір йеск'алып // әңгімемізді ͡б̊астайық̊шы↓/// |
- Өте жақсы, енді Алматыға келгенім “Республикалық ата-аналар қауымдастығы” деген бір қауымдастық ашылыпты, Нұркен Асанов деген бір азамат. Сол кісі осы Алматыға барып, ата-аналардың арасында отбасының берекесі туралы әңгіме айтып барыңыз, дәріс өткізіп келіңіз деп жіберген. Со дәрісті естіген болуың керек, екі күн осы жерде үш мектепте кездесу өтті. Содан өзің хабарластың
- Барлық адамға сіз сияқты тұлғаның балалық шағы қызық боп келеді. Іі, жасөсіпірім шағы, яғни, осы Оразгүл бүгін Оразгүл ханым болып отырғанының өзі, бір туған жерінің әсері бар ғой бұған. Іі, сондықтан, ең бірінші әңгімемізді сіздің туған жеріңіз, енді ата-анаңыз жәйлі, жалпы сіз жәйлі әңгіме соғайық деп отырмыз ғой. Осы жастық шақтан, балалық шақтан ата-анаңызды бір еске алып, әңгімемізді бастайықшы.
|
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑айгүл уөзіңе де/ тегіңе де ырыйзамын↓/// ↑менд'әңгімені тегімнем бастайын↓/// ↑қазақтың барлық жері кійелі ғой// бірақ дегенмен менің ата ͡б̊аб̊ам керей мен жәніб̊ек тұу тіккен// мынау жамбыл уоблысының мойынқұм ауданында// жамбыл савхоз деген савхоз ͡б̊ар↓/// ↑ сол савхоздан жыйырма сегіз шақырым жерде// уошан төб̊е деген төб̊е ͡б̊ар↓/// ↑уошан деген менің арғ'атам ↓/// ↑уошан атаның жет'ұлы болған// соның төртінш'ұлы уомардың немересімін↓/// ↑йенд бүкіл қазақтар сыйақты/ кешег'іі малын тартып алып// ашаршылыққ'ұшұратқан жылдары ͡б̊іздің ата ͡б̊аб̊амыз// ыы қырғызстан/ уөзб̊ек̊стан/ уодан ауғанстан/ ійран/ түрікменстаңға ͡б̊арып тоқтаған йекен↓/// |
↑айгүл уөзүңө де/ тегіңе де ырыйзамын↓/// ↑менд'әңгімені тегімнем бастайын↓/// ↑қазақтың барлығ жері ͡гійелі ғой// бірағ ͡дегеммен менің ата ͡б̊аб̊ам ͡герей мен жәніб̊ек тұу тіккен// мынау жамбыл уоблұсұның мойұңқұм ауданында// жамбыл савхоз деген савхоз ͡б̊ар↓/// ↑ сол савхоздан жыйырма сегіш шақырым жерде// уошан төб̊ө деген төб̊ө ͡б̊ар↓/// ↑уошан деген менің арғ'атам ↓/// ↑уошан атаның жет'ұлұ болған// сонұң төртүнш'ұлұ уомардың немересімін↓/// ↑йенд бүкүл ͡ғазақтар сыйақты/ кешег'іі малын тартыб̊ ͡алып// ашаршылыққ'ұшұратқан жылдары ͡б̊іздің ата ͡б̊аб̊амыз// ыы қырғысстан/ уөзб̊өк̊стан/ уодан ауғанстан/ ыйран/ түрүкмөнстаңға ͡б̊арып тоқтаған йекен↓/// |
- Айгүл өзіңе де, тегіңе де ризамын. Менде әңгімені тегімнен бастайын. Қазақтың барлық жері киелі ғой, бірақ дегенмен менің ата бабам Керей мен Жәнібек ту тіккен мынау Жамбыл облысының Мойынқұм ауданында, Жамбыл савхоз деген савхоз бар. Сол савхоздан жиырма сегіз шақырым жерде Ошан төбе деген төбе бар. Ошан деген менің арғы атам. Ошан атаның жеті ұлы болған, соның төртінші ұлы Омардың немересімін. Енд бүкіл қазақтар сияқты кешегі іі малын тартып алып, ашаршылыққа ұшыратқан жылдары біздің ата бабамыз, ыы, Қырғызстан, Өзбекстан, одан Ауғанстан, Иран, Түрікменстанға барып тоқтаған екен. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑сөйтіп/ түрікменстанда ͡б̊олып// кейін йел тынышталғаннан кейін// бірақ йертерек йелге қайтып келген↓/// ↑іі ͡б̊ірақ қайтып келгенде// мойынқұмға жетпей// жамбыл уоблысының шұу ауданында қалғоз ақтөб̊е деген жерде тоқтаған↓/// ↑мен сол қалғоз ақтөб̊еде тұуғанмын↓/// ↑а жалпы шұу ауданының уорталығы кәз төле ͡б̊ій боп аталды ғой// төле ͡б̊ій баб̊амыз тұуған// жайсан тауынд'әкеміз шопан болған// сол тауда тұуғанмын↓/// ↑қалғоз ақтөб̊енің ақтөб̊е дейтін// йек'ақтөб̊е болатын↓/// ↑біреуі самбет ақтөб̊е// біреуі ыласақ ақтөб̊еде↓/// ↑сол ыласақ ақтөб̊еде тұуғанмын↓/// ↑бүкіл ауұлдың йеңбектеген баласынан// йеңкейген қарыйасына шейін// сол төб̊енің басында ͡б̊ас қосатын↓/// ↑бір керемееет ауыл йед// біздің ауылымыздай ауыл жоқ көрүнетін↓/// ↑былайша қарасаң құм// ар жағы кәдімгі мойынқұм ғой йенді↓/// |
↑сөйтүп/ түрүкмөнстанда ͡б̊олұп// кейін йел тынышталғаннаң ͡ гейін// бірақ йертерек йелге қайтып келген↓/// ↑іі ͡б̊ірақ қайтып келгенде// мойұңқұмға жетпей// жамбыл уоблұсұның шұу ауданында қалғоз ақтөб̊ө деген жерде тоқтаған↓/// ↑мен сол ͡ғалғоз ақтөб̊өдө тұуғаммын↓/// ↑а жалпы шұу ауданының уорталығы ͡гәз төлө ͡б̊ій боб̊ ͡аталды ғой// төлө ͡б̊ій баб̊амыз тұуған// жайсан тауұнд'әкеміз шопам болған// сол тауда тұуғаммын↓/// ↑қалғоз ақтөб̊өнүң ақтөб̊ө дейтін// йек'ақтөб̊ө болатын↓/// ↑біреуү самбет ақтөб̊ө// біреуү ыласағ ақтөб̊өдө↓/// ↑сол ыласағ ақтөб̊өдө тұуғаммын↓/// ↑бүкүл ауұлдұң йеңбектегем баласынан// йеңкейгең ͡ ғарыйасына шейін// сол төб̊өнүң басында ͡б̊ас қосатын↓/// ↑бір ͡геремееет ауұл йед// біздің ауұлұмұздай ауұл жоқ көрүнөтін↓/// ↑былайша ͡ғарасаң ͡ғұм// ар жағы ͡гәдімгі мойұңқұм ғой йенді↓/// |
Сөйтіп, Түрікменстанда болып, кейін ел тынышталғаннан кейін, бірақ ертерек елге қайтып келген. Іі, бірақ қайтып келгенде Мойынқұмға жетпей, Жамбыл облысының Шу ауданында қалхоз Ақтөбе деген жерде тоқтаған. Мен сол қалхоз Ақтөбеде туғанмын. А жалпы Шу ауданының орталығы кәз Төле би боп аталды ғой, Төле би бабамыз туған Жайсан тауында әкеміз шопан болған, сол тауда туғанмын. Қалхоз Ақтөбенің Ақтөбе дейтін екі Ақтөбе болатын. Біреуі Самбет Ақтөбе, біреуі Ласақ Ақтөбеде. Сол Ласақ Ақтөбеде туғанмын. Бүкіл ауылдың еңбектеген баласынан, еңкейген қариясына шейін сол төбенің басында бас қосатын. Бір керемееет ауыл ед, біздің ауылымыздай ауыл жоқ көрінетін. Былайша қарасаң құм, ар жағы кәдімгі Мойынқұм ғой енді. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑қорағаты деген уөзеніміз ағып жатыр// уол уөзен деген/ бізге кәдімг'үлкен дәрійа мұхыйт čыйақты көрүнетін↓/// ↑талай анамыз әкеп берген// ташкеннен әкеп берген сырғаларын/ сол сұуғ'ағызғанбыз // солай уөткен менің жастық̊ шағым↓/// ↑тамаша/ йенді төрт ұлдың ішінде/ бір тал қыз ͡б̊оп уөсіп̊сіз/ ійә↓/// ↑ійә↓/// ↑уоны уөзі ͡б̊ір йеркелікпеен/ балалық̊ шағыңызды уөткізген шығарсыз деген уой келед бізге↓/// ↑мен йенді уөзім жұртт'аралап // дәріс уоқығанд'айтам әкелерге// жалп'әкелер қызын/ барлық перзентін жақ̊сы көрүу керек↓/// ↑соның ішінде қызға деген әкенің батасы/ уөт қаб̊ыл болады йекен↓/// ↑менің әкем со шопаң ғой бағып// кешке келгеннен кейін атынан түспей// атының алдына мені уотырғызып алады йекен↓/// |
↑қорағаты деген уөзөнүміз ағыб̊ жатыр// уол уөзөн деген/ бізге ͡гәдімг'үлкөн дәрійә мұхұйт čыйақты ͡гөрүнөтін↓/// ↑талай анамыз әкеп ͡перген// ташкеннен әкеп ͡перген сырғаларын/ сол сұуғ'ағызғамбыз // солай уөткөн менің жастық̊ шағым↓/// ↑тамаша/ йенді төрт ұлдұң ішінде/ бір тал ͡ғыз ͡б̊оп уөсүп̊сүз/ ійә↓/// ↑ійә↓/// ↑уонұ уөзү ͡б̊ір йеркелікпеен/ балалық̊ шағыңызды уөткүзгөн шығарсыз деген уой ͡гелед бізге↓/// ↑мен йенді уөзүм жұртт'аралап // дәріс уоқұғанд'айтам әкелерге// жалп'әкелер қызын/ барлық перзентін жақ̊сы ͡гөрүу ͡герек↓/// ↑сонұң ішінде қызға деген әкенің батасы/ уөтө қаб̊ыл болады йекен↓/// ↑менің әкем со шопаң ғой бағып// кешке ͡гелгеннең ͡ гейін атынан түспөй// атының алдына мені уотұрғұзыб̊ ͡алады йекен↓/// |
Қорағаты деген өзеніміз ағып жатыр, ол өзен деген бізге кәдімгі үлкен дәрия мұхит сияқты көрінетін. Талай анамыз әкеп берген, Ташкеннен әкеп берген сырғаларын сол суға ағызғанбыз, солай өткен менің жастық шағым.
- Тамаша, енді төрт ұлдың ішінде, бір тал қыз боп өсіпсіз, иә?
- Иә.
- Оны өзі бір еркелікпеен, балалық шағыңызды өткізген шығарсыз деген ой келед бізге.
- Мен енді өзім жұртты аралап, дәріс оқығанда айтам әкелерге, жалпы әкелер қызын, барлық перзентін жақсы көру керек. Соның ішінде қызға деген әкенің батасы өте қабыл болады екен. Менің әкем со Шопан қой бағып, кешке келгеннен кейін атынан түспей, атының алдына мені отырғызып алады екен. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑сөйтеді йекен де/ йесіктің алдында шерүуіл жасайды йекен↓/// ↑жә/ йел басқаратын// йеліне қызмет істейтін қызым келйатыр// жол беріңдер деп↓/// ↑сол менің үш жас/ төрт жас/ бес жасымда сол қайталанған↓/// ↑әжем марқұм/ анам ылғый уосұны менің йесіме салып уотұратын// сенің әкең сені йерек̊ше жақ̊сы көрүуші йед// сені уосұлай деп йеркелетүуші йед деп↓/// ↑сол менің мынау санамда// түп̊ санамда мен йелдің алды ͡б̊олұуым керек деген// алдыма мақ̊сат қойұуға сол әкемнің бірауыз сөзі↓/// ↑сондықтан мен барлық жерд'әкелерге айтам↓/// ↑ат'ананың жалпы ͡б̊алаға деген дұға тілегі// жүз пайыз қаб̊ыл болад↓/// ↑ійа/ қайтпайтын уол дұға/ әке мен ананыкі дейді ғой↓/// |
↑сөйтөдү йекен де/ йесіктің алдында шерүуүл жасайды йекен↓/// ↑жә/ йел басқаратын// йеліне қызмет істейтің ͡ғызым ͡гелйәтыр// жол беріңдер деп↓/// ↑сол менің үш ͡шас/ төрт ͡шас/ беш ͡ шасымда сол ͡ғайталаңған↓/// ↑әжем марқұм/ анам ылғый уосұнұ менің йесіме салып уотұратын// сенің әкең сені йерек̊ше жақ̊сы ͡гөрүушү йед// сені уосұлай деп йеркелетүушү йед деп↓/// ↑сол менің мынау санамда// түп̊ санамда мен йелдің алды ͡б̊олұуұм ͡герек деген// алдыма мақ̊сат қойұуға сол әкемнің бірауұс сөзү↓/// ↑сондұқтан мем барлығ жерд'әкелерге айтам↓/// ↑ат'ананың жалпы ͡б̊алаға деген дұға тілегі// жүз пайыз ͡ғаб̊ыл болад↓/// ↑ійа/ қайтпайтын уол дұға/ әке мен ананыкі дейді ғой↓/// |
Сөйтеді екен де, есіктің алдында шеруіл жасайды екен. Жә ел басқаратын, еліне қызмет істейтін қызым келятыр, жол беріңдер деп. Сол менің үш жас, төрт жас, бес жасымда сол қайталанған. Әжем марқұм, анам ылғи осыны менің есіме салып отыратын, сенің әкең сені ерекше жақсы көруші ед, сені осылай деп еркелетуші ед деп. Сол менің мынау санамда, түп-санамда мен елдің алды болуым керек деген алдыма мақсат қоюға сол әкемнің бірауыз сөзі. Сондықтан мен барлық жерде әкелерге айтам. Ата-ананың жалпы балаға деген дұға тілегі, жүз пайыз қабыл болад.
- Ия, қайтпайтын ол дұға әке мен ананыкі дейді ғой.
|
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑қайтпайтын дұға↓/// ↑қараңызшы/ сол кездег'әкеңіздің йел басқарад менің қызым деген// нійеті/ тілегі қаб̊ыл болып тұр ғой↓/// ↑йенді кішкентай кезіңізден сізге құрмет көрсетіп йерек̊ше/ ійа↓/// ↑ал йенд'ағаларыңыз / жаңағ'ұлдардың ішінд'ағаларыңыз / інілеріңіз ͡б̊олып тұр ғой/ ійа↓/// ↑ сіз уортасында ͡б̊олып тұрсыз ғой↓/// ↑жоқ/ менен үлкен бір ағайым болды// уол кісі уөмірден уозды// бес/алты жыл болды↓/// ↑менен кейін үш інім бар↓/// ↑кәзір ͡б̊арлығы құдайға шүкір үйі жәйлы↓/// ↑сол уөмірден уозарда// анам марқұм үшінші кұурста жүргенде// менің уол кезд'әлі үйлембегенбіз// бірақ жаңағы достасып жүрген жігітім// менімен бірге сондай жағдай болды↓/// ↑кітаб̊ымда жазғам// барып қалды д'аурұуханаға ↓/// |
↑қайтпайтын дұға↓/// ↑қараңышшы/ сол ͡гездег'әкеңіздің йел басқарад менің ͡ғызым деген// нійеті/ тілегі ͡ғаб̊ыл болұр тұр ғой↓/// ↑йенді ͡гішкентай ͡гезіңізден сізге құрмет көрсөтүп йерек̊ше/ ійа↓/// ↑ал йенд'ағаларыңыз / жаңағ'ұлдардың ішінд'ағаларыңыз / інілеріңіз ͡б̊олұп тұр ғой/ ійа↓/// ↑ сіз уортасында ͡б̊олұп тұрсұз ғой↓/// ↑жоқ/ менен үлкөм бір ағайым болдұ// уол ͡гісі уөмүрдөн уоздұ// бес/алты жыл болдұ↓/// ↑менең ͡ гейін үш інім бар↓/// ↑кәзір ͡б̊арлығы құдайға шүкүр үйү жәйлы↓/// ↑сол уөмүрдөн уозарда// анам марқұм үшүншү кұурста жүргөндө// менің уол ͡гезд'әлі үйлөмбөгембіз// бірағ жаңағы достасыб̊ жүргөн жігітім// менімем бірге сондай жағдай болдұ↓/// ↑кітаб̊ымда жазғам// барып қалды д'аурұуханаға ↓/// |
- Қайтпайтын дұға.
- Қараңызшы, сол кездегі әкеңіздің ел басқарад менің қызым деген ниеті, тілегі қабыл болып тұр ғой. Енді кішкентай кезіңізден сізге құрмет көрсетіп ерекше, ия? Ал енді ағаларыңыз, жаңағы ұлдардың ішінде ағаларыңыз, інілеріңіз болып тұр ғой, ия? Сіз ортасында болып тұрсыз ғой.
- Жоқ, менен үлкен бір ағайын болды, ол кісі өмірден озды, бес-алты жыл болды. Менен кейін үш інім бар. Кәзір барлығы құдайға шүкір үйі жәйлы. Сол өмірден озарда анам марқұм үшінші курста жүргенде, менің ол кезде әлі үйленбегенбіз, бірақ жаңағы достасып жүрген жігітім менімен бірге сондай жағдай болды. Кітабымда жазғам, барып қалды да ауруханаға. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑сонд'айтқам // мем бір ауылдың баласына тійіп// ана уөзімнен кейіңг'үш бала↓/// ↑менен үлкен ағам д'үйленген жоқ// анам уөмірден қайтыс болғанда↓/// ↑әкем йерте кетті// анам жыйырма жасымда кетті// үшінші кұурста уоқып жүргенде↓/// ↑сонд'ана балаларғ'ана уорнын'ана // әке уорнын'әке болып// уосы қарасама ͡б̊а деп йем// алысқа йенді мен сарыағашқ̊а тұрмысқа шығыпатырмын ғой↓/// ↑сонда менің болашақ жігітім/ күйеуім айтты// апай йеш қам жемеңіз// мені де жезделерім уөсірген↓/// ↑біз йекеуміз ͡б̊алалардың бәрін айағынан тұрғызамыз деп// уосы жолы келгенде// мен сол шұудан тойдан келдім↓/// ↑сол іі уөзімнен кейіңг'үш інімнің барлығының үйленүуіне// біз қолғаб̊ыс йеттік↓/// ↑йенді солардың балаларының да/ йең соңғы ͡б̊алаларын үйлендірдік↓/// |
↑сонд'айтқам // мем бір ауұлдұң баласына тійіп// ана уөзүмнөң ͡ гейіңг'үш бала↓/// ↑менен үлкөн ағам д'үйлөңгөн жоқ// анам уөмүрдөң ͡ғайтыс ͡полғанда↓/// ↑әкем йерте ͡гетті// анам жыйырма жасымда ͡гетті// үшүншү кұурста уоқұб̊ жүргөндө↓/// ↑сонд'ана балаларғ'ана уорнұн'ана // әке уорнұн'әке болұп// уосұ қарасама ͡б̊а деп йем// алысқа йенді мен сарыағашқ̊а тұрмұсқа шығыпатырмын ғой↓/// ↑сонда менің болашағ жігітім/ күйөуүм айтты// апай йеш қам жемеңіз// мені де жезделерім уөсүргөн↓/// ↑біз йекеумүз ͡б̊алалардың бәрін айағынан тұрғұзамыз деп// уосұ жолұ ͡гелгенде// мен сол шұудан тойдаң ͡ гелдім↓/// ↑сол іі уөзүмнөң ͡ гейіңг'үш інімнің барлығының үйлөнүуүнө// біз ͡ғолғаб̊ыс йеттік↓/// ↑йенді солардың балаларының да/ йең соңғұ ͡б̊алаларын үйлөндүрдік↓/// |
Сонда айтқам, мен бір ауылдың баласына тиіп, ана өзімнен кейінгі үш бала. Менен үлкен ағам да үйленген жоқ, анам өмірден қайтыс болғанда. Әкем ерте кетті, анам жиырма жасымда кетті, үшінші курста оқып жүргенде. Сонда ана балаларға ана орнына ана, әке орнына әке болып, осы қарасама ба депем, алысқа, енді мен Сарыағашқа тұрмысқа шығыпатырмын ғой. Сонда менің болашақ жігітім, күйеуім айтты, апай еш қам жемеңіз, мені де жезделерім өсірген. Біз екеуміз балалардың бәрін аяғынан тұрғызамыз деп, осы жолы келгенде мен сол Шудан тойдан келдім. Сол, іі, өзімнен кейінгі үш інімнің барлығының үйленуіне, біз қолғабыс еттік. Енді солардың балаларының да, ең соңғы балаларын үйлендірдік. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑іі йекінші шілдеде/ сарыағаштағ'інімнің кенже ͡б̊аласының тойын жасадық↓/// ↑жыйырма йекінші шілдеде/ қара шаңырақ төле ͡б̊ійде уотырған// уорынқан деген інімнің үш ұлұның кенжесін үйлендірдік↓/// ↑сондықтан ат'анамның алдында ͡б̊ерген үуәдесін// менде/ күйеуім жора да уорындады↓/// ↑уөздерін ғана йемес// балаларының да тойында ͡б̊ата ͡б̊еріп қайттық↓/// ↑бәрекелді/ қандай тамаша↓/// ↑үлкеен құуаныштар көп бола ͡б̊ерсін// жақ̊сылық болсын// той тойғ'ұлассын дейді ғой// қазақта ͡б̊ір әдемі сөз ͡б̊ар↓/// ↑жор'ағамыз жайл'айтып жатырсыз// іі йерек̊ш'ат жора деген/ ійә↓/// ↑қарап тұрсаңыз// бір ͡б̊асқаша'аталатын сыйақты// бірақ жора жолдас деген бізде қазақт'әдемі сөз ͡б̊ар ғой↓/// ↑соған қарағанда/ жаңағы жора деген сөз ағамызға↓/// |
↑іі йекінші шілдеде/ сарыағаштағ'інімнің кенже ͡б̊аласының тойұн жасадық↓/// ↑жыйырма йекінші шілдеде/ қара шаңырақ төлө ͡б̊ійде уотұрған// уорұнқан деген інімнің үш ұлұнұң ͡генжесін үйлөндүрдік↓/// ↑сондұқтан ат'анамның алдында ͡б̊ерген үуәдесін// менде/ күйөуүм жора да уорұндады↓/// ↑уөздөрүн ғана йемес// балаларының да тойұнда ͡б̊ата ͡б̊еріп қайттық↓/// ↑бәрекелді/ қандай тамаша↓/// ↑үлкөөң ͡ ғұуаныштар ͡гөп ͡пола ͡б̊ерсін// жақ̊сылық ͡полсұн// той тойғ'ұлассын дейді ғой// қазақта ͡б̊ір әдемі сөз ͡б̊ар↓/// ↑жор'ағамыз жайл'айтып жатырсыз// іі йерек̊ш'ат жора деген/ ійә↓/// ↑қарап тұрсаңыз// бір ͡б̊асқаша'аталатын сыйақты// бірағ жора жолдас ͡тегем бізде қазақт'әдемі сөз ͡б̊ар ғой↓/// ↑соғаң ͡ ғарағанда/ жаңағы жора деген сөз ағамызға↓/// |
Іі, екінші шілдеде Сарыағаштағы інімнің кенже баласының тойын жасадық. Жиырма екінші шілдеде қара шаңырақ Төле биде отырған Орынхан деген інімнің үш ұлының кенжесін үйлендірдік. Сондықтан, ата-анамның алдында берген уәдесін менде, күйеуім Жора да орындады. Өздерін ғана емес, балаларының да тойында бата беріп қайттық.
- Бәрекелді, қандай тамаша. Үлкеен қуаныштар көп бола берсін, жақсылық болсын, той тойға ұлассын дейді ғой қазақта бір әдемі сөз бар. Жора ағамыз жайлы айтып жатырсыз, іі, ерекше ат, Жора деген, иә? Қарап тұрсаңыз, бір басқашаа аталатын сияқты, бірақ жора-жолдас деген бізде қазақта әдемі сөз бар ғой. Соған қарағанда, жаңағы Жора деген сөз ағамызға.
|
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑ійа/ йенді уол кісілер жалпы ташкентте дүнійеге келген↓/// ↑арджонійкійдз'ауданында ↓/// ↑уөзб̊ек ағайындар/ ыы жора деген сөзді уөте қатты құрметтейді↓/// ↑а жалпы уөзүнің де мынау шежіресінде// бірнеш'аталарының аты жора ͡б̊олып келед↓/// ↑жора деген сөз/ әркіммен жолдас болұу мүмкін// адамның көп жолдасы ͡б̊олұуы мүмкін↓/// ↑а жора деген ішіндег'іліп алары// сондықтан йееең жақын/ айнымас досты қазақ жора дейді йекен↓/// ↑сондықтан уоның аты/ сондай айнымас тұуыс↓/// ↑менің айнымас мәңгілік досым дейсіз ғой↓/// ↑ійа↓/// ↑керемет/ ііі йенд'ағамызб̊ен жалпы қалай таныстыңыз↓/// ↑қай жерде таныстыңыздар↓/// ↑уол да ͡б̊ізге қызық// уосұны д'айта уотырсаңыз↓/// |
↑ійа/ йенді уол ͡гісілер жалпы ташкентте дүнүйөгө келген↓/// ↑арджонұйкұйдз'ауданында ↓/// ↑уөзб̊өг ағайындар/ ыы жора деген сөздү уөтө қатты құрметтейді↓/// ↑а жалпы уөзүнүң де мынау шежіресінде// бірнеш'аталарының аты жора ͡б̊олұп келед↓/// ↑жора деген сөз/ әркіммен жолдас ͡полұу мүмкүн// адамның ͡гөб̊ жолдасы ͡б̊олұуұ мүмкүн↓/// ↑а жора деген ішіндег'іліп алары// сондұқтан йееең жақын/ айнымас тостұ қазағ жора дейді йекен↓/// ↑ сондұқтан уонұң аты/ сондай айнымас тұуұс↓/// ↑менің айнымас мәңгілік досұм дейсіз ғой↓/// ↑ійа↓/// ↑керемет/ ііі йенд'ағамызб̊ен жалпы қалай таныстыңыз↓/// ↑қай жерде таныстыңыздар↓/// ↑уол да ͡б̊ізге қызық// уосұнұ д'айта уотұрсаңыз↓/// |
- Ия, енді ол кісілер жалпы Ташкентте дүниеге келген. Орджоникидзе ауданында. Өзбек ағайындар, ыы, жора деген сөзді өте қатты құрметтейді. А жалпы … өзінің де мынау шежіресінде бірнеше аталарының аты Жора болып келед. Жора деген сөз, әркіммен жолдас болу мүмкін, адамның көп жолдасы болуы мүмкін. А жора деген ішіндегі іліп-алары, сондықтан ееең жақын, айнымас досты қазақ Жора дейді екен. Сондықтан оның аты сондай айнымас туыс.
- Менің айнымас мәңгілік досым дейсіз ғой.
- Ия.
- Керемет, ііі, енді ағамызбен жалпы қалай таныстыңыз? Қай жерде таныстыңыздар? Ол да бізге қызық, осыны да айта отырсаңыз.
|
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑уос'алматы қаласында↓/// ↑алматы жастардың қаласы йеді ғой уол кезде↓/// ↑алматыда қазақ аз ͡б̊олатын// бірақ алматыны қазаққа толтырып тұратын стүуденттер ͡б̊олатын↓/// ↑мен қыздар педагогійкалық ійнстійтұутында уоқыдым↓/// ↑жокең мал шарұуашылық// уол кезде ͡б̊өлек йеді ғой// іі зооветерійнарный ійнстійтұут/ сонда уоқыйтын↓/// ↑біз мектепті ͡б̊ітіре салып уоқұуға түстім// алпыс тоғызыншы жылы мектеп бітірдім// алпыс тоғызыншы жылы уоқұуға түстім↓/// ↑ал біздің грұупада йекі жыл/ үш жыл пійонерважатый болып/ уоқұуға түскен қыздар ͡б̊олды// айнұр деген тағы↓/// ↑уоларға жаңа уөңшең қыз уоқыған нелеу йекен да// кішкене/ уолар сол жігіттері көп↓/// |
↑уос'алматы қаласында↓/// ↑алматы жастардың ͡ғаласы йеді ғой уол ͡гезде↓/// ↑алматыда ͡ғазағ аз ͡б̊олатын// бірағ алматыны қазаққа толтұрұп тұратын стүудөнттөр ͡б̊олатын↓/// ↑мең ͡ ғыздар педагогұйкалығ ыйнстыйтұутұнда уоқұдұм↓/// ↑жокең мал шарұуашылық// уол ͡гезде ͡б̊өлөк йеді ғой// іі зооветерійнарный ійнстійтұут/ сонда уоқұйтұн↓/// ↑біз мектепті ͡б̊ітіре салып уоқұуға түстүм// алпыс тоғұзұншы жылы мектеп ͡пітірдім// алпыс тоғұзұншы жылы уоқұуға түстүм↓/// ↑ал біздің грұупада йекі жыл/ үш ͡шыл пійонерважатый болұп/ уоқұуға түскөң ͡ ғыздар ͡б̊олдұ// айнұр деген тағы↓/// ↑уоларға жаңа уөңшөң ͡ғыз уоқұған нелеу йекен да// кішкене/ уолар сол жігіттері ͡гөп↓/// |
- Осы Алматы қаласында. Алматы жастардың қаласы еді ғой ол кезде. Алматыда қазақ аз болатын, бірақ Алматыны қазаққа толтырып тұратын студенттер болатын. Мен Қыздар педагогикалық институтында оқыдым. Жокең мал шаруашылық, ол кезде бөлек еді ғой, іі зооветеринарный институт, сонда оқитын. Біз мектепті бітіре салып оқуға түстім, алпыс тоғызыншы жылы мектеп бітірдім, алпыс тоғызыншы жылы оқуға түстім. Ал біздің группада екі жыл, үш жыл пионерважатый болып оқуға түскен қыздар болды, Айнұр деген тағы. Оларға, жаңа өңшең қыз оқыған нелеу екен да кішкене, олар сол жігіттері көп. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑палійтехнійческій ійнстійтұут/ ауыл шарұуашылық ійнстійтұут механійка факұультетіне// уо кезде жетінші қараша деген үлкен бір мереке йеді ғой↓/// ↑со мерекемен құттықтап// құтықтау хат жіб̊еріпті↓/// ↑содан жокеңдердің грұупасы келіп// біздің грұупамен танысып// содан бірінші кұурстан таныстық// соңғы кұурсқа шейін бірге жүрдік// соңғы кұурст'үйлендік ↓/// ↑мен бітіргенде// уол кісі ͡б̊ес жылдық қой// уо кісі ͡б̊іздерден кейін бір жылдан кейін бітірді↓/// ↑а мен бітіргеннен кейін үйлендім// тұрмысқа шықтым↓/// ↑ырахмет↓/// ↑ырахмет/ уой жетед йекеумізге↓/// |
↑палійтехнійческій ійнстійтұут/ ауұл шарұуашылығ ійнстійтұут механыйка факұультөтүнө// уо кезде жетінші ͡ғараша деген үлкөм бір мереке йеді ғой↓/// ↑со мерекемең ͡ ғұттұқтап// құтұқтау хат ͡шіб̊еріпті↓/// ↑содан жокеңдердің грұупасы ͡геліп// біздің грұупамен танысып// содам бірінші ͡гұурстан таныстық// соңғұ ͡гұурсқа шейім бірге жүрдүк// соңғұ ͡гұурст'үйлөндүк ↓/// ↑мем бітіргенде// уол ͡гісі ͡б̊еш ͡ шылдық қой// уо кісі ͡б̊іздердең ͡ гейім бір жылдаң ͡ гейім бітірді↓/// ↑а мем бітіргеннең ͡ гейін үйлөндүм// тұрмұсқа шықтым↓/// ↑ырахмет↓/// ↑ырахмет/ уой жетед йекеумүзгө↓/// |
Политехнический институт, ауыл шаруашылық институт механика факультетіне, о кезде жетінші қараша деген үлкен бір мереке еді ғой. Со мерекемен құтықтап, құтықтау хат жіберіпті. Содан Жокеңдердің группасы келіп, біздің группамен танысып, содан бірінші курстан таныстық, соңғы курсқа шейін бірге жүрдік, соңғы курста үйлендік. Мен бітіргенде, ол кісі бес жылдық қой, о кісі біздерден кейін бір жылдан кейін бітірді. А мен бітіргеннен кейін үйлендім, тұрмысқа шықтым.
- Рахмет.
- Рахмет, ой жетед екеумізге.
|
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑мына ͡б̊ізде уөзі/ қазақта қонақжаймыз ғой↓/// ↑шәй ішіп әңгімелескенді жақ̊сы көреміз// мына тәтті ͡б̊олсын уөмүріміз деп// мына сіздің құрметіңізге торт алдырып жатырмыз↓/// ↑ырахмет/ пейілдеріңе ырахмет↓/// ↑қазақтың кең пейілін телеарнаға д'алып келіп̊сің/ ха ха ха↓/// ↑ійа/ аллаға шүкүр↓/// ↑йенді ͡б̊із мінбеге сөйлеп тұрған// уоразгүл ханымды қандай йекенін білеміз// кім йекенін білеміз↓/// ↑ ал үйде уоразгүл апа қандай жар↓/// ↑қандай ана↓/// ↑қандай әйел↓/// ↑қандай әже↓/// ↑деп айтčақ та ͡б̊олады/ ійа↓/// ↑уосы жайл'айта кетіңізші↓/// ↑ыы жалпы йенді мен уосы хаб̊ар/ біздің қыздарымызға дәріс болсын деп айтам↓/// |
↑мына ͡б̊ізде уөзү/ қазақта ͡ғонақжаймыз ғой↓/// ↑шәй ішіб̊ ͡әңгімелескенді жақ̊сы ͡гөрөмүз// мына тәтті ͡б̊олсұн уөмүрүміз деп// мына сіздің ͡ғұрметіңізге торт алдырыб̊ жатырмыз↓/// ↑ырахмет/ пейілдеріңе ырахмет↓/// ↑қазақтың ͡гең пейілін телеарнаға д'алып келіп̊сің/ ха ха ха↓/// ↑ійа/ аллаға шүкүр↓/// ↑йенді ͡б̊із мімбеге сөйлөп тұрған// уоразгүл ханымды қандай йекенім білеміз// кім йекенім білеміз↓/// ↑ ал үйдө уоразгүл апа ͡ғандай жар↓/// ↑қандай ана↓/// ↑қандай әйел↓/// ↑қандай әже↓/// ↑деб̊ ͡айтčақ та ͡б̊олады/ ійа↓/// ↑уосұ жайл'айта кетіңішші↓/// ↑ыы жалпы йенді мен уосұ хаб̊ар/ біздің ͡ғыздарымызға дәріс ͡полсұн деб̊ ͡айтам↓/// |
- Мына, бізде өзі қазақта қонақжаймыз ғой. Шәй ішіп әңгімелескенді жақсы көреміз, мына тәтті болсын өміріміз деп, мына сіздің құрметіңізге торт алдырып жатырмыз.
- Рахмет, пейілдеріңе рахмет. Қазақтың кең пейілін телеарнаға да алып келіпсің, ха-ха-ха.
- Ия, Аллаға шүкір. Енді біз мінбеге сөйлеп тұрған Оразгүл ханымды қандай екенін білеміз, кім екенін білеміз. Ал үйде Оразгүл апа қандай жар? Қандай ана? Қандай әйел? Қандай әже? Деп айтсақ та болады, ия? Осы жайлы айта кетіңізші.
- Ыы, жалпы енді мен осы хабар, біздің қыздарымызға дәріс болсын деп айтам. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑жалпы қыздар ыы ͡б̊ойжеткеннен кейін// йенді уон үш демей ақ қойайын// уон сегізге келгеннен кейін// уөмірде қандай мамандықты меңгерүумен бірге// уөмірлік жарыңды таңдай білүу керек↓/// ↑алладан сұра дейді ғой// бәтеңкеңе ͡б̊ау керек болса// менен сұра↓/// ↑сондықтан жазып тұрып// алладан тіле дійд↓/// ↑йенді і і і әкеден йерте қалдық// анадан йерте қалдық// і і йендігі уөмүріміз жақ̊сы ͡б̊олсын деп// алладан шын тілеген болұуым керек↓/// ↑жан жокең жолықты// содан кейін і'үшінші кұурста жүргенд'анам қайтты// төртінші кұурста жүргенд'анамның жылын бердік↓/// ↑анамның жылын бергеннен кейін// йенді йенелерім/ жокеңнің йек'анасы бар// апалы сіңлі йекі қыз↓/// |
↑жалпы қыздар ыы ͡б̊ойжеткеннең ͡ гейін// йенді уон үш демей ақ қойайын// уон сегізге ͡гелгеннең ͡гейін// уөмүрдө қандай мамандықты меңгерүумөм бірге// уөмүрлүг жарыңды таңдай білүу ͡герек↓/// ↑алладан сұра дейді ғой// бәтеңкеңе ͡б̊ау ͡герек болса// менен сұра↓/// ↑сондұқтан жазып тұрұп// алладан тіле дійд↓/// ↑йенді і і і әкеден йерте қалдық// анадан йерте қалдық// і і йендігі уөмүрүміж жақ̊сы ͡б̊олсұн деп// алладан шын тілегем болұуұм ͡герек↓/// ↑жаң жокең жолұқтұ// содаң ͡ гейін і'үшүншү кұурста жүргөнд'анам қайтты// төртүншү кұурста жүргөнд'анамның жылым бердік↓/// ↑анамның жылым бергеннең ͡ гейін// йенді йенелерім/ жокеңнің йек'анасы бар// апалы сіңлі йекі ͡ғыз↓/// |
Жалпы қыздар, ыы, бойжеткеннен кейін, енді он үш демей-ақ қояйын, он сегізге келгеннен кейін өмірде қандай мамандықты меңгерумен бірге, өмірлік жарыңды таңдай білу керек. Алладан сұра дейді ғой, бәтеңкеңе бау керек болса, менен сұра. Сондықтан жазып тұрып, Алладан тіле дид. Енді, ііі, әкеден ерте қалдық, анадан ерте қалдық, ііі, ендігі өміріміз жақсы болсын деп Алладан шын тілеген болуым керек. Жаң Жокең жолықты, содан кейін, іі үшінші курста жүргенде анам қайтты, төртінші курста жүргенде анамның жылын бердік. Анамның жылын бергеннен кейін енді енелерім, Жокеңнің екі анасы бар, апалы-сіңлі екі қыз. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑уо кісілер д'аурұушаң болғанда// уол кіс'айтты // сенің анаң қызығымызды көрмей кетті// йенді менің аналарым қызығымызды көрсін// біз йенд'үйленейік деп↓/// ↑мақұл деп/ сол анамның жылын бергеннен кейін// уосындай алматта уоқыған қыз// мен үйленем деп жокең айтқан йекен↓/// ↑содан жаңағы йекі йенеміздің үлкен'алматыға келіп// көрді мені↓/// ↑бір апта менімен бірге тұрды// біз уонда жатақанадан пәтерге шыққанбыз// дос қызымыз йекеуміз↓/// ↑сол көріп/ бір көргеннен йекеуміз кәдімгі ͡б̊ұрыннан бірге ͡б̊ілетіндей// уол кісі мені қызындай// мен уол кісін'анамдай көріп↓/// ↑болды/ уосы қызд'алұуыңа ұрұқ̊сат деп// содан кейін құда түсті// ауылға б̊арып↓/// ↑құда түскеннен кейін/ тойдың күнін уос'алматыда белгіледік↓/// |
↑уо кісілер д'аурұушаң болғанда// уол ͡гіс'айтты // сенің анаң ͡ғызығымызды ͡гөрмөй ͡гетті// йенді менің аналарым қызығымызды ͡гөрсүн// біз йенд'үйлөнөйік деп↓/// ↑мақұл деп/ сол анамның жылым бергеннең ͡ гейін// уосұндай алматта уоқұғаң ͡ ғыз// мен үйлөнөм деб̊ жокең айтқан йекен↓/// ↑содан жаңағы йекі йенеміздің үлкөн'алматыға келіп// көрдү мені↓/// ↑бір апта менімем бірге тұрдұ// біз уонда жатақанадам пәтерге шыққамбыз// дос қызымыз йекеумүз↓/// ↑сол ͡гөрүп/ бір ͡гөргөннөн йекеумүз ͡гәдімгі ͡б̊ұрұннам бірге ͡б̊ілетіндей// уол ͡гісі мені ͡ғызындай// мен уол ͡гісін'анамдай көрүп↓/// ↑болдұ/ уосұ қызд'алұуұңа ұрұқ̊сат деп// содаң ͡ гейің ͡ ғұда түстү// ауұлға ͡б̊арып↓/// ↑құда түскөннөң ͡ гейін/ тойдұң ͡ гүнүн уос'алматыда белгіледік↓/// |
О кісілер де аурушаң болғанда, ол кісі айтты, сенің анаң қызығымызды көрмей кетті, енді менің аналарым қызығымызды көрсін, біз енді үйленейік деп. Мақұл деп, сол анамның жылын бергеннен кейін, осындай Алматта оқыған қыз, мен үйленем деп Жокең айтқан екен. Содан жаңағы екі енеміздің үлкені Алматыға келіп, көрді мені. Бір апта менімен бірге тұрды, біз онда жатақанадан пәтерге шыққанбыз, дос қызымыз екеуміз. Сол көріп, бір көргеннен екеуміз кәдімгі бұрыннан бірге білетіндей, ол кісі мені қызындай, мен ол кісіні анамдай көріп. Болды, осы қызды алуыңа рұқсат деп, содан кейін құда түсті, ауылға барып. Құда түскеннен кейін тойдың күнін осы Алматыда белгіледік. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑іі мен де/ ағаң да іленійндік̊ стійпендійат болдық↓/// ↑сол ақ̊шамызды жыйдық// уо кезде жүз сом деген үлкен ақ̊ша ͡б̊олатын// соны жыйып// йекеуміз йекі жақты шақырып// құдалықты д'алматыда уөткіздік↓/// ↑йенд кейін ауылдарға ͡б̊ара ͡б̊ереді ғой йекі жақ// бірақ уосы жерде ͡б̊ір ͡б̊ірін көрді↓/// ↑тойды уосы жерде уөткіздік// йенді уо кезд'арзаншылық йеді/ әйтеуір↓/// ↑төрт тамақ беріп таңертеңнен// таң атқанша дейін той болған↓/// ↑тойға сол декандарымыз келді// проректорлар келді// камсомол камійтетінің босатылған хатш̆ылары келді// алматы қаласының камсомол камійтетінің бірінші хатш̆ысы келді↓/// |
↑іі мен де/ ағаң да іленійндік̊ стійпендійәт ͡полдұқ↓/// ↑сол ақ̊шамызды жыйдық// уо кезде жүс сом деген үлкөн ақ̊ша ͡б̊олатын// сонұ жыйып// йекеумүз йекі жақты шақырып// құдалықты д'алматыда уөткүздүк↓/// ↑йенд кейін ауұлдарға ͡б̊ара ͡б̊ереді ғой йекі жақ// бірақ уосұ жерде ͡б̊ір ͡б̊ірің ͡ гөрдү↓/// ↑тойдұ уосұ жерде уөткүздүк// йенді уо кезд'арзаншылық йеді/ әйтеуүр↓/// ↑төрт тамақ ͡періп таңертеңнен// таң атқанша дейін той болған↓/// ↑тойға сол декандарымыз ͡гелді// проректорлар ͡гелді// камсомол ͡гамійтетінің босатылған хатш̆ылары ͡гелді// алматы қаласының ͡гамсомол гамійтетінің бірінші хатш̆ысы ͡гелді↓/// |
Іі, мен де, ағаң да Лениндік стипендият болдық. Сол ақшамызды жидық, о кезде жүз сом деген үлкен ақша болатын, соны жиып, екеуміз екі жақты шақырып, құдалықты да Алматыда өткіздік. Енд кейін ауылдарға бара береді ғой екі жақ, бірақ осы жерде бір-бірін көрді. Тойды осы жерде өткіздік, енді о кезде арзаншылық еді, әйтеуір. Төрт тамақ беріп таңертеңнен, таң атқанша дейін той болған. Тойға сол декандарымыз келді, проректорлар келді, комсомол комитетінің босатылған хатшылары келді, Алматы қаласының комсомол комитетінің бірінші хатшысы келді. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑іі солардың барлығы йенді ͡б̊із тұуралы пікірлерін айтты// йенелерім әб̊ден мен тұуралы қанық боп кетті↓/// ↑содан үйге ͡б̊арғанда// сарыағашқ̊а ͡б̊арып// ұзатылып барғанда йенем айтқан сөзі// бізге келін болып қана уотұратын қыз йемес йекенсің// тойыңа ͡б̊арғанда йестідік↓/// ↑біздің бір ақ уөтүнішіміз ͡б̊ар// йенді жокең бес ағайынды да// бірақ үш әпкесі ͡б̊ар// аралар'алты жастан↓/// ↑сонд'үлкен қызын ұзататындай болғанда// біз йенд'үйленіпатырмыз ғой↓/// ↑ ааа↓/// ↑сондықтан уол кісілерг'ұлды немересі қажет йекенін айтып// біз сенің жұмысыңнан қалдырмаймыз// бізге тек қана немере дүнійег'әкеліп бер деп↓/// ↑сосын уол құдайдың берген балаларын// іі дүнійег'әкелдім ↓/// ↑шын мәнінде/ жұмысқ'апаларым кедергі келтірген жоқ↓/// ↑барлық жағынан йекеуміздің айақтанұуымызға көмөктөсті↓/// |
↑іі солардың барлығы йенді ͡б̊із тұуралы пікірлерін айтты// йенелерім әб̊ден мен тұуралы қанық ͡поп кетті↓/// ↑содан үйгө ͡б̊арғанда// сарыағашқ̊а ͡б̊арып// ұзатылып ͡парғанда йенем айтқан сөзү// бізге ͡гелім болұп қана уотұратың ͡ ғыз йемес йекенсің// тойұңа ͡б̊арғанда йестідік↓/// ↑біздің бір ақ уөтүнүшіміз ͡б̊ар// йенді жокең бес ағайынды да// бірағ үш әпкесі ͡б̊ар// аралар'алты жастан↓/// ↑сонд'үлкөн қызын ұзататындай болғанда// біз йенд'үйлөнүпатырмыз ғой↓/// ↑ааа↓/// ↑сондұқтан уол ͡гісілерг'ұлдұ немересі ͡ғажет йекенін айтып// біс сенің жұмұсұңнаң ͡ғалдырмаймыз// бізге тек қана немере дүнүйөг'әкеліп бер деп↓/// ↑сосұн уол ͡ғұдайдың бергем балаларын// іі дүнүйөг'әкелдім ↓/// ↑ шын мәнінде/ жұмұсқ'апаларым кедергі ͡гелтірген жоқ↓/// ↑барлығ жағынан йекеумүздүң айақтанұуұмұзға ͡гөмөктөсті↓/// |
Іі, солардың барлығы енді біз туралы пікірлерін айтты, енелерім әбден мен туралы қанық боп кетті. Содан, үйге барғанда, Сарыағашқа барып, ұзатылып барғанда енем айтқан сөзі, бізге келін болып қана отыратын қыз емес екенсің, тойыңа барғанда естідік. Біздің бір-ақ өтінішіміз бар, енді Жокең бес ағайынды да, бірақ үш әпкесі бар, аралары алты жастан. Сонда, үлкен қызын ұзататындай болғанда, біз енді үйленіпатырмыз ғой.
- Ааа.
- Сондықтан, ол кісілерге ұлды немересі қажет екенін айтып, біз сенің жұмысыңнан қалдырмаймыз, бізге тек қана немере дүниеге әкеліп бер деп. Сосын ол құдайдың берген балаларын, іі, дүниеге әкелдім. Шын мәнінде, жұмысқа апаларым кедергі келтірген жоқ. Барлық жағынан екеуміздің аяқтануымызға көмектесті. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑мм қасынан қалма деп// жігітім қай жаққа ͡б̊аратын болса// мені қалдырмайтын↓/// ↑үйде ͡б̊алаларды жұмысқа кеткенде ͡б̊ақты↓/// ↑сонан кейін/ уол кісілер соншама жақ̊сылық жасап уотырғаннан кейін// менде уол кісілерге йең бірінші келіннің/ жақ̊сы келін атанұуы// уол уөзүне сондай жарды тәрб̊ійелеп// тұуып берген адамдарға/ ата йенесіне йерек̊ш'ілтійпатпен қарау керек↓/// ↑мен уол кісілерді сыйладым// уол кісілер мені сыйлады↓/// ↑уос'ауызб̊іршіліктен менің кез келген жұмысты// жоқ бұл мен істей алмайм деуге келтірмей// көмектескен әуелі құдай// уодан кейін ағаларым// уодан кейін йекі йенем болды↓/// ↑мен жалпы йененің ырахатын көрген келінмін↓/// |
↑мм қасынаң ͡ ғалма деп// жігітім қай жаққа ͡б̊аратым болса// мені ͡ғалдырмайтын↓/// ↑үйдө ͡б̊алаларды жұмұсқа ͡геткенде ͡б̊ақты↓/// ↑сонаң ͡ гейін/ уол ͡гісілер соншама жақ̊сылығ жасап уотұрғаннаң ͡ гейін// менде уол ͡гісілерге йең бірінші ͡геліннің/ жақ̊сы ͡гелін атанұуұ// уол уөзүнө сондай жарды тәрб̊ійелеп// тұуұп ͡перген адамдарға/ ата йенесіне йерек̊ш'ілтійпатпен қарау ͡герек↓/// ↑мен уол ͡гісілерді сыйладым// уол гісілер мені сыйлады↓/// ↑уос'ауұзб̊үршүліктен менің ͡гез ͡гелген жұмұстұ// жоқ ͡пұл мен істей алмайм деугө келтірмей// көмөктөскен әуөлү құдай// уодаң ͡ гейін ағаларым// уодаң ͡ гейін йекі йенем болдұ↓/// ↑мен жалпы йененің ырахатың ͡ гөргөң ͡геліммін↓/// |
Мм, қасынан қалма деп, жігітім қай жаққа баратын болса, мені қалдырмайтын. Үйде балаларды жұмысқа кеткенде бақты. Сонан кейін, ол кісілер соншама жақсылық жасап отырғаннан кейін, менде ол кісілерге ең бірінші келіннің, жақсы келін атануы, ол өзіне сондай жарды тәрбиелеп, туып берген адамдарға, ата-енесіне ерекше ілтипатпен қарау керек. Мен ол кісілерді сыйладым, ол кісілер мені сыйлады. Осы ауызбіршіліктен менің кез келген жұмысты, жоқ бұл мен істей алмайм деуге келтірмей, көмектескен әуелі құдай, одан кейін ағаларым, одан кейін екі енем болды. Мен жалпы ененің рахатын көрген келінмін. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑дұрыс айтасыз/ қандай керемет/ ійа↓/// ↑йенді кәзіргі таңда/ сіз уосы жас уотбасыларғ'арнап семійнарлар уөткізіп жатырсыз ғой↓/// ↑қателік йенеден де/ келіннен де ͡б̊олұуы мүмкін↓/// ↑бірақ ііі йенені тәрб̊ійелейтін ба// әлде келінді тәрб̊ійелейтін ба мектеп керек болад↓/// ↑қалай уойлайсыз↓/// ↑біз йенелерден басталұу керек қой деп// йенелер клұуб̊ын ашайық деп// бір/йекі уөңірден соны қолдаймын деген хаттар келіп жатыр↓/// ↑келешекте жаңағы іреспүублійкалық ат'аналар қауымдастығы// сенімен болашаққа деген нұркен асанов ұйымдастырып уотырған↓/// |
↑дұрұс айтасыз/ қандай ͡геремет/ ійа↓/// ↑йенді ͡гәзіргі таңда/ сіз уосұ жас уотпасыларғ'арнап семійнарлар уөткүзүб̊ жатырсыз ғой↓/// ↑қателік йенеден де/ келіннен де ͡б̊олұуұ мүмкүн↓/// ↑бірағ ііі йенені тәрб̊ійелейтім ба// әлде ͡гелінді тәрб̊ійелейтім ба мектеп керек болад↓/// ↑қалай уойлайсыз↓/// ↑біз йенелердем басталұу ͡герек қой деп// йенелер ͡глұуб̊ұн ашайығ ͡деп// бір/йекі уөңүрдөн сонұ қолдаймын деген хаттар ͡геліб̊ жатыр↓/// ↑келешекте жаңағы іреспүублійкалығ ат'аналар қауұмдастығы// сенімем болашаққа деген нұркен асанов ұйұмдастырып уотұырған↓/// |
- Дұрыс айтасыз, қандай керемет, ия? Енді, кәзіргі таңда сіз осы жас отбасыларға арнап семинарлар өткізіп жатырсыз ғой. Қателік енеден де, келіннен де болуы мүмкін. Бірақ ііі енені тәрбиелейтін ба, әлде келінді тәрбиелейтін ба мектеп керек болад. Қалай ойлайсыз?
- Біз, енелерден басталу керек қой деп, енелер клубын ашайық деп, бір-екі өңірден соны қолдаймын деген хаттар келіп жатыр. Келешекте жаңағы Республикалық ата-аналар қауымдастығы “Сенімен болашаққа” деген Нұркен Асанов ұйымдастырып отырған. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑соны мен аралап жүрген кезде// сондай бір тілектес адамдар тап̊сам// бірінші йенелер клұуб̊ын ашұу керек// уөйткені мен тектанұу деген саб̊ақты уоқып жатырмын↓/// ↑сол тектанұуда/ біздің йер азаматтардың үйді тастап кетүуі// йенелермен арасындағы кійкілжің// бұның барлығы ͡б̊іздің уөмүрімізде/ ата ͡б̊аб̊аларымыздың көрген қыйыншылығы// қан арқылы ͡б̊ізге уөтеді йекен↓/// ↑әлгі қазақтың жет'атадан қыз алыспайтын деген// жет'атадағы ақпарат біздің қанымызда қалады йекен↓/// ↑кезіндег'ұрысұу / істің үстіндегі көрген зоб̊алаң// кешегі ірепресійаның кезіндегі зоб̊алаң// тың ійгерген/ сол уосұның барлығы// кейб̊ір уотбасыларда сол ат'әжелерінен ↓/// ↑мысалы/ үйін тастап кететіндер// кеше ͡б̊елгісіз ͡б̊оп қалып кетті ғой// соғысқа ͡б̊арып хаб̊арсыз кетті↓/// |
↑сонұ мен аралаб̊ жүргөң ͡ гезде// сондай бір тілектес адамдар тап̊сам// бірінші йенелер ͡глұуб̊ұн ашұу ͡герек// уөйткөнү мен тектанұу деген саб̊ақты уоқұб̊ жатырмын↓/// ↑сол тектанұуда/ біздің йер азаматтардың үйдү тастап кетүуү// йенелермен арасындағы ͡гійкілжің// бұнұң барлығы ͡б̊іздің уөмүрүмізде/ ата ͡б̊аб̊аларымыздың ͡гөргөң ͡ ғыйыншылығы// қан арқылы ͡б̊ізге уөтөдү йекен↓/// ↑әлгі ͡ғазақтың жет'атадан қыз алыспайтын деген// жет'атадағы ақпарат ͡піздің ͡ғанымызда ͡ғалады йекен↓/// ↑кезіндег'ұрұсұу / істің үстүндөгі ͡гөргөн зоб̊алаң// кешегі ірепрессійәның ͡гезіндегі зоб̊алаң// тың ійгерген/ сол уосұнұң барлығы// кейб̊ір уотпасыларда сол ат'әжелерінен ↓/// ↑мысалы/ үйүн тастап кететіндер// кеше ͡б̊елгісіз ͡б̊оп қалып кетті ғой// соғұсқа ͡б̊арып хаб̊арсыз ͡гетті↓/// |
Соны мен аралап жүрген кезде, сондай бір тілектес адамдар тапсам, бірінші енелер клубын ашу керек, өйткені мен тектану деген сабақты оқып жатырмын. Сол тектануда біздің ер азаматтардың үйді тастап кетуі, енелермен арасындағы кикілжің, бұның барлығы біздің өмірімізде ата-бабаларымыздың көрген қиыншылығы, қан арқылы бізге өтеді екен. Әлгі қазақтың жеті атадан қыз алыспайтын деген, жеті атадағы ақпарат біздің қанымызда қалады екен. Кезіндегі ұрысу істің үстіндегі көрген зобалаң, кешегі репрессияның кезіндегі зобалаң, тың игерген, сол осының барлығы кейбір отбасыларда сол ата-әжелерінен. Мысалы, үйін тастап кететіндер, кеше белгісіз боп қалып кетті ғой, соғысқа барып хабарсыз кетті. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑сол жасқа келгенде// сол әулеттің балалары уол үйден кеткісі келіп тұрады йекен↓/// ↑йа болмаса йенелердің ұрысқақтығы// уөз уөзүнен уосұның барлығы ͡б̊іздің бойымыздағы// уосұны тұуралауымыз керек↓/// ↑бұ жерде йешкім кінәлі йемес// біздің ат'аналарымыздың уөткен жыйырмасыншы ғасырдағы көрген зоб̊алаңның// бізде қалдырған псійхалогійалық жағдайлары↓/// ↑біреуден йемес// кәзір ͡б̊із ͡б̊әәәріміз↓/// ↑біреуг'ійа ↓/// ↑мен кереметпін// йенем жаман↓/// ↑йенес'айтад // мең кереметпін// келін жаман↓/// ↑бұндай жағдайда йененің де кемшілігі ͡б̊ар// келіннің де кемшілігі ͡б̊ар↓/// ↑йешкім йемес// әрқайсысы уөзін уөзі жөндеп// бір жаңағы келіспейтін жағдай болған кезде// мен қай жерден кемшілік жіб̊ердім деп// сол келіспейтін жағдайда уол күйеуімен арасында ͡б̊ола ма// йене мен келіннің арасында ͡б̊ола ма// ата мен келіннің арасында ͡б̊ола ма// әрқайсысы кемшілікті уөзүнен іздеп// уөзін жөндеу керек↓/// |
↑сол жасқа ͡гелгенде// сол әулөттүң балалары уол үйдөң ͡ геткісі ͡геліп тұрады йекен↓/// ↑йа болмаса йенелердің ұрұсқақтығы// уөз уөзүнөн уосұнұң барлығы ͡б̊іздің бойұмұздағы// уосұнұ тұуралауұмұз ͡герек↓/// ↑бұ жерде йешкім ͡гінәлі йемес// біздің ат'аналарымыздың уөткөн жыйырмасыншы ғасырдағы ͡гөргөн зоб̊алаңның// бізде қалдырғам псыйхологұйалығ жағдайлары↓/// ↑біреудөн йемес// кәзір ͡б̊із ͡б̊әәәріміз↓/// ↑біреуг'ійа ↓/// ↑мең ͡ гереметпін// йенем жаман↓/// ↑йенес'айтад // мең ͡ гереметпін// келін жаман↓/// ↑бұндай жағдайда йененің де ͡гемшілігі ͡б̊ар// келіннің де ͡гемшілігі ͡б̊ар↓/// ↑йешкім йемес// әрқайсысы уөзүн уөзү жөндөп// бір жаңағы ͡геліспейтін жағдай болғаң ͡ гезде// мең ͡ ғай жердең ͡ гемшіліг жіб̊ердім деп// сол ͡геліспейтін жағдайда уол ͡гүйөуүмөн арасында ͡б̊ола ма// йене мең ͡ геліннің арасында ͡б̊ола ма// ата мең ͡ геліннің арасында ͡б̊ола ма// әрқайсысы ͡гемшілікті уөзүнөн іздеп// уөзүн жөндөу ͡герек↓/// |
Сол жасқа келгенде, сол әулеттің балалары ол үйден кеткісі келіп тұрады екен. Я болмаса енелердің ұрысқақтығы өз-өзінен, осының барлығы біздің бойымыздағы, осыны туралауымыз керек. Бұ жерде ешкім кінәлі емес, біздің ата-аналарымыздың өткен жиырмасыншы ғасырдағы көрген зобалаңның бізде қалдырған психологиялық жағдайлары. Біреуден емес, кәзір біз бәәәріміз.
- Біреуге ия.
- Мен кереметпін, енем жаман. Енесі айтад, мен кереметпін, келін жаман. Бұндай жағдайда ененің де кемшілігі бар, келіннің де кемшілігі бар. Ешкім емес, әрқайсысы өзін-өзі жөндеп, бір жаңағы келіспейтін жағдай болған кезде, мен қай жерден кемшілік жібердім деп, сол келіспейтін жағдайда ол күйеуімен арасында бола ма, ене мен келіннің арасында бола ма, ата мен келіннің арасында бола ма, әрқайсысы кемшілікті өзінен іздеп, өзін жөндеу керек. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑дүнійені уөзгертем десең// уөзіңді уөзгерт дейт↓/// ↑уөзі саб̊ырға келіп// уөзі шыдамдылыққа келіп↓/// ↑йенді қазақ айтады ғой// жерді/ ананы жерге тең дейд// жер ана дійд↓/// ↑жер деген уөте қозғалмайтын нәрсе ғой// сондықтан біздің йенелерге деп// келіндерге д'алла саб̊ырлық берүу керек// айқайлап жатқан кезд'анаған қарсы дауыс болмай// бір үш мійнұуттың ішінде ͡б̊іздің бүкіл жүйкеміз тынышталады йекен↓/// ↑үш мійнұуттай айқайлағанына шыдап тұрса// содан кейін уөз уөзүнен кетед↓/// ↑уөзүнен кеткеннен кейін// кешке шайдың үстінде// шайын құйып беріп уотұрып// бағана уосы жеріңіз артық болды ғой апа// мен'әшейін шаршаған соң істемей қойа сап йем// соны уосынш'әңгіме қылдыңыз ғой деп әзілдеп↓/// |
↑дүнүйөнү уөзгөртөм десең// уөзүңдү уөзгөрт дейт↓/// ↑уөзү саб̊ырға ͡геліп// уөзү шыдамдылыққа ͡геліп↓/// ↑йенді ͡ғазағ айтады ғой// жерді/ ананы жерге тең дейд// жер ана дійд↓/// ↑жер деген уөтө қозғалмайтын нәрсе ғой// сондұқтам біздің йенелерге деп// келіндерге д'алла саб̊ырлық ͡перүу ͡герек// айқайлаб̊ жатқаң ͡ гезд'анаған қарсы дауұс ͡полмай// бір үш мыйнұуттұң ішінде ͡б̊іздің бүкүл жүйкөмүз тынышталады йекен↓/// ↑үш мыйнұуттай айқайлағанына шыдап тұрса// содаң ͡ гейін уөз уөзүнөң ͡ гетед↓/// ↑уөзүнөң ͡ геткеннең ͡ гейін// кешке шайдың үстүндө// шайың ͡ ғұйұп ͡періп уотұрұп// бағана уосұ жеріңіз артық ͡полдұ ғой апа// мен'әшейін шаршаған соң істемей ͡ғойа сап йем// сонұ уосұнш'әңгіме қылдыңыз ғой деб̊ ͡әзілдеп↓/// |
Дүниені өзгертем десең, өзіңді өзгерт дейт. Өзі сабырға келіп, өзі шыдамдылыққа келіп. Енді қазақ айтады ғой, жерді, ананы жерге тең дейд, жер ана дид. Жер деген өте қозғалмайтын нәрсе ғой, сондықтан біздің енелерге деп, келіндерге де Алла сабырлық беру керек, айқайлап жатқан кезде анаған қарсы дауыс болмай, бір үш минуттың ішінде біздің бүкіл жүйкеміз тынышталады екен. Үш минуттай айқайлағанына шыдап тұрса, содан кейін өз-өзінен кетед. Өзінен кеткеннен кейін кешке шайдың үстінде, шайын құйып беріп отырып, бағана осы жеріңіз артық болды ғой апа, мені әшейін шаршаған соң істемей қоя сап ем, соны осынша әңгіме қылдыңыз ғой деп әзілдеп. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑қазақ айтады ғой// әзілің жарасс'атаңмен уойна дійд↓/// ↑атасына да/ йенесіне де қалжыңдап// уол үшін әйелге ͡б̊ілім керек// зәрүу ͡б̊ілім керек↓/// ↑мұқтар уомарханұл'әуезов айтады ғой// біз кімнен үйренеміз↓/// ↑кімді сүйсек// содан үйременеміз↓/// ↑біз кімді сүйеміз↓/// ↑біз анамызды сүйеміз дійд↓/// ↑ іі сондықтан дійді// әкеміз ғалым болса да// кім болса да ͡б̊із тезек теріп// қой сауып жүрген анамыздан үйренеміз дійд↓/// ↑сондықтан қазақ йел боламын десе// әйелді уоқыт дійд↓/// ↑уоқытқанда кез келген білім йемес// зәрүу ͡б̊ілімге/ адамның жанын тынышталдыратын білімге↓/// ↑мысал/ псійхалогійаны уоқытұу/ педагогійканы уоқытұу/ медійсійнаны уоқытұу уөзін уөзі таныйтын ілім// ана ͡б̊асқ'ақ̊ша таб̊атын кәсіб̊інен бөлек// біздің қыздарымызды келін болұуға дайындау керек↓/// |
↑қазағ айтады ғой// әзілің жарасс'атаңмен уойна дійд↓/// ↑атасына да/ йенесіне де қалжыңдап// уол үшүн әйелге ͡б̊ілім ͡герек// зәрүу ͡б̊ілім ͡герек↓/// ↑мұқтар уомарханұл'әуөзов айтады ғой// біз ͡гімнен үйрөнөміз↓/// ↑кімді сүйсөк// содан үйрөмөнеміз↓/// ↑біз ͡гімді сүйөмүз↓/// ↑біз анамызды сүйөмүз дійд↓/// ↑ іі сондұқтан дійді// әкеміз ғалым болса да// кім болса да ͡б̊із тезек теріп// қой сауұб̊ жүргөн анамыздан үйрөнөміз дійд↓/// ↑сондұқтаң ͡ ғазақ йел боламын десе// әйелді уоқұт дійд↓/// ↑уоқұтқанда ͡гез ͡гелгем білім йемес// зәрүу ͡б̊ілімге/ адамның жанын тынышталдыратым білімге↓/// ↑мысал/ псыйхологұйаны уоқұтұу/ педагогұйканы уоқұтұу/ медійсійнаны уоқұтұу уөзүн уөзү таныйтын ілім// ана ͡б̊асқ'ақ̊ша таб̊атың ͡ гәсіб̊інем бөлөк// біздің ͡ғыздарымызды ͡гелім болұуға дайындау ͡герек↓/// |
Қазақ айтады ғой, әзілің жарасса атаңмен ойна дид. Атасына да, енесіне де қалжыңдап, ол үшін әйелге білім керек, зәру білім керек. Мұқтар Омарханұлы Әуезов айтады ғой, біз кімнен үйренеміз? Кімді сүйсек, содан үйременеміз. Біз кімді сүйеміз? Біз анамызды сүйеміз дид. Іі, сондықтан диді, әкеміз ғалым болса да, кім болса да біз тезек теріп, қой сауып жүрген анамыздан үйренеміз дид. Сондықтан қазақ ел боламын десе, әйелді оқыт дид. Оқытқанда кез келген білім емес, зәру білімге, адамның жанын тынышталдыратын білімге. Мысал, психологияны оқыту, педагогиканы оқыту, медицинаны оқыту өзін-өзі танитын ілім, ана басқа ақша табатын кәсібінен бөлек біздің қыздарымызды келін болуға дайындау керек. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑уонда уосы зәрүу ͡б̊іліммен дайындау керек↓/// ↑сонда уолар жаңағыдай келеңсіз жағдайлардың бәрінен күліп/ уойнап// йенес'ұрсып жатčа да↓/// ↑йей/ бәріб̊ір мен уондай йемеспін ғой// қай адам уөзін жаманмын↓/// ↑жаманмын дейді↓/// ↑жаман деп айтқанда// жаманмын деп уойлайды↓/// ↑уөйткені уөз уөзүне сенбейтін келін// сондықтан келін күйеуге тійгенде// уөзүнің білімді йекеніне/ тәрб̊ійелі йекеніне/ мінезінің көркем йекеніне сендірсе// йенесі сен жамансың// сен анандайсың деп атқанда// бәріб̊ір мен уондай йемеспін деп// көңүлін'алмайд ↓/// ↑ а көңүлін'алып қалад// уөзі де уөзін солай деп уойла жүрген келін// сондықтан бұ жерде көөп̊ саб̊ақ уоқұу керек↓/// |
↑уонда уосұ зәрүу ͡б̊іліммен дайындау ͡герек↓/// ↑сонда уолар жаңағыдай ͡гелеңсіж жағдайлардың бәрінең ͡ гүлүп/ уойнап// йенес'ұрсұп жатčа да↓/// ↑йей/ бәріб̊ір мен уондай йемеспін ғой// қай адам уөзүн жамаммын↓/// ↑жамаммын дейді↓/// ↑жаман деб̊ ͡айтқанда// жамаммын деп уойлайды↓/// ↑уөйткөнү уөз уөзүнө сембейтің ͡ гелін// сондұқтаң ͡ гелің ͡ гүйөугө тійгенде// уөзүнүң білімді йекеніне/ тәрб̊ійелі йекеніне/ мінезінің ͡гөркөм йекеніне сендірсе// йенесі сен жамансың// сен анандайсың деб̊ ͡атқанда// бәріб̊ір мен уондай йемеспін деп// көңүлүн'алмайд ↓/// ↑ а көңүлүн'алып қалад// уөзү де уөзүн солай деп уойлаб̊ жүргөң ͡ гелін// сондұқтам бұ жерде ͡гөөп̊ саб̊ақ уоқұу ͡герек↓/// |
Онда осы зәру біліммен дайындау керек. Сонда олар жаңағыдай келеңсіз жағдайлардың бәрінен күліп, ойнап, енесі ұрсып жатса да. Ей, бәрібір мен ондай емеспін ғой, қай адам өзін жаманмын.
- Жаманмын дейді.
- Жаман деп айтқанда, жаманмын деп ойлайды. Өйткені өз-өзіне сенбейтін келін, сондықтан келін күйеуге тигенде өзінің білімді екеніне, тәрбиелі екеніне, мінезінің көркем екеніне сендірсе, енесі сен жамансың, сен анандайсың деп атқанда бәрібір мен ондай емеспін деп, көңіліне алмайд. А көңіліне алып қалад, өзі де өзін солай деп ойлап жүрген келін, сондықтан бұ жерде көөп сабақ оқу керек. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑мен келіндерг'айтарым // мен бұрын депүутат болып жүргенімде көтерген// мынау советқан ғаббасов ағамыз ͡б̊ар// медійсійна және педагогійка ғылымдарының докторы↓/// ↑уо кіс'айтады // адамның уон йекі мүшесімен бірге// ананың құрсағында/ уоның жанының уон йек'арнасы қалыптасады дійд↓/// ↑уосы жанның уон йек'арнасын танымай// уоны тәрб̊ійелемей// адамдардың жанында тыныштық болмайд дійд↓/// ↑уол түйсік// уол ар// уол ұйат// уол сезім// уол зерде// уол мінез↓/// ↑уосұның бәр'ананың құрсағында// сондықтан қазақ құрсақ̊ шашұу ͡б̊ерген келініне// йенелер келінімен ұрыспаған// келіндер йекіқаб̊ат болғанда// келіндерін алақанына салып күткен↓/// ↑уоның ііі жаңағы жерік асын берген// уоның көңүлін көтерген// уоған жағдай жасаған↓/// |
↑мең ͡ геліндерг'айтарым // мем бұрұн депүутат ͡полұб̊ жүргөнүмде ͡гөтөргөм// мынау советқан ғаббасов ағамыз ͡б̊ар// медійсійна және педагогұйка ғылымдарының докторұ↓/// ↑уо кіс'айтады // адамның уон йекі мүшөсүмем бірге// ананың ͡ғұрсағында/ уонұң жанының уон йек'арнасы қалыптасады дійд↓/// ↑уосұ жанның уон йек'арнасын танымай// уонұ тәрб̊ійелемей// адамдардың жанында тыныштық ͡полмайд дійд↓/// ↑уол түйсүк// уол ар// уол ұйат// уол сезім// уол зерде// уол мінез↓/// ↑уосұнұң бәр'ананың құрсағында// сондұқтаң ͡ ғазақ құрсақ̊ шашұу ͡б̊ергең ͡ гелініне// йенелер ͡гелінімен ұрұспаған// келіндер йекіқаб̊ат ͡полғанда// келіндерін алақанына салып күткөн↓/// ↑уонұң ііі жаңағы жеріг асым берген// уонұң ͡гөңүлүң ͡ гөтөргөн// уоған жағдай жасаған↓/// |
Мен келіндерге айтарым, мен бұрын депутат болып жүргенімде көтергем, мынау Советхан Ғаббасов ағамыз бар, медицина және педагогика ғылымдарының докторы. О кісі айтады, адамның он екі мүшесімен бірге, ананың құрсағында оның жанының он екі арнасы қалыптасады дид. Осы жанның он екі арнасын танымай, оны тәрбиелемей адамдардың жанында тыныштық болмайд дид. Ол түйсік ол ар, ол ұят, ол сезім, ол зерде, ол мінез. Осының бәрі ананың құрсағында, сондықтан қазақ құрсақ шашу берген келініне, енелер келінімен ұрыспаған, келіндер екіқабат болғанда, келіндерін алақанына салып, күткен. Оның ііі жаңағы жерік асын берген, оның көңілін көтерген, оған жағдай жасаған. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑сондықтан йенелердің уосы құрсақ̊ шашұу ͡б̊ерүуге// жалпы йенелерді йемес// қызмет істейтін ғой келіндердің барлығы↓/// ↑қызмет істейтін жерге// біздің мектептегі/ біздің аурұуханадағы/ біздің банктегі/ біздің халыққа көрсетүу уорталығындағы// быйылғы йең сұлұу келіншектер деп жазып қойса// жұрттың бәрі ͡б̊ұл ауырайақты келіншектерг'артық сөз айтпаса// уоның бойындағы ͡б̊ала дені сау ͡б̊олып// уөте ͡б̊ір керемет боп тұуылад↓/// ↑ал біз келіндерге// біріншіден тамағын тойдырмаймыз// йекіншіден көңүлін тойдырмаймыз// сосын қандай бұзық бала келді// қайақтан жаңағыдай аурұу ͡б̊ала уөмірге келд дейміз↓/// ↑қазақ бәәрін жүйе жүйемен/ салт дәстүрдің ішіне салып қойған↓/// |
↑сондұқтан йенелердің уосұ құрсақ̊ шашұу ͡б̊ерүугө// жалпы йенелерді йемес// қызмет істейтін ғой ͡геліндердің барлығы↓/// ↑қызмет істейтін жерге// біздің мектептегі/ біздің аурұуханадағы/ біздің баңктегі/ біздің халыққа ͡гөрсөтүу уорталығындағы// быйылғы йең сұлұу ͡геліншектер деб̊ жазып қойса// жұрттұң бәрі ͡б̊ұл ауұрайақты ͡геліншектерг'артық сөз айтпаса// уонұң бойұндағы ͡б̊ала дені сау ͡б̊олұп// уөтө ͡б̊ір ͡геремет ͡поп тұуұлад↓/// ↑ал біз ͡геліндерге// біріншіден тамағын тойдұрмаймыз// йекіншідең ͡гөңүлүн тойдұрмаймыз// сосұң ͡ ғандай бұзұқ ͡пала ͡гелді// қайақтан жаңағыдай аурұу ͡б̊ала уөмүргө келд дейміз↓/// ↑қазақ ͡пәәрін жүйө жүйөмөн/ салт дәстүрдүң ішіне салып қойған↓/// |
- Сондықтан, енелердің осы құрсақ шашу беруге, жалпы енелерді емес, қызмет істейтін ғой келіндердің барлығы. Қызмет істейтін жерге біздің мектептегі, біздің ауруханадағы, біздің банктегі, біздің халыққа көрсету орталығындағы биылғы ең сұлу келіншектер деп жазып қойса, жұрттың бәрі бұл ауыраяқты келіншектерге артық сөз айтпаса, оның бойындағы бала дені сау болып, өте бір керемет боп туылад. Ал біз келіндерге, біріншіден, тамағын тойдырмаймыз, екіншіден, көңілін тойдырмаймыз, сосын қандай бұзық бала келді, қаяқтан жаңағыдай ауру бала өмірге келд дейміз. Қазақ бәәрін жүйе-жүйемен, салт-дәстүрдің ішіне салып қойған. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑бесікке салған кезде// тыштырма салып қойған// келінд'алған кезде// жаңағы йекіқаб̊ат болған кезде құрсақ̊ шашұу↓/// ↑уосындай салт дәстүрдің бәрін/ әшейін сахнадан йемес// күнделікт'әр йене/ әр келін уөмірг'әкелетін болса// қазақтың келіні де/ йенесі де керемет болат↓/// ↑бәріб̊ір қазақ бекер айтпаған ғой/ ійа↓/// ↑йешнәрсе/ йешнәрсені ͡б̊екер айтпаған↓/// ↑әәр сөзі де ͡б̊екер айтылмаған ғой// дұрыс айтасыз↓/// ↑баарлығы шындықпен/ шынайылықпен/ уөмірден қазақтың кереметтілігі уосынш'ұлаңғайыр жерд'алғанда // уөз уөзін таныған// уөзімен үйлесімді уөмір сүрген↓/// |
↑бесікке салғаң ͡ гезде// тыштырма салып қойған// келінд'алған кезде// жаңағы йекіқаб̊ат ͡полғаң ͡ гезде құрсақ̊ шашұу↓/// ↑уосұндай салт дәстүрдүң бәрін/ әшейін сахнадан йемес// күндөлүкт'әр йене/ әр ͡гелін уөмүрг'әкелетін болса// қазақтың ͡геліні де/ йенесі де ͡геремет ͡полат↓/// ↑ бәріб̊ір ͡ғазақ ͡пекер айтпаған ғой/ ійа↓/// ↑йешнәрсе/ йеш нәрсені ͡б̊екер айтпаған↓/// ↑әәр сөзү де ͡б̊екер айтылмаған ғой// дұрұс айтасыз↓/// ↑баарлығы шындықпен/ шынайылықпен/ уөмүрдөң ͡ ғазақтың ͡гереметтілігі уосұнш'ұлаңғайыр жерд'алғанда // уөз уөзүн таныған// уөзүмөн үйлөсүмді уөмүр сүргөн↓/// |
Бесікке салған кезде тыштырма салып қойған, келінді алған кезде жаңағы екіқабат болған кезде құрсақ шашу. Осындай салт-дәстүрдің бәрін әшейін сахнадан емес, күнделікті әр ене, әр келін өмірге әкелетін болса, қазақтың келіні де, енесі де керемет болат.
- Бәрібір қазақ бекер айтпаған ғой, ия.
- Ешнәрсе, ешнәрсені бекер айтпаған.
- Әәр сөзі де бекер айтылмаған ғой, дұрыс айтасыз.
- Баарлығы шындықпен, шынайылықпен, өмірден қазақтың кереметтілігі осынша ұланғайыр жерді алғанда, өз-өзін таныған, өзімен үйлесімді өмір сүрген. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑уотбасында жалпы қазақта йене мен келін арасында// дау дамай болмаған↓/// ↑қазақта жер дауы деген болған// жесір дауы деген болған// ар дауы деген болған// іі құн дауы деген болған↓/// ↑бірақ йеш ұуақытта йене мен келін арасында// дау деген болмаған↓/// ↑бұл уосы кәзіргі/ біздің уөз уөзімізді танымағандықтан болып уотыр↓/// ↑сондықтан қазақ болұу// қазақтың тілін/ салтын/ дәстүрін/ ұлттық құндылығын сақтау арқылы // біз уосы пәлегеттің бәрінен құтұламыз↓/// ↑көб̊ісі салт дәстүрді сақтамайд↓/// ↑сақтамайды↓/// ↑ қазір ͡б̊ілмейді да// сақтамайд түгүлү↓/// ↑тіптен іі ͡б̊ір ырымды да ͡б̊ілмейд// біз уөзі қазақ ырымшылмыз ғой↓/// ↑уой/ ырым деген не сыйақты// кейб̊іреулер солай да салғырт қарайд көп нәрсеге↓/// |
↑уотпасында жалпы қазақта йене мең ͡ гелін арасында// дау дамай болмаған↓/// ↑қазақта жер дауұ дегем болған// жесір дауұ дегем болған// ар дауұ дегем болған// іі ͡ғұн дауұ дегем болған↓/// ↑бірақ йеш ұуақытта йене мең ͡ гелін арасында// дау дегем болмаған↓/// ↑бұл уосұ ͡гәзіргі/ біздің уөз уөзүмүзді танымағандықтам болұп уотұр↓/// ↑сондұқтаң ͡ғазақ ͡полұу// қазақтың тілін/ салтын/ дәстүрүн/ ұлттұқ құндұлұғын сақтау арқылы // біз уосұ пәлегеттің бәрінең ͡ ғұтұламыз↓/// ↑көб̊үсү салт дәстүрдү сақтамайд↓/// ↑сақтамайды↓/// ↑ қазір ͡б̊ілмейді да// сақтамайд түгүлү↓/// ↑тіптен іі ͡б̊ір ырымды да ͡б̊ілмейд// біз уөзү қазағ ырымшылмыз ғой↓/// ↑уой/ ырым деген не сыйақты// кейб̊іреулөр солай да салғырт қарайд көп нәрсеге↓/// |
Отбасында, жалпы қазақта ене мен келін арасында дау-дамай болмаған. Қазақта жер дауы деген болған, жесір дауы деген болған, ар дауы деген болған, іі, құн дауы деген болған. Бірақ еш уақытта ене мен келін арасында дау деген болмаған. Бұл осы кәзіргі біздің өз-өзімізді танымағандықтан болып отыр. Сондықтан қазақ болу, қазақтың тілін, салтын, дәстүрін, ұлттық құндылығын сақтау арқылы, біз осы пәлегеттің бәрінен құтыламыз.
- Көбісі салт-дәстүрді сақтамайд.
- Сақтамайды.
- Қазір білмейді да, сақтамайд түгілі. Тіптен іі бір ырымды да білмейд, біз өзі қазақ ырымшылмыз ғой. Ой, ырым деген не сияқты кейбіреулер солай да салғырт қарайд көп нәрсеге.
|
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑менің бір керемет ырыйза ͡б̊олғаным// уос'алматы қаласының/ жүз қырқыншы мұқағалый мақатаев атындағы мектепте кездесүу ͡б̊олды↓/// ↑сол мектепт'аралағанда // дәлізінің бәәәріне қазақ тынысы// йенд'ана дійректор сәнійә уөскембайқызына/ шек̊сіз ырыйза ͡б̊олдым↓/// ↑бүкүл қазақтың салтын/ дәстүрінң кереметтей қылып// дәлізін толтырып қойған ғой↓/// ↑қызға қырық үйден тыйұуды да қойған// ұл қалай тәрб̊ійеленүу керек// қыз қалай тәрб̊ійеленүу↓/// ↑ананы көрген сайын// баланың жадысында қалады ғой↓/// ↑санасында қалад// көз алдындағы↓/// ↑неге мысалы/ ійа ілкімді жігіттер/ неге пәлен мійлійон доллар ͡б̊еріп// жаңағы жарнама жасайд↓/// |
↑менің бір ͡геремет ырыйза ͡б̊олғаным// уос'алматы қаласының/ жүз ͡ғырқыншы мұқағалый мақатаев атындағы мектепте ͡гездесүу ͡б̊олдұ↓/// ↑сол мектепт'аралағанда // дәлізінің бәәәріне қазақ тынысы// йенд'ана дійректор сәнійә уөскөмбайқызына/ шек̊сіз ырыйза ͡б̊олдұм↓/// ↑бүкүл ͡ғазақтың салтын/ дәстүрүң ͡ гереметтей ͡ғылып// дәлізін толтұрұп қойған ғой↓/// ↑қызға ͡ғырығ үйдөн тыйұудұ да ͡ғойған// ұл ͡ғалай тәрб̊ійеленүу ͡герек// қыз ͡ғалай тәрб̊ійеленүу↓/// ↑ананы ͡гөргөн сайын// баланың жадысында ͡ғалады ғой↓/// ↑санасында ͡ғалад// көз алдындағы↓/// ↑неге мысалы/ ійа ілкімді жігіттер/ неге пәлен мыйлыйон доллар ͡б̊еріп// жаңағы жарнама жасайд↓/// |
- Менің бір керемет риза болғаным, осы Алматы қаласының жүз қырқыншы Мұқағали Мақатаев атындағы мектепте кездесу болды. Сол мектепті аралағанда, дәлізінің бәәәріне қазақ тынысы, енді ана директор Сәния Өскенбайқызына шексіз риза болдым. Бүкіл қазақтың салтын, дәстүрін кереметтей қылып дәлізін толтырып қойған ғой. Қызға қырық үйден тыюды да қойған, ұл қалай тәрбиелену керек, қыз қалай тәрбиелену. Ананы көрген сайын баланың жадысында қалады ғой.
- Санасында қалад, көз алдындағы.
- Неге мысалы, ия, ілкімді жігіттер, неге пәлен миллион доллар беріп, жаңағы жарнама жасайд? |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑уөйткен'ары бері уөткенде// сол жарнама жадында қалад та// уойб̊ай мына жерд'алмат деген мейрамқана ͡б̊ар// мына жерде соған келед↓/// ↑сол сыйақты мектепте де/ бал'ары бері уөткенде// йең құрмағанда/ қырық тыйым болмаса да// бір тыйынын жаттап уөтед ары ͡б̊ері уөткенде↓/// ↑сондықтан мын'ұлттық мектептерге// уосындай дійректорлерге таратұу керек тәжірійб̊есін// уөте керемет мектеп деген жарнамалар// маған қатт'ұнады ↓/// ↑жалпы уөзің жақ̊сы ͡б̊олсаң// уөзге де жақ̊сы ғой↓/// ↑бұрын әжем марқұм сүйтіп айтатын// менде сіз құсап әжемнің қолында уөскенмін ғой↓/// |
↑уөйткөн'ары бері уөткөндө// сол жарнама жадында ͡ғалад та// уойб̊ай мына жерд'алмат деген мейрамқана ͡б̊ар// мына жерде соғаң ͡ гелед↓/// ↑сол сыйақты мектепте де/ бал'ары бері уөткөндө// йең ͡ғұрмағанда/ қырық тыйым болмаса да// бір тыйынын жаттап уөтөд ары ͡б̊ері уөткөндө↓/// ↑сондұқтан мын'ұлттұқ мектептерге// уосұндай дійректорлерге таратұу ͡герек тәжірійб̊есін// уөтө керемет мектеп деген жарнамалар// мағаң ͡ ғатт'ұнады ↓/// ↑жалпы уөзүң жақ̊сы ͡б̊олсаң// уөзгө де жақ̊сы ғой↓/// ↑бұрұн әжем марқұм сүйтүб̊ ͡айтатын// менде сіз ͡ғұсаб̊ ͡әжемнің ͡ғолұнда уөскөммүн ғой↓/// |
Өйткені ары-бері өткенде, сол жарнама жадында қалад та, ойбай мына жерде Алмат деген мейрамхана бар, мына жерде, соған келед. Сол сияқты мектепте де бала ары-бері өткенде ең құрмағанда, қырық тиын болмаса да, бір тиынын жаттап өтед ары-бері өткенде. Сондықтан мына ұлттық мектептерге осындай директорлерге тарату керек тәжірибесін, өте керемет мектеп деген жарнамалар маған қатты ұнады.
- Жалпы, өзің жақсы болсаң, өзге де жақсы ғой. Бұрын әжем марқұм сүйтіп айтатын, менде сіз құсап әжемнің қолында өскенмін ғой. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑сол айтатын/ уөзің жақ̊сы ͡б̊олсаң// уөзіңе ͡б̊ір уорын таб̊ылад деп// бір кісілік уорын бар деп айтатын↓/// ↑соның барлығы ͡б̊екер йемес қой/ йенд'іі ↓/// ↑ійа/ ійа/ ійа↓/// ↑уолар тешша деп↓/// ↑уоларда йенелердің қолында күйеу б̊ала тұрады ғой// а қай бір йеркекке ͡б̊іреудің анасының айтқаны↓/// ↑сондықтан бұлар да уөмірб̊ақый// жаңағы неше түрлі/ неше түрл'әзіл / қалжың/ йенені жаңағы↓/// ↑ал қазақта уол болмаған// уосұлардан келіп↓/// |
↑сол айтатын/ уөзүң жақ̊сы ͡б̊олсаң// уөзүңө ͡б̊ір уорұн таб̊ылад деп// бір ͡гісілік уорұм бар деб̊ ͡айтатын↓/// ↑сонұң барлығы ͡б̊екер йемес қой/ йенд'іі ↓/// ↑ійа/ ійа/ ійа↓/// ↑уолар тешша деп↓/// ↑уоларда йенелердің ͡ғолұнда ͡гүйөу ͡б̊ала тұрады ғой// а қай бір йеркекке ͡б̊іреудүң анасының айтқаны↓/// ↑сондұқтам бұлар да уөмүрб̊ақый// жаңағы неше түрлү/ неше түрл'әзіл / қалжың/ йенені жаңағы↓/// ↑ал ͡ғазақта уол болмаған// уосұлардаң ͡ геліп↓/// |
Сол айтатын, өзің жақсы болсаң, өзіңе бір орын табылад деп, бір кісілік орын бар деп айтатын. Соның барлығы бекер емес қой, енді іі кәзір іі ене мен келін дауы бұрын шынымен де болмаған, бұл орыстардан тараған.
- Ия, ия, ия.
- Олар теща деп.
- Оларда енелердің қолында күйеу бала тұрады ғой, а қай бір еркекке біреудің анасының айтқаны. Сондықтан бұлар да өмірбақи, жаңағы неше түрлі, неше түрлі әзіл, қалжың, енені жаңағы. Ал қазақта ол болмаған, осылардан келіп. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑бұл қазақта уосындай қызды уөсірген ана// әйелін құшақтағанда/ сүйгенде// сені тапқан анаңнан айналайын деген сөз ͡б̊олған қазақта↓/// ↑а йенді келіп// біз уорыстың сонысын алып уотырмыз// жалпы қазақтың күйеу ͡б̊аласы/ қайын жұртын'анда санда ͡б̊ір ͡б̊арған ғой↓/// ↑уөйтіп уоның қолында тәуелді ͡б̊олып уотырмаған// бұл йене тұурал'әңгіме сол қолында тұратын// уолардың ұлдары йемес// қыздары тұрады ғой↓/// ↑сол қыздар тұрғандықтан// со йенесімен/ кез келген йеркекке уол уорыс болсын// қазақ болсын йенесінің айтқаны жарамайды ғой↓/// ↑әрійне↓/// |
↑бұл ͡ғазақта уосұндай ͡ғызды уөсүргөн ана// әйелің ͡ ғұшақтағанда/ сүйгөндө// сені тапқан анаңнан айналайын деген сөз ͡б̊олғаң ͡ ғазақта↓/// ↑а йенді ͡геліп// біз уорұстұң сонұсұн алып уотұрмұз// жалпы қазақтың ͡гүйөу ͡б̊аласы/ қайын жұртұн'анда санда ͡б̊ір ͡б̊арған ғой↓/// ↑уөйтүп уонұң ͡ғолұнда тәуөлдү ͡б̊олұп уотұрмаған// бұл йене тұурал'әңгіме сол ͡ғолұнда тұратын// уолардың ұлдары йемес// қыздары тұрады ғой↓/// ↑сол ͡ғыздар тұрғандықтан// со йенесімен/ кез ͡гелген йеркекке уол уорұс ͡полсұн// қазақ ͡полсұн йенесінің айтқаны жарамайды ғой↓/// ↑әрійне↓/// |
Бұл қазақта осындай қызды өсірген ана, әйелін құшақтағанда, сүйгенде, сені тапқан анаңнан айналайын деген сөз болған қазақта. А енді келіп, біз орыстың сонысын алып отырмыз, жалпы қазақтың күйеу баласы қайын жұртына анда-санда бір барған ғой. Өйтіп оның қолында тәуелді болып отырмаған, бұл ене туралы әңгіме сол қолында тұратын, олардың ұлдары емес, қыздары тұрады ғой. Сол қыздар тұрғандықтан со енесімен, кез келген еркекке ол орыс болсын, қазақ болсын енесінің айтқаны жарамайды ғой.
- Әрине.
|
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑уосұлай болған/ бұл біздің салтымызда жоқ нәрсе↓/// ↑а бізде құранда/ дін ійсламд'айтад// бірінш'алланы// йекінш'ата ананы дійд↓/// ↑ат'анаң жердегі// сені дүнійег'алып келген// әкең жынды ͡б̊олса// байлап бақ дійд// йағн'әке мен шешеге йешқ̊андай қарсы келүуге ͡б̊олмайд↓/// ↑ уоның жасына келгенде// сенің жүйкең қандай болад// сен қандай боласың// йешкім алдыңнан шыққан жоқ↓/// ↑сондықтан әке шешені/ барлық ұуақытта ͡б̊із қолдап уотырұуымыз керек↓/// ↑ал кәзіргі кійкілжіңнің барлығы// сол қазақый дәстүрден кеткендігімізден// уорыстанып кеткендігімізден↓/// |
↑уосұлай болған/ бұл біздің салтымызда жоқ нәрсе↓/// ↑а бізде құранда/ дін ыйсламд'айтад// бірінш'алланы/ йекінш'ата ананы дійд↓/// ↑ат'анаң жердегі// сені дүнүйөг'алып келген// әкең жынды ͡б̊олса// байлап ͡пағ ͡дійд// йағн'әке мен шешеге йешқ̊андай ͡ғарсы ͡гелүугө ͡б̊олмайд↓/// ↑уонұң жасына ͡гелгенде// сенің жүйкөң ͡ғандай болад// сең ͡ ғандай боласың// йешкім алдыңнан шыққан жоқ↓/// ↑сондұқтан әке шешені/ барлық ұуақытта ͡б̊із ͡ғолдап уотұрұуұмұз ͡герек↓/// ↑ал ͡гәзіргі ͡гійкілжіңнің барлығы// сол ͡ғазақый дәстүрдөң ͡ геткендігімізден// уорұстанып кеткендігімізден↓/// |
- Осылай болған, бұл біздің салтымызда жоқ нәрсе. А бізде құранда, дін исламда айтад, бірінші Алланы, екінші ата-ананы дид. Ата-анаң жердегі сені дүниеге алып келген, әкең жынды болса байлап бақ дид, яғни әке мен шешеге ешқандай қарсы келуге болмайд. Оның жасына келгенде сенің жүйкең қандай болад, сен қандай боласың, ешкім алдыңнан шыққан жоқ. Сондықтан әке-шешені барлық уақытта біз қолдап отыруымыз керек. Ал кәзіргі кикілжіңнің барлығы, сол қазақи дәстүрден кеткендігімізден, орыстанып кеткендігімізден. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑байағыда/ мен жаңа ͡б̊аған'айтам деп ұмытып кеттім// іі ͡б̊іздің ауылдың мектеб̊ін/ мен йелүу тоғызыншы жылы мектепке ͡б̊ардым// алпысыншы жылы жауып тастады↓/// ↑сонда көрш'ауылда мойынқұм// уодан кейін дрұужб̊а ͡б̊олды// кәз қайтадан мойынқұм болды↓/// ↑бұл жерд'ауданның уорталығын// іі савхоздың уорталығында мектеп бар// уол йекі қаб̊атты тійптік мектеп// бірақ уорыстілді↓/// ↑алып келіп// бәрімізді сол мектепке ͡б̊ергенде// мынайақта ͡б̊ірінші класты ͡б̊ітіріп келген бала// мына жаққа қайтадан бірінші класқа// уорыс класына ͡б̊арды↓/// ↑йекінші класты ͡б̊ітіріп келген// йекінші класқа ͡б̊арад// сонда менің әжем ырысбала/ мені уосы мектепке ͡б̊ермей// төрт ш̆ақырым мына ͡б̊өлімшеде қазақ мектеб̊іне ͡б̊ерд↓/// |
↑байағыда/ мен жаңа ͡б̊аған'айтам деб̊ ͡ұмұтұп кеттім// іі ͡б̊іздің ауұлдұң мектеб̊ін/ мен йелүу тоғұзұншы жылы мектепке ͡б̊ардым// алпысыншы жылы жауұп тастады↓/// ↑сонда ͡гөрш'ауұлда мойұңқұм// уодаң ͡ гейін дрұужб̊а ͡б̊олдұ// кәз ͡ғайтадан мойұңқұм болдұ↓/// ↑бұл жерд'ауданның уорталығын// іі савхоздұң уорталығында мектеп ͡пар// уол йекі ͡ғаб̊атты тійптіг мектеп// бірақ уорұстілді↓/// ↑алып келіп// бәрімізді сол мектепке ͡б̊ергенде// мынайақта ͡б̊ірінші ͡гласты ͡б̊ітіріп келгем бала// мына жаққа ͡ғайтадам бірінші ͡гласқа// уорұс класына ͡б̊арды↓/// ↑йекінші ͡гласты ͡б̊ітіріп келген// йекінші ͡гласқа ͡б̊арад// сонда менің әжем ырысбала/ мені уосұ мектепке ͡б̊ермей// төрт ш̆ақырым мына ͡б̊өлүмшөде қазағ мектеб̊іне ͡б̊ерд↓/// |
Баяғыда мен жаңа бағана айтам деп ұмытып кеттім, іі біздің ауылдың мектебін мен елу тоғызыншы жылы мектепке бардым, алпысыншы жылы жауып тастады. Сонда көрші ауылда Мойынқұм, одан кейін Дружба болды, кәз қайтадан Мойынқұм болды. Бұл жерде ауданның орталығын, іі савхоздың орталығында мектеп бар, ол екі қабатты типтік мектеп, бірақ орыстілді. Алып келіп, бәрімізді сол мектепке бергенде, мынаяқта бірінші класты бітіріп келген бала, мына жаққа қайтадан бірінші класқа, орыс класына барды. Екінші класты бітіріп келген, екінші класқа барад, сонда менің әжем Ырысбала мені осы мектепке бермей, төрт шақырым мына бөлімшеде қазақ мектебіне берд. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑сонда уо кімнің үуәжі// уорыс тілінде уоқыған баланың тілі йемес// ділі де уөзгеріп кетед// уол уорыстың салтын/ дәстүрін алып кетед// йертең үлкенді сыйламайтын болад↓/// ↑мен кәзір/ күніге мың мәрт'әжеме ырахмет айтам// уорыс тілін уөмүріме/ қажетім'үйреніп алдым// қазақ тілімен де құдайға шүкүр// шымкент/ уо кезде шымкент уоблысы ͡б̊олды// уоңтүстік қазақ̊стан/ қазір түркістан уоблысының үш ауданын басқардым// уоблыс әкімі уорынбасары ͡б̊олдым// жоғарғы кеңеске депүутат болдым↓/// ↑астанаға ͡б̊арғанна кейін уөзің білесің// тіл басқармасын басқарып// сарыарқ'ауданында істеп// парламентке депүутат болдым↓/// |
↑сонда уо кімнің үуәжі// уорұс тілінде уоқұғам баланың тілі йемес// ділі де уөзгөрүп кетед// уол уорұстұң салтын/ дәстүрүн алып кетед// йертең үлкөндү сыйламайтым болад↓/// ↑мең ͡ гәзір/ күнүгө мың мәрт'әжеме ырахмет айтам// уорұс тілін уөмүрүме/ қажетім'үйрөнүп алдым// қазақ тілімен де құдайға шүкүр// шымкент/ уо кезде шымкент уоблұсұ ͡б̊олдұ// уоңтүстүк қазақ̊стан/ қазір түркүстан уоблұсұның үш ауданым басқардым// уоблұс әкімі уорұмбасары ͡б̊олдұм// жоғарғы ͡геңеске депүутат ͡полдұм↓/// ↑астанаға ͡б̊арғаннаң ͡ гейін уөзүң білесің// тіл басқармасым басқарып// сарыарқ'ауданында істеп// парламентке депүутат ͡полдұм↓/// |
Сонда о кімнің уәжі, орыс тілінде оқыған баланың тілі емес, ділі де өзгеріп кетед, ол орыстың салтын, дәстүрін алып кетед, ертең үлкенді сыйламайтын болад. Мен кәзір күніге мың мәрте әжеме рахмет айтам, орыс тілін өміріме, қажетіме үйреніп алдым, қазақ тілімен де құдайға шүкір Шымкент, о кезде Шымкент облысы болды, Оңтүстік Қазақстан қазір Түркістан облысының үш ауданын басқардым, облыс әкімі орынбасары болдым, жоғарғы кеңеске депутат болдым. Астанаға барғаннан кейін өзің білесің, Тіл басқармасын басқарып, Сарыарқа ауданында істеп, Парламентке депутат болдым. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑уосұның барлығы қазақтың тілін/ құндылығын сақтағанымның арқасы↓/// ↑тілдің/ құндылықтың сақтауды// уоны көздің қарашығындай келес'ұрпаққа жеткізүуді// маған әжем ырысбал'анам / тәтем үйретті↓/// ↑мқм/ сіз астанаға көшпей тұрып// астанада ͡б̊ірде ͡б̊ір көше/ бірде ͡б̊ір кампаныйаның атауы қазақ тілінде ͡б̊олмаған йекен↓/// ↑тіптен іі/ астанадағы карл маркс атындағы көшені// кенесары деп уөзгерткенсіз/ ійа↓/// ↑сіз ͡б̊оласыз↓/// ↑жо жоқ/ мен уөзгерткен жоқпын// бізге дейін былай болған ғой// уос'астананы көшіп барарда// йенді ғыймаратын жөндеп/ көшесін жөндеп жатқан кезд'аралайды ғой ііі↓/// ↑көше көшені жалпы↓/// |
↑уосұнұң барлығы қазақтың тілін/ құндұлұғын сақтағанымның арқасы↓/// ↑тілдің/ құндұлұқтың сақтаудұ// уонұ ͡гөздүң ͡ ғарашығындай ͡гелес'ұрпаққа жеткізүудү// маған әжем ырысбал'анам / тәтем үйрөттү↓/// ↑мқм/ сіз астанаға ͡гөшпөй тұрұп// астанада ͡б̊ірде ͡б̊ір ͡гөшө/ бірде ͡б̊ір ͡гампаныйаның атауұ қазақ тілінде ͡б̊олмаған йекен↓/// ↑тіптен іі/ астанадағы ͡гарл маркс атындағы ͡гөшөнү// кенесары деп уөзгөрткөнсіз/ ійа↓/// ↑сіз ͡б̊оласыз↓/// ↑жо жоқ/ мен уөзгөрткөн жоқпұм// бізге дейім былай болған ғой// уос'астананы көшүп ͡парарда// йенді ғыймаратын жөндөп/ көшөсүн жөндөб̊ жатқаң ͡ гезд'аралайды ғой ііі↓/// ↑көшө көшөнү жалпы↓/// |
Осының барлығы қазақтың тілін, құндылығын сақтағанымның арқасы. Тілдің, құндылықтың сақтауды, оны көздің қарашығындай келесі ұрпаққа жеткізуді, маған әжем Ырысбала анам, тәтем үйретті.
- Мхм, сіз Астанаға көшпей тұрып, Астанада бірде-бір көше, бірде-бір компанияның атауы қазақ тілінде болмаған екен. Тіптен, іі, Астанадағы Карл Маркс атындағы көшені Кенесары деп өзгерткенсіз, ия? Сіз боласыз?
- Жо-жоқ, мен өзгерткен жоқпым, бізге дейін былай болған ғой, осы Астананы көшіп барарда енді ғимаратын жөндеп, көшесін жөндеп жатқан кезде аралайды ғой, ііі.
- Көше-көшені, жалпы.
|
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑нұрсұлтан әб̊ішұлы/ сөйтіп араласа// ана көше/ бірде ͡б̊ір көше қазақ̊ш'атау жоқ// сонан кейін/ йегемен қазақ̊стан жұурналыйстеріне сұхбат бергенде// уо кіс'айтад // йе мына ͡б̊іздің солтүстік астықта уоблыстың уорталығы йемес па↓/// ↑неге ͡б̊ұ жерде қазақ тілінде көше жоқ↓/// ↑содан кейін светлана жакыйановна ͡б̊астап// бір күнде жыйырма жеті көшенің атын ауыстырад↓/// ↑соның біреуі жаңағы/ йең со кездегі йең үлкен көшенің бірі// карл маркс көшесіне кенесарының атын беред↓/// ↑біз ͡б̊арған кезде// біз тоқ̊сан сегізінші жылы мамыр айында ͡б̊олды// шешім йек'аудан құрылғанымен// сол ауданның біреуін'әкім уорынбасары ͡б̊олып бардым↓/// ↑ііі сол кезде газетке мақала шықты// кто такой кенесары// чтоб̊ы заменійть карла маркса деп↓/// |
↑нұрсұлтан әб̊ішұлұ/ сөйтүб̊ ͡араласа// ана ͡гөшө/ бірде ͡б̊ір ͡гөшө қазақ̊ш'атау жоқ// сонаң ͡ гейін/ йегемең ͡ ғазақ̊стан жұурналыйстеріне сұхбат ͡пергенде// уо кіс'айтад // йе мына ͡б̊іздің солтүстүг астықта уоблұстұң уорталығы йемес па↓/// ↑неге ͡б̊ұ жерде қазақ тілінде ͡гөшө жоқ↓/// ↑содаң ͡ гейін светлана жакыйановна ͡б̊астап// бір ͡гүндө жыйырма жеті ͡гөшөнүң атын ауұстұрад↓/// ↑сонұң біреуү жаңағы/ йең со кездегі йең үлкөң ͡ гөшөнүң бірі// карл маркс көшөсүне ͡генесарының атым беред↓/// ↑біз ͡б̊арғаң ͡ гезде// біз тоқ̊сан сегізінші жылы мамыр айында ͡б̊олдұ// шешім йек'аудан құрұлғанымен// сол ауданның біреуүн'әкім уорұмбасары ͡б̊олұп ͡пардым↓/// ↑ііі сол ͡гезде газетке мақала шықты// кто такой ͡генесары// чтоб̊ұ заменійть карла маркса деп↓/// |
- Нұрсұлтан Әбішұлы, сөйтіп араласа ана көше, бірде-бір көше қазақша атау жоқ, сонан кейін Егемен Қазақстан журналисттеріне сұхбат бергенде о кісі айтад, е мына біздің Солтүстік астықта облыстың орталығы емес па? Неге бұ жерде қазақ тілінде көше жоқ? Содан кейін Светлана Жакияновна бастап, бір күнде жиырма жеті көшенің атын ауыстырад. Соның біреуі жаңағы ең, со кездегі ең үлкен көшенің бірі Карл Маркс көшесіне Кенесарының атын беред. Біз барған кезде, біз тоқсан сегізінші жылы мамыр айында болды шешім екі аудан құрылғанымен, сол ауданның біреуіне әкім орынбасары болып бардым. Ііі сол кезде газетке мақала шықты: “Кто такой Кенесары чтобы заменить Карла Маркса?” деп. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑сосын мен/ йенді уоған іренжіген жоқпын// уөйткені уол қазақтілді қазақ та ͡б̊ілмейді// уорыстілді қазақ түгілі↓/// ↑уол уорыс па жазып жатқан// қазақ па уорыстілді// кім білед әйтеуір↓/// ↑содан кейін мен айттым// ааа ͡б̊ұл жұртқа түсіндірүу керек// кенесарының кім йекенін↓/// ↑жаңағы зыйалы қауымдарға/ көше мерекесін уөткізіп// кенесарының кім йекенін айтқаннан кейін// сосын ырахаттанып// уойб̊ай деп/ кенесары көшесінде тұратынына мақтанатын дәрежеге жетті// қазақтар ұрұух алатын дәрежеге жетті↓/// ↑павлов деген уорыстың тарыйхшысының керемет čөзі ͡б̊ар йекен// йевразый'үунійверсійтетінің ғалым'айтты // павлов жазыпты// уорыстар мені кешірсін// бірақ біздің іресейде кенесарыға жететін қолб̊асшы жоқ деп жазыпт'айналайын ↓/// ↑соны кәдімгі/ үлкен қылып көрсетіп қойып тұрып айттық↓/// |
↑сосұн мен/ йенді уоған іренжіген жоқпұм// уөйткөнү уол ͡ғазақтілді ͡ғазақ та ͡б̊ілмейді// уорұстілді ͡ғазақ түгүлү↓/// ↑уол уорұс па жазыб̊ жатқан// қазақ па уорұстілді// кім білед әйтеуүр↓/// ↑содаң ͡ гейін мен айттым// ааа ͡б̊ұл жұртқа түсүндүрүу ͡герек// кенесарының ͡гім йекенін↓/// ↑жаңағы зыйалы қауұмдарға/ көшө мерекесін уөткүзүп// кенесарының ͡гім йекенін айтқаннаң ͡ гейін// сосұн ырахаттанып// уойб̊ай деп/ кенесары ͡гөшөсүнде тұратынына мақтанатын дәрежеге жетті// қазақтар ұрұух алатын дәрежеге жетті↓/// ↑павлов деген уорұстұң тарыйхшысының ͡геремет čөзү ͡б̊ар йекен// йевразый'үунійверсійтетінің ғалым'айтты // павлов жазыпты// уорұстар мені ͡гешірсін// бірақ ͡піздің іресейде ͡генесарыға жететің ͡ғолб̊ашшы жоғ ͡деб̊ жазыпт'айналайын ↓/// ↑сонұ ͡гәдімгі/ үлкөң ͡ ғылып көрсөтүп қойұп тұрұб̊ ͡айттық↓/// |
Сосын мен енді оған ренжіген жоқпым, өйткені ол қазақтілді қазақ та білмейді, орыстілді қазақ түгілі. Ол орыс па жазып жатқан, қазақ па орыстілді, кім білед әйтеуір. Содан кейін мен айттым, ааа, бұл жұртқа түсіндіру керек Кенесарының кім екенін. Жаңағы зиялы қауымдарға көше мерекесін өткізіп, Кенесарының кім екенін айтқаннан кейін сосын рахаттанып, ойбай деп Кенесары көшесінде тұратынына мақтанатын дәрежеге жетті, қазақтар рух алатын дәрежеге жетті. Павлов деген орыстың тарихшысының керемет сөзі бар екен, Евразия университетінің ғалымы айтты, Павлов жазыпты: “Орыстар мені кешірсін, бірақ біздің Ресейде Кенесарыға жететін қолбасшы жоқ” деп жазыпты айналайын. Соны кәдімгі үлкен қылып көрсетіп қойып тұрып айттық. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑сөзін алдығ'алып дейсіз ғой/ ійа↓/// ↑бала мен келінмен тұрасыздар ғой дәл кәзіргі↓/// ↑ійа/ ійа↓/// ↑йенді кәзір алматыға қыдырып// қыздарға келіп// бір құда/ жекжатт'аралап жатқан жайларыңыз ͡б̊ар↓/// ↑ұлдың қолында// немерелердіқ қарап// қазір тұрып жатқан жайларыңыз ͡б̊ар ғой↓/// ↑ал келінді уөзіңіз таңдадыңыз ͡б̊а↓/// ↑келінді мен таңдаған жоқпын// келінді ͡б̊аламның уөзі тапты↓/// ↑бірақ біз/ ааа нег'астанаға көшіп барғаннан кейін// йенді уо жерде жаңа достар пайда ͡б̊олды// байағыд'ійнстійтұутта бірге уоққан// көрмей кеткендер уо жерд'араластық ↓/// ↑бір көптеген уотбасымен араластық// сосын баламызға ͡б̊ір тойға/ бір жерге ͡б̊арып келгеннен кейін// пәленшенің қызы ͡б̊ар йекен// төгеншенің қызы ͡б̊ар йекен деп↓/// |
↑сөзүн алдығ'алып дейсіз ғой/ ійа↓/// ↑бала мең ͡ геліммен тұрасыздар ғой дәл ͡гәзіргі↓/// ↑ійа/ійа↓/// ↑йенді ͡гәзір алматыға ͡ғыдырып// қыздарға ͡геліп// бір ͡ғұда/ жекжатт'аралап жатқан жайларыңыз ͡б̊ар↓/// ↑ұлдұң ͡ғолұнда// немерелерді ͡ғарап// қазір тұрұб̊ жатқан жайларыңыз ͡б̊ар ғой↓/// ↑ал ͡гелінді уөзүңүз таңдадыңыз ͡б̊а↓/// ↑келінді мен таңдаған жоқпұн// келінді ͡б̊аламның уөзү тапты↓/// ↑бірақ ͡піз/ ааа нег'астанаға көшүп ͡парғаннаң ͡ гейін// йенді уо жерде жаңа достар пайда ͡б̊олдұ// байағыд'ыйнстыйтұутта бірге уоққан// көрмөй ͡геткендер уо жерд'араластық ↓/// ↑бір ͡гөптөгөн уотпасымен араластық// сосұм баламызға ͡б̊ір тойға/ бір жерге ͡б̊арып келгеннең ͡ гейін// пәленшенің ͡ғызы ͡б̊ар йекен// төгөншөнің ͡ғызы ͡б̊ар йекен деп↓/// |
- Сөзін алдыға алып дейсіз ғой, ия? Бала мен келінмен тұрасыздар ғой дәл кәзіргі?
- Ия-ия.
- Енді кәзір Алматыға қыдырып, қыздарға келіп, бір құда, жекжатты аралап жатқан жайларыңыз бар. Ұлдың қолында, немерелерді қарап, қазір тұрып жатқан жайларыңыз бар ғой? Ал келінді өзіңіз таңдадыңыз ба?
- Келінді мен таңдаған жоқпын, келінді баламның өзі тапты. Бірақ біз, ааа, неге Астанаға көшіп барғаннан кейін, енді о жерде жаңа достар пайда болды, баяғыда институтта бірге оққан, көрмей кеткендер о жерде араластық. Бір көптеген отбасымен араластық, сосын баламызға бір тойға, бір жерге барып келгеннен кейін пәленшенің қызы бар екен, төгеншенің қызы бар екен деп..
|
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑айтып келеміз дейсіз ͡б̊а↓/// ↑айтып келеміз// телефонын береміз↓/// ↑сосын бір күні кійноға б̊арад// бір күн театрға ͡б̊арад та// кейін хаб̊арласпай қойат↓/// ↑сосын бір күні жігітіміз йекеуміз// баланы уортағ'алдық // йенді/ болсайш йенді деп↓/// ↑сосын тағы ͡б̊ір қыздың телефонын беріп// баламыз айтты// сіздер мені қыз таб̊'алмайд деп жүр деп жүрсіздер ма↓/// ↑маған қыз деген былай деді// маған жар ͡б̊олатын// мен маған жар ͡б̊олатын// сіздерге келін болатын қыз іздеп жүрм деді↓/// ↑уойб̊ай мынау ͡б̊ізден ақылды дедік қой// содан кейін айтқан жоқпыз↓/// ↑іі ͡б̊алам барып// сол уөзі уөскен/ уөңген сарыағаштан келін алып келд↓/// ↑сөйткп/ келініміз сарыағаштық// со жерде қырық жылдан астам аудандық газеттің іредакторы ͡б̊олған// балтықбаев кеңес деген/ қарашаш деген құдағыйым бар// кереметтей келінім бар↓/// |
↑айтып келеміз дейсіз ͡б̊а↓/// ↑айтып келеміз// телефонұм береміз↓/// ↑сосұм бір ͡гүнү кұйноға ͡б̊арад// бір ͡гүн театрға ͡б̊арад та// кейін хаб̊арласпай ͡ғойат↓/// ↑сосұм бір ͡гүнү жігітіміз йекеумүз// баланы уортағ'алдық // йенді/ болсайш йенді деп↓/// ↑сосұн тағы ͡б̊ір ͡ғыздың телефонұм беріп// баламыз айтты// сіздер мені ͡ғыз таб̊'алмайд деб̊ жүр деб̊ жүрсүздөр ма↓/// ↑мағаң ͡ ғыз дегем былай деді// маған жар ͡б̊олатын// мен маған жар ͡б̊олатын// сіздерге ͡гелім болатың ͡ ғыз іздеб̊ жүрм деді↓/// ↑уойб̊ай мынау ͡б̊ізден ақылды дедік қой// содаң ͡ гейін айтқан жоқпұз↓/// ↑іі ͡б̊алам барып// сол уөзү уөскөн/ уөңгөн сарыағаштаң ͡ гелін алып келд↓/// ↑сөйтүп/ келініміс сарыағаштық// со жерде қырығ жылдан астам аудандық казеттің іредакторұ ͡б̊олған// балтықбаев кеңес ͡тегең ͡ ғарашаш дегең ͡ ғұдағыйым бар// кереметтей ͡гелінім бар↓/// |
- Айтып келеміз дейсіз ба.
- Айтып келеміз, телефонын береміз. Сосын бір күні киноға барад, бір күн театрға барад та, кейін хабарласпай қоят. Сосын бір күні жігітіміз екеуміз баланы ортаға алдық енді, болсайш енді деп. Сосын тағы бір қыздың телефонын беріп, баламыз айтты: “Сіздер мені қыз таба алмайд деп жүр деп жүрсіздер ма? Маған қыз деген былай деді, маған жар болатын, мен, маған жар болатын, сіздерге келін болатын қыз іздеп жүрм” деді. Ойбай мынау бізден ақылды дедік қой, содан кейін айтқан жоқпыз. Іі, балам барып сол өзі өскен, өнген Сарыағаштан келін алып келд. Сөйтіп, келініміз Сарыағаштық, со жерде қырық жылдан астам аудандық газеттің редакторы болған Балтықбаев Кеңес деген Қарашаш деген құдағиым бар, кереметтей келінім бар. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑іі жаңа йенеңе н'істесең // келініңнен алдыңа сол келед дегенді// барлық дәрістерімд'айтам // уөйткені мен уөмірде көріп уотырмын// йеешқ̊андай уөзгеріссіз/ кішкентай уоразгүл біздің үйге келді↓/// ↑мен со кезде йенелеріме қалай қарасам// маған сондаай қарайтын келініммен тұрып атырмыз/ құдайға шүкүр↓/// ↑йенді менен уозып кетейін деп атыр/ келінім ха ха ха↓/// ↑неше немереңіз ͡б̊ар↓/// ↑аллам аманшылық берсе// іі ͡б̊есеуі ͡б̊ар// алтыншысын күтіп уотырмыз↓/// ↑бәрекелді↓/// ↑сондықтан келінім менен ақылжар/ ха ха ха↓/// ↑жалп'аа көп балал'ана болған// жалпы көп айтады ғой// алтын құрсақ дейді ғой↓/// |
↑іі жаңа йенеңе н'істесең // келініңнен алдыңа сол ͡гелед дегенді// барлығ ͡дәрістерімд'айтам // уөйткөнү мен уөмүрдө көрүп уотұрмұн// йеешқ̊андай уөзгөрүссіз/ кішкентай уоразгүл біздің үйгө келді↓/// ↑мен со кезде йенелеріме қалай ͡ғарасам// маған сондаай ͡ғарайтың ͡ гелініммен тұрұб̊ ͡атырмыз/ құдайға шүкүр↓/// ↑йенді менен уозұп кетейін деб̊ ͡атыр/ келінім ха ха ха↓/// ↑неше немереңіз ͡б̊ар↓/// ↑аллам аманшылық ͡персе// іі ͡б̊есеуү ͡б̊ар// алтыншысың ͡ гүтүп уотұрмұз↓/// ↑бәрекелді↓/// ↑сондұқтаң ͡ гелінім менен ақылжар/ ха ха ха↓/// ↑жалп'аа көп ͡палал'ана болған// жалпы ͡гөб̊ ͡айтады ғой// алтың ͡ ғұрсағ ͡дейді ғой↓/// |
Іі жаңа енеңе не істесең, келініңнен алдыңа сол келед дегенді барлық дәрістерімде айтам, өйткені мен өмірде көріп отырмын, еешқандай өзгеріссіз кішкентай Оразгүл біздің үйге келді. Мен со кезде енелеріме қалай қарасам, маған сондаай қарайтын келініммен тұрып атырмыз, құдайға шүкір. Енді менен озып кетейін деп атыр, келінім, ха-ха-ха.
- Неше немереңіз бар?
- Аллам аманшылық берсе, іі, бесеуі бар, алтыншысын күтіп отырмыз.
- Бәрекелді.
- Сондықтан келінім менен ақылжар, ха-ха-ха.
- Жалпы, аа, көп балалы ана болған, жалпы көп айтады ғой, алтын құрсақ дейді ғой. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑уол қазіргі кезде кейб̊іреулер айтад// уойй жұмыс бар кезінде/ тіптен уоның қажеті де жоқ// аа ͡б̊аланы кәзір ͡б̊ір/ йекі ͡б̊ала тұуса жетіп жатыр деген сыйақты// кейде ͡б̊ар сондай сөздер↓/// ↑жо жоқ/ уол байағыда ͡б̊іздің кезімізде// мысал'алматы / шымкент/ селійноград сыйақты уоблыс уорталығында тұратын келіндер// бір/ йекеуден асырмайтын↓/// ↑кәзір қай қалада тұрса да// мен жастарға уөте ырыйзамын↓/// ↑қызымның кұурстастары/ кластастары ͡б̊ар// ұлдың кұурстас/ кластастары ͡б̊ар// араласатын достары/ бәрі көп балалы// мен соған шүкүр/ шүкүр/ шүкүр деп↓/// ↑уортас'әсер йеткен шығар// біз әсер йеткен шығармыз/ құдайға шүкүр↓/// ↑бір қыз/ бір ұлым менен уозайын деп тұр ха ха ха↓/// |
↑уол ͡ғазіргі ͡гезде ͡гейб̊іреулөр айтад// уойй жұмұс ͡пар ͡гезінде/ тіптен уонұң ͡ғажеті де жоқ// аа ͡б̊аланы ͡гәзір ͡б̊ір/ йекі ͡б̊ала тұуса жетіб̊ жатыр деген сыйақты// кейде ͡б̊ар сондай сөздөр↓/// ↑жо жоқ/ уол байағыда ͡б̊іздің ͡гезімізде// мысал'алматы / шымкент/ селійноград сййақты уоблұс уорталығында тұратың ͡ геліндер// бір/ йекеудөн асырмайтын↓/// ↑кәзір ͡ғай ͡ғалада тұрса да// мен жастарға уөтө ырыйзамын↓/// ↑қызымның ͡гұурстастары/ кластастары ͡б̊ар// ұлдұң ͡ гұурстас/ кластастары ͡б̊ар// араласатын достары/ бәрі ͡гөп ͡палалы// мен соған шүкүр/ шүкүр/ шүкүр деп↓/// ↑уортас'әсер йеткен шығар// біз әсер йеткен шығармыз/ құдайға шүкүр↓/// ↑бір ͡ғыз/ бір ұлұм менен уозайын деп тұр ха ха ха↓/// |
Ол қазіргі кезде кейбіреулер айтад, ойй жұмыс бар кезінде тіптен оның қажеті де жоқ, аа, баланы кәзір бір-екі бала туса жетіп жатыр деген сияқты, кейде бар сондай сөздер.
- Жо-жоқ, ол баяғыда, біздің кезімізде, мысалы Алматы, Шымкент, Целиноград сияқты облыс орталығында тұратын келіндер бір-екеуден асырмайтын. Кәзір қай қалада тұрса да, мен жастарға өте ризамын. Қызымның курстастары, кластастары бар, ұлдың курстас, кластастары бар араласатын достары, бәрі көп балалы, мен соған шүкір, шүкір, шүкір деп. Ортасы әсер еткен шығар, біз әсер еткен шығармыз, құдайға шүкір. Бір қыз, бір ұлым менен озайын деп тұр, ха-ха-ха.
|
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑құдайға қаласа/ ійа↓/// ↑құдай қаласа↓/// ↑алланың бағын берсін/ ійа↓/// ↑балалар аман болсын↓/// ↑менікі йемес// алланікі дейміз ғой/ ійа↓/// ↑ал йенді уөзіңіз д'айтып жатčыз ғой// қызметте жүрдік біз// баланы тіптен қараған да жоқпын↓/// ↑тұуамын/ йенем қарайды// йекі йенем де қарап/ бағып/ көмектесті деп↓/// ↑әрійне/ уол да ͡б̊ір үлкеен бақыт қой// жақ̊сылық қой// дегенмен әттеген ай/ балаларымды уөзім тәрб̊ійелей алмадым// мен тәрб̊ійе ͡б̊ер'алмадым // көңүлімді уосы ͡б̊алаларға ͡б̊ұр'алмадым // ұуақытымды көп бөл'алмадым деген кей кезде уөкүніш болмай ма↓/// |
↑құдайға ͡ғаласа/ ійа↓/// ↑құдай ͡ғаласа↓/// ↑алланың бағым берсін/ ійа↓/// ↑балалар амам болсұн↓/// ↑менікі йемес// алланыкы дейміз ғой/ ійа↓/// ↑ал йенді уөзүңүз д'айтып жатčыз ғой// қызметте жүрдүк біз// баланы тіптең ͡ ғараған да жоқпұн↓/// ↑тұуамын/ йенем қарайды// йекі йенем де қарап/ бағып/ көмөктөсті деп↓/// ↑әрійне/ уол да ͡б̊ір үлкөөм бақыт қой// жақ̊сылық қой// дегеммен әттеген ай/ балаларымды уөзүм тәрб̊ійелей алмадым// мен тәрб̊ійе ͡б̊ер'алмадым // көңүлүмді уосұ ͡б̊алаларға ͡б̊ұр'алмадым // ұуақытымды ͡гөп ͡пөл'алмадым дегең ͡ гей ͡гезде уөкүнүш болмай ма↓/// |
- Құдайға қаласа, ия.
- Құдай қаласа.
- Алланың бағын берсін, ия. Балалар аман болсын.
- Менікі емес, Алланікі дейміз ғой, ия.
- Ал енді өзіңіз де айтып жатсыз ғой, қызметте жүрдік біз, баланы тіптен қараған да жоқпын. Туамын, енем қарайды, екі енем де қарап, бағып, көмектесті деп. Әрине, ол да бір үлкөөн бақыт қой, жақсылық қой, дегенмен әттеген-ай, балаларымды өзім тәрбиелей алмадым, мен тәрбие бере алмадым, көңілімді осы балаларға бұра алмадым, уақытымды көп бөле алмадым деген кей кезде өкініш болмай ма?
|
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑жоқ/ йешқ̊андай да ͡б̊олмайд↓/// ↑апалармен тұрғаннан/ балалар кәзір кез келген йеңбекке жақын// апалар уоларды ͡б̊ір мійнұутта тыныш уотырғызб̊ай// йесіктің алдында ͡б̊ағы да ͡б̊олды// мал да ͡б̊олды// тауықтан бастап үлкен↓/// ↑солардың жемін беріп// апасымем бірге шөб̊ін беріп// тауығына қарап// йеңбекке ͡б̊аулып уөсірді/ біріншіден↓/// ↑йекіншіден/ баланы сөйлеп тәрб̊ійелемейсің ғой// бал'ааа әкесіменем біздің қарым-қатынасымызды көріп уөсті// сондықтан құдайға шүкүр/ іі уөздерінің жарларын қалай күтүуді// қалай сыйлауды көрді↓/// ↑йенелері мен менің қарым қатынасыменен// әкелерінің қарым қатынасын көрді↓/// |
↑жоқ/ йешқ̊андай да ͡б̊олмайд↓/// ↑апалармен тұрғаннан/ балалар ͡гәзір ͡гез ͡гелген йеңбекке жақын// апалар уоларды ͡б̊ір мыйнұутта тыныш уотұрғұзб̊ай// йесіктің алдында ͡б̊ағы да ͡б̊олдұ// мал да ͡б̊олдұ// тауұқтам бастаб̊ ͡үлкөн↓/// ↑солардың жемім беріп// апасымем бірге шөб̊үм беріп// тауұғұна ͡ғарап// йеңбекке ͡б̊аулұп уөсүрдү/ біріншіден↓/// ↑йекіншіден/ баланы сөйлөп тәрб̊ійелемейсің ғой// бал'ааа әкесіменем біздің ͡ғарым-қатынасымызды ͡гөрүп уөстү// сондұқтаң ͡ ғұдайға шүкүр/ іі уөздөрүнің жарларың ͡ ғалай ͡гүтүудү// қалай сыйлаудұ ͡гөрдү↓/// ↑йенелері мен менің ͡ғарым қатынасыменен// әкелерінің ͡ғарым қатынасың ͡ гөрдү↓/// |
- Жоқ, ешқандай да болмайд. Апалармен тұрғаннан балалар кәзір кез келген еңбекке жақын, апалар оларды бір минутта тыныш отырғызбай, есіктің алдында бағы да болды, мал да болды, тауықтан бастап үлкен… Солардың жемін беріп апасымен бірге шөбін беріп, тауығына қарап, еңбекке баулып өсірді, біріншіден. Екіншіден, баланы сөйлеп тәрбиелемейсің ғой, бала ааа әкесіменен біздің қарым-қатынасымызды көріп өсті, сондықтан, құдайға шүкір, іі өздерінің жарларын қалай күтуді, қалай сыйлауды көрді. Енелері мен менің қарым-қатынасыменен әкелерінің қарым-қатынасын көрді. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑үлкенді сыйлап// бәрінің йенесі ͡б̊олды↓/// ↑ бәрі йенелеріменен уөте татұу тәтті ͡б̊олды↓/// ↑сондықтан уол/ мен уоған йешқ̊андай да уөкінбеймін// біріншіден/ әжелерінен уөте жақ̊сы тәрб̊ій'алды // бауырларынан/ жокеңнің бауырлары да/ менің бауырларым да ͡б̊іздің балаларға қандай көзқараста ͡б̊олса// уолар да солай ағайын тұуыста/ сондай көзқараста ͡б̊олды↓/// ↑сондықтан балалар уөте жақ̊сы тәрб̊ій'алды деп уойлаймын↓/// ↑а бізде жокең йекеуміз қолымыз ͡б̊ос йенді// қанша жұмыста ͡б̊олсаң// сенбі/ жек̊сенбі күні ͡б̊олатын болса// жокең жаны жандалып// шөп̊ шауып келетін малдарға ͡б̊ірге ͡б̊арып↓/// ↑тауға/ бір жаққа қыдырғанда// балаларды ͡б̊ірг'алып жүрдік↓/// ↑балалар ͡б̊іздің мейірімізге/ біздің көңіл бөлүуімізге// уол кем де ͡б̊олған жоқ↓/// |
↑үлкөндү сыйлап// бәрінің йенесі ͡б̊олдұ↓/// ↑ бәрі йенелеріменен уөтө татұу тәтті ͡б̊олдұ↓/// ↑сондұқтан уол/ мен уоған йешқ̊андай да уөкүмбөймін// біріншіден/ әжелерінен уөтө жақ̊сы тәрб̊ій'алды // бауұрларынан/ жокеңнің бауұрлары да/ менің бауұрларым да ͡б̊іздің балаларға ͡ғандай ͡гөзқараста ͡б̊олса// уолар да солай ағайын тұуұста/ сондай ͡гөзқараста ͡б̊олдұ↓/// ↑сондұқтам балалар уөтө жақ̊сы тәрб̊ій'алды деп уойлаймын↓/// ↑а бізде жокең йекеумүз ͡ғолұмұз ͡б̊ос йенді// қанша жұмұста ͡б̊олсаң// сембі/ жек̊сембі ͡гүнү ͡б̊олатым болса// жокең жаны жандалып// шөп̊ шауұп келетін малдарға ͡б̊ірге ͡б̊арып↓/// ↑тауға/ бір жаққа ͡ғыдырғанда// балаларды ͡б̊ірг'алып жүрдүк↓/// ↑балалар ͡б̊іздің мейірімізге/ біздің ͡гөңүл бөлүуүмүзгө// уол ͡гем де ͡б̊олған жоқ↓/// |
Үлкенді сыйлап, бәрінің енесі болды, бәрі енелеріменен өте тату-тәтті болды. Сондықтан ол мен оған ешқандай да өкінбеймін, біріншіден, әжелерінен өте жақсы тәрбие алды, бауырларынан, Жокеңнің бауырлары да, менің бауырларым да біздің балаларға қандай көзқараста болса, олар да солай ағайын туыста сондай көзқараста болды. Сондықтан балалар өте жақсы тәрбие алды деп ойлаймын. А бізде Жокең екеуміз қолымыз бос енді, қанша жұмыста болсаң сенбі, жексенбі күні болатын болса, Жокең жаны жандалып, шөп шауып келетін малдарға бірге барып. Тауға, бір жаққа қыдырғанда балаларды бірге алып жүрдік. Балалар біздің мейірімізге, біздің көңіл бөлуімізге ол кем де болған жоқ. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑бір уотарда/ йенд'ауданда ырайспалком/ мен жаң ырабкомның бастығы// балаларды ͡б̊ір таудың құуысына қазанымен/ көрпесімен апарып тастаймыз// біз шарұуашылықт'аралап келгенше// уолар ͡б̊ізге тамақ істеп қойатын/ ха ха ха↓/// ↑сондықтан уолар/ уөмірге уөте дайын боп уөсті// бізден көп нәрс'үйренді деп уойлаймын↓/// ↑ійа/ қанша йенді күнделікті// іі таңнан кешке дейін жұмыста ͡б̊олсаңыздар да// әрмең қарайғы күнделікті ͡б̊ірге тұрұу↓/// ↑ійа/ кешке келгеннен кейін// әңгіме содан кейін жаңағы көргенін істейт деді ғой// уосы зейнетке шыққан кейін// уөзүі айтқандай қыздардың үйүне/ достардың үйүне қыдырып кетеміз ғой↓/// |
↑бір уотарда/ йенд'ауданда ырайспалком/ мен жаң ырабкомнұң бастығы// балаларды ͡б̊ір таудұң ͡ғұуұсұна ͡ғазанымен/ көрпөсүмен апарып тастаймыз// біш шарұуашылықт'аралап келгенше// уолар ͡б̊ізге тамағ істеп қойатын/ ха ха ха↓/// ↑сондұқтан уолар/ уөмүргө уөтө дайым боп уөстү// біздең ͡ гөп нәрс'үйрөндү деп уойлаймын↓/// ↑ійа/ қанша йенді ͡гүндөлүкті// іі таңнаң ͡ гешке дейін жұмұста ͡б̊олсаңыздар да// әрмең ͡ ғарайғы ͡гүндөлүкті ͡б̊ірге тұрұу↓/// ↑ійа/ кешке ͡гелгеннең ͡ гейін// әңгіме содаң ͡ гейін жаңағы ͡гөргөнүн істейт деді ғой// уосұ зейнетке шыққаң ͡ гейін// уөзүң айтқандай ͡ғыздардың үйүнө/ достардың үйүнө қыдырып кетеміз ғой↓/// |
Бір Отарда, енді ауданда райспалком мен жаң рабкомның бастығы балаларды бір таудың қуысына қазанымен, көрпесімен апарып тастаймыз, біз шаруашылықты аралап келгенше, олар бізге тамақ істеп қоятын, ха-ха-ха. Сондықтан олар өмірге өте дайын боп өсті, бізден көп нәрсе үйренді деп ойлаймын.
- Ия, қанша енді күнделікті, іі таңнан кешке дейін жұмыста болсаңыздар да әрмен қарайғы күнделікті бірге тұру.
- Ия, кешке келгеннен кейін әңгіме, содан кейін жаңағы көргенін істейт деді ғой, осы зейнетке шыққан кейін өзің айтқандай қыздардың үйіне, достардың үйіне қыдырып кетеміз ғой. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑сон бір жылы тұура көктемде// йесіктің алдына көкөніс йегетін кезде қыдырып кеттік// уой жылда мен йегүушем// йенді нұржан түкте йег'алмайд деп/ әкесі↓/// ↑барсақ тұура ͡б̊із қалай уөсірсек// солай бәрін уөсүріп қойыпты↓/// ↑сондықтан уолар ͡б̊із ͡б̊ард'істемесе де// бәрін біледі деген сөз↓/// ↑кәзір йенді толығымен тастап кетеміз// бәрін уөздері қарайд↓/// ↑ха ха/ уөздері қарайд дейсіз ғой↓/// ↑уол да жақ̊сы↓/// ↑йенді қызметте ͡б̊олдыңыз деп айтып атырмыз// жалпы йеңбек жолыңызда қаншам'адаммен кездестіңіз// ійа/ уосы ұуақытқа дейін↓/// ↑қаншам'адаммен жұмыс жасадыңыз// уосұлардың ішінде қандай адаммен мүлде жұмыс жасағыңыз келмейтін кездер ͡б̊олды↓/// |
↑сом бір жылы тұура ͡гөктөмдө// йесіктің алдына ͡гөкөнүс йегетің ͡ гезде қыдырып кеттік// уой жылда мен йегүушөм// йенді нұржан түктө йег'алмайд деп/ әкесі↓/// ↑барсақ тұура ͡б̊із ͡ғалай уөсүрсөк// солай бәрін уөсүрүп қойұптұ↓/// ↑сондұқтан уолар ͡б̊із ͡б̊ард'істемесе де// бәрім біледі деген сөз↓/// ↑кәзір йенді толұғұмен тастап кетеміз// бәрін уөздөрү қарайд↓/// ↑ха ха/ уөздөрү қарайд дейсіз ғой↓/// ↑уол да жақ̊сы↓/// ↑йенді ͡ғызметте ͡б̊олдұңұз деб̊ ͡айтыб̊ ͡атырмыз// жалпы йеңбег жолұңұзда ͡ғаншам'адаммен кездестіңіз// ійа/ уосұ ұуақытқа дейін↓/// ↑қаншам'адаммен жұмұш ͡ шасадыңыз// уосұлардың ішінде қандай адаммен мүлдө жұмұш ͡ шасағыңыз ͡гелмейтің ͡ гездер ͡б̊олдұ↓/// |
Сон бір жылы тура көктемде есіктің алдына көкөніс егетін кезде қыдырып кеттік, ой жылда мен егушем, енді Нұржан түкте еге алмайд деп, әкесі. Барсақ тура біз қалай өсірсек, солай бәрін өсіріп қойыпты. Сондықтан олар біз барда істемесе де, бәрін біледі деген сөз. Кәзір енді толығымен тастап кетеміз, бәрін өздері қарайд.
- Ха-ха, өздері қарайд дейсіз ғой. Ол да жақсы. Енді қызметте болдыңыз деп айтып атырмыз, жалпы еңбек жолыңызда қаншама адаммен кездестіңіз, ия осы уақытқа дейін? Қаншама адаммен жұмыс жасадыңыз, осылардың ішінде қандай адаммен мүлде жұмыс жасағыңыз келмейтін кездер болды?
|
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑йенд'алла тағалаға мың қайтара шүкүр деймін// уөзің пейіл нійетіңе ͡б̊айланысты шығар// мен уөмүрімде тееек қана жақ̊с'адамдар кездесті↓/// ↑уол біріншіден/ уос'ійнстійтұутта жүргенде// ійнстійтұутта жүргенде ͡б̊іздің деканымыз әдеб̊ійе нүркеевна жаналійна деген апай болды// үшінші кұурст'анам жаман аурұу ͡б̊олғанын йестігеннен кейін// педпрактійкада ͡б̊із талғарда уөтүуім керек йед// уол кезде ͡б̊елгілі ͡б̊ір жерде уөтед// сол жерге жетек̊ші ͡б̊арад// уол саб̊ағыңа кіред↓/// ↑бөтен жаққа педпрактійкаға жіб̊ермейтін// мен сұрандым// менем басқа қарайтын йешкім жоқ// үлкен ағам үйленген жоқ↓/// ↑қалғанның бәр'ұлдар // мен анама қарауым керек// сөйтіп/ йек'ай практійкаға мен'үйге жіб̊ерді↓/// |
↑йенд'алла тағалаға мың ͡ғайтара шүкүр деймін// уөзүң пейіл нійетіңе ͡б̊айланысты шығар// мен уөмүрүмде тееек қана жақ̊с'адамдар кездесті↓/// ↑уол біріншіден/ уос'ыйнстыйтұутта жүргөндө// ыйнстыйтұутта жүргөндө ͡б̊іздің деканымыз әдеб̊ійе нүркөөвна жаналыйна деген апай болдұ// үшүншү кұурст'анам жаман аурұу ͡б̊олғанын йестігеннең ͡ гейін// педпрактыйкада ͡б̊із талғарда уөтүуүм ͡герек йед// уол ͡гезде ͡б̊елгілі ͡б̊ір жерде уөтөд// сол жерге жетек̊ші ͡б̊арад// уол саб̊ағыңа ͡ гіред↓/// ↑бөтөн жаққа педпрактыйкаға жіб̊ермейтін// мен сұрандым// менем басқа ͡ғарайтын йешкім жоқ// үлкөн ағам үйлөңгөн жоқ↓/// ↑қалғанның бәр'ұлдар // мен анама ͡ғарауұм ͡герек// сөйтүп/ йек'ай практыйкаға мен'үйгө жіб̊ерді↓/// |
- Енді Алла тағалаға мың қайтара шүкір деймін, өзің пейіл ниетіңе байланысты шығар, мен өмірімде тееек қана жақсы адамдар кездесті. Ол, біріншіден, осы институтта жүргенде, институтта жүргенде біздің деканымыз Әдебие Нүркеевна Жаналина деген апай болды, үшінші курста анам жаман ауру болғанын естігеннен кейін, педпрактикада біз Талғарда өтуім керек ед, ол кезде белгілі бір жерде өтед, сол жерге жетекші барад, ол сабағыңа кіред. Бөтен жаққа педпрактикаға жібермейтін, мен сұрандым, менен басқа қарайтын ешкім жоқ, үлкен ағам үйленген жоқ. Қалғанның бәрі ұлдар, мен анама қарауым керек, сөйтіп екі ай практикаға мені үйге жіберді. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑йек'ай қарадым// йек'айдан кейін уөмірден уозд'анам // мен ауылдағы мектепте уөттім практыйканы↓/// ↑со келгеннен кейін/ мен йенді жылап// сөйтіп ғой/ анам ауырып атырғанда↓/// ↑со кіс'айтад // жылама/ мен сенің анам болам деп↓/// ↑сөйтіп/ уо кісі мені партійаға уөтүуге сендеді↓/// ↑көмектесті↓/// ↑қатардағы мұғалім болмайсың// сен йел басқаратын адамсың// уол партійаға уөткен саған пайда ͡б̊олад↓/// ↑мен айтам мен уөтпейм// мен шымкентте жігітіммен жүрем// уо жақта келінді жійналысқа жіб̊ермейд деп қойғам ғой кәдімгі↓/// ↑сөйтčем айтты// йегер уол ақылды жігіт болса// іі сен айт кәзір деді↓/// ↑сосын айтып йедім// ійа уөте ͡б̊ер деді// сол уөте ͡б̊ермен уөттік та кеттік↓/// |
↑йек'ай қарадым// йек'айдан кейін уөмүрдөн уозд'анам // мен ауұлдағы мектепте уөттүм практыйканы↓/// ↑со келгеннең ͡ гейін/ мен йенді жылап// сөйтүп ғой/ анам ауұрұб̊ ͡атырғанда↓/// ↑со кіс'айтад // жылама/ мен сенің анам болам деп↓/// ↑сөйтүп/ уо кісі мені партыйаға уөтүугө сендеді↓/// ↑көмөктөсті↓/// ↑қатардағы мұғалім болмайсың// сен йел басқаратын адамсың// уол партыйаға уөткөн сағам пайда ͡б̊олад↓/// ↑мен айтам мен уөтпөйм// мен шымкентте жігітіммен жүрөм// уо жақта ͡гелінді жыйналысқа жіб̊ермейд деп қойғам ғой ͡гәдімгі↓/// ↑сөйтčөм айтты// йегер уол ақылды жігіт ͡полса// іі сен айт кәзір деді↓/// ↑сосұн айтып йедім// ійа уөтө ͡б̊ер деді// сол уөтө ͡б̊ермен уөттүк та ͡геттік↓/// |
Екі ай қарадым, екі айдан кейін өмірден озды анам, мен ауылдағы мектепте өттім практиканы. Со келгеннен кейін мен енді жылап, сөйтіп ғой, анам ауырып атырғанда. Со кісі айтад, жылама, мен сенің анам болам деп. Сөйтіп, о кісі мені партияға өтуге сендеді.
- Көмектесті.
- Қатардағы мұғалім болмайсың, сен ел басқаратын адамсың, ол партияға өткен саған пайда болад. Мен айтам мен өтпейм, мен Шымкентте жігітіммен жүрем, о жақта келінді жиналысқа жібермейд деп қойғам ғой кәдімгі. Сөйтсем айтты, егер ол ақылды жігіт болса, іі сен айт кәзір деді. Сосын айтып едім, ия өте бер деді, сол өте бермен өттік та кеттік.
|
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑ха ха ха↓/// ↑сондықтан йең бірінш'алла тағала// әдеб̊ійе нүркеевнаға↓/// ↑сосын біз қай жерде қызметіміз уөссе// уо кісіні қонаққа шақырып жүрдік// уо кісі ͡б̊іздің анамыздай болып келді// уөмірден уозғанда жокең йекеуміз уөзіміз арұулап// шығарып̊ салдық уо кісіні↓/// ↑жұмыста да дәл сондай адамдар кездесті// аудандық партыйа камійтетінде де// уоблыстық уоблыстық атқарұу камійтетінде дүйсенгүл бохійна деген апай болды↓/// ↑мен бір школ ійнтернатқа дійректор ͡б̊олдым// уөте тозып кеткен↓/// ↑соған жаңағы ͡б̊ір кездейсоқ жағдай болғанда ͡б̊еретін// ірезервный жаңағы нелерден маған құрұлыс матерійалдарын берді// уоблыс палковнійгі уорынбасары↓/// ↑уоны жөндеп болғаннан кейін// мен алпамыс ауданына ырайкомға хатш̆ы ͡б̊олып кеттім↓/// |
↑ха ха ха↓/// ↑сондұқтан йең бірінш'алла тағала// әдеб̊ійе нүркөөвнаға↓/// ↑сосұм біз ͡ғай жерде қызметіміз уөссө// уо кісіні ͡ғонаққа шақырыб̊ жүрдүк// уо кісі ͡б̊іздің анамыздай болұп келді// уөмүрдөн уозғанда жокең йекеумүз уөзүмүз арұулап// шығарып̊ салдық уо кісіні↓/// ↑жұмұста да дәл сондай адамдар ͡гездесті// аудандық партыйа ͡гамійтетінде де// уоблұстұқ уоблұстұғ атқарұу ͡гамійтетінде дүйсөңгүл бохұйна деген апай болдұ↓/// ↑мем бір школ ійнтернатқа дійректор ͡б̊олдұм// уөтө тозұп кеткен↓/// ↑соған жаңағы ͡б̊ір ͡гездейсоғ жағдай болғанда ͡б̊еретін// ірезервный жаңағы нелерден мағаң ͡ ғұрұлұс матерійалдарым берді// уоблұс палковнұйгі уорұмбасары↓/// ↑уонұ жөндөп ͡полғаннаң ͡ гейін// мен алпамыс ауданына ырайкомға хатш̆ы ͡б̊олұп кеттім↓/// |
- Ха-ха-ха.
- Сондықтан ең бірінші Алла тағала, Әдебие Нүркеевнаға. Сосын біз қай жерде қызметіміз өссе, о кісіні қонаққа шақырып жүрдік, о кісі біздің анамыздай болып келді, өмірден озғанда Жокең екеуміз өзіміз арулап, шығарып салдық о кісіні. Жұмыста да дәл сондай адамдар кездесті, аудандық партия комитетінде де, облыстық облыстық атқару комитетінде Дүйсенгүл Бохина деген апай болды. Мен бір школ-интернатқа директор болдым, өте тозып кеткен. Соған жаңағы бір кездейсоқ жағдай болғанда беретін резервный, жаңағы нелерден маған құрылыс материалдарын берді, облыс полковнигі орынбасары. Оны жөндеп болғаннан кейін, мен Алпамыс ауданына райкомға хатшы болып кеттім.
|
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑йағній менің уөсүу жолымда// мен танымайтын// тұуысым йемес адамдарды// алла тағала маған жіб̊еріп уотырды↓/// ↑уол ауданға ͡б̊арғанда да// менің қызметімде/ қызметімнің былай уөсүуін'әсер йеткен↓/// ↑ықпал йеткен↓/// ↑бәйдіб̊ек ауданы↓/// ↑мен үшінші хатш̆ы ͡б̊олып бардым// мен йекі жыл істедім↓/// ↑уол кезде нағыз демакратыйаның кезі↓/// ↑бір уорын босаса// уоблыстың жа йекінші хатш̆ысы жауап беред/ келед↓/// ↑йекінші хатш̆ылық болса да// кімді сайлайсыздар дійд// айтад/ сосын сайлайд↓/// ↑бірінші хатш̆ы ͡б̊олса тұура солай уөстіп↓/// ↑сондай кездерде/ сондай адамдардың шапағатыменен аа↓/// |
↑йағній менің уөсүу жолұмда// мен танымайтын// тұуұсұм йемес адамдарды// алла тағала маған жіб̊еріп уотұрдұ↓/// ↑уол аудаңға ͡б̊арғанда да// менің ͡ғызметімде/ қызметімнің былай уөсүуүн'әсер йеткен↓/// ↑ықпал йеткен↓/// ↑бәйдіб̊ег ауданы↓/// ↑мен үшүншү хатш̆ы ͡б̊олұп ͡пардым// мен йекі жыл істедім↓/// ↑уол ͡гезде нағыз демакратыйаның ͡гезі↓/// ↑бір уорұм босаса// уоблұстұң жа йекінші хатш̆ысы жауап ͡перед/ келед↓/// ↑йекінші хатш̆ылық ͡полса да// кімді сайлайсыздар дійд// айтад/ сосұн сайлайд↓/// ↑бірінші хатш̆ы ͡б̊олса тұура солай уөстүп↓/// ↑сондай ͡гездерде/ сондай адамдардың шапағатыменен аа↓/// |
Яғни менің өсу жолымда мен танымайтын, туысым емес адамдарды Алла тағала маған жіберіп отырды. Ол ауданға барғанда да менің қызметімде, қызметімнің былай өсуіне әсер еткен.
- Ықпал еткен.
- Бәйдібек ауданы. Мен үшінші хатшы болып бардым, мен екі жыл істедім. Ол кезде нағыз демократияның кезі. Бір орын босаса, облыстың жа екінші хатшысы … жауап беред, келед. Екінші хатшылық болса да кімді сайлайсыздар дид, айтад, сосын сайлайд. Бірінші хатшы болса тура солай, өстіп. Сондай кездерде сондай адамдардың шапағатыменен, аа…
|
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑бір сөзб̊ен айтқанда// қызметте жолым болды↓/// ↑жолым болды// менің айналама/ алла тағала жақ̊с'адамдарды жолықтырды↓/// ↑бір йек'адам уос'астанаға барғанда кездесті// бірақ мен уол кісілерге йешқ̊ашан іренжіген йемеспін// бірақ та уосыыы қасақана тійісетін↓/// ↑бірақ йекеуі де кейін жұмыст'істі болып кетті↓/// ↑бірақ мен йеш уол кісілерге жаманшылық/ уөкпелеу деген болған йемес// уөйткені мені солай үйреткен↓/// ↑а жалпы менің уөмүрімде// тек жақ̊с'адамдар кездесті↓/// ↑әр адам уөзүнің уөмірдегі тійесілі дүнійесін алад дійді ғой// нійетіне қарай/ жалпы жүрегінің ақтығына/ пәктігіне қарай дійді ғой↓/// |
↑бір сөзб̊өн айтқанда// қызметте жолұм болдұ↓/// ↑жолұм болдұ// менің айналама/ алла тағала жақ̊с'адамдарды жолұқтұрды↓/// ↑бір йек'адам уос'астанаға барғанда ͡гездесті// бірағ мен уол ͡гісілерге йешқ̊ашан іренжіген йемеспім// бірақ та уосұұы қасақана тійісетін↓/// ↑бірақ йекеуү де ͡гейін жұмұст'істі болұп кетті↓/// ↑бірағ мен йеш уол ͡гісілерге жаманшылық/ уөкпөлөу дегем болған йемес// уөйткөнү мені солай үйрөткөн↓/// ↑а жалпы менің уөмүрүмде// тег жақ̊с'адамдар кездесті↓/// ↑әр адам уөзүнүң уөмүрдөгі тійесілі дүнүйөсүн алад дійді ғой// нійетіне қарай/ жалпы жүрөгүнің ақтығына/ пәктігіне қарай дійді ғой↓/// |
- Бір сөзбен айтқанда қызметте жолым болды.
- Жолым болды, менің айналама Алла тағала жақсы адамдарды жолықтырды. Бір-екі адам осы Астанаға барғанда кездесті, бірақ мен ол кісілерге ешқашан ренжіген емеспім, бірақта осыыы қасақана тиісетін. Бірақ екеуі де кейін жұмыста істі болып кетті. Бірақ мен еш ол кісілерге жаманшылық, өкпелеу деген болған емес, өйткені мені солай үйреткен. А жалпы менің өмірімде тек жақсы адамдар кездесті.
- Әр адам өзінің өмірдегі тиесілі дүниесін алад диді ғой, ниетіне қарай, жалпы жүрегінің ақтығына, пәктігіне қарай диді ғой. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑ақкөңілділіңізге/ уөзіңіздің аа уотбасына деген адалдық// жаңағы ͡б̊арған жеріңізге келін боп түскен жеріңізден бастап// сол үйдег'адалдықтың баарлығы сізден көрүуге б̊олады↓/// ↑бір сұхбатынызд'айттыңыз // жаңа сөз арасынд'айтып жатыр// айнұр тұрсынбаева/ аа құралай деген псійхологтарды да уоқыймын деп↓/// ↑бірақ̊ соған мен таңқалдым// сіз псійхологійаға жақын келіп жатčыз ͡б̊а↓/// ↑ әлде қалай↓/// ↑бұларды йенді сіз уоқыйтындай дүнійе йемес қой дегем ғой↓/// ↑аа жоқ/жоқ/ қателесесің↓/// ↑жалпы кеңес уодағының йең үлкен бізге жасаған қастандығы// жалпы уосы жаң'ұрыс керістің бәрі// жанның тынышталмауынан ғой↓/// |
↑ақкөңүлдүліңізге/ уөзүңүздің аа уотпасына деген адалдық// жаңағы ͡б̊арған жеріңізге ͡гелім боп түскөн жеріңіздем бастап// сол үйдөг'адалдықтың баарлығы сіздең ͡ гөрүугө ͡б̊олады↓/// ↑бір сұхбатынызд'айттыңыз // жаңа сөз арасынд'айтып жатыр// айнұр тұрсұмбаева/ аа ͡ғұралай дегем псыйхологтарды да уоқұймұн деп↓/// ↑бірақ̊ соған мен таңқалдым// сіз псыйхологұйаға жақың ͡ геліб̊ жатčыз ͡б̊а↓/// ↑ әлде қалай↓/// ↑бұларды йенді сіз уоқұйтұндай дүнүйө йемес қой дегем ғой↓/// ↑аа жоқ/жоқ/ қателесесің↓/// ↑жалпы ͡геңес уодағының йең үлкөм бізге жасағаң ͡ ғастандығы// жалпы уосұ жаң'ұрұс керістің бәрі// жанның тынышталмауұнан ғой↓/// |
Ақкөңілділіңізге, өзіңіздің аа отбасына деген адалдық, жаңағы барған жеріңізге келін боп түскен жеріңізден бастап сол үйдегі адалдықтың баарлығы сізден көруге болады. Бір сұхбатынызда айттыңыз, жаңа сөз арасында айтып жатыр, Айнұр Тұрсынбаева, аа Құралай деген психологтарды да оқимын деп. Бірақ соған мен таңқалдым, сіз психологияға жақын келіп жатсыз ба? Әлде қалай? Бұларды енді сіз оқитындай дүние емес қой дегем ғой.
- Аа, жоқ-жоқ, қателесесің. Жалпы Кеңес Одағының ең үлкен бізге жасаған қастандығы, жалпы осы жаңа ұрыс-керістің бәрі жанның тынышталмауынан ғой. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑дене дійт/ дене дегенде тән бар// ій жан бар↓/// ↑уосы жанның псійхологійа педагөгійканы/ бізде уоқытқан жоқ// бүкүл уосы қазақ̊стандағы жоғарғы уоқұу уорындарында қазгұуде/ казпійде/ женпійде ғана ͡б̊олды// псійхологійа факұультеті/ кафедрасы дайындалған жоқ↓/// ↑сонда советқан ғаббасов ағамыздың кітаб̊ында жазад// іі жаңағы мәскеудің үлкен ғалымы// кәзір аты йесіме түспей уотыр↓/// ↑ұлттық педагөгійка деген жоқ// ұлттық педагөгійка сәветтік педагөгійканың әшейін матерійалы ғана деп↓/// ↑біздің кешегі жүсіпбек аймауытов/ мағжан жұмаб̊аев жатқан педагөгійканы ͡б̊әрін таста да// аб̊ай/ шәкәрім бәрі қалды↓/// ↑бізге сәветтік псійхологійаны// сәветтік педагөгійканы жаң'айтып уотырғандай// йене мен келіннің тешша деген бәленің бәрі сойақтан келді↓/// |
↑дене дійт/ дене дегенде тәм бар// и жам бар↓/// ↑уосұ жанның псұйхологұйа педагөгүйканы/ бізде уоқұтқан жоқ// бүкүл уосұ қазақ̊стандағы жоғарғы уоқұу уорұндарында ͡газгұудө/ казпыйде/ женпійде ғана ͡б̊олдұ// псұйхологұйа факұультөтү/ кафедрасы дайындалған жоқ↓/// ↑сонда советқан ғаббасов ағамыздың ͡гітаб̊ында жазад// іі жаңағы мәскеудүң үлкөн ғалымы// кәзір аты йесіме түспөй уотұр↓/// ↑ұлттұқ педагөгүйка деген жоқ// ұлттұқ педагөгүйка сәветтік педагөгүйканың әшейін матерійалы ғана деп↓/// ↑біздің ͡гешегі жүсүпбөг аймауұтов/ мағжан жұмаб̊аев жатқам педагөгүйканы ͡б̊әрін таста да// аб̊ай/ шәкәрім бәрі ͡ғалды↓/// ↑бізге сәветтік псұйхологұйаны// сәветтік педагөгүйканы жаң'айтып уотұрғандай// йене мең ͡ геліннің тешша дегем бәленің бәрі сойақтаң ͡ Ы гелді↓/// |
Дене дит, дене дегенде тән бар, и жан бар. Осы жанның психология педагөгиканы бізде оқытқан жоқ, бүкіл осы Қазақстандағы жоғарғы оқу орындарында КазГУ-де, КазПИ-де, ЖенПИ-де ғана болды психология факультеті, кафедрасы, дайындалған жоқ. Сонда Советхан Ғаббасов ағамыздың кітабында жазад, іі, жаңағы Мәскеудің үлкен ғалымы, кәзір аты есіме түспей отыр. Ұлттық педагөгика деген жоқ, ұлттық педагөгика сәветтік педагөгиканың әшейін материалы ғана деп. Біздің кешегі Жүсіпбек Аймауытов, Мағжан Жұмабаев жатқан педагөгиканы бәрін таста да, Абай, Шәкәрім бәрі қалды. Бізге сәветтік психологияны, сәветтік педагөгиканы, жаңа айтып отырғандай ене мен келіннің теща деген бәленің бәрі сояқтан келді. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑сондықтан біз/ уөз педагөгійкамызды жазұуұмұз керек// мысал советқан ғаббасовтың жаңағы псійхологійа және педагөгүйка негіздері деген кітаб̊ы// кәзіргі жаңағы ͡б̊ұрынғы уөзіміздің мағжанның// іі жүсіпбек аймауытовтың кітаптары негізделген// жаңа псійхолог/ педагөгтардың кітаб̊ыменен↓/// ↑мен депүутат болғанда мәселе көтеріп// сол кезден бастап// бізде ͡б̊арлық іыйнстійтұуттарда псійхологійа кафедрас'ашылды ↓/// ↑псійхологтар/ педагогтар дайындай бастады// әр мектепке ͡б̊іреуден/ кәзір йекеу ͡б̊олды// бір мектепке ͡б̊ір йекі псійхолог жетпейді↓/// ↑төрт мың бала деген сөз// уөлгенд'үш мың уотбасы↓/// ↑уол уотбасының ішінде неше түрлі күйзелістер ͡б̊ар// жаңағы тоғызынш'этаждан құлап атқан әйел// йекі ͡б̊аласыменен асылып қалы патқан әйелдің бәрі уосұны↓/// |
↑сондұқтам біз/ уөз педагқгүйкамызды жазұуұмұз ͡герек// мысал советқан ғаббасовтұң жаңағы псұйхологұйа және педагөгүйка негіздері дегең ͡ гітаб̊ы// кәзіргі жаңағы ͡б̊ұрұңғұ уөзүмүздің мағжанның// іі жүсүпбөг аймауұтовтұң ͡гітаптары негізделген// жаңа псұйхолог/ педагөгтардың ͡гітаб̊ыменен↓/// ↑мен депүутат ͡полғанда мәселе ͡гөтөрүп// сол ͡гездем бастап// бізде ͡б̊арлығ ыйнстыйтұуттарда псұйхологұйа ͡гафедрас'ашылды ↓/// ↑псұйхологтар/ педагөгтар дайындай бастады// әр мектепке ͡б̊іреудөн/ кәзір йекеу ͡б̊олдұ// бір мектепке ͡б̊ір йекі псұйхолог жетпейді↓/// ↑төрт мың бала деген сөз// уөлгөнд'үш мың уотпасы↓/// ↑уол уотпасының ішінде неше түрлү күйзөлүстер ͡б̊ар// жаңағы тоғұзұнш'этаждан құлаб̊ ͡атқан әйел// йекі ͡б̊аласыменен асылып қалыб̊ ͡атқан әйелдің бәрі уосұнұ↓/// |
Сондықтан біз өз педагөгикамызды жазуымыз керек, мысал Советхан Ғаббасовтың жаңағы “Психология және педагөгика негіздері” деген кітабы, кәзіргі жаңағы бұрынғы өзіміздің Мағжанның, іі Жүсіпбек Аймауытовтың кітаптары негізделген, жаңа психолог, педагөгтардың кітабыменен. Мен депутат болғанда мәселе көтеріп, сол кезден бастап, бізде барлық институттарда психология кафедрасы ашылды. Психологтар, педагөгтар дайындай бастады, әр мектепке біреуден, кәзір екеу болды, бір мектепке бір-екі психолог жетпейді. Төрт мың бала деген сөз, өлгенде үш мың отбасы. Ол отбасының ішінде неше түрлі күйзелістер бар, жаңағы тоғызыншы этаждан құлап атқан әйел, екі баласыменен асылып қалып атқан әйелдің бәрі, осыны. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑сондықтан бізге/ мен ылғый айтам// мынау кәзір не көп↓/// ↑сән салоны көп болды ғой// уосы мынау сән салоны ͡б̊олса// йекі жағында йекі жан салоны уотырұу керек↓/// ↑біздің кәзіргі уорыстілді қыздардың уөсіп/ уөніп/ мықты ͡б̊олып кеткені// кеңес уодағының кезінде// кешегі уотызжылдық тәуелсіздіктің кезінде// мәскеуден/ басқа қаладан уорыс тілінде псійхологійаны уоқытты қыздарға↓/// ↑соларда мысал/ біздің уорыстілді қыздар кәзір уоқып алды// ал біздің қазақтілді қыздар уоған барған да жоқ// уоққан да жоқ↓/// ↑сондықтан айнұр тұрсынбаеваға/ құралай/ тағы ͡б̊асқа уөте көп қыздар// мен бәрін тыңдайм↓/// ↑бұлар сойақтан/ шетелден уөзіміздің дінді/ уөзіміздің бұрынғы псійхологтарды уоқып// мақал мәтелдерге сүйеніп// қазақый тәрб̊ійеде йекі йесе уоқыпатыр↓/// |
↑сондұқтам бізге/ мен ылғый айтам// мынау ͡гәзір не ͡гөп↓/// ↑сән салонұ ͡гөп ͡полдұ ғой// уосұ мынау сән салонұ ͡б̊олса// йекі жағында йекі жан салонұ уотұрұу ͡герек↓/// ↑біздің ͡гәзіргі уорұстілді ͡ғыздардың уөсүп/ уөнүп/ мықты ͡б̊олұп кеткені// кеңес уодағының ͡гезінде// кешегі уотұжжұлдық тәуөлсүздүктің ͡гезінде// мәскеудөн/ басқа ͡ғаладан уорұс тілінде псійхологұйаны уоқұттұ қыздарға↓/// ↑соларда мысал/ біздің уорұстілді ͡ғыздар ͡гәзір уоқұб̊ ͡алды// ал біздің ͡ғазақтілді ͡ғыздар уоғам барған да жоқ// уоққан да жоқ↓/// ↑сондұқтан айнұр тұрсұмбаеваға/ құралай/ тағы ͡б̊асқа уөтө көп қыздар// мем бәрін тыңдайм↓/// ↑бұлар сойақтан/ шетелден уөзүмүздің дінді/ уөзүмүздің бұрұңғұ псійхологтарды уоқұп// мақал мәтелдерге сүйөнүп// қазақый тәрб̊ійеде йекі йесе уоқұпатыр↓/// |
Сондықтан бізге, мен ылғи айтам, мынау кәзір не көп? Сән-салоны көп болды ғой, осы мынау сән-салоны болса, екі жағында екі жан салоны отыру керек. Біздің кәзіргі орыстілді қыздардың өсіп, өніп, мықты болып кеткені, Кеңес Одағының кезінде, кешегі отызжылдық тәуелсіздіктің кезінде Мәскеуден, басқа қаладан орыс тілінде психологияны оқытты қыздарға. Соларда мысал біздің орыстілді қыздар кәзір оқып алды, ал біздің қазақтілді қыздар оған барған да жоқ, оққан да жоқ. Сондықтан Айнұр Тұрсынбаеваға, Құралай, тағы басқа өте көп қыздар, мен бәрін тыңдайм. Бұлар сояқтан, шетелден өзіміздің дінді, өзіміздің бұрынғы психологтарды оқып, мақал-мәтелдерге сүйеніп, қазақи тәрбиеде екі есе оқыпатыр. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑бұдан жаманшылық көріпатырған йешкім жоқ// сол қыздарға ͡б̊арып// содан уөмір жөндепатырған// бай болыпатырған қыздар жеткілікті↓/// ↑жалпы қазақтың қызы/ әйелі уөзүнің кім йекенін таныса// уөзүнің тек қан'ішсем / жесем/ ұйықтасам йемес// көрсем/ білсем деп аб̊ай айтқандай// кітап уоқып/ алып уомар жәлелді↓/// ↑мен мысалы/ уомар жәлелден де уоқыйм// уөйткені мен фійзійканы уоққам// уо кіс'аб̊айды / шәкәрімді/ мәшхүрді йезіп/ ішіп уоқып алған↓/// ↑уодан да менің уол саладағы ͡б̊ілімім төмен// сондықтан мен білдім// толдым дей алмаймын↓/// ↑түстік уөмүрің болса// кештік мал жыйна дійд↓/// ↑біреуге ͡б̊ір нәрсен'айтұу үшін// жүз нәрсені уоқұуың керек↓/// ↑сондықтан мен уөзім ұнатқан// уосұның тақырыб̊ы маған келед дегем псійхологтардың бәрінен уоқыймын жән'ақылы уоқыймын↓/// |
↑бұдан жаманшылық көрүпатырған йешкім жоқ// сол ͡ғыздарға ͡б̊арып// содан уөмүр жөндөпатырған// бай болұпатырғаң ͡ ғыздар жеткілікті↓/// ↑жалпы қазақтың ͡ғызы/ әйелі уөзүнүң ͡гім йекенін таныса// уөзүнүң тек қан'ішсем / жесем/ ұйұқтасам йемес// көрсөм/ білсем деб̊ ͡аб̊ай айтқандай// кітап уоқұп/ алып уомар жәлелді↓/// ↑мен мысалы/ уомар жәлелден де уоқұйм// уөйткөнү мен фыйзыйканы уоққам// уо кіс'аб̊айды / шәкәрімді/ мәшхүрдү йезіп/ ішіп уоқұб̊ ͡алған↓/// ↑уодан да менің уол саладағы ͡б̊ілімім төмөн// сондұқтан мем білдім// толдұм дей алмаймын↓/// ↑түстүк уөмүрүң болса// кештіг мал жыйна дійд↓/// ↑біреугө ͡б̊ір нәрсен'айтұу үшүн// жүз нәрсені уоқұуұң ͡герек↓/// ↑сондұқтан мен уөзүм ұнатқан// уосұнұң тақырыб̊ы мағаң ͡ гелед дегем псұйхологтардың бәрінен уоқұймұн жән'ақылы уоқұймұн↓/// |
Бұдан жаманшылық көріпатырған ешкім жоқ, сол қыздарға барып, содан өмір жөндепатырған, бай болыпатырған қыздар жеткілікті. Жалпы қазақтың қызы, әйелі өзінің кім екенін таныса, өзінің тек қана ішсем, жесем, ұйықтасам емес, көрсем, білсем деп Абай айтқандай, кітап оқып, … алып, Омар Жәлелді. Мен мысалы Омар Жәлелден де оқим, өйткені мен физиканы оққам, о кісі Абайды, Шәкәрімді, Мәшһүрді езіп, ішіп оқып алған. Одан да менің ол саладағы білімім төмен, сондықтан мен білдім, толдым дей алмаймын. Түстік өмірің болса, кештік мал жина дид. Біреуге бір нәрсені айту үшін, жүз нәрсені оқуың керек. Сондықтан, мен өзім ұнатқан, осының тақырыбы маған келед деген психологтардың бәрінен оқимын және ақылы оқимын. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑ал йенді кәзіргі кезде/ мына қызметте жүрген әйел адамдар деп айтайық̊шы// ііі уос'үйде бас боп алад// кейде йер азаматтарын мойындамай жатады// уондай да кездесіп жатыр ғой↓/// ↑жалп'әйел адамның жұмыс істегені қаншалықты дұрыс↓/// ↑әлде ͡б̊ала тәрб̊ійесімен үйде уотырғаны дұрыс па↓/// ↑йенді ͡б̊ұл әңгіме уөте көп қозғалады// мен ылғый айтам// дүнійе деген шеңбермен дамымайд// дүнійе спійральмен дамыйд↓/// ↑кешегі уон тоғызыншы/ жыйырмасыншы ғасырдағ'анаменен // кәзіргі жыйырма ͡б̊ірінші ғасырдағ'ананы теңестірүуге ͡б̊олмайд↓/// ↑уотырғызайын десе де кейб̊ір йеркектердің уотырғызб̊асы уотырғызб̊айды// көптеген жастар үйленбей тұрып// кредійт/ үйленетін тойларын д'ійпотекаға / кредійтке уөткізіп жатад↓/// |
↑ал йенді ͡гәзіргі ͡гезде/ мына ͡ғызметте жүргөн әйел адамдар деб̊ ͡айтайық̊шы// ііі уос'үйдө бас ͡поб̊ ͡алад// кейде йер азаматтарын мойұндамай жатады// уондай да ͡гездесіб̊ жатыр ғой↓/// ↑жалп'әйел адамның жұмұс істегені ͡ғаншалықты дұрұс↓/// ↑әлде ͡б̊ала тәрб̊ійесімен үйдө уотұрғаны дұрұс па↓/// ↑йенді ͡б̊ұл әңгіме уөтө көп қозғалады// мен ылғый айтам// дүнүйө деген шеңбермен дамымайд// дүнүйө спыйральмен дамыйд↓/// ↑кешегі уон тоғұзұншы/ жыйырмасыншы ғасырдағ'анаменен // кәзіргі жыйырма ͡б̊ірінші ғасырдағ'ананы теңестірүугө ͡б̊олмайд↓/// ↑уотұрғұзайын десе де ͡гейб̊ір йеркектердің уотұрғұзб̊асы уотұрғұзб̊айды// көптөгөн жастар үйлөмбөй тұрұп// кредійт/ үйлөнөтін тойларын д'ійпотекаға / кредійтке уөткүзүб̊ жатад↓/// |
- Ал енді кәзіргі, кезде мына қызметте жүрген әйел адамдар деп айтайықшы, ііі, осы үйде бас боп алад, кейде ер-азаматтарын мойындамай жатады, ондай да кездесіп жатыр ғой. Жалпы әйел адамның жұмыс істегені қаншалықты дұрыс? Әлде бала тәрбиесімен үйде отырғаны дұрыс па?
- Енді бұл әңгіме өте көп қозғалады, мен ылғи айтам, дүние деген шеңбермен дамымайд, дүние спиральмен дамид. Кешегі он тоғызыншы, жиырмасыншы ғасырдағы анаменен кәзіргі жиырма бірінші ғасырдағы ананы теңестіруге болмайд. Отырғызайын десе де кейбір еркектердің отырғызбасы отырғызбайды, көптеген жастар үйленбей тұрып кредит, үйленетін тойларын да ипотекаға, кредитке өткізіп жатад. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑сондықтан әйелдер жұмыс істемей// үйде уотырсын деп айтұуға// дәл кәзіргі жағдай көтермейд деп уойлаймын↓/// ↑бірақ та мен уоққан жоғарғы коледждың/ үунійверсійтеттегі қыздарғ'айтам // сен қандай қызмет істе// йеріңнен көп байлық тап// аз ͡б̊айлық тап// бійік мансапты/ төмен мансапты ͡б̊ол// сен н'істесең де ͡б̊із теңбіз// уоқұуда теңбіз// жұмыста теңбіз↓/// ↑мысалы/ денсаулық̊ сақтау саласында йеркек те ͡б̊ар// әйелде ͡б̊ар ғой↓/// ↑уо жерде дәрігер сен йеркек̊сің/ әйелсің деп бөлмейді ғой↓/// ↑мектепте де мұғалімде де йеркек те ͡б̊ар// әйел де ͡б̊ар ғой// уо жерде де ͡б̊өлмейді ғой↓/// ↑йағній жұмыста ͡б̊із йеркек па// йа әйел ма деп бөлмейміз// маман іретінде теңсің↓/// |
↑сондұқтан әйелдер жұмұс істемей// үйдө уотұрсұн деб̊ ͡айтұуға// дәл ͡гәзіргі жағдай ͡гөтөрмөйд деп уойлаймын↓/// ↑бірақ та мен уоққан жоғарғы ͡голедждың/ үунійверсійтеттегі ͡ғыздарғ'айтам // сең ͡ ғандай ͡ғызмет істе// йеріңнең ͡ гөп ͡пайлық тап// аз ͡б̊айлық тап// бійіг мансапты/ төмөн мансапты ͡б̊ол// сен н'істесең де ͡б̊із теңбіз// уоқұуда теңбіз// жұмұста теңбіз↓/// ↑мысалы/ денсаулұқ̊ сақтау саласында йеркек те ͡б̊ар// әйелде ͡б̊ар ғой↓/// ↑уо жерде дәрігер сен йеркек̊сің/ әйелсің деп ͡пөлмөйдү ғой↓/// ↑мектепте де мұғалімде де йеркек те ͡б̊ар// әйел де ͡б̊ар ғой// уо жерде де ͡б̊өлмөйдү ғой↓/// ↑йағній жұмұста ͡б̊із йеркек па// йа әйел ма деп ͡пөлмөймүз// маман іретінде теңсің↓/// |
Сондықтан әйелдер жұмыс істемей, үйде отырсын деп айтуға дәл кәзіргі жағдай көтермейд деп ойлаймын. Бірақ та мен …. оққан жоғарғы колледждың, университеттегі қыздарға айтам, сен қандай қызмет істе, еріңнен көп байлық тап, аз байлық тап, биік мансапты, төмен мансапты бол, сен не істесең де біз теңбіз, оқуда теңбіз, жұмыста теңбіз. Мысалы, денсаулық сақтау саласында еркек те бар, әйелде бар ғой? О жерде дәрігер сен еркексің, әйелсің деп бөлмейді ғой? Мектепте де мұғалімде де еркек те бар, әйел де бар ғой, о жерде де бөлмейді ғой? Яғни жұмыста біз еркек па, я әйел ма деп бөлмейміз, маман ретінде теңсің. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑үйіңе келдің// таб̊алдырықт'аттадың // қызметің де/ тапқан ақ̊шаң да таб̊алдырығыңмен анда қалұу керек↓/// ↑таб̊алдырықт'аттағаннан кейін// сен сол үйдің әйелісің// йеркектен бір таб̊ан төменсің↓/// ↑бұл жерде сен йер азаматыңды мойындауың керек// қолдауың керек// уол сенің бала шағаң үшін↓/// ↑йегер де йерін бетінен алып уотырса// уон уол йеркект'ұлы да тыңдамайд// қызы да тыңдамайд↓/// ↑әкеңнен сұра// әкең біледі// мын'ақ̊шаны әкең тапқан// әкең/ әкең/ әкең деп// әкенің ұролін көтеретін әйел↓/// ↑сондықтан үйге келгеннен кейін// сен мықты/ ақылды ͡б̊ол// қолша йеркект'ақылды қылып жіб̊ерүу керек// қолша йеркектің беделін көтерүу керек// қолша йеркектің аб̊ыройын көтерүу керек↓/// |
↑үйүңө келдің// таб̊алдырықт'аттадың // қызметің де/ тапқан ақ̊шаң да таб̊алдырығыңмен анда ͡ғалұу ͡герек↓/// ↑таб̊алдырықт'аттағаннан кейін// сен сол үйдүң әйелісің// йеркектем бір таб̊ан төмөнсүң↓/// ↑бұл жерде сен йер азаматыңды мойұндауұң ͡ герек// қолдауұң ͡герек// уол сенің бала шағаң үшүн↓/// ↑йегер де йерім бетінен алып уотұрса// уон уол йеркект'ұлұ да тыңдамайд// қызы да тыңдамайд↓/// ↑әкеңнен сұра// әкең біледі// мын'ақ̊шаны әкең тапқан// әкең/ әкең/ әкең деп// әкенің ұролің ͡ гөтөрөтін әйел↓/// ↑сондұқтан үйгө келгеннең ͡ гейін// сен мықты/ ақылды ͡б̊ол// қолша йеркект'ақылды қылыб̊ жіб̊ерүу ͡герек// қолша йеркектің беделің ͡ гөтөрүу ͡герек// қолша йеркектің аб̊ыройұң ͡ гөтөрүу ͡герек↓/// |
Үйіңе келдің, табалдырықты аттадың, қызметің де, тапқан ақшаң да табалдырығыңмен анда қалу керек. Табалдырықты аттағаннан кейін сен сол үйдің әйелісің, еркектен бір табан төменсің. Бұл жерде сен ер-азаматыңды мойындауың керек, қолдауың керек, ол сенің бала-шағаң үшін. Егер де ерін бетінен алып отырса, он ол еркекті ұлы да тыңдамайд, қызы да тыңдамайд. Әкеңнен сұра, әкең біледі, мына ақшаны әкең тапқан, әкең, әкең, әкең деп, әкенің ролін көтеретін әйел. Сондықтан үйге келгеннен кейін сен мықты, ақылды бол, қолша еркекті ақылды қылып жіберу керек, қолша еркектің беделін көтеру керек, қолша еркектің абыройын көтеру керек. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑сонда мына уотбасында йеркек үйдің йегесі// әйел үйдің шегесі// мықты ͡б̊олса йегесі// майыспайды шегесі деп// ұлдың алдында да/ қыздың алдында да/ әке шешесінің алдында да/ йеркектің ұролі ͡б̊асым болат↓/// ↑біздің қыздар уосұны түсінүу керек↓/// ↑қызмет баб̊ында йеркек/ әйел деп бөлінбейміз// үйде қалайсың ба// қаламайсың ба ͡б̊із уолардан төменбіз↓/// ↑уосұны қыздар↓/// ↑уосұны қыздар түйіп алұу керек// мен саб̊ағымд'айтам уосұны ха ха ха↓/// ↑мен саб̊ағыма қатысыңыздар деп қойсаңызшы↓/// ↑тамаша↓/// ↑йенді уөмірде/ ііі ͡б̊ірге қызмет істедік қой↓/// ↑көп жағдайда уол кісінің жұмысы менен бійік болды// ал сондай жағдайлар ͡б̊олды// менің қызметім уодан бійік↓/// |
↑сонда мына уотпасында йеркег үйдүң йегесі// әйел үйдүң шегесі// мықты ͡б̊олса йегесі// майыспайды шегесі деп// ұлдұң алдында да/ қыздың алдында да/ әке шешесінің алдында да/ йеркектің ұролі ͡б̊асым болат↓/// ↑біздің ͡ғыздар уосұнұ түсүнүу ͡герек↓/// ↑қызмет ͡паб̊ында йеркек/ әйел деп ͡пөлүмбөйміз// үйдө қалайсың ба// қаламайсың ба ͡б̊із уолардан төмөмбүз↓/// ↑уосұнұ қыздар↓/// ↑уосұнұ қыздар түйүб̊ ͡алұу ͡герек// мен саб̊ағымд'айтам уосұнұ ха ха ха↓/// ↑мен саб̊ағыма ͡ғатысыңыздар деп қойсаңышшы↓/// ↑тамаша↓/// ↑йенді уөмүрдө/ ііі ͡б̊ірге қызмет істедік қой↓/// ↑көб̊ жағдайда уол гісінің жұмұсұ менем бійік болдұ// ал сондай жағдайлар ͡б̊олдұ// менің ͡ғызметім уодам бійік↓/// |
Сонда мына отбасында еркек үйдің егесі, әйел үйдің шегесі, мықты болса егесі, майыспайды шегесі деп ұлдың алдында да, қыздың алдында да, әке-шешесінің алдында да еркектің ролі басым болат. Біздің қыздар осыны түсіну керек. Қызмет бабында еркек, әйел деп бөлінбейміз, үйде қалайсың ба, қаламайсың ба біз олардан төменбіз.
- Осыны қыздар…
- Осыны қыздар түйіп алу керек, мен сабағымда айтам осыны, ха-ха-ха.
- Мен сабағыма қатысыңыздар деп қойсаңызшы. Тамаша.
- Енді өмірде, ііі, бірге қызмет істедік қой. Көп жағдайда ол кісінің жұмысы менен биік болды, ал сондай жағдайлар болды, менің қызметім одан биік. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑бірақ уол біздің уотпасылық жағдайымызға/ йешқ̊андай әсер жасаған жоқ↓/// ↑сондай а'ақылдылық / сондай парасаттылықтың арқасында// уосындай үлгілі уотбасы ͡б̊олып уотырған жайларыңыз ͡б̊ар ғой↓/// ↑келесі жылы йенд'алтын той болад// алл'аманшылық жеткізсе↓/// ↑аааа/ құдай қалас'алтын тойға жетейік↓/// ↑алла жазса ͡б̊әріміз тойлатайық құдай қаласа// йел болып↓/// ↑жыйырма ͡б̊ес жылдығымызды/ уос'алматыға келіп тойлағанбыз/ құдай қаласа↓/// ↑йенді сонда йелүу жыл болайын деп уотыр ма↓/// ↑йелүу жыл ійа// уотасқандарыңызға қандай ғажап↓/// ↑біз астанаға көшіп барған жылы тоқ̊сан↓/// ↑жетпіс үшт'үйлендік қой// тоқ̊сан сегізінші жылы көшіп бардық// сонда ͡б̊арып/ сосын уос'алматыға келіп↓/// ↑тойымыз ͡б̊олған жерді уөзгертіп жіб̊еріпті// басқа жерде уөткіздік бала шағамызб̊ен↓/// |
↑бірақ уол біздің уотпасылығ жағдайымызға/ йешқ̊андай әсер жасаған жоқ↓/// ↑сондай а'ақылдылық / сондай парасаттылықтың арқасында// уосұндай үлгүлү уотпасы ͡б̊олұп уотұрған жайларыңыз ͡б̊ар ғой↓/// ↑келесі жылы йенд'алтын той болад// алл'аманшылық жеткіссе↓/// ↑аааа/ құдай ͡ғалас'алтын тойға жетейік↓/// ↑алла жасса ͡б̊әріміз тойлатайық құдай ͡ғаласа// йел болұп↓/// ↑жыйырма ͡б̊еш ͡ шылдығымызды/ уос'алматыға келіп тойлағамбыз/ құдай ͡ғаласа↓/// ↑йенді сонда йелүу жыл болайын деп уотұр ма↓/// ↑йелүу жыл ійа// уотасқандарыңызға ͡ғандай ғажап↓/// ↑біз астанаға ͡гөшүп ͡парған жылы тоқ̊сан↓/// ↑жетпіс үшт'үйлөндүк қой// тоқ̊сан сегізінші жылы ͡гөшүп ͡пардық// сонда ͡б̊арып/ сосұн уос'алматыға келіп↓/// ↑тойұмұз ͡б̊олған жерді уөзгөртүб̊ жіб̊еріпті// басқа жерде уөткүздүк бала шағамызб̊ен↓/// |
Бірақ ол біздің отбасылық жағдайымызға ешқандай әсер жасаған жоқ.
- Сондай, аа ақылдылық, сондай парасаттылықтың арқасында осындай үлгілі отбасы болып отырған жайларыңыз бар ғой.
- Келесі жылы енді алтын той болад, Алла аманшылық жеткізсе.
- Аааа, құдай қаласа алтын тойға жетейік. Алла жазса бәріміз тойлатайық құдай қаласа, ел болып.
- Жиырма бес жылдығымызды осы Алматыға келіп тойлағанбыз, құдай қаласа.
- Енді сонда елу жыл болайын деп отыр ма? Елу жыл ия, отасқандарыңызға, қандай ғажап.
- Біз Астанаға көшіп барған жылы, тоқсан. Жетпіс үште үйлендік қой, тоқсан сегізінші жылы көшіп бардық, сонда барып, сосын осы Алматыға келіп. Тойымыз болған жерді өзгертіп жіберіпті, басқа жерде өткіздік бала-шағамызбен.
|
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑қандай ғажап /ійа↓/// ↑керемет↓/// ↑соңғы кездег'ііі ақпараттарды қарасақ// тіптен әйелін д'ұрып соғып↓/// ↑мынау мен көп айтамын// уосы мәселені депүутат кезімде де көтердім↓/// ↑біздің уосы йер азаматтардың уөзі уорын таб̊'алмай қалұуын'әсер йеткен// кешегі тәуелсіздік келген кезде// йер азаматтар сасып қалд та↓/// ↑қыздар ала дорб̊ан'алып // дүнійе де тапты// базарға да ͡б̊арды// үйд'асыраушы болд деп↓/// ↑барлық жаққа кеткен кезде жігіттер ͡б̊азарға ͡б̊арса// бірін бір' жаңағы құудалап// ұрып тастайтын болды// дүнійесін бір ͡б̊ірінің тартып алатын болды↓/// ↑сөйтіп/ уолар үйде дыйванда жатып қалды↓/// |
↑қандай ғажап /ійа↓/// ↑керемет↓/// ↑соңғұ ͡гездег'ііі ақпараттарды қарасақ// тіптен әйелін д'ұрұп соғұп↓/// ↑мынау мең ͡ гөб̊ ͡айтамын// уосұ мәселені депүутат кезімде де ͡гөтөрдүм↓/// ↑біздің уосұ йер азаматтардың уөзү уорұн таб̊'алмай қалұуұн'әсер йеткен// кешегі тәуөлсүздүк келгең ͡ гезде// йер азаматтар сасып қалд та↓/// ↑қыздар ала дорб̊ан'алып // дүнүйө де тапты// базарға да ͡б̊арды// үйд'асыраушұ болд деп↓/// ↑барлығ жаққа ͡геткең ͡ гезде жігіттер ͡б̊азарға ͡б̊арса// бірім бір' жаңағы құудалап// ұрұп тастайтым болдұ// дүнүйөсүм бір ͡б̊ірінің тартыб̊ ͡алатым болдұ↓/// ↑сөйтүп/ уолар үйдө дыйванда жатып қалды↓/// |
- Қандай ғажап, ия? Керемет. Соңғы кездегі, ііі, ақпараттарды қарасақ, тіптен әйелін де ұрып-соғып.
- Мынау мен көп айтамын, осы мәселені депутат кезімде де көтердім. Біздің осы ер-азаматтардың өзі орын таба алмай қалуына әсер еткен, кешегі тәуелсіздік келген кезде, ер-азаматтар сасып қалд та. Қыздар ала дорбаны алып, дүние де тапты, базарға да барды, үйді асыраушы болд деп. Барлық жаққа кеткен кезде жігіттер базарға барса, бірін-бірі жаңағы қудалап, ұрып тастайтын болды, дүниесін бір-бірінің тартып алатын болды. Сөйтіп, олар үйде диванда жатып қалды. |
Оразгүл Асанғазықызы
|
▶
|
↑ал мектептегі ͡б̊алалардың төмендеп кеткені// мектептерд'әйелдер көп боп кетті↓/// ↑мектепке ͡б̊арс'әйел // үйге келсе көп йеркектер үйін тастап кетті// со кезд'ажырасып кетті↓/// ↑мен ііі ілек̊сійа дәріс уоқұуға ͡б̊арған кезде// кейб̊ір коледждер/ мектептер айтад/ жетпіс пайызға шейін іі тастап кеткен// әкелері тастап кеткен деп↓/// ↑сонд'үйде әке жоқ// мектепке келсе// уөңшең қыздар ͡б̊олд// ұл балалардың үлг'алатын / үйренетін адамдар қалмай қалды↓/// ↑сөйтіп/ ұл балалар уөзүнің ұролін тастад// құдайға шүкүр/ кәзір мұғалімдердің айлығы көб̊ейді↓/// ↑кәзір мұғалім болғысі келетін йер азаматтар// қай жерге ͡б̊арсаң мектепте ͡б̊айағыдай// бір йекі йемес// жыйырма/ уотыз/ қырыққа шейін йер адамдар ͡б̊ар мектептер ͡б̊ар↓/// |
↑ал мектептегі ͡б̊алалардың төмөндөп кеткені// мектептерд'әйелдер көп ͡поп кетті↓/// ↑мектепке ͡б̊арс'әйел // үйгө келсе ͡гөп йеркектер үйүн тастап кетті// со кезд'ажырасып кетті↓/// ↑мен ііі ілек̊сійа дәріс уоқұуға ͡б̊арғаң ͡ гезде// кейб̊ір ͡голедждер/ мектептер айтад/ жетпіс пайызға шейін іі тастап кеткен// әкелері тастап кеткен деп↓/// ↑сонд'үйдө әке жоқ// мектепке ͡гелсе// уөңшөң ͡ғыздар ͡б̊олд// ұл балалардың үлг'алатын / үйрөнөтін адамдар ͡ғалмай ͡ғалды↓/// ↑сөйтүп/ ұл балалар уөзүнүң ұролін тастад// құдайға шүкүр/ кәзір мұғалімдердің айлығы ͡гөб̊өйдү↓/// ↑кәзір мұғалім болғұсұ ͡гелетін йер азаматтар// қай жерге ͡б̊арсаң мектепте ͡б̊айағыдай// бір йекі йемес// жыйырма/ уотұз/ қырыққа шейін йер адамдар ͡б̊ар мектептер ͡б̊ар↓/// |
Ал мектептегі балалардың төмендеп кеткені, мектептерде әйелдер көп боп кетті. Мектепке барса әйел, үйге келсе көп еркектер үйін тастап кетті со кезде, ажырасып кетті. Мен ііі лекси.. дәріс оқуға барған кезде кейбір колледждер, мектептер айтад, жетпіс пайызға шейін іі тастап кеткен, әкелері тастап кеткен деп. Сонда үйде әке жоқ, мектепке келсе өңшең қыздар болд, ұл балалардың үлгі алатын, үйренетін адамдар қалмай қалды. Сөйтіп, ұл балалар өзінің ролін тастад, құдайға шүкір, кәзір мұғалімдердің айлығы көбейді. Кәзір мұғалім болғысы келетін ер-азаматтар, қай жерге барсаң мектепте баяғыдай бір-екі емес, жиырма, отыз, қырыққа шейін ер адамдар бар, мектептер бар. |
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Р: – Канавалов деген: «Біздер соқыр деп, – дейді. – Соқырмын, көрмейм дегендерден сұраймыз дид: «Кәзіргі мына отырған қай гез дұрыс? Күндіз бе, түнде ме деп», –дейд. – Сонда дұрыс айтса, әлі соқыр емес. Тіпті көрмөсе де көргөндей болұб отұр. Аль енді шатасып айтса, кәзір түн десе күндүз отырып, знаш, нағыз соқыр сол екен дейміз». Соны мені жұбатты ғой. Анау мынау емес бірнеше ай тексерді апараттармен. Сонда айтқаны, сетчатка дейтін болады екен, көздің ішінде, сол тарап кеткен ыдырап. Соны пәленбай мың...дың бір уколы болады екен бір, көздің ішіне салатын. Соны салса, әлгі сетчшатканы жинап, көздүң былай айналасына қондырады екен. |
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
«А Сізде айналасында емес көздің, сетшатка, мына жерде жиналып қалған., – дейд. – Оны қондыра алмаймыз. Осы гүйүнде қаласыз... Енді... әлгі, мүлдем соқыр болұп қалмассыз, бірақ жыл өткөн сайын кеми беред, кеми беред», – деді. Кәзір мына гөзім түк көрмейді, мына гөзім ептеп көред. Мына жарықты гөрүп тұрмұн, кісінің былай қимылын гәнә гөрем. Кім отыр, орыс па, қазақ па, әйел ме, еркек па ол гөрүмбейді, әйтеуір адам отұрғаны гөрүнүп тұр. Әә...ііі...сосын жүргөнде табан жолымды гөрөм. Ана аяғымның астында бірнәрсе жатырма үлкөндөу, есік ашық тұрып соған маңдайымды соғыб алам ба, адам... кісі тұрұб соған соғұсұп қалам ба, орұндықтар тұрұб соған құлап кетем бе?» – деп, соларды көрем әйтеуір. Елі... елі.. |
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Енді құдайдан тілеп жатқаным, азап көрсетпей, ауыртпай, балаларды қиналтпай тып тыныш кәнә кетсем, содан артығы жоқ. Біраз атақты да алдым, абыройд да алдым. Ііі... Әйтеуір өкүніп, «ойбу, бәлен болмай ғалд» деп өкүнетін дәнеңем жоқ. Енді, әрине, өкүнүш көп қой өмүрде, өткөн өмүрде, әсіресе, ұзақтау өткөн өмүрде өкүнүштер көп полады, бірақ олар пәлендей енді... қажытты сөз жоқ, дегенменен әйтеуір өмүр өтті. Кә-.. рас, бір қазағ әйеліне жететін атақ дәреже де болд, үкүмет ада... атынан келетін атақ дәрежелер де болыб жатыр, айналамдағы шәкірттерімнен көрген қызық, жақсылықтарым сан алуан, ее, туыстарымнан жалғыз балам бар ед, сол осы үш жыл болад джәқында, сол қайтыс болд жүрөктен... |
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
А: – Иманды болсұн...
Р: – Сол кішкене қиратып кетті. Сол жатқызып кетті мені, оған дейін кәдімгі шақырған істуденттермен, енд тоқсаннан асқасын сабақ бермейм ғой, істуденттермен кездесу деп ұйұмдастырад, алдарында лексия оқиым, айтып берем, кансультация берем, канференсияларға баяндама беред, оларды диктавать етіп отырып айтып, сосын жаздыртып алып, оқи алмайм, бірақ айтқан сөзүм есімде тұрад, шығып сөйлеп берем. Сөйтүп жүргөнде енді балам қайтыс болғанда күйрөп қалдым. Кәдімгідей дүниөм күрт сынды. Содан гейін лексия да оқымайм, істуденттермен кездесуге де бармайм. Ақыл есімді алған жоқ, алжыған жоқпын. Басым сайрап тұр, әлде де содан бері ғарай неше мақала жариялап келе жатырым. Диктавайт етем, анау апаратқа жазыб алад.
|
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Сонан көшүрүп қағазға түсүрүп беред шәкірттерім, шәкірттерім шәкірттері. Сонымен тіпті осы күні кеше шықты ма, ең соңғы, төрткө бөлүб басқан он алты беттік үлкөн мақала дайындаб ем, осы мына жаңа латын жазуұна көшкөнде ережелерде жасауда, жасағаң гезде қандай сәт-... сәттерге көңүл аудару герек, қиын сәттер көп қой, сол жөннде анау мынау емес, он алты бет болып шықты. Ма.. ма.. неге.. ма... қағазға түсүргөнде. Сонұ «Қазағ әдебиеті» басып, бөлүб бөлүб басып, ең соңғұсы өткен жұма гүні шықты ғой дейм. Ііі... Төртіншісі. «Соны оқұб отырсың ба? – деп өзүңнен сұрадым ба? – Оқыб атсың ба?» – деп.
А: – Иә.
Р: – Соны барлығы оқып, түсүнетіндер, ғалымдар мәз болұб осы, құттұқтап сөйтүп жатыр. «Кішкене жол көрсетіп едіңіз», – деп.
|
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Ал енді басқалар, енді ғылым деген кез келген адам түсүмбейді ғой, оқұмайд та және де қылымның мынадай сиақты түрүн. Сондұқтан оған да, кім оқұб жатыр, кім оқұмай жатыр, оған да көңүл бөл-... бөлмөйм, бірақ та: «Оқұп, осұндай разы болұб жатырмыз». Кейін тағы бір ғалым, фанетис, фанетиканы зерттейтін, «Ана тіліне» мақала берів жатыр екен се-... менің сол мақаламнан кейін «осы дұрұс болды, бізге жөн сүлтеді деп», сол бүгүн келед деген. Жаңа сен келіп келгенде...
А: – Әәә, сол екен деп қалдыңыз ба?
Р: – Солар... Біреу.. басқа біреу гелгенде солар екен деп қалдым. Ке-.. Түс қайта бестен гейін джіберед. Қалай өтүп кеткеніңді білмейм, жібермеуші ед, сен ғалай өтүп кеттің?
|
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
А: – Апа, мені шапаным өткізіп жіберд. Қазақша шапан киіп кегем ғой.
Р: – Ие...
А: – Со шапаным өткүзүп жіберді ғой мені.
Р: – Ай, қайдам?..
А: – Шапаныма ғарад та: «Шапаныңыз әдемі екен, бара беріңіз» – деді.
Р: – Ойабұй... өткүзбейд, кеше со шәкірттерім келіп, төрттердің гезінде геліп, өталмай, беске дейін күтүңіз деп, күтүп тұратын уақыт жоқ... ке-... кейін гелді алтдан, жетден гейін. Өткізбейді, бестен гейін гәнә өткізед. Түстүң гезінде өткізбейд, таңіртеңгілікте де өткізбейд. Ертеңгілікте де...
А: – Білмедім мен, өтүп кеттім, апа.
Р: – Білмейм енді... қазақ, ай... жігіттер ғой отыратын. Силаған шығар?
|
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
...Жатқызатын болды ғой, бұрын жиырма төрт күн жататынбыз, бір аурумен гелсек. Мен қырық сегізінші жылдан бері осында тіркеулімін. Бұрұн Совнаркомның паликлиникасы, Савнаркомның ауруханасы дейтінбіз, бальнисасы... Кәзір Президенттің... әлгі паликлиникасы, Президенттің ауруханасы дейд. Соны жаңа бір... медик келіп, қалаты бар, қол қойғұзұп кетті. «Әңгіме болыб жатыр, осыны шастныйға, әлгі жекеменшіктікке өткүземіз сатыб алад, сонұ өткүзбеу герек, керек бұл», – деп қол жинап жүрмүз дейд. Қол ғойұп бердім, өткүзбеу герек. Қазынанікі болу герек. Жеке дегеннен сол жеке алған адамға пайдасы болад, өзгелерге түк пайдасы болмайд. Әсіресе, ылғи қазақтар бастық болұб, қазақтар жұмұс істеген жерде әлі біздің жалқаулығымыз, әлі біздің... әлгі точныст дейтін жоқ. |
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Барлығын: «болад, болатын шығар, болады ғой» сонымен жүр. Мен бір шәкіртіме ренжігенде айтам: «Сені құртұп жүрген – ғой мен шығар», – деп. Ол ғалай? «Е, болады ғой, е, болатын шығар», дәлдік болу герек. «Шығарды» ғою керек, «ғойды» ғою герек.
А: – Дұрұс айтасыз.
Р: – Болад, болмайд. Болмаса, пәлен гезде болад, сондай бір сөйлөу герек. «Е, болады ғой, жарайды ғой», – деп. Бізді – қазақтарды құртатын сол. Мына бастық қазақ болғанда да сол: «Е, өңделеді ғой, реттеледі ғой» дейді, жүрө береміз. Сосұн жаңа қол ғойұп бердім. Ол мемлекеттің меншігінде болу герек, тәртіп болады, қанша айтқанмен.
А: – Дұрұс айтасыз!
Р: – Иә, ал енді дейм, айналайын сен...
|
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
...ғой.. деп онн да ойлап қоям... Шіркін, жазушылықт да бермеді. Бірақ, қарап жатпайм, жазып жатырмын.
А: – Жоқ, жазып жатсыз ғой.
Р: – От-... он үшінші жылы кетті... Биыл бес жыл, алтыншы жылға гетті. Осы айына бір рет демейм, ... ара тұра үлкөн үлкөн мәнді мәселелерге арналған «Қазақ әдәбиетінде», «Егемен Қазақстанда», «Ана тілінде» – үш газетте гәнә мақалалар жариалаб жатам. Осы кәзір үлкөн мақала, мынау латынға көшкен гезде, таңдап болғаннан кейін таңбаларды, әріптерді, сол әріптермен дұрыс жазу ережелерін жазу герек.
А: – Иә. Қуат берсін, апа! Джасаңыз!
Р: – Сонда не-.. нені ескеру герек қатты? Со-.. сол туралы жазыб жа-... жазыб.. жаза... жүрмүн.
|
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
А: – Ол аса қажет.
Р: – Жазыб алып кетет, үйгө геліб жазыб алып кетет. Е-е, осында гелд, бір екеуі гелді. Енді барғасын тағы көрөрмін дедім, күшүм болса... А кейде, настраенем болмайд, шынымды айтайын. Маған қазір атақтың да герегі жоқ, дәреженің де герегі жоқ, ақшаның да герегі жоқ. Маған осұ жаным қинал... жанымды қиналтатын ауру болмаса. Сосын ең қиыны – көз болұб тұр. Көзімнің кеткені, соған қиналып тұрмұн. Барлық... осұнда жатқанда да сөз-.. кө-.. сөзгөге бола жатырмын ана. Мынаны күндө теседі ғой, соған қан жүгүртед...
А: – Иә, иә, көрдүм.
Р: – Қан жүгүртед. Сол қан жүгүрткен көзге де.. пайдасы тиер мекен дейм ғой.
|
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Со-.. соған бола, әйтпесе еш жерім де ауұрұп та жатқан жоқ, ауұрса, жүргөндө тізем ауырад қатты, құлаб оны да, алтыншы жылы құлап, нелерін.. связкы дейді ғой, тізені орап тұратын связкыны үзүб алыппын, бір аяғым, сол аяғым. Сол сол аяғым қатты қақсап, жүргөнде ауұртад. Оң аяғым сап сау. Сүйтүп жатырым, айналайын. Ең негізгісі, кәзіргі разы болұб жатқаным, әйтеуір ақыл есім дұрұс. Кейде менің тоқсан беске келген мен түгіл, сексен беске келгендер де нені айтып, не ғойып отырғанын біле алмай ғалады ғой. Анегдот бар. Бір әйел қа-.. біраз со сексенге геліп қалған. Ұмұтшақ болад ек-.., ұмұтады ғой енді адам. |
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Қызының атын ұмұтұп қалыпты, туған қызының, а күйеу баласының аты есінде кен. Сосын пәленше деп күйеу баласының атын атап: «Пәлешенің қатынының аты кім ед?» деп сұрайтын гөрінед, өзінің қызының атын.
А: – Менің әкем сүйтетін.
Р: – А, иә. Сондайға жеткенім жоқ, балларым атын да білем. Тек мына адамдардың аттарын ұмұтұп қалам. Кәзір айттың ғой, тут же ұмұтұп қалдым. Вращтардың да аттарын айтад «мен пәленшемін» деп, ұмұтып қалам.
А: – Менің анам да жиырма жетінші жылғы. Солай бәрлығы, ақыл ойы бәрі орнында. Өте бәріне саралап талдау жасай алад, өтө жақсы. Бірақ ұмұтұп қалам деп айтады, иә...
|
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Р: – ..Сол иә, адамның атын, үйдүң номірін, этажын... к-.. не.. подъезін ұмұты қалам.
А: – Ал, апа.
Р: – Күнде... Ау.
А: – Сіз баяғыда менің маңдайымнан сүйүп, бүкүл өмүріме нұр шашқан едіңіз. Енді бір жааақсы маған деген батаңыз ба, тілегіңіз ба болса...
Р: – Ой, айналайын, бата деген тілек қой. Жақсы тілегің, ойың өзіңнің, бір жақсылықты тілейт-... тілек қой бата деген. Өйтүп баталарды мен жаттап та жүрмеймін.
А: – Жоқ, өзіңіздің ғана...
Р: – Иә. Ойұмда не бар соны айтам.
А: – ...жүрегіңізден шыққанын айтыңыз.
Р: – Ой, айналайын, ең алдымен мынау жұ-... игілікті, қажет жұмыс істейм деген ниетіңе разы болып жатырмын.
|
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
«Өз бетіммен ананы ашшам дедің, ананы айттың істедім, мынаны істедім, ана жерде жұмыс істедім, мына жерде». Сол айтып жатқандарың қарап жүрген жоқсың, ол жай қо-... әрекет емес, жай қозғалыс емес, тек саған ғгәнә герек қозғалыс емес істеп жүргенің. Осы зәредей болса да білім алғаннан гейін, сол білімді игілікке жә-... және жаңғыз өзіңнің, менің игілігіме емес, өзіңнің, көпшілікке игілікке бір халықтың перзенті болғасын, сол халықтың істеп жатқан жақсылығына, жұмыстарына кіш-.. зәредей болса да нем тисе, пайдам тисе деп жүрген ықыласыңа разы болыб отырм, айналайын. Жолың болсұн!
А: – Әумин!
Р: – Жол болған, ықылас болу үш-.., а жол болу үшүн ықыласы болу герек адамда.
|
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Еш нәрсені ойламайтын, ешнәрсеге көңүлі шаппайтын адамдар қандай тамағы тоқ, көйлөгі то-.. көк, ұйқұсы қанық болып жүрө берсін, бақытты болмайд. Әйтеу, өмір сүрүп өтед, і-і.. тамақ жейд, ұйқұсұн ұйықтап.., күн артынан күн өтөд. Әлгі «өтеді жазым, өтеді қысым... а, өтеді уақыұт, өтеді жазым, өтеді заман.. бұлдұрап педі, і-і.. соғады дауұл, солады гүлдөр, сарғаяды жапырақ» әгі.. Қасым Аманжолывтың Шевчеңкыден аударғаны:
Ұйұқтап өтсөң өмүрүңде
Ұйқұң ешбір қанбаса.
Өлгенің не, тірлігің не
Артыңд ізің қалмаса? – дейд. Ізің деген ол тек жай әтақ емес. Даңқ емес, «Ой, пәленше пәлендей ед» деб отыратын даңқ емес, ол кез-келген адамда ондай даңқ бой-.. болад, «аталарымыз пәлен деп отыруш ед» деп айта береді ғой.
|
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Аль енді кәзіргі жұрт көрүб жатқан жақсылық, мынау ұйұмдастырам деп отұрған мектептерің бар ма, істеп жүргөн.. нелерің.. әрекеттерің бар ма, жазып жатқан мақалларың бар ма, кітаптарың бар ма жинап жүргөн – солардың барлығы.. күндөлүкті кәзіргі өмүрге керек нәрселер. Соны істеген адам гәнә бақытты болұб өтөді бұл дүниеден. Бахытты бол, айналайын!
А: – Әумин!
Р: – Не ойласаң, ойлағаның аз ба, көп пе, жүзеге ассын, әсіресе, ойлағаныңша ассын! Сонда гәнә бақытты сезесің. Әйтпесе кім қарап жүр дейсің, барлығы да тіршілік етіб жүр ғой, әйтеу тырбанып. Бірақ сонұң ішінде игілікті жұмұстар болад, көпке пайдалы, қалыққа пайдалы, тарихқа пайдалы.
|
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Ал.. өмір сүругө Алла тағала дәміңді тоқтатпаса, өмүр сүре бересің ғой, тоқсанға дейін де, жүзге дейін де. Әлгі тоқсан жылдығымды тойлап жатты енді, конференция шақырды. Шығ...мақалалар шығып жатты. Ордіндер беріп жатты. Тіпті машинаға шейін беріп жатты ғой облыстар. Сонда.. әлгі жиналып... залға қарасам, ылғи жастар отұр екен залда. Сосын соңғы сөз береді ғой, канференсия біткесін, баяндамалар жасалып біткесін, ша-.. шапандар жабылып біткесін, өзүме сөз бергенде айттым: «Мына, за-.. ол гезде ептеп көзім көреді, алыстан да көретін, мына залға қарасам, жайхалып тұрған жас құрақ жастар екенсіздер. Неге мәз болұб отұрсұңдар? |
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Еее, қартайған ғалымдар мынадай болад екен деп, (біз үшөумүздің, үшөуміз құрдас едік: Қайдарыф, Сарыбайыб дейтін үшөуміз бір жылғымыз, жиырма төртүнші. Үш-... олард да отұрғызып қойғам, қасымда отұрсұн деп) сол үшеуміздің қалып-.. қалай.. ғалымдар қалай қартайғанын көрүб, мыж шыж болұб бүкүрейіп, сығырайыб отырғанын гөрүб соған мәз болұб отырсыңдар ма? М-м.. Жоқ, әлгі шапан жауұп жатқанда тәлтіректеп тұрұп, дірілдеп, қол аяғы дірілдеп тұр деп соған мәз болұб отұрсыңдар ма? |
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Әлде жоқ, кішкене бір нәрседен қабарларың бар іштеріңде бір он адам, ом бес адам болса, еліміздің, біз өскөн ортаның тарихын, заманын біліп жүрген адам болып: «Е, бұл осы тоқсан жасында бұл кісілердің, көп нәрсенің көзі тірі куәгері отұр ғой, ай, отыр екен ғой алдымызда, – деп, – отызыншы жылғы аш-... қолдан жасалған аштықты көрді ау бұлар, білд ау, өздері ашық..-пасын, ашықпасын, отыз жетінш жылғы жаппай оқ... қазақтың оққандарын баудай қырып атып салған отыз жетінші жылғы қырғын сүргінді білді ау, өздері сұрамаса да, соны оқыд ау, білд ау... Әке шешелері, ағайын туысқандары..-ның ұсталып кеткенін гөрді ау, атылып кеткенін... |
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Оны...-дан есті жия бергенде Ұлұ Отан соғысы деген келд, бес жыл аш жалаңаш уөскенімізді көріп, мінеки, сүйтүп келіб отыр ау тоқсанға бұлар, демек біздің халқымыздың тарихының кел-... белгілі бір кезеңдеріндегі қиыншылықтарды, ең ауұр, ең қиын кезеңдерге тап болұб, Александыр Блог айтқандай деп қойдым, Александыр Блогтың бір сөзін гелтіріп: «Біздің өмүрүміз, – дейді Александыр Блок, орыстың ақыны айтад, – өміріміз өткөн, күндөріміз, жылдарымыз Россия тариқының ең бір қиын, ең бір күрдөлі кезеңіне тап болды», – дейді. «Тұстас болды», – дейді. Сол сияқты біз да ең бір қиын үш кезеңіне тұстас болдық, соны көрүб келіп отырмыз. Кейінгі мына, кейінгі жиырма жылдан астамғы тәуелсізік алған заманымызд да көрүб мәз болып. |
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Солардың барлығын..-ның ку-.. тірі куәгерлерін көрүб отұрмыз деп мәз болыб отұрған шығарсыздар?» – дедім. «Қол соғұб отыұрсыздар, күлүб отұрсыздар, ертең Сіздер де келерсіздер сексен тоқсанға, Сіздер де жастардың алдында, жайхалып тұрған жастардың алдында сөз сөйлерсің, сонда айтарсыңдар: «Жиырмасыншы ғасырдағы қазақ қалқының көрген ең ауұр үш кезеңін білген, естіген, бала гезінен көрген, бала гезінен естіген, өздері де біразға келгенше көрген, Отан соғұсы деген қырық бесінші жылы біткен жоқ па, соны көргөн тір-.. көзі тірі куәгерлері».. Ондайды музейлерде ондай көзі тірі больсын, өлі больсын, о... әлгі өткен тарихтың..-ты дәлелдейтін нәрселерді экспанат дейді, сол экспанат болып отырмыз. Музейдің експанаты. |
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Мына отұрған залдарыңды музей екен деп есептеңдер де, біздерді экспанаттар экен деп мына үшеумізді, өткен заманның ауыр кездердің експанаттары екен, үшеумізді тәлтитіп тұрғызып қойсаңыздар, сонда: «Ой, біз тарихты білеміз, тарихтың көзі тірі куәгерлерін көрдік», – деп өтөсіздер. Сендер де келерсіңдер сексен, тоқсан, жүзге, сол кезде айтасыздар: «Біздер жиырмасыншы ғасырдың куәгерлерін көрүб едік. Біздер мынадай бақытты заманда өмір сүріб отырмыз. Өз замандарыңды айтарсындар», – деп әйтеу бітірдім. Сосын бәрі қол соғұб, кейін түсінгендер мәз болұб, әсіресе, мына жазу сызумен жұмұсұ ба-.. ісі барлар: «Ойпырмай, қайдан таптыңыз експанат дегенді, шында, көзі тірі експанат болұб отырсыңдар, музейге қойұлған» деп мә-..мәз болды. |
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Сосұн...содан кейін, соған дейін де ойланып жүретінм, үстүп ғылымнан жиырма шақты манаграфия жазыппын, кітап. Сүйтіп жаза бергенше, енді осы әкем туралы, әкем атылып кетті отыз жетінші жылы, екі ағам: екеуі де соғыстан біреуі қолынан айрылып, біреуі белінен айрылып соғыстан келді. Тірі гелді әйтеуір. Сол «Өзүмнің көрген қиындықтарым, аш кәдімгі аштан құлап көшеде жатқаным жоқ, бірақ ашыққан күндеріміз көп болдұ, соғыстың гезінде. Әке жоқ, ағалар армияға гетті. Анамыз, сіңліміз – үшөуміз. Анамыз үй қызметіндегі адам, қара танымайтын. Мен соғыс басталғанда со он алтылардамын ба, сондаймын ғой... сөйтіп барлық бес жылғы қиындықты, тек нанмен, шәймен күн гөрдүк қой. Нан, шәй. |
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
А: – Иә, анам айтатын..
Р: – Кейде шәй болмай, пияздың қабығын салып ішетінбіз. Кейде нанның қабығын күйдүріп, соны шәй ғылып ішетінбіз. Сүйтүп өскен адамдармыз, бірақ соның барлығынан аман құтылып келіп, мына алдарыңызда қызмет істеп, қалған жылдарда мына о-.. бе-... о-.. өткен дұрыс жылдарда өңбектер жазып, анау неде тұрған, выставкыда тұрған кітәптарды көрүб мәз болыб отұрған шығарсыздар, рақымет. Бірақ осы заманмен, заман Сізің өміріңізді билейтін де, өзіңізді билейтін де заман болад. Сол заманмен бірге болұңдар, заманға қажет адам болұңдар. Құр тек әрнәрсені көрүб, қызықтап жүрө бермей» деп сөйледім ғой. Содан кейін ойлап қойғам: «Осы мен үстіп сайрап, жиналыстарда сайляй-.. сайрай бергенше, осын неге жазбайм, әкем туралы неге жазбайм?».
|
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Бір адам әкем туралы жазған жоқ. Жай ғана қызметкер болатын..
А: – Джаздыңыз ба?
Р: – ..Бар айыбы «Алаш» партиясында болды. Алашорда үкүметінің батыс аймағында Халел Досмұхамбетов, Жанша Досмұхамбетов, солармен бірге жүрді. Бар айыбы – сол. Поштыда істед, телеграф палатына. Морзе әліппесін оқып жүргөнде үйрөнген, сол..-мен жұмыс степ, пошты, телеграф дегенді аудандық бөлімін басқарып, аштықт да көргөн жоқпыз. Үкүмет өлтіртпейді ғой. Кеңес үкүметі кезінде тудым ғой, жиырма төртүнші жылы. Кәдімгі закрытый магазиндер болатын, әкелерімізге тамақ беретін. Оның нөмірі жиырмасыншы болу герек. Мамам отыратын, орысша білмейді ғой: «Бүгін дуатсаткада бір әшмөңке шәй берд, е.. бір қадақ қант берд», – деп.
|
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Әнә.. өз адамдарын өлтіртпеу үшүн үкүмет әрқашан қам жеген ғой. Енді әкем поштыны басқарып отырғаннан кейін, пошты керек нәрсе ғой үкүметке. Әсіресе телеграф дейтін, Морзе... Соны закрытый магазиннен алып келіп, балларына, өздеріне өлшеп грамдап беред тамақ-.. і.. пайокті (паек), сол алған пайокттарды алып келіп, мәз болыб отыратын мамамыз. «Соны неге жазбайм мен?» – деп ойланып, мініки, көзімнің кеткеніне ровны бес жыл болад, бес жыл болды, алтыншы жылға кетті. Он үшүнші жылы, онншы үйүн күні көрмей ғалдым. Ана сетшәткы ыдырап кетті көздегі. Қабық болады екен ғой сетшаткы дейтін, сол ыдырап кетіп, көрмей ғалып. Содан бер ғарай ойлаймын, жаз алмаймын. |
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Жазып көріб едім дәптерлерге шықпай ғалды, бірінің үстүнө бірін жазып жіберіп жаттым көрмөген соң.
А: – Жоқ, айтсаңыз жазыб алады ғой.
Р: – Жазыб алыб жүр ғой, сөйтіп айтып мақалалар басып жатырмын...
А: – Жоқ, соны джинақтап кітап жазуға болады...
Р: – ...Бір манаграфия жазып.. Жоқ, өйтүп күндө күндө кімге айтыб отұрам, кім жазыб алад онда? Екінің бірі жаза алмайды, екінің бірі анау п-.. пл-.. плёңкаға жазылғанды оқұп түсүніп қағаз-.. компьютерға тер алмайд. Компьютерда терілгенді.. қағазға шығарып бере алмайд. Екінің бірі істей алмайд. Ол үшүн әдейі кәдімгі не істудент оқуды бітірейін деп жүргөн, не аспирант, не бітірген.. барлығы кәзір жұмұс істеп кетті.
|
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Жұмұс.. ол.. мен және ол.. бір сағатта, екі сағатта бітетін жұмұс емес қой? Күндө отұруым керек ондай жұмұспенен. Кей гүндері мен отұра алмай ғалам. Соныменен тиіп қашып тек мақалалар беріп, сосын бір гәнә манаграфия жаздым осы көзім бітіп... жоғалайын деп жүргөн гезде. Жаздым, сол өзім айдақтатып, бірінің үстүне бірін жазып, қолмен жаздым. Сүйтүп әйтеуір бір манаграфия шықты. Қазақ... а-а... «Ауұзша тараған қазақ әдәби тілінің тарихы» деген. Ауұзша тараған дегенді дәлелдедім. Кәзір тарихта жаңа бөлүм ашылды. «Айтылған тарих» деген. Бұрұн жазылған тарих деп документтерден іздейміз ғой. Өткенде не жазылып қалды екен біздің тарихымыз жөнүнде. Кәзір енді жазылған тарих емес, айтылған тарих. |
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Күнү геше савхоздың директорлері ме, аграномдары ма, мұғалімдері ме әңгіме айтқанда, сол айтылғанды..-ның өзү тарих болұб шығад қағазға түссө, кейін қағазға түсүрсе. Ол үшүн әңгімелеу герек. Соны айтып мен, бір ең соңғұ кітәбымда, осы соңғұ манаграфиямда, көзүм кетіп бара жатқанда жазған, ашыб айттым, «осындай айт-.. айтылған тарихтың бірі болсұн бұл» деп біраз нәрсені айттым. «Енді қалғанын өзүмнің өмүрбаянымды айтсам, анау туған күнүмнен бастап» деп ойлайм да, басымда жүр, көбүн кішкене ойластырып та ғойдұм, кісілерді шақырып та ғойдұм, қыздарымды, жазайық деп оны. Бірақ жүрдүм бардым жаза салуға болмайд, белгілі уақытта отұру керек. Ұмұтұп қалам ғой. |
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Сонан гейін мынау жазыб отұрғанды мен ешуақыт өшіріп жазғанымды қайта жазып көрген емеспін. Жазыб отұрғанда мына үш саусағымды битіп қысып, періште ме біреу әйтеуір, өзі жаздырып отырған сияқты. Жазып.. бір сөйлемді жазып жатқанда, келесі сөйлем басымда дайын тұрад. Өмірі ойланып, жазғанымды сызып тастап, қайта басқасын жазып көрген емеспін.
А: – Мен де сондаймын, апа.
Р: – Ал сол-.. соны сүйтүп отыру үшүн мүлдем басқаша екен. Айтып жаздыру менен өзүң жазу екеуі екі дүниө екен, соған көзүм жетті. Айтыб отырып, сап жақсы айтыб отырам, басқа дүниөге кетіп қалам. Сөйлеб отұрғанда анау біріне бірі жалғасқан дүниөдегі оқиғалардың барлығы, іс.. іс әрекеттің барлығы, сон келесі әрекетке келгенде сол әрекетті айтып жүре береді екем.
|
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Бір шәкіртімменен кәдімгі доктор на-..к-.., ол гезде ужі кәндат наук, кәзір доктор наук, айтыб отұрып жиырма беттік мәтериалды әрең жаздырдық. Мен туралы шығарған кітәпта «Өмірімнің баяны өз аузымнан» деген мақала бар. Сонда шәкіртіме мен айтыб отырдым, ол жазыб отырды. Кө-өп қиналдық. Қайта ғайта: «Ойбай, тоқта, мен кетіп қалдым басқаға» дейм, тоқтатып қоям, қайтадан бастайм. «Қай жерге келіп едік?» деп оны сұрап алам, ұмұтұп қалып. Өте қиын екен, кәзір соны білмейм, қалай жаздыратынымды, әйтеу көрүб, ойлаб жүрм. Үзүп үзүп жаздырам ба? Күнүге со бір екі сағаттан аспай... Өзім де шаршап кетем.
А: – Әрине. Демалыңыз енді. Ана апа, апай битсе де болады ғой. Анау диктафон деген болады...
|
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Р: – Е, білем ғой.
А: – ..қо-...қосып қоятын. Соған жазсаңыз. Анау керекті нелерді өздері теріп теріп алады ғой.
Р: – Жоқ, жоқ. Ондай болмайды кен.
А: – Аталасып... атасып кете мекен?
Р: – Болмайды ол, жай айтыла салған сөз. Айтыб отұрғанда, біріншіден, мен анау адамның бетіне жүзіне, аузұна қарап отұруұм керек. Реакциясы қандай, түсүнүп отұр ма? Сосын... мына, үйтіп те сыпыра жаза бере алмайсың. Үйлестіріп, ұластырып жазу герек қой.
А: – Дұрұс айтасыз.
Р: – Бір айтылғаныңды екіншісіне ұластұрып.
А: – Иә, сюжеттің желісімен..
Р: – Ол үшүн ойлану герек, түнүмен ойланып шығу керек, жүрүп бара жатып ойлану герек. Кір өтектеп жатып ойланам. Иә.
А: – Жоғ, ол рас, мен де сөйтем.
|
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Р: – Сондұқтан дейм, ол оңай шаруа емес, үйтүп деп кеп, диктафонды қойұп қойұп, соған сөйлөй берсең, шығады екен деп. Сосұн оны дұрұс, диктафоннан дұрұс жаза білетін адам болу герек, тани білетін. Онұ кейін басыб бере алатын адам болу герек, компьютерға теріп барып.. бере алатын. Боны бір емес, екі үш рет өзүм оқұтуұм герек. Оқұтұп, тыңдауұм герек қалай шыққанын. Өтө ауұр жұмұс екен ол, мына жазғанмен бірдей емес. Көрерміз.., болса болар, болмаса он да көрөрміз. Әсіресе өзүм туралы емес, өзүм туралы кеткеннен гейін әйтеу өтүрүкті шынды жазады ғой барлығы да. Әкем мен екі әғам туралы жазғым геліб еді. Әсіресе әкем туралы. Ешкім..
А: – Міндетті түрде.
Р: – Иә.
|
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Әкемнің атын анамның аузұнан гәнә еститінмін. Біздер елде өспедік қой, әкеміз бі-... орұсша оқыды да, бірден Ақтөбө облысына кетіп қалды. А біздер – Ағжайықтың бойының қазақтарымыз. Сондықтан ағайын туұсқанның біреуін гөрмей өстүк, араласпай. Не балалық шағы туралы ма, жастық шағы туралы ма, жұмұс істеп тұрған кезі туралы ма бір адамның аузұнан әкемнің атын естіп көргөн жоқпұн. Тек анамыз айтыб отұратын. Анамыз оқұмаған адам болды, бірақ нәғыз әқылды, памит да күшті, ақыл ойұ да дұрұс, мақтану дегенді білмейд, көпіртіп сөйлеу дегенді білмейд...
А: – Ағжайық болғанда, апай, онұң қай жерінен сонда Ағжайықтың?
Р: – Ағжайықтың, не деген ауы-.. не.. кәзір айтайын, іі.. ой... жазулы менде бәрлығы, жазулы.
|
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Әкемнің әлгі прокуратурадан алдырған документтері бойұнша жаздырдым. Сол гездегі аттарын білмейм ғой. Әкемнің туған он тоғызыншы ғасырдың... Бір мың то-.. сегіз жүз сексен жетінші жылы туған әкем. Ол гезде соль жер қалай аталды? Басқа ғой, ол гезде патча үкүметі гезі ғой, Савет үкүмет де мес. Оны Ақтөбедегі пракуратурадан атылған гездегі дакументтерін алдырып, сонда өз қолұмен толтұрған, туған жерін толтырған, аттары бар екен. Сонұ алдырып, сол бойұнша жаздырам. Ол үшүн көп материалды ақтару герек. Со-.. соған мынадай ауұрұп қалғанда да кішкене қиналып қоямын. Үстіб армандап армандап жатып...
А: – Жоқ, жазасыз, апай. Жазасыз, бәрі дұрұс болады, жақсы болады бәрі.
|
Рабиға Сыздық
|
▶
|
|
|
Р: – Әй, көрөрміз, тоқсан бес деген біраз жас екен, айналайын.
А: – Әрине, апа.
Р: – Физищески шаршайд екенсің.
А: – Оны түсүнөм. Өзүмнің анам да сол Сізден үш жасы кіші екен, әйтпесе... Иә. Демалыңыз енді. Мен Сізді шаршатып қойдұм ба..
Р: – Иә, кішкене шаршап кеттім.
А: – ...деп тартынып отұрмұн. Аһа.
Р: – Шаршап кеттім. Енді мен қашан шығарады. Әлі кішкене ыстағандай бола ма? Өзү уколды көбі-.. бұрұн көбірек беретін мынаны, солсы жәрдем ететін, кәзір енді сегіз...
|
Рақымжан Қошқарбаев
|
▶
|
|
|
Менің басымнан өткен уақиға өмірімнің ішіндегі ең бір естен кетпес, қиын да, ауыр да, қатерлі да, әрі қуанышта күннің, ол бір мың төрт жүз оныншы күні соғыстым, егер оны календарлік күнмен есептегенде, ол отыз үшінші апрель, бір мың тоғыз жүз қырық бесінші жыл. Мұнда Берлиннің тап ортасы Александрплац дитін площадь бар екен. Сол площадьтың түгөл маңайында герман фашизмнің өкіметтерінің үйі бар екен. Соның бірінің аты Гиммлердің үйі деп атайд. Сол үйден Рейхстагқа дейін … үш жүз алпыс метр екен. … полкынан, самолеттен де, танкіден де, артилериядән да сол площадьқа атылған оқ, жарылған бомбы, өртеніпатқан үйлер, жарылыпатқан миналар. |
Рақымжан Қошқарбаев
|
▶
|
|
|
Оны енді айтып кәзір кежеткізу радио арқылы өте қиын, ол көрініс енді бұдан былай әрине болмасын. Біз он бір адамнан Григорий Петрович Болатов деген солдат екеуміз, күндізгі сағат оннан еңбектегеннен, кешкі сағат алтыға дейін осы үш жүз алпыс метр жерді еңбектеп Рейхстагқа жеттік аман-есен. Бізбен бірге барған он бір адамның сегізі қаза болды, кейін қалған үшеуі бізге кеп қосылды. Кешкі сағат алты жарымда ең алғашқы сәветтің ала-қызыл жалауы, көлемі бір метрге тақау қызыл туды Рейхстагтың кіреберіс орталық есігінің маңдайшасына, Григорий Петрович Болатов он тоғыз жасар солдатты иығыма шығарып, қадаттым. |
Рақымжан Қошқарбаев
|
▶
|
|
|
Сол қадаған ту, со басымды көтеріп қарағанымда, маған Рейхстагтың төбесінен жерге дейін жетіп тұрғандай болды. Ол кезде мен он сегіз жасымда Ұлы Отан соғысына қатынастым. Соғыстың ақырғы нүктесін қоюға дейін маған тура келді. Бүкіл Польшадан өтіп, Германияның орталық қаласы Берлинге дейін бардым. Менде аман-есен, көп азаматтермен Рейхстагқа дейін жетіп, біздің отанымыздың, халқымыздың, бүкіл дүниежүзінің күткен жеңіс деген, біз жеңдік деген алдыменен Рейхстагқа жетіп, ал-қызыл жалау тіккен азаматтармен бірге қатынасып, қасында бірге болдым. |
Рақымжан Қошқарбаев
|
▶
|
|
|
Соғыстың аты соғыс қой, қазасы шығынсыз болмайды әрине, бірақ өкініштісі менің өзімнің командир батальоным, Алексей Семенович Твердохлеб деген кісі, соғыс бітуге екі күн қалғанда Берлинде қаза болғанына, өте біздің батальон үшін, полк үшін үлкен, ауыр, орын толмас қаза болды. Міні, осындай азаматтарымыз көп, оның ішінде біздің кең байтақ қазақ халқы, қазақ елі, бұл елдің азаматтары, ұл-қыздары, еңкейген кәрілерімізбеннен, еңбектеген жастарымызға дейін. Біз майданда жүрсек, еліміздегі ата-аналарымыз отан үшін, жеміс үшін …. күндіз-түні қазақтың ақ … дастарқаны шығар. |
Рақымжан Қошқарбаев
|
▶
|
|
|
Ендігі тілегім, жеміс оңайлықпен келген жоқ, отанға деген сүйіспеншілік оңайлықпен келген жоқ. Кейінгі жастар, сол кәзіргі Ұлы Отан соғысына қатынасқан аталарын, ағаларын, қайтпай қалған әкелерін ешқашанда ұмытпай, солардың ерлігіне, солардың істеген отанға деген сүйіспеншілік шын жүрегін әрқашанда өздерінің бойына сақтап, сондай болып оқуда, еңбекте, отан үшін деген ұранда, өмірдің әр саласында ылғи алда болса екен, үлгі болса екен.
|
Рақымжан Отарбаев
|
▶
|
↑ анау манастың мыңжылдық тойы →// қырғыз даласында уөтіп →// тоқ̊самбесінші жылы / алматта жалғасты ↓ /// ↑ айтматов бастаған →// үлкен делегацыйа ͡ гелд ↓ /// ↑ әбіш аға сонда / йестеріңізде шығар →// төгіліп байандама жасап йедіғой ↓ /// ↑ бішкекке ͡ ғайтып келген →// шыңғыс төреғұлұлы //уой →// қоқый →// әбіш ͡ қой / сол бізге / манасты қырғыздарға / кері танытқандай болдығой →// танып қайттыққой →// манас пен әбішті қайтадан / деп ↓ /// ↑ мына біздің /йегемен қазақ̊стан сиақты ↑// қырғыздың / қырғыз туысы гәзеті →// сол / әбіш ағаның байандамасын / қырғыз тіліне аударып басамыз деп →// бір апта бойы әуреленді →// ішінде уөзім ͡ де бармын →// бір апта аудара алмай ͡ ғойдық → // әбіш ағаның / ғажайып байандамасын ↓ /// |
↑ анау манастың / мыңжылдық ͡ тойұ →// қырғыз даласынд'өтүп →// тоқ̊самбесінші͡ жылы / алматыда жалғасты ↓/// ↑ айтматов бастаған →// үлкөн делегацыйә͡ гелді ↓/// ↑ әб̊ішаға сонда /йестеріңізде шығар →// төгүлүп / байандама жасаб̊ ͡ еді ͡ ғой ↓/// ↑ бішкекке / қайтып ͡ келген →// шыңғыс төрөғұлұлұ / уой / қоқұй / әб̊іш ͡ қой / сол бізге / манасты ͡ ғырғыздарға / кері ͡ танытқандай болдұ ͡ ғой →// танып ͡ қайттық ͡ қой →// манас пен әб̊ішті͡ ғайтадан / деп ↓ /// ↑ мына ͡ б̊іздің / йегемең ͡ ғазағстан сыйақты ↑// қырғыздың / қырғыз тұуұсұ͡ гәзеті →// сол / әб̊іш ағаның байандамасын / қырғыз тілін'аударып / басамыз деп →// бір апта ͡ б̊ойұ / әурөлөндү →// ішінде / уөзүм͡ де ͡ б̊армын →// бір апта / аудар'алмай ͡ ғойдұқ → // әб̊іш ағаның / ғажайып ͡ пайандамасын ↓ /// |
Анау Манастың мың жылдық тойы қырғыз даласында өтіп, 95-жылы Алматыда жалғасты. Айтматов бастаған үлкен делегация келді. Әбіш аға сонда естеріңізде шығар, төгіліп баяндама жасап еді ғой. Бішкекке қайтып келген Шыңғыс Төреқұлұлы: Ой, қоқи, Әбіш... қой... сол бізге Манасты қырғыздарға кері танытқандай болды ғой, танып қайттық қой Манас пен Әбішті қайтадан,- деп. Мына біздің «Егемен Қазақстан» сияқты қырғыздың «Қырғыз туысы» газеті сол Әбіш ағаның баяндамасын қырғыз тіліне аударып басамыз деп бір апта бойы әуреленді, ішінде өзім де бармын, бір апта аудара алмай қойдық Әбіш ағаның ғажайып баяндамасын. |
Рақымжан Отарбаев
|
▶
|
↑ міне →// сондай йедіғой / әбіш аға ↓ /// ↑ әбіш аға →// көңліміздің қай жыртығына / жамау болмады ↓/// ↑ әбіш аға жазушыларды →// қалам ұстағандарды → / қолда бар қай биігіне көтермеді ↓ /// ↑ әбіш аға / қоғам үшүн →// йел-жұрт үшүн →// уотан үшүн →// қандай уот пен суға түспет десеңішші ↓ /// ↑ ұл'аб̊ай / қадырлы басым / қайратты жасым / айқаймен ͡ гетті / амал жоқ десе →// уосы сөз / әбіш ағаға ͡ да тән йед ↓ /// ↑ әбіш ағаның тегі / бүгүн йемесқой →// аспаннан ішкім түскен жоқ →// жерден ішкім ұшқан жоқ →// анау →// атақты→// тайағының ұшын'ырыс іліңген →// қожаназардың тұқымы йедіғой → // әбіш аға ↓ /// ↑ ақ кійізді тоғайдың бойына→// жемнің бойына →// мың қаралы үй тігіп / ас берілетін→// сол уызына ͡ ғараған / тұқым йедіғой әбіш аға →// ал нағашы жұрты →// біреу білер →// біреу білмес →// бүкіл жоңғарианың →// қалмақтың ханы айұукенің / уоң тізесін басқан // қарабұқаның / туғаны йедіғой →// нағашы жұрты сол йедіғой / әбіш ағаның ↓ /// |
↑ міне↓/ сондай йедіғой / әб̊ішаға ↓ /// ↑ әб̊ішаға →// көңүлүміздің / қай жыртығына / жамау͡ б̊олмады ↓ /// әб̊ішаға жазұушұларды →// қалам ұстағандарды → // қолда ͡ б̊ар / қай бійігіне ͡ гөтөрмөді ↓ /// ↑ әб̊ішаға / қоғам ͡ үшүн→//йел-жұрт ͡ үшүн →// уотан͡ үшүн →// қандай уот пен сұуға түспөдү десеңішші ↓ /// ↑ұл'аб̊ ̊ай / қадірлі ͡ б̊асым/ қайратты жасым / айқаймен ͡ гетті / амал жоқ / десе→// уосұ͡ сөз / әб̊ішағаға ͡ да тән йеді ↓ /// ↑ әб̊ішағаның тегі / бүгүн йемесқой →// аспаннан /йешкім ͡ түскөн͡ жоқ →// жерден →// йешкім ͡ ұшқ̊ан ͡ жоқ →// анау →// атақтым тайағының ͡ ұшұна / ырыс ͡ іліңген →// қожаназардың тұқұм'едіғой → // әб̊ішаға↓/// ↑ ақкійізді тоғайдың бойұна →// жемнің бойұна →// мың ͡ ғарал'үй тігіп / ас ͡ перілетін →// сол ұуұзұна ͡ ғараған / тұқұм йедіғой ͡ әб̊ішаға →// ал нағашы жұртұ →// біреу͡ б̊ілер →// біреу ͡ б̊ілмес →// бүкүл жоңғарыйаның →// қалмақтың ханы / айұукөнүң /уоңтізесім ͡ басқан // қараб̊ұқаның / тұуған'еді͡ ғой →// нағашы жұртұ сол йедіғой / әб̊ішағаның ↓/// |
Міне, сондай еді ғой Әбіш аға. Әбіш аға көңіліміздің қай жыртығына жамау болмады. Әбіш аға жазушыларды, қалам ұстағандарды қолда бар қай биігіне көтермеді. Әбіш аға қоғам үшін, ел-жұрт үшін, Отан үшін, қандай от пен суға түспеді десеңізші. Ұлы Абай «Қадірлі басым, қайратты жасым айқаймен кетті, амал жоқ» десе, осы сөз Әбіш ағаға да тән еді. Әбіш ағаның тегі бүгін емес қой, аспаннан ешкім түскен, жерден ешкім ұшқан жоқ, анау атақты, таяғының ұшына ырыс ілінген Қожаназардың тұқымы еді ғой Әбіш аға. Ақ киізді тоғайдың бойына, Жемнің бойына мың қаралы үй тігіп ас берілетін сол уызына жарыған тұқым еді ғой Әбіш аға, ал нағашы жұрты, біреу білер, біреу білмес, бүкіл Жоңғарияның, қалмақтың ханы Аюкенің оң тізесін басқан Қарабұқаның туған еді ғой, нағашы жұрты сол еді ғой Әбіш ағаның. |
Рақымжан Отарбаев
|
▶
|
↑ сондай тектіден →/ әбіш ағадай →// абыз қайдан тумасын ↑ // сондай ғажайыптан / әбіш ағадай ақылман қайдан тумасын ↑ /// ↑ әрине // уөкініш ͡ те жоқ йемес →// мемілекеттің мемілекеттігін жасаймын деп →// йегемен йелдің іргесін бекітемін деп жүргенде →// қаншама шығармалары ↑ / қаншама ғажайып туындылары ↑ / жазылмай ͡ ғалды ↓ /// ↑ үркер / йелең-алаң бастаған →// жеті том жассам деп / қаншама армандады ↑ // қаншама ұлы тұлғаларды ↑ // мынау / театр сахынасына алып келсем деп / армандады ↓ /// әттең дейсіз →//йегер кекілбаев шетелде туатын боса ↑ // дамыған / кекілбаевты → // бүкіл мемілекет болып →// сол йел қорғар йедіғой →// қоршар йедіғой ↓ /// ↑ дәргері / қорғаушысы / әдеби агенті / жан жақтан бірдей қаумалап →// сақтар йедіғой →// атын әуездетер йедіғой ↓ /// |
↑ сондай тектіден →// әб̊ішағадай →// аб̊ыз ͡ ғайдан тұумасын ↑ // сондай ғажайыптан / әб̊ішағадай ақылмаң ͡ ғайдан тұумасын↑ /// ↑әрійне// уөкүнүш͡ те / жоғ͡ йемес →// мемілекеттің / мемілекеттігін жасаймын деп→// йегемен йелдің іргесін ͡ бекітемін деб̊ ͡ жүргөндө ↑// қаншама шығармалары / қаншама ғажайып тұуұндұлары / жазылмай ͡ ғалды ↓ /// ↑ үркөр / йелең-алаң бастаған →// жетітом жассам ͡ деп / қаншама /армандады →// қаншама / ұлұ ͡ тұлғаларды →// мынау / театр ͡ сахнасына / алып ͡ келсем ͡ деп / армандады ↓/// ↑ әттең дейсіз →// йегер / кекілб̊аев / шетелде тұуатым͡ болса →// дамыған / кекілб̊аевты→ // бүкүл / мемілекет ͡ полұп →// сол йел / қорғар ͡ йедіғой→// қоршар ͡ едіғой↓/// ↑ дәргері/ қорғаушұсұ / әдеб̊ій͡ агенті /жан ͡ жақтам ͡ бірдей͡ ғаумалап →// сақтар ͡ едіғой →// атын / әуездетер ͡ еді ͡ ғой ↓ /// |
Сондай тектіден Әбіш ағадай абыз қайдан тумасын, сондай ғажайыптан Әбіш ағадай ақылман қайдан тумасын. Әрине, өкініш те жоқ емес, мемлекеттің мемлекеттігін жасаймын деп, егемен елдің іргесін бекітемін деп жүргенде қаншама шығармалары, қаншама ғажайып туындылары жазылмай қалды. «Үркер», «Елең-алаң» бастаған жеті том жазсам деп қаншама армандады, қаншама ұлы тұлғаларды мынау театр сахнасына алып келсем деп армандады. Әттең дейсіз, егер Кекілбаев шетелде туатын болса дамыған, Кекілбаевты бүкіл мемлекет болып сол елдің қорғар еді ғой, қоршар еді ғой. Дәрігері, қорғаушысы, әдеби агенті жан-жақтан бірдей қаумалап сақтар еді ғой, атын әуездетер еді ғой. |
Рақымжан Отарбаев
|
▶
|
↑ әттең →// кейде уойлайсың →// біздің қоғам →// уосындай ұлұ тұлғаларды →// ұлұ дарындарды сатпайтын →// сатылмайтын мемілекеттік байлықтың йесебіне / қоспай-ақ қойды ғой ↓ /// ↑ қосатын болатын боса →// кекілбаеп / жалғыз қазақтың йемес →// жалғыз қалықтың йемес →// бүкүл әлемдік рұуханыйаттың бірі йемес →// бірегейі йеді ғой ↓/// ↑ әбіш ағаның / пейіште нұры шалқығай ↓/// ↑ қара шаңырағы қалды артында →// қабырғасы қайысып / қара уорман қалқы қалды →// шүкірлік дейтін де бар йекен ↓/// ↑ әбіш аға →// қоғамнан / уортадан / мына біз сиақты / пәнде-пақырдан геткен қателік боса →// аруағыңыз кешіргей →// жүрегіңіз кең йеді ғой ↓ /// ↑ пейіште нұрыңыз шалқығай ↓ /// |
↑ әттең→// кейд'ойлайсың →// біздің ͡ ғоғам →// уосұндай ұлұ тұлғаларды →// ұлұ дарындарды сатпайтын →// сатылмайтын мемілекеттік байлықтың йесеб̊іне / қоспай-ақ ͡ қойдұғой ↓ /// ↑ қосатым͡ болатым ͡ болса →// кекілб̊аев / жалғыз ͡ ғазақтың ͡ емес →// жалғыз ͡ ғалықтың ͡ емес →// бүкүл әлемдік ұрұуханыйаттың бір'емес →// бірегей'едіғой↓/// әб̊іш ͡ ағаның / пейіште нұрұ шалқығай ↓ /// ↑ қара шаңырағы / қалд' артында →// қаб̊ырғасы қайысып / қар'орман / халқы ͡ ғалды →// шүкүрлүк дейтін ͡ де͡ б̊ар͡ екен ↓ /// ↑ әб̊ішаға →// қоғамнан / уортадан / мына ͡ б̊іс ͡ сыйақты / пенде-пақырдаң ͡ геткең͡ ғателік ͡ болса →// арұуағыңыз ͡ гешіргей →// жүрөгүңүз / кең͡ еді ͡ ғой ↓ /// ↑ пейіште ͡ нұрұңұз шалқығай ↓ /// |
Әттең, кейде ойлайсың, біздің қоғам осындай ұлы тұлғаларды, ұлы дарындарды сатпайтын, сатылмайтын мемлекеттік байлықтың есебіне қоспай-ақ қойды ғой. Қосатын болатын болса, Кекілбаев жалғыз қазақтың емес, жалғыз халықтың емес, бүкіл әлемдік руханияттың бірі емес бірегейі еді ғой. Әбіш ағаның пейіште нұры шалқығай. Қара шаңырағы қалды артында, қабырғасы қайысып қара орман халқы қалды, шүкірлік дейтін де бар екен. Әбіш аға, қоғамнан, ортадан, мына біз сияқты пенде-пақырдан кеткен қателік болса, аруағыңыз кешіргей, жүрегіңіз кең еді ғой. Пейіште нұрыңыз шалқығай. |
Рақымжан Отарбаев
|
▶
|
↑ маңғыстау мен атырау →// йенші бөліспеген жұрт →// бүтін көңліндей йеншісін бөліспеген →// білесіздер ↓/// ↑ атырау йелі / алашта асып тұуған →// асыл тұуған / әбішінен айрылып →// қайғырыбжатыр ↓ /// ↑ қызыл тілі / таңдайын күйдірген / шешені →// әбіш ағадан айрылып →// атырау жұрты →// аза тұтыбжатыр ↓ /// ↑ атырау уоблысының әкімі →// бақтығожа салахатдbнұлы бастаған // үлкен делегацыйа уосында қатысып уотыр ↓ /// ↑ айналайын йел жұрт →// қалың ͡ ғазақ →// қабырғамыз қайысып →// алдымен →// сіздерге көңіл айтамыз ↓ /// |
↑ маңғыстау мен алатау →// йенші ͡ б̊өлүспөген жұрт →// бүтүң͡ гөңүлүндей йеншісін ͡ бөлүспөген →// бір ͡ ел ↓ /// ↑ атырау͡ елі →// алашта / асып тұуған →// асып тұуған / әб̊ішінен ͡ айырылып→// қайғырыб̊ ͡ жатыр ↓ /// ↑ қызыл тілі →// таңдайың ͡ гүйдүргөн / шешені →// әб̊іш ағадан айырылып →// атырау жұртұ →// аза тұтұб̊ ͡ жатыр ↓ /// ↑ атырау ͡ об̊лұсұның әкімі ↑// бақтығожа салахатдійнұлұ ͡ б̊астаған →// үлкөн͡ делегасійа /уосұнда / қатысыб̊ ͡ отұр ↓ /// ↑ айналайын йел-жұрт →// қалың ͡ ғазақ →// қаб̊ырғамыз ͡ ғайысып →// алдымен →// сіздерге ͡ гөңүл ͡ айтамыз ↓ /// |
Маңғыстау мен Атырау- енші бөліспеген жұрт, бүтін көңіліндей еншісін бөліспеген, білесіздер. Атырау елі алашта асып туған, асыл туған Әбішінен айырылып, қайғырып жатыр. Қызыл тілі таңдайын күйдірген шешені - Әбіш ағадан айырылып, Атырау жұрты аза тұтып жатыр. Атырау облысының әкімі Бақтығожа Салахатдинұлы бастаған үлкен делегация осында қатысып отыр. Айналайын ел-жұрт, қалың қазақ, қабырғамыз қайысып, алдымен, Сіздерге көңіл айтамыз. |
Рақымжан Отарбаев
|
▶
|
↑ мына →// алып анадан / деп жатамызғой →// кішкәнтайымыздан алматта ағаны ͡ гөріп →// мәлике жүзін көрібағаның →// айсәуледей анамыздың → // қолынан дәм таттық ↓ /// ↑ бірінде түсте ͡ гелсем →// аға ͡ да келген йекен →// қолында кітәп →// айсәул' әже / алдымыздан шықты ↓ /// ↑ йесік алдында →// ағам айақ киімін шешіп жатып →// германиадан йекітомдық кітәбым шықты → // деп сөйдеді ↓ /// ↑ сонда айсәул' әже / айналайын / неміс әкеңді уөлтіргеммен →// уөзіңді биікке көтерді ͡ ғой / дет ↓ /// ↑ анамыздың жүзінде бір мұң → // бір / іризашылық қонып / ұшұп тұрды ↓ /// тоқсаныншшылы / неміс баспасөзі жазып йеді →// германиада ұлұ жазушылар көп →// ғажайып эканамистер көп →// керемет филосыптар көп →// бірақ / бізде →// әбіш кекілбаев жоқ ͡ қой деп ↓ /// |
↑ мына →// алыб̊ ͡ анадан деб̊ ͡ жатамыз ͡ ғой →// кішкентайымыздан алматыда / ағаны ͡ гөрүп →// мәлійке жүзүң͡ гөрүб̊ ͡ ағаның →// айсәуледей ͡ анамыздың → // қолұнан дәм͡ таттық ↓ /// ↑ бірінде / түстө͡ гелсем →// аға ͡ да / келген ͡ екен →// қолұнда / кітәп →// айсәул'әже / алдымыздан шықты ↓/// ↑ йесіг ͡ алдында →// ағам айақкійімін шешіб̊͡ жатып →// германыйадан / йекітомдұқ кітаб̊ым ͡ шықты → // деп̊ ͡ сөй ͡ деді ↓ /// ↑ сонда / айсәулө ͡ әже / айналайын / неміс әкеңд'өлтүргөммен →// уөзүңдү ͡ б̊ійікке ͡ гөтөрдүғой →// деді ↓ /// ↑ анамыздың жүзүндө ͡ б̊ір мұң → // бір / ырыйзашылық қонұп / ұшұп тұрдұ ↓ /// ↑ тоқ̊саныншы͡ жылы / неміс ͡ паспасөзү / жазыб̊ ͡ еді →// германыйада / ұлұ жазұушұлар ͡ гөп →// ғажайыб̊ ͡ экономійстер ͡ гөп →// керемет фійлософтар ͡ гөп →// бірақ / бізде →// әб̊іш ͡ кекілб̊аев / жоқ ͡ қой͡ деп ↓ /// |
Мына, «алып анадан» деп жатамыз ғой, кішкентайымыздан Алматыда ағаны көріп, мәлике жүзін көріп ағаның, Айсәуледей анамыздың қолынан дәм таттық. Бірде түсте келсем, аға да келген екен, қолында кітап, Айсәуле әже алдымыздан шықты. Есік алдында ағам аяқ киімін шешіп жатып: - Германиядан екі томдық кітабым шықты,- деп сөй деді. Сонда Айсәуле әже: - Айналайын, неміс әкеңді өлтіргенмен, өзіңді биікке көтерді ғой,- деді. Анамыздың жүзінде бір мұң, бір ризашылық қонып-ұшып тұрды. 90-шы жылы неміс баспасөзі жазып еді "Германияда ұлы жазушылар көп, ғажайып экономистер көп, керемет философтар көп, бірақ бізде Әбіш Кекілбаев жоқ қой" деп. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑білмей істеген / ы: уосалдықты кешірүуге болады ↓/// уөздерің көріп̊ жүрсіңдер ғой →// мынау кішкентай баллар →// сұрақты көп қойады →// көп нәрсені білмей істеп̊ қойады↓/// ↑содан ылғый / бір э: жағдайларға ұшырап жататыны уол / білместік →// ал біле тұра // бір қателіктер жасасаң →// уоны йенді / кешірүуге болмайды↓/// |
↑білмей істеген / уосалдықты ͡ гешірүугө ͡ б̊олады↓/// ↑уөздөрүң͡ гөрүп̊ / жүрсүңдөр ͡ ғой →// мынау ͡ гішкентай балалар → // сұрақты ͡ гөп қойады // көп нәрсені б̊ілмей істеп̊ қойады↓/// ↑содан ылғый / бір жағдайларғ'ұшұрап жататыны /уол білместік↓// ↑ал білетұра // бір ͡ ғәтеліктер жасасаң ↑// уон'енді / кешірүугө ͡ б̊олмайды↓/// |
Білмей істеген ы осалдықты кешіруге болады. Өздерің көріп жүрсіңдер ғой, мынау кішкентай балалар сұрақты көп қояды, көп нәрсені білмей істеп қояды. Содан ылғи бір э-э-э жағдайларға ұшырап жататыны ол білместік, ал біле тұра бір қателіктер жасасаң, оны енді кешіруге болмайды. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑жоқ / уөйткені / байағыда // әке-шешеміз айтып уотыратын →// уон күндігін уойланбаған әйелден без →// бір жылдығын уойламаған / йеркектен без деп↓ /// ↑уосында бүгінгі сәттегі бір / ы: құбылыстарға йеліктеудің керегі жоқ↓ /// |
↑жоқ / уөйткөнү / байағыда / әкешешеміз айтыб͡ отұратын →//уоңгүндүгүн уойламбаған әйелдем ͡ без →// біржылдығын уойламаған // йеркектен без / деб̊↓/// ↑уосұнда / б̊үгүңгү сәттегі б̊ір / құб̊ұлұстарға / йеліктеудүң ͡ герегі ͡ жоқ↓ /// |
Жоқ, өйткені баяғыда әке-шешеміз айтып отыратын он күндігін ойланбаған әйелден без, бір жылдығын ойламаған еркектен без деп. Осында бүгінгі сәттегі бір ы-ы-ы құбылыстарға еліктеудің керегі жоқ. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑көзі тірісінде // әке-шешеммен ақылдасушы йедім↓ /// ↑қазір уөзім уоқыған / тоқыған →/ ұстаздарым бар↓ /// ↑уолардың көзі тірі →// солармен ақылдасам↓ /// ↑әйтпесе / тәжірійб̊еме сүйенем →// уөмірлік тәжірійб̊еме ↓ /// |
↑көзі тірісінде // әке-шешеммен ақылдасұуш'едім↓ /// ↑қәзір уөзүм уоқұған →// тоқұған // → ұстаздарым бар↓/// ↑уолардың͡ гөзү ͡ тірі →// солармен ақылдасамын↓/// ↑әйтпесе / тәжірійб̊еме сүйөнөмүн →// уөмүрлүк тәжірійб̊еме↓/// |
Көзі тірісінде әке-шешеммен ақылдасушы едім. Қазір өзім оқыған, тоқыған ұстаздарым бар. Олардың көзі тірі, солармен ақылдасам. Әйтпесе, тәжірибеме сүйенем, өмірлік тәжірибеме. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑уөзіңіздің йең жақ̊сы қасиетіңіз↑///
↑сенгіштігім →// бірақ көб̊үнесе-көп̊ бұнымнан тайақ жеп жатам↓/// ↑бірақ сенгіштік болған / дұрыс қой деп уойлайм↓ /// ↑сену керек →// адамға сену керек↓/// ↑әйтпесе / йешкімге сенбесең / уол / жақ̊сылыққа апармайды↓/// |
↑уөзүңүздүң йең жақ̊сы қәсійетіңіз↑ /// ↑сеңгіштігім →// бірақ көб̊үнөсө ͡ гөп̊ / бұнұмнан тайағ ͡ жеб̊ ͡ жатамын↓ /// бірақ̊ сеңгіштік болған / дұрұс͡ қой деб̊ ͡ ойлаймын↓ /// ↑сенүу͡ герек →// адамға сенүу͡ герек↓ /// ↑әйтпесе / йешкімге сембесең /уол / жақ̊сылыққ'апармайды↓ /// |
Өзіңіздің ең жақсы қасиетіңіз?
Сенгіштігім, бірақ көбінесе-көп бұнымнан таяқ жеп жатам. Бірақ сенгіштік болған дұрыс қой деп ойлайм. Сену керек, адамға сену керек. Әйтпесе ешкімге сенбесең, ол жақсылыққа апармайды. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑үуәдеңізге беріксіз бе↑ ///
↑берік болуға тырысам →// шамам келгенше↓ /// |
↑үуәдеңізге б̊ерік̊сіз ͡ б̊е↑ /// ↑берік болұуға тырысамын →// шамам͡ гелгенше↓ /// |
Уәдеңізге беріксіз бе?
Берік болуға тырысам, шамам келгенше. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑атақ бақпа →// сорма↑///
↑біреуге бақ →// біреуге сор↓ /// ↑уол адамның / парасатына байланысты↓ /// |
↑атақ / бақ ͡ па →// сор ͡ ма↑/// ↑біреугө ͡ б̊ақ →// біреугө ͡ сор↓/// ↑уол адамның / парасатына б̊айланысты↓ /// |
Атақ бақ па, сор ма?
Біреуге бақ, біреуге сор. Ол адамның парасатына байланысты. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑бақытты болу / таңдау ма↑ ///
↑бақыт / уол уөзі келіп қонады →// сен уоны байқамайсың↓/// ↑бақыт деген ұзақ ееңбектің →// бір ұмтылыстың →// жақ̊сылыққа / соның жемісі ғой деп уойлаймын↓/// |
↑бақытты ͡ б̊олұу / таңдау ͡ ма↑ /// ↑бақыт /уол уөзүгеліп ͡ қонады →// сен уонұ б̊айқамайсың↓/// ↑бақыт деген / ұзағ ͡ еңбектің →// бір ұмтұлұстұң →// жақ̊сылыққа / сонұң жемісі ͡ ғой ͡ деб̊ ͡ ойлаймын↓/// |
Бақытты болу таңдау ма?
Бақытты болу таңдау ма? Бақыт – ол өзі келіп қонады, сен оны байқамайсың. Бақыт деген ұзақ еңбектің, бір ұмтылыстың жақсылыққа, соның жемісі ғой деп ойлаймын. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑уөз заманыңыздан бұрын / не кейін туғандай күй кешпейсіз бе↑ ///
↑әзірге уондай ы: ойлар →// келген емес / басыма↓ /// |
↑уөз заманыңыздам ͡ бұрұн / не / кейін тұуғандай // күй͡ гешпейсіз ͡ б̊е↑ /// ↑әзірг'ондай / уойлар / келген ͡ емес / басыма↓ /// |
Өз заманыңыздан бұрын, не кейін туғандай күй кешпейсіз бе?
Әзірге ондай ы-ы-ы ойлар келген емес басыма.
|
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑сізде не жоқ↑///
↑жазылмаған кітаптарым жоқ →// түсірілмеген филім'дерім жоқ↓/// |
↑сізде не жоқ↑/// ↑жазылмаған / кітәб̊тарым жоқ →// түсүрүлмеген фійлім'дерім жоқ↓ /// |
Сізде не жоқ?
Жазылмаған кітаптарым жоқ, түсірілмеген фильмдерім жоқ. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑дүниеге келген мезгіл →// болмысқа әсер йете ме↑ ///
↑мынау / қарашы / көп̊ кітәпты уоқыдық қой йенді →// соны қарап уотырсақ↑ // әсері болады йекен↓ /// ↑әсері мол йекен →// болашаққа да / уоның әсері мол йекен↓ /// |
↑дүнүйөге͡ гелген мезгіл →// болмұсқа әсер ͡ ете ͡ ме↑ /// ↑мынау / қарашы // көп̊ кітәпті уоқұдұқ қой йенді→// сонұ ͡ ғараб̊ ͡ отұрсақ↑ / әсері б̊олад'екен↓ /// ↑әсері мол йекен →// болашаққа ͡ да / уонұң әсері мол йекен↓ /// |
Дүниеге келген мезгіл болмысқа әсер ете ме?
Мынау, қарашы, көп кітапты оқыдық қой енді, соны қарап отырсақ, әсері болады екен. Әсері мол екен, болашаққа да оның әсері мол екен. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑сырыңызды кімге айтасыз↑ ///
↑сырымды уөзіме ғана айтам →// қазір / йешкімге айтпайм↓ /// ↑бір сырың болады айтатын↓ /// ↑айтатын сыр болады →// айтпайтын сыр болады↓ /// ↑бір құпыйа болу керек адамда↓ /// ↑мәселенки / мен немерелерімді жақ̊сы көремін↓ /// ↑соларменен / бұрынғы басымнан кешкен уоқиғаларды айтам →// ал ішкі сырымды айтсам ↑// уолар сындырып алуы мүмкін ↓ /// ↑әйтпесе / басқа бағытта тәрб̊ійелеуі мүмкін →// уол балларымды↓ /// |
↑сырыңызды ͡ гімге айтасыз ↑ /// ↑сырымды уөзүмө͡ ған'айтамын↓ // қәзір / йешкімге айтпаймын↓ /// ↑ бір сырың болады / айтатын ↓ /// ↑айтатын сыр б̊олады →// айтпайтын сыр б̊олады↓ /// ↑бір құпұйа б̊олұу͡ герег ͡ адамда↓ /// ↑мәселеңкій / мен немерелерімді жақ̊сы ͡ гөрөмін↓ /// ↑соларменен / бұрұңғұ / б̊асымнаң͡ гешкен ͡ оқыйғаларды / айтамын →// ал ішкі сырымд'айтčам ↑// уолар сындырыб̊ ͡ алұуұ ͡ мүмкүн↓ /// ↑әйтпесе / б̊асқа б̊ағытта тәрб̊ійелеүуү мүмкүн →// уол балаларымды↓ /// |
Сырыңызды кімге айтасыз?
Сырымды өзіме ғана айтам қазір ешкімге айтпайм. Бір сырың болады айтатын. Айтатын сыр болады, айтпайтын сыр болады. Бір құпия болу керек адамда. Мәселенки, мен немерелерімді жақсы көремін. Соларменен бұрынғы басымнан кешкен оқиғаларды айтам, ал ішкі сырымды айтсам, олар сындырып алуы мүмкін. Әйтпесе басқа бағытта тәрбиелеуі мүмкін, ол балаларымды. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑қыйанат көргең͡ гезіңіз болды ма↑ ///
↑қыйанатты / ы: бір адамның басына жетерлік // қыйанат көрдүм уөмүрден↓ /// ↑уол йенді / мен уойлайм→// көб̊үсү менің тәжірійб̊есіздігімнен // → білместігімнен →// дүнійетанымымның͡ гедей болғанынаң͡ гөрген қыйанаттар͡ ғой↓ /// ↑әйтпесе / і: согезде басыма бір трагедиа боп ͡ келді ↓ /// ↑қәзір͡ ғарап уотсам→// сол қыйанаттарға / жақшаның ішіндегі / күле қарайм↓ /// ↑қәзір қыйанат көрмеүуге тырысам ғой↓ /// |
↑қыйанат көргөң ͡ гезіңіз / б̊олдұ ͡ ма↑ /// ↑қыйанатты / бір адамның басына жетерлік / қыйанат көрдүм уөмүрден↓/// ↑уол йенді / мен уойлаймын → // көб̊үсү менің тәжірійб̊есіздігімнен→ // білместігімнен →/ дүнүйөтанымымның / кедей болғанынаң ͡ гөргөң ͡ ғыйанаттар ғой↓ /// ↑әйтпесе / солгезде б̊асыма ͡ б̊ір / трагедій б̊олып келді↓ /// ↑қәзір ͡ ғараб̊ ͡ отұрсам → // сол ͡ ғыйанаттарға / жақ̊шаның ішіндегі / күлө ͡ ғараймын↓ /// ↑қәзір / қыйанат көрмөугө тырысамын ͡ ғой↓ /// |
Қиянат көрген кезіңіз болды ма?
Қиянатты, ы-ы бір адамның басына жетерлік қиянат көрдім өмірден. Ол енді, мен ойлайм, көбісі менің тәжірибесіздігімнен, білместігімнен, дүниетанымымның кедей болғанынан көрген қиянаттар ғой. Әйтпесе і-і-і сол кезде басыма бір трагедия болып келді. Қазір қарап отырсам, сол қиянаттарға, жақшаның ішіндегі, күле қарайм. Қазір қиянат көрмеуге тырысам ғой. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑сіз / әлсізсіз бе↑ ///
↑әлсізбін ↓ /// |
↑сіз / әлсіссіз ͡ б̊е↑/// ↑әлсізб̊ін↓/// |
Сіз әлсізсіз бе?
Әлсізбін. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑сізді сабырлық рел'сінен / не шығарат↑ ///
↑тәрб̊иесіздік →// самодисциплина дейді ғой↓ /// ↑уөзін уөзінің қылықтарын бақылай алмайтын →// кейде бір қызметкерлер болады↓ /// ↑солардың / қылықтарынағарап // → кейде релс'тен шығып кетем↓ /// |
↑сізді саб̊ырлық ірелісінен / не шығарады↑/// ↑тәрб̊ійесіздік →// самодисційплина дейді ͡ ғой↓ ///↑уөзүн ͡ өзүнүң͡ ғылықтарын / бақылай алмайтын // кейде б̊ір /қызметкерлер б̊олады →// солардың ͡ ғылықтарына ͡ ғарап // кейде ірелістен шығып͡ кетемін↓ /// |
Сізді сабырлық рельсінен не шығарады?
Тәрбиесіздік, самодисциплина дейді ғой. Өзін-өзінің қылықтарын бақылай алмайтын, кейде бір қызметкерлер болады. Солардың қылықтарына қарап, кейде рельстен шығып кетем. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑жан досыңыздың алыстап кеткенін байқасаңыз →// қайтесіз↑///
↑жан досым →// жан дос →// йекі жан досым болған↓ /// ↑уолар дүниеден уозып кетті↓ /// ↑қазіргі / достарым йенді / йенді йенді дос болып келеатқандар↓ /// ↑ уолар әзірге мені ренжітіп көрген йемес →// қылықтарымен↓ /// |
↑жан досұңұздың алыстап͡ геткенім ͡ байқасаңыз ͡ ғайтесіз↑ /// ↑жан досұм →// жан͡ дос →// йекі жан досұм болған↑ /// ↑уолар дүнүйөден уозұп͡ кетті↑ /// ↑қәзіргі / достарым йенді / йенді /йенді дос болып кележатқандар↑ /// ↑уолар әзірге мені іренжітіп͡ көргөн ͡ емес →// қылықтарымен↓ /// |
Жан досыңыздың алыстап кеткенін байқасаңыз қайтесіз?
Жан досым, жан дос, екі жан досым болған. Олар дүниеден озып кетті. Қазіргі достарым енді, енді-енді дос болып келе жатқандар. Олар әзірге мені ренжітіп көрген емес қылықтарымен. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑бірінші болып кешірім сұрай аласыз ба↑ ///
↑уосылай тәрб̊иелеген әке-шешем мені →// бірінші барып кешірім сұрай алам↓ /// ↑уодан йешжерім сынып қалмайды↓ /// ↑ қайта мен // ұрухани байыймын →// бірінші б̊арып / кешірім сұрағаннан↓/// |
↑бірінші ͡ б̊олұп / кешірім сұрай ͡ аласыз ͡ б̊а↑/// ↑уосұлай тәрб̊ійелеген әке ͡ шешем мені↑ /// ↑бірінші б̊арып / кешірім сұрай аламын ↑ /// ↑уодан йешшерім сынып қалмайды↑ /// ↑қайта мен // ұрұуханій байыймын →// бірінші б̊арып / кешірім сұрағаннан↓/// |
Бірінші болып кешірім сұрай аласыз ба?
Осылай тәрбиелеген әке-шешем мені. Бірінші барып кешірім сұрай алам. Одан еш жерім сынып қалмайды. Қайта мен рухани баймын, бірінші барып кешірім сұрағаннан. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑қазір / йекі күндік сапарға билет берілсе →// қай йелді таңдар йедіңіз↑ ///
↑жерүусалимге барар йем↓ /// ↑әйтпесе / киотаға↓ /// ↑тіпті болмаса // сан-франсискоға ↓/// ↑ вот мына үш / үш / қала мені ғашық қылып қойды →// ынтық қылып қойды↓ /// |
↑қәзір / йекігүндүк̊ сапарға б̊ійлет ͡ перілсе →// қай йелді таңдар йедіңіз↑/// ↑жерүусаліймге б̊арар йедім↑ /// ↑әйтпесе / кійотаға↑ /// ↑тіпті б̊олмаса // санфрансыйскоға ↑ /// ↑вот мына үш / үш қала мені / ғашық қылып қойды →// ынтық қылып қойды↓/// |
Қазір, екі күндік сапарға билет берілсе, қай елді таңдар едіңіз?
Жерусалимге барар ем. Әйтпесе, Киотаға. Тіпті, болмаса, Сан-Франсискоға. Вот мына үш, үш қала мені ғашық қылып қойды, ынтық қылып қойды. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑уосы үшеуінің қайсына / құдай қарасады да↑ ///
↑жерүусалимге // уөйткені / уол жерде / дін атаулының бәрі шыққан жері↓ /// ↑уолардың / мен бірінші рет барғанда →/ бір байқағаным →// жерусалимге кіргенде // ауа / ауаның уөзі бір қойұуланып →// біртүрлі / уөзі бір биаполе жүре бастады ма →// денеме электр ток жүргендей ме →// бір әсер йетті↓ /// ↑сол уөзі / уөзі бір керемет қасиетті жер↓/// |
↑уосұ үшөүуүнүң ͡ ғайсына / құдай͡ ғараса ͡ да↑ /// ↑жерүусаліймге // уөйткөнү / уол жерде / дін атаулұнұң бәрі шыққан жері ↑ /// ↑уолардың / мем ͡ бірінш'рет ͡ парғанда →// бір б̊айқағаным →// жерүусалыймге ͡ гіргенде // ауа / ауаның уөзүб̊ір ͡ ғойұуланып →// біртүрлү /уөзү б̊ір б̊ұйополе жүрө ͡ б̊астады ͡ ма →// денеме / электір тог ͡ жүргөндөй ͡ ме →// бір әсер йетті↑ /// ↑сол уөзү / уөзү ͡ б̊ір / керемет қәсійетті жер↓/// |
Осы үшеуінің қайсына құдай қарасады да?
Жерусалимге, өйткені ол жерде дін атаулының бәрі шыққан жері. Олардың мен бірінші рет барғанда бір байқағаным, Жерусалимге кіргенде ауа, ауаның өзі бір қоюланып, біртүрлі өзі бір биополе жүре бастады ма, денеме электр ток жүргендей ме, бір әсер етті. Сол өзі, өзі бір керемет қасиетті жер. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑жерүусалимдегі қабырғаға // қандай мазмұндағы хат қалдырар йедіңіз↑//
↑мен байағыда барып жаздым↓ /// ↑уол тек иұуда дініндегі адамдарға йемес↓/// ↑мен уойладым →// уөзім үшін мен де →// адамзат / деген үлкен / халықтың ішінде жүрмін ғой↓/// ↑солардың мүшесімін →// мен де барып көрейінші деп ↓/// ↑мұстафа шоқайды түсіріп жүрген кезде мен сол / жоқтау қабырғасы ғой →// барып мен де хат жаздым↓/// ↑не тұуралы хат жаздым →// уоны айтпаймын бірақ йешкімге↓/// |
↑жерүусаліймдегі ͡ ғаб̊ырғаға // қандай мазмұндағы хат қалдырар йедіңіз↑/// ↑мем ͡ байағыда / б̊арыб̊ ͡ жаздым↑ /// ↑уол тек / ійұуда дініндегі адамдарғ'емес↑ /// ↑мен уойладым →// уөзүм үшүн мен ͡ де →// адамзат / деген үлкөн / халықтың ішінде жүрмің ͡ ғой↑ /// ↑солардың мүшөсүмүн →// мен ͡ де б̊арып көрөйүншү деп↑ /// ↑мұстафа шоқайды түсүрүб̊ ͡ жүргөң͡ гезде / мен сол / жоқтау ͡ ғаб̊ырғасы ͡ ғой →// барыб̊ мен ͡ де хат ͡ шаздым↑ /// ↑не тұуралы хат ͡ шаздым↓// уон'айтпаймын бірағ ͡ ешкімге↓/// |
Жерусалимдегі қабырғаға қандай мазмұндағы хат қалдырар едіңіз?
Мен баяғыда барып жаздым. Ол тек иуда ы-ы дініндегі адамдарға емес. Мен ойладым, өзім үшін мен де адамзат деген үлкеееен халықтың ішінде жүрмін ғой. Солардың мүшесімін, мен де барып көрейінші деп. Мұстафа Шоқайды түсіріп жүрген кезде, мен сол жоқтау қабырғасы ғой , барып мен де хат жаздым. Не туралы хат жаздым, оны айтпаймын бірақ ешкімге. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑сіздің йең үлкен жетістігіңіз↑ ///
↑ үлкен жетістік әлі алда →// сол / уосұ күнге дейін →// уосы жасқа дейін→// мен сол үлкен жетістікке жетем ба →// деген нійетпен кітаб жазам →// кійно түсірем↓ /// |
↑сіздің йең үлкөн жетістігіңіз↑ /// ↑үлкөн жетістік / әл'алда →// сол /уосұ ͡ гүңгө дейін →//уосұ жасқа дейін → // мен сол үлкөн жетістікке жетем ͡ бе →// деген нійетпен / кітәб̊ ͡ жазамын →// кійно түсүрөмін↓ /// |
Сіздің ең үлкен жетістігіңіз?
Үлкен жетістік әлі алда, сол осы күнге дейін, осы жасқа дейін мен сол үлкен жетістікке жетем ба деген ниетпен кітап жазам, кино түсірем. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑сіз үшін ең қымбат сыйлық↑ ///
↑кітап↓ /// |
↑сіз үшүн йең͡ ғымбат ͡ čыйлық↑/// ↑кітәб̊↓ /// |
Сіз үшін ең қымбат сыйлық ?
Кітап |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑сіз уоқұуға ұсынар кітап̊тар↑ ///
↑оны айтсам →// мен / бір кеш азырақ кетеді↓ /// ↑бірақ алдыменен аб̊ай →// аб̊айдың қарасөздерін қайта қайта уоқұу керек↓ /// ↑құран →// бійблійа↓ /// ↑біздің жазушылардан әуезов →// мүсірепов →// әсіресе аб̊айдың қарасөздері↓ /// ↑жылына бір қарап қойам да →// ылғыйда бір жаңалық ашып уотырам↓ /// ↑ылғый бір / уөзім іздеп жүрген сұрақтарға жауап алып уотырам↓ /// ↑міне / сонысымен әлі таңқалдырады →// аб̊айдың қарасөздері↓ /// |
↑сіз уоқұуға ұсұнар кітәптар↑/// ↑уон'айтčам мен →// бір͡ геш азырақ кетеді↓ /// ↑бірақ / алдыменен аб̊ай →// аб̊айдың͡ ғарасөздөрүн / қайта͡ ғайта уоқұу ͡ герек↓ /// ↑құран / бійблійа↓/// ↑біздің жазұушұлардан әуөзов↑/ мүсүрөпов↓/// әсіресе↑/ аб̊айдың ͡ ғарасөздөрү↓ /// жылына / б̊ір ͡ ғарап ͡ қойамын↑/ ылғый ͡ да ͡ б̊ір жаңалығ ͡ ашып уотұрамын↓/// ылғый бір уөзүм іздеб̊ ͡ жүргөн сұрақтарға жауаб̊ ͡ алып // уотұрамын↓ /// міне↑/ сонұсұмен әлі таңғалдырады // аб̊айдың қарасөздөрү↓ /// |
Сіз оқуға ұсынар кітаптар?
Оны айтсам мен, бір кеш азырақ кетеді. Бірақ алдыменен Абай, Абайдың қарасөздерін қайта-қайта оқу керек. Құран, Библия. Біздің жазушылардан Әуезов, Мүсірепов. Әсіресе, Абайдың қарасөздері. Жылына бір қарап қоям, ылғи да бір жаңалық ашып отырам. Ылғи бір өзім іздеп жүрген сұрақтарға жауап алып отырам. Міне, сонысымен әлі таңқалдырады Абайдың қарасөздері. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑аб̊ай ақыл →// қайрат →// жүректі бірдей ұста деген↓ /// ↑сізде уосылардың бірі / басып кететін сәттер бола ма↑///
↑ жүрек көбінесе →// басып кететін кездері болад →// соған кейде уөкінем↓/// |
↑аб̊̊ай ақыл ͡ ғайрат →// жүрөктү б̊ірдей ұста деген →/ сізде уосұлардың бірі / басыб̊ ͡ гететін сәттер б̊ола ͡ ма↑/// ↑ жүрөк көб̊үнөсө →// басыб̊ ͡ гететің͡ гездері б̊олады →// соғаң͡ гейде уөкүнөмін↓/// |
Абай ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста деген. Сізде осылардың бірі басып кететін сәттер бола ма?
Жүрек көбінесе басып кететін кездері болад. Соған кейде өкінем. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑сіз үшін йең / ұлы режійссер↑ ///
↑жан гюго↓ ///
↑оның ең / ұлы тұуындысы↑///
↑аталанта↓ /// |
↑сізүшүн йең / ұлұ ірежійссер↑///
↑жан гұуго↓///
↑уонұң йең / ұлұ тұуұндұсұ↑/аталанта ↓/// |
Сіз үшін ең ұлы режиссер?
Жан Гюго.
Оның ең ұлы туындысы?
«Аталанта». |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑ таб̊ыйғаттың йең әдемі құбылысы↑///
↑көктем →// кемп̊ірқосақ →// бәйшешек →// қандай стіймул тұр↑/// ↑жүрегі бар →// йегер гүлдерде жүрек болатын болса →// йең жүрегі үлкен →// әрі мықты жүрек →// уосы бәйшешекте↓// қардың астынан шығұу↓ /// |
↑таб̊̊ійғаттың йең әдемі ͡ ғұб̊ұлұсұ↑/// ↑көктөм →// кемп̊ірғосақ →/б̊әйшешек →/ қандай істіймұул тұр↑/// ↑жүрөгү б̊ар↓ /// йегер гүлдөрдө жүрөк болатым ͡ болса →// йең жүрөг'үлкөн →// әрі мықты жүрөк /→// уосұ б̊әйшешекте↓/// ↑қардың астынан шығұу↓ /// |
Табиғаттың ең әдемі құбылысы?
Көктем, кемпірқосақ, бәйшешек, қандай стимул тұр? Жүрегі бар. Егер гүлдерде жүрек болатын болса,ең жүрегі үлкен әрі мықты жүрек осы бәйшешекте. Қардың астынан шығу. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑сізді көндірүу уоңай ма↑ ///
↑кейде уоңай →// соған уөкінем мен →// уөйткені / көңіліне қарайм↓ /// ↑мен →// ренжітіп алам ба →// деп / уойлайм↓ /// |
↑сізді ͡ гөндүрү уоңай ͡ ма↑/// ↑кейде уоңай →// соғаң ͡ өкүнөмүн мен →//уөйткөнү / көңүлүнө ͡ ғараймын↓/// ↑мен →// іренжітіб̊ ͡ аламын ͡ ба / деп уойлаймын↓ /// |
Сізді көндіру оңай ма?
Кейде оңай, соған өкінем мен, өйткені көңіліне қарайм. Мен ренжітіп аламын ба деп ойлайм. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑күнделікті күйбеңнен бір сәт алшақтау үшін →// әркім әртүрлі амал жасайды↓ /// ↑мысалы / біреу аккардыйонда уойнайды →// ал сіз ше↑ ///
↑кітап уоқыймын↓/// ↑жаңағы айтқан конфуцый →/ аб̊ай→// жаңағы уөзім / аттарын айтпай-ақ қойайын →// уөзіміздің / шетелдің бір б̊ірнеше жазушылары бар↓ /// ↑соларды қайта қайта уоқыймын↓ /// |
↑күндөлүктү күйб̊өңнөм бір сәт алшақтауүшүн →// әргім әртүрлү амал жасайды↓ /// ↑мысалы / біреу аккардыйонда уойнайды → // ал сішше↑/// ↑кітәб̊ ͡ оқұймұн →// жаңағ'айтқан конфұусұй →// аб̊ай →/ жаңағы уөзүм / аттарын айтпайақ͡ қойайын →// уөзүмүздүң / шетелдің ͡ бір / бірнеше жазұушұлары б̊ар↓/// ↑соларды қайта͡ ғайта уоқұймұн↓ /// |
Күнделікті күйбеңнен бір сәт алшақтау үшін әркім әртүрлі амал жасайды. Мысалы, біреу аккардионда ойнайды, ал сіз ше?
Кітап оқимын. Жаңағы айтқан Конфуций, Абай, жаңағы өзім аттарын айтпай-ақ қояйын, өзіміздің шетелдің бір бірнеше жазушылары бар. Соларды қайта-қайта оқимын. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑әйел адамға тән йең жақ̊сы қасійет↑ ///
↑ыйбалық →// нәзіктік↓ /// ↑уосы екеуі →// ыйбалық / нәзіктік↓ /// ↑сосын құпыйа сақтай білүу↓ /// ↑көзіне қарағанда бір құпыйа іздеймін↓ /// ↑соны / ылғый сұрақ // қыздың көзіне қарап уотырып →// сұрағыңа жауап таба алмасаң ынтығасың ғой↓ /// ↑міне / ынтықтырып // → уөмір бойы ынтықтырып уөтетін болса →// сол уобъект / қызық уобъект болады↓ /// ↑қыздардың көзіне қарағанда ылғый сол құпыйа іздеймін↓ /// |
↑әйел адамға тән йең жақ̊сы қәсійет↑/// ↑ійб̊алық →/ нәзіктік↓/// ↑уос'екеүуү →// ійб̊алық / нәзіктік↓/// ↑сосұң ͡ ғұпұйа сақтай білүу↓/// ↑көзүнө͡ ғарағанда / б̊ір ͡ ғұпұйа іздеймін↓/// ↑сонұ / ылғый сұрақ // қыздың͡ гөзүнө͡ ғараб̊ ͡ отұрұп →// сұрағыңа жауап таб̊ ͡ алмасаң /ынтығасың ͡ ғой↓ /// ↑міне / ынтықтырып // →уөмүрб̊ойұ ынтықтырып уөтөтүм ͡ болса →// сол уобъект / қызығ ͡ объект ͡ полады↓ /// ↑қыздардың͡ гөзүнө͡ ғарағанда / ылғый сол / құпұйа іздеймін↓/// |
Әйел адамға тән ең жақсы қасиет?
Ибалық, нәзіктік. Осы екеуі ибалық, нәзіктік. Сосын құпия сақтай білу. Көзіне қарағанда бір құпия іздеймін. Соны ылғи сұрақ қыздың көзіне қарап отырып, сұрағыңа жауап таба алмасаң ынтығасың ғой. Міне ынтықтырып, өмір бойы ынтықтырып өтетін болса, сол объект, қызық объект болады. Қыздардың көзіне қарағанда ылғи сол құпия іздеймін. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑йер адамға тән йең жақ̊сы қасиет↑ ///
↑Ұстамдылық↓ /// |
↑йер адамға тән йең жақ̊сы қәсійет↑ /// ↑ұстамдылық↓ /// |
Ер адамға тән ең жақсы қасиет?
Ұстамдылық. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑қай сынақтан уөтүу қыйын↑/// ↑байлық па →// әлде кедейлік пе↑///
↑ йекеуіменде↓ /// ↑бірақ соңғы кезде қарап жүрмін →// қазақ кедейлікке көнбіс йекенде →// а: байлыққа / шыдамайды йекен↓ /// ↑байлықтың сынынан көбінесе уөтпей жататын уөзімнің уотандастарымнан көп түңілем↓ /// |
↑қай сынақтан уөтүу ͡ ғыйын↑ /// байлық ͡ па →// әлде ͡ гедейлік ͡ пе↑/// ↑йекеүуүмөндө↑/// ↑бірақ / соңғұ ͡ гезде͡͡ ғараб̊ ͡ жүрмін →// қазақ кедейлікке / көмбүс ͡ екен ͡ де →// байлыққа / шыдамайд'кен↓/// ↑байлықтың сынынаң ͡ гөб̊үнөс'өтпөй жататын уөзүмнүң уотандастарымнаң͡ гөп түңүлөмүн↓ /// |
Қай сынақтан өту қиын? Байлық па, әлде кедейлік пе?
Екеуімен де. Бірақ соңғы кезде қарап жүрмін, қазақ кедейлікке көнбіс екен де, а байлыққа шыдамайды екен. Байлықтың сынынан көбінесе өтпей жататын өзімнің отандастарымнан көп түңілем. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑уоқыған кітаптарыңыздың қайсысы бойынша фійл'м түсірер йедіңіз↑ ///
↑мәселенкій / әуезовтің әңгімелер цыйклынан → / қыр балалары →/ қыр суреттері деген цыйклдары бар ғой↓///
↑соны / кез келгенін алып // қазіргі күнге ылайықтап →// кійно түсірүуге болады↓ /// |
↑уоқұғаң ͡ гітәб̊тарыңыздың͡ ғайсысы б̊ойұнша фійл'м түсүрөр йедіңіз↑/// ↑мәселеңкій / әүуөзовтің әңгімелер цыйклынан →// қыр б̊алалары →/ қыр сүурөттөрү деген цыйклдары б̊ар ͡ ғой →// сонұ / кезгелгенін алып // қәзіргі ͡ гүңге ылайықтап →// кійно түсүрүугө ͡ б̊олады↓/// |
Оқыған кітаптарыңыздың қайсысы бойынша фильм түсірер едіңіз?
Мәселенки, Әуезовтің әңгімелер циклынан «Қыр балалары», «Қыр суреттері» деген циклдары бар ғой. Соны кез келгенін алып, қазіргі күнге лайықтап, кино түсіруге болады. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑құдайдың алдына барсаңыз →// не айтар йедіңіз↑ ///
↑сұрақ көп →// көп нәрсе сұрар йедім↓ /// ↑уөйткені / мен / уосы көп нәрсені білмегендіктен →// уөзіме уөзім көп сұрақ қойдымда↓ /// ↑сол үшін / соларға жауап іздеп барып / кітап жаздым↓ /// ↑әңгімелер →/ проза →/ кійно түсіріп жатырмын↓/// ↑а: үлкен кісінің алдына барған кезде // сол сұрақтарды қойар йедім →// неге↑ деп↓ /// |
↑құдайдың алдына б̊арсаңыз →// не айтар йедіңіз↑ /// ↑сұрақ ͡ көп → // көп нәрсе сұрар йедім↓ /// ↑уөйткөнү / мен / уосұ ͡ гөп нәрсені б̊ілмегендіктен // →уөзүме уөзүм ͡ гөп̊ сұрақ͡ ғойдұм ͡ да↑ /// ↑солүшүн / соларға жауаб̊ ͡ іздеп ͡ парып / кітәб̊ ͡ жаздым↑ /// ↑ әңгімелер →/ проза →/ кійно түсүрүб̊ ͡ жатырмын↓ /// ↑үлкөң͡ гісінің алдына б̊арғаң͡ гезде сол сұрақтарды ͡ ғойар йедім →// неге ↑ деп↓ /// |
Құдайдың алдына барсаңыз, не айтар едіңіз?
Сұрақ көп, көп нәрсе сұрар едім. Өйткені мен осы көп нәрсені білмегендіктен өзіме-өзім көп сұрақ қойдым да. Сол үшін соларға жауап іздеп барып, кітап жаздым. Әңгімелер, проза, кино түсіріп жатырмын. Үлкен кісінің алдына барған кезде сол сұрақтарды қояр едім «неге?» деп. |
Сатыбалды Нарымбетов
|
▶
|
↑бір сөзб̊өн / сіз кімсіз↑/// ↑мен / ійтпін↓/// ↑ійтте ͡ ғандай мінез б̊ар↑ /// ↑ійттердегі мінездердің бәрі / менде б̊ар↓ /// ↑ійтті жақсы көрем →// бірақ үйде ійт ұстамайм↓/// ↑ мынау / уөзіміздің үлкен бір / жақсы төбет ійттер б̊олады↓/// ↑уөзімде тілеүулес деген ійтім болды↓/// ↑ кейін / бір / қысастықпен / біреулер наңға / кішкентай ͡ гүнүнде ійне шаншып ͡ періп →// содан / уөліп қаған↓/// ↑сол кісінің үйүнүң терезесін барып →// кешке таман тас атқылап →// бытш̆ытын шығардым↓/// ↑уол туралы ассалаумағәләйкүм атлантійда деген хійкайатымда үлкен / негізі жазғам ↓/// ↑ ійт деген / йең / адамға жақын →// қасійетті →/ сезімтал →/ достыққа б̊ерік →/ қамқор жануар↓/// ↑жеті қазынаның біреуі ғой ↓/// ↑адамзатқа / алла тағаланың сыйлаған / жетіғазынасының біреуі ғой →// ійт деген↓ /// |
↑бір сөзб̊өн / сіз ͡ гімсіз↑/// ↑мен / ійтпін↓/// ↑ійтте ͡ ғандай мінез ͡ б̊ар↑ /// ↑ійттердегі мінездердің бәрі / менде б̊ар↑/// ↑ійтті жақ̊сы ͡ гөрөмін →// бірағ ͡ үйдө ійт ұстамаймын↓/// ↑ мынау /уөзүмүздүң үлкөм ͡ бір жақ̊сы төб̊өт ійттер б̊олады↓/// ↑уөзүмдө тілеүулөс ͡ теген ійтім болды↓/// ↑кейім ͡ бір / қысастықпен / біреүулөр наңға ͡ гішкентай ͡ гүнүнде ійне шаншып ͡ періп →// содан / уөлүп қалған↓/// ↑солгісінің үйүнүң терезесім ͡ барыб̊ →// кешке таман тас атқылап →// бытш̆ытын шығардым↓/// ↑уол тұуралы ассалаумағәләйкүм атлантыйда деген хійкайатымда үлкөн / негізі жазғам↓/// ↑ійт деген /йең / адамға жақын →// қәсійетті →/ сезімтал →/ достұққа б̊ерік →/ қамқор жанұуар↓/// ↑жетіғазынаның біреүуү ͡ ғой ↓/// ↑адамзатқа / алла ͡ тағаланың сыйлаған / жетіғазынасының біреүуү ͡ ғой →// ійт деген↓ /// |
Бір сөзбен, сіз кімсіз?
Мен итпін. Итте қандай мінез бар? Иттердегі мінездердің бәрі менде бар. Итті жақсы көрем, бірақ үйде ит ұстамайм. Мынау өзіміздің үлкен бір жақсы төбет иттер болады. Өзімде Тілеулес деген итім болды. Кейін бір қысастықпен біреулер нанға кішкентай күнінде ине шаншып беріп, содан өліп қаған. Сол кісінің үйінің терезесін барып, кешке таман тас атқылап быт-шытын шығардым. Ол туралы «Ассалаумағалейкум, Атлантида» деген хиқаятымда үлкен негізі жазғам. Ит деген ең адамға жақын, қасиетті, сезімтал, достыққа берік, қамқор жануар. Жеті қазынаның біреуі ғой. Адамзатқа Алла Тағаланың сыйлаған жеті қазынасының біреуі ғой ит деген. |
Саясат Нұрбек
|
▶
|
↑келесі сөз кезегі сайасат нұб̊екке ͡б̊еріледі↓///
↑үлкен ырахмет/ і аса құрметті презійдент мырза ͡қасым жомарт кемелұлы↓/// ↑біздің мын'әлеуметтік топ// йек'үлкен бағытқа ͡б̊өлүніп кетті↓/// ↑ бірінші топ→/ уосы тіл мәселесі/ мәденійет/ ұлттық құндылықтар↓/// ↑ал йекінші топ→/ адамый капійтал↓/// ↑неліктен адамый капійтал↓/// ↑ бұл йең былай айналып келгенде// уосы топта/ уосы кеңесте мәселе/ қандай мәселелер көтерілед// қал қандай мәсел'айтылад // н'айналып келгенде// адамый капійтал/ капійталдың сапасына келіп тірелед↓/// ↑кәзіргі таңда/ қырым йелеуұлы/ мына кеңестің ішіне// кішкене тоб̊аралық бәсеке б̊асталды↓/// ↑бізге де кішкен'айтыб̊атыр // сіздер кішкене ͡б̊айау жүрүб̊атčыздар деп↓/// ↑сірә/ біздің мын'адамый капійтал бағытының жұмысы// сірә/ шә сәл байаулау ͡б̊олұуы мүмкін↓/// |
↑келесі сөз ͡гезегі сайасат нұб̊екке ͡б̊еріледі↓///
↑үлкөн ырахмет/ і аса ͡ғұрметті презійдент мырза ͡ғасым жомарт кемелұлұ↓/// ↑біздің мын'әлеумөттүк топ// йек'үлкөн бағытқа ͡б̊өлүнүп кетті↓/// ↑бірінші топ→/ уосұ тіл мәселесі/ мәденійет/ ұлттұқ құндұлұқтар↓/// ↑ал йекінші топ→/ адамый ͡гапыйтал↓/// ↑неліктен адамый ͡гапыйтал↓/// ↑ бұл йең былай айналып келгенде// уосұ топта/ уосұ ͡геңесте мәселе/ қандай мәселелер ͡гөтөрүлед// қал ͡ғандай мәсел'айтылад // н'айналып келгенде// адамый ͡гапыйтал/ капыйталдың сапасына ͡геліп тірелед↓/// ↑кәзіргі таңда/ қырым йелеуұлұ/ мына ͡геңестің ішіне// кішкен тоб̊аралық ͡пәсеке ͡б̊асталды↓/// ↑бізге де ͡гішкен'айтыб̊атыр // сіздер ͡гішкене ͡б̊айау жүрүб̊атčыздар деп↓/// ↑сірә/ біздің мын'адамый капыйтал бағытының жұмұсұ// сірә/ шә сәл байаулау ͡б̊олұуұ мүмкүн↓/// |
– Келесі сөз кезегі Саясат Нұбекке беріледі.
– Үлкен рахмет, і.. аса құрметті Президент мырза, Қасым-Жомарт Кемелұлы! Біздің мына әлеуметтік топ екі үлкен бағытқа бөлініп кетті. Бірінші топ – осы тіл мәселесі, мәдениет, ұлттық құндылықтар. Ал екінші топ – адами капитал. Неліктен адами капитал? Бұл – ең.. былай айналып келгенде.. осы топта, осы кеңесте мәселе.. қандай мәселелер көтерілед, қал-.. қандай мәселе айтылад, не айналып келгенде, адами капитал-.. капиталдың сапасына келіп тірелед. Кәзіргі таңда Қырым Елеуұлы, мына кеңестің ішіне кішкене тобаралық бәсеке басталды. Бізге де кішкені айтыбатыр: «Сіздер кішкене баяу жүрібатсыздар», – деп. Сірә, біздің мына адами капитал бағытының жұмысы, сірә, шә-.. сәл баяулау болуы мүмкін.
|
Саясат Нұрбек
|
▶
|
↑бірақ уол біздің көтерілген сұрақтардың таб̊ыйғатына ͡б̊айланысты↓/// ↑неге десеңіз/ ұзақ мерзімді стратегійалық маңызы ͡б̊ар// және тез арада нәтійжелер көрімбеген бір сұрақтар↓/// ↑кәзіргі таңда/ мен ы уосы кішігірім топтың атынан сөйлейтін боламм↓/// ↑мұрат әб̊еныв/ бекполат тілеухан ағамыз/ асылб̊ек қожахметыв/ гүлмійра йелеуұва/ ырахым уошақпаев және ырауан кенжеханұлы/ уос'азаматтардың атынан// і сәл дайындаған уөзіміздің ы ұсұныстарымыз ͡б̊ар↓/// ↑йенді ͡б̊ірінші сұрақ/ негізгі↓/// ↑адамый капійтал/ бұл уөте күрделі түсүнік↓/// ↑ уоның ішіне тек қана ͡б̊ілім саласы// тек қана денсаулық йемес// бірнеше сала кіреді→/ денсаулық̊ сақтау/ йеңбек нарығы/ білім берүу↓/// ↑бірақ адамый капійтал// былай қарасаңыздар/ кәзіргі таңд'эканомійканың дамұуына да/ әлеуметтік/ сайасый кез келген сұрақтарға тікелей әсер йетеді↓/// ↑қалай↓/// ↑неге↓/// |
↑бірақ уол біздің ͡гөтөрүлген сұрақтардың таб̊ыйғатына ͡б̊айланысты↓/// ↑неге десеңіз/ ұзағ мерзімді стратегійәлығ маңызы ͡б̊ар// жән тез арада нәтійжелер ͡гөрүмбөгем бір сұрақтар↓/// ↑кәзіргі таңда/ мен ы уосұ ͡гішігірім топтұң атынан сөйлөйтүм боламм↓/// ↑мұрат әб̊еныв/ бекполат тілеухан ағамыз/ асылб̊ек қожахметыв/ гүлмүйра йелеуұва/ ырахым уошақпаев және ырауаң ͡ генжеханұлұ/ уос'азаматтардың атынан// і сәл дайындаған уөзүмүздің ы ұсұнұстарымыз ͡б̊ар↓/// ↑йенді ͡б̊ірінші сұрақ/ негізгі↓/// ↑адамый ͡гапыйтал/ бұл уөтө күрдөлү түсүнүк↓/// ↑ уонұң ішіне тек қана ͡б̊ілім саласы// тек қана денсаулұқ йемес// бірнеше сала ͡гіреді→/ денсаулұқ̊ сақтау/ йеңбек нарығы/ білім берүу↓/// ↑бірағ адамый ͡гапыйтал// былай ͡ғарасаңыздар/ кәзіргі таңд'эканомұйканың дамұуұна да/ әлеумөттүк/ сайасый ͡гез ͡гелген сұрақтарға тікелей әсер йетеді↓/// ↑қалай↓/// ↑неге↓/// |
Бірақ ол біздің көтерілген сұрақтардың табиғатына байланысты. Неге десеңіз, ұзақ мерзімді стратегиялық маңызы бар және тез арада нәтижелер көрімбеген бір сұрақтар. Кәзіргі таңда мен ы.. осы кішігірім топтың атынан сөйлейтін боламм. Мұрат Әбеныв, Бекболат Тілеухан ағамыз, Асылбек Қожахметыв, Гүлмира Елеуыва, Рахым Ошақпаев және Рауан Кенжеханұлы, осы азаматтардың атынан і... сәл дайындаған өзіміздің ы.. ұсыныстарымыз бар. Енді бірінші сұрақ, негізгі. Адами капитал – бұл өте күрделі түсінік. Оның ішіне тек қана білім саласы, тек қана денсаулық емес, бірнеше сала кіреді: денсаулық сақтау, еңбек нарығы, білім беру.. Бірақ адами капитал, былай қарасаңыздар, кәзіргі таңда экономиканың дамуына да, әлеуметтік, саяси кез келген сұрақтарға тікелей әсер етеді. Қалай? Неге? |
Саясат Нұрбек
|
▶
|
↑жыйрмасыншы ғасырдың басында// мак̊с веб̊ер деген әйгілі ғалым// уөзүнің этійка және ͡капійталійзм ұрұухы деген кітаб̊ында// эканомійкалық прагрес шән'әлеуметтанұу / а әлеуметтік дамұуынұң негізінде не жатыр// жек'адамның құндылықтары мен ұстанымдары// соның ашық көсіп көрсеткен бізге↓/// ↑кәзіргі таңда ͡б̊айқасаңыздар// соңғы уон бес/ жыйрма жылда уөте қызық// әлеуметтанұу/ эканомійка саласында уөте қызық түб̊егейлі уөзгеріс боп жатыр↓/// ↑соңғы уон бес жылдың эканомійка саласындағы ноб̊ел сыйлығының ылауреаттарын// ійегерлерін қарайтын болсаңыздар// тоқ̊сан төртінші жыл джон форбс нэштен басталған↓/// ↑негізгі і ійегерлер'эком / таз'эканомійстер йемес// таза макраэканомійка сұрақтарымен айналысқан адамдар йемес↓/// ↑көб̊үнесе псійхологійа/ бійхевійорійзм/ йағній адамның іс әрекеті// адамдардың шешімдерімен айналысқан↓/// |
↑жыйрмасыншы ғасырдың басында// мак̊с веб̊ер деген әйгілі ғалым// уөзүнүң этыйка және ͡гапыйталыйзм ұрұухұ дегең ͡ гітаб̊ында// эканомұйкалық прогреш ͡ шән'әлеумөттанұу / а әлеумөттүк дамұуұнұң негізінде не жатыр// жек'адамның құндұлұқтары мен ұстанымдары// сонұң ашық көсүп көрсөткөм бізге↓/// ↑кәзіргі таңда ͡б̊айқасаңыздар// соңғұ уом бес/ жыйрма жылда уөтө қызық// әлеумөттанұу/ эканомұйка саласында уөтө қызық түб̊өгөйлі уөзгөрүс ͡поб̊ жатыр↓/// ↑соңғұ уом беш ͡ шылдың эканомұйка саласындағы нөб̊өл сыйлығының ылаурөаттарын// ійегерлерің ͡ ғарайтым болсаңыздар// тоқ̊сан төртүншү жыл джон форбс нэштем басталған↓/// ↑негізгі і ійегерлер'эком / таз'эканомұйстер йемес// таза макраэканомұйка сұрақтарымен айналысқан адамдар йемес↓/// ↑көб̊үнөсе псыйхологұйа/ бійхевійорұйзм/ йағній адамның іс әрекеті// адамдардың шешімдерімен айналысқан↓/// |
Жирмасыншы ғасырдың басында Макс Вебер деген әйгілі ғалым өзінің «Этика және капитализм рухы» деген кітабында экономикалық прогресс және әлеуметтану.. а әлеуметтік дамуының негізінде не жатыр, жеке адамның құндылықтары мен ұстанымдары, соның ашық көсіп-.. көрсеткен бізге. Кәзіргі таңда байқасаңыздар, соңғы он бес жирма жылда өте қызық... әлеуметтану, экономика саласында өте қызық түбегейлі өзгеріс боп жатыр. Соңғы он бес жылдың экономика саласындағы Нөбел сыйлығының лауреаттарын, иегерлерін қарайтын болсаңыздар, тоқсан төртінші жыл Джон Форбс Нэштен басталған. Негізгі і.. иегерлері эком-.. таза экономистер емес, таза макраэкономика сұрақтарымен айналысқан адамдар емес. Көбінесе психология, бихевиоризм, яғни адамның іс-әрекеті, адамдардың шешімдерімен айналысқан. |
Саясат Нұрбек
|
▶
|
↑әсіресе/ йекі мың/ йекі мыңыншы жылы даныйэл канеман// сійнкійн фәст йен слоу деген кітаб̊ымен тұтынұушының шешімі↓/// ↑сонда қараңызшы/ мынандай бір қызық і қағыйдат// мынандай бір қызық мына құб̊ұлыс шығыб̊ ͡атыр↓/// ↑кез келген үлкен сұрақ// эканомійканың дамұуы/ әлеуметтік дамұуы/ сайасый дамұуы тірелгенде// жек'адамның күнделікті жасаған шешімдеріне тіред йекен↓/// ↑йағній ͡б̊із күнде уойанамыз// бірнеше шешім жасаймыз э↓/// ↑көлікпен барайым ба↓/// ↑так̊сіймен барайым ба↓/// ↑жеке көлігіммен барайым ба↓/// ↑мен шәй ішейім ба// сұу ішейім ба немесе старб̊ак̊сқа ͡б̊арып капұучійн'алайым ба↓/// ↑жолда мені гаій ұстаса // уоған пара ͡б̊ерейім ба/ бермейім ба↓/// |
↑әсіресе/ йекі мың/ йекі мыңыншы жылы даныйэл ганеман// сыйңкійн фәст йен слоу дегең ͡ гітаб̊ымен тұтұнұушұнұң шешімі↓/// ↑сонда ͡ғараңышшы/ мынандай бір ͡ғызық і қағыйдат// мынандай бір ͡ғызығ мына ͡ғұб̊ұлұш шығыб̊ ͡атыр↓/// ↑кез ͡гелген үлкөн сұрақ// эканомұйканың дамұуұ/ әлеумөттүк дамұуұ/ сайасый дамұуұ тірелгенде// жек'адамның күндөлүкті жасаған шешімдеріне тіред йекен↓/// ↑йағній ͡б̊із ͡гүндө уойанамыз// бірнеше шешім жасаймыз э↓/// ↑көлүкпөм барайым ба↓/// ↑так̊сыймем барайым ба↓/// ↑жеке ͡гөлүгүммем барайым ба↓/// ↑мен шәй ішейім ба// сұ'ішейім ба немесе старб̊ак̊сқа ͡б̊арып капұучыйн'алайым ба↓/// ↑жолда мені гаій ұстаса // уоғам пара ͡б̊ерейім ба/ бермейім ба↓/// |
Әсіресе, екі мың екі мыңыншы жылы Даниэл Канеман «Синкин фәст ен слоу» деген кітабымен тұтынушының шешімі.. Сонда қараңызшы, мынандай бір қызық і.. қағидат.. мынандай бір қызық мына құбылыс шығып атыр. Кез келген үлкен сұрақ экономиканың дамуы, әлеуметтік дамуы, саяси дамуы тірелгенде жеке адамның күнделікті жасаған шешімдеріне тіред екен. Яғни біз күнде оянамыз, бірнеше шешім жасаймыз. э... Көлікпен барайым ба? Таксимен барайым ба? Жеке көлігіммен барайым ба? Мен шәй ішейім ба, су ішейім ба немесе Старбаксқа барып капучино алайым ба? Жолда мені ГАИ ұстаса, оған пара берейім ба, бермейім ба? |
Саясат Нұрбек
|
▶
|
↑сонда крійтійкалық массада// адамдар керекті/ дұрыс/ занды шешімдер қаб̊ылдаған жағдайда// кез келген эканомійкалық̊ сұрақ// кез келген сайасый әлеуметтік̊ сұрақ// сонда уосы жек'адамның шешіміне ͡б̊айланысты йекен↓/// ↑ал адамдар шешімдерді қалай қаб̊ылдайды↓/// ↑адамый капійталдың түсүнігінде// і эканомійкалық жән'эканомійкалық йемес сыйақты фактырлар ͡б̊ар↓/// ↑сондықтан эканомійкалық йемес фактырлар// йең көп әсер йетед йекен↓/// ↑уосы топтың/ мен тек қана негізгі ͡б̊ағыттарын айтып кетейін↓/// ↑біз жұмыс күшүнің сапасы// кәсіб̊ій дайындық деңгейі// әлеуметтік және йембек тәртіб̊і сұрақтары// йембек уөнімділігі// жұміспен қамтұу және таб̊ыс мәселелері// денсаулық̊ сақтау және салауатты уөмір салты// әлеуметтік̊ сайасат және зейнетақылар сақтандырұу// және йембек нарығы заннамасымен ійнстійтұутына құрұлымы// уосы сұрақтарға тоқталатын боламыз↓/// ↑йенді қысқаша ғана йекі негізгі ͡б̊ағыт// білім берүу және денсаулық̊ сақтау↓/// ↑уосыған тоқтап кетейін↓/// ↑нақт'ұсұныстарымыз ↓/// |
↑сонда ͡грыйтыйкалығ массада// адамдар ͡геректі/ дұрұс/ занды шешімдер ғаб̊ылдаған жағдайда// кез ͡гелген эканомұйкалық̊ сұрақ// кез ͡гелген сайасый әлеумөттүк̊ сұрақ// сонда уосұ жек'адамның шешіміне ͡б̊айланысты йекен↓/// ↑ал адамдар шешімдерді ͡ғалай ͡ғаб̊ылдайды↓/// ↑адамый ͡гапыйталдың түсүнүгінде// і эканомұйкалығ жән'эканомұйкалық йемес сыйақты фактырлар ͡б̊ар↓/// ↑сондұқтан эканомұйкалық йемес фактырлар// йең ͡гөб̊ ͡әсер йетед йекен↓/// ↑уосұ топтұң/ мен тек қана негізгі ͡б̊ағыттарын айтып кетейін↓/// ↑біж жұмұс күшүнүң сапасы// кәсіб̊ій дайындығ ͡деңгейі// әлеумөттүг және йембек тәртіб̊і сұрақтары// йембек уөнүмдүлігі// жұмұспең ͡ ғамтұу және таб̊ыс мәселелері// денсаулұқ̊ сақтау және салауатты уөмүр салты// әлеумөттүк̊ сайасат ͡шәне зейнетақылар сақтандырұу// және йембек нарығы заннамасымен ійнстійтұутұна ͡ғұрұлұмы// уосұ сұрақтарға тоқталатым боламыз↓/// ↑йенді ͡ғысқаша ғана йекі негізгі ͡б̊ағыт// білім берүу және денсаулұқ̊ сақтау↓/// ↑уосұған тоқтап кетейін↓/// ↑нақт'ұсұнұстарымыз ↓/// |
Сонда критикалық массада адамдар керекті, дұрыс, занды шешімдер қабылдаған жағдайда, кез келген экономикалық сұрақ, кез келген саяси әлеуметтік сұрақ, сонда осы жеке адамның шешіміне байланысты екен. Ал адамдар шешімдерді қалай қабылдайды? Адами капиталдың түсінігінде.. і.. экономикалық және экономикалық емес сияқты фактырлар бар. Сондықтан экономикалық емес фактырлар ең көп әсер етед екен.
Осы топтың мен тек қана негізгі бағыттарын айтып кетейін. Біз жұмыс күшінің сапасы, кәсіби дайындық деңгейі, әлеуметтік және ембек тәртібі сұрақтары, ембек өнімділігі, жұмыспен қамту және табыс мәселелері, денсаулық сақтау және салауатты өмір салты, әлеуметтік саясат және зейнетақылар сақтандыру, және енбек нарығы заннамасымен институтына құрылымы, осы сұрақтарға тоқталатын боламыз. Енді қысқаша ғана, екі негізгі бағыт: білім беру және денсаулық сақтау. Осыған тоқтап кетейін. Нақты ұсыныстарымыз.
|
Сәкен Жүнісов
|
▶
|
|
|
Мемлекеттік тілдің мәртебесін арттыру үшін не істеу қажет? Қазақ тілін білмейтін, тіпті білгісі келмейтін, түрі қазақ, тілі орыс, ұлт мүддесін өзге мүдделермен шатастырып алған қандастарымызды қашанғы арқадан қағып, төрімізден орын беріп отырамыз? Ана тілін өзге тілге айырбастап, сол арқылы ұлттық салт-дәстүрден, әдет-ғұрыптан, қазақы болмыс-бітімінен ажырап қалған жерлестерімізді қайтсек қатарымызға қоса аламыз? Олардың сана-сезіміне қалай әсер етуге болады? Міне, осындай ойлар – қаламгер атаулыны да толғандырып жүрген мәселелердің бірі екеніндігін айта кеткен жөн. Қазақстанның Халық жазушысы СӘКЕН ЖҮНІСОВТІ әңгімеге тартып, тіл тағдыры туралы ой бөлісуге шақырғанымызда, ол былай деген ед. |
Сәкен Жүнісов
|
▶
|
|
|
– Бір кезде, Ахмет Байтұрсыновтардың кездерінде «қаулы», «қарар» деген сөздер қалай кірді мысалы? Қазақта бұрынғы уақытта «қаулы» жоқ, анау «Жеті жарғыда» «қаулы» деген сөз көрген жоқпым. Тәуке ханның кезінде «Жеті жарғы» шықты ғой, сонда бізде енді Конституциямыз ғой, онда «қаулы», «қарар» деген сөздер жоқ. Бір ғана заявлениені «өтініш» дейміз, ал сол кезде жаңағы өтініш сөзін әртүрлі берді ғой. Мысал, «Арыз» дедік, «өтініш» дедік, «шағым» дейміз, көрдіңіз бе? Шағымның түрі басқа ғой, арыздың түрі басқа, өтініш - өтіну, ал шағым - шағым жасайсың, арыздасаң біреудің көрім қиянатын көріп арыздасасың. Қандай керемет дүниелер, осының барлығы беркүн шыққан сөздер, қызмет бабымен шыққан сөздер. Ал соның барлығын жойылып бара жатырмыз да, оның орнына орысша жазамыз. Өзіміз мысал кәзір орысша жазалмаймыз, орысша жазсаң анау жаттанды сөзбен жаза қоясың, ал соның қазақша аты. |
Сәкен Жүнісов
|
▶
|
|
|
Сол қазақша жатық жазу мысалы. Содан кейін мына жазған нәрсеңнің іске аспай жататындығы. Мен әгі мақала жаздым енді, мен сияқты, менен кейін мына Қабдеште бір жақсы мақалалар жазды, тағы тағы мысалы, Мұзағаң секілді, анау Шерханымыз бар, біздің Қалиханымыз бар, менің осы қатарымдағы 30-40 жылғы туған жазушылар, тілдің жақсысы осыларда қалды. Анау Әбіш Кекілбайымыз бар, Саинымыз бар, айта берсең енді, осы пакаление. Шында тілді кәзір сақтап тұрған осы 40 жылдарға дейінгі балалар. Міні 40-тан кейінгі Дулат секілді ішінде жазушыларымыз кешегі, Оралхан секілді. Ал негізге келгенде осы 30 жылғы кәдімгі ылғи өмірден таяқ жегендерге арналған, 30 жылдың қиянатында, 37 жылдың қиянатында, соғыстың қиянатында көргөн. Кәдімгі қазақтың тілінде жүріп, нан тауып, қазақтың тілінде жүріп, өнер жасаған адамдар. Осыны сақтай білу керек, осының айтқан сөздерін іске асыратын бізде қызмет орындары жоқ. Мисалы, мекемелер бар ғой кәзіргі, тіл сақтау туралы мекемелер, тілді дамыту мекемелері. |
Сәкен Жүнісов
|
▶
|
|
|
Ал осылардың мысалы ат қою деген сияқты мекемелер кәзір, енді сонан ғой, көшені қою, не деп қою. Осының бәрін сөздің төркіні дейміз. Соны біздің жазушылардан сұрау керек қой, мен ойлап едім кейбір мықты жазушыларды еңбек ақы беріп қойып, осы бір он жылға дейін мысал, бөліп берсе тіпті жазушыларға. Сіз осыны етіңіз, сіз осыны етіңіз, гонорарын төлейк, осыны қалай айтсақ дұрыс болар ед деп. Сонда ойланасың, ойланып дұрыстап, білмегенің болса екінші жазушы айтат, әй осы осылай десе қалай болад деген сияқты. Сөйтіп бір қалыпқа түсіріп алсақ, о жақсы болар еді. Ал айтқан сөзің айтқан жеріңде қалад, мыне кәзір радиода айтып жатырмын, осылай айта берсек кішкене болсын сіңеді ғой. Он рет айтқан сөзің, әйтеу біреу болмаса біреу құлағына кіреді ғой. |
Сәкен Жүнісов
|
▶
|
|
|
Кірмейтіндердің құлағына. Әйтпесе, ақпақұлақ көп қой бізде, ақпақұлақ дегеніміз, бұлар менсінбегендіктен болады, ой қойш соның айтқанын дей салад мысалы. Олай емес қой, бәріміздің жанымыз ашиды. Со жәңәғы орысша сөйлеп жүргендердің де жаны ашу керек өзінің анасының тіліне. Сонда ғана біз дұрыс боламыз, сонда ғана біздің жалпы тілімізге деген, өзіміздің ықыласымыз дұрыс болад. Тілімізді жөндеп сөйлеуі ұрпағымыз тіліміздің алтын қорын, жәңәғы дұрыстап алатын дай, дұрыстап пайдаланатындай болад. |
Сәкен Жүнісов
|
▶
|
|
|
– Тілді қалыптастыратын белгілі бір мекеме болу керек деп ойлайсыз ғой?..Енді мына тіл білімі иниституты бар, терминологиялық комиссия бар, одан басқа тіл басқармалары бар өзіңіз айтпақшы..
– Мисалы осы комитеттің, әй ана «Қабдеш Жұмаділовтың осылай мақаласы шықты. Осы бір жерлері осы дұрыс секілді. Осыны неге қазір бір пунктін жұмысымызға кіргізбеске, әй ана Мұзағаң бірдеңе деп жатты, ал Тұмабайдың өлеңінде мынандай бар екен, Қадыр Мырзалиевте мынандай екен» сөйтіп енді мысалы. Осыны біз енді неге іске асырмаймыз деп. Тағы да біздің Президентіміз де айтып қалды, осы сынып дегенді түсінбейм деп, Президенттің өзі тілді жақсы білетін адам, енді ол екі тілге де жүйрік қой. Ғажабы, енді мұндай Президенттер келешекте бола ма, болмай ма, бұл енді екі тілде сөйлеу деген ғажап енді, керемет оратор. Мен өзім сөйлеп отырғанда қызығып отырам, қазақша сөйлесе де, қандай сұрақ қой, қазақша сөйле десең - қазақша сөйлеп беред, орысша сөйле десең - орысша сөйлеп беред. Кәдімгі жаңағы аралыстырмай сөйлейд, біз көбінесе араластырып жүреміз ғой, таза сөйлейді. Сонда қарасаң, сол тілге деген мұқият қарау да өзінің жауапкершілігі ғой, сонда анада бір әгі сөздер айтты, мына сөздерін түсінбейм осы қалай, осылай деп жатыр. Соны жәңәгіндей іліп алып, дамыту керек қой, анау жәңәғы комитеттер. |
Сәкен Жүнісов
|
▶
|
|
|
– Кейбір сөздердің, жаңағы кірме сөздердің еніп кетуіне, осыған не себеп деп ойлайсыз?Жалпы мына қазіргі жастар болсын, қазақ халқы болсын, кітап оқу деңгейі төмендеп кетті ау дим. Тіпті, осы жазушылар лайықты дәрежеде оқырмандарды қанағаттандыратындай, осы заманға сай бір шығармалар жазбай жүр ме екен?
– Шынында да кітап біздің көрінісе тілді баулитын, тілді сыйлаттыратын да – кітап қой. Ал кітап мәселесі кәзір өте қиын болып кетті. Мен жақында шошыдым. Буштың інісі келіп сөйледі әнау күні. Ниеті дұрыс, қәзір педагогикалық нәрсені де өзгерті керек, балалар анадан жалығып кетед, анадан жалығып кетед, компьютер арқылы беру керек, осылай деп жатыр. Соның ішінде маған ұнамаған сөз, бізге жамандық ойлап тұрған жоқ шығар, «Мен, - деп сүйтеді, - кітапты көп оққам, содан жалығып, содан көп оқудың өзі керегі жоқ екен, одан да көбінесе көру керек екен, балалар көру арқылы тәрбиелеу, тарихының өзін осылай кино арқылы беру керек деп жатыр. |
Сәкен Жүнісов
|
▶
|
|
|
Ол біздің қазаққа келмейді әлі, ерте. Себебі, біздің тарихымыз жаңа басталып жатыр. Мисалы, орыс тарих арқылы талай кино шығарып алды. Бір Чеховтың әрбір әңгімесін бір-бір кино жасап алды. Біз Абылай ханымызды кім екенін жәңә танып жатқан уақытта, біз енді оқуды қояйық кітапты. Былай дейтін болсақ, жәңағы шет тілдің ғана тарихын оқимыз деп, өзіміздің тарихымыз қалад. Сондықтан қазаққа бізге оқу енді басталды. Біз дұрыстап енді оқуымыз керек, балаларды оқыту керек, ал енді компьютермен кәзір отырад, компьютермен отырған бала әрине жақсы нәрселерді компьюермен игеруді білед, бірақ ол кітабыңды оқымай тарихыңнан бөлек қалад.Онда біздің қазақ балалары өзінің тарихын білмей қалад, ал орысқа біздің тарихымыздың керегі жоқ, американың біздің тарихымыз керегі жоқ. Қазақтың жері өзі бөлек, орыстың жері бөлөк, грузинның жері өзі бөлөк. Сондықтан біздің тарихымызды білмей болмайд, әлі жетіліп алайық, қазақ екенін бекітіп алайық. |
Сәкен Жүнісов
|
▶
|
|
|
Бекіту үшін жәңә мына тіл керек, бекіту үшін тарихымызды білуіміз керек, тіпті әр біздің орыстардың бізді сыйлау үшін, біздің тілімізді сыйлау үшін, тарихымызды білу керек. Тарихымызды білу деген, біздің де адам екенімізді, біздің де ешкімнен кем екенімізді білу. Сонда барып сенің тіліңді сыйлайд, сондықтан біздің тарихымызды білсе, сонда ғана орыстар сыйлап, біздің тілімізді үйренед. Әйтпесе біздің тілімізді керек қылмайд. |
Сәкен Жүнісов
|
▶
|
|
|
Педагогика деген нәрсе ол тәрбие, барлығы тәрбиеге кіред. Тәрбие болмаса, қазақ бола алмайсың, кәзір басқа діндерге кіріп жатыр мысалы, осы бір он жыл біз өзі көп нәрседен айырылып қалдық. Мына жағдайымызды жөндеп алғанша, экономиканы жөндеп алғанша қиын жамағаға түстік қой енд, солай болды енді. Ал сол уақытта тіл да далада қалды, қара орманың далада қалды, әркім өз басымен қайғы болып кеткен сияқты заман болды ғой. Кітаптың бәрі шәшылып қалды, қазіргі уақыта мың тирәжбен шықса, оған мәз боласың. Ал бір кезде біздің кітаптар алпыс мың тирәжбен, ар жағында енді жетед қағаз жоқтап, сөйтіп алпыс мың тиражың біржылдың ішінде сатылып кететін, бір жылға жетпей сатылып кететін, сонда оқитын. Ә, оқушы мен біздің арамыздағы қатынас, сол үзіліп қалды кәзір, біз кімге жазатынымызды білмей қалдық кәзір. Егер жазатын іске аспаса, оны кімге керек, салған картобың житін адам болмаса, картоптың кімге керегі бар? |
Сәкен Жүнісов
|
▶
|
|
|
– Тіл түзегісі келетін, қазақ тілін дұрыс меңгергісі келетін, қазақ тілдің құнарлылығын, мәйегін оққысы, бойына сіңіргісі келетін жастарға, жалпы оқырмандарға не айтасыз?
– Оқырмандарға айтқанда, әсіресе мына әтең, шіркін, орысша сөйлейтіндер естілмейд. Нәғыз айтатын соларға айту керек, мына үлкен кісілердің балалары, кәзір жүрген бизнесмендеріміздің негізі, капитализмнің егісі солар өзі, кәпиталист болып алғандар. Олар тілді құрметтемейд, олар тіпті қазақ тілін сөйлеуге іштей күресуі да мүмкін, болмасын деп. Өйткені, ана бизнесін жақсы көріп тұрад. Мен мисалы ең енді қазақтың жаны қазақ, тілі орыс, ол жастың өзі көбі жерде қарап отсаң, өй кәзір, қазақ тілін кіргізе қою әлі ерте ғой деп, шабанды сөздер айтад. Бір нәрсені қызғаныш үстінде құрсақ болсаң, болмайд, ана мына деп. Орыстың тілін кіргізгенде ештеңе қылмай кіргізді ғой, қалай тез кіріп кетті? Қалай тез үйренді? Ал қазақ тілін қайтадан қалпына келтіруді неге сүйеміз оны, созбайлап жүреміз, бүкіл многодеттеріміз әлгі орысша газеттеріміздің тиражы керемет көп, соған барын үйіп-төгіп беріп жатыр. |
Сәкен Жүнісов
|
▶
|
|
|
Ал газеттердің бәріне, мисалы, жәңәгі жарнаманы қазақ газетеріне беріп қойсаң, орыс газетерін шығармай, сонда біздің тіліміз дамыр ед, сонда көбейед тиражымыз. Ал енді мән бермегеннен кейін қалай болад, қарап отсаң бұрынғы тираждан айырылып қалдық. Бір кезде тоқсан мыңмен шығатын журнал, кәзіргі жұлдыздар екі-ақ мыңмен шығад. Не болмаса "Мәдениет тұрмыс" журналдар төрт жүз бірдеңемен, "Әйелдер" журналы төрт жүз бірдеңемыңмен шығатын, ал сол оқушың қайда қалды кәзір? Біз қайта тілді дамытып, қазаққа егемендік алдық деп жатырмыз, көп нәрсені құртып алып отырмыз, сондықтан күреспесек болмайд. |
Сәкен Жүнісов
|
▶
|
|
|
Күресу үшін әрбір намысы бар қазақ күресу керек, әрбір намысы бар қазақ, ол енді мисал үшін, «ағылшын тілін білсем, мен француз тілін білсем, қуанар едім. Бірақ, қазақ тілін білмей, ананы білсем, онда мақұлық болғаным, ұлтым қазақ болмаған онда, кім екенімді онда білмейм». Тілінді сылай үшін, сол қазақ өзін-өзі сыйлау керек та, ең бірінші тілін сыйлау керек. Сонда ғана, балаларына да айтып отыру керек, кәзіргі ана балаларға да айтып отырмасаң болмайд, ұрпаққа айтып отыру керек. Содан кейін көп жерде жүрген жерде, мен мисалы, кейде айтам ақырын ғана енді, шошытпай. Біреулер орысша сөйлеп ұрса: «Екеуің де – қазақсың ғой, қазақша неге сөйлемейсіңдер, еліміз ғой» деймін. Кейбіреулері «Не жұмысың бар? » деуі мүмкін, мәдениетті айтсаң, олар да тыңдайды. |
Сәкен Жүнісов
|
▶
|
|
|
Францияға барғанымда айттым, «біз бен сіздің тілдің арасында жақындық бар» деп айттым. Ортада жатқан елдерді аттап өткен уақытта біз агглютинативный группқа жатамыз дедім. Агглютинативный группа деген сөз - яғни, екпін соңына түседі, «барасың бА, келесің бЕ, осылай, бардЫқ, келдІк» дегенде осылай. Мысалы «конферанцьЕ», «ательЕ» дегенде ударение оңына түседі ғой. Осы жағынан біз агглютинативный группаға жатамыз. Сол секілді неміс тілінде, "ң", әгі жаңағы біз «носовой» дейміз ғой, осылардың бәрі «сонарный» тілдер болды да, олар тез үйренді, яғни олар сыйлады, өмір сыйлатты, қазақтың тілін керек қылды. |
Сәкен Жүнісов
|
▶
|
|
|
Соны керексындыру керек, басқа ұлттарға қазақ тілін керексындыру үшін, қызметке алғанда "Сен қазақ тілін білесің бе?" дегенге дейін бару керек, кішкене бұл жерде бар ғой, тізеге салу керек екен. Ол әгі түрмеге жабу емес, саудада тұрсың, мына дүкенге кәзір кемпір-шал келед орыс тілін білмейтін ші, қалай істейсің деген сияқты. Оған басшылардан бастап солай болу керек, сондықтан жерін сыйлайтын адамдар - қазақ тілін сыйлау керек. |
Сәкен Жүнісов
|
▶
|
|
|
Жазушы ұлт мұраты тұрғысынан сөйлей алады деп есептейтін болсақ, біздің авторымыздың пікірлерін ой сүзгісінен өткізіп шығып, қорытынды шығарған абзал. Тіл тағдырына, мәдениетіне, сөйлеу тіліне, дұрыс айту, жазу, сөздер мен сөз тіркестерін дұрыс қолдану қағидаларына арнаған хабарымызды тыңдаған қауым, әлі де тіл төңірегінде айтылар пікірлер көп екендігін байқаған болар деп ойлаймыз... |
Светқали Нұржан
|
▶
|
↑бұл гісінің // ͡гөргөн мектеб̊'→// алғаш жаңағы/гөзүмд'ашып көргөнім→// аузұмд'ашып сүйгөнім //→ алғашқ̊ы мектеб̊і →//сол түмөн сыййақт'ұлұ шайырлар //→әулійе шайырлар және ͡б̊ұлар↓///↑бәрі де дін ійелері ͡б̊олған↓ ///↑ғұлама ͡б̊олған →// бәрі де↓///↑і-і үшкүрген, түкүрүгі дәрүу ͡б̊олған адамдар ↓///↑уол гісінің йемдеб̊ жазған адамдар→// ͡гүнү гешеге дейін →//у→//осұ жерде уөмүр сүрдү/ түмөн ақынның /мысалы↓/// ↑дүйсөмбай жырау→// і-і жанжігіт ͡шырау →//айтқұл жырау→// сәттіғұл ақын сыййақт'→//ұлұ шайырлард'әб̊іш аға →//сол таушұқтұң ͡→//ғыз у л отауұнда тыңдап уөскөн адам↓/// ↑қызыл уотау ғана йемес →//мынау уоңаша жыйындарда да →//тыңдап уөскөн↓/// ↑сол гісілердің →//бергең ғұлағын жеп→// сол гісілердің ішкем бұлағынан сұусұндаған↓ у ///↑өзү /жән'айсәулөдей анадан тұуғаннаң гейін→ // айсәулө деген жарықтық →// і-і ағылған шешен →//дан-дарыйа /данышпан адам йеді↓/// ↑і-і гөрө ғалдық ↓///↑сондай анадан жаратылғаннаң гейін →// анандай /текті ͡ғұрсақтан шыққаннаң гейін →//тект'ұрпақтың / уодаң гейін //→жаңағындай ғазынағ/а тап полғаннаң гейін → //уодаң гейім барып →// і-і жаңағы/ ͡талағының бійті ͡б̊ар ͡б̊аланы →// уөз ͡б̊етіменен жанталас'ізденіп →// асып /доо далада ͡ғұйұң ғұуұб̊ ͡/ұшұп пара жатқан газеттердің ͡/ғыйындысын /кітаптардың жыртықтарың /ғұуұб̊ жүрүб̊ ͡іздеп уоқұп → //содан /сүйтүп̊-сүйтүп /уөзүн-уөзү/ жетілдіріп кеткен адам ғой↓/// |
↑бұл гісінің // ͡гөргөн мектеб̊'→// алғаш жаңағы/гөзүмд'ашып көргөнім→// аузұмд'ашып сүйгөнім //→ алғашқ̊ы мектеб̊і →//сол түмөн сыййақт'ұлұ шайырлар //→әулійе шайырлар және ͡б̊ұлар↓///↑бәрі де дін ійелері ͡б̊олған↓ ///↑ғұлама ͡б̊олған →// бәрі де↓///↑і-і үшкүрген, түкүрүгі дәрүу ͡б̊олған адамдар ↓///↑уол гісінің йемдеб̊ жазған адамдар→// ͡гүнү гешеге дейін →//у→//осұ жерде уөмүр сүрдү/ түмөн ақынның /мысалы↓/// ↑дүйсөмбай жырау→// і-і жанжігіт ͡шырау →//айтқұл жырау→// сәттіғұл ақын сыййақт'→//ұлұ шайырлард'әб̊іш аға →//сол таушұқтұң ͡→//ғыз у л отауұнда тыңдап уөскөн адам↓/// ↑қызыл уотау ғана йемес →//мынау уоңаша жыйындарда да →//тыңдап уөскөн↓/// ↑сол гісілердің →//бергең ғұлағын жеп→// сол гісілердің ішкем бұлағынан сұусұндаған↓ у ///↑өзү /жән'айсәулөдей анадан тұуғаннаң гейін→ // айсәулө деген жарықтық →// і-і ағылған шешен →//дан-дарыйа /данышпан адам йеді↓/// ↑і-і гөрө ғалдық ↓///↑сондай анадан жаратылғаннаң гейін →// анандай /текті ͡ғұрсақтан шыққаннаң гейін →//тект'ұрпақтың / уодаң гейін //→жаңағындай ғазынағ/а тап полғаннаң гейін → //уодаң гейім барып →// і-і жаңағы/ ͡талағының бійті ͡б̊ар ͡б̊аланы →// уөз ͡б̊етіменен жанталас'ізденіп →// асып /доо далада ͡ғұйұң ғұуұб̊ ͡/ұшұп пара жатқан газеттердің ͡/ғыйындысын /кітаптардың жыртықтарың /ғұуұб̊ жүрүб̊ ͡іздеп уоқұп → //содан /сүйтүп̊-сүйтүп /уөзүн-уөзү/ жетілдіріп кеткен адам ғой↓/// |
Бұл кісінің көрген мектебі алғаш жаңағы көзімді ашып көргенім, аузымды ашып сүйгенім алғашқы мектебі сол Түмен сияқты ұлы шайырлар, әулие шайырлар және бұлар. Бәрі де дін иелері болған. Ғұлама болған бәрі де. І-і үшкірген, түкірігі дәру болған адамдар. Ол кісінің емдеп жазған адамдар күні кешеге дейін осы жерде өмір сүрді, Түмен ақынның мысалы. Дүйсенбай жырау, і-і Жанжігіт жырау, Айтқұл жырау, Сәттіғұл ақын сияқты ұлы шайырларды Әбіш аға сол таушықтың қызыл отауында тыңдап өскен адам. Қызыл отау ғана емес, мынау оңаша жиындарда да тыңдап өскен. Сол кісілердің берген құлағын жеп, сол кісілердің ішкен бұлағынан сусындаған. Өзі және Айсәуледей анадан туғаннан кейін, Айсәуле деген жарықтық і-і ағылған шешен, дан-дария данышпан адам еді. І-і көре қалдық. Сондай анадан жаратылғаннан кейін, анандай текті құрсақтан шыққаннан кейін, текті ұрпақтың, одан кейін жаңағындай қазынаға тап болғаннан кейін, одан кейін барып і-і жаңағы талағының биті бар баланы өз бетіменен жанталаса ізденіп, асып доо далада құйын қуып ұшып бара жатқан газеттердің қиындысын, кітаптардың жыртықтарын қуып жүріп іздеп оқып, содан сүйтіп-сүйтіп өзін-өзі жетілдіріп кеткен адам ғой. |
Светқали Нұржан
|
▶
|
↑әб̊іш аға /мұхтар әуөзовтің шәкірті тікелей →// және сол гісінің аманатын арқалаб̊ →// уөз'алып қалған адам↓/// ↑анау 61 жылғы 25 желтоқ̊санда ͡гездесүу уөткүзүп →// жыл гелгендей жаңалық̊ сезінеміз деген →// і-і атақт'әуөзовтің/ артқа/ уөлөрүнің алдынд'аманатын арқалатып кететін //→і-і байандамасының жазылұуұна →// сол гездесүудүң уөтүлүуү/ уөтүуүнө себ̊еп полған →// тікелей әб̊іш аға↓/// |
↑әб̊іш аға /мұхтар әуөзовтің шәкірті тікелей →// және сол гісінің аманатын арқалаб̊ →// уөз'алып қалған адам↓/// ↑анау 61 жылғы 25 желтоқ̊санда ͡гездесүу уөткүзүп →// жыл гелгендей жаңалық̊ сезінеміз деген →// і-і атақт'әуөзовтің/ артқа/ уөлөрүнің алдынд'аманатын арқалатып кететін →// і-і байандамасының жазылұуұна →// сол гездесүудүң уөтүлүуү/ уөтүуүнө себ̊еп полған →// тікелей әб̊іш аға↓///
|
Әбіш аға Мұхтар Әуезовтің шәкірті тікелей және сол кісінің аманатын арқалап, өзі алып қалған адам. Анау 61 жылғы 25 желтоқсанда кездесу өткізіп, жыл келгендей жаңалық сезінеміз деген і-і атақты Әуезовтің артқа өлерінің алдында аманатын арқалатып кететін і-і баяндамасының жазылуына, сол кездесудің өтілуі... өтуіне себеп болған - тікелей Әбіш аға. |
Светқали Нұржан
|
▶
|
ұуақыттың тұуғұзған нәрсесі ↓///у↑ол, әрійне, уол бір хрүушшөвтің ͡гемеңгерлігінен →// кереметтілігінем болған нәрсе йемес↓///↑құдай солайд'әкелді .↓///↑ уол хрүушшөв →// уөзүнүң алдындағы ͡б̊ақталастарын жоққа шығарұу'үшүн →// ы-ы сондай ғадам жасады↓///↑ал уол / біздің пайдамызға шықты↓///↑ сонұң арқасында →// ͡ғандай мына'алшын дейді→// мынау уөртөңге уөсүп̊ шыққаң ғайта жаңа уөскүнд'алшын дейді↓///↑сондай алшын ұрпақ →//бүкүл ғазақтың ұрұуханый алтын дәуүрін тұуғұзған ұрпақ келді сонұң нәтійжесінде↓///↑сол, сол ұрпақтың / ы-ы→// йерен, жаңағы жаң гешті йеңбегінің арқасында →// сол гісілердің ͡ғалдырған ы-ы →// сол гісілердің жасаған шығармаларының арқасында тәрб̊ійелеңген ұрпақ →// кешегі сек̊сен алтыншы жылдың алаңына шықты↓/// |
ұуақыттың тұуғұзған нәрсесі ↓///у↑ол, әрійне, уол бір хрүушшөвтің ͡гемеңгерлігінен →// кереметтілігінем болған нәрсе йемес↓///↑құдай солайд'әкелді . ↓///↑ уол хрүушшөв →// уөзүнүң алдындағы ͡б̊ақталастарын//→ жоққа шығарұу'үшүн →// ы-ы сондай ғадам жасады↓///↑ал уол / біздің пайдамызға шықты↓///↑ сонұң арқасында →// ͡ғандай мына'алшын дейді→// мынау уөртөңге уөсүп̊ шыққаң ғайта жаңа уөскүнд'алшын дейді↓///↑сондай алшын ұрпақ →// бүкүл ғазақтың ұрұуханый алтын дәуүрін тұуғұзған ұрпақ келді сонұң нәтійжесінде↓///↑сол, сол ұрпақтың / ы-ы →// йерен, жаңағы жаң гешті йеңбегінің арқасында →// сол гісілердің ͡ғалдырған ы-ы →// сол гісілердің жасаған шығармаларының арқасында тәрб̊ійелеңген ұрпақ →// кешегі сек̊сен алтыншы жылдың алаңына шықты↓/// |
Ол да құдайдың бір бергені, уақыттың туғызған нәрсесі. Ол, әрине, ол бір Хрущевтің кемеңгерлігінен, кереметтілігінен болған нәрсе емес. Құдай солайды әкелді. Ол Хрущев өзінің алдындағы бақталастарын жоққа шығару үшін, ы-ы сондай қадам жасады. Ал ол біздің пайдамызға шықты. Соның арқасында қандай мынау алшын дейді, мынау өртенге өсіп шыққан қайта жаңа өскінді алшын дейді. Сондай алшын ұрпақ, бүкіл қазақтың рухани алтын дәуірін туғызған ұрпақ келді... соның нәтижесінде. Сол, сол ұрпақтың ы-ы ерен, жаңағы жан кешті еңбегінің арқасында сол кісілердің қалдырған ы-ы сол кісілердің жасаған шығармаларының арқасында тәрбиеленген ұрпақ кешегі сексен алтыншы жылдың алаңына шықты. |
Светқали Нұржан
|
▶
|
↑бүкүл тарыйхтың ͡/ ғағып̊-сілкіп астын үстүне шығарып → // үлкөөм / біздің санамыздағ'ақтаңдақтардың бәрің /ғалпына ͡гелтірү'үшүн → // соншам'үлкөөн / алапат ͡шұмұстар жасады ↓///↑заманның йең ͡гүрдөлі /тарыйхый тұлғас'әб̊ілқайыр хаң / ғазір ͡б̊іреулөр сыпыра даттайтын → // біреулөр сыпыра мақтайтын, бір уортағ ұғұмға ͡/ ғазағ әлі ͡гел'алмай жүргөң ғазақтың ұлұ тұлғасы → // ұлұ хан' /әб̊ілқайыр хан тұуралы → // «үркөр» мен «йелең-алаңдай» / ұроман жазды ↓/// |
↑бүкүл тарыйхтың ͡/ ғағып̊-сілкіп → // астын үстүне шығарып → // үлкөөм / біздің санамыздағ'ақтаңдақтардың бәрің /ғалпына ͡гелтірү'үшүн → // соншам'үлкөөн / алапат ͡шұмұстар жасады ↓///↑заманның йең ͡гүрдөлү /тарыйхый тұлғас'әб̊ілқайыр хаң / ғазір ͡б̊іреулөр сыпыра даттайтын → // біреулөр сыпыра мақтайтын, бір уортағ ұғұмға ͡/ ғазағ әлі ͡гел'алмай жүргөң ғазақтың ұлұ тұлғасы → // ұлұ хан' /әб̊ілқайыр хан тұуралы → // «үркөр» мен «йелең-алаңдай» / ұроман жазды ↓/// |
Бүкіл тарихтың қағып-сілкіп астын үстіне шығарып, үлкеен біздің санамыздағы ақтаңдақтардың бәрін қалпына келтіру үшін соншама үлкеен алапат жұмыстар жасады. Заманның ең күрделі тарихи тұлғасы Әбілқайыр хан - қазір біреулер сыпыра даттайтын, біреулер сыпыра мақтайтын, бір ортақ ұғымға қазақ әлі келе алмай жүрген қазақтың ұлы тұлғасы, ұлы ханы Әбілқайыр хан туралы «Үркер» мен «Елең-алаңдай» роман жазды. |
Светқали Нұржан
|
▶
|
↑күлл'әулійелік → // сопұлұқтам басталады ↓/// ↑әулійелікке жеткізеді ↓///↑ уолар уонұң йең шегі мағдыйумдұғ ͡деп ↓///↑ мағдыйумдұғ ͡деген → // мәділік йер мәдінің бітү'ұғұмұ ↓///↑ і-і /соған әкеледі деб̊ ͡/әб̊іш ағам ↓///↑бұ ͡гісі ͡б̊екет атаның → // 250 жылдығында жасағам байандамасында ͡б̊олсұн→ // і-і / мынау махамбет тұуралы "шандоз" дегең гітаб̊ында ͡б̊олсұн → // басқа да ͡гөптөген йеңбектерінде / "талайғы таразында" болсұн → // анау түркүстан тұуралы толғауларында ͡б̊олсұн → // жалпы, қай гөптөген шығармаларында уосұ ы-ы-ы→// ұл'ілім тұуралы ͡гөп толғанады ↓/// ↑уосұ маңғыстаудағы 360 әулійенің ͡гімдер йекенін анықтаған адам ↓///↑маңғыстау / адай йелінд'ыймам болғаң ғапар ғаражігітұлұның ы-ы / тағы сондай бійлердің байағыда уорұс сайахатш̆ыларына ͡б̊ерген ақпараттары ͡б̊әрің ғағып̊-сілкіп, / салыстырып келіп → // і-і / басқа да деректердің бәрің ғазып-қазып келіп → //мысалы, / шопан ата ͡гім → // әніспан (29:40) ата ͡гім → // қараман ата ͡гім → // йесен ата ͡гім → // шахрұух ата ͡гім → // қапан ата ͡гім → // шақпағ ата ͡гім сұлтаны ͡б̊үгүн деген сыййақты → //уосұ маңғыстаудағ'ұлұ әулійелердің ͡гөб̊үнүң тарыйхына сәулө түсүрді ↓///↑ уолардың ͡ғайдан тарайтынын → // кімнен тарайтынын → //і-і / қож'ахмет йассауыйдің ͡ғалыйфалары → //қаншасы уөзүнүң тікелей ғалыйфасы ͡б̊олғандарына дейін маңғыстаудағ'әулійелердің → //уосұлардың бәріне сәулөсін түсүрген ↓///↑бүкүл шығармаларының бәрінде сол жаңағы → //ы-ы/ алыстан жетіб̊ жатқаны тұуралы ͡б̊ір мыйстыйкалығ ͡дегеңге ͡геле ме → // бір тылсым сарындар уосұнұң шығармаларының уөм бойұнда ͡гәдімг'алтын жіп құсап тігіліп уотұрады ↓///↑ бүкүл тігісі сол гүнү ұрұуханый сарындармен тігілетін йеді ↓///↑ бір арнайы → // і-і / жаңағы хал ілімінен (30:32) → // ыладұуный ілімінен хаб̊ары ͡б̊ар жас ғалымдар → // жаңа ғалымдар шық̊са,→ // уосұ қырын'үңүлетініне менің ͡гүмәнім жоқ ↓///↑ йең берісі → // мын' "аб̊ылай" хан драмалық̊ шығармасы ↓///↑көмөкей әулійемем бірге телқаб̊ыс (30:45) беріліп уотұратын ылыйныййалардың бәрі → //сол әулійелердің әсері тікелей ↓///↑хаңғ'әсері / халыққ'әсері / қоғамғ'әсері / қоршаған уортағ→ //'әсері , сөйтүп пүкүл ғоғамды жаңартып уотұратын ұрұуханый алтың гүрөктің ілеб̊і сыййақты ↓///↑ қоғамды тірілтіп уотұратын → // адамдардың жүрөгін тірілтү'арқылы ілгері ͡б̊астыратым бүкүл ұлтт'ілгері бастыратын әулійелердің сарынымем берілген → //уосұ шығармалардың бәрін ↓/// |
↑күлл'әулійелік → // сопұлұқтам басталады ↓/// ↑әулійелікке жеткізеді ↓///↑ уолар уонұң йең шегі мағдыйумдұғ ͡деп ↓///↑ мағдыйумдұғ ͡деген → // мәділік йер мәдінің бітү'ұғұмұ ↓///↑ і-і /соған әкеледі деб̊ ͡/әб̊іш ағам ↓///↑бұ ͡гісі ͡б̊екет атаның → // 250 жылдығында жасағам байандамасында ͡б̊олсұн→ // і-і / мынау махамбет тұуралы "шандоз" дегең гітаб̊ында ͡б̊олсұн → // басқа да ͡гөптөген йеңбектерінде / "талайғы таразында" болсұн → // анау түркүстан тұуралы толғауларында ͡б̊олсұн → // жалпы, қай гөптөген шығармаларында уосұ ы-ы-ы→// ұл'ілім тұуралы ͡гөп толғанады ↓/// ↑уосұ маңғыстаудағы 360 әулійенің ͡гімдер йекенін анықтаған адам ↓///↑маңғыстау / адай йелінд'ыймам болғаң ғапар ғаражігітұлұның ы-ы / тағы сондай бійлердің байағыда уорұс сайахатш̆ыларына ͡б̊ерген ақпараттары ͡б̊әрің ғағып̊-сілкіп, / салыстырып келіп → // і-і / басқа да деректердің бәрің ғазып-қазып келіп → //мысалы, / шопан ата ͡гім → // әніспан (29:40) ата ͡гім → // қараман ата ͡гім → // йесен ата ͡гім → // шахрұух ата ͡гім → // қапан ата ͡гім → // шақпағ ата ͡гім сұлтаны ͡б̊үгүн деген сыййақты → //уосұ маңғыстаудағ'ұлұ әулійелердің ͡гөб̊үнүң тарыйхына сәулө түсүрді ↓///↑ уолардың ͡ғайдан тарайтынын → // кімнен тарайтынын → //і-і / қож'ахмет йассауыйдің ͡ғалыйфалары → //қаншасы уөзүнүң тікелей ғалыйфасы ͡б̊олғандарына дейін маңғыстаудағ'әулійелердің → //уосұлардың бәріне сәулөсін түсүрген ↓///↑бүкүл шығармаларының бәрінде сол жаңағы → //ы-ы/ алыстан жетіб̊ жатқаны тұуралы ͡б̊ір мыйстыйкалығ ͡дегеңге ͡геле ме → // бір тылсым сарындар уосұнұң шығармаларының уөм бойұнда ͡гәдімг'алтын жіп құсап тігіліп уотұрады ↓///↑ бүкүл тігісі сол гүнү ұрұуханый сарындармен тігілетін йеді ↓///↑ бір арнайы → // і-і / жаңағы хал ілімінен (30:32) → // ыладұуный ілімінен хаб̊ары ͡б̊ар жас ғалымдар → // жаңа ғалымдар шық̊са,→ // уосұ қырын'үңүлетініне менің ͡гүмәнім жоқ ↓///↑ йең берісі → // мын' "аб̊ылай" хан драмалық̊ шығармасы ↓///↑көмөкей әулійемем бірге телқаб̊ыс (30:45) беріліп уотұратын ылыйныййалардың бәрі → //сол әулійелердің әсері тікелей ↓///↑хаңғ'әсері / халыққ'әсері / қоғамғ'әсері / қоршаған уортағ→ //'әсері , сөйтүп пүкүл ғоғамды жаңартып уотұратын ұрұуханый алтың гүрөктің ілеб̊і сыййақты ↓///↑ қоғамды тірілтіп уотұратын → // адамдардың жүрөгін тірілтү'арқылы ілгері ͡б̊астыратым бүкүл ұлтт'ілгері бастыратын әулійелердің сарынымем берілген → //уосұ шығармалардың бәрін ↓/// |
Күллі әулиелік сопылықтан басталады, әулиелікке жеткізеді. Олар оның ең шегі мағдиумдық деп. Мағдиумдық деген - мәділік, ер мәдінің біту ұғымы. І-І соған әкеледі деп Әбіш ағам. Бұ кісі Бекет атаның 250 жылдығында жасаған баяндамасында болсын, і-і мынау Махамбет туралы "Шандоз" деген кітабында болсын, басқа да көптеген еңбектерінде, "Талайғы Таразында" болсын, анау Түркістан туралы толғауларында болсын, жалпы, қай көптеген шығармаларында осы ы-ы-ы ұлы ілім туралы көп толғанады. Осы Маңғыстаудағы 360 әулиенің кімдер екенін анықтаған адам. Маңғыстау, адай елінде имам болған Қапар Қаражігітұлының ы-ы тағы сондай билердің баяғыда орыс саяхатшыларына берген ақпараттары - бәрін қағып-сілкіп, салыстырып келіп, і-і басқа да деректердің бәрін қазып-қазып келіп, мысалы, Шопан ата кім, Әніспан (29:40) ата кім, Қараман ата кім, Есен ата кім, Шахрух ата кім, Қапан ата кім, Шақпақ ата кім сұлтаны бүгін деген сияқты осы Маңғыстаудағы ұлы әулиелердің көбінің тарихына сәуле түсірді. Олардың қайдан тарайтынын, кімнен тарайтынын і-і Қожа Ахмет Яссауидің қалифалары қаншасы өзінің тікелей қалифасы болғандарына дейін Маңғыстаудағы әулиелердің осылардың бәріне сәулесін түсірген. Бүкіл шығармаларының бәрінде сол жаңағы ы-ы алыстан жетіп жатқаны туралы бір мистикалық дегенге келе ме, бір тылсым сарындар осының шығармаларының өн бойында кәдімгі алтын жіп құсап тігіліп отырады. Бүкіл тігісі сол күні рухани сарындармен тігілетін еді. Бір арнайы і-і жаңағы хал ілімінен (30:32), ладуни ілімінен хабары бар жас ғалымдар, жаңа ғалымдар шықса, осы қырына үңілетініне менің күмәнім жоқ. Ең берісі, мына "Абылай хан" драмалық шығармасы. Көмекей әулиемен бірге телқабыс (30:45) беріліп отыратын линиялардың бәрі сол әулиелердің әсері тікелей. Ханға әсері, халыққа әсері, қоғамға әсері, қоршаған ортаға әсері. Сөйтіп бүкіл қоғамды жаңартып отыратын рухани алтын күректің лебі сияқты. Қоғамды тірілтіп отыратын, адамдардың жүрегін тірілту арқылы ілгері бастыратын, бүкіл ұлтты ілгері бастыратын әулиелердің сарынымен берілген осы шығармалардың бәрін. |
Светқали Нұржан
|
▶
|
↑жанымды жұқарғаң гезде → // бір уөзүмдү ͡б̊ір → // жұтаң сезіңгең гезд'→ // әб̊іш ағамның↓/// шығармаларын уоқұймын ↓///↑ сол гезде ͡б̊ір→ // гөл-гөсүр ͡геңістіг ашылып → // көкүрөгім дарыйадай бір шайқалыб̊ жүрө ͡б̊ереді ↓///↑ і-і /бұ ͡гісінің тілдік құнары → // уой тереңдігі → // і-і / уоб̊раздар әлемі → //уол йенді мүлдө / ͡б̊өлөг әлем ғой ↓///↑ тұуұу → //сонау ͡б̊ағзылығ аңыз-әп̊саналарменең ғаб̊ысыб̊ жататым бүгүңгінің шындығы ↓///↑ сол арқылы йертеңді → //йертеңге ͡гөж жүгүрткен сұңғұла ͡гөрөгендік↓///↑уосұнұң бәрі ͡ғаб̊ысыб̊ жатқам бір /алапат әлем ↓///↑ әб̊іш ағаның әлемі мен үшүн ↓///↑ уол бір→ // аспаңға салыңған алтын шахар ↓///↑ сол шахардың йесігіне жійі-жійі ͡ғазақтың баласы мең ғұсаб̊ ͡ійіліп тұрса тап̊ →// сол алтын сарайға йеңген адам аса жамам болмас теб̊ уойлаймын ↓/// |
↑жанымды жұқарғаң гезде → // бір уөзүмдү ͡б̊ір → // жұтаң сезіңгең гезд'→ // әб̊іш ағамның↓/// шығармаларын уоқұймын ↓///↑ сол гезде ͡б̊ір→ // гөл-гөсүр ͡геңістіг ашылып → // көкүрөгім дарыйадай бір шайқалыб̊ жүрө ͡б̊ереді ↓///↑ і-і /бұ ͡гісінің тілдік құнары → // уой тереңдігі → // і-і / уоб̊раздар әлемі → //уол йенді мүлдө / ͡б̊өлөг әлем ғой ↓///↑ тұуұу → //сонау ͡б̊ағзылығ аңыз-әп̊саналарменең ғаб̊ысыб̊ жататым бүгүңгінің шындығы ↓///↑ сол арқылы йертеңді → //йертеңге ͡гөж жүгүрткен сұңғұла ͡гөрөгендік↓///↑уосұнұң бәрі ͡ғаб̊ысыб̊ жатқам бір /алапат әлем ↓///↑ әб̊іш ағаның әлемі мен үшүн ↓///↑ уол бір→ // аспаңға салыңған алтын шахар ↓///↑ сол шахардың йесігіне жійі-жійі ͡ғазақтың баласы мең ғұсаб̊ ͡ійіліп тұрса тап̊ →// сол алтын сарайға йеңген адам аса жамам болмас теб̊ уойлаймын ↓/// |
Жанымды жұқарған кезде, бір өзімді бір... жұтаң сезінген кезде... Әбіш ағамның шығармаларын оқимын. Сол кезде бір... көл-көсір кеңістік ашылып, көкірегім дариядай бір... шайқалып жүре береді. І-і бұ кісінің тілдік құнары, ой тереңдігі, і-і образдар әлемі, ол енді мүлде бөлек әлем ғой. Туу... сонау бағзылық аңыз-әпсаналарменен қабысып жататын бүгінгінің шындығы. Сол арқылы ертеңді... ертеңге көз жүгірткен сұңғыла көрегендік. Осының бәрі - қабысып жатқан бір алапат әлем. Әбіш ағаның әлемі мен үшін ол бір... аспанға салынған алтын шаһар. Сол шаһардың есігіне жиі-жиі қазақтың баласы мен құсап иіліп тұрса, тап сол алтын сарайға енген адам аса жаман болмас деп ойлаймын. |
Светқали Нұржан
|
▶
|
↑тағдыры тәуөлсүздікті ͡ғалыптауға → // тәуөлсүздікті нығайтұуға → // тәуөлсүздіктің тұғұрұм бекітүугө → // тәуөлсүздіктің тұуұн шалқағ ұстауға → // тәуөлсүздіктің ͡герегесің герүугө → // тәуөлсүздіктің ұуұғұн шаншұуға → // бақаның гөтөрүугө → // шаңырағын тіктеуг'арналады → // бұл гісінің ғұмұрұ ↓///↑сөйтүб̊ / уөзүнүң йең басты мақ̊саты қаламгерлік / жазұушұлұқ құдай дарытқаң ғасыйетін /амал жоқ /тәуөлсүздіг үшүң ғұрб̊андыққа шалған адам ↓/// |
↑тағдыры тәуөлсүздікті ͡ғалыптауға → // тәуөлсүздікті нығайтұуға → // тәуөлсүздіктің тұғұрұм бекітүугө → // тәуөлсүздіктің тұуұн шалқағ ұстауға → // тәуөлсүздіктің ͡герегесің герүугө → // тәуөлсүздіктің ұуұғұн шаншұуға → // бақаның гөтөрүугө → // шаңырағын тіктеуг'арналады → // бұл гісінің ғұмұрұ ↓///↑сөйтүб̊ / уөзүнүң йең басты мақ̊саты қаламгерлік / жазұушұлұқ құдай дарытқаң ғасыйетін /амал жоқ /тәуөлсүздіг үшүң ғұрб̊андыққа шалған адам ↓/// |
Тағдыры тәуелсіздікті қалыптауға, тәуелсіздікті нығайтуға, тәуелсіздіктің тұғырын бекітуге, тәуелсіздіктің туын шалқақ ұстауға, тәуелсіздіктің керегесін керуге, тәуелсіздіктің уығын шаншуға, бақанын көтеруге, шаңырағын тіктеуге арналады бұл кісінің ғұмыры. Сөйтіп, өзінің ең басты мақсаты қаламгерлік, жазушылық құдай дарытқан қасиетін, амал жоқ, тәуелсіздік үшін құрбандыққа шалған адам. |
Светқали Нұржан
|
▶
|
|
↑тіл үшүң гүрөс → // тілдің мемлекеттіг мәртеб̊есін алып перүу жолұнда ͡гүрөсте → // қатты і-і /сонұң себ̊еб̊інең ғаншама денсаулұқтан айырылды ↓///↑қазақ тіліне мемлекеттік дәреже ͡б̊ермеймін деп уотұрған уөзг'ұлттұң → //уөкүлдер'/ және уөгөйлеңген уөзүмүздің аға-͡б̊ауұрлар жанталаса ͡ғарсылық қылыб̊уотұрғанд' → //әб̊іш аға сөйлөді дейді ↓///↑ сонда ͡ғасында ͡б̊олған серіктер'айтады: → //«сөйлөді. ↓///↑сондай теб̊іреніспен → //сондай толқұнұспен сөйлөді ↓///↑ бүкүүүл тарыйхый дәлелдерменен алыб̊-͡алып келіб̊ жіб̊еріб̊ ͡алдына → // йең соңұнда ͡/гешегі уосұндай ғыйаң-гескі, қыйың-ғыстау жағдай гезеңд'әрқайсың уосұ қазақтың топұрағына ͡геліп / уөзү жарымай уотčа да ͡гешегі і-і ашаршылықтан шығып → // ірепрессыйадан шығып → // әб̊ден йенді соғұсқ'ұрұнып, жұтап уотұрғанда / құшақтарын ашып → // бауұрына тартып → // сындырық наным бөлүп пергең ғазақ халқы ͡ б̊ір ͡гезде уосұ уосұ менің себ̊еб̊імен тірі ͡ғалып уотұрғандардың ұрпағынан тілім теперіш көрөді деп уойлаған жоқ қой дегенде → // аналардың бәрі сондай үнсүз ғалды»,- дейді ↓///↑ содаң гейім барып пел алып → // содаң гейін сол жаңкешті → // сол шешендіктің → // сол зергерліктің шарапатыменең ғазақ тілінің мемлекеттіг мәртеб̊'алұуұ і-і / заңдастырылды ↓/// |
Тіл үшін күрес, тілдің мемлекеттік мәртебесін алып беру жолында күресте қатты і-і... соның себебінен қаншама денсаулықтан айырылды. Қазақ тіліне мемлекеттік дәреже бермеймін деп отырған өзге ұлттың өкілдері және өгейленген өзіміздің аға-бауырлар жанталаса қарсылық қылып отырғанда, Әбіш аға сөйледі дейді. Сонда қасында болған серіктері айтады: «Сөйледі. Сондай тебіреніспен, сондай толқыныспен сөйледі. Бүкіііл тарихи дәлелдерменен алып-алып келіп жіберіп алдына, ең соңында кешегі осындай қиян-кескі, қиын-қыстау жағдай кезеңде әрқайсың осы қазақтың топырағына келіп, өзі жарымай отса да кешегі і-і... ашаршылықтан шығып, репрессиядан шығып, әбден енді соғысқа ұрынып, жұтап отырғанда, құшақтарын ашып, бауырына тартып, сындырық нанын бөліп берген қазақ халқы бір кезде осы... осы менің себебімен тірі қалып отырғандардың ұрпағынан тілім теперіш көреді деп ойлаған жоқ қой дегенде, аналардың бәрі сондай үнсіз қалды», - дейді. Содан кейін барып бел алып, содан кейін сол жанкешті, сол шешендіктің, сол зергерліктің шарапатыменен қазақ тілінің мемлекеттік мәртебе алуы і-і ...заңдастырылды. |
Светқали Нұржан
|
▶
|
↑ бұл гісінің ͡гөсөмсөзі → // шындыққа сұуарылған → // ақыйқатқа малыңған → // әб̊деең гөркөмдікпенем безендірілген көркөм шығармаға ͡б̊ергісіз фыйлософыйалық ↓///↑ уол гісінің ͡гез гелген сөйлөген сөзү → // дайындық̊сыс сөйлөген сөзүнің уөзү ͡→ // б̊ір → // і-і / дәріс ͡полұп̊ шығар йеді ↓/// |
↑ бұл гісінің ͡гөсөмсөзі → // шындыққа сұуарылған → // ақыйқатқа малыңған → // әб̊деең гөркөмдікпенем безендірілген көркөм шығармаға ͡б̊ергісіз фыйлософыйалық ↓///↑ уол гісінің ͡гез гелген сөйлөген сөзү → // дайындық̊сыс сөйлөген сөзүнің уөзү ͡→ // б̊ір → // і-і / дәріс ͡полұп̊ шығар йеді ↓/// |
Бұл кісінің көсемсөзі шындыққа суарылған, ақиқатқа малынған, әбдеен көркемдікпенен безендірілген, көркем шығармаға бергісіз философиялық. Ол кісінің кез келген сөйлеген сөзі, дайындықсыз сөйлеген сөзінің өзі бір і-і... дәріс болып шығар еді. |
Светқали Нұржан
|
▶
|
↑бір жол үстүнде сұрағанымда, → //" уөкүніштеріңіз → // уөзүңіздің жаз'алмай → //мынау сайасатқа ͡гійлігіп, / кійліккеннең гейіңгі уөзүңіздің ішіңізді тырнаб̊ уөкүніштеріңіз ͡б̊ар ма?"→ // дегенімд'айтқан → // «таң сәрі» дейтін ұроманымды і-і / бүкүл матерыйалы дайын үшүнші ұроман → // «үркөр» мен «йелең-алаңнан» кейіңгі дайын тұр ↓///↑ соғаң гірісемін деб̊уотұрғанымда/ ͡гіріс'алмай ғалдым ↓///↑ бүгүңгі уөмүрді ғаузайтын → // бүгүңгі уөмүрдің жаңағы ͡гүб̊үрткелі шындықтарын і-і / ғозғайтын «бүгүңгі кұурорт комедійасы» деген ұроманым жазылмай уотұр ↓///↑ і-і / сосұн жеті том «біз» деген шығармаларым → // бүкүл матерыйалым дайын тұр ↓///↑ тарыйхый тарыйхнама ͡б̊айаны ↓///↑ уосұ жеті том «біз» деген ↓///↑ уосұ шығармаларыма ͡гіріс'алмай , і-і /уөкүніште ͡гетіп паратырмын» / - деб̊ ͡айтқан ↓/// |
↑бір жол үстүнде сұрағанымда, → //" уөкүніштеріңіз → // уөзүңіздің жаз'алмай → //мынау сайасатқа ͡гійлігіп, / кійліккеннең гейіңгі уөзүңіздің ішіңізді тырнаб̊ уөкүніштеріңіз ͡б̊ар ма?"→ // дегенімд'айтқан → // «таң сәрі» дейтін ұроманымды і-і / бүкүл матерыйалы дайын үшүнші ұроман → // «үркөр» мен «йелең-алаңнан» кейіңгі дайын тұр ↓///↑ соғаң гірісемін деб̊уотұрғанымда/ ͡гіріс'алмай ғалдым ↓///↑ бүгүңгі уөмүрді ғаузайтын → // бүгүңгі уөмүрдің жаңағы ͡гүб̊үрткелі шындықтарын і-і / ғозғайтын «бүгүңгі кұурорт комедійасы» деген ұроманым жазылмай уотұр ↓///↑ і-і / сосұн жеті том «біз» деген шығармаларым → // бүкүл матерыйалым дайын тұр ↓///↑ тарыйхый тарыйхнама ͡б̊айаны ↓///↑ уосұ жеті том «біз» деген ↓///↑ уосұ шығармаларыма ͡гіріс'алмай , і-і /уөкүніште ͡гетіп паратырмын» / - деб̊ ͡айтқан ↓/// |
Бір жол үстінде сұрағанымда "өкініштеріңіз, өзіңіздің жаза алмай, мынау саясатқа килігіп, киліккеннен кейінгі өзіңіздің ішіңізді тырнап өкініштеріңіз бар ма?" дегенімде айтқан: «Таң сәрі» дейтін романымды, і-і... бүкіл материалы дайын үшінші роман, «Үркер» мен «Елең-алаңнан» кейінгі дайын тұр. Соған кірісемін деп отырғанымда кірісе алмай қалдым. Бүгінгі өмірді қаузайтын, бүгінгі өмірдің жаңағы күбірткелі шындықтарын і-і... қозғайтын «Бүгінгі курорт комедиясы» деген романым жазылмай отыр. І-і... сосын жеті том «Біз» деген шығармаларым, бүкіл материалым дайын тұр. Тарихи тарихнама баяны. Осы жеті том «Біз» деген, осы шығармаларыма кірісе алмай, і-і... өкініште кетіп баратырмын», - деп айтқан. |
Светқали Нұржан
|
▶
|
↑ әб̊іш кетті → // гілт қырқылды уөмүр жол ↓/// ↑ әкетт'ажал → // толмайтын йеш құрдұмы ↓/// уо, → // уол бард'ылғый ғана ͡ғоңұр жел ↓/// ↑терістіктен соғұушұ йеді жыб̊-жылы ↓/// ↑көг желкемд'арсылдайды төб̊өт-үн ↓/// ↑айағымда ͡ғыңсылайды қар жійдіп ↓/// ↑мәңгі ғұмұр-тұғұрына сенетін ↓/// ↑бұғұп қалды → // таб̊ытында ͡ғар-͡б̊ійлік ↓/// ↑фарыйз'ақын → // бүк түсүпті қамығып ↓/// ↑қаб̊ір аузұн аша ͡б̊ерді йесінеп ↓/// ↑топұрақты құйұб̊ жатыр жаб̊ылып↓/// ↑көп көлөңк'ійісі / жады / сесі жоқ ↓/// ↑қалай ған'ұқтұрарсың көпк'ана ↓/// ↑біздең гөшүп парады деп құт čұуұт?! ↓/// ↑қара ͡ғұрдұм құуұсынан тек қана ↓/// ↑қап-қара жел соғұп перді / сұп̊-сұуұқ ↓/// ↑түгөл йемес, → //соңұ йесіме түспөй уотұр↓/// |
↑ әб̊іш кетті → // гілт қырқылды уөмүр жол ↓///
↑ әкетт'ажал → // толмайтын йеш құрдұмы ↓///
уо, → // уол бард'ылғый ғана ͡ғоңұр жел ↓///
↑терістіктен соғұушұ йеді жыб̊-жылы ↓///
↑көг желкемд'арсылдайды төб̊өт-үн ↓///
↑айағымда ͡ғыңсылайды қар жійдіп ↓///
↑мәңгі ғұмұр-тұғұрына сенетін ↓///
↑бұғұп қалды → // таб̊ытында ͡ғар-͡б̊ійлік ↓///
↑фарыйз'ақын → // бүк түсүпті қамығып ↓///
↑қаб̊ір аузұн аша ͡б̊ерді йесінеп ↓///
↑топұрақты құйұб̊ жатыр жаб̊ылып↓///
↑көп көлөңк'ійісі / жады / сесі жоқ ↓///
↑қалай ған'ұқтұрарсың көпк'ана ↓///
↑біздең гөшүп парады деп құт čұуұт?! ↓///
↑қара ͡ғұрдұм құуұсынан тек қана ↓///
↑қап-қара жел соғұп перді / сұп̊-сұуұқ ↓///
↑түгөл йемес, → //соңұ йесіме түспөй уотұр↓///
|
Әбіш кетті, кілт қырқылды өмір жол,
Әкетті ажал толмайтын еш құрдымы.
О, ол барда ылғи ғана қоңыр жел
Терістіктен соғушы еді жып-жылы.
Көк желкемде арсылдайды төбет-үн,
Аяғымда қыңсылайды қар жидіп.
Мәңгі ғұмыр-тұғырына сенетін
Бұғып қалды табытында қар-билік.
Фариза ақын бүк түсіпті қамығып,
Қабір аузын аша берді есінеп.
Топырақты құйып жатыр жабылып
Көп көлеңке иісі, жады, сесі жоқ.
Қалай ғана ұқтырарсың көпке ана,
Бізден көшіп барады деп құт суыт?!
Қара құрдым қуысынан тек қана
Қап-қара жел соғып берді сұп-суық.
Түгел емес, соңы есіме түспей отыр |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Ассалаумағалейкүм қымбатты көрермен, Ақтөбе телеарнасында «Иман нұры» діни танымдық бағдарламасы. Студиямыздың қонағы - орталық мешітінің наиб имамы Талғат Сейдәлиев. Ассалаумағалейкүм, қош келдіңіз. Әлейкімсалам. |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Бүгінгі тақырыбымыз ас берудегі ысырапшылдық төңірегінде болмақ. Жалпы құдайы ас кім үшін беріледі, неліктен беріледі, осыған алдымен анықтама беріп алсақ. |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Бисмиллахи рахмани рахим Әлхамдулилләhи Раббилаләмин әссаләту уәссәләму алә расулинә Мухаммәдин уә алә алиhи уә сахбиhи әжмәин әммә бәғд. Әуелі тақырыбымызға кірместан алдын сіздердің мынау кереметтей «Иман нұры» бағдарламаларыңызға табыс тілеймін, жұмыстарыңыз өрлей берсін. Әумин. |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Енді тақырыбымызға оралатын болсақ, құдайы ас, жалпы атының өзі айтып тұрғандай, бір Алланың разылығы үшін беріледі. Алла тағаланың мейіріміне, Алла тағаланың рақымына қол жеткізу үшін беріледі. Ал енді кім үшін беріледі дегенге келетін болсақ өмірден өткен кісі үшін беріледі құдайы ас. Барша адамзат баласының өмірге келуімен қоса оның міндетті түрде соңы бар. Себебі бұл нәрсені біздер қайдан білеміз, қасиетті Құран Кәрімде Алла тағала көптеген жерде адам баласына белгілі бір уақыт бергендігі жайында және сол уақыт сәті келген кезінде өзінің құзырына қайтатындығы жайында көптеген аяттар келтірген Алла тағала. |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Бұлардың баршасынан біздер бүкіл адамзат баласының міндетті түрде соңының болатындығын байқаймыз. Сол бір аятқа тоқталатын болсақ мысалы, нәстағизу биллаһ уәликулли уммәтин әжәлун [cалә] фәизә жәә әжәлуһум лә йәстәхируунә сәъатән [cалә] уәлә йәстәқдимуун. Алла тағала бұйырады, бұл аяттың мағынасы әрбір үмметтің Алла тағаланың белгілеп берген мөлшерлі уақыты бар дейді, яғни әрбір үммет дегені сіз бен біз, адамзат баласы. Ол адамзат баласының Алланың белгілеп берген уақыты келген кезде ол пенде бір сәт болсын дейді, бір сәт болсын ерте немесе бір сәт болсын кеш мына дүниеден айрылмайды екен. Алла тағала қай уақытты белгіледі сол уақытта Алланың құзырына қайтады екен. |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Міне, сол Алланың құзырына қайтқан пенделерге құдайы ас беріледі, ел аузында құдайы ас деп осылай қалыптасып кеткен бізде. Енді оның негізгі мақсатын айттық мынау жалған дүниеде, қамшының сабындай қысқа ғана дүниеде бәлкім, пенделікпен біліп жасаған, білмей жасаған үлкенді-кішілі қате, кемшілік, күнәлары болса, Алланың алдына барған кезде Алла тағала сол күнәларын кешірсін деген мақсатпен, қабір азабына Алла тағала жолатпасын, қабір азабынан сақтасын деген мақсаттан артында қалған ұрпақтары, ағайын-туыс бауырлары сол кісінің атынан деп садақа беріп жатады, міне негізгі мақсаты осы екен. |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Құдайы ас берудің діни үкімі бар ма? - Әрине, шариғатымызда құдайы ас берудің діни үкімі бар. Жалпы құдайы ас беру дүниеден өткен кісі үшін міндетті түрде жасалуы қажет парыз-амалдардың қатарына кірмейді, парыз амалдардың қатарына. Демек бұл жерден біз нені байқаймыз, егер жасалмаған жағдайда, атқарылмаған жағдайда, адам ешқандай күнә алмайды, алайда біздер Құран Кәрімнен, Алла елшісінің айтқан хадистерінен садақа жасаудың, қайырымдылық жасаудың сауапты іс екендігін байқаймыз. |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Міне, енді мүмкіншілік болса, шамасы жетіп тұрса, сол дүниеден өткен кісі үшін ешқандай ысырапқа жол берместен қалтасындағы бүкіл қаражатын соған жұмсамастан орта жолды ұстанып, егер сол садақаны жасайтын болса, онда шариғатымызда бұған ешқандай қарсылық танытпайды делінген Жаназа және жерлеу рәсімдері кітабында. Бұл Қазақстан мұсылмандар діни басқармасының Шариғат және пәтуа бөлімінің шығарған осы жаназа және жерлеу рәсіміне қатысты кітабы міне осында осы үкімді келтірген. - Яғни біз қазақта қырқы, жүзі, жылы деп міндетті түрде ұғыммен жасаймыз, бұл парыз емес иә? |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Бұл парыз емес, міндет емес, атқарылмаған жағдайда ешқандай кісі күнә арқаламайды. Алайда жоғарыда айтып өткенімдей, жасайтын болса, садақасын беретін болса, орта жолды ұстанып, шектен шықпай жасайтын болса, онда ол кісіге оның сауабы барады екен. Бұл тұрғысында шариғатымыз біздерге белгілеп көрсетіп кеткен. |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Қазақта «өлім бардың малын шашады, жоқтың артын ашады» деген сөз бар. Расымен де, мынау кей жағдайда аста-төк дастархан, садақаның өзі той секілді өтіп жататындығы болады, осы төңірегінде пікіріңізді білсек. |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Шариғатымыз жалпы былай дейді біздерге, ешқашан адам баласының қиыншылыққа түсуін қаламайды. Алла елшісі жеңілдетіңдер дейді, ауырлатпаңдар, сүйіншілеңдер, қорқытпаңдар дейді. Қараңыз, біздерге жеңілдік жасап жатыр, ешқашан ауырлық қаламайды екен. |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Шариғатымыз және де халқымызда керемет қанатты сөз бар "жан қайғысы болған үйде мал қайғысы болмасын" дейді, керемет сөз. Бұлардың баршасы шариғатымыздан алынған, қарап отырсаңыз. Иә, сондықтан да осындай Алла елшісінің айтқан сөздерін ескеріп, енді бай-бақуатты кісілер үшін дүниеден өткен ағайын-туыс, жақындарына жетісін беру, қырқын беру немесе жылдық асын беру оған жаңағы ірі қара, жаңағы мал шалу құрбандыққа және де дастарханды үйіп-төгіп жасау ол бай-бақуатты, қалталы кісілерге ешнәрсе болмауы мүмкін, ал оны көрген мынау әлеуметтік жағдайы төмен немесе орташа кісілер оларды көріп міндетті түрде олар да жасағысы келеді дәл сол секілді. |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Сондықтан да бұл мәселеде ешқандай бақталастыққа кірмей Алланың разылығына қол жеткізу мақсатында ешқандай асқақтатпай, бұл бір той емес, бұл бір қуаныш емес сондықтан ол жердегі негізгі мақсат көпшіліктің келіп тоюы емес қой. Ол жерде көпшіліктің келіп сол жерге Құранға қатысуы, сол жерге батаға қатысуы, дұғаға ішінде бірге болуы. Сондықтан да осы жайттардың барлығын ескере отырып біздің шариғатымыздың діни басқармамыздың бекіткен ас мәзірлерін негізге ала отырып құдайы астарды өткізгеніміз абзал болады деп есептейміз. |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Ал садақа дастарқанына кететін қаржыны есептеп, оны өзге игі іске жұмсаса марқұмның атынан бұған не делінген? - Олай да болады, оның да сауабы міндетті түрде марқұмға барады, марқұмның атын атап тұрып егер сол дастарханға кететін қаражатты делік бір жағдайы өте төмен отбасыларға, көп балалалы аналарға, иә, ет жей алмай отырғандарға, ас жей алмай отырғандарға немесе жалғызбасты, көпбалалы, жаңағы жалдамалы пәтерде жүретін, ақысын төлей алмай отырған жалғызбасты аналарға деген сияқты жағдайы жоқ, мұқтаж жандарға "мынау менің дүниеден өткен жақынымның атынан берген садақам болсын, сол кісіге сауабы тисін, Алла тағала ол кісіні өз рақымына, кеңшілігіне алсын, соның атынан беріп жатырмын, сіз де менің жақынымның атын атап, өзіңіздің дұғаңызға қосып қойсаңыз деп беретін болса, ол әрине, болатын іс. |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Жаңа ысырап жайында айтып өттіңіз, ысырап төңірегінде ғибратты оқиғалар бар ма? - Әрине, ысырап төңірегінде ғибратты оқиғалар жетерлік, оның бірнешеуіне тоқталып өтсек. Аббасидтер заманындағы халифалардың бірінің бір жеке дәрігері болған екен. Сол дәрігерден насрани бір кісі келіп сұраған екен: "Сіздердің кітаптарыңызда (Құранды айтып отыр), ол жерде кітаптарыңызда медицина жайында бір нәрсе жазылған ба" - деп сұраған екен. Сонда әлгі халифаның жеке дәрігері ол кісіге Алла тағаланың Арф сүресінің 31 аятында .... деген аятты оқып берген екен. Бұл аяттың мағынасы "Ішіңдер, жеңдер, алайда ысырапқа жол бермеңдер, өйткені Алла тағала ысырап еткен пенделерін сүймейді, жақсы көрмейді" деген екен, осы аятты оқып берген екен. |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Сәл тоқтап, ойланып, одан кейін келесі сұрағын қойыпты: "Сендердің пайғамбарларың не қалдырған бұл жөнінде, бұл төңіректе" деп сұраған екен. Сонда әлгі кісі оған да былай деп жауап беріпті, Алла елшісінің мынадай керемет сөзін айтып беріпті: "Расында адамзат баласының асқазаны ол бүкіл дерттің орталығы- депті, - Алла елшісі, мұны естіп жүрген боларсыздар, ал ораза ұстау болатын болса сол дерттің, дәрі-дәрмектің ең бастауы - деген екен. "Олай болса, сол дерттен айыққыларыңыз келсе, ораза ұстауды әдетке айналдырыңыздар" деп әлгі кісіге біздің пайғамбарымыз осындай өсиет қалдырған деп жауап берген екен. Сонда әлгі насрани кісі аң-таң болып: "Сіздердің кітаптарыңыз және де пайғамбарларыңыз қысқа ғана қайырып, медицинаның барлығын тізбектеп сызып беріп кетіпті" деп таң қалған екен. |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Жалпы Алла тағаланың жіберген кітабына және пайғамбардың осы тұрғыда айтқан өсиеттеріне таң қалған екен. Және де тағы бір керемет ғибратты оқиғалардың бірі Сүлеймен деген пайғамбар өткен иә, баршамыздың білетін. Ол кісі бүкіл жан-жануарлардың, құстардың тілін түсінетін болған. Бір күні құмырсқаның жаңағы белінің соншалықты жіңішкелігіне таң қалып сұрапты "Сенің осы беліңнің/ жіңішкелігінің сыры неде" деп Сүлеймен пайғамбар. Сонда былай деп жауап беріпті: "Бұл менің үнемшілдігімнің және де қанағатшылдығымның белгісі" деп жауап берген екен. Сонда Сүлеймен пайғамбар былай депті: "Оны қалай дәлелдейсің, қалай дәлелдейсің оны". Сонда жаңағы құмырсқа айтқан екен: "Мен бір жылда бидайдың бір дәнімен бір жылымды өткіземін" депті. |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Сонда Сүлеймен пайғамбар оны сынамақшы болып бір шишаға бір бидаймен салып бір жыл қамап қойған екен. Бір жыл уақыт өткенннен кейін келіп қараса, әлгі құмырсқа бидайдың жартысын ғана жеген екен, жартысын ғана. Аң-таң болып түсінбеген ғой, сұрапты неге бұлай жасадың, сен бір жылда бір дән жейтін едің, қазір бір жыл өтті арада неге жартысын ғана жедің деп сұраған кезде құмырсқа былай деп жауап беріпті: "Егерде сіз мені ұмытып кетіп келесі жылға өтіп кетсеңіз мен келесі жылға азығымды алып қойдым" деп жауап берген екен құмырсқа. Енді бұл бір ғибратты бір оқиға, біздердің бұл жерден алатын мысалымыз ғибратымыз сол құмырсқаның мысалындай, сол құмырсқадай үнемшіл болу, қанағатшыл болу және де ешқандай ысырапқа жол бермеу екен. |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Сондықтан жаңағы құдайы астың төңірегіндегі мәселеге тағы да оралсақ, кейде көріп жатамыз осы құдайы асқа барған кезде дүияуи әңгіме айтып, дастархан басында бір-бірімен шүйіркелесіп отыратын ағайындарды, енді түсінеміз, айына бір кездесетін шығар, жылына бір кездесетін шығар, дей тұрғанмен де мұндай жерде қалай ұстаған жөн өзін өзі? |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Енді бұл өте керемет, өте орынды сұрақ болды, себебі біздер де сол құдайы астың ортасында, сол көпшіліктің ортасында жүрміз, бұл нәрсені біздер де байқаймыз сіз айтқан нәрсені. Енді жалпы ол кісілерге айтарымыз, біз кей кезде сол дастарқанның басында да айтып жатамыз, сіздердің бұлай шүйіркелесіп, әңгімелескендеріңіз кейбіреулерін байқайсың өздерінің бизнестерін, жаңағы жұмыстарын талқылап дауыстары шығып, кей кезде жоғары дауыспен күліп, айқайлап жатады. Оны да байқап жатамыз шеткі бөлмеде, арғы бөлмеде, сондықтан ондай кісілерге айтарымыз бұл әдепсіздік болып табылады, үй иесіне құрметсіздік болып табылады. Сіз ол жерге бір әңгімелесуге келген жоқсыз, ол жерге бизнесіңізді қозғауға келген жоқсыз, ол жер көпшілік орта, сондықтан сол көпшіліктің арасында мейлінше әдепті сақтап, мәдениеттілікті сақтап, сол жерде міндетті түрде имам бір-екі ауыз уағыз-насихат жүргізеді. |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Астан алдын немесе астан кейін бата қайырады, Құран оқиды, міне сол имамның айтқан уағыз-насихатына құлақ беріп, соны тыңдап, бата жасағанда, Құран оқыған кезде іштей әмин деп сол дұғаға қосылып, мейлінше әдептілікті сақтап отырған жөн. Себебі біз ол жерге дұғаға қатысайық, қанша уақытымызды бөліп, қанша жұмысымызды тастап келіп отырмыз соның сауабын алайық деп. Біз де келіп отырмыз, дұрыс па, сондықтан егер сол жерге келген кезде біз өзіміздің әңгімемізді айтып, бизнесімізді қозғап кететін болсақ ол жерден біздер сауап емес бәлкім күнә да арқалап кетуіміз бек мүмкін екен. Сондықтан да ондай әрекеттерден мейлінше ұзақ болғанымыз жөн болады. |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Қазір қайтқанына он жыл болды, жиырма жыл болды деп, отыз жыл болды деп ас беретіндер көп. Енді жағдайы, дүниесі жеткеннен кейін бұндай үрдісті көп байқаймыз. Қазақ тарихында да бар Құнанбайдың әкесі Өскенбайға берген асы, анау Құлагер бәйгеге шабатын орта жүздегі белгілі бидің асы, өте көп кездеседі. Бұндай дүркіретіп ас беру төңірегіндегі пікіріңізді білсек. |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Әрине, кісі дүниеден өткеннен кейін бір жылға дейін біздің жаңағы шариғатымыздың бекіткен талаптарын, діни басқарманың бекіткен талаптарын сақтай отырып ысырапқа жол берместен жаңағы жетісін, қырқын, жылдық астарын беруге болады, ысырапқа жол берместен. Ал кейінгі уақыттарда бес жылдығында, он жылдығында, сіздің айтқан он бес жылдығында деген секілді оларда біраз дастарханын кеңірек жайып, ауқымды түрде өткізсе болады. Алайда, айтқанымдай, ол жерде де қатты ысырапқа берілмеу қажет. Міндетті түрде, бірақ жетісі, қырқы, жылдық асына қарағанда ауқымдырақ қылып өткізуіне, көпшілікті шақырып, дастарқанын мейлінше молырақ қылып жаңағы, жайып, ірі қарасын, егер шамасы жетсе, шамасы жетсе әрине, оған мүмкіншілігі болып тұрса, олай жасауға шариғатымыз да ешқандай қарсылық танытпайды, бірақ бүкіл талаптарды сақтап, соның төңірегінде болу керек. |
Талғат Сейдәлиев
|
▶
|
|
|
Алғысымызды айтамыз студиямызға келіп ой-пікіріңізбен бөліскеніңізге, деніңізге саулық, отбасыңызға амандық тілейміз. - Сіздерге де рахмет. - Рахмет. Қымбатты көреремен «Иман нұры» діни танымдық бағдарламасының бүгінгі саны осымен тәмам, келесі жүздескенше аман-сау болыңыздар. |
Талғат Тынымбай
|
▶
|
↑ қалайсыздар ↑ /// ↑ мен ыы→ / уөткенде тарговый центірде жүрдім / иии қаатты туалетке шыққым кеп кетті да → // адам болғасын шығасыңғо йенді ↓ /// ↑ ии йенді тарговый центірдың туалетіне бардым → // қатты қысылып тұрдым / и анда бүкіл кабинкы жабық тұр йекен да / и анандай жерде → / инвалидный туалет ашық тұр йекен ↓ /// ↑ йенді мен → // қатты қысылып тұрғасын амал жоқ кірдім ішіне ↓ /// ↑ выход болмад менде ↓ /// ↑ кірдім // и примерно → // жартысына келгең гезде → // біреу йесікті тартат та // и мен → // сразу менде анандай уой ғо / бір → // мүмкүндігі шектеулі бір кісі → // келіп → // кәлйаскіде // уол да шыққысы геп тұр ішне ↓ /// |
↑ Қалайсыздар ↑ /// ↑ мен ыы: → // уөткөндө торговый центрде жүрдүм // қатты тұуалетке шыққым ͡ геліп кетті͡ да → // адам болғасын шығасың ғой йенді ↓ /// ↑ йенді торговый центрдің тұуалетіне ͡ б̊ардым → // қатты қысылып тұрдұм // и анда ͡ бүкүл габ̊ыйңка жаб̊ық тұр йекен͡ де // анандай жерде → // ыйнвалыйдный тұуалет ашық тұр йекен ↑ /// ↑йенді мен → // қатты қысылып тұрғасын амал жоқ кірдім ішіне ↓ /// ↑ выход болмады менде ↑ /// ↑ кірдім // и пріймерно → // жартысына͡ гелгең͡ гезде → // біреу йесікті тартады͡ да // и мен → // сразұу менд'анандай уойғой бір → // мүмкүндүгү шектеулү ͡ бір ͡ гісі → // келіп → // колйаскада // уол͡ да шыққысы ͡ геліп тұр ішіне ↓ /// ↑ ал мен ішінде ↓ /// |
Қалайсыздар? Мен өткенде торговый центрда жүрдім, иғ қатты туалетке шыққым келіп кеттіда адам болғансын шығасыңғо енді. Торговый центрдың туалетіне бардым қатты қысылып тұрдым, и анда бүкіл кабинка жабық тұр екенда, и анандай жерде инвалидный туалет ашық тұр екен. Ендімен қатты қысылып тұрғансын кірдім ішіне. Выход болмад менде. Кірдім, и примерно жартысына келгенде біреу есікті тартады да, и мен сразу менде анандай ойғо «Бір мүмкіндігі шектеулі бір кісі келіп коляскіде, олда шыққысы кеп тұр ішіне. |
Талғат Тынымбай
|
▶
|
↑ ал мен ішінде → // уон йекі мүшем сау → // ырахаттанып → // іші кеңдеу болады ғо ищо // уотырм ырахаттанып күттіріп → // и іштей уөзім жаман болдым да // тез-тез шыққым келт та → // бійтіп йесікті ашып бійтіп → // сап сау боп шыға салсаң біртүрлі ғо ан жерде↓/// ↑ұйатқой уол да →// сосын уойланып тұрдым да → // сасқанымнан → // құдай уөз кешірсін дедім де (ақсаңдап) уосылай уосылай шықтым шынымен ↓ /// ↑ Менде басқа выйхыт болған жоғ ан жерде ↓ /// ↑ сөйтсем → // уборщица апай йекен уол ↓ /// ↑ йенді мен → // бійтіп кетіп баратып уборшшица апайды қарап бійтіп // а уборшшица йекенғой деп жазлып кетпейсіңғой йенді ан жерде ↓ /// ↑ уол да ыңғайсыз ғой →// амал жоқ // жұуұнатын жерге дійін бардым уослайнан ↓ /// ↑ жұуынып тез шыққым кеп тұр ан жерден барғо ↓ /// |
↑ уон йекі мүшөм сау → // ырахаттанып → // іші ͡ геңдеу ͡ болады ғой йешше → // уотұрм ырахаттанып күттүрүп → // и іштей уөзүм жамам болдұм͡ да → // тез-теш шыққым ͡ гелді͡ да → // бійтіб̊ ͡ есікт'ашып бійтіп → // сап̊ сау ͡ б̊оп̊ шыға салсаң͡ да ͡ б̊іртүрлү ғой ана жерде ↓ /// ↑ ұйат қой уол͡ да → // сосұн уойланып тұрдұм͡ да → // сасқанымнан → // құдай уөзү кешірсін дедім͡ да (ақ̊саңдап) уосұлай → // уосұлай шықтым шынымен ↓ /// ↑ менде ͡ б̊асқа выход → // болған жоғ͡ ана жерде ↓ /// ↑ сөйтčөм → // уб̊оршшыйц'апай екен уол ↓ /// ↑ енді мен → // бійтіп кетіп͡ пара жатыб̊ ͡͡ ұуб̊оршшыйц'апайды қарап͡ пійтіп // а ұуб̊оршшұйс'екен ғой деб̊͡ жазылып кетпейсің ғой // йенд'ана жерде ↑ /// ↑ уол͡ д'ыңғайсызғой // амал жоқ // жұуұнатын жерге дейім бардым уосұлайынан ↓ /// ↑ жұуұнұп теш шыққым ͡ геліп тұр ана // жердем барғо ↓ /// |
И мен он екі мүшем сау рахаттанып іші кеңдеу болады ғой еще, ал мен рахаттанып күткізіп и іштей өзім жаман болдым да, тез-тез есікті ашып сап сау болып шыға салсаң бір түрлі ғой ана жерде. Ұят қой олда, сосын ойланып тұрдым да сасқанымнан құдай өзі кешірсін дедім да (ақсаңдап) осылай шықтым. Менде басқа выход болған жоқ ана жерде. Сөйтсем, уборщица апай екен ол. Енді мен битип кетіп бара жатып уборщица апайды қарап, а уборщица екен ғой деп жазылып кетпейсің ғой ана жерде. Ол да ыңғайсыз ғой, амал жоқ, жуынатын жерге дейін бардым осылай. Жуынып тез шыққым келіп тұр ана жерден. |
Талғат Тынымбай
|
▶
|
↑и бійтіп шығайын деватсам → / уборшшица апай ана жерге → / кірмеңдер мен жуватырм дейтін сары знак қойып кеткен↓///↑сыртта йекі үш адам уочеріт жыйналып қапты уже↑/// й↑есіктен шығып очірітті қарап қалдым да уосұлай бійтіп→ / аналардың көзінше жазылып кетпейм ғой ан жерде тағы да↓/// дені сау ма деп уойлап қалады ғой↓/// ↑да канца тарговый центірге диін да канца бардым↓/// ↑выхытқа дейін бардым↓/// |
↑ и бійтіп̊ шығайын деб̊ жатčам → // ұуб̊оршшұйс'апай ана жерге → // кірмеңдер мен жұуұб̊ жатырмын // дейтін сары знак қойұп кеткен ↓ /// ↑ сыртт'екі үш адам // очередь жыйналып // қалыпт'ұужы ↓ /// ↑ есіктен шығыб̊ ͡ очередьті ͡ ғарап қалдым͡ д'осұлай бійтіп→ // аналардың ͡ гөзүншө жазылып кетпеймін ғой // ана жерде тағы͡ да ↓ /// ↑ дені сау ма деб̊ ͡ уойлап қаладығой ↓ /// ↑ до конса торговұй сентрге дейін до конса ͡ б̊ардым ↓ /// ↑ выходқа дейім͡ бардым ↓ /// |
И жуынып шығайын деп жатсам, уборщица апай ана жерге «Кірмеңдер мен жуып жатырмын» дейтін сары знак қойып кеткен. Сыртта екі үш адам очередьта жиналып қалыпты. Есіктен шығып очередьті қарап қалдым да, аналардың көзінше жазылып кетпеймін ғой енді тағы да. «Дені сау ма?» деп ойлап қалады ғой. До конца торговый центрге дейін до конца бардым. Выходқа дейін бардым. |
Талғат Тынымбай
|
▶
|
↑выхыттан шығып→ / «ыы болды йенді жазыла берем» демисіңғо йенді о жерде де↑/// ↑уо жерде де адамдар бар→ / ұйат дегенди→↓/// ↑үйге диін бардым→↓/// ↑үйге дин бардым→ / автобуспен бардым ишшо↓/// ↑уорын беріп сондай бол кетті→↓/// ↑үйге кіріп едім уже→ / үйреніп қаппын↓/// ↑за то мен→ / бұл уоқыйғадаң гейін→ / шүкүршүлік еттім де / мен келем дегенше қыйналып кеттім бар ғо↓/// ↑уон йекі мүшем сау йекенне шүкүршілік еттімм↓/// |
↑ выходтан шығып → // «ыы : ͡ б̊олд'енді жазыла ͡ б̊ерем демейсіңғой // йенд'ол жерде͡ де ↓ /// ↑уол жерде͡ д'адамдар бар→ / ұйат дегендей ↓ /// ↑ үйгө дейім͡ бардым ↓ /// ↑ үйгө дейім͡ бардым → // автоб̊ұуспөм͡ бардым ешше ↓ /// ↑ уорұм беріп̊ сондай болұп кетті ↓ /// ↑ үйгө кіріб̊ ͡ едім үужө → // үйрөнүп қалыппын ↓ /// ↑ за то мен → // бұл уоқыйғадаң͡ гейін → // шүкүршүлүг йеттім͡ де // мең͡ гелем дегенше қыйналып кеттім барғой ↓ /// ↑ уон йекі мүшөм са'екеніне шүкүршүлүг йеттім ↓ /// |
Входтан шығып «болды енді жазыла берем» демейсің ғой енді. Ол жерде де адамдар бар ұят дегендей. Үйге дейін бардым. Үйге дейін бардым, автобуспен бардым еще. Орын беріп сондай болып кетті. Үйге кіріп едім уже үйреніп қалыппын. За то мен бұл оқиғадан кейін шүкіршілік еттім да, мен келем дегенше қиналып кеттім бар ғой. Он екі мүше сау екеніне шүкіршілік еттім. |
Талғат Тынымбай
|
▶
|
↑уосы → // қашаннан бастап андай → // қара нәски кійе амай қалдық біз ↓ /// ↑ кәдімгі кәмгі қарапайым // қазақтың қара нәскиін кійе алмай // қалдық қой қазір ↓ /// ↑ лимакс дитін нәскилер бар йеді ғой ↓ /// ↑ тартып қалсаң шаң шығатын нәскилер бар ғо ↓ /// ↑ кимит кәз йешкім ↓ /// ↑ кәз бәрі күшті // андай креативный // аранжывый авакааданың нәскиін киіп // пончиктікін кійіп алған↓/// |
↑уосұ → // қашаннам бастаб̊ ͡ анандай → // қара нәскій гій'алмай қалдық ͡ піз↑ ↑кәдімгі ͡ гәдімгі ͡ ғарапайым қазақтың ͡ ғара нәскійің гій'алмай қалдық қой͡ ғазір ↓ /// ↑ ылыймак̊с͡ тейтін нәскійлер ͡ б̊ар йеді ғой ↓ /// ↑ тартып қалсаң шаң шығатын нәскійлер ͡ б̊ар ғой↑/// ↑кіймейді ͡ ғазір йешкім ↓ /// ↑ қазір ͡ б̊әрі ͡ гүшт'анандай креатыйвный оранжевый авокадонұң нәскійің гійіп // пончұйктікің гійеді // бір ͡ гүнү жолдас ͡ палалармен уотұрмұн // біреу'авокадо кійіб̊ ͡ алған // біреуү пончійктікің гійіб̊ ͡ алғам ↓ /// |
Осы қашаннан бастап қара нәски кие алмай қалдық біз? Кәдімді қарапайым қазақтың қара нәскиін кие алмай қалдық қой біз. Лимакс дейтін нәскилер ба еді ғой. Тартып қалсаң шаң шығатын нәски бар ғой. Кимид кәз ешкім. Кәз бәрі күшті андай креативный оранжевый авакадоның нәскиін киіп, понжиктің нәскиән киіп, бір күні жолдас балалармен отырм, біреуі авакадо киіп алған, біреуі понжиктікін киіп алған. |
Талғат Тынымбай
|
▶
|
↑ біреуі канфет кійіп апты да ↓ /// ↑ ана жерде бір чай болса плотно чай ішіп алұуға болад бар ғо ↑ /// ↑ тамақты айаққа киіб алып жүрміз күшті боп ↓ /// ↑ сосын біртүрлі ғой // пончиктің нәскиінен шұуаштың↑ ійсі шығып тұрса →// ал қара нәскій ол уоправдына да уол / уол уол ійіс шығу үшін арналған нәски да уол→ / не жалко ↓ /// ↑ Үш ай кійіп жүре бересің қара нәскійді ↓ /// ↑ уөзі білінеді уөзі/ соры шығып бійтіп тұзы шығып → // асты қатып қалады ғо бійтіп ↓ /// ↑ өкшелері қатып ↓ /// ↑ тағы бір йекі үш ай кійсең уол бійтіп қатып-қатып уөзі бір тупли боп кетеді ↓ /// ↑ мен // қара нәскиді бағалау керек // қара нәски кійүу керек ↓ /// |
↑ біреуү компет кійіб̊ ͡ алыпты да ↓ /// ↑ ана жерде ͡ б̊ір шай болса плотно шай ішіб̊ ͡ алұуға͡ б̊олады͡ б̊ар ғой ↓ /// ↑ тамақт'айаққа кійіб̊ ͡ алыб̊ жүрмүз͡ гүштү ͡ б̊олұп ↓ /// ↑ сосұм біртүрлү ғой // пончійктің нәскійінен шұуаштың // ійісі шығып тұрса // ал ғара нәскій ол оправдано д'ол // уол ол ійіш шығұ'үшүн арналған носкұй д'ол / не жалко ↓ /// ↑ үш ай гійіб̊ жүрө ͡ б̊ересің ͡ ғара нәскійді ↓ /// ↑ уөзү ͡ б̊ілінед'өзү // сорұ шығып͡ пійтіп тұзұ шығып → // асты қатып қалады ғой бійтіп ↓ /// ↑ өк̊шөлөрі ͡ ғатып ↓ /// ↑ тағы ͡ б̊ір йек'үш ай гійсең уол бійтіп қатып қатыб̊ ͡ өзү ͡ б̊ір тұуфли ͡ б̊оп кетеді ↓ /// ↑ мен // қара нәскійді ͡ б̊ағалау ͡ герек // қара нәскій гійүу ͡ герек ↓ /// |
Біреуі конфет киіп алыпты да. Ан жерде бір шай болса, плотно шай ішіп алуға болады да. Тамақты аяққа киіп алып жүрміз күшті болып. Сосын бір түрлі ғой, понжиктің нәскиінен шуаштың иісі шығып тұрса, ал қара нәски ол оправдена да ол, ол иіс шығу үшін арналған нәски да ол, не жалко. Үш ай киіп жүре бересің қара нәскиді. Өзі білінеді өзі, соры шығып, тұзы шығып битіп асты қатып қалады ғой. Асты қатып. Тағы екі үш ай кисең қатып-қатып бір туфли болып кетеді. Мен қара нәскидә бағалау керек, қара нәскиді кию керек. |
Талғат Тынымбай
|
▶
|
↑каждый паузада шапалақ ұрсын деп айтып қойған ба→ / збивать етватрм да↓///↑менің мамам → / бір өзі кійде бір йекі ай айына бір йекі рет өзі настраенесі болса / бүгін торт істійм деп солай шығат та өзі↓/// |
↑ каждый паузада шапалағ͡ ұрсұн деб̊ ͡ айтып қойғам͡ ба // менің мамам → // бір өзү кейде ͡ б̊ір йек'ай айына ͡ б̊ір екі ірет уөзү // настроенійесі ͡ б̊олса // бүгүн торт істеймін деп̊ солай шығады д'өзү ↓ /// |
Каждый паузада шапалақ ұрсын деп айтып қойған ба? Менің мамам айына бір екі рет өзі настроениесі болса, бүгін торт істейм деп шығады да өзі. |
Талғат Тынымбай
|
▶
|
↑бір күні кеп тұр / «мен бүгін чійскейк істейм» деп↓/// ↑папа екеуміз уо бүгін чійскейк жейміз↑ деп құуанып қалдық↓/// ↑и бір үш сағаттан кейін ұстолдың үстіне андай → / нан әкеп тұр да кәдімгі / сәл қымбат нандар болад ғой / сондай нан әкеп тұр↓/// ↑сосын йенді / может сырты сондай шығар дедік те дәмін көріп едік / нан кәдімгі↓/// |
↑ бір ͡ гүнү келіп тұр // / мам͡ бүгүн чійзкейк істеймін / деп ↓ /// ↑ пап'екеумүз уо: бүгүн чійзкейк жейміз // деп құуанып қалдық ↓/// ↑ и бір үш сағаттаң͡ гейін ұстолдұң үстүн'анандай → // нан әкеп тұр͡ да͡ гәдімгі // сәл͡ ғымбат нандар ͡ б̊олады ғой // сондай нан әкеп тұр ↓ /// ↑ сосұн йенді // может čырты сондай шығар дедік͡ та дәмің͡ гөрүб̊ ͡ йедік // наң͡ гәдімгі ↓ /// |
Бір күні кеп тұр, «мен бүгін чискейк істейм» деп. Пап екеуміз « о, бүгін чискейк жейміз» деп қуанып қалдық. И бір үш сағаттан кейін нан әкеп тұр да кәдімгі, сәл қымбат нандар болад ғой, сондай нан әкеп тұр. Сосын енді, сырты сондай шығар деп дәмін көріп едік, нан кәдімгі анау. |
Талғат Тынымбай
|
▶
|
↑ не ғостың // деп сұрадық сосын ↓ /// ↑ ыы // іштеңе жоқ қосатын ананың ішінде креметтатварожный сыр деп тұр йекен / уоны іздеп таба алмадым сосын // пачти ұқсайд деп сүт // қоса салдым дійд ↓ /// ↑ слійвки жійрный деп тұр йекен уоны да таба алмадым ↓ /// ↑ пачтій ұқсайтын май қоса салдым дійд ↓ /// ↑ мускатный арех деп тұр йекен / уксус↑ қостым дійд ↓ /// ↑ сосын ванійльный экстракт трій каплій араматійзатыра па фкусу қосасың деп тұр йекен / уоны йенді таба алмадым → // қалғанның бәрін қостым дійд ↓ /// |
↑ не ғостұң // деп̊ сұрадық̊ сосұн ↓ /// ↑ ыы : йештеңе жоқ қосатын ананың ішінде ͡ грем творожнұй сыр деп тұр йекен // уон'іздеп таб̊'алмадым сосұн // почтұй ұқ̊сайды деп̊ сүт → // қоса салдым дейді ↓ /// ↑ сливкій жыйрный деп тұр йекен уонұ͡ да таб̊'алмадым ↓ /// ↑ почтұй ұқ̊сайтын май͡ ғоса салдым дейді ↓ /// ↑ мұускатный орех деп тұр йекен // ұук̊сұус // қостұм дейді ↓ /// ↑ сосұн ваныйльный эк̊стракт три каплый // ораматыйзатора по вкұусұу ͡ ғосасың деп тұр йекен // уон'енді таб̊'алмадым → // қалғанының бәрің͡ ғостұм дейді ↓ /// |
-не қостың? деп сұрадық сосын. Ештеме жоқ қосатын креметотворожный сыр деп тұр екен, оны іздеп таба алмадым сосын, почти ұқсайд деп сүт қоса салдым дейді. Сливки жирный деп тұр екен, оны да таба алмадым. Почти ұқсайды май қоса салдым дейді. Мүскатный орех деп тұр екен, уксус қостым дид. Сосын, ванильный экстракт три капли ораматизатора по вкусу қосасың деп тұр екен, оны енді таба алмадым қалғанының бәрін қостым дид. |
Талғат Тынымбай
|
▶
|
↑қалай болған - дид → // күшті бопты дедім → // күшті мен мен харашо что чійзгейкті уөмірде дәмін көргем да // уоған дейін / мен көрмегенде ананы чійзгейк деп жійтін йедім ↓ /// ↑ күшті йекен иә →// нанға ұқсайд екен ійә →/ деп ұра беретін йедім ↓ /// ↑ күшті болған іиә // келесіде питүучини // істим дед ↓ /// ↑ ырахмет // ырахмет келесіде вермешел жійміз уонда дедім ↓ /// |
↑ қалай болған - дейді → // күштү ͡ б̊олұптұ дедім → // күштү мен мен хорошо что чійзкейкт'өмүрдө дәмің͡ гөргөммүн͡ да // уоған дейін // мең͡ гөрмөгөн͡ д'ананы чійзкейк деб͡ ̊ жейтін йедім ↓ /// ↑ күшт'екен ійә // наңғ'ұқ̊сайды йекен ійә // деб̊ ͡ ұра ͡ б̊еретін йедім ↓ /// ↑ «күштү ͡ б̊олған ійә // келесіде петүучійній // істеймін - деді ↓ /// ↑ырахмет // ырахмет келесіде вермійшел' жейміз уонда дедім ↓ /// |
«Қалай болған?» - дид «күшті» мен хорошо что чизкейктің дәмін көргем да, оған дейін, мен көрмегенде ананы чизкейк деп жейтін едім. Күшті екен иә, нанға ұқсайы екен иә, деп ұра беретін едім. «Күшті болған иә, келесіде фитичини істеймін» - дейді. Рахмет! Рахмет, келесіде вермишель жейміз онда дедім. |
Талғат Тынымбай
|
▶
|
↑ жалпы → // үйде мамам бауырсақ пісірсе мен қорқам бар ғой ↓ /// ↑ үйткені бауырсақтың рецепті қорқұнұшты байқамайстар ма ↑/// ↑ бір гүні сүт ішіб йедім аашып кеткен да уойбұу мынау ашып кетіпті тастаб жіберійн десем // үй тастама → // бауырсаққа қош шібереміз ↓ /// ↑ халадійльнійкте йекі үш ай тұрған айрандар болад → // |
↑ жалпы → // үйдө мамам бауұрсақ пісірсе мең͡ ғорқам бар ͡ ғой ↓ /// ↑ уөйткөнү ͡ б̊ауұрсақтың іресепті ͡ ғорқұнұшты ͡ б̊айқамайыздар ͡ ма ↑/// ↑ бір ͡ гүнү сүт ішіб̊ ͡ едім ашып кеткен͡ д'ойб̊ұу мына'ашып кетіпті тастаб̊ жіб̊ерейін десем // өй тастама → // бауұрсаққа ͡ ғосұб̊ жіб̊ереміз ↓ /// ↑ холодұйльнұйкт'екі үш ай тұрған айрандар ͡ б̊олады → // |
Жалпы үйде мамам бауырсақ пісірсе мен қорқам бар ғой. Бауырсақтың рецепті қорқынышты байқамайсыздар ма? Бір күні үйде сүт ішсем, ашып кетіпті, ойбу мынау ашып кетіпті тастай салайын десем, үй тастама бауырсаққа қосып жібереміз. Холодильникте екі үш ай тұрған айрандар болады |
Талғат Тынымбай
|
▶
|
↑ соны ғос жіберед ↓ /// ↑ қалып қойған майнездерді сығып // апасна ғой па ійдее былай қарап тұсаң ↓ /// ↑ біз уоны күшті ғып жеп отырамыз ымм деп ↓ /// ↑ андай абысындар болады йеще / мынаң ресепті қалай уосы күшті шығад сеңкі деп ↓ /// ↑ ашыған сүт қосқан деп айтқың келед ↓ /// ↑ қыйын йештеңесі жоқ ↑/// ↑ кійде артық кете ма деп қорқам маманы бар ғой / мына чота стулійктің аяғы чота сынып тұр йекен десең ↓ /// ↑ э: тұра берсін бауырсаққа қос жібереміз →// соңғы кезде папа ауұрып жүр десең // уөй джүре берсін → // бійлиашій істебжібереміз↓/// |
↑ сонұ қосұб̊ жіб̊ереді ↓ /// ↑ қалып қойған майонездерді сығып // опасно ғой по ійдее былай ͡ ғарап тұрсаң ↓ /// ↑ біз уонұ ͡ гүштү қылыб̊ жеб̊ ͡ уотұрамыз ымм деп ↓ /// ↑ анандай аб̊ысындар ͡ б̊олад'ешше // мынаның рецепті ͡ ғалай уосұ ͡ гүштү шығады сенікі деп ↓ /// ↑ ашыған сүт қосқан деб̊ ͡ айтқың ͡ геледі ↓ /// ↑ қыйын йештеңесі жоқ ↓ /// ↑ кейд'артық кете ма деп қорқам маманы ͡ б̊ар ғой // мына че та стүулійктың айағы че та сынып тұр йекен десең ↓ /// ↑ е: тұра ͡ б̊ерсім бауұрсаққа ͡ ғосұб̊ жіб̊ереміз // соңғұ ͡ гезде пап'ауұрұп жүр десең // уөй жүрө ͡ б̊ерсін → // белйәшій істеб̊͡ жіб̊ереміз ↓ /// |
соларды қосып жібереді. Қалып қойған майонездерді сығып, опасно ғой по идее. Біз оны күшті ғып жеп отырамыз білмим. Абысындар болады еще, рецепті қандай осының күшті шығыпты сенікі деп. Ашыған сүт қосқан деп, айтқың келеді. Қиын ештеңесі жоқ. Кейде артық кете ма деп қорқам маманы бар ғой, мына столиктің аяғы сынып тұр екен десең. Е, тұра берсін бауырсаққа қосып жібереміз, соңғы кезде папа ауырып жүр десең, өй жүре берсін биляши істеп жібереміз... |
Талғат Тынымбай
|
▶
|
↑ жалпы мамалармен вацаппен сөйлескен кезде → // йешқашан соңғұ болып айақтай алмайсың↓/// ↑байқайсыңдарма↓/// ↑не вазможна ↓ /// ↑біргүні ұуақытым көб болт та → // эксперемент жасағым келд ↓/// ↑ неужели мен → // соңғы болып айақтай алмайм деп ↓ /// ↑ бүгін айақтайм дедім да / мама жақсы / дедім да йекі сүйген сымайлійк жібердім ↓ /// ↑ү ш сүйгөн смайлик келд ↓ /// ↑ бес // сүйген сымайлійк жібердім ↓/// ↑ дәу құшақтаған стійкер гелд ↓ /// йекі құшақтаған төрт сүйген стійкер жібердім ↓ /// ↑ війдеолар геп ан жерде↓/// ↑війдеозванокпен звандап →// не вазможна екен ішқашан↓/// ↑ ыуақытың қанша көп босада↑/// |
↑ жалпы мамалармен ватсаппен сөйлөскөң͡ гезде → // йешқ̊ашан соңғұ ͡ б̊олұб̊ ͡ айақтай алмайсың ↑ /// ↑ байқайсыңдар ма → // невозможно ↓ /// ↑ бір ͡ гүнү ұуақытым ͡ гөп полдұ͡ да // эк̊сперіймент ͡ шасағым ͡ гелді ↓ /// ↑ неужөлій мен → // соңғұ ͡ б̊олұб̊ ͡ айақтай алмаймын деп ↓ /// ↑ бүгүн айақтаймын дедім͡ да // мама жақ̊сы // дедім͡ д'екі сүйгөн сымайлійк жіб̊ердім ↓ /// ↑ үш сүйгөн сымайлійк келді ↓ /// ↑бес → // сүйгөн сымайлійк жіб̊ердім ↓ /// ↑ дәу ͡ ғұшақтаған стійкер ͡ гелді ↓ /// ↑ йекі ͡ ғұшақтаған төрт čүйгөн стійкер жіб̊ердім ↓ /// ↑ війдеолар ͡ геліб̊ ͡ ана жерде ↓ /// ↑ війдеозвонокпен звондап // невозможн'екен йешқ̊ашан ↓ /// ↑ ұуақытың ͡ ғанша ͡ гөп͡ полса да ↓ /// |
Жалпы мамалармен вацаппен сөйлескен кезде ешқашан соңғы болып аяқтай алмайсың. Байқайсыздар ма? Не возможно. Бір күні уақытым көп болды да, эксперимент жасағым келді. Неужели мен соңғы болып аяқтай алмаймын деп. Бүгін аяқтаймын дедім да «мама жақсы» дедім да екі сүйген смайлик жібердім. Үш сүйген смайлик жіберді. Бес сүйген смайлик жібердім. Дәу құшақтаған стикер келді. Екі құшақтаған төрт сүйген стикер жібердім. Видеолар кеп ана жерде. Видеозвонокпен звондап, не возможно екен. Уақытың қанша көп болса да. |
Талғат Тынымбай
|
▶
|
↑жалпы → / кейде тұрған гезде уосылай уотырған кезде бір сабшенійе келед↓/// ↑қарасаң саулеапа тепер в телеграме дійд↓/// ↑кім уол вабшше↑ ↑танмайсың да уоны↑/// ↑біргүні қайрат братан тепер в телеграме деп келд↓/// й↑ее дедім→↑/// ↑жетжылда уөте шығыпты ғой дедім↓/// ↑жалпы телеграмм уөте удобны да →/ файылмен фотолар жібересің бірақ / маған бір нәрсесі ұнамайд → / ссымайлійгі ұнамайд маған бар ғо↓/// ↑слиишком прійувелійчывынный сымайлійгтер ғой↓/// ↑бір дос балам бар↓/// ↑андай на растайаній ұстап жүретін дос балдар болады ғой↓/// ↑жәй аралсатын↓/// ↑сондай бір дос балам маған телеграмнан шуткы жіберіпті да↓/// ↑уөте уоншаемес шуткы талғат палғат пріймерно сондай шуткы жіберіпті да↓/// |
↑ жалпы → // кейде тұрғаң͡ гезд'осұлай уотұрғаң͡ гезде ͡ б̊ір сообшшенійе ͡ геледі ↓ /// ↑ қарасаң //саул'апа теперь в телеграмме // дейді ↓ /// ↑ кім уол вообшше → // танымайсың͡ д'онұ → // бір ͡ гүнү // қайрад͡ братан теперь в телеграмме // деп келді↓ /// ↑ее: дедім ↓ /// ↑ жеті жыл͡ д'өтө шығыпты ғой дедім ↓ /// ↑жалпы телеграмм өт'ұудобно да // файылмен фотолар жіб̊ересің бірақ // мағам͡ бір нәрсес'ұнамайды → / сымайлійг'ұнамайды мағам͡ бар ғой ↓ /// ↑ слұйшком прійувөлійченный сымайлійктер ғой ↓ /// ↑ бір дос ͡ палам бар ↓ /// ↑ анандай на ырастойанұй'ұстаб͡ жүрөтүн дос ͡ палалар ͡ б̊олады ғой ↓ /// ↑ жай араласатын ↓ /// ↑ сондай бір дос ͡ палам маған телеграммнан шұутка жіб̊еріпті да ↓ /// ↑ уөт'онша йемеш шұутка талғат палғат пріймерно сондай шұутка жіб̊еріпті͡ да ↓ /// |
Жалпы отырған кезде бір сообщение келеді. «Сауле апа теперь в телеграмм» деп. Кім ол вообще? Танымайсың да. Бір күні «Қайрат братан теперь в телеграмм» деп келді. Ее дедім. Жеті жылда өте шығыпты ғой дедім. Жалпы телеграмм өте удобно да, файлмен фотолар жібересің. Бірақ маған бір нәрсесі ұнамайды. Слишком приувеличенный смайликтер ғой. Бір дос балам бар. Андай на растоянии ұстап жүретін баллар болады ғой. Жай андай. Сондай бір дос балам, телеграммнан шутка жіберіпті да. Өте онша емес шутка, Талғат Талғат примерно сондай шутка. |
Талғат Тынымбай
|
▶
|
↑ сосұн мен → // ұйад͡ болмасын дедім͡ да ͡ жымыйғаң͡ сымайлійк жіб̊ере сағамғой жай жымыйған → // анау ͡ гүлкү тұрдұ͡ д'осұлайынан барды ғой бійтіп /күлкү↓ /// ↑ аунап → // жас ағып кетт'анадан бар ғой ↑ /// ↑ күлгөн жоқпұн вообшше негізі ↓ /// ↑ содаң͡ гейін анау ͡ ғатт'араласады деб̊ ͡ уойлап қалып // қайта ͡ ғайта шұутка жіб̊ереді ↑ /// ↑ сосұн телеграммнам͡ бір ͡ гүнү тәтем жазды ↓ /// ↑ бір уонш'емес жаңалықпен жазды ↓ /// ↑ ағаң больнійсада // соған тамағ͡ апарып͡ перші // деб͡ ̊ жазыпты͡ да ↓ /// ↑ аа: жарайды / окей / дей салғам ғой бійтіп ↓ /// ↑ ана'окейі тұрдұ да ͡ б̊ійтіп → // өтө көңүлдү ͡ б̊арды да ͡ б̊ійтіп // күлүп͡ парды ↓ /// ↑ сосұн тәтем айтты сен → // мен саған серьезн'айтып тұрмұн йей ойнап тұрған жоқпұн деді ↓ /// ↑ жо жоқ тәте мен͡ д'ойнап тұрған жоқпұн мен серйозно дедім // мынандай бүйткөң͡ ғол бар ғой бүйткөн → // сондай жіб̊еріб̊ ͡ йедім // ана ͡ ғол тұрдұ да ͡ б̊ійтіп ↓ /// ↑ үлкөн ырахмет менд'осұ ↓ /// |
↑ сосұн мен → // ұйад͡ болмасын дедім͡ да ͡ жымыйғаң͡ сымайлійк жіб̊ере сағамғой жай жымыйған → // анау ͡ гүлкү тұрдұ͡ д'осұлайынан барды ғой бійтіп /күлкү↓ /// ↑ аунап → // жас ағып кетт'анадан бар ғой ↑ /// ↑ күлгөн жоқпұн вообшше негізі ↓ /// ↑ содаң͡ гейін анау ͡ ғатт'араласады деб̊ ͡ уойлап қалып // қайта ͡ ғайта шұутка жіб̊ереді ↑ /// ↑ сосұн телеграммнам͡ бір ͡ гүнү тәтем жазды ↓ /// ↑ бір уонш'емес жаңалықпен жазды ↓ /// ↑ ағаң больнійсада // соған тамағ͡ апарып͡ перші // деб͡ ̊ жазыпты͡ да ↓ /// ↑ аа: жарайды / окей / дей салғам ғой бійтіп ↓ /// ↑ ана'окейі тұрдұ да ͡ б̊ійтіп → // өтө көңүлдү ͡ б̊арды да ͡ б̊ійтіп // күлүп͡ парды ↓ /// ↑ сосұн тәтем айтты сен → // мен саған серьезн'айтып тұрмұн йей ойнап тұрған жоқпұн деді ↓ /// ↑ жо жоқ тәте мен͡ д'ойнап тұрған жоқпұн мен серйозно дедім // мынандай бүйткөң͡ ғол бар ғой бүйткөн → // сондай жіб̊еріб̊ ͡ йедім // ана ͡ ғол тұрдұ да ͡ б̊ійтіп ↓ /// ↑ үлкөн ырахмет менд'осұ ↓ /// |
Сосын мен ұят болмасын дедім да, жымиған смайлик жібере сағам ғой, анау күлкі тұрды да, осылайынан барды ғо битіп (күлкі). Аунап жас ағып кетті анадан бар ғо. Күлген жоқпын негізі. Содан кейін анау қатты араласады деп ойлап қалып, қайта-қайта шутка жіберіп. Сосын, телеграммнан бір тәтем жазды. Бір онша емес жаңалықпен жазды. «Ағаң больницада, соған тамақ апарып берші» - деп жазды да, «окей» дей салғанмын ғой. Анау окейі тұрды да битіп айналып секіріп өте көңілді барды да битіп, күліп. Сосын тәтем айтты сен... мен саған серьезно айттым, ойнап тұрған жоқпын дейді. Жо жоқ менде ойнап тұрған жоқпын. Серьезно деп биткен қол барғой соны жіберсем, ана қол тұрды да битіп қуды.. Үлкен рахмет, менде осы. |
Тамара Асар
|
▶
|
1-жүргізуші: ↑кеш жарық достар → // жібек жолы арнасында→ // түнгі студійа бағдарламасы →// қалайсыздар ↑ /// ↑ жаңа сезонда / осы бізге ͡ ғолдау көрсеткен→ // көрермендерге көп-көп рахмет↓ /// ↑алғысымыз шексіз↓ /// ↑жыл қалай уөтіп кетті→ // ійә тез↓ /// ↑сондықтан ͡ да → / біз бағдарламамызды→ / тез бастайық ͡ та өмір сүрейік→ // кеттік десең↓ ///
3-жүргізуші: ↑жалпы → / нұрлан мырза → / йенді уосұ жылдың айақталұуына→ // йекі-ақ күн қалды↓ /// ↑уөзіміз / кішігірім бір қорытынды жасайық↓ /// ↑ сіздерде не уорындалды ↓ ///
2-жүргізуші: ↑жалпы → / быйылға жоспарлаған жоспарымыздың → // біразы уорындалды↓ /// ↑уөз басым → / қымбат пәтер жоспарлап йедім→ // армандадым деуге болады↓ /// ↑уорындалды ↓ ///
1-жүргізуші: ↑уорындалды→ // тамаша↓ ///
3-жүргізуші: ↑сонда → / үй сатып алдың ͡ ба ↑///
2-жүргізуші: ↑жоқ → / пәтер қымбаттады→ // қәз қымбат пәтерде тұрамын↓ ///
1-жүргізуші: ↑дәулеттің әзілдері деген→ // кітап шығады жақын арада→ // міндетті түрде сатып алыңыздар↓ ///
3-жүргізуші: ↑уөзі жазып жүр↓ ///
1-жүргізуші: ↑салтанат → / уөзіңде қандай арманың болды→ // жалпы мақсатың жыйырма йекінші жылға↓ ///
3-жүргізуші: ↑жыл басталғаннан кейіңгі → / бір айдан кейін→ // уөзіме сөз бергем↓ /// ↑быйылғы жылы кем дегенде→ // бес уөзге мемлекетті барып аралаймын деп ↓ /// ↑ құдайға шүкір → / алтауұн араладым↓ /// |
1-жүргізуші: ↑кеш ͡ шарығ ͡достар→ // жіб̊ег ͡ жол'арнасында → // түңгү стұудійа ͡ б̊ағдарламасы // қалайсыздар ↑ /// ↑ жаңа сезонда / уосұ ͡ б̊ізге / қолдау ͡ гөрсөтүп ͡ келген→ // көрөрмөндерге ͡гөп-көп ыырахмет↓ /// алғысымыш ͡ шек̊сіз↓ /// ↑жыл ͡ ғалай уөтүп ͡ кетті→ // ійә тез↓ /// ↑сондұқтанда → / біз ͡ б̊ағдарламамызды→ / тез ͡ б̊астайық ͡ та / уөмүр сүрөйүк→ // кеттік ͡ тесең↓ ///
3-жүргізуші: ↑жалпы → / нұрлан мырза → / йенд'осұ жылдың айақталұуұна→ // йек'ақ күң ͡ ғалды↓ /// ↑уөзүмүз / кішігірім ͡ бір ͡ ғорұтұнды ͡ жасайық↓ /// сіздерде не уорұндалды /// 2-жүргізуші: ↑жалпы → / быйылға жоспарлаған жоспарымыздың→ // біразы уорұндалды ↓ /// ↑уөз ͡ б̊асым → / қымбат пәтер жоспарлаб̊ ͡ едім→ // армандадым деугө ͡б̊олады↓ /// ↑уорұндалды ↓ ///
1-жүргізуші: ↑уорұндалды→ // тамаша↑ ///
3-жүргізуші: ↑сонда → / үй сатыб̊ ͡алдыңба ↑///
2-жүргізуші: ↑жоқ → / пәтер ͡ ғымбаттады→ // қәзір ͡ ғымбат пәтерде тұрамын↓ ///
1-жүргізуші: ↑дәулөттүң әзілдері деген→ // кітап̊ ͡ шығады жақын арада→ // міндетті түрдө сатыб̊ ͡алыңыздар↓ ///
3-жүргізуші: ↑уөзү жазыб̊ жүр↓ ///
1-жүргізуші: ↑салтанат → / уөзүңдө ͡ғандай арманың болдұ ↑ // жалпы мақ̊сатың жыйырм'екінші ͡ шылға↓ ///
3-жүргізуші: ↑жыл басталғаннаң ͡ гейіңгі → / бір айдаң ͡ гейін→ // уөзүмө сөз ͡б̊ергеммін↓ /// ↑быйылғы жылы ͡гем дегенде→ // бес уөзгө ͡ мемлекетті ͡б̊арыб̊ ͡аралаймын деп↓ /// құдайға шүкүр ↑ / алтауұн араладым↓ /// |
1-жүргізуші: Кеш жарық, достар! "Жібек жолы" арнасында "Түнгі студия" бағдарламасы. Қалайсыздар? Жаңа сезонда осы бізге қолдау көрсетіп келген көрермендерге көп-көп рақмет! Алғысымыз шексіз. Жыл қалай тез өтіп кетті, иә? Сондықтан да біз бағдарламамызды тез бастайық та, өмір сүрейік. Кеттік десең.
3-жүргізуші: Жалпы, Нұрлан мырза, енді осы жылдың аяқталуына екі-ақ күн қалды. Өзіміз кішігірім бір қорытынды жасайық. Сіздерде не орындалды?
2-жүргізуші: Жалпы, биылға жоспарлаған жоспарымыздың біразы орындалды. Өз басым қымбат пәтер жоспарлап едім, армандадым деуге болады. Орындалды.
1-жүргізуші: Орындалды, тамаша!
3-жүргізуші: Сонда үй сатып алдың ба?
2-жүргізуші: Жоқ, пәтер қымбаттады, кәзір қымбат пәтерде тұрамын.
1-жүргізуші: Дәулеттің әзілдері деген кітап шығады жақын арада, міндетті түрде сатып алыңыздар.
3-жүргізуші: Өзі жазып жүр.
1-жүргізуші: Салтанат, өзіңде қандай арманың болды, жалпы мақсатың 22-жылға.
3-жүргізуші: Жыл басталғаннан кейінгі 1 айдан кейін өзіме сөз бергенмін. Биылғы жылы кем дегенде 5 өзге мемлекетті барып аралаймын деп. Құдайға шүкір 6-ауын араладым. |
Тамара Асар
|
▶
|
2-жүргізуші: ↑қандай // қандай ↑ ///
3-жүргізуші: ↑францыйада болдым↓ ///
2-жүргізуші: ↑афтономыйалық па ↑///
1-жүргізуші: ↑францыйада бопты↓ ///
3-жүргізуші: ↑иә/ түркійада болдым ↓///
1-жүргізуші: ↑түркійа йекінші мемлекет→ // йенді үш мемлекет↓ ///
2-жүргізуші: ↑францыйа → / түркійә ↓///
3-жүргізуші:↑ ійә/ араб әмірліктерінде болдым→ // уодан кейін ійталійада болдым→ // мәскеу / ресейде болдым↓ ///
1-жүргізуші: ↑ресейде болдың ↓///
3-жүргізуші: ↑сосын → / алтыншысын ұмытып қалдым///
2-жүргізуші: ↑сосын → / шымкент↓ ///
1-жүргізуші: ↑ійә/ бесеуі жетеді ійә↓ /// айтқан сайын → / қызығып отырмызғой бійтіп /// қайда барды екен деп ↓///
3-жүрізуші: ↑быйылғы жыл → / барыс жылы болғанын→ // көбісі ұмытып кеткен сыйқты / ійә↓ ///
2-жүргізуші: ↑барыс йемес → // быйыл тійгр жылы болдығо↓ /// |
2-жүргізуші: ↑қандай// қандай ↑ ///
3-жүргізуші: ↑франсыйада ͡б̊олдұм↓ ///
2-жүргізуші: ↑афтономұйалық ͡ па ↑///
1-жүргізуші: ↑франсыйада ͡б̊олұптұ↓ ///
3-жүргізуші: ↑ійә/ түркүйәда ͡б̊олдұм ↓///
1-жүргізуші: ↑түркүйә йекінші мемлекет→ // йенді / үш мемлекет↓ ///
2-жүргізуші: ↑франсыйа → / түркүйә ↓///
3-жүргізуші: ↑ійә/ араб̊ әмірліктерінде ͡б̊олдұм→ // уодаң ͡ гейін ыйталыйада ͡ б̊олдұм→ // мәскеу іресейде ͡ б̊олдұм↓ ///
1-жүргізуші:↑іресейде ͡б̊олдұң ↓///
3-жүргізуші: ↑сосұн → / алтыншысын ұмұтұп қалдым↓///
2-жүргізуші: ↑сосұн → / шымкент↓ ///
1-жүргізуші: ↑ійә/ бесеуү жетеді / ійә ↓ /// ↑ айтқан сайын → / қызығыб̊ ͡отұрмұзғой бүйтүп↓ /// ↑қайда ͡б̊ард'екен деп ↓///
3-жүрүзүушү: ↑быйылғы жыл → / барышшылы ͡б̊олғанын→ // көб̊үсү / ұмұтұп кеткен сыйақты / ійә ↓ ///
2-жүргізуші: ↑барыс йемес // быйыл тійгр жылы ͡б̊олдұғой↓ /// |
2-жүргізуші: Қандай? Қандай?
3-жүргізуші: Францияда болдым.
2-жүргізуші: Автономиялық па?
1-жүргізуші: Францияда болыпты.
3-жүргізуші: Иә, Түркияда болдым.
1-жүргізуші: Түркия 2-мемлекет, енді 3-мемлекет.
2-жүргізуші: Франция, Түркия.
3-жүргізуші: Иә, Араб әмірліктерінде болдым, одан кейін Италияда болдым, Мәскеу, Ресейде болдым.
1-жүргізуші: Ресейде болдың?
3-жүргізуші: Сосын 6-ншысын ұмытып қалдым.
2-жүргізуші: Сосын Шымкент.
1-жүргізуші: Иә, 5-еуі жетеді, иә. Айтқан сайын қызығып отырмыз ғой битіп. Қайда барды екен деп.
3-жүргізуші: Биылғы жыл барыс жылы болғанын көбісі ұмытып кеткен сияқты, иә?
2-жүргізуші: Барыс емес, биыл тигр жылы болды ғо. |
Тамара Асар
|
▶
|
1-жүргізуші: ↑жалпы → / уосы маусымды айақтайтын → //йерекше қонақты шақырдық ↓ /// қонақты көп күткізбей → // уортаға шақырайық ↓ /// ↑ сомен / маусымды жабатын қонақ→ // тамара/ асар ↑ / қошеметтеріңіз ↑ /// ↑қош келдіңіз ↑ /// ал / құрметті көрермендер → // қошеметтеріңізге көп-көп рахмет → // тамара ханым / қалайсыз ↑ // күшті болып келдіңіз ғой ↓///
қонақ: ↑рахмет↓ ///
1-жүргізуші: ↑көңіл-күйіңіз қалай ↑///
қонақ: ↑уөте жақсы ↓///
1-жүргізуші: ↑тамара ханым ↑ / йенді уөзіңіз қай қалада тұрып жатырсыз ↑ // кәзір ↓ ///
қонақ: ↑қазақстанда тұрамын /// |
1-жүргізуші: ↑жалпы → / уосұ маусұмд'айақтайтын →//йерек̊ше қонақты шақырдық/// қонақты ͡гөп күткүзб̊өй→ // уортаға шақ'райық↓ /// ↑сонұмен/ маусұмдұ жаб̊атың ͡ ғонақ→ // тамар'асар қошеметтеріңіз↓ /// ↑қош ͡келдіңіз↑ ///↑ал → / құрмөттү ͡гөрөрмөндер→ // қошеметтеріңізге ͡гөп-көп ырахмет ↑ // тамара ханым ͡ ғалайсыз ↑ // күштү ͡б̊олұп келдіңізғой ↓///
қонақ: ↑ырахмет↓ ///
1-жүргізуші: ↑көңүл-гүйүңүз ͡ ғалай ↑///
қонақ: уөтө ͡ жақ̊сы ↓///
1-жүргізуші: ↑тамара ͡ ханым → / йенд'өзүңүз ͡ ғай ͡ ғалада тұрұб̊ жатырсыз↑ // қәзір↓ ///
қонақ: қазағыстанда тұрамын ↓ /// |
1-жүргізуші: Жалпы, осы маусымды аяқтайтын, ерекше қонақты шақырдық. Қонақты көп күткізбей, ортаға шақырайық. Сонымен маусымды жабатын қонақ, Тамара Асар, қошеметтеріңіз! Қош келдіңіз! Ал құрметті көрермендер, қошеметтеріңізге көп-көп рақмет! Тамара ханым, қалайсыз? Күшті болып келдіңіз ғой.
Қонақ: Рақмет!
1-жүргізуші: Көңіл-күйіңіз қалай?
Қонақ: Өте жақсы.
1-жүргізуші: Тамара ханым, енді өзіңіз қай қалада тұрып жатырсыз кәзір?
Қонақ: Қазақстанда тұрамын.
|
Тамара Асар
|
▶
|
3-жүргізуші: ↑тамара ханым → / сіз уөзіңіздің уосы→ // йекі мың жыйырма йекінші жылыңыз→ // қалай уөтті↑ /// қандай жаңалықтар болды↑ // сіз үшін↓ ///
қонақ: ↑йенді → / уөте жақсы жаңалықтар болды↓ /// ↑йең бастысы амамбыз→ // амандықтан артық үлкен жаңалық жоқ↓ /// ↑сондықтан / бас аман→ // йел аман→ // жұрт тыныш амамбыз ↓/// ↑жаңа жобаларға қосылып жатырмыз↓ /// уөзімнің кішкентай ͡ ғана→ // ажартайым бірге толды↓ /// ↑уотбасылық үлкен тойымызды жасадық///↑қазақ йенді / мал баланың шашұуы деп тойға→ // тойды стіймұл қылғаңғой → // қазақтар негізі↓ ///
1-жүргізуші: ↑жыйналұу үшін↑ /// |
3-жүргізуші: ↑тамара ͡ ханым → / сіз уөзүңүздің уосұ→ // йекімың жыйырм'екінші ͡шылыңыз / қалай уөттү↑ /// қандай жаңалықтар ͡б̊олдұ ↑ // сіз ͡ үшүн↓ ///
қонақ: ↑йенді → / уөтө жақ̊сы жаңалықтар ͡б̊олдұ ↓ /// ↑ йең бастыс'амамбыз → // амандықтан артығ ͡ үлкөн жаңалығ ͡ жоқ↓ /// ↑сондұқтам ͡ бас аман→ //йел ͡ аман→ // жұрт ͡ тыныш амамбыз ↓/// ↑ жаңа жоб̊аларға ͡ғосұлұб̊ ͡ жатырмыз↓ /// уөзүмнүң ͡гішкентайғана→ // ажартайым ͡ бірге ͡ толдұ↓ /// ↑уотпасылығ ͡ үлкөн тойұмұзды ͡ жасадық ↓///↑қазағ ͡ енді / мал баланың шашұуұ деп тойға→ // тойдұ стимұул ͡ ғылғаң ͡ ғой↓ /// ↑қазақтар негізі↓ ///
1-жүргізуші: ↑жыйналұу ͡ үшүн ↓ /// |
3-жүргізуші: Тамара ханым, сіз өзіңіздің осы 2022 жылыңыз қалай өтті№ Қандай жаңалықтар болды, сіз үшін?
Қонақ: Енді, өте жақсы жаңалықтар болды. Ең бастысы аманбыз, амандықтан артық үлкен жаңалық жоқ. Сондықтан бас аман, ел аман, жұрт тыныш, аманбыз. Жаңа жобаларға қосылып жатырмыз. Өзімнің кішкентай ғана Ажартайым бірге толды. Отбасылық үлкен тойымызды жасадық. Қазақ енді, мал баланың шашуы деп тойға, тойды стимул қылған ғой қазақтар, негізі.
1-жүргізуші: Жиналу үшін. |
Тамара Асар
|
▶
|
қонақ: ↑жыйналу үшін↑ /// ↑той дегенді→ // жәй ͡ ғана той деп түсінүуге болмайды ↓ /// ↑ убұл той деген → / терапійа ↓ /// ↑адам бір-бірін йемдейді↓ /// ↑себебі / көптен көрмеген адамдарды көріп→ // құуанасың ↓ /// ↑уодан қалса→ // той деген бұл йесеп↓ /// ↑қай деңгейде кележатырмын↑ // ↑мен кіммін↑ // кімім ͡ бар↑ // кім сыйлайды↑ // кім сыйламайды↑ // кім іздейді↑ // кім іздемейді↑ // кім құуанады↑ // кім құуанбайды↑ /// ↑соның барлығын йесептейтін→ // отчет беретін // йесеп беретін күн-той↓ /// ↑сондықтан / қазақ деген үлкен ғұлама ͡ ғалық→ /// ғұлама ͡ ғалық↓ // бұл тойды жасағанда→ // жәйдан-жәй жасамаған↓ /// ↑той жасаған кезде→ // қарын тойады→ // көңіл ͡ гөтеріледі→ // қанға глйұукоза көтеріліп→ // тәттілер жеген кезде→ // ійндерфійн гармондары уойнап→ // адамдар құшақтасқанда→ // оксійтоцыйндары көтеріліп→ // кәдімгідей қызұу делебе қозып→ // бір жақсы күйге йенеді↓ /// ↑сондықтан / сондай той болып жатқан кезде→ // қатты көңіліңізді құуаныш кернегенде→ // йегер фійксацыйа деген→ // уөзіңіздің техныйканы білсеңіз → / жасасаңыз→ // ылғый құуанып жүретін → / адамға айналасыз↓ ///↑себебі → / адамның мінез-құлқының уөзгерүуі→ // былай айтат → / мен мынандайдан кейін уөзгеріп кеттім→ // мен мына кезден кейін уөзгеріп кеттім ͡ деп→ // айтып ͡ жатадығо↓ /// ↑адамға міндетті йемес→ // қыйындық көріп→ // бірнәрсеге ұшыраған кезде уөзгерүу→ // адам құуанышпен де йөзгерүуге болады↓ /// ↑сол тойдан кейін→ // уойым уөзгерді→ // түрім йөзгерді деп→ // сол тойдың үстінде → / жасауға болатын→ // жақсы псійхалогійалық технійкалар бар↓ /// |
қонақ: ↑жыйналұу ͡ үшүн ↓ /// той дегенді→ // жәй ͡ ғана той деп түсүнүугө ͡б̊олмайды→ // убұл той деген → / терапыйа↓ /// ↑адам бір-͡б̊ірін йемдейді↓ /// ↑себ̊еб̊і / көптөң ͡ гөрмөгөн адамдарды ͡гөрүп→ // құуанасың↓ /// ↑уодаң ͡ ғалса→ // той дегем ͡ бұл / йесеп→ // қай деңгейде ͡геле ͡жатырмын↓ /// ↑мең ͡ гіммін↑ // кімім ͡ бар↑ // кім сыйлайды↑ // кім сыйламайды↑// кім іздейді↑ // кім іздемейді↑ // кім ͡ ғұуанады↑ // кім ͡ ғұуамбайды↑ /// ↑сонұң барлығын йесептейтін→ // отчет ͡ перетін / есеп ͡ перетің ͡ гүн / той↓ /// сондұқтан / қазағ ͡деген үлкөң ͡ ғұлама ͡ ғалық→ // ғұлама ͡ ғалық↓ /// ↑бұл тойдұ ͡ шасағанда→ // жәйдан-жәй жасамаған↓ /// ↑той жасағаң ͡ гезде→ // қарын тойады→ // көңүл ͡ гөтөрүледі→ // қаңға глійұукоза ͡түсүп→ // тәттілер жегең ͡ гезде→ // ійндерфійн гармондар уойнап → // адамдар ͡ ғұшақтасқанда→ // уоксійтоцыйндары ͡гөтөрүліп→ // кәдімгідей ͡ ғызұу делеб̊е ͡ ғозұп→ // бір жақ̊сы ͡гүйг'енеді ↓ /// сондұқтан / сондай той болұб̊ жатқаң ͡ гезде→ // қатты ͡гөңүлүңізді ͡ғұуаныш кернегең ͡ гезде→ // йегер фійксацыйа деген→ // уөзүңүздің технійканы ͡б̊ілсеңіз → / жасасаңыз→ // ылғый ͡ ғұуаныб̊ жүрөтүн → / адамғ'айналасыз ↓ /// ↑себ̊еб̊і → / адамның мінез-ғұлқұнұң уөзгөрүуү→ // былай айтады → / мен мынандайдаң ͡ гейін уөзгөрүп кеттім→ // мен мына ͡гездең ͡ гейін уөзгөрүп кеттім деп→ // айтыб̊ ͡ жатадығой↓ /// ↑адамға міндетт'емес → // қыйындық көрүп→ // бірнәрсег'ұшұрағаң ͡гезде уөзгөрүу → // адам құуанышпен ͡ де уөзгөрүугө ͡ болады↓ /// ↑сол тойдаң ͡ гейін→ // уойұм уөзгөрдү→ // түрүм уөзгөрдү деп→ // сол тойдұң үстүндө → / жасауға ͡б̊олатын→ // жақ̊сы псійхологійалық технійкалар ͡б̊ар↓ /// |
қонақ:Жиналу үшін. Той дегенді жәй ғана той деп түсінуге болмайды. Бұл той деген - терапия, адам бір-бірін емдейді. Себебі көптен көрмеген адамдарды көріп қуанасың. Одан қалса той деген бұл - есеп. Қай деңгейде келе жатырмын, мен кіммін, кімім бар, кім сыйлайды, кім сыйламайды, кім іздейді, кім іздемейді, кім қуанады, кім қуанбайды? Соның барлығын есептейтін, отчет беретін, есеп беретін күн-той. Сондықтан қазақ деген үлкен ғұлама халық. Ғұлама халық бұл тойды жасағанда жәйдан-жәй жасамаған. Той жасаған кезде қарын тояды, көңіл көтеріледі, қанға глюкоза түсіп, тәттілер жеген кезде индерфин гармондары ойнап, адамдар құшақтасқанда окситоциндары көтеріліп, кәдімгідей қызу делебе қозып, бір жақсы күйге енеді.Сондықтан сондай той болып жатқан кезде қатты көңіліңізді қуаныш кернегенде, егер фиксация деген өзіңіздің техниканы білсеңіз жасасаңыз, ылғыи қуанып жүретін адамға айналасыз. Себебі адамның мінез-құлқының өзгеруі былай айтады: "мен мынандайдан кейін өзгеріп кеттім, мен мына кезден кейін өзгеріп кеттім" - деп айтып жатады ғой. Адамға міндетті емес бірнәрсеге ұшыраған кезде өзгеру, адам қуанышпен де өзгеруге болады. Сол тойдан кейін ойым өзгерді, түрім өзгерді деп сол тойдың үстінде жасауға болатын жақсы психологиялық техникалар бар. |
Тамара Асар
|
▶
|
3-жүргізуші: ↑тамаша → / тойларыңыз көп болсын↓ ///
қонақ: ↑әумійн↓ ///
1-жүргізуші: ↑біз алысқа бармай→ // уосы жерде бастап кетейікта жалпы↓ ///
3-жүргізуші: ↑ійә → / ійә↓ ///
2-жүргізуші: ↑уөте жұмсақ басталды әңгімеміз→ // уөте жұмсақ басталды↓ ///
1-жүргізуші: ↑псыйхалогыйалық технійкалар тұуралы↓ /// біз кәзір / тамара ханым жалпы ійнтернетте→ // ғаламторда→ // қоғамда бізге бәрі әсер йетедіғой→ // біз / сезіп уотырамыз↓ ///
қонақ: ↑әсер йетеді↓///
1-жүргізуші: ↑уөзіміз → / уосы қоғамда тұрамыз↓ /// ↑жалпы / барлығы қыздар болсын→ // жігіттер болсын→ // кәзір псыйхологыйа жағынан бірнәрсе ізденісте→ // війзұуалійзацыйа дейді↓ /// ↑сол менің уойымша → / жақсы үрдіс→ // әр адам уөз-уөзімен кәзір↓ ///
қонақ: ↑жұмыс жасап жатыр↓ ///
1-жүргізуші: ↑жұмыс істеп жатыр ійә↓ /// сол тұуралы айтып кетсеңіз↓ /// қандай технійкалары бар→ // жаңа фійксацыйа дедіңіз→ // мен мысалы ↑йестіген жоқпын уондай↓ ///
қонақ: ↑біреуін ғана айтып жібердімба ↓ ///
1-жүргізуші: ↑ійә↓ /// |
3-жүргізуші: ↑тамаша → / тойларыңыз ͡ гөп ͡ полсұн↓ ///
қонақ: ↑әумійн↓ ///
1-жүргізуші: ↑біз алысқа ͡ б̊армай→ // уосұ ͡ жерде ͡б̊астап кетейік ͡ та жалпы↓ ///
3-жүргізуші: ійә / ійә↑ ///
2-жүргізуші: ↑уөтө жұмсақ ͡пасталд'әңгімеміз → // уөтө ͡ жұмсақ ͡пасталды↓ ///
1-жүргізуші: ↑псійхологыйалық технійкалар тұуралы↓ /// біз ͡ гәзір / тамара ͡ ханым жалп'ійнтернетте / ғаламторда / қоғамда ͡б̊ізге ͡б̊әр'әсер етедіғой→ // біс ͡ сезіб̊ ͡отұрамыз↓ ///
қонақ: ↑әсер йетеді///
1-жүргізуші: ↑уөзүмүз → / уосұ ͡ ғоғамда тұрамыз↓ ///↑ жалпы / барлығы ͡ ғыздар ͡б̊олсұн→ // жігіттер ͡б̊олсұн→ // кәзір псійхологійа жағынан бірнәрсе ізденісте→ // війзұуалійзацыйа дейді↓ /// ↑сол менің уойұмша → / жақ̊с'үрдүс → // әр адам уөз-уөзүмөң ͡ гәзір↓ ///
қонақ: жұмұс ͡ шасап жатыр↓ ///
1-жүргізуші: ↑жұмұс істеб̊ жатыр → / ійә↓ /// сол тұурал'айтып кетčеңіз↓ /// қандай технійкалары ͡б̊ар↑ // жаңа фійксацыйа дедіңіз→ // мен мысалы / йестіген жоқпұн уондай ↓ ///
қонақ: ↑біреуүн ған'айтып жіб̊ердім ͡ ба ↑ ///
1-жүргізуші: ↑ійә↓ /// |
3-жүргізуші: Тамаша, тойларыңыз көп болсын!
Қонақ: Әумин!
1-жүргізуші: Біз алысқа бармай осы жерде бастап кетейік та, жалпы.
3-жүргізуші: Иә, иә.
2-жүргізуші: Өте жұмсақ басталды әңгімеміз, өте жұмсақ басталды.
1-жүргізуші: Психологиялық техникалар туралы. Біз кәзір, Тамара ханым, жалпы интернетте, ғаламторда, қоғамда бізге бәрі әсер етеді ғой, біз сезіп отырамыз.
Қонақ: Әсер етеді.
1-жүргізуші: Өзіміз осы қоғамда тұрамыз. Жалпы барлығы қыздар болсын, жігіттер болсын кәзір психология жағынан бірнәрсе ізденісте визуализация дейді. Сол менің ойымша жақсы үрдіс, әр адам өз-өзімен кәзір
Қонақ: Жұмыс жасап жатыр.
1-жүргізуші: Жұмыс істеп жатыр, иә. Сол туралы айтып кетсеңіз. Қандай техникалары бар, жаңа фиксация дедіңіз, мен, мысалы, естіген жоқпын ондай.
Қонақ: Біреуін ғана айтып жібердім ба?
1-жүргізуші: Иә. |
Тамара Асар
|
▶
|
қонақ: ↑фійксацыйа деген → / йең маңыздысы→ // себебі → / сол құуанышты қайталау→ // қайтадан сезінүу да↓ /// ↑ал йең мықты технійкасы→ // мысалы → / қатты қыйналған кезде→ // адам жылағысы келіп тұрадығо→ // жылағысы келген кезде→ // уол қазақтада бар жәй→ // псыйхалогыйада йемес↓ /// ↑уоң қолды жұдырықтау→ // қатты түйүу керекте→ // тістенүу керек→ // сол гезде → / көздің жасы тоқтайды йекен↓ /// ↑адам → / немесе уөзін-уөзі бірден қолына алат ↓ /// ↑себебі → / қатты тістеніп→ // таңдайға тіл жабысқан кезде → // йесін жыйнайды → // эмоцыйадан шығуға болады↓ /// сосын → / йекінші қатты қобалжыған кезде↓ /// ↑құуанғаннан сөйлей алмай қалұуы мүмкін→ // адам немесе көз-жасына қыйналғаннан→ //й ерік беріп қойұуы мүмкін↓ /// ↑солгезде → / йең бірінші жасалатын нәрсе → // уол пауза уон бес секұунттық ↓ /// пауза жасап → / уойыңызғада пауза жасап сосын барып→ // терең демалұу мұрынмен → // демалып ауыздан шығарұу↓ /// бәріміз бірге демалайық ↓ /// |
қонақ: ↑фійксацыйа деген → / йең маңыздысы→ // себ̊еб̊і → / сол ͡ ғұуанышты ͡ ғайталау→ // қайтадан сезінүу ͡ да↓ /// ↑ал йең мықты технійкасы→ // мысалы / қатты ͡ ғыйналғаң ͡ гезде→ // адам жылағысы ͡геліп тұрадығой→ // жылағысы ͡гелгең ͡ гезде→ // уол ͡ ғазақта ͡ да ͡б̊ар жәй→ // псійхологійада йемес ↓ /// ↑ уоң ͡ғолдұ жұдұрұқтау→ // қатты түйүу ͡герек ͡ те→ // тістенүу ͡герек→ // солгезде → / көздүң жасы тоқтайд'екен ↓ /// ↑адам / немесе уөзүн-уөзү ͡б̊ірдең ͡ ғолұн'алады ↓ /// ↑себ̊еб̊і / қатты тістеніп → // таңдайға тіл жаб̊ысқаң ͡ гезде → // йесін жыйнайды → // йэмоцыйадан шығұуға ͡б̊олады↓ /// ↑сосұн / йекінші ͡ғатты қоб̊алжығаң ͡ гезде↓ /// ↑құуаңғаннан сөйлөй ͡ алмай ͡ ғалұуұ мүмкүн→ // адам немесе ͡гөжжасына ͡ғыйналғаннан→ // йерік ͡ періп ͡ қойұуұ мүмкүн↓ /// ↑солгезде → / йең бірінші жасалатын нәрсе → // уол / пауза / уомбес секүунттық ↓ /// ↑пауза жасап → / уойұңұзға ͡ да пауза жасап̊ ͡ сосұм ͡ барып→ // терең демалұу → // мұрұммен демалып → // ауұздан шығарұу↓ /// ↑бәріміз ͡б̊ірге демалайық ↓ /// |
Қонақ: Фиксация деген ең маңыздысы, себебі сол қуанышты қайталау, қайтадан сезіну да. Ал ең мықты техникасы, мысалы, қатты қиналған кезде адам жылағысы келіп тұрады ғо, жылағысы келген кезде, ол қазақта да бар, жәй психологияда емес. Оң қолды жұдырықтау, қатты түю керек те тістену керек, сол кезде көздің жасы тоқтайды екен. Адам немесе өзін-өзі бірден қолына алады. Себебі қатты тістеніп, таңдайға тіл жабысқан кезде есін жинайды, эмоциядан шығуға болады. Сосын, екінші, қатты қобалжыған кезде, қуанғаннан сөйлей алмай қалуы мүмкін адам немесе көз-жасына қиналғаннан ерік беріп қоюы мүмкін. Сол кезде ең бірінші жасалатын нәрсе ол пауза 15 секундтық. Пауза жасап, ойыңызға да пауза жасап, сосын барып терең демалу, мұрынмен демалып ауыздан шығару. Бәріміз бірге демалайық. |
Тамара Асар
|
▶
|
3-жүргізуші: ↑ал геттік деппа↓ ///
1-жүргізуші: а йегер біз→ // астанада далада тұрсақшы↓ /// ↑дала сұуық↓ ///
қонақ: уол гезде → / бір ық жерге барып аласызда→ // сол жерде тұрас↓ ///
1-жүргізуші: ↑жылы жер лифкте→ // подъездге кіріп алып ↓ ///
қонақ: тұра тұр→ // тұра тұр→ // уөзіме келіп алайын ↓ ///
1-жүргізуші: ↑ал геттік→ // барлығымыз бірге уон бес секұунд→ //ійә → / йешнәрсе уойламау керекпа ↓ ///
қонақ: жоқ / сол йенді кезде→ // бірнәрсе қысып бара жатадығо→ // сол гезде пауза демалмаймыз→ // уон бес секұунд сосын барып→ // уон бес секұунд санап / болғаннан кейін// мұрынмен терең тыныс тартамыз→ // задержійваем дейд тоқтатамыз тынысты //сосын ауызбен шығарамыз ↓ /// ↑уосыны → / бір жеті сегіз рет жасаса→ // адамдағы мынау → / әртүрлі көбіне қыздарға жақынырақ → // бір ійстерійкаға түсіп жатадығо↓ /// ↑қазір йенді қыздар йемес→ //жігіттерде ійстерійкаға түсіп кететін болып жүр↓ /// |
3-жүргізуші: ↑ал ͡ геттік деп ͡ пе↓ ///
1-жүргізуші: ↑а йегер ͡б̊із→ // астанада далада тұрсақ̊шы↓ /// ↑дала сұуұқ↓ ///
қонақ: ↑уолгезде → / бір ығ ͡ жерге ͡б̊арыб̊ ͡ аласыз ͡ да → // сол жерде тұрасыз↓ ///
1-жүргізуші: ↑жылы жер ілійфтте→ // под'ездге ͡гіріб̊ ͡алып ↓ ///
қонақ: ↑тұра ͡ тұр→ // тұра ͡ тұр→ // уөзүмө келіб̊ ͡алайын ↓ ///
1-жүргізуші: ↑ал ͡ геттік→ // барлығымыз ͡б̊ірге уомбес секүунд→ // ійә → / йешнәрсе уойламау керек ͡ па ↓ /// қонақ: ↑жоқ / сол йенді ͡гезде→ // бірнәрсе ͡ ғысып ͡б̊аражатадығой→ // солгезде пауза демалмаймыз→ // уомбес секүунд сосұм ͡ барып→ // уомбес секүунд санап / болғаннаңгейін// мұрұммен терең тыныс тартамыз→ // задерживаем дейді / тоқтатамыз тынысты →//сосұн ауұзб̊ен шығарамыз ↓ /// ↑уосұнұ → / біржеті / сегіз ірет ͡шасаса→ // адамдағы мынау → / әртүрлү ͡ гөб̊үнө қыздарға жақынырақ → // бұл ійстерійкаға түсүб̊ жатадығой ↓ /// ↑ қәзір йенді ͡ғыздар йемес→ //жігіттер ͡ де →/ ійстерійкаға түсүп кететім ͡ болұб̊ ͡ жүр↓ /// |
3-жүргізуші: Ал кеттік, деп па.
1-жүргізуші: А, егер біз Астанада далада тұрсақ ше. Дала суық.
Қонақ: Ол кезде бір ық жерге барып аласыз да, сол жерде тұрасыз.
1-жүргізуші: Жылы жер лифтке, подъездге кіріп алып.
Қонақ: Тұра тұр, тұра тұр өзіме келіп алайын.
1-жүргізуші: Ал кеттік, барлығымыз бірге 15 секунд, иә, ешнәрсе ойламау керек па?
Қонақ: Жоқ, сол енді кезде бірнәрсе қысып бара жатады ғо, сол кезде пауза демалмаймыз 15 секунд, сосын барып 15 секунд санап болғаннан кейін мұрынмен терең тыныс тартамыз, задерживаем дейд, тоқтатамыз тынысты, сосын ауызбен шығарамыз. Осыны бір 7-8 рет жасаса адамдағы мынау бір әртүрлі, көбіне қыздарға жақынырақ, бұл истерикаға түсіп жатады ғо. Қазір енді қыздар емес жігіттер де истерикаға түсіп кететін болып жүр. |
Тамара Асар
|
▶
|
1-жүргізуші: ↑ійә → / дәулет саған айтып атыр↓ ///
2-жүргізуші: ↑ұйқым келіп баратырғой→ // мынаны істеп йедім↓ ///
3-жүргізуші: ↑сізге кітап жазұу керекқой→ // тамара ханым↓ ///
қонақ: сондықтан → / уосы уөте керек технійка↓ /// және → / ыңғайлы кез-келген ұуақытта→ // құтқаратын техныйка↓ /// біздерге → / терең псыйхологыйаға барып керек йемес→ // уоны қазақта мынау мұсылманда сабыр дейд↓ ///
1-жүргізуші: ↑ійә ↓ ///
қонақ: ↑сабыр еткен кезде → // сен манағы уойдың барлығы сабыр→ // сабыр → / сабыр деп// үш рет айтқанда→ // уойдың бәрі қашад↓ /// уөзіңіздің қалыпты тыныс алұуыңызға келесіз ↓ /// |
1-жүргізуші: ійә → / дәулөт ͡ čаған айтыб̊ ͡ жатыр↓ ///
2-жүргізуші: ұйқұм ͡геліп ͡ паражатырғой→ // мынан'істеп йедім↓ ///
3-жүргізуші: сізге ͡гітаб̊ жазұу ͡герекқой→ // тамар'апай ↓ /// қонақ: сондұқтан уосұ / уөтө ͡герек технійка ↓ ///↑әне / ыңғайлы ͡гез-гелген ұуақытта→ // құтқаратын технійка↓ /// ↑біздерге → / терең псійхологійаға ͡б̊арып керег ͡ емес→ // уонұ ͡ғазақта мынау мұсұлманда саб̊ыр дейді↓ ///
1-жүргізуші: ійә ↓ ///
қонақ: саб̊ыр еткең ͡ гезде → // сен манағы уойдұң барлығы / саб̊ыр/ саб̊ыр / саб̊ыр деп → // үш ірет айтқанда→ // уойдұң бәрі ͡ғашады↓ /// ↑уөзүңүздің ͡ғалыпты тыныс алұуұңұзға ͡гелесіз ↓ /// |
1-жүргізуші: Иә, Дәулет саған айтып атыр.
2-жүргізуші: Ұйқым келіп бара атыр ғой мынаны істеп едім.
3-жүргізуші: Сізге кітап жазу керек қой, Тамара ханым.
Қонақ: Сондықтан осы өте керек техника. Және ыңғайлы, кез-келген уақытта құтқаратын техника. Біздерге терең психологияға барып керек емес, оны қазақта, мынау мұсылманда "сабыр" дейді.
1-жүргізуші: Иә.
Қонақ: Сабыр еткен кезде сен манағы ойдың барлығы "сабыр, сабыр, сабыр" деп үш рет айтқанда, ойдың бәрі қашады. Өзіңіздің қалыпты тыныс алуыңызға келесіз. |
Тамара Асар
|
▶
|
1-жүргізуші: ↑мысалыға → / дала сұуық дедік бағана→ // астанада → / сөйтіп былай тыныс алайық десек→ // дала сұуық→ // біз подъезге кіріп кеттікта→ // сол жерде уон бес секұунд тұрамызғо→ // мысалға жаңағы бір ұуайымдаған кезғо→ // йенді сол жер / бір подъезд тауып алдық↓ /// ↑демалып жатырмыз→ // сол подъезден адамдар шығып жатырда→ // уөтіп кетейіші деген кезде→ // уоған қарап қайтадан демаламызғо/// сабырдан сабырға уөтіп ↓ /// ↑ тамаша → / қошеметтеріңіз → / жалпы уосындай → / сіз түнгі студыйа болған кезде айттыңыз→ // кітап жазам дедіңіз→ // бітірдіңізба жалпы↓ ///
2-жүргізуші: ↑әлә жазылып жатырма↓ /// |
1-жүргізуші: ↑мысалыға → / дала сұуұғ ͡дедік бағана→ // астанада → / сөйтүп ͡ пылай тыныс алайығ ͡десек→ // дала сұуұқ→ // біз под'ездге ͡гіріп кеттік ͡ те→ // сол жерде уомбес секүунд тұрамызғой→ // мысалыға жаңағы ͡б̊ір ұуайымдағаң ͡ гезғой→ // йенді сол жер / бір под'езд тауұб̊ ͡алдық↓ /// ↑демалыб̊ ͡ жатырмыз→ // сол под'езден адамдар шығыб̊ ͡ жатыр ͡ да→ // уөтүп кетейіші дегең ͡ гезде→ // уоғаң ͡ ғарап қайтадан демаламызғой ↓ /// ↑ саб̊ырдан саб̊ырға уөтүп ↓ /// ↑ тамаша / қошеметтеріңіз ↑ / жалпы / уосұндай → / сіз түңгү стұудійа ͡б̊олғаң ͡ гезде айттыңыз → // кітаб̊ жазам дедіңіз→ // бітірдіңіз ͡ б̊е ↑ / жалпы ↓ ///
2-жүргізуші: ↑әлі жазылыб̊ жатыр ͡ ма↑ /// |
1-жүргізуші: Мысалыға, дала суық дедік бағана Астанада, сөйтіп былай тыныс алайық десек дала суық, біз подъездге кіріп кеттік та сол жерде 15 секунд тұрамыз ғо, мысалыға жаңағы бір уайымдаған кез ғо, енді сол жер бір подъезд тауып алдық, демалып жатырмыз, сол подъездден адамдар шығып жатыр да, "өтіп кетейікші" деген кезде, оған қарап қайтадан демаламыз ғо. Сабырдан сабырға өтіп. Тамаша, қошеметтеріңіз! Жалпы, осындай сіз "Түнгі студия" болған кезде айттыңыз, кітап жазам дедіңіз. Бітірдіңіз ба, жалпы?
2-жүргізуші: Әлі жазылып жатыр ма? |
Тамара Асар
|
▶
|
1-жүргізуші: ↑псыйхалогыйа → / фійласофыйа тұуралы↓ /// жалпы бізде → / қазақ тілді кітаптар көбейсін деп→ // жатырмыз кәзір↓ ///
қонақ: мен → / сіздің түнгі студыйаға→ // келгеннен бергі бітірген шарұуам→ // мен фійласофыйа ғылымдарының докторы болдым↓ /// уоны қорғаудың→ // қорғаудың уөзі бірнеше кітап /// ↑себебі → / соның ішінде → / йең түсініксіз → / әлі толықтай ашылмаған→ // тарау бар→ // эмоцыйоналды ійнтелект дейд /// сол эмоцыйоналды ійнтелект жөнінде→ // мен біраз уөзімнің жұмыстарымды жасадым↓ /// уөзім мен лійрійкпін→ // эмоцыйаның адамымын → // шығармашылықтың адамымын /// ↑біздерге/ эмацыйоналдық ійнтелект алыстау↓ /// ↑себебі / біз эмоцыйамен барлығын сезінеміз→ // біздерде сағат деген → / уөлшем бірлік жоқ↓ /// ↑бізде кеңістік қана↓ /// |
1-жүргізуші: ↑псійхологійа → / фійлософійа тұуралы ↓ /// ↑жалпы ͡б̊ізде → / қазақ тілді ͡гітаптар ͡гөб̊өйсүн деп→ // жатырмыз ͡ гәзір↓ /// қонақ: ↑мен → / сіздің түңгү стұудійаға→ // келгеннем ͡ бергі ͡б̊ітірген шарұуам→ // мен фійлософійа ғылымдарының докторұ ͡б̊олдұм↓ /// уонұ ͡ ғорғаудұң→ // қорғаудұң уөзү ͡б̊ірнеше ͡гітап ↓ /// ↑ себ̊еб̊і / сонұң ішінде → / йең түсүнүк̊сіз → / әлі толұқтай ашылмаған→ // тарау ͡б̊ар→ // йэмоцыйоналд'ійнтелект ͡ тейді /// сол йэмоцыйоналд'ійнтелект жөнүндө→ // мем ͡ біраз уөзүмнүң жұмұстарымды жасадым↓ /// ↑уөзүм / мен ілійрійкпін→ // йэмоцыйаның адамымын → // шығармашылықтың адамымын ↓ /// ↑ біздерге / йэмоцыйоналдығ ͡ ійнтелект алыстау↓ /// ↑себ̊еб̊і / біз йэмоцыйамем ͡ барлығын сезінеміз→ // біздерде сағат деген → / уөлшөм ͡ бірліг ͡ жоқ↓ /// ↑бізде ͡геңістік ͡ қана↓ /// |
1-жүргізуші: Психология, философия туралы. Жалпы бізде қазақ тілді кітаптар көбейсін деп жатырмыз кәзір.
Қонақ: Мен сіздің "Түнгі студияға" келгеннен бергі бітірген шаруам, мен философия ғылымдарының докторы болдым. Оны қорғаудың, қорғаудың өзі бірнеше кітап. Себебі соның ішінде ең түсініксіз әлі толықтай ашылмаған тарау бар, эмоционалды интеллект дейді. Сол эмоционалды интеллект жөнінде мен біраз өзімнің жұмыстарымды жасадым. Өзім мен лирикпін, эмоцияның адамымын, шығармашылықтың адамымын. Біздерге эмоционалдық интелект алыстау. Себебі, біз эмоциямен барлығын сезінеміз, біздерде сағат деген өлшем бірлік жоқ. Бізде кеңістік қана. |
Тамара Асар
|
▶
|
1-жүргізуші: ↑уол дұрыс па→ // дұрыс емес па↓ ///
қонақ: ↑шығармашылықтың адамына сағат болмайды↓ ///
1-жүргізуші: ↑біреулер айтады→ // маған мысалыға → / тайм менеджмент боладыма деп↓ ///
қонақ: тайм менеджмент болады→ // бірақ / шығармашылықта қысым пайда болұуы мүмкін↓ /// ↑бірақ → / уоның йең жоғарғы сатысы бар→ // йегер сіз жоғарғы сатыдағы→ // кәсібій деңгейдегі маман болсаңыз→ // сіз кеңістікке қарамай→ // сағатпен жұмыс жасап үлгересіз/// бірақ / жаңа тұуындылар шықпай қалұуы мүмкін↓/// ↑себебі → / сіз барлығын тежейіз / тежейсіз→ // сондықтан → / уойға кеңістік жібермейсіз↓ /// ↑ мынау эмоцыйаға ерік бермейсіз→ //
1-жүргізуші: дәулет → / сен дұрыс жүр йекенсіңғо↓ ///
қонақ: ↑эмоцыйаға йерік бермейсіз→ // ал бізде ійнтелект деген боладығо↓ /// ↑ійнтелект ұғымын → / барлығымыз түсінеміз↓ /// ↑ал эмоцыйоналды ійнтелект→ // тоқсан пайыс адамдарда болмайды↓ /// ↑эмоцыйоналды ійнтелекті дамыған адамдар→ // уол мемлекет басқаратын адамдар→ // сайасаттағы адамдар → / немесе корпорацыйаларды басқаратын адамдар→ // уолар → / эмоцыйаналды ійнтелектке шынығу арқылы→ // жеткен адамдар↓ /// |
1-жүргізуші: ↑уол дұрұс ͡ па→ // дұрұс йемес ͡ пе↓ ///
қонақ: ↑ шығармашылықтың адамына сағат ͡ полмайды↓ ///
1-жүргізуші: ↑біреулөр айтады→ // маған мысалыға → / тайм менеджмент ͡ поладыма ͡ деп↓ ///
қонақ: ↑тайм менеджмент ͡ полады→ // бірақ / шығармашылықта ͡ғысым ͡ байда ͡б̊олұуұ мүмкүн↓ /// ↑бірақ / уонұң йең жоғарғы сатысы ͡б̊ар→ // йегер сіж ͡ жоғарғы сатыдағы→ // кәсіб̊ій деңгейдегі мамам ͡ болсаңыз→ // сіз ͡ геңістікке қарамай→ // сағатпен жұмұш ͡ шасаб̊ ͡үлгөрөсіз ↓///↑ бірақ / жаңа тұуұндұлар шықпай ͡ ғалұуұ мүмкүн ↓///↑ себ̊еб̊і → / сіз ͡б̊арлығын тежейіз / тежейсіз→ // сондұқтан → / уойға ͡геңістіг ͡ жіб̊ермейсіз↓ /// ↑мынауйэмоцыйаға → // йерік ͡ пермейсіз
1-жүргізуші: ↑дәулөт / сен дұрұшшүр йекенсіңғой↓ ///
қонақ: эмоцыйаға йерік ͡ пермейсіз→ // ал бізд'ійнтелект дегем ͡ боладығой↓ /// ійнтелект ұғұмұн → / барлығымыз түсүнөміз↓ /// ↑ ал йэмоцыйоналд'ійнтелект → // тоқ̊сам ͡ байыз адамдарда ͡б̊олмайды↓ /// ↑йэмойыйоналд'ійнтелекті дамыған адамдар→ // уол мемлекет ͡ пасқаратын адамдар→ // сайасаттағ'адамдар → / немесе ͡горпорацыйаларды ͡б̊асқаратын адамдар → // уолар → йэмоцыйаналд'ійнтелектке шынығұу арқылы → // жеткен адамдар↓ /// |
1-жүргізуші: Ол дұрыс па, дұрыс емес па?
Қонақ: Шығармашылықтың адамына сағат болмайды.
1-жүргізуші: Біреулер айтады маған, мысалыға, тайм менеджмент болады ма деп.
Қонақ: Тайм менеджмент болады, бірақ шығармашылықта қысым пайда болуы мүмкін. Бірақ оның ең жоғарғы сатысы бар, егер сіз жоғарғы сатыдағы, кәсіби деңгейдегі маман болсаңыз сіз кеңістікке қарамай сағатпен жұмыс жасап үлгересіз. Бірақ жаңа туындылар шықпай қалуы мүмкін. Себебі сіз барлығын тежейіз, тежейсіз, сондықтан ойға кеңістік жібермейсіз. Мынау - эмоция.
1-жүргізуші: Дәулет, сен дұрыс жүр екенсің ғо.
Қонақ: Эмоцияға ерік бермейсіз, ал бізде интеллект деген болады ғо. Интеллект ұғымын барлығымыз түсінеміз. Ал эмоционалды интеллект 90 пайыз адамдарда болмайды. Эмоционалды интеллекті дамыған адамдар - ол, ол мемлекет басқаратын адамдар, саясаттағы адамдар немесе корпорацияларды басқаратын адамдар. Олар эмоцияналды интеллектке шынығу арқылы жеткен адамдар. |
Тамара Асар
|
▶
|
1-жүргізуші: ↑уол не → / эмоцыйоналды ійнтелект↓ ///
қонақ: ↑эмоцыйоналды ійнтелект деген→ // қазір сізді шапалақпен бір ұрамынғо→ /// сіздің реакцыйаңыз қандай болады↓ /// мені кері ұрасыз→ // немесе / мені неге ұрдың дейсізғой↓ /// ↑ал йегер → / сол жерде көрсетпей қалсаңыз→ // эмацыйональный ійнтелект дамығандығы↓ /// ↑сіз уоны тежей аласыз→ // эмоцыйаңызды↓ /// ↑мысалы /адамның ұуақытындағы → / реакцыйаны ұстай білүуі↓ /// ↑вұулканның атылайын деп жатқанынан→ // вұулканды тежеген→ // атқызбай тыстаған→ // уол қыйындау↓ /// ↑сондықтан → / эмоцыйоналды ійнтелектің қарапайым тілі→ // уосы↓ ///
1-жүргізуші: ↑кеше көшеде→ // біз бір көлікпен кездесіп қалдық→ // қыйылыста сол жерде→ // біз бір кісіні мүмкін ренжітіп қойған→ // ренжітіп алған шығармын→ // ұрысып алдық→ // ана жерде↓ /// ↑уөйткені → / уол бір уөтіп атыр→ // мен уөтуім керек йеді сыйақты→ // неғып уөткізбейсіз→ // терезені ашып алып→ // йекеуміз әңгімелесіп жатырмызда↓ /// ↑бірақ → / ана жерде → / ұуақыт болған жоқ әңгімелесүуге→ // жарайды → / жарайды деп / кетіп қалдық↓ /// ↑йегерде көріп жатырсаңыз / кешіріңіз→ // менің эмоцыйоналды ійнтелектім → / әлі дамымаған йекен ↓ /// ↑сол тұуралы кітап↓ /// |
1-жүргізуші:↑уол не → / йэмоционалд'ійнтелект ↓ ///
қонақ: йэмоцыйоналды'ійнтелект деген→ // қәзір сізді шапалақпем ͡ бір ұрамыңғой→ // сіздің іреакцыйаңыз ͡ ғандай болады↑ /// ↑ мені ͡гері ұрасыз → // немесе / мені нег'ұрдұң дейсізғой↑ /// ↑ал йегер → / сол жерде ͡гөрсөтпөй ͡ ғалсаңыз→ // йэмоцыйонал'ный ійнтелект дамығандығы↓ /// ↑сіз уонұ тежей аласыз→ // йэмоцыйаңызды↓ /// ↑мысалы /адамның ұуақытындағы → / іреакцыйан'ұстай білүуү↓ /// ↑вұулканның атылайын деб̊ жатқанынан→ // вұулканды тежеген→ // атқызб̊ай тастаған→ // уол ͡ ғыйындау↓ /// ↑ сондұқтан → / йэмоцыйоналд'ійнтелектің қарапайым тілі→ // уосұ↓ ///
1-жүргізуші: ↑кеше ͡гөшөдө→ // біз ͡б̊ір ͡гөлүкпөң ͡ гездесіп қалдық→ // қыйылыста сол жерде→ // біз ͡б̊ір ͡гісіні мүмкүн іренжітіп қойған→ // іренжітіб̊ ͡алған шығармын→ // ұрұсұб̊ ͡алдық→ // ана жерде↓ /// уөйткөнү → / уол бір уөтүб̊ жатыр→ // мен уөтүуүм ͡герег ͡ еді сыйақты→ // неғыб̊ ͡өткүзб̊өйсіз→ // терезені ашып алып→ // йекеумүз әңгімелесіб̊ ͡ жатырмыз ͡ да↓ /// ↑бірақ / ана ͡жерде → / ұуақыт ͡ полған жоғ ͡ әңгімелесүугө→ // жарайды → / жарайды деп / кетіп қалдық↓ /// ↑йегер ͡ де ͡гөрүб̊ ͡ жатсаңыз / кешіріңіз / менің йэмоцыйоналд'ійнтелектім → / әлі дамымаған йекен ↓ ///↑сол тұуралы ͡гітап↓ /// |
1-жүргізуші: Ол не, эмоционалды интеллект?
Қонақ: Эмоционалды интеллект деген, қазір сізді шапалақпен бір ұрамын ғо. Сіздің реакцияңыз қандай болады? Мені кері ұрасыз немесе "мені неге ұрдың?" дейсіз ғой. Ал егер сол жерде көрсетпей қалсаңыз, эмоциональный интеллект дамығандығы. Сіз оны тежей аласыз, эмоцияңызды. Мысалы, адамның уақытындағы реакцияны ұстай білуі. Вулканның атылайын деп жатқанынан вулканды тежеген, атқызбай тастаған ол қиындау. Сондықтан эмоционалды интеллекттің қарапайым тілі осы.
1-жүргізуші: Кеше көшеде біз бір көлікпен кездесіп қалдық қиылыста, сол жерде біз бір кісіні мүмкін режітіп қойған, ренжітіп алған шығармын, ұрысып алдық ана жерде. Өйткені ол бір өтіп жатыр, мен өтуім керек еді сияқты, неғып өткізбейсіз терезені ашып алып екеуміз әңгімелесіп жатырмыз да. Бірақ ана жерде уақыт болған жоқ әңгімелесуге жарайды, жарайды деп кетіп қалдық. Егер де көріп жатырсаңыз, кешіріңіз, менің эмоционалды интеллектім әлі дамымаған екен. Сол туралы кітап. |
Тамара Асар
|
▶
|
1-жүргізуші: ↑шын жүректен құттықтаймыз↓ ///
2-жүргізуші: ↑құттықтаймыз ↓ ///
3-жүргізуші: ↑ійә/ уосыны↓ ///
1-жүргізуші: ↑йекінші рет → / ана атандыңыз↓ /// ↑шын жүректен құттықтаймыз→ // бауы берік болсын↓ ///
қонақ: ↑ырахмет ///
2-жүргізуші: ↑бізде бір // жақында ғана маңғыстау↓ ///
3-жүргізуші: ↑кеше ғана↓ ///
2-жүргізуші: ↑кеше ғана → / маңғыстауда уөткен концертіңіз→ // сол жерде → / бір қызық війдео көріп қалдық↓ /// сол війдеоны көріп алайық→ // уодан кейін әңгімемізді жалғастырамыз ///
қонақ: ↑жақсы↓ /// қашып кеткенғой сахнаға шықпай↓ ///
1-жүргізуші: ↑сізді іздеп жүрма ///
қонақ: ійә → / мен сахнада ән айтып тұрсам↓ /// ↑дүуу күлді→ // ән айтып атқанда → //кәдімгідей → / бір уойлы ән айтып тұрмын↓ /// бір кезде уойладым→ // неге күлді йекен деп↓ /// артыма қарасам йешкім жоқ↓ /// ↑сөйтсем / ажар жүгіріп уөткенғой↓ /// ↑сахнадан → / халық соны көріп қалған↓ /// мен көрмей қалдым↓ /// ↑сол гезғой мынау↓ /// |
1-жүргізуші: ↑шын жүрөктөң ͡ ғұттұқтаймыз↓ ///
2-жүргізуші: ↑құттұқтаймыз ↓ ///
3-жүргізуші:↑ ійә/ уосұнұ↓ ///
1-жүргізуші: йекінші ірет → / ан;'атандыңыз ↓ /// ↑шын жүрөктөң ͡ ғұттұқтаймыз→ // бауұ ͡б̊ерік ͡ полсұн↓ ///
қонақ: ырахмет↓ ///
2-жүргізуші: ↑бізде ͡ б̊ір → / жақында ͡ ғана маңғыстау↓ ///
3-жүргізуші: ↑кеше ͡ ғана↓ ///
2-жүргізуші: ↑кеше ͡ ғана → / маңғыстауда уөткөң ͡ гонсертіңіз→ // солжерде → / бір ͡ ғызық війдео көрүп ͡ қалдық↓ /// ↑сол війдеонұ ͡гөрүб̊ ͡алайық→ // уодаң ͡ гейін әңгімемізді жалғастырамыз↓ ///
қонақ: жақ̊сы↓ /// қашып кеткеңғой сахнаға шықпай↓ ///
1-жүргізуші: ↑сізд#&39;іздеп жүрмө ↑///
қонақ: ійә → / мен сахнада ән айтып тұрсам↓ /// ↑дұуұу ͡гүлдү→ // ән айтыб̊ жатқанда → //кәдімгідей → / бір уойл#&39;ән айтып тұрмұн↓ /// ↑бір ͡гезде уойладым → // неге ͡гүлдү йекен деп↑ //артыма ͡ғарасам йешкім жоқ ↓ /// ↑ сөйтčөм / ажар жүгүрүб̊ ͡өткөңғой↓ /// ↑сахнадан → / халық̊ ͡ сонұ ͡гөрүп қалған↓ /// ↑мең ͡ гөрмөй ͡ ғалдым↓ /// сол ͡ гезғой мынау↓ /// |
1-жүргізуші: Шын жүректен құттықтаймыз!
2-жүргізуші: Құттықтаймыз!
3-жүргізуші: Иә, осыны.
1-жүргізуші: Екінші рет ана атандыңыз. Шын жүректен құттықтаймыз бауы берік болсын!
Қонақ: Рақмет!
2-жүргізуші: Бізде бір жақында ғана Маңғыстау.
3-жүргізуші: Кеше ғана.
2-жүргізуші: Кеше ғана Маңғыстауда өткен концертіңіз, сол жерде бір қызық видео көріп қалдық. Сол видеоны көріп алайық, одан кейін әңгімемізді жалғастырамыз.
Қонақ: Жақсы. Қашып кеткен ғой сахнаға шықпай.
1-жүргізуші: Сізді іздеп жүр ма?
Қонақ: Иә, мен сахнада ән айтып тұрсам. Дуу күлді ән айтып атқанда, кәдімгідей бір ойлы ән айтып тұрмын. Бір кезде ойладым неге күлді екен деп. Артыма қарасам ешкім жоқ. Сөйтсем, Ажар жүгіріп өткен ғой. Сахнадан халық соны көріп қалған. Мен көрмей қалдым. Сол кез ғой мынау. |
Тамара Асар
|
▶
|
1-жүргізуші: ↑кімнің уойыншығын ұстап алған→ // біреудің уойыншығы↓ ///
қонақ: ↑ана менің уорындайын деп тұрған→ // тәй-тәй деген әнім→ // соған шығатын → / кішкентай балалардың уойыншығын тартып алған→ // сахнаға уөзі шығып кетейін деп жүр да↓ ///
1-жүргізуші: ↑біз йенді → / түнгі студыйа бағдарламасынан→ // сол гішігірім сыйлығымыз бар↓ ///
3-жүргізуші: ↑ажартайыңызға↓ ///
қонақ: ↑уой → / қандай күшті↓ ///
3-жүргізуші: ↑кішкентай құуыршақ↓ ///
1-жүргізуші: ↑бауы берік болсын→ // бақытты болсын↓ ///
қонақ: ↑уой / рахмет → / күшті↓ ///
1-жүргізуші: ↑жаңа жылдық кұукла↓ ///
қонақ: ↑қандай күшті рахмет↓ ///
2-жүргізуші: ↑йенді↓ ///
3-жүргізуші: ↑біздің атымыздың атынан → / бетінен сүйіп қойыңыз ///
2-жүргізуші: ↑дәл уосы сәтті көрген→ // біздің жаңағы маңғыстаулық бійші қыздар→ // құуанып жатқан шығар↓ /// йенді әйтеуір → / құуыршағымды йешкім тартып алмайтын болды деп↓ /// йең бастысы → / солар құуанады↓ ///
1-жүргізуші: ↑йенді концертке → / құуыршағымен келетін шығар деп↓ ///
2-жүргізуші: ↑жалпы↓ ///
1-жүргізуші: ↑біз бағана айтып жатырмыз→ // кітап тұуралы → / кітапқа көп уой салғыңыз геледі→ // ійә → / уол жәй ғана бір лійтератұура йемес→ // ғылымый түрде↓ /// халық уодан бірнәрсе алып→ // жаңағы уөз йөмір↓ /// |
1-жүргізуші: кімнің уойұншұғын ұстаб̊ ͡алған↑ // біреудүң уойұншұғы↓ ///
қонақ: ана менің уорұндайын деп тұрған→ // тәй-тәй деген әнім→ // соған шығатын → / кішкентай балалардың уойұншұғын тартыб̊ ͡алған→ // сахнаға уөзү шығып кетейін деб̊ ͡ жүр ͡ да↓ ///
1-жүргізуші: ↑біз йенді → / түңгү стұудійа ͡б̊ағдарламасынан→ // сол ͡ гішігірім сыйлығымыз ͡б̊ар↓ /// 3-жүргізуші: ↑ажартайыңызға↓ ///
қонақ: ↑уой → / қандай ͡ гүштү↓ ///
3-жүргізуші:↑ кішкентай ͡ ғұуұршақ↓ ///
1-жүргізуші: ↑бауұ ͡б̊ерік ͡ полсұн→ // бақытты ͡б̊олсұн↓ ///
қонақ:↑ уо: гүштү↑ ///
1-жүргізуші: ↑жаңажылдық кұукла↓ ///
қонақ: ↑қандай ͡ гүштү ырахмет↓ ///
2-жүргізуші: ↑йенді↑ ///
3-жүргізуші: ↑біздің атымыздың атынан → / бетінен сүйүп қойұңұз↓ ///
2-жүргізуші: ↑дәл уосұ сәтті ͡гөргөн→ // біздің жаңағы маңғыстаулұқ ͡пійші ͡ғыздар→ // құуаныб̊ ͡ жатқан ͡ шығар↓ /// йенді ͡ әйтеуүр → / құуұршағымызды йешкім тартыб̊ ͡алмайтым ͡ болдұ деп↓ /// йең бастысы → / солар ͡ ғұуанады↓ ///
1-жүргізуші: ↑йенді ͡гонсертке → / құуұршағымең ͡ гелетін шығар деп↓ ///
2-жүргізуші: ↑жалпы↓ ///
1-жүргізуші: ↑біз ͡б̊аған'айтып жатырмыз→ // кітап тұуралы → / кітапқа ͡гөб̊ ͡ой салғыңыз ͡ геледі→ // ійә → / уол жәй ͡ ғана ͡б̊ір ілійтератұура йемес → // ғылымый түрдө↓ /// халығ ͡ одам ͡ бірнәрс'алып → // жаңағы уөз уөмүр↓ /// |
1-жүргізуші: Кімнің ойыншығын ұстап алған? Біреудің ойыншығы.
Қонақ: Ана менің орындайын деп тұрған тәй-тәй деген әнім, соған шығатын кішкентай балалардың ойыншығын тартып алған, сахнаға өзі шығып кетейін деп жүр да.
1-жүргізуші: Біз енді "Түнгі студия" бағдарламасынан сол кішігірім сыйлығымыз бар.
3-жүргізуші: Ажартайыңызға.
Қонақ: Ой, қандай күшті!
3-жүргізуші: Кішкентай қуыршақ.
1-жүргізуші: Бауы берік болсын, бақытты болсын!
Қонақ: Ооо, күшті!
1-жүргізуші: Жаңа жылдық кукла.
Қонақ: Қандай күшті, рақмет!
2-жүргізуші: Енді.
3-жүргізуші: Біздің атымыздың атынан бетінен сүйіп қойыңыз.
2-жүргізуші: Дәл осы сәтті көрген біздің жаңағы Маңғыстаулық биші қыздар қуанып жатқан шығар. Енді әйтеуір қуыршағымызды ешкім тартып алмайтын болды деп. Ең бастысы солар қуанады.
1-жүргізуші: Енді концертке қуыршағымен келетін шығар деп.
2-жүргізуші: Жалпы.
1-жүргізуші: Біз бағана айтып жатырмыз кітап туралы, кітапқа көп ой салғыңыз келеді, иә, ол жай ғана бір литература емес ғылыми түрде. Халық одан бірнәрсе алып, жаңағы өз өмір. |
Тамара Асар
|
▶
|
2-жүргізуші: ↑бір қайнауы керек↓ ///
1-жүргізуші: ↑менің уойымша→ // уол гітап үлкен кітап болатын сыйақты→ // мынандай↓ ///
2-жүргізуші: ↑үстіне жатып алып уоқыйсыңда↓ ///
1-жүргізуші: ↑жатып алып уоқыйсың↓ ///
2-жүргізуші: ↑жалпы → / уосы кішкентай ажар→ // дүниеге келгелі бері көзқарас→ // мүмкін көркем әдебійет деп айтып қалдыңыз→ // балалар әлеміне деген→ // балалар мұузыкасы→ // балалар кітапшалары йертегі сыйақты→ // мүмкін йемес сізде уой тұумауы мүмкін йемес↓ ///
қонақ: ↑уөте үлкен жақсы сұрақ↓ /// мен йешқашан уойлаған жоқпын→ // кішкентай балалармен ән айтып→ // балаларға йертіп алып сахнаға шығып→ // немесе бейнебайан түсіремін деп↓ /// ажартай келгелі → / әртүрлі балалар → / балаларға арналған әуендер көп келет↓ /// себебі тербетіп уотырасың→ // түнде уойанасың→ // көңілін көтересің↓ /// йең балаға пайдалысы→ // ананың әлдійі йекен↓ /// қәзір йенді уөкінішке уорай→ // аутійзм деген→ // уоны ауұрұу деп атауға болмайды↓ /// құбылыстың дамып тұрған кезі→ // соның негізгі ғылымый себебін→ // псыйхологтармен ғалымдар тапқанда→ // уоның әуелгі себебі→ // әйелімен күйеуінің → / айағы ауыр кезінде сөйлеспеуінен→ // телефонға / компйұутерға қараған→ // гаджеттардың кесірінен → / балада йестүу аппараттарының дамұуы жүрмейді йекен↓ /// ↑соған байланысты → / бұрын йенді көп сөйлейтін йедікқой→ // қазір сөйлесүу аз↓ /// ↑соған байланысты → / үлкен-үлкен уөзгеріс құбылыстар→ // соған байланысты деген дәлелдер айтты↓ /// сосын → / йең баланың жақсы сөйлеуү үшін→ // анасы ылғый ән айтұуы керек↓ /// ↑әнді қосып қойған йемес→ // әнді айту бөлек йекен↓ /// уол қасында уотырған дыбыс→ // мүлдем басқаша әсер йетеді йекен↓ /// ↑уол жағы да бар↓ /// |
2-жүргізуші: ↑бір ͡ ғайнауұ ͡герек↓ ///
1-жүргізуші: ↑менің ͡ ойұмша→ // уол ͡ гітаб̊ ͡үлкөң ͡ гітап ͡ полатын сыйақты→ // мынандай↓ ///
2-жүргізуші: ↑үстүнө ͡ жатыб̊ ͡алыб̊ ͡оқұусұңда↓ ///
1-жүргізуші: ↑жатыб̊ ͡алыб̊ ͡оқыйсың↓ ///
2-жүргізуші: ↑жалпы → / уосұ ͡гішкентай ажар→ // дүнүйөгө ͡ гелгелі ͡б̊ері ͡гөзқарас→ // мүмкүң ͡ гөркөм әдеб̊ійет деб̊ ͡айтып қалдыңыз→ // балалар әлеміне деген→ // балалар мұузұкасы→ // балалар ͡гітап̊шалары йертегі сыйақты→ // мүмкүн ͡ емес сізді уой тұумауұ мүмкүн ͡ емес↓ /// қонақ: ↑уөт'үлкөн жақ̊сы сұрақ↓ /// ↑мен йешқ̊ашан уойлаған жоқпұн→ // кішкентай балалармен ән айтып→ // балаларға йертіп алып̊͡ сахнаға шығып→ // немесе ͡б̊ейнеб̊айан түсүурөмін деп↓ /// ↑ажартай ͡ гелгелі → / әртүрлү ͡б̊алалар → / балаларғ#&39;арналған әуөндөр ͡гөп келеді↓ /// ↑себ̊еб̊і терб̊етіб̊ ͡отұрасың→ // түнд'ойанасың → // көңүлүң ͡ гөтөрөсің↓ /// йең балаға пайдалысы→ // ананың әлдій#&39;екен ↓ /// ↑қәзір йенді / уөкүнүшке уорай→ // аутійзм деген→ // уон'аурұу деб̊ ͡атауға ͡б̊олмайды↓ /// ↑құб̊ұлұстың дамып тұрғаң ͡ гезі→ // сонұң негізгі ғылымый себ̊еб̊ін→ // псійхологтармен ғалымдар тапқанда→ // уонұң әуөлгү себ̊еб̊і→ // әйелімең ͡ гүйөуүнүң → / айағ'ауұр ͡ гезінде сөйлөспөуүнөн→ // телефоңға / компійұутөрға ͡ғараған→ // гаджеттардың ͡гесірінен → / балада йестүу аппараттарының дамұуұ жүрмөйд'екен ↓ /// ↑соғам ͡ байланысты → / бұрұн йенді ͡гөп̊ ͡ сөйлөйтүн йедікқой→ // қәзір сөйлөсүу аз ↓ /// ↑соғам ͡ байланысты → / үлкөн-үлкөн уөзгөрүс құб̊ұлұстар→ // соғам ͡ байланысты деген дәлелдер айтты↓ /// ↑сосұн → / йең баланың жақ̊сы сөйлөу'үшүн → // анас'ылғый ән айтұуұ ͡герек↓ /// ↑әнді ͡ғосұп қойған ͡ емес→ // әнд'айтұу бөлөг ͡ екен↓ /// ↑уол ͡ ғасын уотұрған дыб̊ыс→ // мүлдөм ͡ басқаша / әсер йетед'екен ↓ /// ↑уол жағы ͡ да ͡б̊ар↓ /// |
2-жүргізуші: Бір қайнауы керек.
1-жүргізуші: Менің ойымша, ол кітап үлкен кітап болатын сияқты мынандай.
2-жүргізуші: Үстіне жатып алып оқисың да.
1-жүргізуші: Жатып алып оқисың.
2-жүргізуші: Жалпы осы кішкентай Ажар дүниеге келгелі бері көзқарас, мүмкін көркем әдебиет деп айтып қалдыңыз, балалар әлеміне деген, балалар муызкасы, балалар кітапшалары, ертегі сияқты, мүмкін емес сізде ой тумауы, мүмкін емес.
Қонақ: Өте үлкен, жақсы сұрақ. Мен ешқашан ойлаған жоқпын кішкентай балалармен ән айтып, балаларға ертіп алып сахнаға шығып немесе бейнебаян түсіремін деп. Ажартай келгелі әртүрлі балалар, балаларға арналған әуендер көп келеді. Себебі тербетіп отырасың, түнде оянасың, көңілін көтересің. Ең балаға пайдалысы ананың әлдиі екен. Кәзір енді, өкінішке орай, аутизм деген оны ауру деп атауға болмайды. Құбылыстың дамып тұрған кезі. Соның негізгі ғылыми себебін психологтар мен ғалымдар тапқанда оның әуелгі себебі - әйелі мен күйеуінің аяғы ауыр кезінде сөйлеспеуінен, телефонға, компьютерға қараған, гаджеттардың кесірінен балада есту аппараттарының дамуы жүрмейді екен. Соған байланысты, бұрын енді көп сөйлейтін едік қой, қазір сөйлесу аз. Соған байланысты үлкен-үлкен өзгеріс, құбылыстар соған байланысты деген дәлелдер айтты. Сосын, ең баланың жақсы сөйлеуі үшін анасы ылғи ән айтуы керек. Әнді қосып қойған емес, әнді айту бөлек екен. Ол қасында отырған дыбыс мүлдем басқаша әсер етеді екен. Ол жағы да бар. |
Тамара Асар
|
▶
|
2-жүргізуші: ↑уосы бір заңды сұрақ тұуындайды→ // йегер анасының дауұсы→ // йенді бәрі бірдей→ // тамара ханым йемесқо→ // әлдій әлдій деген дауұс болса↓ ///
1-жүргізуші: ↑уол → / балаға әсер йетпейдіма↓ ///
қонақ: жоқ→ // мынау керісінше уөзінің анасының дауұсы↓ /// сондықтан → / ійә↓ ///
3-жүргізуші: ↑ажартайға павезло→ // тамара ханыммен↓ ///
қонақ: ↑көбіне ән айтып уотырамын→ // сол гезде әуендер туады→ // менің мұузыкалық жетекшім бар→ // соған бірден голосовойға жіберіп қойамын→ // нешеде болсада→ // сол әуенді жібере саламын→ // уөзімнің дійктофоныма жаза саламын→ // сол йекі рет ән болып шықты↓ /// ↑біреуі → / тұуылған кезде→ // йекіншісі мынау айағын басып→ // тәй-тәй деген ән болып→ // жарыққа шығып→ // кәз бейнебайан түсіріліп→ // жақсы болып жатыр↓ /// сосын міндетті түрде→ // мен йертегі жазатын йедімғой→ // уөзім йертегіге сеніп→ // йертегі арқылы уөзімнің уөмірімді→ // жөндеген адамдардың бірімін↓ /// ↑балалық адамнан / йересек адамнан→ // балалық сезім йешқашан қалмауы керек↓ /// йегер / балалық сезім қалып қойса→ // уол адам уодан кейін→ // құр сүлдері ғана уөмір сүрет↓ /// уол тек қана фійзійкасы ғана қалады да→ // уол адамда ырұухта қалмайды→ // уол адамда шабытта болмайды→ // жәй ғана потребійтель дейдіғой мынау → // көже қарын толтыратын↓ /// |
2-жүргізуші: ↑уосұ ͡б̊ір заңды сұрақ тұуұндайды→ // йегер анасының даусұ→ // йенді ͡б̊әрі ͡б̊ірдей→ // тамара ханым йемесқой→ // әлдій ͡ әлдій деген дауұс ͡полса↓ ///
1-жүргізуші:↑ уол → / балағ'әсер етпей ͡ ме↓ ///
қонақ: ↑жоқ→ // мынау ͡герісінше уөзүнүң анасының даусұ↓ /// ↑сондұқтан → / ійә↓ ///
3-жүргізуші: ↑ажартайға повезло→ // тамара ханыммен↓ ///
қонақ: ↑көб̊үнө ͡ ән айтыб̊ ͡отұрамын→ // сол ͡ гезде / әуөндөр тұуады→ // менің мұузұкалығ ͡ жетек̊шім ͡ бар→ // соғам ͡ бірден голосовойға жіб̊еріп қойамын→ // нешеде ͡б̊олсада→ // сол әуөндү жіб̊ере саламын→ // уөзүмнүң дійктофоныма жаза ͡ саламын→ // сол йекі ірет әм ͡ болұп̊ ͡ шықты↓ /// ↑біреуү → / тұуұлғаң ͡ гезде→ // йекіншісі мынау айағым ͡басып→ // тәй-тәй деген әм ͡ болұп→ // жарыққа шығып→ // қәзір ͡б̊ейнеб̊айан түсүрүліп→ // жақ̊сы ͡б̊олұб̊ жатыр↓ /// ↑сосұн міндетті түрдө→ // мен йертегі жазатын йедімғой→ // уөзүм йертегіге сеніп→ // йертег'арқылы уөзүмнүң уөмүрүмді→ // жөндөгөн адамдардың бірімін↓ /// ↑балалығ ͡ адамнан / йересег ͡ адамнан→ // балалық̊ ͡ сезім йешқ̊ашаң ͡ ғалмауұ ͡герек↓ /// ↑йегер / балалық̊ ͡ сезім қалып қойса→ // уол адам уодаң ͡ гейін→ // құр сүлдөрү ͡ ғана уөмүр сүрөдү↓ /// ↑уол тек ͡ қана фійзійкасы ғана ͡ ғалады ͡ да→ // уол адамда ұрұухта ͡ғалмайды→ // уол адамда шаб̊ытта ͡б̊олмайды→ // жәй ͡ғана потребитель дейдіғой→ // мынау ͡гөжө ͡ ғарын толтұратын↓ /// |
2-жүргізуші: Осы бір заңды сұрақ туындайды, егер анасының даусы, енді бәрі бірдей Тамара ханым емес қо, "әлди, әлди" деген дауыс болса.
1-жүргізуші: Ол балаға әсер етпейді ма?
Қонақ: Жоқ, мынау керісінше, өзінің анасының даусы. Сондықтан, иә.
3-жүргізуші: Ажартайға повезло Тамара ханыммен.
Қонақ: Көбіне ән айтып отырамын, сол кезде әуендер туады. Менің музыкалық жетекшім бар соған бірден голосовойға жіберіп қоямын нешеде болса да, сол әуенді жібере саламын, өзімнің диктофоныма жаза саламын, сол 2 рет ән болып шықты. Біреуі, туылған кезде, екіншісі мынау аяғын басып тәй-тәй деген ән болып жарыққа шығып, кәзір бейнебаян түсіріліп жақсы болып жатыр. Сосын міндетті түрде мен ертегі жазатын едім ғой, өзім ертегіге сеніп, ертегі арқылы өзімнің өмірімді жөндеген адамдардың бірімін. Балалық адамнан, ересек адамнан балалық сезім ешқашан қалмауы керек. Егер балалық сезім қалып қойса, ол адам одан кейін құр сүлдері ғана өмір сүреді. Ол тек қана физикасы ғана қалады да ол адамда рух та қалмайды, ол адамда шабыт та болмайды, жай ғана потребитель дейді ғой мынау көже қарын толтыратын. |
Тамара Асар
|
▶
|
↑сондай адам болады↓ ///↑ал адамның көңіл қарнын толтыратын→ // бұл жүрегінде қалған→ // кішкентай бала кезі↓ /// ↑бір кішкентай тәтті нәрсеге құуану→ // немесе йертегіге сенүу→ // уой сондай болсағой деп армандау→ // шын балалық↓ /// ↑сонымен → / мен көп йертегілер жазатынмын / бұрын↓ /// солардың бәрі кәзір→ // іске асып жатыр тіпті→ // мен ажартайым ән таусылып қалады→ // кейде айтып-айтып сол гезде→ // біреулер → / уөтірік әңгіме айта бередіғой→ // ал мен йертекті құрастырып айта беремін↓ /// ↑кәдімгідей → / күшті йертегілер сол гезде тұуа бастайды↓ /// ↑сондықтан → / уоның барлығы іштегі жатқан→ // біздің йешкімге айта алмайтын→ // домбыраның пернесіндей / бір дыбысындай нәрселер бар→ // йешкімге айтада алмайсың→ // йешкімге көрсете алмайсың↓ /// былай қарағанда / уол гәдімгідей медійтацыйа сыйақты↓ /// баламен қалұу→ // медійтацыйамен бірдей↓ /// ↑уоның барлығы → / бір бөлек әлем↓ /// ↑сондықтан → / барлық қазақтың қыздарына → / бала тұуыңдар деймін↓ /// |
қонақ: ↑сондай адам ͡ болады↓ /// ↑ал адамның ͡гөңүл ͡ ғарнын толтұратын→ // бұл жүрөгүнде ͡ ғалған→ // кішкентай бала ͡гезі↓ /// ↑бір ͡гішкентай тәтті нәрсеге ͡ ғұуанұу→ // немесе / йертегіге сенүу→ // уой сондай болсағой деб̊ ͡армандау→ // шым ͡ балалық↓ /// ↑сонұмен → / мең ͡ гөб̊ ͡ертегілер жазатыммым ͡ бұрұн↓ /// ↑солардың бәрі ͡гәзір→ // іскуасып жатыр тіпті→ // мен ажартайым ән таусұлұп қалады→ // кейд'айтып-айтып̊ ͡ сол ͡ гезде→ // біреулер → / уөтүрүг ͡әңгім#&39;айта бередіғой→ // ал мен йертекті ͡ғұрастырыб̊ ͡айта ͡б̊еремін↓ /// ↑кәдімгідей → / күшт'ертегілер солгезде тұуа ͡б̊астайды↓ /// ↑сондұқтан → / уонұң барлығ'іште жатқан→ // біздің йешкімге / айт'алмайтын→ // домбұраның пернесіндей / бір дыб̊ысындай нәрселер ͡б̊ар→ // йешкімге / айтад'алмайсың→ // йешкімге ͡гөрсөт'алмайсың ↓ /// ↑былай ͡ ғарағанда / уол ͡ гәдімгідей медійтацыйа сыйақты↓ ///↑ баламең ͡ ғалұу→ // медійтацыйамем ͡ бірдей↓ ///↑ уонұң барлығы → / бір ͡б̊өлөг ͡ әлем↓ /// ↑сондұқтан → / барлық қазақтың ͡ғыздарына → / бала тұуұңдар деймін↓ /// |
Қонақ: Сондай адам болады. Ал адамның көңіл қарнын толтыратын - бұл жүрегінде қалған кішкентай бала кезі. Бір кішкентай тәтті нәрсеге қуану, немесе ертегіге сену, ой, сондай болса ғой деп армандау, шын балалық. Сонымен мен көп ертегілер жазатынмын бұрын. Солардың бәрі кәзір іске асып жатыр. Тіпті мен Ажартайым ән таусылып қалады кейде айтып-айтып, сол кезде біреулер өтірік әңгіме айта береді ғой, ал мен ертекті құрастырып айта беремін. Кәдімгідей күшті ертегілер сол кезде туа бастайды. Сондықтан, оның барлығы іште жатқан біздің ешкімге айта алмайтын, домбыраның пернесіндей, бір дыбысындай нәрселер бар ешкімге айта да алмайсың, ешкімге көрсете алмайсың. Былай қарағанда, ол кәдімгідей медитация сияқты. Баламен қалу медитациямен бірдей. Оның барлығы бір бөлек әлем. Сондықтан барлық қазақтың қыздарына бала туыңдар деймін. |
Тамара Асар
|
▶
|
1-жүргізуші: ↑тамаша↓ ///
3-жүргізуші: ↑тамара ханым↓ ///
1-жүргізуші: ↑ал папалар тұуралы ше→ // папалары↓ ///
қонақ: немесе → / папалары мамаларын шығарып жіберіп→ // бір мезгіл болсада→ // бүкіл дүнійенің → / ақшаның → / қыйындықтың барлығын ұмытұу үшін→ // кішкентай сәбійімен қалып → / тербетіп→ // уөзіне бір ләззат→ // рахатты уөзіне йермек қылу керек↓ /// ↑сол гезде/ мүмкін ана баламен бірге→ // бірақ мам әйеліңізде → / мамаңызда басқа балалар көрмегенде→ // адам басқа күй кешеді↓ /// ↑мен уоны түсіндіре алмаймын→ // йенді папалардың бәріне айтарым→ // уөздеріңіз қалып→ // баламен жеке қалып→ // жауып тастап→ // барлығын баланы жұбатып көріңізші↓ /// ↑қазақтар ұуатат дейдіғой→ // йенді↓ /// |
1-жүргізуші: ↑тамаша ↑ ///
3-жүргізуші: ↑тамара ханым ↑ ///
1-жүргізуші: ↑ал папалар тұуралы ͡ ше→ // папалары↓ ///
қонақ: ↑немесе → / папалары мамаларын шығарыб̊ жіб̊еріп→ // бірмезгіл болса ͡ да→ // бүкүл дүнүйөнүң / ақ̊шаның / қыйындықтың барлығын ұмұтұу үшүн → // кішкентай сәб̊ійімең ͡ ғалып / терб̊етіп→ // уөзүнө ͡б̊ір іләззат→ // ырахатты уөзүнө йермек қылұу ͡герек↓ /// ↑сол ͡гезде/ мүмкүн ана ͡б̊аламем ͡ бірге→ // бірағ ͡ мам әйеліңізде → / мамаңызда ͡б̊асқа ͡б̊алалар ͡гөрмөгөнде→ // адам ͡басқа ͡гүй ͡ гешеді↓ /// ↑мен уонұ түсүндүр'алмаймын → // йенді папалардың бәрін'айтарым → // уөздөрүңіз ͡ ғалып→ // баламен жеке ͡ ғалып→ // жауұп тастап→ // барлығым ͡ баланы жұб̊атып көрүңүшші↓ /// ↑қазақтар ұуатат дейдіғой→ // йенді↓ /// |
1-жүргізуші: Тамаша!
3-жүргізуші: Тамара ханым,
1-жүргізуші: Ал папалар туралы ше, папалары?
Қонақ: Немесе папалары мамаларын шығарып жіберіп, бір мезгіл болса да бүкіл дүниенің, ақшаның, қиындықтың барлығын ұмыту үшін кішкентай сәбиімен қалып, тербетіп өзіне бір ләззат, рахатты өзіне ермек қылу керек. Сол кезде мүмкін, ана баламен бірге, бірақ әйеліңіз де, мамаңыз да, басқа балалар көрмегенде адам басқа күй кешеді. Мен оны түсіндіре алмаймын енді, папалардың бәріне айтарым өздеріңіз қалып, баламен жеке қалып, жауып тастап барлығын баланы жұбатып көріңізші. Қазақтар уатат дейді ғой енді
|
Тамара Асар
|
▶
|
3-жүргізуші: ↑ійә / ійә↓ ///
қонақ: ↑жұбатып↓ ///
2-жүргізуші: ↑йеркелетіп /ійә↓ ///
қонақ: йеркелеткенде → / жаңағы бірқалыпты деңгейге → / жағдайға түсіп→ // сол гезде / басқа бір сезім пайда болады↓ /// сізге болады→ // бөпеңіз барғо↑ ///
1-жүргізуші: ↑әдейі сұрап отырмынғой↓ ///
қонақ: бөпеңізбен қалып→ // бүкіл әлемді ұмытасыз↓ /// уол басқа йерекше жағдай↓ ///
1-жүргізуші: ↑мен күнде солай жасаймын→ // ұйықтар алдында↓ /// балам ұйықтамай жүр→ // түнгі үшке дейін→ // үшке дейін жүремізғой үйде↓ ///
3- жүргізуші: ↑тамара ханым↑ ///
1- жүргізуші: ↑қошеметтеріңіз↑ ///
3- жүргізуші: ↑тамара ханым→ // халық болып→ // йел болып көріп уотырмыз→ // сіз қырық бес жаста → / йекінші рет ана атандыңыз→ // құттықтаймыз↑ /// ↑жаңағы / ажартайымыз тұуралы айтып берсеңіз→ // қалай уөтті негізі↑ // бійалогійалық түрде / кішкене қыйындау дейдіғой йенді→ // бірақ / сіз айтып беріңізші→ // сізде қандай болды↑ ///
1 жүргізуші: ↑біз тыңдамаймыз / иә уөздеріңіз↓ ///
қонақ: жо / жоқ керісінше→ // нұрлан тыңдай беріңіз↓ /// ↑бір кемпірден сұраптығой→ // уон бес бала тұуған кемпір↓ ///
3- жүргізуші: ↑аха↓ ///
қонақ: ↑тойға келіп тұр дейді ͡ да→ // сосын уон бес баланың анасы→ // бәленше анамыз уортаға шықсын деп→ // сөйтсе тамада қарап тұрмай↓ /// ↑әже →/ сіз уосы уон бес баланы қалай тұудыңыз дегенғой↑ // сосын айтыпты→ // тұқымы құрмағырды тұуғым келіп тұуды дейсің ͡ ба ↑ // келгенін шығара бердім депті↓ /// ↑келгенін шығара бердім деп→ // сол сыйақты Алла беріп тұрса↑ // уөзіңнің быйалогыйаң қалап тұрса↑ // уол бүкіл фійзійаномійаң дайын болса↑ // йең басты нәрсе→ // шынайы махаббат болса→ // бала уөмірге бақытты болып келеді↓ /// ↑сол сыйақты / әуелі йенді шынын айтқанда→ // кез-келген адам → / йекі адам бас қосқанда→ // уоның нәтійжесіне / дәнекер баланың болғанын қалайдығой↓ /// ↑уол йенді уөмірдің мәні↓ /// ↑қырық беске толғанда↑ // жаңағы әженің айтқаны сыйақты→ // уөмірге келетінін білген кезде→ // қорықтық уодан жасырдық→ // йешкімге айтпай жүрдік↓ /// |
3-жүргізуші: ↑ійә / ійә↓ ///
қонақ: ↑жұб̊атып↑ ///
2-жүргізуші: ↑йеркелетіп / ійә↓ ///
қонақ: ↑йеркелеткенде → / жаңағы ͡б̊ірқалыпты деңгейге → / жағдайға түсүрүп→ // сол ͡ гезде / басқаб̊ір сезім пайда ͡б̊олады↓ /// ↑сізге ͡б̊олады→ // бөпөңүз ͡б̊арғо↑ ///
1-жүргізуші: ↑әдейі сұраб̊ ͡ отұрмұңғой↓ ///
қонақ: ↑бөпөңүзб̊ең ͡ ғалып→ // бүкүл әлемд'ұмұтасыз ↓ /// ↑уол ͡ б̊асқа йерек̊ше жағдай↓ ///
1-жүргізуші: ↑мең ͡гүндө солай жасаймын→ // ұйұқтар алдында↓ /// ↑балам ұйұқтамай жүр→ // түңг'үшкө ͡дейін→ // үшкө ͡дейін жүрөмүзғой үйдө↓ ///
3- жүргізуші: ↑тамара ханым↑ ///
1- жүргізуші: ↑қошеметтеріңіз↑ ///
3-жүргізуші: ↑тамара ханым→ // халық ͡полұп→ // йел болұп көрүб̊ ͡отұрмұз→ // сіз ͡ғырық ͡пеш ͡шаста → / йекінші ірет ан'атандыңыз → // құттұқтаймыз↑ /// ↑жаңағы / ажартайымыз тұурал'айтып ͡ персеңіз→ // қалай уөттү негізі↑ // бійологійалық түрдө / қыйындай дейдіғой йенді→ // бірақ / сіз айтып ͡періңішші→ // сізде ͡ғандай болдұ↑ ///
1-жүргізуші: ↑біз тыңдамаймыз / ійә / уөздөрүңіз ↑ ///
қонақ: ↑жо / жоқ керісінше→ // нұрлан тыңдай беріңіз↓ /// ↑бір ͡гемпірден сұраптығой→ // уомбес ͡пала тұуғаң ͡гемпір↓ ///
3-жүргізуші:↑ аха↓ ///
қонақ: ↑тойға ͡геліп тұр дейді ͡ да→ // сосұн уомбес ͡паланың анасы→ // бәленш'анамыз уортаға шық̊сын деп→ // сөйтčө тамада ͡ғарап тұрмай↓ /// әже →/ сіз уосұ уомбес ͡паланы ͡ғалай тұудұңұз дегеңғой↑ // сосұн айтыпты→ // тұқұмұ ͡ғұрмағырды тұуғұм ͡геліп тұудұ дейсің ͡ ба ↑ // келгенін шығара ͡б̊ердім депті↓ /// ↑келгенін шығара ͡б̊ердім деп→ // сол сыйақты / алла беріп тұрса↑ // уөзүңнүң бійологійаң ͡ ғалап тұрса↑ // уол бүкүл фійзійаномійаң дайым ͡ болса↑ // йең басты нәрсе→ // шынайы махаббат ͡полса↑ // бала → / уөмүргө бақытты ͡б̊олұп келеді↓ /// ↑сол сыйақты / әуөл'енді шынын айтқанда→ // кез-гелген адам → / йек'адам бас қосқанда→ // уонұң нәтійжесіне / дәнекер ͡б̊аланың болғаның ͡ғалайдығой↓ /// ↑уол йенді уөмүрдүң мәні↓ /// қырық ͡песке толғанда→ // жаңағ'әженің айтқаны сыйақты→ // уөмүргө ͡ гелетінім ͡білгең ͡гезде→ // қорұқтұқ уодан жасырдық→ // йешкімг'айтпай жүрдүк↓ /// |
3-жүргізуші: Иә, иә
қонақ: Жұбатып
2-жүргізуші: Еркелетіп, иә
қонақ: Еркелеткенде жаңағы бірқалыпты деңгейге, жағдайға түсіп, сол гезде басқа бір сезім пайда болады. Сізге болады, бөпеңіз бар ғо.
1-жүргізуші: Әдейі сұрап отырмын ғой,
қонақ: Бөпеңізбен қалып бүкіл әлемді ұмытасыз, ол басқа ерекше жағдай.
1-жүргізуші: Мен күнде солай жасаймын ұйықтар алдында, балам ұйықтамай жүр түнгі үшке дейін, үшке дейін жүреміз ғой үйде.
3- жүргізуші: Тамара ханым!
1- жүргізуші: Қошеметтеріңіз!
3- жүргізуші: Тамара ханым, халық болып, ел болып көріп отырмыз сіз 45 жаста екінші рет ана атандыңыз, құттықтаймыз. Жаңағы, Ажартайымыз туралы айтып берсеңіз. Қалай өтті, негізі биологиялық түрде қиындау дейді ғой енді, бірақ сіз айтып беріңізші, сізде қандай болды.
1 жүргізуші: Біз тыңдамаймыз, иә, өздеріңіз
Қонақ: Жо-жоқ, керісінше, Нұрлан, тыңдай беріңіз. Бір кемпірден сұрапты ғой 15 бала туған кемпір
3- жүргізуші: Аха
Қонақ: Тойға келіп тұр дейді да, сосын 15 баланың анасы, бәленше анамыз ортаға шықсын деп, сөйтсе тамада қарап тұрмай: - Әже сіз осы 15 баланы қалай тудыңыз? - деген ғой. Сосын айтыпты: - Тұқымы құрмайғырды, туғым келіп туды дейсің ба, келгенін шығара бердім, - депті. Келгенін шығара бердім деп, сол сияқты Алла беріп тұрса, өзіңнің биологияң қалап тұрса, ол бүкіл физианомияң дайын болса, ең басты нәрсе шынайы махаббат болса, бала өмірге бақытты болып келеді. Сол сияқты, әуелі енді, шынын айтқанда, кез-келген адам, екі адам бас қосқанда оның нәтижесіне дәнекер баланың болғанын қалайды ғой. Ол енді өмірдің мәні. 45-ке толғанда жаңағы әженің айтқаны сияқты, өмірге келетінін білген кезде қорықтық, одан жасырдық, ешкімге айтпай жүрдік. |
Тамара Асар
|
▶
|
3-жүргізуші: ↑көз тіймесін деп↓ ///
қонақ:↑көз тіймесін деп → / қорқасың→ // йең қорыққаннан бұрын → / ұйалады йекенсің↓ /// қатты ұйалады йекенсің↓ ///
3-жүргізуші: ↑неге↓ ///
қонақ: мен → / йенді көп адамдар→ // менің жасымнан / бір уойлы әндер айттымба→ // уойлы әңгімелер айттымба→ // мені менің көрерменім→ // әлдеқашан әже қылып тастағанғой↓ /// әже қылып тастаған→ // менен уондай күтпеген↓ /// мен тұрмысқа шықты дегенде→ // қалжыңда болса айтайын→ // біздің астында комментарійа→ // әже мен ата → / уөздеріне шай құйатын қыз тұуып алғанғой деп↓ ///
3- жүргізуші: ↑бүгін ғана йестіген→ // мен үшін жаңалық болды да→ // сіздің негізі толық йесіміңіз→ // тамара асарғой йа↓ ///
қонақ: тамара асар ↓ ///
3- жүргізуші: ↑көбінесе → / әлеуметтік желілерде → / ійнстаграм → / ійнтернетте → / тамара сіздің йесіміңіз→ // асар фамійлійаңыз деп уойлайды↓ /// ↑уосы тұуралы айтып беріңізші↓ ///
2- жүргізуші: ↑мен → / бірінші рет йестідім бүгін↓ ///
3- жүргізуші: ↑менде бірінші рет йестідім↓ ///
қонақ: ↑ійә → / атым тамара асар↓ /// себебі → / асар деген атамыздың атын→ // йешкім фамійлійа қылып ала алмағасын→ // менің атымды жалғас жалғасбай деген сыйақты→ // тамара → / тамара асар деп→ // қосып жібереген↓ /// ↑тамара деп қойған атымды→ // ханшаймның атын↓ /// ↑сосын жаңағы фамійлійа→ // мүлдем біз уоны алып жүре алмайтын болғансоң→ // атыма қосып жіберген↓ /// |
3-жүргізуші: ↑көз тіймесін деп↓ ///
қонақ: ↑көз тіймесін деп → / қорқасың→ // йең ͡ғорұққаннам ͡ бұрұн → / ұйалад'екенсің ↓ /// ↑қатт'ұйалады йекенсің↓ ///
3-жүргізуші: ↑неге↑ ///
қонақ: ↑мен / йенді ͡гөб̊ ͡адамдар→ // менің жасымнан / бір уойлұ ͡ әндер айттым ͡ ба↑ // уойлұ ͡ әңгімелер айттым ͡ ба→ // мені менің ͡гөрөрмөнім→ // әлдеғашан әже ͡ ғылып тастағаңғой↓ /// ↑әже ͡ ғылып тастаған→ // менен уондай ͡ гүтпөгөммін↓ /// ↑мен тұрмұсқа шықты дегенде→ // қалжың ͡ да ͡б̊олс'айтайын → // біздің астында͡ гомментарыйа→ // әже ͡ мен ͡ ата → / уөздөрүне шәй ͡ғұйатың ͡ ғыз тұуұб̊ ͡алғаңғой деп↓ ///
3-жүргізуші: ↑бүгүңғана йестіген → // мен ͡ үшүн жаңалық ͡полдұда→ // сіздің негізі / толұғ ͡есіміңіз→ // тамара ͡ асарғой / ійә↓ ///
қонақ: ↑тамара ͡ асар ↓ ///
3- жүргізуші: ↑көб̊үнөсе → / әлеумөттүг ͡ желілерде → / ійнстаграм → / ійнтернетте → / тамара сіздің йесіміңіз→ // асар фамійлійаңыз деб̊ ͡ойлайды↓ /// ↑уосұ тұурал'айтып ͡ періңішші↓ ///
2-жүргізуші: ↑мен / бірінші ірет йестідім бүгүн↓ ///
3-жүргізуші: ↑менде ͡б̊ірінші ірет йестідім↓ ///
қонақ: ↑ійә / атым тамар'асар ↓ /// ↑себ̊еб̊і / асар деген атамыздың атын→ // йешкім фамійлійа ͡ғылыб̊ ͡ал'алмаған соң → // менің атымды жалғаш ͡ шалғасбай деген сыйақты→ // тамара / тамара ͡асар деп→ // қосұб̊ ͡ жіб̊ерген↓ /// ↑тамара деп қойған атымды→ // ханшаймның атын↓ /// ↑сосұн жаңағы фамійлійа→ // мүлдөм біз уон'алып жүр'алмайтым ͡болғансоң→ // атыма ͡ғосұб̊ ͡ жіб̊ерген↓ /// |
3-жүргізуші: Көз тимесін деп
Қонақ: Көз тимесін деп қорқасың, ең қорыққаннан бұрын ұялады екенсің. Қатты ұялады екенсің.
3-жүргізуші: Неге?
Қонақ: Мен енді, көп адамдар, менің жасымнан бір ойлы әндер айттым ба, ойлы әңгімелер айттым ба, мені менің көрерменім әлдеқашан әже қылып тастаған ғой. Әже қылып тастаған, менен ондай күтпеген. Мен тұрмысқа шықты дегенде, қалжың да болса айтайын біздің астында комментария: "әже мен ата өздеріне шай құятын қыз туып алған ғой", - деп.
3- жүргізуші: Бүгін ғана естіген, мен үшін жаңалық болды да. Сіздің негізі толық есіміңіз Тамара Асар ғой, иә?
Қонақ: Тамара Асар.
3- жүргізуші: Көбінесе әлеуметтік желілерде, инстаграм, интернетте Тамара сіздің есіміңіз, Асар фамилияңыз деп ойлайды. Осы туралы айтып беріңізші.
2- жүргізуші: Мен бірінші рет естідім бүгін.
3- жүргізуші: Мен де бірінші рет естідім.
Қонақ: Иә, атым Тамара Асар. Себебі Асар деген атамыздың атын ешкім фамилия қылып ала алмағасын менің атымды Жалғас Жалғасбай деген сияқты Тамара, Тамара Асар деп қосып жіберген. Тамара деп қойған атымды, ханшаймның атын. Сосын жаңағы фамилия мүлдем біз оны алып жүре алмайтын болған соң атыма қосып жіберген. |
Тамара Асар
|
▶
|
3- жүргізуші: ↑сіздер білдіңіздерма→ // уол туралы↓ /// ↑эксклйұузійв түнгі стұудійада ///
1- жүргізуші: ↑ійә / мен уонда → / қателеспеген йекенмінғо / ійә ↓ ///
3- жүргізуші: ↑сіз қателескен жоқсыз↓ ///
қонақ: ↑қателескен жоқсыз ↓ ///
3- жүргізуші: ↑тамара ханым → // қазір түнгі стұудыйада→ // кішігірім уотырмақ уойын уойнасақ ///
1- жүргізуші: ↑йережесі қандай ↓ ///
2- жүргізуші: ↑йережесі мәселен →// қорапшаның ішінен бір сөз аласыз ↓///
1- жүргізуші: ↑міні алдым ↓ ///
2- жүргізуші: ↑уол / қасық болұуы мүмкін ↓///
1- жүргізуші: ↑ійә →/ бір зат ↓ ///
2- жүргізуші: ↑қасықты →/ бар уойыңызбен саласыз↓ ///
1- жүргізуші: ↑сіздер қарамайсыздар ↓ ///
3- жүргізуші: ↑біз →/ қарамаймыз ↓ ///
2- жүргізуші: ↑ійә → /уоны тамара ханым ↓ ///
3- жүргізуші: ↑тек тамара ханым көреді ↓ ///
1- жүргізуші: ↑қалай көреді / солай салады ↓ ///
2- жүргізуші: ↑тамара ханымға көрсетесіз→ // сіздің сүуретіңізге байланысты→ // тұура соны көшіріп салұуға тырысады↓ /// сіз уоны йескек қылып йелестетуіңіз мүмкін→ // мына жаққа келемін дегенше→ // шанышқы болұуы мүмкін↓ /// маған келемін дегенше / ообщым↓ ///
1- жүргізуші:↑ ал геттік→ // қошеметтеріңіз ↑ ///
2- жүргізуші: ↑алма ағашы болұуы мүмкін↓ ///
3- жүргізуші:↑ ійә / ійә↓ ///
1- жүргізуші: ↑көрермендер түсінді→ // мен уоны қазір экранға ғана көрсетейін↓ /// тамара ханым қарамаңыз↓ ///
қонақ: ↑қарап уотырған жоқпын→ // мен вообще↓ /// |
3-жүргізуші: ↑сіздер ͡б̊ілдіңіздер ͡ ме↑ // уол тұуралы↓ /// эк̊склюзив түңгү стұудійада ↑ ///
1- жүргізуші: ↑ійә / мен уонда / қателеспеген йекемміңғо→ // ійә ↓ ///
3- жүргізуші: ↑сіз ͡ғателескен жоқ̊сұз↓ ///
қонақ: ↑қателескен жоқ̊сұз ↑ ///
3- жүргізуші: ↑тамара ханым / қәзір түңгү стұудійада→ // кішігірім уотұрмағ ͡ойұн уойнасақ ↓///
1- жүргізуші: ↑йережесі ͡ғандай ↑ ///
2- жүргізуші: ↑йережесі мәселен →// қорап̊шаның ішінем ͡бір сөз аласыз ↓///
1- жүргізуші: ↑мін'алдым ↓ ///
2- жүргізуші: ↑уол / қасық ͡полұуұ мүмкүн ↓///
1- жүргізуші: ↑ійә / бір зат ↓ ///
2- жүргізуші: ↑қасықты / бар уойұңұзб̊ен саласыз↓ ///
1- жүргізуші: ↑сіздер ͡ғарамайсыздар ↓ ///
3- жүргізуші: ↑біз / қарамаймыз ↓ ///
2- жүргізуші: ↑ійә /уонұ тамара ханым ↓ ///
3- жүргізуші: ↑тек тамара ханым ͡гөрөдү ↓ ///
1- жүргізуші: ↑қалай ͡гөрөдү ↑/ солай салады ↓ ///
2-жүргізуші: тамара ханымға ͡гөрсөтөсіз→ // сіздің сүурөтүңүзге ͡б̊айланысты→ // тұура сонұ ͡гөшүрүп̊ салұуға тырысады↓ /// сіз уон'ескек қылыб̊ ͡елестетүуүңүз мүмкүн→ // мына жаққа ͡гелемін дегенше→ // шанышқ̊ы ͡б̊олұуұ мүмкүн↓ /// мағаң ͡гелемін дегенше / вообщем↓ ///
1- жүргізуші: ↑ал ͡геттік→ // қошеметтеріңіз ↑ ///
2- жүргізуші: ↑алм'ағашы болұуұ мүмкүн↓ ///
3- жүргізуші: ↑ійә / ійә↓ ///
1- жүргізуші: ↑көрөрмөндер түсүндү→ // мен уонұ қәзір йэкраңғағана ͡гөрсөтөйін↓ /// тамара ханым қарамаймыз↓ ///
қонақ: ↑қараб̊ ͡отұрған жоқпұн→ // мен вообще↓ /// |
3- жүргізуші: Сіздер білдіңіздер ма ол туралы? Эксклюзив "Түнгі студияда".
1- жүргізуші: Иә, мен онда қателеспеген екенмін ғо, иә.
3- жүргізуші: Сіз қателескен жоқсыз.
Қонақ: Қателескен жоқсыз.
3- жүргізуші: Тамара ханым, қазір түнгі студияда кішігірім отырмақ ойын ойнасақ
1- жүргізуші: Ережесі қандай?
2- жүргізуші: Ережесі, мәселен, қорапшаның ішінен бір сөз аласыз.
1- жүргізуші: Міні алдым.
2- жүргізуші: Ол қасық болуы мүмкін.
1- жүргізуші: Иә, бір зат,
2- жүргізуші: Қасықты бар ойыңызбен саласыз.
1- жүргізуші: Сіздер қарамайсыздар.
3- жүргізуші: Біз қарамаймыз.
2- жүргізуші: Иә, оны Тамара ханым
3- жүргізуші: Тек Тамара ханым көреді
1- жүргізуші: Қалай көреді, солай салады.
2- жүргізуші: Тамара ханымға көрсетесіз, сіздің суретіңізге байланысты тура соны көшіріп салуға тырысады. Сіз оны ескек қылып елестетуіңіз мүмкін, мына жаққа келемін дегенше, шанышқы болуы мүмкін. Маған келемін дегенше, вообщем
1- жүргізуші: Ал кеттік. Қошеметтеріңіз!
2- жүргізуші: Алма ағашы болуы мүмкін.
3- жүргізуші: Иә, иә.
1- жүргізуші: Көрермендер түсінді мен оны қазір экранға ғана көрсетейін. Тамара ханым,, қарамаймыз
Қонақ: Қарап отырған жоқпын мен, вообще |
Тамара Асар
|
▶
|
1- жүргізуші: ↑шынайы уойнайықшы→ // тамара ханым↓ /// міне → / мен бастаймын→ // аха↓ ///
қонақ: ↑бастадыңызба↓ ///
қонақ: ↑кеттік →/ басталды↓ ///
3- жүргізуші: ↑көріндіма сіздерге↓ ///
1- жүргізуші: ↑тамара ханымға көрсетемін→ // салтанат қарамайды→ // ійә///
3- жүргізуші: ↑мен қарамаймын→ // ійә↓ ///
1- жүргізуші: ↑дұрыс салдымғо→ //ійә↓ /// ымм: / ымм: күшті уойын йекен↓ /// ↑бійлеп отырасыңда↓ /// арт терапійа болып жатыр бізде→ // арт терапійа↓ ///
3- жүргізуші: ↑қарай берейін ͡ ба ↑ ///
1- жүргізуші: ↑ійә →/ қарай береміз ↓ ///
3- жүргізуші: ↑ал ͡ геттік → // сіз қарамаңыз ↓ ///
1- жүргізуші: ↑маған/ неге уөйтіп шапалақ ұрмадыңыздар↑ // а: кәні көрсетіңізші ↓ /// ↑қалай болды өзі↑///
қонақ: дұрыс ͡ па↑ / дұрыс ͡ па↑ ///
1- жүргізуші: ↑дәулет / дәулет / болмайдығой↓ ///
2- жүргізуші:↑қарай беріңіз дедіғой↓ ///
1- жүргізуші: ↑менің дәулетке бір рыйза болатыным→ // қандай уойын болса да / ұтқысы келеді↓ /// ↑жаңа қарап атыр жәйлап↓ ///↑ уондай болмайды /дәулет↓ /// ↑салтанат ханым → / сіз неше секунд↓ ///
3- жүргізуші: ↑болдым → / болдым↓ /// |
1- жүргізуші: ↑шынайы уойнайық̊шы → // тамара ханым↓ /// ↑міне → / мем ͡бастаймын→ // аха↓ ///
қонақ: ↑бастадыңызб̊а↓ ///
қонақ: ↑кеттік / басталды↓ ///
3- жүргізуші: ↑көрүндү ͡ ме сіздерге↑ ///
1- жүргізуші: ↑тамара ханымға ͡ гөрсөтөмін→ // салтанат қарамайды/ ійә↓ ///
3- жүргізуші: ↑мең ͡ғарамаймын / ійә↓ ///
1- жүргізуші: ↑дұрұс салдымғо / ійә↓ /// күшт'ойұн йекен↓ /// андай бійлеб̊ ͡ отұрасыңда↓ /// арт терапыйа ͡б̊олұб̊ ͡ жатыр ͡б̊ізде→ // арт терапійа↓ ///
3- жүргізуші: ↑қарай берейім ͡ бе ↑ ///
1- жүргізуші: ↑ійә →/ қарай береміз ↓ ///
3- жүргізуші: ↑ал ͡геттік → // сіз ͡ғарамаңыз ↓ ///
1- жүргізуші: ↑маған/ нег'өйтүп шапалағ ͡ұрмадыңыздар↑ ///
↑кәні ͡гөрсөтүңішші↓ ///
қонақ: ↑дұрұспа ↑ / дұрұс ͡ па↑ ///
1- жүргізуші: ↑дәулет / дәулет ͡полмайдығой↓ ///
2- жүргізуші: ↑қарай беріңіз дедіғой↓ ///
1- жүргізуші: ↑менің дәулөткө ͡б̊ір ырыйза ͡б̊олатыным→ // қандай уойұм ͡болса ͡ да / ұтқұсұ ͡ геледі↓ /// ↑жаңа ͡ғараб̊ ͡жатыр жәйлап↓ /// ↑уондай болмайды /дәулет↓ /// ↑салтанат ханым → / сіз неше секүунд↑ ///
3- жүргізуші: ↑болдұм / болдұм↓ /// |
1- жүргізуші: Шынайы ойнайықшы, Тамара ханым. Міні, мен бастаймын. Аха
Қонақ: Бастадыңыз ба?
Қонақ: Кеттік, басталды.
3- жүргізуші: Көрінді ма, сіздерге?
1- жүргізуші: Тамара ханымға көрсетемін, Салтанат қарамайды, иә.
3- жүргізуші: Мен қарамаймын, иә
1- жүргізуші: Дұрыс салдым ғо, иә. Күшті ойын екен. Андай билеп отырасың да. Арт-терапия болып жатыр бізде, арт-терапия.
3- жүргізуші: Қарай берейін ба?
1- жүргізуші: Иә, қарай береміз.
3- жүргізуші: Ал кеттік, сіз қарамаңыз.
1- жүргізуші: Маған неге өйтіп шапалақ ұрмадыңыздар, аа. Кәні, көрсетіңізші.
Қонақ: Дұрыс па, дұрыс па?
1- жүргізуші: Дәулет, Дәулет, болмайды ғой.
2- жүргізуші: Қарай беріңіз деді ғой.
1- жүргізуші: Менің Дәулетке бір риза болатыным, қандай ойын болса да ұтқысы келеді. Жаңа қарап жатыр жайлап. Ондай болмайды, Дәулет. Салтанат ханым, сіз неше секунд?
3- жүргізуші: Болдым, болдым. |
Тамара Асар
|
▶
|
1- жүргізуші: ↑саласыз тағы↓ /// ↑болдыңыз↓ /// йенді бізге көрсетіңізда→ // дәулетке көрсетіңіз↓ ///
3- жүргізуші: ↑сізге көрсетүуім керекпа↓ ///
1- жүргізуші: ↑білмеймін↓ ///
3- жүргізуші: ↑неге↓ ///
1- жүргізуші: ↑жарайды → / дәулетке көрсетіңіз///
3- жүргізуші: ↑дәке↓ ///
2- жүргізуші: ↑а: түсінікті сыйақты↓ ///
3- жүргізуші: ↑көрсетейін ͡ ба сіздерге↑///
қонақ: уо: → / күшті болдығо↓ ///
2- жүргізуші: ↑кәні↓ ///
3- жүргізуші: ↑ій: қайта↓ ///
қонақ: ↑кәзір / мінез айтұуға болады ↓ /// уосы арқылы → / адамның мінезін айтұуға болады↓ ///
2- жүргізуші: ↑сандыққо / пріймерно / ійә↓ ///
1- жүргізуші: ↑дәулет соңында айтуы керек→ // бұл не 'екенін↑/ ійә↓ ///
2- жүргізуші: ↑ійә↓ ///
3- жүргізуші: ↑ійә/ табұуы керек↓ ///
1- жүргізуші: ↑уже тауып қойдығо↓ ///
2- жүргізуші: ↑ійә / менің уойымша сандық↓ ///
3- жүргізуші:↑неге ↑/ жұлдыздары бесеу↓ ///
1- жүргізуші: ↑уонда / көрермендерге көрсет бірінші↓ ///
3- жүргізуші: ↑бешшұлдызды сандық ͡ па↑ /// |
1- жүргізуші: ↑саласыз тағы↓ /// болдұңұз↓ /// йенді ͡б̊ізге ͡ гөрсөтүңізда→ // дәулөткө ͡гөрсөтүңіз↓ ///
3- жүргізуші: ↑сізге ͡гөрсөтүуүм ͡герек ͡ па↑ ///
1- жүргізуші: ↑білмеймін↓ ///
3- жүргізуші: ↑неге↑///
1- жүргізуші: ↑жарайды / дәулөткө ͡гөрсөтүңіз↓///
3- жүргізуші: ↑дәке↑ ///
2- жүргізуші: ↑а: түсүнүкті сыйақты↓ ///
3- жүргізуші: ↑көрсөтөйім ͡ ба / сіздерге↑ ///
қонақ: ↑уо: → / күштү ͡б̊олдұғо↓ ///
2- жүргізуші: ↑кәні↓ ///
3- жүргізуші: ↑ій: қайта↓ ///
қонақ: ↑кәзір → / мінез айтұуға ͡б̊олады↓ /// ↑уос'арқылы → / адамның мінезін айтұуға ͡б̊олады↓ ///
2- жүргізуші: ↑сандыққо → / пріимерно / ійә ↓ ///
1- жүргізуші: ↑дәулет ͡ čоңұнда / айтұуұ ͡ герек → // бұл не 'екенін↑/ ійә↓ ///
2- жүргізуші: ↑ійә↓ ///
3- жүргізуші: ↑ійә / таб̊ұуұ ͡герек↓ ///
1- жүргізуші: ↑уже тауұп қойдұғо↓ ///
2- жүргізуші: ↑ійә / сенің уойұнша сандық↓ ///
3- жүргізуші: ↑неге↑ / жұлдұздары ͡б̊есеу↓ ///
1- жүргізуші: ↑уонда → / көрөрмөндерге ͡гөрсөт ͡ пірінші↓ ///
3- жүргізуші: ↑бешшұлдұздұ сандық ͡ па↑ /// |
1- жүргізуші: Саласыз тағы. Болдыңыз. Енді бізге көрсетіңізда, Дәулетке көрсетіңіз.
3- жүргізуші: Сізге көрсетуім керек па?
1- жүргізуші: Білмеймін.
3- жүргізуші: Неге?
1- жүргізуші: Жарайды, Дәулетке көрсетіңіз.
3- жүргізуші: Дәке.
2- жүргізуші: Ааа, түсінікті сияқты.
3- жүргізуші: Көрсетейін ба, сіздерге?
Қонақ: Ооо, күшті болды ғой.
2- жүргізуші: Кәні?
3- жүргізуші: Иии, қайта.
Қонақ: Кәзір мінез айтуға болады. Осы арқылы адамның мінезін айтуға болады.
2- жүргізуші: Сандық қо примерно, иә.
1- жүргізуші: Дәулет соңында айтуы керек бұл не екенін, иә?
2- жүргізуші: Иә
3- жүргізуші: Иә, табуы керек.
1- жүргізуші: Уже тауып қойды ғо.
2- жүргізуші: Иә, менің ойымша сандық.
3- жүргізуші: Неге жұлдыздары бесеу?
1- жүргізуші: Онда көрермендерге көрсет бірінші.
3- жүргізуші: Бес жұлдызды сандық па?
|
Тамара Асар
|
▶
|
1- жүргізуші: ↑сандық → / ійә↓ ///
3- жүргізуші: ↑аха → / сіздікі↓ ///
1- жүргізуші: ↑мен көрейін↓ ///
3- жүргізуші: ↑сіздікін көрсетіңізші↓ ///
1- жүргізуші: ↑арт терапійа болып атыр/// көрсетіңіз↓ /// бәріміз бірге көрсетеміз ͡ ба↓ ///
3- жүргізуші:↑ ійә → /сөйтіп сіз дұрыс жауабын айтасыз→ // не'кенін ↓ ///
1- жүргізуші: ↑жақындайық ал↓ /// мен бірінші бастадым↓ /// мен бірінші бастадым↓ ///↑айақ жағында дәулеттікі → / сандық болып кетті↓ ///↑ менікі жәй сөмке→ // уол↓ ///
3- жүргізуші: ↑менікі портфел' болып атыр↓ ///
қонақ: ↑ал мен / саквайаж деп уоқыдым↓ ///
1- жүргізуші: ↑саквайаж↑ ///
қонақ: ↑саквайаж деп↓ ///
1- жүргізуші: ↑йенді уосыдан → / қандай псійхалогійалық↑ ///
3- жүргізуші: ↑уоқыдым деген қалай↑ ///
қонақ: ↑жоқ/ уоқыдым дегенде уойладым→ // мынау саквайаж сурет сөмке деп уойлап↓ ///
1- жүргізуші: ↑сұумкаға ұқсай ͡ ма ↑/ жалпы↓ ///
3- жүргізуші: ым / ым / жоқ↓ ///
қонақ: ↑йенді саквайаж/ сұумка бірдейғо↓ ///
3- жүргізуші: ↑сөмке болып тұрғо андағы↓ ///
1- жүргізуші: ↑жоқ → / мен енді сүуретші емеспінғо→ // қолымнан келгенше↓ /// ↑сосын анайақта ұрып атыр→ // бұум бұум деп↓ /// мен барынша салдым↓ /// |
1- жүргізуші: ↑сандық / ійә↓ ///
3- жүргізуші: ↑аха / сіздікі↓ ///
1- жүргізуші: ↑мең ͡ гөрөйүн↓ ///
3- жүргізуші: ↑сіздікің ͡гөрсөтүңішші↓ ///
1- жүргізуші: ↑арт терапійа ͡б̊олұб̊ ͡ жатыр↓/// ↑көрсөтүңіз↓ /// ↑бәріміз ͡б̊ірге ͡гөрсөтөміз ͡ б̊а↑///
3- жүргізуші: ↑ійә /сөйтүп̊ ͡ сіз дұрұшшауаб̊ын айтасыз→ // не'кенін ↓ ///
1- жүргізуші: ↑жақындайығ ͡ ал↓ /// ↑мем ͡бірінші ͡б̊астадым↓ /// ↑мем ͡бірінші ͡б̊астадым↓ /// ↑айағ ͡жағында дәулеттікі → / сандық ͡полұп кетті↓ /// ↑менікі жәй сөмкө→ // уол↓ ///
3- жүргізуші: ↑менікі портфел' болұб̊ ͡ жатыр↓ ///
қонақ: ↑ал мен / саквойаж деб̊ ͡оқұдұм↓ ///
1- жүргізуші: ↑саквойаж↑ ///
қонақ: ↑саквойаж деп↓ ///
1-жүргізуші: ↑йенд'осұдан → / қандай псійхологійалық↑ ///
3- жүргізуші: ↑уоқұдұм дегең ͡ғалай↑ /// қонақ: ↑жоқ/ уоқұдұм дегенде уойладым → // мынау саквойаж сүурөт čөмкөде уойлап ↓ ///
1- жүргізуші: ↑сұумкағ'ұқ̊сай ͡ ма ↑/ жалпы↓ ///
3- жүргізуші: ↑жоқ ↓ ///
қонақ: йенді саквойаж сұумка ͡б̊ірдейғой↓ ///
3- жүргізуші: ↑сөмкө ͡б̊олұп тұрғой андағы ↓ ///
1- жүргізуші: ↑жоқ → / мен йенді сүурөтш̆і йемеспіңғой → // қолұмнаң ͡гелгенше↓ /// сосұн анажақта / ұрұп жатыр→ // бұум / бұум деп↓ /// сол барынша салдым↓ /// |
1- жүргізуші: Сандық, иә.
3- жүргізуші: Аха, сіздікі.
1- жүргізуші: Мен көрейін.
3- жүргізуші: Сіздікін көрсетіңізші.
1- жүргізуші: Арт-терапия болып жатыр. Көрсетіңіз. Бәріміз бірге көрсетеміз ба?
3- жүргізуші: Иә, сөйтіп сіз дұрыс жауабын айтасыз не екенін.
1- жүргізуші: Жақындайық ал. Мен бірінші бастадым. Мен бірінші бастадым. Аяқ жағында Дәулеттікі сандық болып кетті. Менікі жәй сөмке ол
3- жүргізуші: Менікі портфель болып жатыр.
Қонақ: Ал мен саквояж деп оқыдым.
1- жүргізуші: Саквояж.
Қонақ: Саквояж деп.
1- жүргізуші: Енді осыдан қандай психологиялық
3- жүргізуші: Оқыдым деген қалай.
Қонақ: Жоқ, оқыдым дегенде, ойладым мынау саквояж, сурет сөмке деп ойлап.
1- жүргізуші: Сумкаға ұқсай ма, жалпы?
3- жүргізуші: Жоқ.
Қонақ: Енді саквояж, сумка бірдей ғо.
3- жүргізуші: Сөмке болып тұр ғо андағы.
1- жүргізуші: Жоқ, мен енді суретші емеспін ғо, қолымнан келгенше. Сосын ана яқта ұрып жатыр бум-бум деп. Сол барынша салдым. |
Тамара Асар
|
▶
|
3- жүргізуші: ↑мен тійпа → / дійпломаттың андай сөмкесін салып отырмын ғой↓ ///
1- жүргізуші: ↑сонымен йең айағында→ // мынандай сұумкасы бар рұучкасығо мынау→ // сондай ұстайтын жері бар→ // сандыққа айналып кеттіғой↓ ///
2- жүргізуші: ↑тағы біреуін көрейік↓ ///
1- жүргізуші: ↑тағы біреуін көрейік↓ ///
3- жүргізуші: ↑тағы біреуін көрейік→ // ійә↓ ///
1- жүргізуші: ↑уотырмақ уойынымыздың бірінші бөлімі айақталды↓ /// ↑кәзір йекінші бөлімі болады↓ /// ↑уөйткені → / көрермендер күтіп уотырған шығар→ // сол йекінші бөлімі болатынын↓ /// ↑ йекінші бөлім →/ міндетті түрде болады→ // сондай фанаттар болса / ійә↓ ///
3- жүргізуші: ↑ійә↓ ///
1- жүргізуші: ↑бір үш фанат бар қостанайда→ // уосы уойынды жақсы көретін↓ /// ↑сонымен мен / сұрақ йенді↓ /// ↑жалпы уосы сүуретке байланысты↓ /// ↑мысалы / маған сөмке деген сөз шықты→ // мен сөмкені уосылай салдым↓ /// ↑бұны псійхалогійалық / маған бір портрет жасауға болады ͡ ма↓ ///
2- жүргізуші: ↑талдау↓ ///
1- жүргізуші: ↑талдау↓ ///
қонақ: ↑талдау / йенді біз↓ /// ↑ сіз сұумка салып уотырмын деп уойладыңызғо→ // ійә↓ ///
1- жүргізуші: ↑ійә↓ ///
қонақ: ↑әлде / уөзіңізба↓ /// ↑қазір сіздің → / мен мысалы уойлар йедім↓ /// ↑сұумканы сал дегенде → / дәл уосылай салса→ // сұумканың іші бос→ // ақша керек↓ /// |
3- жүргізуші: ↑мен тійпо → / дійпломаттың анандай сөмкөсүн салыб̊ жатырмың ͡ ғой↓ ///
1- жүргізуші: ↑сонұмен йең айағында→ // мынандай сұумкасы ͡б̊ар ұрұучкасығо мынау→ // сондай ұстайтын жері ͡б̊ар→ // сандыққ'айналып кеттіғой↓ ///
2- жүргізуші: ↑тағы ͡б̊іреуүң ͡ гөрөйүк↓ ///
1- жүргізуші: ↑тағы ͡б̊іреуүң ͡гөрөйүк↓ ///
3- жүргізуші: ↑тағы ͡б̊іреуүң ͡гөрөйүк / ійә↓ ///
1-жүргізуші: уотұрмағ уойұнұмыздың бірінш'бөлүмү айақталды ↓ /// қәзір йекінші ͡б̊өлүмү ͡б̊олады↓ /// ↑уөйткөнү → / көрөрмөндер ͡гүтүб̊ ͡отұрған шығар→ // сол йекінші ͡б̊өлүмү ͡б̊олады↓ /// йекінші ͡б̊өлүм →/ міндетті түрдө ͡б̊олады→ // сондай фанаттар ͡б̊олса / ійә ↓ ///
3- жүргізуші: ↑ійә↓ ///
1-жүргізуші: ↑бір үш фанат ͡ пар ͡ғостанайда→ // уос'ойұндұ жақ̊сы ͡гөрөтүн↓ /// ↑сонұмен мен / сұрағ ͡ енді↓ /// ↑ жалпы уосұ сүурөткө ͡б̊айланысты↓ /// ↑мысалы / маған сөмкө деген сөшшықты→ // мен сөмкөн'осұлай салдым↓ /// ↑бұнұ псійхологійалық / мағам ͡ бір портрет ͡шасауға ͡б̊олады ͡ ма↑ ///
2- жүргізуші: ↑талдау↓ ///
1- жүргізуші: ↑талдау↓ ///
қонақ: ↑талдау / йенді біз ↓ /// ↑ сіс ͡ сұумка салыб̊ ͡отұрмұн деб̊ ͡ойладыңызғой / ійә↓ ///
1- жүргізуші: ↑ійә↓ ///
қонақ: әлде / уөзүңүз ͡ б̊а↑ /// ↑қәзір сіздің → / мен мысалы уойлар йедім↓ /// ↑сұумканы сал дегенде → / дәл уосұлай салса→ // сұумканың іші ͡б̊ос→ // ақ̊ша ͡герек↓ /// |
3- жүргізуші: Мен типо дипломаттың андай сөмкесін салып отырмын ғой.
1- жүргізуші: Сонымен, ең аяғында мынандай сумкасы бар, ручкасы ғо мынау, сондай ұстайтын жері бар сандыққа айналып кетті ғой.
2- жүргізуші: Тағы біреуін көрейік.
1- жүргізуші: Тағы біреуін көрейік.
3- жүргізуші: Тағы біреуін көрейік, иә.
1- жүргізуші: Отырмақ ойынымыздың бірінші бөлімі аяқталды. Кәзір екінші бөлімі болады. Өйткені, көрермендер күтіп отырған шығар сол екінші бөлімі болатынын. Екінші бөлім міндетті түрде болады, сондай фанаттар болсада, иә.
3- жүргізуші: Иә.
1- жүргізуші: Бір үш фанат бар Қостанайда осы ойынды жақсы көретін. Сонымен мен, сұрақ енді. Жалпы осы суретке байланысты. Мысалы маған сөмке деген сөз шықты, мен сөмкені осылай салдым. Бұны психологиялық маған бір портрет жасауға болады ма?
2- жүргізуші: Талдау.
1- жүргізуші: Талдау.
Қонақ: Талдау, енді біз. Сіз сумка салып отырмын деп ойладыңыз ғой иә?
1- жүргізуші: Иә.
Қонақ: Әлде, өзіңіз ба? Қазір сіздің мен мысалы ойлар едім. Сумканы сал дегенде дәл осылай салса, сумканың іші бос, ақша керек. |
Тамара Асар
|
▶
|
3- жүргізуші: ↑аха↓ ///
қонақ: ↑ақша ͡ герек болып тұр→ // уой керек болып тұр→ // жаңа ійдейа керек болып тұр→ // сұумкаңызға уойыңызға↓ /// ↑мен солай ырасшійфровать йетемін↓ ///
1- жүргізуші: ↑ійә сонда↓ ///
қонақ: ↑солай ͡ ма↑///
1- жүргізуші: ↑жаңа ақша жетпей жүр десең ↑ /// ақша жетпей жүр → // или сыймай жүр↓ ///
қонақ: ↑сіздің йенді подсознание дейдіғой→ // түпкісананың әртүрлі уөзінің→ // сізден басқа тілі болады↓ /// тілсіз сана болады↓ /// ↑сол айтады мен бос менде→ // жаңа ійдейа керек→ // жаңа уой керек↓ /// ↑бәрін уөттім→ // жаңа белеске көтеріліп→ // опұустошенно тұрмын↓ ///
1- жүргізуші: ↑ійә сондай бар↓ ///
қонақ: ↑деген уой сыйақты↓ ///
1- жүргізуші: ↑бәрін жасап тастадым ͡ да десең / ійә↓ /// мен әрі қарай көрсетпейақ қойайын↓ /// ↑көп нәрсені біліп қойатын сыйақтысыз↓ /// ↑салтанат көп сұрақ қойады йекен↓ ///
қонақ: көп нәрсеге құлып салып тастапсыз↓ /// ↑құлыптаулы тұрсыз↓ /// |
3- жүргізуші: ↑аха↓ ///
қонақ: ↑ақ̊ша ͡ герек болұп тұр→ // уой͡ герек болұп тұр→ // жаңа / ійдейа ͡герек болұп тұр→ // сұумкаңызға уойұңұзға ↓ /// ↑мен солай ырашшыйфровать йетемін↓ ///
1- жүргізуші: ↑ійә/ сонда↓ ///
қонақ: ↑солай ͡ ма↑///
1- жүргізуші: ↑жаң'ақ̊ша жетпей жүр десең ↑/// ↑ақ̊ша жетпей жүр→ // или сыймай жүр↓ ///
қонақ: ↑сіздің йенді подсознание дейдіғой→ // түпкүсананың әртүрлү уөзүнүң → // сіздем ͡ басқа тілі ͡б̊олады↓ /// тілсіс ͡ сана ͡б̊олады↓ /// ↑сол айтады / мем ͡бос мемде→ // жаңа ійдейа ͡герек→ // жаң'ой ͡герек↓ /// ↑бәрін уөттүм→ // жаңа ͡б̊елеске ͡гөтөрүліп→ // опустошенно тұрмұн↓ ///
1- жүргізуші: ↑ійә/ сондай ͡ б̊ар↓ ///
қонақ: ↑деген уой сыйақты↓ ///
1- жүргізуші: ↑бәрін жасап тастадым ͡ да десең / ійә↓ /// ↑мен әріғарай ͡гөрсөтпөй ͡ғойайын↓ /// ↑көп нәрсені ͡б̊іліп қойатын сыйақтысыз↓ /// ↑салтанат көп̊ ͡ сұрақ қойад'екен ↓ ///
қонақ: ↑көп нәрсеге құлұп̊ ͡ салып тастап̊сыз↓ /// ↑құлұптаулұ тұрсұз↓ /// |
3- жүргізуші: Аха
Қонақ: Ақша керек болып тұр, ой керек болып тұр, жаңа идея керек болып тұр сумкаңызға, ойыңызға. Мен солай расшифровать етемін.
1- жүргізуші: Иә, сондай
Қонақ: Солай ма?
1- жүргізуші: Жаңа ақша жетпей жүр десең. Ақша жетпей жүр или сыймай жүр.
Қонақ: Сіздің енді подсознание дейді ғой, түпкісананың әртүрлі өзінің, сізден басқа тілі болады. Тілсіз сана болады. Сол айтады мен бос менде, жаңа идея керек, жаңа ой керек. Бәрін өттім, жаңа белеске көтеріліп, опустошенно тұрмын.
1- жүргізуші: Иә, сондай бар.
Қонақ: Деген ой сияқты.
1- жүргізуші: Бәрін жасап тастадым да десең, иә. Мен әрі қарай көрсетпей-ақ қояйын. Көп нәрсені біліп қоятын сияқтысыз. Салтанат көп сұрақ қояды екен.
Қонақ: Көп нәрсеге құлып салып тастапсыз. Құлыптаулы тұрсыз. |
Тамара Асар
|
▶
|
3- жүргізуші: ↑аха↓ ///
қонақ: ↑сізді ашатын кілт керек↓ ///
3- жүргізуші: ↑кілт бар ͡ ма / деп ͡ па↑ ///
2- жүргізуші: ↑айттым саған десең / ійә↓ ///
1- жүргізуші: ↑сандық↓ ///
қонақ: ↑сіз жұлдыздардың бәрін таптап жүрсізғо→ // кәдімгідей↓ ///
3- жүргізуші: ↑беу ͡ де↓ ///
қонақ: ↑йенді әзіл шын'аралас→ // жұлдыздардың бәрін таптап жүрсіз→ // әлі уөзіңізді таппай жүрсіз↓///
2- жүргізуші: ↑мүмкін йемес → // қосыламын↓ ///
3- жүргізуші: ↑сіз бәрімізден→ // бір-бір негатійв айттыңызғой↓ ///
қонақ: міндетті түрде адам↓ ///
3- жүргізуші: ↑бір-бір жақсы нәрсе / айтпайсыз ͡ ба↑///
қонақ: ↑жоқ / наобарот↓ ///
1- жүргізуші: ↑негатійв йемесқо↓ ///
қонақ: ↑жақ̊сы йемес ͡ па↑ ///
3- жүргізуші: ↑менің құлыптаулы болып тұрғаным→ // жақсы деген сөз ͡ ба↑ ///
1- жүргізуші: ↑уол жаман йемесқо↓ /// |
3- жүргізуші: ↑аха↓///
қонақ: ↑сізд'ашатың ͡ гілт керек↓///
3- жүргізуші: ↑кілт ͡пар ͡ ма↑/ деп ͡ па↑///
2- жүргізуші: ↑айттым саған десең / ійә↓ ///
1- жүргізуші: ↑сандық↓ ///
қонақ: ↑сіжжұлдұздардың бәрін таптаб̊ ͡ жүрсүзғой→ // кәдімгідей↓ ///
3- жүргізуші: ↑беу ͡ де↓ ///
қонақ: ↑йенд'әзіл аралас→ // жұлдұздардың бәрін таптаб̊ жүрсүз → // әл'өзүңүзді таппай жүрсүз↓ ///
2- жүргізуші: ↑мүмкүн ͡ емес → // қосұламын↓ ///
3- жүргізуші: ↑сіз ͡б̊әріміздің ішімізден→ // бір-͡б̊ір негатійв ͡айттыңызғой↓ ///
қонақ: ↑міндетті түрдө / адам ↓ ///
3- жүргізуші: ↑бір-͡б̊ір жақ̊сы нәрсе / айтпайсыз ͡ б̊а↑/// у
қонақ: ↑жоқ наоб̊арот↓ ///
1- жүргізуші: ↑негатійв ͡емесқой↓ ///
қонақ:↑ жақ̊сы йемес ͡ па↑///
3- жүргізуші: ↑менің ͡ғұлұптаулұ ͡б̊олұп тұрғаным→ // жақ̊сы деген сөз ͡ б̊а↑///
1-жүргізуші: ↑уол жаман йемесқой↓ /// |
3- жүргізуші: Аха.
Қонақ: Сізді ашатын кілт керек.
3- жүргізуші: Кілт бар ма деп па.
2- жүргізуші: Айттым саған десең, иә.
1- жүргізуші: Сандық.
Қонақ: Сіз жұлдыздардың бәрін таптап жүрсіз ғо кәдімгідей.
3- жүргізуші: Беу де.
Қонақ: Енді әзіл-шыны аралас, жұлдыздардың бәрін таптап жүрсіз, әлі өзіңізді таппай жүрсіз.
2- жүргізуші: Мүмкін емес, қосыламын.
3- жүргізуші: Сіз бәріміздің ішімізден бір-бір негатив айттыңыңыз ғой.
Қонақ: Міндетті түрде адам.
3- жүргізуші: Бір-бір жақсы нәрсе айтпайсыз ба?
Қонақ: Жоқ наобарот.
1- жүргізуші: Негатив емес қо.
Қонақ: Жақсы емес па.
3- жүргізуші: Менің құлыптаулы болып тұрғаным жақсы деген сөз ба?
1- жүргізуші: Ол жаман емес қо. |
Тамара Асар
|
▶
|
қонақ: ↑мен негатійв йемес→ // мен тәсілін айттым→ // не'стеуге → / не'стеу керек дегенді→ // кілт керек↓ ///
3- жүргізуші: ↑кілт іздейміз↓ ///
қонақ: ↑кілт іздейміз↓ ///
3- жүргізуші: ↑достар↑ ///
1- жүргізуші: ↑шешімін айтып жатыр / шешімін↓ ///
3- жүргізуші:↑ ійә / всё↓ ///
1- жүргізуші: муонда кеттік келесі↓ ///
қонақ: ал / давайте↓ ///
1- жүргізуші: ↑келесі / қарамаймыз↓ /// ал ͡ геттік↓ ///
қонақ: а: болған жоқпа ↑ /// ↑мына кісілер қарап қоймайма↓ ///
1- жүргізуші: ↑қарамайды уол ͡ гісілер↓ /// ↑уолар қараса→ // айлық азайады↓ ///↓ ұқсай ͡ ма↑ /// псійхалогійа→ / псійхалогійалық тұрғыдан →/ уой шашыраңқы↓ /// йең бастысы / уойлар бар↓ /// ↑және ͡ де уол дөңгелекте→ // дөңгелектің ішінде↓ /// соны жыйнақтау керек↓ ///
қонақ: ↑мен мынаны →/ бәйтерек деп айтқым келіп кеттіғой↓ /// уой біссіміллә↓ ///
1- жүргізуші:↑ сөйлемейміз→ / уо: күшті саласызғо сіз↓ /// ↑тамаша ↑ /// ↑ салтанатқа↓ /// ↑ кетті ↓ /// ↑тамаша↑ /// күшті уойын йекен→ // мен арт терапыйа болып атыр менде↓ ///
3- жүргізуші: ↑болдым↓ ///
2- жүргізуші: ↑тәк↓ /// |
қонақ: ↑кілтін йенд'іздейсіз ↓ /// мен негатійв ͡ емес→ // мен тәсілін айттым→ // не'стеуге → / не'стеу ͡герек дегенді→ // кілт керек↓ ///
3- жүргізуші: ↑кілт іздейміз↓ ///
қонақ: ↑кілт іздейміз↓ ///
3- жүргізуші: ↑достар↑ ///
1- жүргізуші: ↑шешімін айтыб̊ ͡ жатыр / шешімін↓ ///
3- жүргізуші: ↑ійә / всё↓ ///
1- жүргізуші: ↑уонда ͡геттік келесі↓ /// қонақ: ↑ал / давайте↓ ///
1- жүргізуші: ↑келесі / қарамаймыз↓ /// ал ͡геттік↓ ///
қонақ: ↑а: болған жоқ ͡ па↑ /// ↑мына ͡гісілер ͡ғарап қоймай ͡ ма↑ ///
1- жүргізуші: ↑қарамайды уол ͡гісілер↓ /// уолар ͡ғараса→ // айлығ ͡азайады↓ /// ↑ұқ̊сай ͡ ма↑ /// ↑ псійхологійа→ / псійхологійалық тұрғұдан →// уой шашыраңқы↓ /// ↑йең бастысы / уойлар ͡б̊ар↓ /// жәнеде уол дөңгөлөктің ішінде→ // дөңгөлөктің ішінде↓ /// ↑сонұ жыйнақтау ͡герек↓ ///
қонақ: ↑мем ͡мынаны →/ бәйтерек деб̊ ͡айтқым ͡геліп кеттіғой↓ /// уой біссіміллә↓ ///
1-жүргізуші: ↑сөйлөмөйміз→ / уо ͡гүштү саласызғой сіз↓ /// ↑ тамаша↑ /// ↑ салтанатқа↓ /// ↑кетті↓ /// ↑тамаша↑ /// ↑күшт'ойұн йекен→ // мен / арт- терапійа ͡б̊олұб̊ жатыр менде↓ ///
3- жүргізуші: ↑болдұм↓ ///
2- жүргізуші: ↑тәк↓ /// |
Қонақ: Мен негатив емес, мен тәсілін айттым. Не істеуге, не істеу керек дегенді. Кілт керек.
3- жүргізуші: Кілт іздейміз.
Қонақ: Кілт іздейміз.
3- жүргізуші: Достар
1- жүргізуші: Шешімін айтып жатыр, шешімін.
3- жүргізуші: Иә, всё.
1- жүргізуші: Онда кеттік, келесі.
Қонақ: Ал, давайте.
1- жүргізуші: Келесі, қарамаймыз. Ал кеттік!
Қонақ: Ааа, болған жоқ па? Мына кісілер қарап қоймай ма?
1- жүргізуші: Қарамайды ол кісілер. Олар қараса айлық азаяды. Ұқсай ма? Психология, психологиялық тұрғыдан ой шашыраңқы. Ең бастысы ойлар бар. Және де ол дөңгелектің ішінде, дөңгелектің ішінде. Соны жинақтау керек.
Қонақ: Мен мынаны бәйтерек деп айтқым келіп кетті ғой. Ой, біссіміллә!
1- жүргізуші: Сөйлемейміз, о күшті саласыз ғо сіз. Тамаша! Салтанатқа. Кетті. Тамаша! Күшті ойын екен, мен, арт-терапия болып атыр менде.
3- жүргізуші: Болдым.
2- жүргізуші: Тәк. |
Тамара Асар
|
▶
|
қонақ: ↑күшті↑ ///
1- жүргізуші: ↑дәулет бітті ұуақыт↓ ///
3- жүргізуші: ↑мынандайсын қосып↓ ///
қонақ: а: дұрыс ͡ па→ // дұрыс ͡ па уосы ↑ ///
3- жүргізуші: ↑мынандай қосып қойдым йең соңына→ // тійпо істеп тұрсын↓ ///
1- жүргізуші: ↑қызық екен уойнай берейік →/ азанға дейін↓ /// не уол↓ ///
2- жүргізуші: ↑желдеткіш↓ ///
1- жүргізуші: ↑а: басында мен не салғам↑ // сынып қалған айнағой↓ /// әзіл / әзіл желдеткіш↓ ///
қонақ: мен бәйтерек деп уойладым↓ ///
1- жүргізуші: ↑жалпы бұл жерде →/ не айта аламыз↑ // бұл жерде →/ басында бастаған адам↓ ///
2- жүргізуші: ↑тамара ханым→ / сіз камераға бір көрсетсеңіз↓ ///
1- жүргізуші: ↑қыйсық жүрмей→ // тұурасын айтса↑ // тұура жеткізсе↑ // бәрі дұрыс болад / ійә↓ /// ↑бұны жоғарыдағыларға айтып атырмыз↓ /// тамаша соңғы рет уойнаймыз↓ ///
3- жүргізуші: ↑ійә/ біреу↓ ///
1- жүргізуші: ↑соңғы ірет болғанда→ // бағдарламада соңғы ірет→ // сосын бағдарлама біткенсоң / уойнай беремізғо уөзіміз↓ /// ↑ұуақыт кетті ͡ ма↑ /// |
қонақ: ↑күштү↑ ///
1- жүргізуші: ↑дәулөт ͡ пітті ұуақыт↓ ///
3- жүргізуші: ↑мынандайсың ͡ғосұп↓ ///
қонақ: ↑а: дұрұс ͡ па↑ // дұрұсп'осұ ↓ ///
3- жүргізуші: ↑мынандай ͡ғосұп қойдұм йең соңұна→ // тійпо / істеп тұрсұн↓ ///
1- жүргізуші: ↑қызығ ͡екен йойнай͡ б̊ерейік →/ азаңға ͡ дейін↓ /// не / уол ↓ ///
2- жүргізуші: ↑желдеткіш↓ ///
1- жүргізуші: ↑басында мен не ͡ салғам↑// сынып қалған айнағой↓ /// әзіл / әзіл → / желдеткіш↓ ///
қонақ: ↑мем ͡ бәйтерек деб̊ ͡ойладым↓ ///
1- жүргізуші: ↑жалпы ͡б̊ұл жерде →/ не / айт'аламыз↑// бұл жерде →/ басында ͡б̊астаған адам↓ ///
2- жүргізуші: ↑тамара ханым→ / сіз ͡гамераға ͡б̊ір ͡гөрсөтčөңіз↓ ///
1- жүргізуші: ↑қыйсығ ͡ жүрмөй→ // тұурасын айтčа↑ // тұура жеткіссе↑ // бәрі дұрұс ͡полады / ійә↓ /// ↑бұнұ жоғарыдағыларғ'айтып жатырмын↓ /// ↑тамаша соңғұ ірет уойнаймыз↓ ///
3- жүргізуші:↑ ійә ͡б̊іреу↓ ///
1- жүргізуші: ↑соңғұ ірет ͡полғанда→ // бағдарламада соңғұ ірет→ // сосұм ͡бағдарлама ͡б̊іткенсоң / уойнай беремізғой уөзүмүз ↓ /// ұуақыт кетті ͡ ме↑ /// |
Қонақ. Күшті!
1- жүргізуші: Дәулет, бітті уақыт.
3- жүргізуші: Мынандайсын қосып.
Қонақ: Ааа, дұрыс па, дұрыс па, осы?
3- жүргізуші: Мынандай қосып қойдым ең соңына, типо істеп тұрсын.
1- жүргізуші: Қызық екен, ойнай берейік азанға дейін. Не ол?
2- жүргізуші: Желдеткіш.
1- жүргізуші: Басында мен не салғам, сынып қалған айна ғой. Әзіл, әзіл, желдеткіш.
Қонақ: Мен бәйтерек деп ойладым.
1- жүргізуші: Жалпы бұл жерде не айта аламыз, бұл жерде. Басында бастаған адам.
2- жүргізуші: Тамара ханым, сіз камераға бір көрсетсеңіз.
1- жүргізуші: Қисық жүрмей, турасын айтса, тура жеткізсе бәрі дұрыс болады, иә. Бұны жоғарыдағыларға айтып жатырмын. Тамаша! Соңғы рет ойнаймыз.
3- жүргізуші: Иә, біреу.
1- жүргізуші: Соңғы рет болғанда, бағдарламада соңғы рет, сосын бағдарлама біткен соң ойнай береміз ғо өзіміз. Уақыт кетті ма? |
Тамара Асар
|
▶
|
қонақ: ↑болдұ ͡ ма↑///
1- жүргізуші: ↑үлгермей қалсам →/ салмаймым ͡ ба ↑///
2- жүргізуші: ↑салмайды →/ салмайды сол түсінгенінше дейдіғо↓ ///
1- жүргізуші: ↑үлгермедім мен↓ ///
қонақ: сонда↓ ///
2- жүргізуші: ↑кеттік→ // бар жоғы уон бес секұунд↓ ///
1- жүргізуші: ↑адамғо адам→ // дайынғо ійә↓ /// салтанат→ / салтанат→ //
қонақ: түсінбегенім бойынша салып қойдым→ // бірақ адам↓ ///
3- жүргізуші: ↑ааа жарайды↓ ///
1- жүргізуші: ↑дәулет барғо→ // кәзір менің ойымша →/ кәзір кеме салатын сыйақты↓ /// дәулет →/ дәулет↓ ///
3- жүргізуші: ↑бастайсызба→ / кеттік ал↓ ///
қонақ: не→ / не салдым↓ ///
3- жүргізуші: ↑а мен түсіндім↓ ///
қонақ: ↑түсінген жоқпын↓ ///
3- жүргізуші: ↑жоқ →/ мен йенді түсіндім↓ ///
қонақ: ↑мен йенді де түсінбей уотырмын↓ ///
1- жүргізуші: ↑жалпы →/ рахмет барабаның үшін→ // жалпы уой қойыңдаршы↓ ///
3- жүргізуші: ↑бітті деген сөз саған↓ ///
1- жүргізуші: ↑ал гөрейік йенді↓ /// |
қонақ: ↑болдұ ͡ ма↑///
1- жүргізуші: ↑үлгөрмөй ͡ғалсам →/ салмаймым ͡ ба ↑///
2- жүргізуші: ↑салмайды →/ салмайды сол түусүңгөнінше дейдіғой↓ ///
1- жүргізуші: ↑үлгөрмөдім ͡ мен↓ ///
қонақ: сонда↓ ///
2- жүргізуші: ↑кеттік→ // бар жоғы уомбес секүунд↓ ///
1-жүргізуші: ↑адамғ'адам → // дайыңғой / ійә ↓ /// салтанат→ / салтанат→ //
қонақ: ↑түсүмбөгенім ͡бойұнша салып қойдұм→ // бірағ ͡адам↓ ///
3- жүргізуші: ↑ааа / жарайды↓ ///
1- жүргізуші: ↑дәулөт ͡парғо→ // кәзір менің уойұмша →/ кәзір ͡геме салып қойатын сыйақты↓ /// ↑дәулет →/ дәулет↓ ///
3- жүргізуші: ↑бастайсызб̊а→ / кеттіг ͡ ал↓ ///
қонақ: не / не ͡салдыңыз↑ ///
3- жүргізуші: ↑а: мен түсүндүм↓ ///
қонақ: ↑түсүңгөн жоқпұн↓ ///
3- жүргізуші: ↑жоқ / мен йенді түсүндүм↓ /// у
қонақ: ↑мен йенді ͡ де түсүмбөй уотұрмұн↓ ///
1- жүргізуші: ↑жалпы →/ ырахмет ͡параб̊аның үшүн→ // жалпы / уой ͡ ғойұңдаршы↓ ///
3- жүргізуші: ↑бітті деген сөс ͡саған↓ ///
1- жүргізуші: ↑ал ͡гөрөйүг ͡енді↓ /// |
Қонақ: Болды ма?
1- жүргізуші: Үлгермей қалсам салмаймын ба?
2- жүргізуші: Салмайды, салмайды, сол түсінгенінше дейді ғо.
1- жүргізуші: Үлгермедім мен.
Қонақ: Сонда.
2- жүргізуші: Кеттік, бар жоғы 15 секунд.
1- жүргізуші: Адам ғо адам, дайын ғо, иә. Салтанат, Салтанат,
Қонақ: Түсінбегенім бойынша салып қойдым, бірақ адам.
3- жүргізуші: Ааа, жарайды.
1- жүргізуші: Дәулет бар ғо кәзір, менің ойымша, кәзір кеме салып қоятын сияқты. Дәулет, Дәулет
3- жүргізуші: Бастайсыз ба? Кеттік, ал.
Қонақ: Не, не салдыңыз?
3- жүргізуші: А, мен түсіндім.
Қонақ: Түсінген жоқпын.
3- жүргізуші: Жоқ, мен енді түсіндім.
Қонақ: Мен енді де түсінбей отырмын.
1- жүргізуші: Жалпы, рақмет барабаның үшін. Жалпы, ой қойыңдаршы.
3- жүргізуші: Бітті деген сөз саған.
1- жүргізуші: Ал, көрейік енді. |
Тамара Асар
|
▶
|
қонақ: ↑не болды↑ ///
3- жүргізуші: ↑кеттік↓ ///
1- жүргізуші: ↑не болды↑ ///
қонақ: жазуды көрсетіңізші→ // негізі сол маған қызық болып тұр↓ ///
1- жүргізуші: ↑уойбай↑ ///
3- жүргізуші: ↑мынау / үйде уотырған адам деп / уойлап тұрмынғо мен↓ ///
1-жүргізуші: ↑жоқ /жоқ мен айтамында→ // жарайды менің салғанымды қойағойшы↓ /// ↑мені жоқ деп ойлаңыздаршы↓ /// мен уойнаған жоқпын↓ /// ↑тамара ханым бастады↓ ///
3-жүргізуші: ↑сон'айтып жатырмын↓ ///
1-жүргізуші: ↑мына сүуреттен кейін→ // қалай үй шықты↑ /// ↑түтіні бар еще↓ ///
3-жүргізуші: ↑бұл зат болмаса↑ // үй болмайтын йедіғой↓ ///
1-жүргізуші: ↑сіздікін көрсетіңізші→ // не болып атыр↑ ///
2- жүргізуші: ↑навесімен↓ ///
1- жүргізуші: ↑невесімен еще↓ /// ↑жарайды↓ ///
қонақ: ↑не болып шықты↑ ///
3-жүргізуші: ↑ұудаставеренійе ͡ ма↑ ///
1- жүргізуші: ↑ақша↓ ///
3-жүргізуші: ↑мен →/ ұудаставеренійе деп уойлап қалдымғой↓ ///
1-жүргізуші: ↑жоқ мен→ / мынау бір жерде доллардағыдай→ // ақшадағыдай адамның сүуретін салып→ // бір уон мың деп жазайын дегенмінғой↓ /// |
қонақ: ↑не ͡б̊олдұ↑ ///
3- жүргізуші: ым: кеттік↓ ///
1- жүргізуші: ↑не ͡б̊олдұ↑ ///
қонақ: ↑жазұудұ ͡гөрсөтүңішші→ //негізі сол мағаң ͡ ғызық ͡ полұп тұр↓ ///
1-жүргізуші: ↑уойб̊ай↓ ///
3- жүргізуші: ↑мынау →/ үйд'отұрған адам деб̊ ͡ойлап тұрмұңғо / мен↓ ///
1-жүргізуші: ↑жоқ / жоқ / мен айтамында→ // жарайды менің салғанымды қойағойшұ↓ /// ↑мені жоғ ͡деб̊ ͡ойлаңыздаршы↓ /// ↑мен уойнаған жоқпұн↓ /// ↑тамара ханым бастады↓ ///
3-жүргізуші: ↑сон'айтып жатырмын↓ ///
1-жүргізуші: ↑мына сүурөттөңгейін→ // қалай үй шықты↓ /// ↑түтүнү ͡б̊ар еще ↓ ///
3-жүргізуші: ↑бұл зат ͡ полмаса→ // үй болмайтын йедіғой↓ ///
1-жүргізуші: ↑сіздікің ͡гөрсөтүңішші→ // не ͡б̊олұб̊ жатыр↑ ///
2- жүргізуші: ↑навесімен↓ ///
1- жүргізуші: ↑навесімен еще↓ /// жарайды↓ ///
қонақ: ↑не ͡б̊олұп̊ ͡ шықты↑ ///
3-жүргізуші:↑ұудостоверенійе ͡ ме↑ ///
1- жүргізуші: ↑ақ̊ша↓ ///
3-жүргізуші: ↑мен →/ ұудостоверенійе деб̊ ͡ойлап қалдымғой↓ ///
1-жүргізуші: ↑жоғ ͡мен→ / мынау ͡б̊ір жерде доллардағыдай / ақ̊шадағыдай адамның сүурөтүн салып→ // бір уон мың деб̊ ͡жазайын дегеммінғой↓ /// |
Қонақ: Не болды?
3- жүргізуші: Кеттік.
1- жүргізуші: Не болды?
Қонақ: Жазуды көрсетіңізші, негізі сол маған қызық болып тұр.
1- жүргізуші: Ойбай!
3- жүргізуші: Мынау үйде отырған адам деп ойлап тұрмын ғой мен.
1-жүргізуші: Жоқ, жоқ, мен айтамында, жарайды менің салғанымды қоя ғойшы. Мені жоқ деп ойлаңыздаршы. Мен ойнаған жоқпын. Тамара ханым бастады.
3-жүргізуші: Соны айтып жатырмын.
1-жүргізуші: Мына суреттен кейін, қалай үй шықты. Түтіні бар еще.
3-жүргізуші: Бұл зат болмаса, үй болмайтын еді ғой.
1-жүргізуші: Сіздікін көрсетіңізші, не болып атыр?
2- жүргізуші: Навесімен.
1- жүргізуші: Невесімен еще. Жарайды.
Қонақ: Не болып шықты?
3-жүргізуші: Удостоверение ма?
1- жүргізуші: Ақша?
3-жүргізуші: Мен удостоверение деп ойлап қалдым ғой.
1-жүргізуші: Жоқ, мен мынау бір жерде доллардағыдай, ақшадағыдай адамның суретін салып, бір он мың деп жазайын дегенмін ғой. |
Тамара Асар
|
▶
|
қонақ: ↑мен удаставеренійе деп уойладым↓ ///
1-жүргізуші: ↑удаставеренійе↓ ///
3-жүргізуші: ↑мен ͡ де сөйтіп↓ ///
1-жүргізуші: ↑жарайды →/ уойлап жатырмында мен кінәлімінғой→ // мына жерде үлгермей қалдымғой→ // непанятноғой↓ /// ↑ бірақ мына кісінікі →/ түсініктіғой↓ ///
3-жүргізуші: ↑мынау үйғой / времянкағой қыстағы↓ ///
1-жүргізуші: ↑мына кісі мысалы→ // йегер уойынды мына кісі бастап жатса→ // уол ͡ гісі удаставеренійе деп салып атырда↓ ///
3-жүргізуші: ↑мен уодан кейін түсіндім→ // удаставеренійе йекенін↓ /// ↑жоқ мынау↓ ///
2--жүргізуші: ↑дұрысқой ақшаң болмаса→ // удаставеренійең болмаса / үй↓ ///
1-жүргізуші: ↑жарайды →/ салтанатты тыңдайық / ійә↓ /// мынау қыста↓ ///
3-жүргізуші: ↑ійә / қыста→ // времяанкада / мынау үй әппақ→ // үйткені қар жауып тастаған↓ /// содан терезеден қарап уотырған адам→ / деп уойладым↓ ///
1-жүргізуші: ↑да таво қар көп жауған→ // крышасы жоқ үйғо / ійә↓ ///
3-жүргізуші: ↑боладығой уондай үйлер→ // крышасы жоқ↓ ///
1-жүргізуші: ↑ійә / уондай / ійә↓ ///
3-жүргізуші: ↑сосын мен уойладым→ // просто үй / үй деп ойладым ͡ да↓ /// ↑үйден қарап уотырған адам дедім ͡ да→ // просто крышасын сала салдым↓ /// |
қонақ: ↑мен ұудостоверенійе деб̊ ͡ойладым↓ ///
1-жүргізуші: ↑ұудостовереніие↓ ///
3-жүргізуші: ↑мен ͡ де сөйтүп↓ ///
1-жүргізуші: ↑жарайды →/ уойлаб̊ жатырмында мең ͡гінәліміңғой→ // мына жерд'үлгөрмөй ͡ғалдымғой→ // непонятноғой↓ /// бірағ ͡мына ͡гісінікі →/ түсүнүктіғой↓ ///
3-жүргізуші: ↑мынау / үйғой / времянкағой ͡ғыстағы↓ ///
1-жүргізуші: ↑мына ͡гісі мысалы / йегер уойұндұ мына ͡гісі ͡б̊астаб̊ жатčа→ // уол ͡гісі ұудостоверенійе деп̊ салыб̊ ж͡атыр ͡ да↓ ///
3-жүргізуші: мен уодаңгейін түсүндүм→ // ұудостовереніие йекенін ↓ /// ↑жоғ ͡мынау↓ ///
2-жүргізуші: ↑дұрұсқой ақ̊шаң болмаса→ // ұудостоверенійең болмаса / үй … ↓ ///
1-жүргізуші: ↑жарайды →/ салтанатты тыңдайығ ͡ійә↓ /// ↑мынау ͡ғыста↓ ///
3-жүргізуші: ↑ійә / қыста→ // времянкада / мын'үй аппақ→ // уөйткөнү ͡ғар жауұп тастаған↓ /// ↑содан терезедең ͡ғараб̊ ͡отұрған адам→ / деб̊ ͡ойладым↓ ///
1-жүргізуші: ↑до того қар ͡гөб̊ жауған→ // крышасы жоғ ͡үйғо / ійә↓ /// 3-жүргізуші: ↑боладығой уондай үйлөр→ // крышасы жоқ↓ ///
1-жүргізуші: ↑ійә / уондай /ійә↓ ///
3-жүргізуші: ↑сосұн мен уойладым→ // прост'үй →/ үй деб̊ ͡ойладым ͡ да↓ /// үйдөң ͡ғараб̊ ͡отұрған адам дедім ͡ да→ // просто крышасын саласалдым↓ /// |
Қонақ: Мен удостоверение деп ойладым.
1-жүргізуші: Удостоверение.
3-жүргізуші: Мен де сөйтіп.
1-жүргізуші: Жарайды, ойлап жатырмын да, мен кінәлімін ғой мына жерде, үлгермей қалдым ғой, непонятно ғой. Бірақ мына кісінікі түсінікті ғой.
3-жүргізуші: Мынау үй ғой, времянка ғой қыстағы.
1-жүргізуші: Мына кісі, мысалы, егер ойынды мына кісі бастап жатса, ол кісі удостоверение деп салып атыр да.
3-жүргізуші: Мен одан кейін түсіндім удостоверение екенін. Жоқ, мынау.
2--жүргізуші: Дұрыс қой ақшаң болмаса, удостоверениең болмаса үй.
1-жүргізуші: Жарайды, Салтанатты тыңдайық, иә. Мынау қыста.
3-жүргізуші: Иә, қыста времянкада, мынау үй әппақ, өйткені қар жауып тастаған. Содан терезеден қарап отырған адам деп ойладым.
1-жүргізуші: До того қар көп жауған крышасы жоқ үй ғо, иә.
3-жүргізуші: Болады ғой ондай үйлер, крышасы жоқ.
1-жүргізуші: Иә, ондай, иә.
3-жүргізуші: Сосын мен ойладым просто үй, үй деп ойладым да. Үйден қарап отырған адам дедім да, просто крышасын сала салдым. |
Тамара Асар
|
▶
|
қонақ: ↑мен↓ ///
1-жүргізуші: ↑дәулет →/ дәулетпен біз араласпаймыз↓ /// уол салтанат не істейді→ // соны істейді↓ ///
3-жүргізуші: ↑бұл каттедж салып алған↓ ///
2-жүргізуші: ↑ійә→ / қайтемін енді↓ ///
1-жүргізуші: ↑тамаша→ / қошеметтеріңіз↓ ///
3-жүргізуші: ↑тамара ханым→ / көп-көп ырахмет келгеніңізге↓ ///
2-жүргізуші: ↑көп ырахмет →/ ійә↓ ///
3-жүргізуші: ↑уөте құуаныштымыз↓ ///
1-жүргізуші: ↑ұуақытыңызды бөліп келгеніңізге→ // ырахмет↓ /// құттықтаймыз↓ ///
3-жүргізуші: ↑қаншама →/ керемет дүнійелер айтылды↓ ///
1-жүргізуші: ↑йенді бір көрермендерге→ // бір тосын сый болсын→ // ән сұраймыз→ // сізден ұрұқсат болса↓ ///
қонақ: ійә↓ ///
1-жүргізуші: ↑уортаға шақырамыз↓ /// |
қонақ: ↑мен↓ ///
1-жүргізуші: ↑дәулет →/ дәулетпем ͡ біз араласпаймыз↓ /// уол салтанат н'істейді → // сон'істейді ↓ ///
3-жүргізуші: ↑бұл ͡готтедж салыб̊ ͡алған↓ ///
2-жүргізуші:↑ійә→ / қайтемін йенді↓ /// 1-жүргізуші: ↑тамаша→ / қошеметтеріңіз↓ ///
3-жүргізуші: ↑тамара ханым→ / көп-көп ырахмет келгеніңізге↓ ///
2-жүргізуші: ↑көп ырахмет →/ ійә↓ ///
3-жүргізуші: ↑уөтө ͡ғұуаныштымыз↓ /// 1-жүргізуші: ↑ұуақытыңызды ͡б̊өлүп келгеніңізге→ // ырахмет↓ /// құттұқтаймыз↓ ///
3-жүргізуші: ↑қаншама →/ керемет дүнүйөлөр айтылды↓ ///
1-жүргізуші: ↑йенді ͡б̊ір ͡гөрөрмөндерге→ // бір тосұн сый болсұн→ // ән сұраймыз→ // сізден ұрұқ̊сат ͡полса↓ ///
қонақ: ↑ійә↓ ///
1-жүргізуші: ↑уортаға шақырамыз↓ /// |
Қонақ: Мен
1-жүргізуші: Дәулет, Дәулетпен біз араласпаймыз. Ол Салтанат не істейді, соны істейді
3-жүргізуші: Бұл коттедж салып алған
2-жүргізуші: Иә, қайтемін енді
1-жүргізуші: Тамаша, қошеметтеріңіз!
3-жүргізуші: Тамара ханым, көп-көп рақмет, келгеніңізге!
2-жүргізуші: Көп рақмет, иә!
3-жүргізуші: Өте қуаныштымыз!
1-жүргізуші: Уақытыңызды бөліп келгеніңізге рақмет! Құттықтаймыз!
3-жүргізуші: Қаншама керемет дүниелер айтылды.
1-жүргізуші: Енді бір көрермендерге бір тосын сый болсын, ән сұраймыз, сізден рұқсат болса.
Қонақ: Иә.
1-жүргізуші: Ортаға шақырамыз. |
Төлен Әбдік
|
▶
|
↑йекеуміз бірг'істедік↓/// ↑кабійнетте уотырған кезде уосы үлкер жазып уотқанды білем↓ /// ↑үкіметтің жұмысын істеп тастайт ͡ та → // ақы:рын уөз рамандарын жазып уотыра беред үстел үстінде↓/// ↑сөйтіп→ // уотырған кезде жүгіріп келеді секретарша қыз→ // ↑уойбай→ // заведущи бірнәрсе тапсырып жатыр→ // мынаны жаз деп жатыр дейт↓/// ↑мынаны былай қойып қойат ͡ та→ // анау айтқан затты жазып жазып бітіред→ // уөзі тез істейд жұмысты→ // жазып апарып берет ͡ те→ // қайтып келіп→ // тағ' ары қарай жалғастыра береді→ // уоған ренжімейт ͡ те↓/// ↑мен болсам→ // уотырып уотырып жазып уотырғанда біреу келсе шәт/шәлекейім шығып→ // ыза болар йедім→ // не жазып уотқанымды уөзім білмей→ // сондай әрекетке баратын кездер болатын йет↓/// ↑ал уол уондайды білмейді→ // спакойна уотырат ͡ та→ // тек жаза берет↓/// ↑уөзінің жазуы тышқанның бетіндей кішкентай→ // бір бет→ // уекі→ // үш бет жазат ͡ ше↓/// |
↑йекеумүз ͡ б̊ірг'істедік ↓/// ↑каб̊ійнетте уотұрғаң ͡ гезде уосұ үлкөр жазып уотырғанды ͡ б̊ілемін↓ /// ↑үкүмөттің жұмұсұн істеп тастайды ͡ да→ // ақырын уөз ұрамандарын жазып уотұра ͡ береді / үстөл үстүндө↓/// ↑сөйтүп→ // уотұрғаң ͡ гезде жүгүрүп келеді секретарша ͡ ғыз→ // уойб̊ай→ // заведуйщи бірнәрсе тап̊сырыб̊ ͡ жатыр→ // мынаны жаз͡ деб̊ ͡ жатыр дейді↓/// ↑мынаны ͡ б̊ылай ͡ ғойұп қойады ͡ да→ // ан'айтқан затты жазыб̊ ͡ жазып͡ пітіреді→ // уөзү тез істейді жұмұстұ ͡ жазыб̊ ͡ апарып ͡ переді ͡ де→ // қайтып̊ ͡ келіп→ // тағ'арығарай жалғастыра ͡ б̊ереді→ // уоған іренжімейді ͡ де↓/// ↑мем ͡ болсам→ // уотұрұп уотұрұб̊ жазып уотұрғанда ͡ б̊іреу ͡ гелсе шәт̊ ͡ ш̆әлекейім шығып ыза ͡ б̊олар йедім→ // не жазып уотырғанымды уөзүм ͡ білмей→ // сондай әрекетке ͡ б̊аратың ͡ гездер ͡ б̊олатын йеді↓/// ↑ал уол уондайды ͡ б̊ілмейді→ // спакойна уотұрады ͡ да→ // тег ͡ жаза ͡ б̊ереді↓/// ↑уөзүнүң жазұуұ тышқ̊анның бетіндей ͡ гішкентай→ // бір ͡ б̊ет→ // йек'үш ͡ пет ͡ шазады ͡ ше↓/// |
Екеуміз бірге істедік. Кабинетте отырған кезде осы "Үлкер" жазып отқанды білемін. Үкіметтің жұмысын істеп тастайды да, ақырын өз романдарын жазып отыра береді үстел үстінде. Сөйтіп, отырған кезде жүгіріп келеді секретарша қыз, "ойбай, заведующий бірнәрсе тапсырып жатыр, мынаны жаз деп жатыр» дейді. Мынаны былай қойып қояды да, анау айтқан затты жазып жазып бітіреді, өзі тез істейді жұмысты, жазып апарып береді де, қайтып келіп, тағы ары қарай жалғастыра береді, оған ренжімейді де. Мен болсам, отырып отырып жазып отырғанда біреу келсе шәт-шәлекейім шығып, ыза болар едім, не жазып отқанымды өзім білмей, сондай әрекетке баратын кездер болатын еді. Ал ол ондайды білмейді, спокойно отырады да, тек жаза береді. Өзінің жазуы тышқанның бетіндей кішкентай, бір бет, екі, үш бет жазады ше. |
Төлен Әбдік
|
▶
|
↑бірақ уенді савет үкіметі кезіндегі → //жағдай біздің әдебійетке→ // біздің үлкен жазұушылардың творчествасына әсер йетпет деп айт'алмаймыз↓/// ↑уөйткені / себебі йегер уол заман болмаса→ // әбіш→ // мысалы→ // ↑үркөрге↑ басқадай қарағандай болар ͡ ме йед//↑ ↑уөйткені жалтақтамас йеді→ // амал жоқ жалтақтауға тұура келед↓/// ↑содан кейін барады ͡ да→ // уолар анау сыртына расійаға қосылғанының йекіжүз йелүу жылдығына арнадым деген жазұу бар↓/// ↑уол кітап мынау халыққа жетсін деген ұғыммен жазылған заттар↓/// ↑ал ішін уоқыған адам уол→ // йекіжүз йелүу жылдық түгүл→ // уол расійаға вообще қосұуына қарсы йекенін табу→ // тіпті қыйын йемес→ // ананың ішінен↓/// ↑керісінше→ // расійаға қарсы йекені / ішінде бәрі бар↓/// |
↑бірақ йенді савет үкүмөті͡ гезіндегі жағдай біздің әдеб̊ійетке→ // біздің үлкөн жазұушұлардың творчествасын'әсер йетпеді деб̊ ͡ айт'алмаймыз ↓/// ↑уөйткөнү / себ̊еб̊і йегер уол замам ͡ болмаса→ // әб̊іш→ // мысалы→ // ↑үркөргө↑ басқадай͡ ғарағандай болар ͡ ма йедім//↑ ↑уөйткөнү жалтақтамас йеді→ // амал жоғ͡ жалтақтауға тұура ͡ геледі↓/// ↑содаң͡ гейім барады͡ да→ // уолар анау сыртына рассійаға ͡ ғосұлғанының йекіжүз йелүу жылдығын'арнадым деген жазұу ͡ б̊ар↓/// ↑уол͡ гітап мынау халыққа жетčін деген ұғұммен жазылған заттар↓/// ↑ал ішін уоқұған адам уол→ // йекіжүз йелүу жылдық түгүл→ // рассійаға вабще қосұуұна ͡ ғарсы йекенін таб̊ұу тіпті ͡ ғыйын йемес→ // ананың ішінен↓/// ↑керісінше→ // рассыйаға͡ ғарсы йекені / ішінде бәрі ͡ б̊ар↓/// |
...Бірақ енді совет үкіметі кезіндегі жағдай біздің әдебиетке, біздің үлкен жазушылардың творчествосына әсер етпеді деп айта алмаймыз. Өйткені себебі егер ол заман болмаса, Әбіш, мысалы, «Үркерге» басқадай қарағандай болар ма еді? Өйткені жалтақтамас еді, амал жоқ жалтақтауға тура келеді. Содан кейін барады да, олар анау сыртына Россияға қосылғанының 250 жылдығына арнадым деген жазу бар. Ол кітап мынау халыққа жетсін деген ұғыммен жазылған заттар. Ал ішін оқыған адам ол, 250 жылдық түгіл, ол Россияға вообще қосуына қарсы екенін табу тіпті қиын емес, ананың ішінен. Керісінше, Россияға қарсы екені ішінде бәрі бар. |
Төлен Әбдік
|
▶
|
↑бұл қажеттіліктен болд→ // сол кезде халық сұусындап→ // қажетсініп уотырд ↓ /// ↑сол йенді→ // йекіншіден→ // уол тарійхій тақырыпты сол күйінде тек тарійхты ғана көрсетіп қойұу йемес ͡ қой→ // соның ішінде бүгінгі күнмен байланыстырұу керек↓/// ↑бүгінгі күннің праблемаларын табұу сол заманнан↓/// ↑йең үлкен→ // мәңгілік праблемалар қай кезде ͡ де болған→ // сол кезде ͡ де→ // уодан кейін бүгінгі күнде ͡ де ͡ жетед↓/// |
↑бұл ғажеттіліктем ͡ болдұ→ // сол ͡ гезде халық̊ сұусұндап→ // қажетčініп уотұрдұ↓/// ↑сол йенді→ // йекіншіден→ // уол тарыйхый тақырыпты сол ͡ гүйүндө тек тарыйхты͡ ғана ͡ гөрсөтүп ͡ қойұу йемес ͡ қой→ // сонұң ішінде ͡ б̊үгүңгү ͡ күммөм ͡ байланыстырұу ͡ герек↓/// ↑бүгүңгү ͡ гүннүң праблемаларын таб̊ұу сол заманнан↓/// ↑йең үлкөн→ // мәңгілік проблемалар͡ ғай ͡ гезде ͡ де ͡ б̊олған→ // солгезде ͡ де→ // уодаң ͡ гейім ͡ бүгүңгү ͡ гүндө ͡ де жетеді↓/// |
Бұл қажеттіліктен болды, сол кезде халық сусындап, қажетсініп отырды. Сол енді, екіншіден, ол тарихи тақырыпты сол күйінде тек тарихты ғана көрсетіп қою емес қой, соның ішінде бүгінгі күнмен байланыстыру керек. Бүгінгі күннің проблемаларын табу сол заманнан. Ең үлкен, мәңгілік проблемалар қай кезде де болған, сол кезде де, одан кейін бүгінгі күнде де жетеді. |
Төлен Әбдік
|
▶
|
↑біздің уөзі ұлттық сана деген болады→ // ол ұлттық санаға жету үшін тарійхій сана келед→ // алдымен↓/// ↑уол тарійхій сана барып→ // ұлттық санаға көшед↓/// ↑уөйткен себебі халық уөзінің өткенін білед→ // уөйткені уөткенін білмей→ // қазіргіні толық ажырат' алмайд'адам↓/// ↑содан кейін барып арғарай не'стеу керектігін мәселені күн тәртібіне қойат↓/// ↑сондықтан тарійхій тақырып уөте қажет болд↓/// ↑ал йенді тарійхылығы ͡ да ͡ бар→ // бірақ уол тарійхылығы уол жәй тек уөзінің уоқырманығана бар↓/// ↑уол көпшілікке арналмаған тарійхій уол ғылыми шығармалар↓/// ↑уоқығанд' адам зерігу мүмкін→ // сосын уолар белгілі бір тек фактың төңірегінеғана шықпайд→ // үлкен канцепційаларға бармайд→ // сондықтан сол тарійхій тақырыпты аңсау→ // соны уоқығысы келу→ // халықтың ықыласы көп болд↓/// |
↑біздің уөз'ұлттұқ сана дегем ͡ болады→ // уол ұлттұқ̊ санаға жетү'үшүн тарыйхый сана ͡ геледі→ // алдымен↓/// ↑уол тарыйхый сана ͡ б̊арып→ // ұлттұқ̊ ͡ санаға ͡ гөшөдү↓ /// ↑уөйткөн себ̊еб̊і ͡ ғалық уөзүнүң уөткөнүм ͡ біледі→ // уөйткөнү уөткөнүм ͡ білмей→ // қәзіргіні толұғ ͡ ажырат'алмайд'адам↓/// ↑содаң ͡ гейім барыб̊ ͡ арығарай н'істеу ͡ геректігін мәселені ͡ гүн тәртіб̊іне ͡ ғойады↓/// ↑сондұқтан тарыйхый тақырып уөтө ͡ ғажет ͡ полдұ↓/// ↑ал йенді тарійхылығы ͡ да ͡ б̊ар→ // бірақ уол тарійхылығы уол жәй тек уөзүнүң уоқұрманы ͡ ғана ͡ б̊ар↓/// ↑уол көп̊шүлүкк'арналмаған тарыйхый – уол ͡ ғылымый шығармалар↓/// ↑уоқұғанд'адам зерігүу мүмкүн→ // сосұн уолар ͡ б̊елгілі ͡ б̊ір тек факттың төңүрөгіне ͡ ғана шықпайд→ // үлкөң ͡ гансепсійаларға ͡ б̊армайды→ // сондұқтан сол тарыйхый тақырыпт'аңсау → // сонұ уоқұғұсы ͡ гелүу→ // халықтың ықыласы ͡ гөп ͡ полдұ↓/// |
Біздің өзі ұлттық сана деген болады, ол ұлттық санаға жету үшін тарихи сана келеді, алдымен. Ол тарихи сана барып, ұлттық санаға көшеді. Өйткен себебі халық өзінің өткенін біледі, өйткені өткенін білмей, қазіргіні толық ажырата алмайды адам. Содан кейін барып ары қарай не істеу керектігін мәселені күн тәртібіне қояды. Сондықтан тарихи тақырып өте қажет болды. Ал енді тарихылығы да бар, бірақ ол тарихылығы ол жай тек өзінің оқырманы ғана бар. Ол көпшілікке арналмаған тарихи – ол ғылыми шығармалар. Оқығанда адам зерігу мүмкін, сосын олар белгілі бір тек факттың төңірегіне ғана шықпайд, үлкен концепцияларға бармайд, сондықтан сол тарихи тақырыпты аңсау, соны оқығысы келу, халықтың ықыласы көп болды. |
Төлен Әбдік
|
▶
|
↑уосы тәуелсіздіктің қарсаңында халықтың санасының әжептеуір уойанұуұна бұлар үлкен әсер йетті↓/// ↑уосыны көріп уотырып→ // өзінің тарійхын білді↓/// ↑уөзін кемсітіп→ // сен әлі /үлкен халық йемессің→ // сенің тарійхың /бір мың тоғыжжүз он жетінші жылдан басталад /деген сайасатпен тәрбійеленіп уотырған ұрпақ→ // апырау→ // біздің басқа ͡ да тарыйхымыз бар йедіғой→ // бізден ͡ де үлкен адамдар шыққан йекеңғой→ // әрберіден соң біздің үстімізден қарап уотқан уорыстардан түк кемтігіміз жоқ йекеңғой деген/ бір үлкен санаға өзгеріс әкелд↓/// |
↑уосұ тәуөлсүздүктің ͡ ғарсаңында ͡ ғалықтың санасының әжептеуүр уойанұуұна ͡ б̊ұлар үлкөн әсер йетті↓/// ↑уосұнұ ͡ гөрүп уотұрұп→ // уөзүнүң тарыйхым ͡ білді↓/// ↑уөзүң ͡ гемсітіп→ // сен әл'үлкөн халық йемессің→ // сенің тарыйхың бір ͡ мың͡ тоғұжжүз уонжетінші жылдам ͡ басталады деген сайасатпен тәрб̊ійеленіп уотұрған ұрпақ→ // апырау→ // біздің басқа͡ да тарыйхымыз ͡ б̊ар йедіғой→ // бізден д'үлкөн адамдар шыққан йекеңғой→ // әрі ͡ б̊еріден соң біздің үстүмүздең ͡ ғарап уотұрған уорұстардан түк кемтігімі ͡ жоқ йекеңғой дегем ͡ бір үлкөн санаға уөзгөрүс әкелді↓/// |
Осы тәуелсіздіктің қарсаңында халықтың санасының әжептеуір оянуына бұлар үлкен әсер етті. Осыны көріп отырып, өзінің тарихын білді. Өзін кемсітіп, сен әлі үлкен халық емессің, сенің тарихың 1917 жылдан басталады деген саясатпен тәрбиеленіп отырған ұрпақ, апырау, біздің басқа да тарихымыз бар еді ғой, бізден де үлкен адамдар шыққан екен ғой, әрі-беріден соң біздің үстімізден қарап отқан орыстардан түк кемтігіміз жоқ екен ғой деген бір үлкен санаға өзгеріс әкелді. |
Төлен Әбдік
|
▶
|
↑адамның белгілі бір мақсатқа ұмтылуы→ // сол мақсат өзінің түбіне жетүуі↓/// ↑бұл үлкен философійа→ // уөмірде↓/// ↑уөйткені себебі / адам бәсекенің құлы қарап уотсаң→ // бәсекеге жетеді түбі сол↓/// ↑йеңсеп ͡ те сол үлкен құдықшы шығар уол→ // үлкен істер жасап сол істің құрбаны болұу деген бұл уөмірде үлкен фійлософійа↓/// ↑бұның тереңіне әлі йешкім жете қойған жоқ↓/// ↑бірақ сол йеңсептің жан дүниесі→ // ішкі псійхологійасы→ // әлгі үлкен заттарғ' ұмтылуы→ // түбіне жетіп жоқ болұуұ уол деген /адамзаттың уөміріндегі→ // даже→ // әділетсіздік дейсің ͡ ба↓/// ↑уол адамның уойы йеркін болұу керек→ // адам қорықпау керек→ // йештеңеден↓/// ↑уой дамұу үшін йеркіндік керек↓/// |
↑адамның белгілі ͡ б̊ір мақ̊сатқ'ұмтұлұу→ // сол мақ̊сат уөзүнүң түб̊үнө жетүуү↓/// ↑бұл үлкөн философия→ // уөмүрдө↓/// ↑уөйткөнү /себ̊еб̊'адам бәсекенің ͡ ғұлұ ͡ ғарап уотұрčаң→ // бәсекеге жетеді түб̊ү сол↓/// ↑йеңсеп ͡ те сол үлкөң ͡ ғұдұқ̊шұ шығар уол→ // үлкөн істер жасап̊ ͡ сол істің ͡ ғұрб̊аны ͡ б̊олұу дегем ͡ бұл уөмүрд'үлкөн философия ↓ /// ↑бұнұң тереңін'әлі йешкім жете ͡ ғойған ͡ жоқ↓/// ↑бірақ̊ сол йеңсептің жан дүнүйөсү→ // ішкі психалогиясы→ // әлг'үлкөн заттарғ'ұмтұлұу → // түб̊үнө жетіб̊ ͡ жоқ ͡ полұуұ уол деген адамзаттың уөмүрүндегі→ // даже→ // әділетčіздік дейсің ͡ ба↓/// ↑уол адамның уойұ йеркім болұу ͡ герек→ // адам ͡ ғорұқпау ͡ герек→ // йештеңеден↓/// ↑уой дамұу үшүн йеркіндік ͡ керек↓/// |
Адамның белгілі бір мақсатқа ұмтылуы, сол мақсат өзінің түбіне жетуі. Бұл үлкен философия, өмірде. Өйткен себебі адам бәсекенің құлы қарап отсаң, бәсекеге жетеді түбі сол. Еңсеп те сол үлкен құдықшы шығар ол, үлкен істер жасап сол істің құрбаны болу деген бұл өмірде үлкен философия. Бұның тереңіне әлі ешкім жете қойған жоқ. Бірақ сол Еңсептің жан дүниесі, ішкі психологиясы, әлгі үлкен заттарға ұмтылуы, түбіне жетіп жоқ болуы ол деген адамзаттың өміріндегі, даже, әділетсіздік дейсің ба. Ол адамның ойы еркін болу керек, адам қорықпау керек, ештеңеден. Ой даму үшін еркіндік керек. |
Үнзила Шапақ
|
▶
|
↑жалпы / сұрағыңыздың төркүні түсүнікті↓/// ↑ кәнстійтүуцыйа қаншалықты деңгейде →// үгүт-насыйхаттар жүргүзіліп жатыр↓// халық қаншалықты деңгейде →// кәнстійтүуцыйасын біледі ↓// кәнстійтүуцыйалық мәденійет қандай деңгейде // деген сұрақ͡ қой↓/// ↑әрійне / бағана мен →// былтырғы жылы / көп айтылып кеткесін →// бір ақпараттарды // қайта-қайта айта бермейін деп / тоқтадым↓/// ↑кәнстійтүуцыйалық кеңестің / кәнстійтүуцыйалық мереке→ // тек қана уотызыншы тамыз дейт↓/// ↑йелдің бәрі // уотызыншы тамыз тайағаң гезде↓/// ↑біз кәнстійтүуцыйалық кеңес →// кәнстійтүуцыйаның құндұлығын дәріптеумен →// жыл бойы айналысамыз↓/// ↑ал йенді /→мынау пандемійа гезінде→// уосы йекі жылда / кішкене бәсендеп қалды↓/// ↑бірақ / біздің сайтқа кіретін болсаңыздар↑// біз мектеп қабырғаларында↑// жәнегі // ашық күндер уөткіземіз↓/// |
↑жалпы / сұрағыңыздың ͡ төркүнү / түсүнүктү↓/// ↑констійтұуцыйа / қаншалықты деңгейде →// үгүт-нәсійхаттар жүргүзүлүб̊ ͡ жатыр ↓// халық / қаншалықты деңгейде→// констійтұуцыйасым ͡ біледі↓// констійтұуцыйалығ͡ мәденійет / қандай деңгейде // деген сұрақ ͡ қой↓/// ↑әрійне / бағана мен →// былтырғы ͡ жылы / көб̊ ͡ айтылып ͡ кеткесін //→ бір ақпараттарды // қайта-ғайта / айта ͡ б̊ермейін деп ͡ тоқтадым↓/// ↑констійтұуцыйалық͡ кеңестің / констійтұуцыйалығ͡ мереке→ // текқана / уотұзұншұ тамыз дейді↓/// ↑йелдің ͡ бәрі // уотұзұншұ тамыз тайағаң ͡ гезде / б̊із / констійтұуцыйалық ͡ кеңес →// констійтұуцыйаның͡ ғұндұлұғұн дәріптеумен →// жыл ͡ б̊ойұ / айналысамыз↓/// ↑ал йенді →/ мынау пандемійа ͡ гезінде→// уосұ йекі жылда / кішкене / б̊әсендеп ͡ қалды↓/// ↑бірақ / біздің сайтқа͡ гіретім ͡ болсаңыздар↑// біз / мектеп қаб̊ырғаларында↑// жаңағы // ашық күндөр ͡ өткүзөмүз ↓/// |
Жалпы, сұрағыңыздың төркіні түсінікті. Конституция қаншалықты деңгейде үгіт-насихаттар жүргізіліп жатыр, халық қаншалықты деңгейде конституциясын біледі, конституциялық мәдениет қандай деңгейде? - деген сұрақ қой. Әрине, бағана мен былтырғы жылы көп айтылып кеткесін, бір ақпараттарды қайта-қайта айта бермейін деп тоқтадым. Конституциялық кеңестің, конституциялық мереке тек қана 30 тамыз дейді. Елдің бәрі 30 тамыз таяған кезде. Біз, Конституциялық кеңес конституцияның құндылығын дәріптеумен жыл бойы айналысамыз. Ал, енді, мынау пандемия кезінде, осы 2 жылда, кішкене бәсеңдеп қалды. Бірақ біздің сайтқа кіретін болсаңыздар біз мектеп қабырғаларында, жәңегі, ашық күндер өткіземіз. |
Үнзила Шапақ
|
▶
|
↑үунійверсійтеттің стүуденттерін↑// мектептің уоқұушыларын↑ // әртүрлі жәнәгі конкұурстарға қатыстырамыз↓/// ↑кәнстійтүуцыйаны қаншалықты деңгейде білесіз↓/// ↑кәнстійтүуцыйадағы жәнегі айттыңыз ғой → // жетінші баптан басқа баптарға → // мысалға уоқұу / білім берүу тұуралы // медійційналық көмек алұу тұуралы→ // қоршаған уортаны қорғау→ // тіпті мәденій құндылықтарды сақтау↑// цензұураға қатысты↓/// ↑міне /уосылардың барлығына қатысты →// әртүрлі деңгейдегі шараларды уөткізіп↑// сол шараларды уөзіміз басы-қасында болұп ↑// кірісіп уотырамыс↓/// ↑сонымен қатар →// көптеген / уоқұулық →/ кітап жазып шығарамыз↓/// ↑уосы міне // бір йекі-үш күн бұрын ғана →// кәнстійтүуцыйалық құқұқ деген →// жоғары уоқұу уорнының стүуденттеріне арналған →//йекі томдық академійалық уоқұулық / жазылып шықты↓/// ↑уоғаңға дейін→ // кәнстійтүуцыйаның жыйырма бес жылдығына байланысты→ // бізде жеті басылым шықты↓/// |
↑үунійверсійтеттің ыстүудөнттөрүн ↑// мектептің ͡ оқұушұларын↑// әртүрлү жаңағы / коңкүурстарға͡ ғатыстырамыз↓/// ↑констійтұуцыйаны / қаншалықты ͡ деңгейде͡ б̊ілесіз↓/// ↑констійтұуцыйадағы жаңағы / айттыңыз ͡ ғой → // жетінші ͡ б̊аптам ͡ басқа ͡ б̊аптарға→ // мысалға / уоқұу / білім ͡ берүу ͡ тұуралы // медійсійналық / көмөг ͡ алұу ͡ тұуралы→ // қоршаған ͡ ортаны ͡ қорғау→ // тіпті / мәденій ͡ ғұндұлұқтарды ͡ сақтау↑// цензүураға͡ ғатысты↓/// ↑міне /уосұлардың барлығына͡ ғатысты →// әртүрлү деңгейдегі / шараларды ͡ өткүзүп ↑// сол ͡ шараларды / уөзүмүз / б̊асы͡ ғасында͡ б̊олұп ↑// кірісіп ͡ отұрамыз↓/// ↑ сонымеңғатар →// көптөгөн / уоқұулұқ →/ кітаб̊ ͡ жазып̊ ͡ шығарамыз↓/// ↑ уосұ міне // йек'үш- күм ͡ бұрұңғана →// констійтұуцыйалық құқұқ деген →// жоғар'оқұу ͡ орнұнұң / ыстүудөнттөрүне ͡ арналған →//йекітомдұғ ͡ академійалық ͡ оқұулұқ / жазылып̊ ͡ шықты↓/// ↑уоған ͡ дейін→ // констійтұуцыйаның / жыйырмаб̊ешшылдығына͡ б̊айланысты→ // бізде / жеті ͡ б̊асылым ͡ шықты↓/// |
Университеттің студенттерін, мектептің оқушыларын әртүрлі, жәнегі, конкурстарға қатыстырамыз. Конституцияны қаншалықты деңгейде білесіз? Конституциядағы,жәнегі, айттыңыз ғой 7-баптан басқа баптарға, мысалға, оқу, білім беру туралы, медициналық көмек алу туралы, қоршаған ортаны қорғау, тіпті мәдени құндылықтарды сақтау, цензураға қатысты. Міне, осылардың барлығына қатысты әртүрлі деңгейдегі шараларды өткізіп, сол шараларды өзіміз басы-қасында болып кірісіп отырамыз. Сонымен қатар көптеген оқулық, кітап жазып шығарамыз. Осы, міне, екі-үш күн бұрын ғана «Конституциялық құқық» деген жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған 2 томдық академиялық оқулық жазылып шықты. Оғанға дейін Конституцияның 25 жылдығына байланысты бізде 7 басылым шықты. |
Үнзила Шапақ
|
▶
|
↑бірінші ірет →/ былтыр біз қазақ тілінде кәнстійтүуцыйа → // қазақғыстан іреспұублійкасының кәнстійтүуцыйасы бойынша → / энційклопедійалық анықтамалық жасадық↓/// ↑міне уосындай шарұуалар→ // көп жасалынады↓/// ↑ал / арығарай келетін болсақ ↑ // апталық уөткіземіс↓/// ↑іреспұублійкалық адвакаттар алқасы→ // тегін / заң кансұул'тацыйаларын беретін→/// ↑әр уоблыстарда / аудандарда →/ тіпті ауыл тұрғұндарына→ // бір күн / йекі күн арнап→ // тегін кансұултацыйа беріңдер // заң сұрақтары бойынша↓/// ↑міне уосындай шарұуаларды // атқарып уотырамыс↓/// ↑бірақ адамдар→ // кәнстійтүутцыйаға сілтеме жасап ↑/ сөйлемейт↓/// ↑заңгерлер де сондай↓/// ↑бізде кішкене заңгерлердің сауаттылығынада →// біз айтамыз↓// мысалы амерійка →/ батыс йеуропаның фійлім'дерін көресіздер͡ ғой↓// соның ішінде амерійкандық фійлім'дерін → // көретін болсаңыздар͡ да // уолар айтады біріншіден→/ |
↑бірінші ͡ рет →/ былтыр͡ б̊із / қазақ тілінде / констійтұуцыйа → // қазағыстан ͡ респұуб̊лійкасының / констійтұуцыйасы͡ б̊ойұнша → / энційклопедійалық / анықтамалығ ͡ жасадық↓/// ↑міне / уосұндай ͡ шарұуалар → // көб̊ ͡ жасалынады↓/// ↑ал / әріғарай ͡ гелетім ͡ болсақ↑ // апталық ͡ өткүзөмүз↓/// ↑ іреспұуб̊лійкалығ ͡ адвокаттар ͡ алқасы→ // тегін заң͡ гонсұул'тацыйа͡ б̊еретін→/// ↑әр уоб̊ұлұстарда / аудандарда →/ тіпті / ауұл ͡ тұрғұндарына→ // бір͡ гүн / йекі ͡ гүн арнап→ // тегің ͡ гонсұултацыйа ͡ б̊еріңдер // заң сұрақтары ͡ б̊ойұнша↓/// ↑міне уосұндай шарұуаларды // атқарып ͡ отұрамыз↓/// ↑бірақ / адамдар→ // констійтұуцыйаға сілтеме ͡ жасап ↑/ сөйлөмөйдү↓/// ↑заңгерлер ͡ де ͡ сондай↓/// ↑бізде / кішкене заңгерлердің сауаттылығына →// біз айтамыз↓ // мысалы / амерійка /→/ батыс йеуропа фійлім'дерің ͡ гөрөсүңдөр ͡ ғой ↓// сонұң ͡ ішінде / амерійкандық фійлім'дерін→ // көрөтүм ͡ болсаңыздар ͡ да // уолар айтады͡ б̊іріншіден→/ |
Бірінші рет былтыр біз қазақ тілінде Конституция, Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша энциклопедиялық анықтамалық жасадық. Міне, осындай шаруалар көп жасалынады. Ал ары қарай келетін болсақ, апталық өткіземіз. Республикалық адвокаттар алқасы тегін заң консультацияларын беретін. Әр облыстарда, аудандарда, тіпті ауыл тұрғындарына бір күн, екі күн арнап тегін консультация беріңдер, заң сұрақтары бойынша. Міне, осындай шаруаларды атқарып отырамыз. Бірақ адамдар Конституцияға сілтеме жасап сөйлемейді. Заңгерлер де сондай. Бізде кішкене заңгерлердің сауаттылығына да біз айтамыз, мысалы, Америка, батыс Еуропаның фильмдерін көресіздер ғой, соның ішінде американдық фильмдерін көретін болсаңыздар да олар айтады, біріншіден, |
Үнзила Шапақ
|
▶
|
↑сіз амерійка құрама штатының азаматысыз →// амерійка құрама штатының кәнстійтүуцыйасында көрсетілгендей↓/// ↑содан гейін алад ͡ та ↑// қай бапқа сілтеме жасайт↓// палійцей болсын // уолардың палійцейі болсын↓/ судійасы болсын↓// тіпті бір мекеменің башшысы болсын↓ // қолұнда бійлігі бар адам→ // азаматқа жүгінген кезде ↑// сөйлеген кезде ↑// міндетті түрде кәнстійтүуцыйаға негізделеді↓/// ↑себебі неде↑/// ↑себебі уөте қарапайым↓/// ↑амерійка құрама штатында азаматтар // кәнстійтүуцыйаны білүуге міндетті↓/// ↑азаматтылық текқана // кәнстійтүуцыйа ақталғанда беріледі↓/// |
↑сіз / амерійка ͡ ғұрама ͡ штатының азаматысыз →// амерійка͡ ғұрама ͡ штатының / констійтұуцыйасында ͡ гөрсөтүлгөндөй ↓/// ↑содаңгейін / алады ͡ да ↑// қай ͡ б̊апқа / сілтеме ͡ жасайды ↓// полыйцей ͡ б̊олсұн ↓/ сұудыйасы ͡ б̊олсұн ↓ // тіптіб̊ір / мекеменің башшысы ͡ б̊олсұн ↓ // қолұнда / б̊ійлігі ͡ б̊ар ͡ адам→ // азаматқа жүгүңгөң ͡ гезде ↑// сөйлөгөң ͡ гезде ↑// міндетті ͡ түрдө / констійтұуцыйаға негізделеді↓/// ↑себ̊еб̊і неде↓/// ↑себ̊еб̊і / уөтө ͡ ғарапайым↓/// амерійка ͡ ғұрама ͡ штаттарында / азаматтар // констійтұуцыйаны ͡ б̊ілүугө ͡ міндетті↓/// ↑азаматтылық / текқана // констійтұуцыйа / ақталғанда ͡ б̊еріледі↓/// |
Сіз Америка Құрама Штатының азаматысыз, Америка Құрама Штатының конституциясында көрсетілгендей... Содан кейін алады да, қай бапқа сілтеме жасайды, полицей болсын, олардың полицейі болсын, судьясы болсын, тіпті бір мекеменің басшысы болсын, қолында билігі бар адам азаматқа жүгінген кезде, сөйлеген кезде міндетті түрде конституцияға негізделеді. Себебі неде? Себебі өте қарапайым. Америка Құрама Штаттарында азаматтар конституцияны білуге міндетті. Азаматтылық тек қана конституция ақталғанда беріледі. |
Үнзила Шапақ
|
▶
|
↑неге уонда →/ азаматтық деген ұғұм →// азаматтық деген ұғұм адамның→// бір мемлекетпен тұрақты сайасый байланысқа түсүуі↓/// ↑сол арқылы→/ азаматтылық арқылы→// мемлекет сіздің алдыңызда жауапты болат↓// сіз мемлекеттің алдында жауапты әрі міндетті боласыз↓ // сіздің тағдырыңызға мемлекет→/ араласатын болат→// кейбір мәселелер бойұнша↓/// ↑кейде тіпті / сізді шектейді↓/// ↑мысалы / пандемійа гезінде →// көп сұрақтар тұуындайды ғой↓/// ↑неге біздің құқұғұмыз →// шектеліп жатыр↓/// ↓неге бізге →/ мынаған барұуға болмайт↓// мынандайды істеуге болмайт↓/// |
↑неге уонда → / азаматтығ ͡ деген ͡ ұғұм →// азаматтығ ͡ деген ͡ ұғұм / адамның→// бір мемілекетпен тұрақты сайасый байланысқа түсүуү↓/// ↑сол ͡ арқылы→/ азаматтылығ ͡ арқылы →// мемілекет / сіздің алдыңызда жауапты͡ б̊олады↓// сіз / мемілекеттің алдында жауапты / әрі міндетті͡ б̊оласыз↓ // сіздің тағдырыңызға мемілекет→/ араласатым ͡ болады →// кейб̊ір мәселелер͡ б̊ойұнша↓/// ↑кейде тіпті / сізді шектейді↓/// ↑мысалы / пандемійа͡ гезінде →// көп̊ сұрақтар тұуұндайды ͡ ғой↓ // ↑неге біздің ͡ ғұқұғұмұз →// шектеліб̊ ͡ жатыр↓/// ↑неге ͡ б̊ізге →/ мынағам ͡ барұуға ͡ б̊олмайды↓// мынандай ͡ істеугө ͡ б̊олмайды↓/// |
Неге онда азаматтық деген ұғым, азаматтық деген ұғым - адамның бір мемлекетпен тұрақты саяси байланысқа түсуі? Сол арқылы, азаматтылық арқылы мемлекет сіздің алдыңызда жауапты болады, сіз мемлекеттің алдында жауапты әрі міндетті боласыз, сіздің тағдырыңызға мемлекет араласатын болады, кейбір мәселелер бойынша. Кейде тіпті сізді шектейді. Мысалы, пандемия кезінде көп сұрақтар туындайды ғой. Неге біздің құқығымыз шектеліп жатыр? Неге бізге мынаған баруға болмайды, мынандайды істеуге болмайды. |
Үнзила Шапақ
|
▶
|
↑бір гездері тіпті айтты↓// падіезден шығармай жатыр →қарағанды қаласында болған уоқыйға да↓/// ↑сол кезде / мемлекет араласып жатыр ғой↓/// ↑мемлекет кімге араласты↑/// ↑уөзүнің азаматтарына↓/// ↑себебі →/ уоның мойнына жүктелген жауапкершілік бар↓/// ↑біз айтамыс →/ кез келген құқұқты →// мысалы біздің қазақ̊ыстан іреспұублійкасының кәнстійтүуцыйасында → // табыйғаттан берілген // абсалйұутті / ажырамайтын хұқұқтардың барлығы →/ көрініс тапқан // және басқа да /азаматтарға берілетін→// хұқұқтар да көрсетілген↓/// ↑йегер уолар жүзеге асырылмаса↑ / сол кезде →// айтады ғой →/ менің мынандай хұқұғым жүзеге асырылмай тұр↓/// ↑қандай хұқұғыңыз↑/// ↑йағный / менің тегін білім алұу хұқұғым↓/// ↑неге менің ауұлымда→ // мектеп жоқ↓/// ↑бола ма↑/// болмайды↓/// себебі →/ кәнстійтүуцыйада көрсетілген↓/// |
↑біргездері / тіпт'айтты ↓// подезден шығармай ͡ жатыр →// қарағанды ғаласында ͡ б̊олған / уоқыйға ͡ да↓/// ↑солгезде ↑/ мемілекет араласыб̊ ͡ жатыр ͡ ғой↓/// ↑мемілекет / кімг'араласты↓/// ↑уөзүнүң азаматтарына↓/// ↑себ̊еб̊і →/ уонұң мойнұна жүктөлгөн жауапкершілік ͡ пар↓/// ↑біз айтамыз→/ кезгелгең ͡ ғұқұқтұ→// мысалы / б̊іздің / қазағыстан ͡ респүуб̊ілійкасының ͡ гонстійтұуцыйасында → // таб̊ійғаттам ͡ берілген // абсөлүуттү / ажырамайтың ͡ ғұқұқтардың барлығы →/ көрүнүс ͡ тапқан ↑// және / басқа ͡ да / азаматтарға ͡ б̊ерілетін→// құқұқтар ͡ да ͡ гөрсөтүлгөн↓/// ↑йегер уолар жүзөг'асырылмаса ↑ / солгезде →// айтады ͡ ғой →/ менің мынандай / құқұғұм ͡ жүзөг'асырылмай тұр↓/// ↑қандай ͡ ғұқұғұңұз↓/// ↑йағіній / менің / тегім ͡ білім алұу ͡ ғұқұғұм↓/// ↑неге менің ауұлұмда→ // мектеб̊ ͡ жоқ↓/// ↑бола ͡ ма↑// болмайды↓/// себ̊еб̊і →/ констійтұуцыйада͡ гөрсөтүлгөн ↓/// |
Бір кездері тіпті айтты, подъезден шығармай жатыр, Қарағанды қаласында болған оқиға да. Сол кезде мемлекет араласып жатыр ғой. Мемлекет кімге араласты? Өзінің азаматтарына. Себебі, оның мойнына жүктелген жауапкершілік бар. Біз айтамыз, кез келген құқықты, мысалы, біздің Қазақстан Республикасының Конституциясында, табиғаттан берілген, абсолютті ажырамайтын құқықтардың барлығы көрініс тапқан және басқа да азаматтарға берілетін құқықтар да көрсетілген. Егер олар жүзеге асырылмаса, сол кезде айтады ғой менің мынандай құқығым жүзеге асырылмай тұр. Қандай құқықыңыз? Яғни, менің тегін білім алу құқығым. Неге менің ауылымда мектеп жоқ? Бола ма? Болмайды. Себебі Конституцияда көрсетілген. |
Үнзила Шапақ
|
▶
|
↑тегін білім берүу герек↓// уорта білімді тегін берүу герек↓// және мемлекет міндетіне алған ғой↓/// ↑кәнстійтүуцыйалық деңгейге дейін / жазып қойды↓/// ↑кәнстійтүуцыйаның уотұзыншы бабында →// менің балама мемлекет тегін білім береді // неге / мына ауұлда мектеп жоқ↓/// ↑неге мына ауданда→ // қазақ тілінде мектеп жоқ↓/// ↑тұура сол сыйақты →// неге уорыс тілінде мектеп жоқ↓/// ↑бір сұрақтарыңызға мен байқасаңыз ↑// кішкене қашқақтап тұрған сыйақты →/ сізге сезіліп тұрмын ғой↓/// |
↑тегім ͡ білім берүу ͡ герек↓// уорта ͡ б̊ілімді / тегім ͡ берүу ͡ герек↓// және мемілекет міндетін'алғаң ͡ ғой↓/// ↑констійтұуцыйалығ ͡ деңгейге ͡ дейін / жазып қойдұ↓/// ↑констійтұуцыйаның уотұзұншұ͡ б̊аб̊ында →// мем ͡ балама / мемілекет / тегім ͡ білім ͡ береді ↓/// неге/ мын'ауұлда мектеб̊ ͡ жоқ↓/// ↑неге мын'ауданда → // қазақ тілінде мектеб̊ ͡ жоқ↓/// ↑тұура сол сыйақты →// неге / уорұс тілінде мектеб̊ ͡ жоқ̊ ͡ сыйақты↓/// ↑бір сұрақтарыңызға мен / байқасаңыз ↑// кішкене / қашқ̊ақтап ͡ тұрған ͡ сыйақты →/ сізге сезіліп тұрмұң ͡ ғой↓/// |
Тегін білім беру керек, орта білімді тегін беру керек және мемлекет міндетіне алған ғой. Конституциялық деңгейге дейін жазып қойды. Конституцияның 30-бабында менің балама мемлекет тегін білім береді, неге мына ауылда мектеп жоқ? Неге мына ауданда қазақ тілінде мектеп жоқ? Тура сол сияқты неге орыс тілінде мектеп жоқ? Бір сұрақтарыңызға мен, байқасаңыз, кішкене қашқақтап тұрған сияқты сізге сезіліп тұрмын ғой. |
Үнзила Шапақ
|
▶
|
↑уойлап уотырсыз ғой↓// мына кісі йенді мемлекеттік бійлік адамы болған соң ↑// қашқақтап тұр ғой деп↓/// ↑жоқ / кәнстійтүуцыйалық кеңестің мүшелерінің ↑// заңмен қойылған → / кішкене шектеулері бар↓/// ↑қандай жағдайда↓/// ↑біз кез келген норма бойынша → // кәнстійтүуцыйаның нормасы бойынша →// басқа да заңның нормасы бойынша →// қабылданған шешім бойынша → // пікірімізді ашық айтатын болсақ↑// йегер сол сұрақ →/ йертең қайтып біздің алдымызға келетін боса ↑// уонда мен кеше →/ бір жыл бұрұн →/ йекі ай бұрұн пікірімді ашық айтқандықтан↑// мүдделі тұлға болып табыламын↓/// |
↑уойлап уотұрсұз ͡ ғой ↓// мына ͡ гісі йенді / мемілекеттік / бійліг ͡ адамы͡ б̊олған ͡ соң ↑// қашқ̊ақтап тұр ͡ ғой ͡ деп↓/// ↑жоқ / констійтұуцыйалық ͡ кеңестің ͡ мүшөлөрүнүң↑// заңмең͡ ғойұлған → / кішкене шектеулөрү ͡ б̊ар↓/// ↑қандай жағдайда↓/// ↑біз / кезгелген норма ͡ б̊ойұнша → // констійтұуцыйаның нормасы ͡ б̊ойұнша →// басқа ͡ да заңның нормасы ͡ б̊ойұнша →// қаб̊ылдаңған шешім ͡ бойұнша → // пікірімізді / ашық айтатым ͡ болсақ↑// йегер сол сұрақ →/йертең / қәйтіп / біздің алдымызға ͡ гелетім ͡ болса↑// уонда мең ͡ геше →/ бір жыл ͡ б̊ұрұн / →йек'ай ͡ бұрұн // пікірімді / ашығ ͡ айтқандықтан↑// мүддөлү / тұлға͡ б̊олұп ͡ таб̊ыламын↓/// |
Ойлап отырсыз ғой, мына кісі енді мемлекеттік билік адамы болған соң қашқақтап тұр ғой деп. Жоқ, Конституциялық кеңестің мүшелерінің заңмен қойылған кішкене шектеулері бар. Қандай жағдайда? Біз кез-келген норма бойынша, Конституцияның нормасы бойынша, басқа да заңның нормасы бойынша, қабылданған шешім бойынша пікірімізді ашық айтатын болсақ, егер сол сұрақ ертең қайтып біздің алдымызға келетін болса, онда мен кеше, бір жыл бұрын, екі ай бұрын пікірімді ашық айтқандықтан мүдделі тұлға болып табыламын. |
Үнзила Шапақ
|
▶
|
↑мен сол сұрақтан бас тартып ↑// самотвод жарыйалауым керек↓/// ↑мен уөзүмнің пікірімді →// жәнегі савешателнайа комната деп айтамыс // мәжіліс залында білдірүуім герек↓/// ↑йегер де менің әріптестерім →// менің пікірімді тыңдамай↑// мен уөз пікірімді салмақты деп санап уотырсам↑// мен уол пікірімді йерек̊ше пікірім деп жазып↑ // кәнстійтүуцыйалық кеңестің төрағасына →/ сол працесті жүргүзіп уотырған →// төрағалық йетүуші / байандамашыға беремін↓/// ↑уолар кәнстійтүуцыйалық кеңестің шығарған қаулысына →// жеке / тіркеп қойұуға заң ұрұқ̊сат берілет↓/// ↑сондықтан да біз / кейбір кезде →// тікелей заңгерлік пікіріңізді айтш̆ы деген кезде →// біздің тоқтап қалатынымыз сол↓/// ↑йертең сіздің сұраған сұрағыңыз →// біздің алдымызға келүуі мүмкүн↓/// |
↑мен / сол сұрақтам ͡ бас ͡ тартып↑// самотвод жарыйалауұм ͡ герек↓/// ↑мен / уөзүмнүң пікірімді →// жаңағы / совещателнайа комната деп айтамыз // мәжіліс ͡ салында / б̊ілдірүуүм ͡ герек↓/// ↑йегер ͡ де менің әріптестерім →// менің пікірімді тыңдамай ↑// мен / уөз пікірімді салмақты деп̊ ͡ санап ͡ отұрсам↑// мен / уол пікірімді / йерек̊ше пікірім ͡ деб̊ ͡ жазып↑// констійтұуцыйалық ͡ кеңестің ͡ төрағасына →/ сол процесті жүргүзүп ͡ отұрған →// төрағалық ͡ етүушү / байандамашыға͡ б̊еремін↓/// ↑уолар ͡ гонстійтұуцыйалық кеңестің / шығарғаң ͡ ғаулұсұна →// жеке / тіркеп ͡ қойұуға заң / ұрұқ̊сат ͡ періледі↓/// ↑сондұқтан ͡ да͡ б̊із // кейб̊іргезде →/ тікелей заңгерлік пікіріңізді / айтш̆ы дегең ͡ гезде →// біздің тоқтап қалатынымыз / сол↓/// ↑йертең сіздің сұраған сұрағыңыз →// біздің алдымызға ͡ гелүуү ͡ мүмкүн↓/// |
Мен сол сұрақтан бас тартып, самоотвод жариялауым керек. Мен өзімнің пікірімді, жаңағы, "совещательная комната" деп айтамыз, мәжіліс залында білдіруім керек. Егер де менің әріптестерім менің пікірімді тыңдамай, мен өз пікірімді салмақты деп санап отырсам, мен ол пікірімді "ерекше пікірім" деп жазып Конституциялық кеңестің төрағасына, сол процесті жүргізіп отырған төрағалық етуші баяндамашыға беремін. Олар Конституциялық кеңестің шығарған қаулысына жеке тіркеп қоюға заң рұқсат береді. Сондықтан да біз кейбір кезде, тікелей заңгерлік пікіріңізді айтшы деген кезде, біздің кішкене тоқтап қалатынымыз сол. Ертең сіздің сұраған сұрағыңыз біздің алдымызға келуі мүмкін. |
Үнзила Шапақ
|
▶
|
↑соңынан бастайын / сұрағыңыздың↓/// ↑дәл бүгүн айтып жоқ →// бізге сот керек болұп тұр деп →// ауұсып кетүуге болмайт↓/// ↑себебі / бұл кәнстійтүуцыйада көрсетілген норма →// йағный / кәнстійтүуцыйалық іреформа қажет болатын болса↑// дәл уосы сұраққа қатысты →/ кәнстійтүуцыйаға уөзгертүулер мен толықтырұулар йенгізүу механійзміне сәйкес →// кіргізүуге болатын мүмкүндүгү бар↓/// ↑ ал йенді кәнстійтүуцыйалық сот керек↓// басқа тілмен айтатын болсақ↑// кәнстійтүуцыйалық бақылаудың басқа нысаны керек↓// йағный сот арқылы бақыласақ↑// бұл біздің мемлекетке тійімді деген пікір →// уөміршең пікір // уол бар пікір↓/// ↑бұл әлемнің көптеген мемлекеттерінде →/ жұмұс жасап уотырған // механійзм↓/// ↑уоның да // тійімді / жәнегі тұстары бар↓/// ↑уол біздің іреспубликада →болған механизім↓/// |
↑соңұнам ͡ бастайын / сұрағыңызды↓/// ↑дәл ͡ б̊үгүн ͡ айтып / жоқ → // бізге / сот керек болұп тұр деп →// ауұсұп кетүугө ͡ б̊олмайды↓/// ↑себ̊еб̊і / бұл / констійтұуцыйада / көрсөтүлгөн норма →// йәғіній / констійтұуцыйалық іреформа ͡ ғәжет ͡ полатым ͡ болса↑// дәл / уосұ сұраққа͡ ғатысты →/ констійтұуцыйаға / уөзгөртүулөр мен / толұқтұрұуұлар ͡ еңгізүу ͡ механійзміне ͡ сәйкес →// кіргізүугө͡ б̊олатын / мүмкүндүгү ͡ б̊ар↓/// ↑ал йенді / констійтұуцыйалық̊ ͡ сот керек↓ // басқа тілмен айтатым͡ болсақ↑// констійтұуцыйалық ͡ пақылаудұң / басқа нысаны ͡ герек↓// йәғіній сот арқылы ͡ б̊ақыласақ↑// бұл / б̊іздің мемілекетке тійімді дегем ͡ пікір →// уөмүршөң пікір / уол / б̊ар пікір↓/// ↑бұл әлемнің ͡ гөптөгөн мем ілекеттерінде / →жұмұшшасап ͡ отұрған // механійзім↓/// ↑уонұң ͡ да // тійімді / жаңағы тұстары ͡ б̊ар↓/// ↑уол ͡ б̊іздің іреспұублійкада → болған механійзім↓/// |
Соңынан бастайын сұрағыңыздың. Дәл бүгін айтып, жоқ, бізге сот керек болып тұр деп ауысып кетуге болмайды. Себебі бұл Конституцияда көрсетілген норма, яғни Конституциялық реформа қажет болатын болса, дәл осы сұраққа қатысты Конституцияға өзгертулер мен толықтырулар енгізу механизміне сәйкес кіргізуге болатын мүмкіндігі бар. Ал енді Конституциялық сот керек, басқа тілмен айтатын болсақ, Конституциялық бақылаудың басқа нысаны керек, яғни сот арқылы бақыласақ, бұл біздің мемлекетке тиімді деген пікір - өміршең пікір, ол бар пікір. Бұл - әлемнің көптеген мемлекеттерінде жұмыс жасап отырған механизм. Оның да тиімді тұстары бар. Ол - біздің республикада болған механизм. |
Үнзила Шапақ
|
▶
|
↑мың тоғұз жүз тоқ̊сан үшүншү жылғы кәнстійтүуыйца бойынша → // қазақ̊стан іреспұублійкасында → // кәнстійтүуцыйалық сот болды↓/// ↑уон сегіз нұсқасы болған басқа да↓/// ↑сонұң ішінде →// кәнстійтүуцыйалық сот болұу тұуралы да → // нұсқасы болды↓/// ↑бірақ сол кезде →/ біздің йелімізге кәнстійтүуцыйалық / кеңес механійзмі →// уорынды деп танылған↓/// ↑уол кезде білесіздер →// біз айттық қой йенді→ / франційа мемлекетінің кәнстійтүуцыйасын // жалпы үлгі іретінде алдық↓/// ↑франційа мемлекетінде→ // әлігүнге дейін →// бұл механійзм жұмыс жасап келе жатыр↓/// ↑бұл жерде жәнегі айтып уөткен заңгеріміздің ↑// айтып уотырған →// басқа заңгер ғалымдардың да айтып уотұрған→ // жеке тұлғалардың уөтінүш берүуіне байланысты↓/// мен тағы да айтамын →// бұл жерде кәнстійтүуцыйалық бақылауды →// терең түсінүу керек↓/// ↑бұл кәнстійтүуцыйалық →// құқықты бұзұушұлық болды деген сөз →// кәнстійтүуцыйалық құқыққа нұқ̊сан келтірүу →// шектеу жасалды деген сөз →// бұл заңда бар ма дегенге байланысты→// қабылданған заңға байланысты↓/// ↑уоны кәнстійтүуцыйалық кеңес атқарып уотыр↓/// ↑кәнстійтүуцыйалық кеңес тек жеке тұлғалардан алмайды мен / және басында айтып кеттім ғой↓// бұны сот жүйесіне кіреді десе↑// бұл пікір / уөмүршең пікір↓/// бұл механійзм бар↓/// |
↑мың / тоғұжжүз ͡ тоқ̊сан ͡ үшүншү жылғы / констійтұуцыйа ͡ б̊ойұнша → // қазағыстан іреспұуб̊лійкасында → // констійтұуцыйалық̊ ͡ сот ͡ полдұ↓/// уонсегіз нұсқасы ͡ б̊олған / басқа ͡ да↓/// ↑сонұң ішінде →// констійтұуцыйалық̊ ͡ сот ͡ полұу тұуралы ͡ да→ // нұсқасы ͡ б̊олдұ↓/// ↑бірақ̊ / солгезде / → біздің йелімізге / констійтұуцыйалық ͡ кеңес механійзмі →// уорұндұ деп танылған↓/// ↑уолгезде ͡ б̊ілесіздер →// біз айттық ͡ қой йенді → / франційа мемілекетінің / констійтұуцыйасын // жалпы / үлгү іретінде / алдық↓/// ↑франційа мемілекетінде → // әлігүңгө͡ дейін →// бұл механійзім / жұмұш ͡ шасап кележатыр↓/// ↑бұл жерде жаңағы / айтып ͡ өткөн заңгеріміздің↑// айтып ͡ отұрған →// басқа заңгер ғалымдардың ͡ да / айтып ͡ отұрған→ // жекетұлғалардың / уөтүнүш берүуүнө͡ б̊айланысты↓/// ↑мен тағы ͡ да ͡ айтамын →// бұл жерде / констійтұуцыйалық / бақылаудұ →// терең түсүнүу͡ герек↓/// ↑бұл / констійтұуцыйалық →// құқұқтұқпұзұушұлұқ ͡ полдұ деген сөз→// констійтұуцыйалық құқұққа нұқ̊саң ͡ гелтірүу→// шектеу жасалды деген сөз→// бұл заңда ͡ б̊ар ͡ ма дегеңге ͡ б̊айланысты→// қаб̊ылдаңған заңға ͡ б̊айланысты↓/// ↑уонұ / констійтұуцыйалық ͡ кеңес атқарып ͡ отұр↓// ↑констійтұуцыйалық ͡ кеңес тек / жекетұлғалардан алмайды↓// мен және / б̊асында / айтып ͡ кеттім ͡ ғой↓// бұнұ сот ͡ шүйөсүнө / кіреді ͡ десе↑// бұл пікір / уөмүршөң пікір↓/// ↑бұл механійзім ͡ бар↓/// |
1993 жылғы Конституция бойынша Қазақстан Республикасында Конституциялық сот болды. 18 нұсқасы болған, басқа да. Соның ішінде Конституциялық сот болу туралы да нұсқасы болды. Бірақ сол кезде біздің елімізге Конституциялық кеңес механизмі орынды деп танылған. Ол кезде білесіздер, біз айттық қой енді Франция мемлекетінің конституциясын жалпы үлгі ретінде алдық. Франция мемлекетінде әлі күнге дейін бұл механизм жұмыс жасап келе жатыр. Бұл жерде, жаңағы, айтып өткен заңгеріңіздің, айтып отырған басқа заңгер ғалымдардың да, айтып отырған жеке тұлғалардың өтініш беруіне байланысты. Мен тағы да айтамын, бұл жерде Конституциялық бақылауды терең түсіну керек. Бұл конституциялық құқықтық бұзушылық болды деген сөз, конституциялық құқыққа нұқсан келтіру, шектеу жасалды деген сөз, бұл заңда бар ма дегенге байланысты, қабылданған заңға байланысты. Оны Конституциялық кеңес атқарып отыр. Конституциялық кеңес тек жеке тұлғалардан алмайды мен және басында айтып кеттім ғой, бұны сот жүйесіне кіреді десе, бұл пікір - өміршең пікір. Бұл механизм бар. |
Үнзила Шапақ
|
▶
|
↑мен сізге айтайын→// бұл әрійне бүуллійнгтің түр-түрү бар↓/// ↑қәзір йенді / бұл мәселе→ // қоғамда уөршүп келе жатыр↓/// ↑бірақ уөршүп келе жатыр деген күннүң уөзүнде→// статійстыйканы алып қарайтын болсаңыздар→// сотқа жүгүніп жатқан →// нақты уөзүнің құқұғын қорғауға барып жатқан →// іс азығырақ↓/// ↑уол йенді бір жағынан →/ бұнұ айырұу керек →// заң қабылдаймын деген сөз →// біз адамның жүрүс-тұрұсының уөлшөм жасаймыз деген сөз↓/// ↑қайсыны бізде бопсалау / қорқытұу ↓/ үрейлі жағдайға дұушар йетүу↓// бұның ішінде жәнегі псійхологійалық қысым жасау↓// бұл бөлек-бөлек баптарға кетіп жатыр↓/// ↑бұл баптар бар →// міне жалған жала жабұу бар бұжерде↓/// |
↑мен сізг'айтайын →// бұл әрійне ͡ б̊үуллійңгтің түр-түрү ͡ б̊ар↓/// ↑ қәзір йенді / бұл мәселе→ // қоғамда уөршүп кележатыр ͡ ғой↓/// ↑бірақ уөршүп кележатыр дегең ͡ гүннүң ͡ өзүндө→// ыстатійстійканы ͡ алып ͡ қарайтым ͡ болсаңыздар→// сотқа жүгүнүб̊ ͡ жатқан →// нақты уөзүнүң / құқұғұң ͡ ғорғауға͡ б̊арыб̊ ͡ жатқан → / іс / азағырақ↓/// ↑уол ͡ енді ͡ б̊іржағынан →/ бұнұ / айырұу ͡ герек // заң͡ ғаб̊ылдаймын деген сөз →// біз адамның жүрүс-тұрұсұнұң уөлшөмін / жасаймыз деген сөз↓/// ↑қайсының бізде͡ б̊оп̊салау / қорқұтұу ↓/ үрөйлү жағдайға дұушар ͡ етүу↓// бұнұң ішінде жаңағы пісійхологійалық қысым ͡ жасау↓// бұл / б̊өлөк-пөлөк ͡ паптарға / гетіб̊ ͡ жатыр↓/// ↑бұл / б̊аптар ͡ б̊ар →// міне / жалған жала ͡ жаб̊ұу͡ б̊ар ͡ б̊ұлжерде↓/// |
Мен сізге айтайын, бұл, әрине, буллингтің түр-түрі бар. Қазір енді бұл мәселе қоғамда өршіп келе жатыр. Бірақ өршіп келе жатыр деген күннің өзінде статистиканы алып қарайтын болсаңыздар, сотқа жүгініп жатқан, нақты өзінің құқығын қорғауға барып жатқан іс азығырақ, іс азырақ. Ол енді, бір жағынан, бұны айыру керек, заң қабылдаймын деген сөз - біз адамның жүріс-тұрысының өлшемін жасаймыз деген сөз. Қайсыны біз бопсалау, қорқыту, үрейлі жағдайға душар ету, бұның ішінде жаңағы психологиялық қысым жасау, бұл бөлек бөлек баптарға кетіп жатыр. Бұл баптар бар, міне жалған жала жабу бар бұл жерде. |
Үнзила Шапақ
|
▶
|
↑бұның барлығын заңгер уөте жақ̊сы→// терең / шекарасын ашұуымыз керек↓/// ↑бұл тұуралы заң →// қоғамда болып жатқандықтан / керек↓/// ↑мен бағана айтып кеттім ғой→ // заң дегеніміз не →/ адамдардың қарым-қатынасын іреттейтін уөлшем↓/// ↑йегер де уондай қарым қатынас тұуындап↑// уол біреудің құқұғына / келтіріп жатс̆а↑// міндетті түрде керек↓/// ↑бірақ / жеке заң қабылдау керек па↑// немесе қылмыстық кодек̊стің ішіне →// бап йенгізу керек па↑// бұл мәселені уже мамандар шешет↓/// ↑әйтпесе / біз ана көптеген шетелдерде ↑// бұндай заң қабылданып жатыр йекен↓// бұл бар йекен / бір жеке заң қабылдайық деп↓/// ↑жоқ →/ біздің ұлттық құқұқтық жүйенің →/ уөз йерек̊шелігі бар↓/// ↑мүмкүн / біз уосы бұл заңдарға ↑// уосы баптарды йенгізүу арқылы →// мәселені шеше аламыз↓/// |
↑бұнұң барлығын заңгер / уөтө ͡ жақ̊сы →// терең шегарасын / ашұуұмұз ͡ герек↓/// ↑бұл тұуралы / заң → қоғамда / б̊олұб̊ ͡ жатқандықтан / керек↓/// ↑мен / баған'айтып / кеттім ͡ ғой→ // заң дегеніміз не →/ адамдардың / қарым-ғатынасын ͡ реттейтін / уөлшөм↓/// ↑йегер ͡ де / уондай / қарым-ғатынастар ͡ тұуұндап ↑// уол / б̊іреудүң ͡ ғұқұғұна / келтіріб̊ ͡ жатčа↑// міндеттітүрдө ͡ герек↓/// ↑бірақ / жеке заң ͡ ғаб̊ылдау͡ герек ͡ пе↑// немесе / қылмыстық кодек̊стің ͡ ішіне →// бап ͡ еңгізүу ͡ герек ͡ пе↑// бұл мәселені / мамандар ͡ шешеді↓/// ↑әйтпесе / біз ана / көптөгөн шетелдерде ↑// бұндай заң / қаб̊ылданыб̊ ͡ жатыр ͡ екен↓// бұл / б̊ар ͡ екен / бір жеке заң ͡ ғаб̊ылдайығ ͡ деп↓/// ↑жоқ →/ біздің ұлттұқ / құқұқтұғ ͡ жүйөнүң →уөз ͡ ерек̊шелігі͡ б̊ар↓/// ↑мүмкүн / біз уосұ / б̊ұл ͡ заңдарға↑// уосұ ͡ б̊аптарды / йеңгізүу ͡ арқылы →// мәселені / шеш'аламыз↓/// |
Бұның барлығын заңгер өте жақсы, терең, шекарасын ашуымыз керек. Бұл туралы заң қоғамда болып жатқандықтан керек. Мен бағана айтып кеттім ғой, заң дегеніміз не, адамдардың қарым-қатынасын реттейтін өлшем. Егер де ондай қарым-қатынастар туындап, ол біреудің құқығына келтіріп жатса, міндетті түрде керек. Бірақ жеке заң қабылдау керек па немесе қылмыстық кодекстің ішіне бап енгізу керек па, бұл мәселені уже мамандар шешеді. Әйтпесе, біз ана көптеген шетелдерде бұндай заң қабылданып жатыр екен, бұл бар екен, бір жеке заң қабылдайық деп. Жоқ, біздің ұлттық құқықтық жүйенің өз ерекшелігі бар. Мүмкін, біз бұл заңдарға осы баптарды енгізу арқылы мәселені шеше аламыз. |
Ұларбек Нұрғалымұлы
|
▶
|
↑ адам уөмірінің → бүкіл мәні → уөз уорнын табұу секілді ↓ /// ↑уөзі кез келген → мына аспаннан жауатын қардың уөзі әр ұлпасына дейін → әртүрлі болады йекен ↓ /// ↑ йенді мійлійардтаған → // трійлійондаған → қарлардың уөзі бір-біріне → ұқсамай жатса → // адамның уөзі → бір біріне ұқсамайды→ // мүлде ұқсамайды ↓ /// ↑ ал йенді уосы → ұқсамайтын дүнійелердің → уөзінің → қалауы болады → // уөзінің талабы → болады ↓ /// ↑йосы тұрғыдан алған кезде → // әр адам уорнын табұу деген → уөзінің қалауы → // уөзінің → табыйғатына байланысты // йенді біреу → біреуге ұқсағысы келеді ↓ /// ↑біреу біреуден → үлгі алғысы келеді ↓ /// ↑ әрійне // уол жақсы жағынан ↓ /// |
↑ адам уөмүрүнің →// бүкүл мәні →// уөз уорнұн таб̊ұу секілді ↓ /// ↑ уөзү кез ͡гелген →// мын'аспаннан жауатың ғардың уөз'әр ұлпасына дейін →// әртүрлү ͡б̊олады уекен ↓ /// ↑ уенді мійлійардтаған → // трійлійондаған →// қарлардың уөзү ͡б̊ір-͡б̊іріне →// ұқ̊самай жатčа'адамның уөзү →// бір-͡б̊ірін'ұқ̊самайды → // мүлд' ұқ̊самайды ↓ /// ↑ ал йенді уосұ →// ұқ̊самайтын дүнүйөлөрдің → уөзүнүң →// қалауұ ͡б̊олады → // уөзүнүң талаб̊ы → болады ↓ /// ↑уосұ тұрғұдан алғаң ͡гезде → // әр адам уорнұн таб̊ұу деген → // уөзүнүң ͡ғалауұ → // уөзүнүң → // таб̊ыйғатына ͡б̊айланысты → // йенді ͡б̊іреу → // біреуг'ұқ̊сағысы келеді ↓ /// ↑ біреу ͡б̊іреудөн → // үлг'алғысы келеді ↓ /// ↑ әрійне → // уол жақ̊сы жағынан ↓ /// |
Адам өмірінің бүкіл мәні өз орнын табу секілді. Өзі кез келген мына аспаннан жауатын қардың өзі әр ұлпасына дейін әртүрлі болады екен. Енді миллиардтаған, трилиондаған қарлардың өзі бір-біріне ұқсамай жатса, адамның өзі бір-біріне ұқсамайды, мүлде ұқсамайды. Ал енді осы ұқсамайтын дүниелердің өзінің қалауы болады, өзінің талабы болады. Осы тұрғыдан алған кезде, әр адам орнын табу деген өзінің қалауы, өзінің табиғатына байланысты, енді біреу біреуге ұқсағысы келеді. Біреу біреуден үлгі алғысы келеді. Әрине, ол жақсы жағынан. |
Ұларбек Нұрғалымұлы
|
▶
|
↑ ал бірақ / сен де → бір кірпіш / дегендегі → абай атамыздың сөзін → алатын болсақ → // уол тұура кәдімгі → әргімнің уөз уорнын табұу мәселесі ↓ /// ↑йенді уосы'әркім уөз уорнын табұу → үшін не керек алдымен↑/// ↑йең алдымен уөз уорным қайсы деген нәрсені → білүу керек қой ↓ /// ↑ біреу → // мүмкін → // бастық болұуға → жаралмаған шығар →/ / табыйғаты кішкене келіңкіремейтін шығар →// ал уоған мүмкін → шығармашылық ұнайтын шығар ↓ /// |
↑ ал бірақ̊ сен⁀де → // бір ͡гірпіш дегендегі →// аб̊ай атамыздың сөзүн →// алатым болсақ → // уол тұура ͡гәдімгі →// әркімнің уөз уорнұн таб̊ұу мәселесі ↓ /// ↑йенді уос' әркім уөз уорнұн таб̊ұу →// үшүн не ͡герег алдымен ↓ /// ↑ йең алдымен ↓уөз уорнұм қайсы деген нәрсені →// білүу ͡герек⁀қой ↓ /// ↑ біреу мүмкүн →// бастық ͡полұуға →// жаралмаған шығар → // таб̊ыйғаты ͡гішкене ͡геліңкіремейтін шығар → // ал уоған мүмкүн →// шығармашылығ ұнайтын шығар ↓ /// |
Ал бірақ «сен де бір кірпіш» дегендегі Абай атамыздың сөзін алатын болсақ, ол тура кәдімгі әркімнің өз орнын табу мәселесі. Енді осы әркім өз орнын табу үшін не керек алдымен?! Ең алдымен өз орным қайсы деген нәрсені білу керек қой. Біреу, мүмкін, бастық болуға жаралмаған шығар, табиғаты кішкене келіңкіремейтін шығар, ал оған мүмкін шығармашылық ұнайтын шығар. |
Ұларбек Нұрғалымұлы
|
▶
|
↑ ал бірақ жаңағы → бай болып→ // бастық болып жүрүу → абыройлы шығар→ // бірақ мен уөзінің → табыйғатына қарсы келе уотырып → // кейбір нәрсені → бұза уотырып → // жаңағы жұрттың → қалауын →/ / былайша'айтқан кезде → // қоғамдық уортаның → // қоғамдық әлеуметтің мен пікіріне → болам деп → // уөзінің табыйғатына қарсы келетін нәрселерді → істеуі→ // мүмкін → // йенді уосы тұста уол уөзінің уорнын бір таппағандай → // уөмірі бір ішіндегі → бір қоңылтақсып → // уөзіне көңілі толмайтын → күйде жүрүуі мүмкін ↓ /// |
↑ ал бірағ жаңағы // → бай болұп // бастық ͡полұб̊ жүрүу // → аб̊ыройлұ шығар → // бірағ мен уөзүнүң → таб̊ыйғатына ͡ғарсы ͡геле уотұрұп → // кейб̊ір нәрсені → бұза уотұрұп → // жаңағы жұрттұң → қалауұн → // былайш'айтқаң ͡гезде // қоғамдық уортаның → // қоғамдығ әлеумөттүң мем пікіріне → болам ͡деп // уөзүнүң таб̊ыйғатына ͡ғарсы ͡гелетін нәрселерді → істеуү →// мүмкүн → // йенді уосұ тұста уол уөзүнүң уорнұм бір таппағандай → // уөмүрү ͡б̊ір ішіндегі → бір ғоңұлтақ̊сып → // уөзүнө көңүлү толмайтын → күйдө жүрүуү мүмкүн ↓ /// |
Ал бірақ жаңағы бай болып, бастық болып жүру абыройлы шығар, бірақ мен өзінің табиғатына қарсы келе отырып, кейбір нәрсені бұза отырып, жаңағы жұрттың қалауын, былайша айтқан кезде, қоғамдық ортаның, қоғамдық әлеуметтің мен пікіріне болам деп, өзінің табиғатына қарсы келетін нәрселерді істеуі, мүмкін, енді осы тұста ол өзінің орнын бір таппағандай, өмірі бір ішіндегі бір қоңылтақсып, өзіне көңілі толмайтын күйде жүруі мүмкін. |
Ұларбек Нұрғалымұлы
|
▶
|
↑ ал ана іске келгенде// уөзінің табыйғаты қызығатын → іске келгенде уол жолға түскөн жорғадай → тайпалып жүре берүуі мүмкін ↓ /// ↑ сондықтан біреу кейбір істі → сырттағы жұрт → қораш санауы мүмкін → // бірақ йегер сен уөзің соны жан-дүнійеңмен дұрыс деп → қаласаң және уоны сенің уөзінің уорташа тіршілігіңді қамтып → жататын болса уол → // қамдап жататын → болса → // уонда'әрійне → // уол бір адамның уөз уорнын білгендік → болар йеді ↓ /// ↑ уосы уөз уорнын білмеушіліктен // уорындар ауысып кетіп → жатады // немесе уөзі сондай бір білікті → адам іретінде уөзін көрсете'алмай жатады қандай жағдайда болсын ↓ /// |
↑ ал ан'іске келгенде → // уөзүнүң таб̊ыйғаты қызығатын → іске ͡гелгенде уол жолға түскөн жорғадай → тайпалыб̊ жүрө ͡б̊ерүуү⁀мүмкүн ↓ /// ↑ сондұқтам біреу ͡гейб̊ір істі → сырттағы жұрт → қораш санауұ мүмкүн → // бірақ уегер сен уөзүң сонұ жан-дүнүйөңмөн дұрұс⁀теп → қаласаң және уонұ сенің уөзүңнүң уорташа тіршілігіңді ͡ғамтып → жататым болса уол → // қамдаб̊ жататын → болса → // уонд'әрійне → //уол бір адамның уөз уорнұм білгендік → болар йеді ↓ /// ↑ уосұ уөз уорнұм білмеушүлүктен уорұндар ауұсұп кетіп → жатады немесе уөзү сондай бір ͡б̊ілікті → адам іретінде уөзүң гөрсөт' алмай жатады қандай жағдайда ͡б̊олсұн ↓ /// |
Ал ана іске келгенде, өзінің табиғаты қызығатын іске келгенде, ол жолға түскен жорғадай тайпалып жүре беруі мүмкін. Сондықтан біреу кейбір істі сырттағы жұрт қораш санауы мүмкін, бірақ егер сен өзің соны жан-дүниеңмен дұрыс деп қаласаң және оны сенің өзіңнің орташа тіршілігіңді қамтып жататын болса ол, қамдап жататын болса, онда әрине, ол бір адамның өз орнын білгендік болар еді. Осы өз орнын білмеушіліктен орындар ауысып кетіп жатады немесе өзі сондай бір білікті адам ретінде өзін көрсете алмай жатады қандай жағдайда болсын. |
Ұларбек Нұрғалымұлы
|
▶
|
↑ йенді бір ақ нәрсе уосы'адамның адамшылығы деген → дүнійе бар ↓ /// ↑ уосы уөз уорнын білүуге байланысты уол абай айтады → кісіге қарап сөз алма → // сөзіне қарап кісіні ал дейді ↓ /// ↑ мен осұның бір жақсы көрінісін әкемнен көретін йедім → // жарықтық ↓ /// ↑ уол кісі → сапардан келген кезде → // аңшылықтан келген кезде → жаңағы үйде бала уотыра ма → // шаға уотыра ма → // көрші үйдің → бір жас жігіт → // келіншек уотыра ма → // соған тұура бір айналасында → алқа ғотан йел уотырғандай қып → // сол бүгінгі сапары → тұуралы айтып беретін ↓ /// ↑ мынау уосылай алды → // уосылай іс шалдым → // уосылай жаңағы томағасын сыпырдым → // содан барып → ілді деген нәрсенің бәрін → ынты шынтысына дейін айтып уотыратын↓/// |
↑ йенді ͡б̊ір-ақ нәрсе → // уос'адамның адамшылығы деген → //дүнүйө ͡б̊ар ↓ /// ↑ уосұ уөзуорнұм білүугө ͡б̊айланысты уол аб̊ай айтады → кісіге ͡қарап̊ сөз алма → // сөзүнө ͡қарап кісін'ал дейді ↓ /// ↑ мен уосұнұң бір жақ̊сы ͡гөрүнүсін әкемнең гөрөтүн йедім // → жарықтық ↓ /// ↑ уол гісі → сапардаң гелгең ͡гезде → // аңшылықтаң ͡гелгең ͡гезде → жаңағ'үйдө бала уотұра ͡ма →// шаға уотұра ͡ма → // көрш'үйдүң → бір жаш шігіт → // келіншек уотұра ͡ма → // соған тұура ͡б̊ір айналасында → алқа ғотан йел уотұрғандай ͡ғып → // сол бүгүңгү сапары → тұурал' айтып беретін ↓ /// ↑ мынау уосұлай алды → // уосұлай іш шалдым // уосұлай жаңағы томағасын сыпырдым → // содам барып → ілді деген нәрсенің бәрін → ынты шынтысына дейін айтып уотұратын ↓ /// |
Енді бір-ақ нәрсе осы адамның адамшылығы деген дүние бар. Осы өз орнын білуге байланысты ол Абай айтады: «Кісіге қарап сөз алма, сөзіне қарап кісіні ал» дейді. Мен осының бір жақсы көрінісін әкемнен көретін едім, жарықтық. Ол кісі сапардан келген кезде, аңшылықтан келген кезде жаңағы үйде бала отыра ма, шаға отыра ма, көрші үйдің бір жас жігіт, келіншек отыра ма, соған тура бір айналасында алқа-қотан ел отырғандай қып, сол бүгінгі сапары туралы айтып беретін. Мынау осылай алды, осылай іс шалдым, осылай жаңағы томағасын сыпырдым, содан барып ілді деген нәрсенің бәрін ынты-шынтысына дейін айтып отыратын. |
Фархат Калиев
|
▶
|
- ↑мен танертен / кызымды мектепке апарғанда → // сіздін әнінізді косып коям → // ұроза ↑ ///
- ↑мхм ↑ ///
- ↑маған ыол сондай → // көніл-күйімді жақ̊сы көтеред ↓ /// ↑ білмійм / сіздін вапще → // м: стійлініз маған қатты ұнайд ↓ ///
- ↑ырақмет ↑ ///
- ↑сол стійлінізді қайдан алдыныз ↑ // қалай таптыныз ↑ ///
- ↑уол стійлді йешқайдан алған жоқпын ↓ /// ↑ уол андайғо ↓ /// ↑ і: ↑адам уөзі уотырып → // уөлең жазған кезде қалай беред йенді іштен → // солай бересінғо сен ͡ де жазып ↑/// ↑содан йенді халыққа жеткеннен кійн халық уөзі арғарай стійлін тауыб алад ͡ ғо ↓ /// ↑ нау / нандай стійл' мынау нандай стійл' деген сыйақты ↓ /// ↑ ал менде апределённый бір уосы стійлмен айтам дійтін жоқ уондай↑/// |
-↑мен таңертең ͡ ғызымды мектепк'апарғанда → // сіздің әніңізді ͡ ғосұп қойамын → // ұроза ↓ ///
-↑мхм ↓ ///
-↑маған уол сондай → // көңүл-гүйүмдү жақ̊сы ͡гөтөрөді ↓ /// ↑білмеймін / сіздің вообще → // м: стійліңіз мағаң ͡ ғатт'ұнайды ↓ ///
-↑ырақмет ↓ ///
-↑сол стійліңізді ͡ ғайдан алдыңыз → // қалай таптыңыз↑ ///
-↑ уол стійлді / уешқ̊айдан алған жоқпұн ↓ /// -↑уол анандай ͡ ғо↓ /// ↑ і: ↑ адам йөз'отұрұп → // уөлөң жазғаң ͡ гезде / қалай береді ↑ // йенд'іштен → // солай бересің ͡ ғой сен ͡ де жазып ↓ /// ↑ содан йенді халыққа жеткеннең ͡ гейін халығ ͡ өзү → // арығарай стійлін тауұб̊ ͡аладығой ↓ /// ↑ мынау анандай стійл' → // мынау мынандай стійл' деген сыйақты ↓ /// ↑ ал менде / определённый бір уосұ стійл'мен айтамын дейтін жоқ уондай ↓/// |
- Мен танертен қызымды мектепке апарғанда сіздін әнінізді қойып қоям – "Роза".
- Мхм…
- Маған ол сондай көніл-күйімді жақсы көтеред. Білмим. Сіздін вообще ммм стилініз маған қатты ұнайд.
- Рақмет!
- Сол стилінізді қайдан алдыныз, қалай таптыныз?
- Ол стилді ешқайдан алған жоқпын. Ол андай ғо. Ііі адам өзі отырып өлең жазған кезде қалай беред, енді іштен солай бересінғо сен де жазып. Содан енді халыққа жеткеннен кейін халық өзі ары қарай стилін тауып алады ғой. Мынау мынандай стиль, мынау анандай стиль деген сияқты. Ал менде определенный бір осы стилмен айтам дейтін жоқ ондай. |
Фархат Калиев
|
▶
|
- ↑ізденыс көп болды ͡ ма ↑ ///
- ↑бәрібір / ыйа → // көп боладығо ↑ ///
- ↑ қанша жыл ↑ /// ↑қазір сіз жыйырма бірдесіз ↑ /// ↑ жыйырма йекідемін пачтій ↓ /// ↑уош ͡ шылы толам ↓/// ↑ просты меламан болұу ͡ герек сыйақты ↓ /// ↑ жаңағыдай әр уөлеңді тыңдай берген жақсы ↓ ///
- ↑ проста павезло ↓ /// ↑ нұу может быт' ͡ да ↑/// ↑ баққо тоже ↑/// ↑біреуге йерте бұйырад → // біреуге кеш бұйырад ↓ /// ↑ біреулер талпынып йеңбекпен жетед деген сыйақты ↓ ///
- ↑ менін байқауымша табысқа → / ызденген адам жетед ↓ ///
- ↑ ійа → // мен ͡ де келісем ↓ /// ↑ сіз мұузыкалық мектепті бітірдініз / ійа ↑ ///
- ↑ мхм ↑ /// ↑ үшінші сыныптан бастап гастрол'ге шықтыныз ↓ ///
- ↑ мхм ↑ ///
- ↑менің уойымша → // мұузыкалық мектепті бітірген әртіс → // уол басқаша ↑ /// ↑ сахнада уоны → // сразұу көресын ↓ /// |
-↑ізденіс көпполдұ ͡ ма ↑ /// ↑ бәріб̊ір ійә / көпполады ͡ ғой ↑ ///
-↑қанша жыл ↑ /// ↑ қәзір сіж ͡ жыйырмаб̊ірдесіз ↓ ///
-↑жыйырм'екідемін почтій ↓ /// ↑ уосұ жылы толамын ↓ /// ↑ просто меломам ͡ болұу ͡ герек̊сыйақты ↓ /// ↑ жаңағыдай / әр уөлөңдү тыңдай берген жақ̊сы ↓///
-↑просто павезло ↓ ///
-↑ну может / быть да ↑ /// ↑бақ ͡ қой тоже ↓/// ↑ біреуг'ерте бұйұрады → // біреугө ͡ геш бұйұрады ↓ /// ↑ біреулөр талпынып йеңбекпен жетеді / деген сыйақты ↓ ///
-↑менің байқауұмша / таб̊ысқа → // іздеңген адам жетеді ↓///
-↑ійә / мен ͡ де ͡ гелісемін ↓ ///
-↑сіз мұузұкалық мектепті ͡ б̊ітірдіңіз / ійә ↑ ///
-↑мхм ↓ ///
-↑ үшүншү сыныптам ͡ бастап гастрол'ге шықтыңыз ↓///
-↑мхм ↓///
-↑менің уойұмша мұузұкалық мектепті ͡ б̊ітірген әртіс уол ͡ б̊асқаша ↓ ///
-↑сахнад'онұ → // сразұу ͡ гөрөсүң↓/// |
- Ізденіс көп болды ма?
- Бәрібір, иа, көп болады ғо.
- Қанша жыл? Қазір сіз 21-десіз.
- 22-демін почти. Осы жылы толам. Просто меломан болу керек сияқты. Жаңағындай әр өлеңді тыңдай берген жақсы.
- Просто повезло.
- Ну, может быть, да. Бақ қо тоже. Біреуге ерте бұйырад, біреуге кеш бұйырад. Біреулер талпынып еңбекпен жетед деген сияқты.
- Менін байқауымша табысқа ізденген адам жетед.
- Иа, мен де келісем.
- Сіз музыкалық мектепті бітірдініз, иа?
- Мхм…
- Үшінші сыныптан бастап гастрольге шықтыныз?
- Мхм..
- Менін ойымша, музыкалық мектепті бітірген әртіс ол басқаша. Сахнада оны сразу көресін. |
Фархат Калиев
|
▶
|
↑мхм уол ійа ↑ /// ↑уонымен келісем ↓ /// ↑ бірақ і: / тап менің тарапымда кішкене басқашалау ↓ /// ↑ мен мұузыкалық мектепті бітірдім ͡ да → // бірақ уоның колледжын уоқымадым→ // уоның унійверсійтетін уоқымадым ↓ /// ↑ сол себепті мен ͡ де әлі кішкене көшеден келген әртістердің қатарына жатам ↓ /// ↑ себебі сахналық йенді мәденійетке текқана жаңағ кійімің кірмійдіғо → // сөйлегенің кіред → // ал мен халықпен жұмыш ͡ шасау ведениям → // тоже ағайындарыммен сөйлесіп тұрған сыйақты → // әңгіме айта ͡ берем ↑ /// ↑ а: жаңағыдай профессыйоналдық тұрғыда → // әлі жетіліватырқ↑/// |
-↑мхм уол ійә ↓ /// ↑уонұмең ͡ гелісемін ↓/// ↑ бірақ / тап менің тарапымда ͡ гішкене ͡ б̊асқашалау ↓ /// ↑мен мұузұкалық мектепті ͡ б̊ітірдім ͡ да / б̊ірағ ͡ онұң ͡ голледжын уоқұмадым → // уонұң үунійверсійтетін уоқұмадым → // сол себ̊епті мен ͡ де әлі ͡ гішкене ͡гөшөдөң ͡ гелген әртістердің ͡ғатарына жатамын ↓ /// ↑себ̊еб̊і сахналық / йенді мәденійетке текқана жаңағы ͡ гійімің ͡гірмейді ͡ ғой → // сөйлөгөнің ͡ гіреді → // ал мен / халықпен жұмұш ͡ шасау ведениям тоже / ағайындарыммен сөйлөсүп тұрған сыйақты → // әңгіме айта ͡ б̊еремін ↓ /// ↑ а: жаңағыдай профессійоналдық тұрғұда → // әлі жетіліб̊ жатырмыз ↓ /// |
- Мхм. Ол, иа. Онымен келісем. Бірақ ііі тап менің тарапымда кішкене басқашалау. Мен музыкалық мектепті бітірдім да, бірақ оның колледжын оқымадым, оның университетін оқымадым. Сол себепті мен де әлі кішкене көшеден келген әртістердің қатарына жатам. Себебі сахналық, енді мәдениетке тек қана жаңағы киімің кірмиді ғо, сөйлегенің кіред. Ал мен халықпен жұмыс жасау ведениям тоже ағайындарыммен сөйлесіп тұрган сияқты әңгіме айта берем. Ааа жаңағыдай, профессионалдық тұрғыда әлі жетіліп атырқ. |
Фархат Калиев
|
▶
|
- ↑йенді біздің шоубійзнест'алса → // мысалы жетпіс / мүмкін сексен пайыз әртістер уолар мұузыкалық мектепті бітірген жоқ ↓ /// ↑ сіздің стійліңіз садраддійндін / ійа ↑ амренің уоның бәрі көрініп тұрад ↓ /// ↑ йенді / жаңа толқынды алсақ / ійа мысалы ↓ /// ↑ үйткені / нұу сіздер басқаша ͡ да ↓ /// ↑ үйткені фұундамент бар ↓ ///
- ↑ м:
- ↑ сіз йөзініз барам дедініз ͡ ба мұузыкалық мектепке ↓ ///
- ↑ жо:қ уөзіміз ↓ /// ↑ менде уөзімде қатты негізі болды бала кезден желаныйе ↓ /// ↑ бірақ йенді / апарған ат'анам ͡ ғо ↓ /// ↑ сол кісілер байқад бірінші ↓ /// ↑ уосы баладан бірдеңе шығатын сыйақты деп → // жәйлап мұузыкал'ный школға апард ↓ /// ↑ содан кеттік ͡ қо ↓ /// |
-↑йенді ͡͡ біздің шоу-бійзнест'алса → // мысалы / жетпіс мүмкүн сек̊сен пайыз әртістер → // уолар мұузұкалық мектепті ͡ б̊ітірген ͡ жоқ ↓ /// ↑ сіздің стійліңіз / садрадыйннің / ійә / әмренің уонұң бәрі ͡ гөрүнүп тұрады ↓ /// ↑йенді / жаңа толқұнд'алсақ // ійә / мысалы ↓ /// ↑ уөйткөнү / ну / сіздер ͡ б̊асқаша да ↑ /// ↑ уөйткөнү фұундамент ͡ пар↓///
-↑м: ↓///
-↑сіз уөзүңүз ͡ б̊арамын дедіңіз ͡ б̊а ↑ // мұузұкалық мектепке ↑ ///
-↑жо:қ / уөзүмүз ↓ /// ↑ менде / уөзүмдө / қатты негізі ͡ б̊олдұ ͡ б̊ала ͡ гезден желанійе ↓ /// ↑ бірағ ͡ енді / апарған ат'анам ͡ ғой ↓ /// ↑сол ͡ гісілер ͡ б̊айқады ͡ б̊ірінші ↓ /// ↑ уосұ ͡ б̊аладам ͡ б̊ірдеңе шығатын сыйақты деп → // жәйлап / мұузұкальный школағ'апарды ↓ /// ↑содаң ͡ геттік ͡ қой↓/// |
- Енді біздін шоу-бизнесті алса, мысалы, 70 мүмкін 80 пайыз әртістер, олар музыкалық мектепті бітірген жоқ. Сіздің стиліңіз, Садраддиндін, иа, Әмренің оның бәрі көрініп тұрад. Енді жаңы толқынды алсақ, иа, мысалы. Үйткені, ну, сіздер басқаша да. Үйткені фундамент бар.
- Ммм..
- Сіз өзініз барам дедініз ба музыкалық мектепке?
- Жоооқ, өзіміз. Менде өзімде қатты негізі болды бала кезден желание. Бірақ енді апарған ата-анам ғо. Сол кісілер байқад бірінші. Осы баладан бірдеңі шығатын сияқты деп. жайлап музыкальный школаға апард. Содан кеттік қо. |
Фархат Калиев
|
▶
|
- ↑мектепте уоқығанда стүудент кезінде сіз кімді тындандыныз ↑ ///
- ↑ қайрат нұртасты / төреғалыйды / йеркін нұржановты ↓ /// ↑ кіле:ң эстраданы тыңдадым ↓ /// ↑ дәстүрлі әншілердің айгүл йелшібаева → // уөмірқұл айныйазов ↓ /// ↑ дәстүрлі әншілермен қоса → // эстрадалық әншілерді қатар тыңдадым ↓ /// ↑ ал стүудент кезімде → // ағылшынша уөлеңдер тыңдап бастадым → // уорышша уөлеңдер ↑ /// ↑ сүйтіп алматыға уөзім келген кезде → // соның бә:рі мыйымда айналып жүрд ↓ /// ↑ содан кейін ұрозаның бір жерінде → // қайрат нұртас боп тұрсам → // бір жағында эмійнем боп тұрғым келед → // деген сыйақты ͡ ғой ↓ ///
- ↑ м: ↑/// |
-↑мектепте уоқұғанда → // стүудөнт кезінде → // сіз ͡ гімді тыңдадыңыз ↓///
-↑қайрат нұртасты / төрөғалыйды / йеркін нұржановтұ ↓ ///
↑кіле:ң эстраданы тыңдадым ↓ /// ↑ дәстүрл'әншілердің → // айгүл елшіб̊аева → // уөмүрқұл айныйазов ↓ /// ↑ дәстүрл'әншілермең ͡ ғоса → // эстрадалық әншілерді ͡ ғатар тыңдадым ↓ /// ↑ ал стүудент кезімде → // ағылшынша уөлөңдөр тыңдап ͡ пастадым → // уорұшша уөлөңдөр ↓ /// ↑ сөйтүп / алматыға уөзүм ͡ гелгең ͡ гезде → // сонұң бәрі мыйымда / айналып жүрдү ↓ /// ↑ содаң ͡ гейін ұрозаның бір жерінде / қайрат нұртас ͡ полұп тұрсам → // бір жағында / эмійнем ͡ б̊олұп тұрғұм ͡ геледі деген сыйақты ͡ ғой ↓///
- ↑ м:↑/// |
- Мектепте оқығанда, студент кезінде сіз кімді тындадыныз?
- Қайрат Нұртасты, Төреғалиды, Еркін Нұржановты. Кілееең эстраданы тыңдадым. Дәстүрлі әншілердің - Айгүл Елшібаева, Өмірқұл Айниязов. Дәстүрлі әншілермен қоса эстрадалық әншілерді қатар тыңдадым. Ал студент кезімде ағылшынша өлеңдер тыңдап бастадым, орысша өлеңдер. Сүйтіп Алматыға өзім келген кезде соның бәәәрі миымда айналып жүрд. Содан кейін Розаның бір жерінде Қайрат Нұртас болып тұрсам, бір жағында Эминем болып тұрғым келед деген сияқты ғой.
- Ммм… |
Фархат Калиев
|
▶
|
- ↑әр жағынан әртүрлі бере бересің ↓ /// ↑ сосын халық уөзі тауыб аладығо ↓ ///
- ↑ референс / ійа / сонда ↑ ///
- ↑ уол капійраванійе ͡ ғо → // барлығы кагда мұузыка → // звұукпен мұузыкамен андай ауыратын болсаң уоның бәрі сен тыңдаған кезде наушнійкпен лійбы калонкіден уоның бәрі мыйға қарай кетед ↓ /// ↑ ій / артынша сосын → // жалғыз уөзің уотырып уөлең жазған кезде соның бәрі түседі ↓ ///
- ↑ әнді тұуұу ↑ уол сондай қыйын / нәрсе деп уойлайм ↓ ///
- ↑ жаман ауырад десең ↓ ///
- ↑ ха: как у нас на родах ↓ /// ↑ вот как музыка раждается → // у парней ↑ ///
- ↑ музыкада ч' ут'-ч' ут' па другому↓ /// |
-↑әржағынан әртүрлү ͡ б̊ере ͡ б̊ересің ↓ /// ↑ сосұн халығ уөзү тауұб̊ ͡ алады ͡ ғой ↓ ///
-↑іреференс / ійә / сонда ↑ ///
-↑ уол / копійрованійе ͡ ғой барлығы → // когда мұузұка звұукпен → // мұузұкамен анандай ауұратым ͡ болсаң → // уонұң ͡ бәрі сен тыңдағаң ͡ гезде → // наушныйкпен либо калоңкадан → // уонұң бәрі мыйға ͡ ғарай ͡ гетеді ↓ /// ↑ ій / артынша / сосұн → // жалғыз уөзүң уотұрұп → // уөлөң жазғаң ͡ гезде → // сонұң ͡ бәрі түсөдү ↓ ///
-↑ әнді тұуұу ↑ уол сондай ͡ ғыйын нәрсе деп уойлаймын↓///
-↑жаман ауұрады десең↓///
-↑ха:↑///
-↑как у нас на родах ↑ /// ↑ вот как мұузұка рождается → // у парней ↓ ///
-↑мұузұкада ч' ут'-ч' ут' по другому↑ /// |
- Әр жағынан әртүрлі бере бересің. Сосын халық өзі тауып алады ғо.
- Референс, иа, сонда?
- Ол копирование ғо барлығы, когда музыка звукпен музыкамен андай ауыратын болсаң оның бәрі сен тыңдаған кезде, наушникпен либо колонкіден, оның бәрі миға қарай кетед. Артынша сосын жалғыз өзің отырып өлең жазған кезде соның бәрі түседі.
- Әнді туу - ол сондай қиын нәрсе деп ойлайм.
- Жаман ауырад десең.
- Хахахаха. Как у нас на родах. Вот как музыка рождается у парней?
- Музыкада чуть-чуть по другому. |
Фархат Калиев
|
▶
|
- ↑қалай ↑ ///
- ↑ кейбір мұузыка болад ↑ /// ↑ мысалы тоже самое бірақ ұқсайд / жаңағы бала тұуған / і: рәсімге ↓ /// ↑ біреулер / мысалы / тоғыз айдан уөтіп кетіп барып тұуад → // деген сыйақтығо ↓ /// ↑ мұузыка ͡ да сондай ↓ /// ↑ сен / бірсағатта бітіргің келед → // бірақ уол бір айдан ͡ кейін шығад → // деген сыйақтығо ↓ /// ↑ і: кейде болад → // толғағың жеңіл болғаң ͡ гезде → // уонбес мійнұутта шығарып тастайсың мұузыканы сондай ↓ ///
- ↑ уоған шабыт керек ͡ қой ↓ ///
- ↑ әрійне ↓ /// ↑ уол сол сыйақты → // бірақ мана айтып уөткендей → // шабыт айтпай келед ↓ /// ↑ уол бес мійнұутқа келіп кетіп қалұуы мүмкін ↓ /// ↑ бес мійнұутта сен бір жол жазып үлгерүуің мүмкінсің → // деген сыйақтығо ↓ /// |
-↑ қалай ↑ ///
-↑кейб̊ір мұузұка ͡ б̊олады ↓ /// ↑ мысалы / тоже самое → // бірақ / ұқ̊сайды жаңағы ͡ б̊ала тұуған / і: ірәсімге ↓ /// ↑ біреулөр / мысалы / тоғұз айдан уөтүп кетіп → // барып тұуады → // деген сыйақты ͡ ғой мұузұка ͡ да сондай ↑ /// ↑ сен / бір сағатта ͡ б̊ітіргің ͡ геледі ͡ б̊ірағ уол / бір айдаң ͡ гейін шығады → // деген сыйақты ͡ ғой ↓ /// ↑ і: кейде ͡ б̊олады → // толғағың жеңіл болғаң ͡ гезде → // уомбес мійнұутта шығарып тастайсың → // мұузұканы сондай ↓ ///
-↑ уоған шаб̊ыт керек ͡ қой↑///
-↑әрійне↑ /// ↑уол сол сыйақты → // бірақ / ман'айтып уөткөндөй → // шаб̊ыт айтпай ͡ геледі ↓/// ↑уол бес мійнұутқа ͡ геліп / кетіп қалұуұ мүмкүн ↓ /// ↑ бес мійнұутта / сем ͡ бір жол жазыб̊ ͡ үлгөрүуүң мүмкүнсүң → // деген сыйақты ͡ ғой ↓ /// |
- Қалай?
- Кейбір музыка болад. Мысалы тоже самое, бірақ ұқсайд жаңағы бала туған ііі рәсімге. Біреулер, мысалы, 9 айдан өтіп кетіп барып туад деген сияқты ғо. Музыка да сондай. Сен 1 сағатта бітіргің келед, бірақ ол 1 айдан кейін шығад деген сияқты ғо. Ііі кейде болад, толғағың жеңіл болған кезде, 15 минутта шығарып тастайсың музыканы. Сондай.
- Оған шабыт керек қой.
- Әрине. Ол сол сияқты, бірақ мана айтып өткендей, шабыт айтпай келед. Ол 5 минутқа келіп кетіп қалуы мүмкін. 5 минутта сен 1 жол жазып үлгеруің мүмкінсің деген сияқты ғо. |
Фархат Калиев
|
▶
|
- ↑мысалы / сүуретшілерді алсақ уолар мастерскойына кіред → // холст алад → // ій / жазад / ійа ↑ ал / мысалы сіз мұузыканы жазғанда → // уөзіңіздің стійліңізбен → // ійа / қар сыйақты → // ұроза сыйақты ↑ /// ↑ сіз қалай / стұудійаға кіресіз ↑ /// ↑ так / фархат / я должен написат' песню ͡ да / солай жазасыз ͡ ба ↑ /// ↑ или әлдеқалай ↑ // уолай уойланатын болсаңыз уөлең шығар'алмай қаласыз ↑ /// ↑ уөлең / ән шығар'алмай қаласыз ↑ ///
- ↑ неге↑ /// ↑ настрой бар ͡ ғой ↓ ///
- ↑ настрой болғанымен ↑ ///
- ↑ настрой / атмосфера / стұудійада уотырсын / жалғыз ↑ /// ↑ кофе / шабыт ↑ ///
- ↑ мхм ↑ /// ↑ уол возможно қыздарда шығар ↓ /// ↑ әйелдер қауымында сондай настрой болса ↑ /// ↑ кофе / стұудійа ↑ /// |
-↑мысалы / сүурөтш̆үлөрд'алсақ → // уолар мастерскойына ͡ гіреді → // холст алады → // ій / жазады → // ійә ↓ /// ↑ ал / мысалы / сіз мұузұканы жазғанда → // уөзүңүздің стійліңізб̊ен / ійә↑ қар сыйақты / ұроза» сыйақты ↓ /// ↑ сіз ͡ ғалай стұудійаға ͡ гіресіз ↑/// ↑ так / фархат / я должен написать песню ͡ да ↓ /// ↑ солай жазасыз ͡ ба ↑ /// ↑ или әлдеғалай ↑ ///
-↑уолай / у ойланатым ͡ болсаңыз → // уөлөң шығар'алмай ͡ ғаласыз ↓ /// ↑ уөлөң / ән шығар'алмай ͡ ғаласыз↓///
-↑неге↑/// ↑настрой бар ͡ ғой ↓///
-↑настрой болғанымен ↑ ///
-↑настрой / атмосфера / стұудійада уотұрсұң → // жалғыз ↓ /// ↑ кофе / шаб̊ыт ↓ ///
-↑мхм↓ /// ↑ уол возможно / қыздарда шығар↓ /// ↑ әйелдер ͡ ғауұмұнда → // сондай настрой болса ↑ /// ↑ кофе / стұудійа ↓ /// |
- Мысалы, суретшілерді алсақ олар мастерскойына кіред, холст алад и жазад, иа. Ал, мысалы, сіз музыканы жазғанда өзініздін стилінізбен, иа, «Қар» сияқты, «Роза» сияқты. Сіз қалай студияға кіресіз? Так, Фархат, я должен написать песню да. Солай жазасыз ба? Или әлде қалай?
- Олай ойланатын болсаңыз өлең шығара алмай қаласыз. Өлең, ән шығара алмай қаласыз.
- Неге? Настрой бар ғой.
- Настрой болғанымен.
- Настрой, атмосфера, студияда отырсын, жалғыз. Кофе, шабыт.
- Мхм. Ол возможно қыздарда шығар. Әйелдер қауымында сондай настрой болса. Кофе, студия. |
Фархат Калиев
|
▶
|
- ↑ха: ↑ал сіздерде қалай ↑///
- ↑ бізде басқаша шамалы ↓ /// ↑ бізде пастайанны ↓ ///
- ↑ вот апишите / апишите мне абстановку // как это происходит // где это происходит ↓ ///
- ↑ біздер стұудійада көбіне уотырамыз негізі ↓ /// ↑ бірақ / біз аняқа → // жұмыс жасаймыз деп келмійміз ↓ /// ↑ біз жәй ͡ ғана → // студыйаның ішінде уотырамыз → // сойақта түнійміз ↓ /// ↑ үйіміз болса ͡ да → // бірақ сойақтың іші қызық ↓ /// ↑ содан мұузыкалар жүредіғо жәйлап → // мый уөз'іліп бастайд ↓ /// ↑ бірақ уол үшін сен андай мұузыкаға тыңдап → // уөлең шығарам мен деп уойланбай → // проста / айналаңмен әңгіме айтып уотырұу керексің → // уөзіңнің крұугыңмен ↓ /// ↑ кагда әңгме айтып уотырасың → // сосын сол крұугтың әңгімесінің уортасынан → // текст шығып бастайд ↓ /// ↑ сүйтіп арғарай → // мұузыканың бір жолын тапқаннан кійн → // черес сол жол арқылы → // полный кетеберес ͡ ғо төменге қарай ↑/// ↑ палнаценный трек шығад согезде ↑ /// |
-↑ха: ↑ ал сіздерде ͡ ғалай ↑///
-↑бізде ͡ басқаша шамалы ↓ /// ↑ бізде постоянны ↓///
-↑вот уопишите / уопишите мне уобстановку как это происходит → // где это происходит↓///
-↑біздер стұудійада / көб̊үн'отұрамыз негізі ↑ /// ↑ бірақ / біз анажаққа жұмұш ͡ шасаймыз деп ͡ келмейміз ↓ /// ↑ біж ͡ жәйғана стұудійаның ішінд'отұрамыз → // солжақта түнөймүз ↓ /// ↑ үйүмүз ͡б̊олса ͡ да / бірақ / солжақтың іші ͡ғызық ↓ /// ↑ содан мұузұкалар жүрөдү ͡ ғо жәйлап → // мый өз'іліп ͡ пастайды ↓ /// ↑ бірақ / уол үшүн сен анандай мұузұкаға тыңдап → // уөлөң шығарамын мен деп уойламбай → // проста / айналаңмен әңгім'айтып уотұрұу ͡ герек̊сің → // уөзүңнүң ͡ грұугұңмен ↑ /// ↑ когда / әңгіме айтып уотұрасың → // сосұн сол ͡ грұугтұң әңгімесінің уортасынан тек̊ст шығып ͡ пастайды → // сөйтүп / арығарай мұузұканың бір жолұн тапқаннаң ͡ гейін через → // сол жол арқылы полный кете ͡ б̊ересің ͡ ғой / төмөңгө ͡ ғарай ↓ /// ↑ полноценный трек шығады солгезде ↓ /// |
- Хахахаха. Ал сіздерде қалай?
- Біздерде басқаша шамалы. Бізде постоянно.
- Вот опишите, вот опишите мне обстановку как это происходит, где это происходит.
- Біздер студияда көбіне отырамыз негізі. Бірақ біз анаяқа жұмыс жасаймыз деп келмиміз. Біз жәй ғана студияның ішінде отырамыз, сояқта түнейміз. Үйіміз болса да, бірақ сояқтың іші қызық. Содан музыкалар жүреді ғо жайлап, ми өзі іліп бастайд. Бірақ ол үшін сен андай музыкаға тыңдап, өлең шығарам мен деп ойланбай, просто айналаңмен әңгіме айтып отыру керексің, өзіңнің кругыңмен. Когда әңгіме айтып отырасың, сосын сол кругтың әңгімесінің ортасынан текст шығып бастайд, сүйтіп ары қарай музыканың бір жолын тапқаннан кейін, через сол жол арқылы полный кетебересің ғо төменге қарай. Полноценный трек шығад сол кезде. |
Фархат Калиев
|
▶
|
- ↑крұугыныз кім сонда ↑ ///
- ↑ крұугым менің балдарым ↓ ///
- ↑ қандай балалар ↑ /// ↑ әртістер ↑ ///
- ↑әртістерден бөлек / уөзімнің командамның балдары бар → // менің жұмыстарыммен айналысатын ↓ /// ↑ сол кісілер уотырад → // көбіне қасымда ↑ /// ↑ ал әртістермен тек / концерттерде былай кездесеміз ↓ ///
- ↑ қайрат нұртаспен доссыз ͡ ба ↑ ///
- ↑ қайрат нұртаспен дос болсам ͡ ғо → // сол десең → // ійа ↑ /// ↑ дос емеспін ↓ /// ↑ інісімін ͡ ғо былай ↓ /// ↑ ійа / жақсы көреміз ағамызды → // сійлаймыз ↓ ///
- ↑ фійт жаздыныз ͡ ба ↑ ///
- ↑ жоқ ↓ ///
- ↑ қашан жазасыз ↑ ///
- ↑ жазбайт чығармын ↓ ///
- ↑ неге ↑ /// ↑ менің жолым басқа ↓ /// ↑ ағамды мен тек / балалық шағымның йестелігі деп білем → // және уосы жолға дейін алып келген → // мотыйватор ↑ ///
- ↑ амерійкада / йевропада фійттерді жазадығой → // калабарацыйа жасайд / сійнергійа жасайд / ійа ↑ /// ↑ екі мықты әртіс қосылса уонда / ну / точна бірдеме жана шығадығой ↓ /// |
-↑крұугұңұз ͡ гім сонда ↑///
- ↑ крұугұм менің балаларым ↓ ///
- ↑ қандай балалар ↑/// ↑ әртістер ↑ ///
-↑әртістердем ͡ бөлөг / уөзүмнүң ͡гомандамның балалары ͡ б̊ар → // менің жұмұстарыммен айналысатын ↓ /// ↑ сол ͡ гісілер уотұрады ͡ гөб̊үнө қасымда ↓ /// ↑ ал әртістермен тек / концерттерде ͡ б̊ылай ͡ гездесеміз ↓ ///
- ↑ қайрат нұртаспен доссұз ͡ б̊а ↑ ///
- ↑қайрат нұртаспен дос ͡ полсам ͡ ғой → // сол десең / ійә ↓ /// ↑ дос йемеспін ↓ /// ↑ інісімін ͡ ғой былай ↓ /// ↑ ійә / жақ̊сы ͡гөрөмүз ағамызды → // сыйлаймыз ↓ /// ↑
-↑фит ͡ шаздыңыз ͡ б̊а↑///
-↑ жоқ ↓ ///
-↑қашан жазасыз ↑///
-↑жазб̊айтын шығармын ↓ ///
-↑неге ↑ ///
-↑менің жолұм ͡ басқа ↓ /// ↑ ағамды мен тек / балалық̊шағымның йестелігі деп ͡ пілем және уосұ жолға ͡ дейін алып келген мотұйватор ↓ /// ↑ амерійкада / йевропада фійттерді жазады ͡ ғой → // коллаб̊орацыйа жасайды → // сійнергійә жасайды / ійә↓/// ↑йекі мықты / әртіс қосұлса / уонда / ну точно ͡ б̊ірдеңе жаңа шығады ͡ ғой↓/// |
- Кругыңыз кім сонда?
- Кругым – менің балдарым.
- Қандай балалар? Әртістер?
- Әртістерден бөлек өзімнің командамның балдары бар, менің жұмыстарыммен айналысатын. Сол кісілер отырад көбіне қасымда. Ал әртістермен тек қана концерттерде былай кездесеміз.
- Қайрат Нұртаспен доссыз ба?
- Қайрат Нұртаспен дос болсам ғо сол десең, иа. Дос емеспін. Інісімін ғой былай. Иа, жақсы көреміз ағамызды, сыйлаймыз.
- Фит жаздыныз ба?
- Жоқ.
- Қашан жазасыз?
- Жазбайтын шығармын.
- Неге?
- Менің жолым басқа. Ағамды мен тек балалық шағымның естелігі деп білем және осы жолға дейін алып келген мотиватор.
- Америкада, Европада фиттерді жазады ғой, коллаборация жасайд, синергия жасайд, иа. Екі мықты әртіс қосылса онда, ну, точно бірдеме жана шығады ғой. |
Фархат Калиев
|
▶
|
- ↑коллаборацыйа барғо бізде ↑/// ↑ тек қайрат ағамен йемес ↓ ///
- ↑ фархат / сенде қандай фобыйа бар ↑ ///
- ↑ бійіктіктен қорқам йосы ↓ ///
- ↑ басқа фобыйа жоқ ͡ па ↑///
- ↑ жоқ ↓ /// ↑ бійіктікқо самый / қорқыныштыс ↓ ///
- ↑ самый қорқынышты ↓ /// ↑ сонда мен сені прйам са:мый страхқа → // алып келдім ͡ да ↑ ///
- ↑ сонайтам ↓ /// ↑ сол уойланып уотырм ↓ /// ↑ қазір түсіп кете берійн ͡ ба → // жәйлап деп ↑ ///
- ↑ мен честна гаваря ↑ /// ↑ мен өзім қорқып тұрмын ↓ /// ↑ бірак сен үшін мен түсем ↓ ///
- ↑құуаныштымын ↑ ///
- ↑ контент үшін түсем ↓ /// ↑ мен ваще / кантент үшін бәрін жасайм ↓ ///
- ↑ ійа ↓ ///
- ↑ ал сен ше ↑ ///
- ↑ кантент / кантент деп уөліп кетпесек болд / әйтеуір ↑///
- ↑фархат қалайсын ↑ ///
- ↑ керемет ↑ ///
- ↑ керемет ↑ /// ↑ сен уойлаб атқан шығарсың неге / айжан ваще бұл сұхбатқа келісті ↑ /// ↑ зачем ваще келістіг деп ойлаб атқан жоқсың ͡ ба ↑ ///
- ↑ жоқ / нармальнығо ↑ /// ↑шынымен бұндай просты болмаса тоже бомайд ↑ /// ↑ і: сіз уөзіңіз айтқандай қорқынышты жеңіп білсең жақсығо тоже ↑ /// |
-↑коллаб̊орацыйа ͡ б̊арғой бізде ↓ /// ↑ тек қайрат ағамен йемес↓ ///
-↑фархат / сенде ͡ ғандай фоб̊ұйа ͡ б̊ар ↑ ///
-↑бійіктіктең ͡ ғорқамын уосұ ↓///
-↑басқа фоб̊ұйа жоқ ͡ па ↑///
-↑жоқ ↑ /// ↑ бійіктікқо самый / қорқұнұштысы ↓ ///
-↑самый / қорқұнұшты ↓ /// ↑ сонда мен сені прям са:мый страхқа / алып келдім ͡ да ↑ ///
-↑сон'айтам ↑ /// ↑ сол уойланыб̊ ͡ отұрмұн ↓ /// қәзір / түсіп кете ͡ б̊ерійм ͡ ба ↑ // жайлап деп ↓ ///
-↑мен честно говоря ↓ /// ↑ мен уөзүм ͡ ғорқұп тұрмұн ↓ /// ↑ бірақ / сен үшүн мен түсөмүн ↓ ///
-↑құуаныштымын ↑ ///
-↑контент үшүн түсөм ↓ /// ↑ мен вообще / контент үшүм ͡ бәрін жасаймын ↓ ///
-↑ійә↑///
-↑ал сен ͡ ше↑ ///
-↑контент / контент деп / уөлүп кетпесек болдұ /әйтеуүр ↓ ///
-↑фархат қалайсың ↑///
-↑керемет ↑ ///
-↑керемет ↑ /// ↑ сен уойлаб̊ ͡ жатқан шығарсың → // неге / айжан вообще / бұл сұхбатқа ͡ гелісті ↑ /// ↑ зачем / вообще / келістік деб̊ ͡ойлаб̊ ͡ жатқан жоқ̊сұң ͡ ба ↑ ///
-↑жоқ / нормально ͡ ғой ↓ /// ↑ шынымем ͡ бұндай просто болмаса / тоже болмайды ↓ /// ↑ і: сіз уөзүңүз айтқандай ͡ ғорқұнұшты жеңіп ͡ пілсең → // жақ̊сы ͡ ғой тоже ↑ /// |
- Коллаборация бар ғо бізде. Тек Қайрат ағамен емес.
- Фархат, сенде қандай фобия бар?
- Биіктіктен қорқам осы.
- Басқа фобия жоқ па?
- Жоқ. Биіктік қой самый қорқыныштысы.
- Самый қорқынышты. Сонда мен сені прям сааамый страхқа алып келдім да?
- Соны айтам. Сол ойланып отырм, қазір түсіп кете берин ба жайлап деп.
- Мен честно говоря. Мен өзім қорқып тұрмын. Бірақ сен үшін мен түсем.
- Қуаныштымын!
- Контент үшін түсем. Мен ваще, контен үшін бәрін жасайм.
- Иа.
- Ал сен ше?
- Контент, контент деп өліп кетпесек болды, әйтеуір.
- Фархат, қалайсын?
- Керемет!
- Керемет? Сен ойлап атқан шығарсың неге Айжан, ваще, бұл сұхбатқа келісті? Зачем, ваще, келістік деп ойлап атқан жоқсың ба?
- Жоқ, нормально ғо. Шынымен бұндай просто болмаса тоже болмайд. Ііі сіз өзіңіз айтқандай қорқынышты жеңіп білсең жақсы ғо тоже. |
Фархат Калиев
|
▶
|
- ↑сен ваще уөмірге сенесіңғой ͡ да ↑ ///
- ↑ ійа / әрійне ↓ ///
- ↑ потокта жүресіңғой ͡ да ↓ /// ↑ бірдеме / мысалы / болып қалса сенін өмірінде → // сен уотказ бермійсін уөзіне ↑ ///
- ↑ мхм ↑ ///
- ↑ жоқ демійсін / ійа ↑ ///
- ↑ ійа / рійск жасай бересің көп ↓ /// ↑ сондықтан рійскавать йеткен дұрыс ↓ ///
- ↑ кімге жоқ дійсін ↑ ///
- ↑ қыздарға десең / ійа / ха: ↓ /// ↑ ішкімге жоқ деп айтпайм → // жалпы ↓ /// ↑ нұу / андай боладығой → // кей ͡ гезде жоқ деп айтатын уорны боп қалатын жерлер ↓ /// ↑ а так былай бәріне ашықпыз ͡ ғо → // ійә дейміз көбнесе ↑ /// |
-↑сен вообще / уөмүргө сенесіңғой / да ↑///
-↑ійә / әрійне ↑ ///
-↑потокта жүрөсүңғой / да ↑ ///↑ бірдеме / мысалы / болұп қалса сенің өмүрүңде → // сен отказ ͡б̊ермейсің уөзүнө ↑ ///
-↑мхм ↑ ///
-↑жоғ ͡деймісің / ійә ↑ ///
-↑ійә / риск жасай бересің ͡гөп ↓ /// ↑ сондұқтан ырыйскавать йеткен дұрұс ↓ ///
-↑кімге жоғ ͡дейсің ↑ ///
-↑қыздарға десең / ійә / ха: ↑ /// ↑ йешкімге жоғ ͡деб̊ ͡айтпаймын жалпы ↓ /// ↑ ну / андай болады ͡ ғой / кей ͡ гезде → // жоғ ͡деб̊ ͡айтатын уорнұ ͡б̊оп қалатын жерлер ↓ /// ↑ а / так былай / бәрін'ашықпыз ͡ ғо ↓ /// ↑ ійә / дейміз ͡ гөбүнөсе ↑/// |
- Сен ваще өмірге сенесің ғой да?
- Иа, әрине.
-Потокта жүресің ғой да. Бірдеме, мысалы, болып қалса сенін өмірінде, сен отказ бермисін өзіне?
- Мхм…
- Жоқ демисін, иа?
- Иа, риск жасай бересің көп. Сондықтан рисковать еткен дұрыс.
- Кімге жоқ дисін?
- Қыздарға десең, иа, хахахаха. Ешкімге жоқ деп айтпайм, жалпы. Ну, андай болады ғой кей кезде, жоқ деп айтатын орны болып қалатын жерлер. А так былай бәріне ашықпыз ғо. Иә дейміз көбінесе. |
Фархат Калиев
|
▶
|
- ↑фархат / мұузыканы жазғанда сыз і: қалай ойлайсыз → // коммерцыйалық пайдасын / әлде жүрегіне сенесіз ͡ бе ↑///
- ↑ екі жағын қатар уойлайм ↓ /// ↑ күуплет жүрекпен шыққан әңгіме болса → // қайырма абійзательна → // йесте қаларлықтай болұу керек ↓ /// ↑ ал / уол сенің ұуже йесте қаларлықтай → // йетіп істійм мен қайырмасын дегенің → // уол сенің ұуже коммерцыйа ↓ /// ↑ бәрінің йесінде / қалатындай істійн деп атсаң ↑ /// ↑ ал кұуплет уол жүректен шыққан әңгімеге кетед ↓ /// ↑ уол жерде / біреудің тағдырына ұқсас нәрсе болса → // сол соған ұнайд ↓ /// ↑ ал уоның тағдырында / уөмірінде уондай нәрсе боватпаса → // уоған ұнамайд деген сыйақты нәрсе ͡ ғо ↑ /// |
-↑фархат / мұузұканы жазғанда → // сіз / і: қалай уойлайсыз ↑ // коммерцыйалық пайдасын / әлде жүрөгүне сенесіз ͡б̊е ↑ ///
-↑йекі жағың ͡ ғатар уойлаймын ↓ /// ↑ куплет / жүрөкпөн шыққан әңгіме ͡б̊олса ↑ // қайырма / обязательно йесте ͡ ғаларлықтай болұу ͡герек↓ /// ↑ ал уол сенің уже / йесте ͡ ғаларлықтай йетіп йестимін мең ͡ ғайырмасын дегенің → // уол сенің уже коммерцыйа ↓ /// ↑ бәрінің йесінде ͡ ғалатындай істейін деб̊ ͡атčаң ↓ /// ↑ ал / куплет уол жүрөктөн шыққан әңгімеге ͡гетеді ↓ /// ↑ уол жерде / біреудүң тағдырын'ұқ̊сас нәрсе ͡б̊олса → // сол соған ұнайды ↓ /// ↑ ал онұң тағдырында / уөмүрүнде / уондай нәрсе ͡болұп жатса → // уоған ұнамайды деген сыйақты нәрсеғо ↑/// |
- Фархат, музыканы жазғанда сіз ііі қалай ойлайсыз коммерциялық пайдасын, әлде жүрегіне сенесіз бе?
- Екі жағын қатар ойлайм. Куплет жүректен шыққан әңгіме болса, қайырма обязательно есте қаларлықтай болу керек. Ал ол сені уже есте қаларлықтай етіп істим мен қайырмасын дегенің, ол сенің уже коммерция. Бәрінің есінде қалатындай істейін деп атсаң. Ал куплет, ол жүректен шыққан әңгімеге кетед. Ол жерде біреудің тағдырына ұқсас нәрсе болса сол соған ұнайд. Ал оның тағдырында, өмірінде ондай нәрсе болып атпаса оған ұнамайд деген сияқты нәрсеғо. |
Фархат Калиев
|
▶
|
- ↑то есть / вы палучается не просто пишете мұузыкұу / да / каторая вам нравится ↓ /// ↑ то есть / вы думаете о том чтобы она залетела ↓ /// ↑ да ↑ ///
- ↑па любому уойлайсыңғо ↓ /// ↑ бірақ і: мен шыны ͡ герек → // кейде текст жазған кезде қорқам ↓ /// ↑ андай бір қайғылы уөлеңдер → // лирикалар жазған кезде ↓ /// ↑ і: мен текст жазатынымнан кейде қорқам → // андай / қатты бір текст жазып қойып → // біреуді уөлімге ійтеріп жібермійн деп → // анау уодан сайын қайғырып уөлең тыңдаған кезде ↓ /// ↑ сол үшін / соған тек астарожность ұстайтыным → // анандай ауыр бірдеңе жазып қоймайынш деп ↑ ///
- ↑ ниче себе ↓ /// ↑ вы об этом думаете / да ↑ /// ↑ сіз уоны уойлайсыз / да ↑ ///
- ↑ ійа ↓ /// |
-↑то ест' вы получаетčя не просто пишете музыку ↑// да которая вам нравитčя ↓ /// ↑ то ест' вы думаете о том чтобы она залетела ↓ /// ↑ да ↑///
-↑по любому уойлайсыңғо ↓ /// ↑ бірақ / і: мен шыны ͡ герек кейде / текст жазғаң ͡ гезде ͡ ғорқам ↓ /// ↑ андай бір ͡ ғайғылы уөлөңдөр лирикалар жазғаң ͡ гезде / і: мен текст жазатынымнаң ͡ гейде ͡ ғорқам → // андай ͡ ғатты ͡б̊ір текст жазып қойұп → // біреуді / уөлүмгө ійтеріб̊ ͡ жіб̊ермейін деп → // анау уодан сайың ͡ ғайғырып → // уөлөң тыңдағаң ͡ гезде ↑ /// ↑ сол үшүн / соған тек / осторожность ұстайтыным / анандай ауұр̊ ͡ б̊ірдеңе жазып қоймайыншы деп ↓ /// ↑
-↑ниче себе ↑ /// ↑ вы об этом думаете / да ↑ /// ↑сіз уонұ уойлайсыз / да ↑/// ↑ійә ↓ /// |
- То есть, вы получается не просто пишете музыку, да, которая вам нравится. То есть, вы думаете о том чтобы она залетела. Да?
- По-любому ойлайсың ғо. Бірақ ііі мен шыны керек кейде текст жазған кезде қорқам. Андай бір қайғылы өлеңдер, лирикалар жазған кезде. І-і-і мен текст жазатынымнан кейде қорқам, андай қатты бір текст жазып қойып, біреуді өлімге итеріп жібермейін деп, анау одан сайын қайғырып өлең тыңдаған кезде. Сол үшін, соған тек осторожность ұстайтыным, анандай ауыр бірдеңе жазып қоймайынш деп.
- Ниче себе. Вы об этом думаете, да? Сіз оны ойлайсыз да?
- Иа. |
Фархат Калиев
|
▶
|
- ↑мхм ↑ /// ↑ уөйткені бізде жастардын ішінде // сұуійційд уөте көп ↓ /// - ↑ ійа → // уол жастардың ішіндегі сұуійційдтен бөлек → // мен уөзімнің тыңдармандарымды білем ͡ да → // менімен менің уөлеңдеріммен менің текстеріммен уол кісілер негізі ↓ /// ↑ жақсы ауырыб қойад негізі ↓ /// ↑ кагда мен уодан сайын sup>йертең қайғылы → // қатты йезіп бере берген сайын ↓ /// ↑ әркім / мысалы / әртүрлі тыңдайд → // біреу сау уотырып тыңдайд → // біреу ішіп уотырып тыңдайд уөлеңді → // біреу тағысын тағы / басқа ләззаттың түрлерімен уотырып тыңдайд → // деген сыйақты ͡ ғо ↑ /// ↑ сол маментте уолар → // пад кайфым уотқан кезде → // басқаша түсініп қалмасын деген мағынадан қорқам → // то есть деген нәрседен қорқам ↓ /// ↑ сол үшін мен текст жазған кезде → // кішкене астарожны боп жазам ↓ /// |
-↑мхм ↑ /// ↑ уөйткөнү ͡б̊ізде / жастардың ішінде суицид уөтө ͡ гөп ↓ ///
-↑ійә↑ /// ↑ уол жастардың ішіндегі / суицидтем ͡ бөлөк → // мен уөзүмнүң тыңдармандарымды ͡ б̊ілем ͡ да / менімен / менің уөлөңдөріммен → // менің текстеріммен уол ͡ гісілер негізі / жақ̊с'ауұрұп қойады негізі ↓ /// ↑ когда мен уодан сайын йертең ͡ғайғылы / қатт'езіп ͡ пере ͡ б̊ерген сайын ↑ /// ↑ әргім / мысалы / әртүрлү тыңдайды / біреу сау уотұрұп тыңдайды → // біреу ішіп уотұрұп тыңдайды уөлөңдү → // біреу тағысын ͡ тағы ͡б̊асқа іләззаттың түрлөрүмен уотұрұп тыңдайды → // деген сыйақтығой ↓ /// ↑сол моментте уолар подкайфом уотырғаң ͡ гезде / басқаша түсүнүп қалмасын / деген мағынадаң ͡ ғорқам ↓ /// ↑ то ест' / деген нәрседең ͡ ғорқам ↓ /// ↑ сол үшүн мен / текст жазғаң ͡ гезде ͡ гішкене / осторожно / болұп жазам ↓ /// |
- Мхм. Өйткені бізде жастардын ішінде суицид өте көп.
- Иа. Ол жастардың ішіндегі суицидтен бөлек, мен өзімнің тыңдармандарымды білем да, менімен, менің өлеңдеріммен, менің текстеріммен ол кісілер негізі жақсы ауырып қояд негізі. Когда мен одан сайын ертең қайғылы, қатты езіп бере берген сайын. Әркім, мысалы, әртүрлі тыңдайд, біреу сау отырып тыңдайд, біреу ішіп отырып тыңдайд өлеңді, біреу тағысын тағы басқа ләззаттың түрлерімен отырып тыңдайд деген сияқты ғо. Сол моментте олар подкайфом отқан кезде басқаша түсініп қалмасын деген мағынадан қорқам, то есть, деген нәрседен қорқам. Сол үшін мен текст жазған кезде кішкене осторожно боп жазам. |
Фархат Калиев
|
▶
|
- ↑сонда сізде жауапкершілік бар / ійа ↑ ///
- ↑ білмейм бар шығар sup>йенді сондай нәрселерді sup>уойлап тұрсам ↑ ///
- ↑ал сізде sup>уөзінізде болды ͡ ма → // сондай депрессійа ↑///
- ↑ ійа ↓///
- ↑ қыйын жағдайлар ↓ ///
- ↑ sup>уөзімде болғаннан кійін sup>йойлайсыңғой → // негізі көп ͡ нәрсені ↓ /// ↑ sup>уөзің басыңнан sup>уөтпесе sup>уойламайсын ↓ /// ↑ кагда sup>уөзіңнің басыңнан бір ауыртпашылық sup>уөтед → // соған сай сенің тілің → // да таво жатқызбай әңгіме айтасың ↓ /// ↑ сол әңгімеден қорқып кетесің кейде ↑/// |
-↑сонда сізде / жауапкершілік ͡ пар / ійә ↑///
-↑білмеймін / бар шығар йенді → // сондай нәрселерді уойлап тұрсам ↓ ///
-↑ал / сізде уөзүнүзде болдұ ͡ ма ↑ // сондай депрессия ↓ ///
-↑ійә ↑ ///
-↑қыйын жағдайлар ↓ ///
-↑уөзүмдө ͡б̊олғаннаң ͡ гейін / уойлайсың ͡ ғой негізі ͡ гөп нәрсені ↓ /// ↑ уөзүң басыңнан уөтпөсө уойламайсын ↓ /// ↑ когда уөзүңнүң ͡ басыңнам ͡ бір ауұртпашылық уөтөдү → // соған сай сенің тілің → // до того жатқызб̊ай → // әңгім'айтасың ↓ /// ↑сол әңгімедең ͡ ғорқұп кетесің ͡гейде ↓ /// |
- Сонда сізде жауапкершілік бар, иа?
- Білмейм, бар шығар енді сондай нәрселерді ойлап тұрсам.
- Ал, сізде өзінізде болды ма сондай депрессия?
- Иа.
- Қиын жағдайлар.
- Өзімде болғаннан кейін ойлайсың ғой негізі көп нәрсені. Өзің басыңнан өтпесе ойламайсын. Когда өзіңнің басыңнан бір ауыртпашылық өтед, соған сай сенің тілің до того жатқызбай әңгіме айтасың. Сол әңгімеден қорқып кетесің кейде. |
Фархат Калиев
|
▶
|
- ↑сіз жыйырма sup>йекідесіз / ійа ↓ /// ↑ sup>уөмірініз / вабще / толька толька басталып жатыр да ↑ /// ↑ қашан сізде депрессійа болған ↑ ///
- ↑ мен проста андай бала болдым жас кезімнен ↓ /// ↑ үшінші сынып sup>уоқыватсам ͡ да // мен сексен бестермен бірге канцерттерде / гастрольдерде жүретінмін ↓ ///
- ↑ м: ↑ ///
- ↑ ій sup>уоны / қалық түсінбегенмен → // сіз түсінесіз мен түсінем тағысын тағы → // әртістер / те каторые кім телевійденійеның айналасында → // сол адамдар түсінед ↓ /// ↑ сол үшін шығар вазможна жасыма жетпей → // кейде андай біреуге аға болып тұрған сыйақты көрінетінім ↓ /// ↑ біреулер sup>уойлайд → // тійпа кісі болып sup>уотыр sup>уөзінше жап жас болып деп ↓ /// ↑ sup>уолай sup>йемес sup>йенді шын мәнісіне келгенде → // жәй проста көрген түйгенің ↓ /// ↑ әлі көпқо sup>йенді көреріміз ↓ /// ↑ но sup>уосы ұуақытқа дейін → // көрген түйгендерің кейде sup>уотыздағы → / ақыл айтып тұрған ағалардың қасында ійа / ійа аға деп → // артын түніп тұрасын ͡ да бірақ ↑ /// |
-↑сіж ͡ жыйырм'екідесіз / ійә ↑ /// ↑уөмүрүніз вообще только / только ͡б̊асталыб̊ жатыр ͡ да ↑ /// ↑қашан сізде депрессійа ͡б̊олған ↑ ///
-↑мем просто / анандай бала ͡б̊олдұм жас кезімнен ↓ /// ↑ үшүншү сынып уоқұп жатčам ͡ да мен / сек̊сембестермем ͡ бірге / концерттерде / гастрол'дерде жүрөтүммін ↓ /// ↑
-↑ м: ↑ ///
-↑и уонұ / халық түсүмбөгеммен сіз түсүнөсіз → // мен түсүнөм тағысын тағы / әртістер → // те которые / кім телевійденійенің айналасында / сол жандар түсүнөді ↓ /// ↑ сол үшүн шығар возможно / жасыма жетпей → // кейд'андай біреуг'аға болұп тұрған сыйақты ͡гөрүнөтінім ↓ /// ↑ біреулер уойлайды → // типа / кісі ͡ б̊олұп уотұр → // уөзүншө жаб̊-жас ͡ полұп деп ↑ /// ↑ уолай йемес йенді / шын мәнісіне ͡гелгенде → // жәй просто / көргөн түйгөнүң ↓ /// ↑ әлі ͡ гөп ͡ қой / йенді ͡ гөрөрмүз ↓ /// ↑ но / уосұ ұуақытқа ͡ дейің ͡ гөргөн түйгөндөрің / кейде уотұздағы → // ақыл айтып тұрған ағалардың ͡ғасында / ійә / ійә / аға деп → // артын түсүнүп тұрасын ͡ да → // бірақ↑/// |
- Сіз 22-десіз, иа. Өмірініз, вабще, только-только басталып жатыр да. Қашан сізде депрессия болған?
- Мен просто андай бала болдым жас кезімнен. Үшінші сынып оқып атсам да мен 85-термен бірге концерттерде, гастрольдерде жүретінмін.
- Ммм…
- И оны халық түсінбегенмен, сіз түсінесіз, мен түсінем тағысын тағы әртістер, те которые кім телевиденияның айналасында сол жандар түсінед. Сол үшін шығар возможно жасыма жетпей, кейде андай біреуге аға болып тұрған сияқты көрінетінім. Біреулер ойлайд, типа кісі болып отыр өзінше жап жас болып деп. Олай емес енді, шын мәнісіне келгенде. Жәй просто көрген түйгенің. Әлі көп қой енді көреріміз. Но, осы уақытқа дейін көрген түйгендерің кейде отыздағы ақыл айтып тұрған ағалардың қасында, иа, иа аға деп, артын түсініп түрасын да бірақ. |
Фархат Калиев
|
▶
|
- ↑әмре тұура ↑ солай айтқан ↓ /// ↑ sup>уол ͡ да жыйырма жеттеғой ↓ /// ↑ sup>уоны достары аказываетца шал деп ͡ айтатын ↓ /// ↑ сізді тоже ↑ ///
- ↑ійа ↓ /// ↑ мені ͡ де солай айтад ↓ /// ↑ көне адам сыйақтысың бір ↓ /// ↑ sup>йей sup>уөйтпеңдер керек sup>йемес деп sup>уотырасың ↑/// ↑ бірақ sup>йенді андай бір / sup>йеріккеннен айтпайсың ͡ да ↑ /// ↑ просто sup>уөзің сол сөздерді → // көп sup>йестігенсін ͡ да / проста ↓ /// ↑ sup>уөйтіп істеме бомайд → // былай бомайдығо → // ұйатқой сондайларды sup>йестігесін → // сен ͡ де сүйтіп айтып sup>уотырасың ↓ /// ↑ а sup>уоны сен барып → // айдаладағы танымайтын біреуге айтып бер'алмайсыңғой ↓ /// ↑ сол себепті / sup>уөзіңнің ішіңнен бастай бересіңғо ↑ /// |
-↑әмре тұура солай айтқан ↓ /// ↑ уол ͡ да жыйырма жетідеғой ↓ /// ↑ уонұ достары / оказывается шал деп айтатад'екен ↓ /// ↑ сізді тоже↑ ///
-↑ійә ↑ /// ↑ мені ͡ де солай айтады ↓ /// ↑ көн'адам сыйақтысың бір ↓ /// ↑ ей / уөйтпөңдөр ͡герег йемес → // деп уотұрасың ↓ /// ↑бірақ йенді / анандай бір йеріккеннен айтпайсың ͡ да ↑/// ↑просто / уөзүң сол сөздөрдү → // көп йестіген соң ͡ да / просто ↓ /// ↑ уөйтүп істеме / болмайды → // былай болмайдығой → // ұйат ͡ қой сондайларды йестіген соң → // сен ͡ де сөйтүп айтып уотұрасың ↓ /// ↑ а / уонұ сем ͡ барып айдаладағы танымайтым ͡ біреуг'айтып → // бер'алмайсың ͡ ғой ↓ /// ↑ сол себ̊епті / уөзүңнүң ішіңнем ͡ бастай бересіңғой ↓ /// |
- Әмре тура солай айтқан. Ол да 27-де ғой. Оны достары оказывается шал деп айтады екен. Сізді тоже?
- Иа. Мені де солай айтад. Көне адам сияқтысың бір. Ей өйтпеңдер, керек емес деп отырасың. Бірақ енді андай бір еріккеннен айтпайсың да. Просто өзің сол сөздерді көп естігенсін да, просто. Өйтіп істеме бомайд, былай бомайды ғо, ұят қой, сондайларды естігесін сен де сүйтіп айтып отырасың. А оны сен барып айдаладығы танымайтын біреуге айтып бере алмайсың ғой. Сол себепті өзіңнің ішіңнен бастай бересің ғо. |
Фархат Калиев
|
▶
|
↑ат'ананыз қандай сізге тәрбійе берді ↓ /// ↑ үйткені менің қасымда // қазір джыйырма sup>йекідегі әдемі sup>йер жігіт sup>уотыр ↓ /// ↑ бірақ / тәрбиесі маған ұнайд ↓ /// ↑ үйткені жұлдызсызғой ↓ /// ↑ қазір sup>йенді → // бүгін «гакку» фестійвалінде хэдлайнерсіз / ійа ↓ /// ↑ ну sup>уорысша айтқанда / сейчас вы на пійке → // но при этом я вижу перед сабой → // очень скромныва челавека и меня как маму → // интересует как вас васпитывали ↓ /// ↑ если честна / айтқан кезде sup>йенді sup>уотбасылық тәрбійе → // бала кезден санада sup>йенді → // құйыладығо sup>уөзінің внутряктарымен → // үйдің әңгімесімен → // үйдің тәрбійесімен ↓ /// ↑ бірақ көбіне → // сақна тәрбелед мені → // сақна мен той ↓ /// ↑ бала кезден жаңағыдай → // әр жерде жүргесін → // тойларда әжелердің көп батасын алып → // солардың айтқан тілектерін → // бала кезден құйа беретмін мыйыма ↓ /// ↑ ақ түйенің қарны жарылған күн → // наурыз құтты болсын → // sup>йекі жас бақытты болсын ↑ /// ↑ ій / ол бала кезден естіп келатқан сөздер ↓ /// ↑ ій / көше ͡ де тәрбелейдіғой → // негізі ↓ /// ↑ кейде қатты артық айтып қойып → // опық жеп қаласың біржерде ↓ /// ↑ сүйтіп нестедік ͡ қо ↑ /// |
-↑ат'анаңыз / қандай сізге тәрб̊ійе ͡б̊ерді↓ /// ↑ уөйткөнү / менің ͡ ғасымда ͡ғазір жыйырм'екідегі әдемі / ер жігіт уотұр ↓ /// ↑ бірақ / тәрб̊иесі маған ұнайды ↓ /// ↑ уөйткөнү жұлдұссұз ͡ ғой ↓ /// ↑ қәзір йенді → // бүгүн гаккұу фестійвалінде / хэдлайнерсіз / ійә ↓ /// ↑ ну /орұшша айтқанда / сейчас вы на пике → // но при этом я вижу перед сабой → // очень скромного человека → // и меня как маму интересует → // как вас воспитывали ↑ ///
-↑если честно / айтқаң ͡ гезде йенді / уотпасылық тәрб̊ійе → // бала ͡ гезден санада йенді / құйұлады ͡ ғой → // уөзүнүң внутряктарымен → // үйдүң әңгімесімен → // үйдүң тәрб̊ійесімен ↓ /// ↑ бірақ көб̊үнө → // сахна тәрб̊иеледі мені → // сахна мен той ↓ /// ↑ бала ͡ гезден жаңағыдай → // әр жерде жүргөсүн → // тойларда / әжелердің көп ͡ патасын алып → // солардың айтқан тілектерін → // бала ͡гездең ͡ ғұйа ͡б̊еретінмін мыйыма ↓ /// ↑ ақ ͡ түйөнүң ͡ғарны жарылғаң ͡ гүн → // наурұз ͡ ғұттұ ͡б̊олсұн ↑ // йекі жас ͡пақытты ͡б̊олсұн ↑/// ↑ ій / уол бала ͡гезден йестіп кележатқан сөздөр ↓ /// ↑ ій / көшө ͡ дө / тәрб̊елейдіғой негізі ↓ /// ↑ кейде / қатт'артық айтып ͡ қойұп → // уопұғ ͡ жеп ͡ қаласың біржерде ↓ /// ↑ сөйтүп нестедік ͡ қо↓ /// |
- Ата-ананыз қандай сізге тәрбие берді? Үйткені менің қасымда қазір 22-дегі әдемі ер жігіт отыр. Бірақ тәрбиесі маған ұнайд. Үйткені жұлдызсыз ғой. Қазір енді бүгін «Гакку» фестивалінде хэдлайнерсіз, иа. Ну, орысша айтқанда, сейчас вы на пике, но при этом я вижу перед собой очень скромного человека и меня как маму интересует, как вас воспитывали?
- Если честно айтқан кезде, енді отбасылық тәрбие бала кезден санада енді құйылады ғо, өзінің внутряктарымен, үйдің әңгімесімен, үйдің тәрбиесімен. Бірақ көбіне сахна тәрбиелед мені, сахна мен той. Бала кезден жаңағыдай әр жерде жүргесін, тойларда әжелердің көп батасын алып, солардың айтқан тілектерін бала кезден құя беретінмін миыма. "Ақ түйенің қарны жарылған күн", "Наурыз құтты болсын", "Екі жас бақытты болсын". И, ол бала кезден естіп келятқан сөздер. И, көше де тәрбиелейді ғой, негізі. Кейде қатты артық айтып қойып, опық жеп қаласың бір жерде. Сүйтіп нестедік қо. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑уол йенді → // уонұсы да мұнұсы да бар десе де болад ↓ /// ↑ мен айтар йедім → // уөткен ғасыр → // біз уөткен ғасырдың → // сол уотызыншы жылының бас кезінде → // уөмүрге келгембіз ↓ /// ↑ мен айтар йедім → // жесір ғасыр / жесір ғасырда тұуған біз → // жетім бала → // сондай заман болды ↓ /// ↑ басынан айағына дейін → // құуаныштан қайғысы көп → // қәсіреті көп заман ↓ /// ↑ уөткен ғасыр / жыйырмасыншы ғасыр → // сол гезде біз дүнүйеге келдік→ // уөмүр сүрдүк ↓ /// ↑ ыйншаалла → // жаңа ғасырға → // жиырма бірінші ғасырға айақ бастық → // аман-есен ↓ /// ↑ ал йенді йегжей тегжейін айтұу керек болатын болса → // уол ұзақ әңгіме ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑уол уенді → // уонұсұ⁀да мұнұсұ⁀да ͡б̊ар десе⁀де ͡б̊олады ↓/// ↑ мен айтар йедім уөткөң⁀ғасыр // біз уөткөң⁀ғасырдың сол уотұзұншұ жылының // бас кезінде йөмүргө келгембіз ↓ /// ↑ мен айтар йедім // → жесір ғасыр // жесір ғасырда тұуғам біз жетім бала // сондай замам болды // басынан айағына дейін // құуанышының ͡ғайшысы ͡гөп / қәсіреті ͡гөб̊ заман ↓ /// ↑ уөткөн ғасыр // жыйырмасыншы ғасыр // сол гезде ͡б̊із дүнүйөгө⁀гелдік // → уөмүр сүрдүк ↓/// ↑ ыйншаалла // жаңа ғасырға // жыйырма ͡б̊ірінші ғасырғ' айақ⁀пастық // аман йесен ↓/// ↑ ал йенді йегжей тегжейін айтұу ͡герек болатым болса уол ұзағ⁀әңгіме ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Ол енді онысы да, мұнысы да бар десе де болады. Мен айтар едім: өткен ғасыр, біз өткен ғасырдың сол 30 жылының бас кезінде өмірге келгенбіз. Мен айтар едім: жесір ғасыр, жесір ғасырда туған біз жетім бала, сондай заман болды. Басынан аяғына дейін, қуаныштан қайғысы көп, қасіреті көп заман. Өткен ғасыр - 20 ғасыр, сол кезде біз дүниеге келдік, өмір сүрдік. ИншаАлла, жаңа ғасырға, 21 ғасырға аяқ бастық, аман-есен. Ал енді егжей-тегжейін айту керек болатын болса, ол – ұзақ әңгіме. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ уол // → міне // → мұқағалый ↓ /// ↑ мұқағалый геный // уөз күнүн де // → білдіңіз бе ↑ /// ↑ уол менен бір жас // үлкөн // заманымыз бір // көргөніміз бір ↓ /// ↑ міне // → уол мійллійонның санасындағы // → уойындағы сөзді мұқағалый тауұп айтқан ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ уол // міне // мұқағалый ↓ /// ↑ мұқағалый генійи уөз⁀гүнүн⁀де //→ білдіңіз ͡б̊а ↑ /// ↑ уол менем⁀бір жас үлкөн // заманымыз ͡б̊ір // көргөнүмүз ͡б̊ір ↓ /// ↑ міне // уол мұйллұйоннұң санасындағы // уойұндағы сөздү мұқағалый тауұб̊ ͡айтқан ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Оған, міне, Мұқағали. Мұқағали гений өз күнінде, білдіңіз бе? Ол менен 1 жас үлкен, заманымыз бір, көргеніміз бір. Міне, ол миллионның санасындағы, ойындағы сөзді Мұқағали тауып айтқан. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ шырағым →// былай ↑йенді әңгіме → // әңгімені сөйтіп → // сен тым әрі қарай шыйрата бересіңдағы → // адамды шыйрықтыра түсесің ↓ /// ↑ бұл тағдыр деген былай → // уол шыйратқаны →// ы: ↑уөмүрдүң → // ы: тағдырдың бізді шыйратқаны → // ы: ол анамыздың құрсағында жатқанда да → // шыйратқан бізді ↓ /// ↑ мен мың тоғыз жүз уотыз йекінші жылдың түлегімін↓ /// ↑ мың тоғыз жүз уотыз ↑йекінші жыл қазақ үшүн → // қазақ халқы үшүн → // йең азалы жыл → // йең азапты жыл ↓ /// ↑ уол жылы менімен бірге дүнүйеге келген жас балалар → // мен айтар йедім → // мійллійоннан жүзү көп болса → // мыңы тірі қалды → // қалғанының бәрі → // тұумай жатып шетінеп кеткендер ↓ /// ↑ аштықтан / аурұудан → // ійә / аштыққа қоса дәл сол жылы → // мынау қарашешек деген қаптаған → // балалардың бәрі содан қырылған ↓ /// ↑ менің замандастарым → // менімен бірге дүнүйеге келген адамдар → // қарашешектен көбісі содан қырылып кетті ↓/// ↑ ал біз / әйтеуүр / мен / ы: анамыз айтатын → // сен бесікте кәдімгі → // уосы / ы: жаңағы былқылдап → // жара басып сөйтүп жатқан гезде → // әкең теріс қарап айналып кеттіғой ↓/// ↑ бұл да бұйұрмады → // йенді бізге деп барып → // төсекке барып → // теріс қарап бүрүсіп → // жатып қалған → // бітті шарұуа деп ↓/// ↑ уонұң алдында → // менің алдымда үш баласы кеткен ↓ /// ↑ ал бірақ мен → // кім біледі → // әйтеуүр → // тағдыр уосы күндү көрсөтейін деді ма ↑ // тірі қалғанмын ↓ /// ↑ кірпігім жыбырлап жатып → // кетіп бара жатып → // қайтадан сол дүнүйеге → // қайта уоралған адаммын → // анадан тұуа сала ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ шырағым →// былай енд' әңгіме // әңгімені ͡гім сен әрі ͡ғарай шыйрата ͡б̊ересіңдағы //→ адамды шыйрықтыра түсөсүң ↓/// ↑ бұл тағдыр дегем былай // уол шыйратқаны // уөмүрдүң // тағдырымыздың бізді шыйратқаны // ыы // анамыздың ͡ғұрсағында жатқанда ͡да шыйратқам бізді ↓/// ↑ мен мың тоғұж жүз уотұз уекінші жылдың түлөгүмін //→ мың тоғұж жүз уотұз йекінші жыл ғазағ ͡үшүн // қазақ халқ' үшүн йең азалы жыл // йең азапты жыл // → уол жылы менімем бірге дүнүйөгө келген жас ͡палалар // мен айтар уедім //→ мұйллұйоннан жүзү көп полса мыңы тірі ͡ғалды //→ қалғанының бәрі тұумай жатып̊ шетінеп кеткендер // аштықтан // аурұудан // ій' аштыққа қоса дәл сол жылы // мынау ͡ғарашешек дегең ғаптаған // балалардың бәрі содаң ғырылып геткен // менің замандастарым //→ менімем бірге дүнүйөгө келген адамдар // қарашешектең гөб̊үсү содаң ғырылған ///→ ал біз әйтеуүр // мен // ы' анамыз айтатын // сем бесікте // кәдімгі уос' ыы жаңағы // былқылдап //→ жара ͡б̊асып̊ сөйтүб̊ жатқан гезде /→ әкең теріс қараб̊ ͡айналып кетті⁀ғой //→ бұл да ͡б̊ұйұрмады уенді ͡б̊ізге деп // барып төсөккө ͡б̊арып теріс қарап пүрүсүб̊ жатып қалған //→бітті шарұуа деп // уонұң алдында //→ менің алдымд' үш баласы ͡геткен ↓/// ↑ ал бірағ мең гім білед' әйтеуүр // тағдыр уосұ ͡гүндү көрсөтөйүн деді⁀ма //→ тірі ͡ғалғаммын //→ кірпігім жыб̊ырлаб̊ жатып // кетіп пара жатып қайтадан сол дүнүйөгө қайта уоралған адаммын //→ анадан тұуа сала ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Шырағым, былай енді әңгіме, әңгімені сөйтіп, сен тым әрі қарай ширата бересің-дағы, адамды ширықтыра түсесің. Бұл тағдыр деген былай: ол – ширатқаны өмірдің, тағдырдың бізді ширатқаны, ол анамыздың құрсағында жатқанда да ширатқан бізді. Мен – 1932 жылдың түлегімін. 1932 жыл – қазақ үшін, қазақ халқы үшін ең азалы жыл, ең азапты жыл. Ол жылы менімен бірге дүниеге келген жас балалар, мен айтар едім, миллионнан жүзі көп болса, мыңы тірі қалды, қалғанының бәрі тумай жатып шетінеп кеткендер. Аштықтан, аурудан, я аштыққа қоса дәл сол жылы мынау қарашешек деген қаптаған, балалардың бәрі содан қырылған. Менің замандастарым, менімен бірге дүниеге келген адамдар қарашешектен көбісі содан қырылып кетті. Ал біз, әйтеуір, мен, анамыз айтатын: сен бесікте кәдімгі осы жаңағы былқылдап, жара басып, сөйтіп жатқан кезде әкең теріс қарап айналып кетті ғой. Бұл да бұйырмады енді бізге деп барып, төсекке барып, теріс қарап, бүрісіп жатып қалған, бітті шаруа деп. Оның алдында, менің алдымда 3 баласы кеткен. Ал бірақ мен, кім біледі, әйтеуір, тағдыр осы күнді көрсетейін деді ме, тірі қалғанмын. Кірпігім жыбырлап жатып, кетіп бара жатып, қайтадан сол дүниеге қайта оралған адаммын, анадан туа сала. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ ал ↑йенді былай шырағым → // қасым ↓ /// ↑ мен дүнүйеге келгеннен кейін → // ы: сол жаңағы → // уотыз йекінші жылдың зардабы → // йенді ↑йенді басыла бергенде → // уотыз жетінші жыл келді → // мен бес жасқа толар толмастан ↓ /// ↑ әкейді / нквд алып кетті ↓ /// ↑ сол күйүнде жоғалд → // халық жауұ деб ↓ /// ↑ ал уодан йенді кішкене йес кіріп → // йетек жаба бастаған кезде → // соғұс басталд ↓ /// ↑ қырық бірінші жылы → // қырғын соғұс → // соғұстың басынан айағына дейін → // азапты жылдар болды біз үшүн ↓ /// ↑ бір үзүм нанға зар болған → // бір ұуұс талқанға зар болған → // бір қасық сүтке → // зар болған заман ↓ /// ↑ міне / біз уосылай уөстүк ↓ /// ↑ шынығұу деген → // керек болатын болса → //уосы ↓ /// ↑ уөмүрдің уосылай шынықтырам десе → // уонұ адам баласына → // құдай басына салмасын ↓ /// ↑ шынығұудың түрі → // уосы біздегі шынығұу↓ /// |
Шерхан Мұртаза:↑ ал уенді ͡б̊ылай шырағым //→ қасым ↓ /// ↑ мен дүнүйөгө келгеннең гейін //→ сол жаңағы уотұз йекінші жылдың зардаб̊ы йенді уенді ͡б̊астала ͡б̊ергенде уотұж жетінші жыл гелді // → мем беш шасқа толар толмастан ↓ /// ↑ ↑ әкейді ңквд алып кетті //→ сол гүйүндө жоғалд //→ халығ жауұ деб //→ ал уодан йендігі ͡гішкене йес кіріп //→ йетег жаб̊а ͡б̊астағаң гезде соғұс ͡пасталд //→ қырық ͡пірінші жылы //→ қырғын соғұс //→ соғұстұң басынан айағына дейін азапты жылдар ͡б̊олдұ ͡б̊із үшүн ↓ /// ↑ бір үзүм наңға зар ͡б̊олған //→ бір ұуұс талқаңға зар ͡б̊олған // бір ғасық̊ сүткө //→ зар ͡б̊олған заман //→ міне //→ біз уосұлай уөстүк // шынығұу дегең герек болатым болса уосұ ↓/// ↑ уөмүрдүң уосұлай шынықтырам десе //→ уон' адам баласына ͡ғұдай басына салмасын //→ ушынығудұң түрү уосұ ͡б̊іздегі шынығұу ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Ал енді былай, шырағым Қасым. Мен дүниеге келгеннен кейін, сол жаңағы 32-жылдың зардабы енді-енді басыла бергенде 37-жыл келді, мен 5 жасқа толар-толмастан. Әкейді НКВД алып кетті. Сол күйінде жоғалды, халық жауы деді. Ал одан енді кішкене ес кіріп, етек жаба бастаған кезде соғыс басталды. 41-жылы қырғын соғыс, соғыстың басынан аяғына дейін азапты жылдар болды біз үшін. Бір үзім нанға зар болған, бір уыс талқанға зар болған, бір қасық сүтке зар болған заман. Міне біз осылай өстік. Шынығу деген керек болатын болса – осы. Өмірдің осылай шынықтырам десе, оны адам баласына Құдай басына салмасын, шынығудың түрі осы біздегі шынығу. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑уол ↑йенді басқ' әңгіме ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ уол й
Шерхан Мұртаза: Ол енді басқа әңгіме. |
|
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑мқыйындықтар заманның қыйындығы → // мен іске араласа бастаған жылы → // уоқұу бітірген жылым менің → // мысалы / йелүу бесінші жылы бітірдім ұунійверсійтетті ↓ /// ↑ йелүу бесте / жұурналыйстыйка факұултөтінің редакцыйалық бөлүмін → // кітәп шығарұу деген сөз іредакцыйалық → // кітәп жағының іредакторы йедім мен ↓ /// ↑ сайасый және көркөм әдебійет кітәптарының іредакторы деген → // мамандығым бар менің ↓ /// ↑ сол мамандығым бойынша → // мен көркөм әдеб̊ійет баспасы дегенде → // бір жыл жұмұс істедім → // бір жылдан кейін газетке ауұстым ↓ /// ↑ ленійншіл жас дейтін газет йед уол кезде → // содан бастап мен газет пен жұурналдамын ↓ /// ↑ бір жыл алғашқы менің жұмұс істеген жерім → // кітәп баспасы → // көркөм әдеб̊ійет баспасы → // сонда жұмұс істей бастадым ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ қыйындықтар заманның ͡ғыйындығы → // мен іск' араласа бастаған жылы → // уййіредаксыйалық ͡пөлүмүн / кітәп̊ шығарұу деген сөз іредаксыйалық / кітәб̊ жағының іредакторұ йрредакторұ деген мамандығым бар менің // сол мамандығым бойұнша мең гөркөм әдеб̊̊ійет паспасы дегенде ͡б̊ір жыл жұмұс істедім //→бір жылдаң гейін газетк' ауұстұм ↓/// ↑ іленійншіл жас тейтін газет йед уол гезде содам бастап мен газет пен жұурналдамын // бір жыл алғашқ̊ы менің жұмұс істеген жерім ͡гітәп паспасы //→ көркөм әдеб̊̊ійет паспасы // сонда жұмұс істей бастадым ↓/// |
Шерхан Мұртаза: Қиындықтар, заманның қиындығы, мен іске араласа бастаған жылы, оқу бітірген жылым менің, мысалы 55 жылы бітірдім университетті. 55-те журналистика факультетінің редакциялық бөлімін, кітап шығару деген сөз редакциялық, кітап жағының редакторы едім мен. Саяси және көркем әдебиет кітаптарының редакторы деген мамандығым бар менің. Сол мамандығым бойынша мен көркем әдебиет баспасы дегенде бір жыл жұмыс істедім, бір жылдан кейін газетке ауыстым. «Лениншіл жас» дейтін газет еді ол кезде, содан бастап мен газет пен журналдамын. Бір жыл алғашқы менің жұмыс істеген жерім – кітап баспасы, көркем әдебиет баспасы, сонда жұмыс істей бастадым. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑уонұң йешқандай сыры да → // қыры да жоқ → // уол аңыз болатын → // соншалықты керемет йемес → // уол үшүн талантты таный білүу керек ↓ /// ↑ сен қызметкер // әйтеуүр тамыр танысыңды → // қәзіргі замандағыдай көбүнесе → // ійә // жерлесіңді → // жездеңнің баласын → // жійеніңді → // нағашыңның баласын → // жұмұсқа ала берүу деген жоқ → // уо заманда ↓ /// ↑ талантына → // мен // мысалы // былай // сонау алтайдың асқарынан → // тауының арасында жүрген → // ы: уоралхан бөкей дейтін азамат болд → // сонұ қызметке алдым мен ↓ /// ↑ алғанда → // мен ↑уонұ қайдан білейін → // қайда жүргенін → // не йекенін → // уол жазып тұрды бізге → // сол жазғаннан ұдайы бақылап уотырып → // қандай адам ↑йекенін таныдым мен ↓ /// ↑ ұдайы жарійалап жүрдүк біз → // сонұң жазғандарын ↓ /// ↑ онан кейін күндердүң күнінде шақырдық → // сонда аудандық газетте → // жұмұс істейді йекен ↓ /// |
Шерхан Мұртаза:↑уууол аңыз ͡б̊олатын соншалықты керемет йемес // → уол үшүн талантты таный білүу ͡герек ↓ /// ↑ сең ғызметкер // әйтеуүр тамыр танысыңды қәзіргі замандағыдай гөб̊үнөсө // ійә // жерлесіңді // жездеңнің баласын // жійеніңді // нағашыңның баласын жұмұсқ' ала берүу деген жоқ уо заманда ↓ /// ↑ талантына // мен мысалы ͡б̊ылай // сона' алтайдың асқарынан тауұнұң арасында жүргөн // уоралғам бөкөй дейтін азамат полд // сонұ қызметк' алдым мен ↓ /// ↑ алғанда мен уонұ қайдам білейін // қайда жүргөнүн не йекенін //→ уол жазып тұрдұ ͡б̊ізге // сол жазғаннан ұдайы ͡б̊ақылап уотұрұп //→ қандай адам йекенін таныдым мен // онан гейін ұдайы жарійалаб̊ жүрдүк біс сонұң жазғандарын // күндөрдүң ͡гүнүндө шақырдық // сонд' аудандық газетте жұмұс істейтді еекен ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Оның ешқандай сыры да, қыры да жоқ, ол аңыз болатын соншалықты керемет емес, ол үшін талантты тани білу керек. Сен қызметкер, әйтеуір тамыр-танысыңды, қазіргі замандағыдай көбінесе я жерлесіңді, жездеңнің баласын, жиеніңді, нағашыңның баласын жұмысқа ала беру деген жоқ о заманда. Талантына, мен, мысалы, былай, сонау Алтайдың асқарынан, тауының арасында жүрген Оралхан Бөкей дейтін азамат болды, соны қызметке алдым мен. Алғанда, мен оны қайдан білейін қайда жүргенін, не екенін, ол жазып тұрды бізге, сол жазғаннан ұдайы бақылап отырып, қандай адам екенін таныдым мен. Ұдайы жариялап жүрдік біз соның жазғандарын. Онан кейін күндердің күнінде шақырдық, сонда аудандық газетте жұмыс істейді екен. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: небәрі аудандық газетте әдебій қызметкер → // қатон қарағай дейтін ауданда ↓ /// ↑ содан қызметке шақырдық ↓ /// ↑ қызметке шақырғанда → // уонұң секіргені → // бірден бөлім меңгерушісі болды ↓ /// ↑ әдебійат / мәденійат / уөнөр бөлүмү дейтін болатын → // сонда / сол бөлүм меңгерушісі йетіп тағайындадық ↓ /// ↑ үйткөнү сендік → // ол алдында / ісіменен көрсетті → // алыста жатыпақ → // біз танымай жатыпақ → // көрмөй білмей жатыпақ → // уөзүнің ісіменен → // жазұуыменен танытты → // уөзүн ↑уөзү ↓ /// ↑ кейін шақырдық → // келді → // мінезі тіктеу → // ійә паң → // ійә кәдімгі → // сол алтайдың әлгі маралының → // қандай деп айтс̆а болады әлгі → // маралдың йеркегін не дейд ↑ /// ↑ сондай кәдімгі тәкәппәрлау → // анау маралдардың → // тауда тұрғанын көрдүң ба сен → // жартастың басында → // қасқайып тұрғанын бійтіп ↓ /// ↑ дүнүйеге / ұдайы солай қарайтын → // паңдау көзбен қарайтын адам ↓/// |
Шерхан Мұртаза: небәрү аудандық казетт' әдеб̊ій қызметкер // → қатоң ғарағай дейтін ауданда ↓ /// ↑ содаң ғызметке шақырдық ↓ /// ↑ қызметке шақырғанда уонұң секіргені // бірдем бөлүм меңгерүушүсү ͡б̊олдұ ↓ /// ↑ әдеб̊ійат мәденійат уөнөр ͡б̊өлүмү дейтім болад // → сонда сол бөлүм меңгерүушүсұ йетіп тағайындадық // үйткөнү сендік ↓ /// ↑уол алдынд' ісіменен көрсөттү ↓ /// ↑ алыста жатыб̊-͡ақ ͡піз танымай жатыб̊-͡ақ көрмөй білмей жатыб̊-͡ақ уөзүнүң ісіменен жазұуұмөнөн танытты уөзүн уөзү ↓ /// ↑ кейін шақырдық келді // → мінезі тіктеу // ійә паң // ійә кәдімгі сол алтайдың әлгі маралының // → қандай деб̊ ͡айтč̆а болад' әлгі // → маралдың йеркегін не дейді ↓ /// ↑ сондай гәдімгі тәкәппәрлау //→ анау маралдардың тауда тұрғаның гөрдүң⁀ба сен // жартастың басында / қасқайып тұрғаным бійтіп ↓ /// ↑ дүнүйөг' ұдайы солай ғарайтын // паңдау ͡гөзб̊өң ғарайтын адам ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Небәрі аудандық газетте әдеби қызметкер, Қатон-Қарағай дейтін ауданда. Содан қызметке шақырдық. Қызметке шақырғанда оның секіргені, бірден бөлім меңгерушісі болды. Әдебият, мәденият, өнер бөлімі дейтін болатын, сонда сол бөлім меңгерушісі етіп тағайындадық. Өйткені сендік, ол алдында ісіменен көрсетті, алыста жатып-ақ, біз танымай жатып-ақ, көрмей-білмей жатып-ақ өзінің ісіменен, жазуыменен танытты өзін-өзі. Кейін шақырдық, келді, мінезі тіктеу я паң, я кәдімгі сол Алтайдың әлгі маралының, қандай деп айтса болады әлгі, маралдың еркегін не дейді? Сондай кәдімгі тәкаппарлау, анау маралдардың тауда тұрғанын көрдің бе сен, жартастың басында қасқайып тұрғанын бүйтіп. Дүниеге ұдайы солай қарайтын, паңдау көзбен қарайтын адам. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑уонан кейін йекінші дүнүйенің → // қазақ̊станның мынау шығыс қыйыры ғой → // йенді батыс қыйырынан сонау → // уогезде гүурев ↑уоблысы деуші йед ↓ /// ↑ қәзір атырау дей ма ↑ /// ↑матыраудан мына → // қәзіргі үлкөн ақынымыз → // біздің ы: фариза уоңғарсынова деген қызды → // шақырдық жұмұсқа ↓ /// ↑ таптық уонұ да → // жазған сызғанынан → // ійә // сонан кейін // уорталық қазақ̊станнан ақ̊селеу сейдімбек деген азаматты → // келді бізге жұмұсқа → // ійә // тілші болды → // уосы қарағанды уоблысы бойынша → // қарағанды // ақмола уоблысы бойынша → // тілші болды ↓ /// ↑ ↑уоңтүстік қазақ̊станнан мұхтар шаханов дегенді шақырдық → // тракторійст болұп жүр йекен ↓ /// ↑ уол шын болса → // трактор айдадым дейді → // йенді бірақ // мен соған аса сене бермейм → // уотырса / уотырған шығар трактордың үстінде ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑уонаң гейін уекінші // дүнүйөнүң ͡ғазақ̊станның мынау шығыс қыйыры⁀ғой // йенді ͡б̊атыс қыйырынан сонау уогезде гүурьөв уоблұсұ деушү йед қәзір атырау дей⁀ма //→ атыраудан мына // қәзірг' үлкөн ақынымыз біздің // фарыйза уоңғарсынова дегең ғызды шақырдығ жұмұсқа // → таптық уонұ⁀да // → жазған сызғанынан // ійә // сонаң гейін уорталық қазақ̊станнан ақ̊селеу сейдімбек деген азаматты // келді ͡б̊ізге жұмұсқа // ійә // тілші ͡б̊олдұ уосұ қарағанды уоблұсұ ͡б̊ойұнша // → қарағанд' ақмола уоблұсұ ͡б̊ойұнша тілші ͡б̊олдұ //→ уоңтүстүк қазақ̊станнан мұхтар шаханов дегенді шақырдық // тракторұйст полұб̊ жүрөдү йекен / уол шым болса трактор айдадым дейді йенді ͡б̊ірақ // мен соған аса сене бермеймін /// уотұрса уотұрған шығар трактордұң үстүндө ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Онан кейін екінші, дүниенің, Қазақстанның мынау шығыс қиыры ғой, енді батыс қиырынан сонау о кезде Гурьев облысы деуші еді. Қазір Атырау дей ме? Атыраудан мына қазіргі үлкен ақынымыз біздің Фариза Оңғарсынова деген қызды шақырдық жұмысқа. Таптық оны да жазған-сызғанынан. Сонан кейін Орталық Қазақстаннан Ақселеу Сейдімбек деген азаматты, келді бізге жұмысқа. Иә, тілші болды осы Қарағанды облысы бойынша. Қарағанды, Ақмола облысы бойынша тілші болды. Оңтүстік Қазақстаннан Мұхтар Шаханов дегенді шақырдық, тракторист болып жүреді екен. Ол шын болса, трактор айдадым дейді, енді бірақ мен соған аса сене бермеймін, отырса, отырған шығар трактордың үстінде. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ бірақ сол май / май болұп → // трактор айдағанына → // уөзүм аса сенбеймін ↓/// ↑ өйткөнү // кейін байқадым уонұ ↓ /// ↑ сонұ шақырдық → // мәселе / уол трактор айдаған-айдамағанында йемес → // мәселе жазұуында ↓ /// ↑ соның алғашқы кезде → // жақ̊сы йістеді → // кейін үлкөн ақын болұп кетті ↓ /// ↑ ақын болғаннан кейін → // уоған тап̊сырма берүу → // уоған бәлен жаз → // түген жаз деп → // бұйрық айтұу → // йе: // → уондай мүмкін болмай бара жатты → // уол асаулау келді ақының → // уол кейін басқа жұмұсқа ауұсты → // тағы қайсы көп адамдар → // сол кездің // ленійншіл жаста істеді ↓ /// ↑ барлығы да шетінен → // сен тұр мен атайын деген → // мықты жігіттер болұп шықты ↓ /// ↑ сонұң арқасында газет → // йелге тыйражы көбөйгені → // жұртқа үлкөн беделі болғаны → // уоқыла бастағаны → // тыйражының жүздөп көбөйгені → // сонұң салдары мыңдап → // жүз мыңдап ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ бірақ̊ сол май / май болұп → // трактор айдағанына → // уөзүм аса сембеймін ↓/// ↑ уөйткөнү // кейім байқадым уонұ ↓ /// ↑ сонұ шақырдық → // мәселе // уол трактор айдаған-айдамағанында йемес → // мәселе жазұуұнда ↓ /// ↑ сонұң алғашқ̊ы ͡гезде → // жақ̊сы йістеді → // кейін үлкөн ақым болұп кетті ↓ /// ↑ ақым болғаннаң гейін → // уоған тап̊сырма ͡б̊ерүу → // уоғам бәлен жаз → // түгөн жаз деп → // бұйрұғ айтұу → // йе: // → уондай мүмкүм болмай бара жатты → // уол асаулау ͡гелд'ақының → // уол гейім басқа жұмұсқ'ауұстұ → // тағы қайсы ͡гөб̊ ͡адамдар → // сол гездің // іленійншіл жаст'істеді ↓ /// ↑ барлығы да шетінен → // сен тұр мен атайын деген → // мықты жігіттер ͡б̊олұп̊ шықты ↓ /// ↑ сонұң арқасында газет → // йелге тыйражы ͡гөб̊өйгөнү → // жұртқ'үлкөн беделі ͡б̊олғаны → // уоқұла ͡б̊астағаны → // тыйражының жүздөп көб̊өйгөнү → // сонұң салдары мыңдап → // жүз мыңдап ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Бірақ сол май-май болып трактор айдағанына өзім аса сенбеймін. Өйткені кейін байқадым оны. Соны шақырдық, мәселе ол трактор айдаған-айдамағанында емес, мәселе жазуында. Соның алғашқы кезде жақсы істеді, кейін үлкен ақын болып кетті. Ақын болғаннан кейін оған тапсырма беру, оған бәлен жаз, түген жаз деп бұйрық айту, е, ондай мүмкін болмай бара жатты. Ол асаулау келді ақының, ол кейін басқа жұмысқа ауысты. Тағы қайсы көп адамдар сол кездің «Лениншіл жаста» істеді. Барлығы да шетінен «сен тұр, мен атайын» деген мықты жігіттер болып шықты. Соның арқасында газет елге тиражы көбейгені, жұртқа үлкен беделі болғаны, оқыла бастағаны, тиражының жүздеп көбейгені, соның салдары мыңдап, жүз мыңдап. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ салыстырғанда былай // → туол гездегі баспасөзүңде // бұл кездегі баспасөзүңде йекеуі де кәдімгі жүгендеулі ат // → ат // мінетін ат // → йекеуі де ↓ /// |
Шерхан Мұртаза:↑ салыстырғанда ͡б̊ылай // → уол гездегі ͡б̊аспасөзүңдө // бұл гездегі ͡б̊аспасөзүңдө йекеуү де ͡гәдімгі жүгөндөул'ат // → ат // мінетін ат // → йекеуү де ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Салыстырғанда былай, ол кездегі баспасөзің де, бұл кездегі баспасөзің де, екеуі де – кәдімгі жүгендеулі ат, мінетін ат екеуі де. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ қарап тұр йенді сен // → тоқтай тұр ↑ ↓ /// жемді кім беріп ↑уотыр сол атқа / жемді қайдан жейд ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ қарап тұр йенді сен // → тоқтай тұр ↑ ↓ /// жемді ͡гім беріп ↑ уотұр сол атқа // жемді ͡ғайдан жейді ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Қарап тұр енді сен, тоқтай тұр. Жемді кім беріп отыр сол атқа, жемді қайдан жейді? |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ әәә // сонұң сөзүн сөйлейд // → сонұң айтқанымен жүред // → айдағанына көнөд // → көнбей көр //→ талқаныңды шығарад // йертең ↓ /// ↑ ал уо кезде де ійә // уо кездеде сені // асырады жем берді // бірақ айтқанын істетті ↓ /// ↑ былай былай // айырмашылығы // мына совет заманында / кеңес кезінде тұсаулаулы // кісендеулү болды ↓ /// ↑ ал қазіргі кезде // ұзұн арқан кең тұсау //→ түсіндің ғой ↓ /// ↑ алысқа шауып та кете алмайсың // → бірақ әйтеуүр айналаны былай ажырықты // анау жоңышқаны мына жерден // ана жерден бәрін айнала жүрүп жеуіңе болад // сондай ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ әәә // сонұң сөзүн сөйлөйд // → сонұң айтқанымен жүрөдү // → айдағанына ͡гөнөдү // → көмбөй гөр //→ талқаныңды шығарады // йертең ↓ /// ↑ ал уо кезде д'ійә // уо кездеде сені // асырады жем берді // бірағ айтқанын істетті ↓ /// ↑ былай былай // айырмашылығы // мына совет заманында / кеңес кезінде тұсаулаулұ // кісендеулү ͡б̊олдұ ↓ /// ↑ ал ғазіргі ͡гезде // ұзұн арқаң гең тұсау //→ түсүндүң ғой ↓ /// ↑ алысқа шауұп та ͡гет'алмайсың // → бірағ әйтеуүр айналаны ͡б̊ылай ажырықты // анау жоңұшқ̊аны мына жерден // ана жердем бәрін айнала жүрүб̊ жеуүңө ͡б̊олады // сондай ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Ә-ә-ә соның сөзін сөйлейді, соның айтқанымен жүреді, айдағанына көнеді, көнбей көр, талқаныңды шығарады ертең. Ал о кезде де, иә, о кезде де сені асырады, жем берді, бірақ айтқанын істетті. Былай-былай айырмашылығы мына совет заманында, кеңес кезінде тұсаулаулы, кісендеулі болды. Ал қазіргі кезде ұзын арқан, кең тұсау, түсіндің ғой. Алысқа шауып та кете алмайсың, бірақ, әйтеуір, айналаны былай ажырықты, анау жоңышқаны мына жерден, ана жерден бәрін айнала жүріп жеуіңе болады, сондай. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ уойбұуй // шырағым // → йенді басқаға // уөзүмнен артылып жатқан ақылым шамалы // → біреуге ақыл айтып қәайтейін // йенді // уосы ↓/// ↑ уосы күннүң // уөзү де дұрұс // қәзіргі жүргөн жүрүсүм // көргөн күнүм // істеп жатқан қызметім // сонұ атқара алсам // сол маған жетіп жатыр ↓/// ↑ басқаға ақыл айтұуға менің шамам қайда қәзір // → ↑ Қәзіргі заман // йенді басқа // жастар деген // білімі толысқан // көбүсінің // біздің // біздерден гөрү білімді ↓/// |
Шерхан Мұртаза: ↑ уойб̊ұуй // шырағым // → йенді ͡б̊асқаға // уөзүмнөн артылыб̊ жатқан ақылым шамалы // → біреуг'ақыл айтып қәайтейін // йенді // уосұ ↓/// ↑ уосұ ͡гүннүң // уөзү де дұрұс // қәзіргі жүргөн жүрүсүм // көргөң гүнүм // істеб̊ жатқаң ғызметім // сон'атқара алсам // сол маған жетіб̊ жатыр ↓/// ↑ басқағ'ақыл айтұуға менің шамам қайда ͡ғәзір // → ↑ қәзіргі заман // йенді ͡б̊асқа // жастар деген // білімі толұсқан // көб̊үсүнүң // біздің // біздерден гөрү ͡б̊ілімді ↓/// |
Шерхан Мұртаза: Ойбой, шырағым, енді басқаға өзімнен артылып жатқан ақылым шамалы, біреуге ақыл айтып қайтейін енді осы. Осы күннің өзі де дұрыс, қазіргі жүрген жүрісім, көрген күнім, істеп жатқан қызметім, соны атқара алсам, маған сол жетіп жатыр. Басқаға ақыл айтуға менің шамам қайда қазір, қазіргі заман енді басқа. Жастар деген білімі толысқан көбісінің, біздің, біздерден гөрі білімі. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ жоқ // → уондай жоқ // →йестіген жоқпын // → келіп алып // мынаны қалай істейміз //→ не істейміз деген // →уондай башшыны көргөн жоқпын ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ жоқ // → уондай жоқ // → йестіген жоқпұн // → келіб̊ ͡алып // мынаны қалай істейміз //→ н'істейміз деген // → уондай башшыны ͡гөргөн жоқпұн ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Жоқ, ондай жоқ, естіген жоқпын, келіп алып, мынаны қалай істейміз, не істейміз деген ондай басшыны көрген жоқпын. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ бірақ мені шақырады // мынадай мынадай тақырыпқа жазсаңыз // → йекен // аралассаңыз // → йекен дейді ↓ /// ↑ ал йенді мынаны // қалай істейміз // мынаны қалай істейміз деген // башшыны көргөн жоқпын // ондай болған жоғ↓/// ↑ мен және араласұуға да тырыспаймын //→ уөйткөнү //→ уол айып болад ↓ /// ↑ істеп // уотырған адамға сен // келіп алып айдаладан // →йей мынаны былай істе былай істе деген жөнсүз //→ әдепке жатпайд // этійкаға жатпайды // уондай нәрсе ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ бірағ мені шақырады // мынадай мынадай тақырыпқа жассаңыз // → йекен // аралассаңыз // → йекен дейді ↓ /// ↑ ал йенді мынаны // қалай істейміз // мынаны қалай істейміз деген // башшыны ͡гөргөн жоқпұн // уондай болған жоғ↓/// ↑ мен жән'араласұуға да тырыспаймын //→ уөйткөнү //→ уол айып полад ↓ /// ↑ істеп // уотұрған адамға сен // келіб̊ ͡алыб̊ ͡айдаладан // → йей мынаны ͡б̊ылай істе ͡б̊ылай істе деген жөнсүз //→ әдепке жатпайд // этійкаға жатпайды // уондай нәрсе ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Бірақ мені шақырады, «мынадай-мынадай тақырыпқа жазсаңыз екен, аралассаңыз екен» дейді. Ал енді «мынаны қалай істейміз, мынаны қалай істейміз» деген басшыны көрген жоқпын, ондай болған жоқ. Мен және араласуға да тырыспаймын, өйткені ол айып болады. Істеп отырған адамға сен келіп алып айдаладан, «Ей, мынаны былай істе, былай істе» дегенің жөнсіз, әдепке жатпайды, этикаға жатпайды ондай нәрсе. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ мен ↑уосыдан // ыыы көп болған жоқ // йегемен қазақ̊ыстан газетінде // уосыдан // йекі үш ай бұрын қызыл залдағы жетпіс жеті // деген мақалам шықты ↓ /// ↑ көзіңізге түстү ма //→ түспеді ма білмеймін ↓ /// ↑ жетпіс жеті дегеніміз // уол мәжіліс // мәжілістің жетпіс жеті депұутаты бар //→ залымыз қызыл зал // ана сенатырлардікі басқа зал // көк зал ↑уолардікі ↓ /// ↑ уолар //→ уотыз тоғыз саны // біздікі жетпіс жеті ↓ /// ↑ сонда айтылад / сонда сол қызыл // залдағы жетпіс жетінің істеп //→ уотқан тіршілігінің бірсыпырасы қамтылад ↓ /// ↑ ал жалпы // қысқаша айтқанда //әнеугүні үлкөн мына //→ уосы // сайлау алдында // сайлау тұуралы // құжаттар қабылданар кезде // үлкөн айтыс болды ↓ /// ↑ біздің // ыыы айталы деген депұутатымыз // мына // депұутаттыққа сайланатын // кандыйдаттар қазақ тілінен сынақтан //→ уөтс̆үн деген пікір тастады ↓ /// ↑ содан шығып кетті мәселе // → сонұ қойған кезде мәселені // жалпы мәселе қазақ тілі тұуралы // болұп кетті // сонұң ірөлү // сонұң беделі тұуралы мәселе болды ↓ /// ↑ йенді біздің қазақ тіліміз мемлекеттік тіл деп басталад // → констійтұуційа бойынша // сонұң дәрежесі қаншалықты //→ йекенін // мемлекеттік тілдің дәрежесі қаншалықты //→ йекенін сол картыйнадан байқауға болад ↓ /// ↑ көп̊шілігі //→ депұутаттардың көп̊шілігі қазақ тілінің мемлекеттік тілі // ыыы // жаңағы // сынаққа ↑йенгізілсін // ыы // әлгі // жаңадан сайланатын депұутаттар сол сынақтан //→ уөтс̆үн дегенге қарсы // дауұс берд ↓ /// ↑ мен қәзір нақты санын білмеймін // блакнотымда жазұулы // → йеді ↑уонұң барлығы // → басым көп̊шілігі депұутаттардың қарсы болд ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ мен ↑уосұдан // гөп полған жоқ // йегемең ғазақ̊ыстан газетінде // уосұдан // йек'үш ай бұрұң ғызыл залдағы жетпіш шеті // деген мақалам шықты ↓ /// ↑ көзүңүзге түстү ма //→ түспөдү ма ͡б̊ілмеймін ↓ /// ↑ жетпіш шеті дегеніміз // уол мәжіліс // мәжілістің жетпіш шеті депұутаты ͡б̊ар //→ залымыз ғызыл зал // ана сенатырлардікі ͡б̊асқа зал // көк зал ↑ уолардікі ↓ /// ↑ уолар //→ уотұз тоғұс саны // біздікі жетпіш шеті ↓ /// ↑ сонд'айтылад // сонда сол ғызыл // залдағы жетпіш шетінің істеп //→ ууотқан тіршілігінің бірсыпырасы қамтылады ↓ /// ↑ ал жалпы // қысқаш'айтқанда //әнеугүн'үлкөн мына //→ уосұ // сайла'алдында // сайлау тұуралы // құжаттар ғаб̊ылданар ͡гезде // үлкөн айтыс ͡полдұ ↓ /// ↑ біздің // айталы деген депұутатымыз // мына // депұутаттыққа сайланатын // кандыйдаттар ғазақ тілінен сынақтан //→ уөтč̆үн дегем пікір тастады ↓ /// ↑ содан шығып кетті мәселе // → сонұ қойғаң гезде мәселені // жалпы мәселе қазақ тілі тұуралы // болұп кетті // сонұң ірөлү // сонұң беделі тұуралы мәселе ͡б̊олдұ ↓ /// ↑ йенді ͡б̊іздің ͡ғазақ тіліміз мемлекеттік тіл деп пасталад // → констійтұусүйа ͡б̊ойұнша // сонұң дәрежесі ͡ғаншалықты //→ йекенін // мемлекеттік тілдің дәрежесі ͡ғаншалықты //→ йекенін сол гартыйнадам байқауға ͡б̊олады ↓ /// ↑ көп̊шілігі //→ депұутаттардың ͡гөп̊шілігі ͡ғазақ тілінің мемлекеттік тілі // жаңағы // сынаққа ↑йеңгізілсін // // әлгі // жаңадан сайланатын депұутаттар сол сынақтан //→ уөтč̆үн дегеңге қарсы // дауұс ͡перд ↓ /// ↑ мең ғәзір нақты саным білмеймін // блакнотұмда жазұулұ // → ййеді ↑уонұң барлығы // → басым ͡гөп̊шілігі депұутаттардың ͡ғарсы ͡б̊олды ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Мен осыдан көп болған жоқ, «Егемен Қазақстан» газетінде осыдан 2-3 ай бұрын «Қызыл залдағы 77» деген мақалам шықты. Көзіңізге түсті ме, түспеді ме, білмеймін. 77 дегеніміз ол – мәжіліс, мәжілістің 77 депутаты бар, залымыз – қызыл зал, ана сенаторлардікі басқа зал, көк зал олардікі. Олар 39 саны, біздікі 77. Сонда айтылады, сонда сол қызыл залдағы 77-нің істеп отқан тіршілігінің бірсыпырасы қамтылады. Ал жалпы, қысқаша айтқанда, әнеугүні үлкен мына осы сайлау алдында, сайлау туралы құжаттар қабылданар кезде үлкен айтыс болды. Біздің Айталы деген депутатымыз «мына депутаттыққа сайланатын кандидаттар қазақ тілінен сынақтан өтсін» деген пікір тастады. Содан шығып кетті мәселе. Соны қойған кезде мәселені, жалпы мәселе қазақ тілі туралы болып кетті, соның рөлі, соның беделі туралы мәселе болды. Енді біздің қазақ тіліміз – мемлекеттік тіл деп басталады конституция бойынша, соның дәрежесі қаншалықты екенін, мемлекеттік тілдің дәрежесі қаншалықты екенін сол картинадан байқауға болады. Көпшілігі, депутаттардың көпшілігі қазақ тілінің, мемлекеттік тілі жаңағы сынаққа енгізілсін, әлгі жаңадан сайланатын депутаттар сол сынақтан өтсін дегенге қарсы дауыс берді. Мен қазір нақты санын білмеймін, блокнотымда жазулы еді оның барлығы, басым көпшілігі депутаттардың қарсы болды. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ қазақ тілінің мемлекеттік тіл йекендігіне // білдіңіз бе ↑ /// ↑ демек // бұл байағы // мемлекеттік деген атағы бар ↓ /// ↑ тіл мемлекеттік тіл дегенменен // → уол мына қоғамның ісінде // жалпы ↑ уөмүрімізде // сонау үкіметтен бастап // парламент // мійнійстрліктер // ведмоствалар // әйтеуүр қай кеңсе болсын // → сол кеңсенің барлығында // → уол // → йекінші дәрежеде // тұрған тіл деген сөз ↓ /// ↑ бәлкім мүлдө жұмұссыз //→ безделнійк деген сөз // әшейін жәй қойып қойған байағы↓ /// ↑ байағы голощокійн заманында // ыы бізді // ненің басын // мына жоғары кеңес қой // → уо гезде // сонұ // → йелтай // → йерназаров деген кісі басқарыпты ↓ /// ↑ кәдімгі дөңгөлөк // → қазақы әдемі бөрүк кійіп алып // → уотырад ↓ /// ↑ йекен // шешпейді // → йекен және // шешпейтін себ̊еб̊і бар // болұу керек // ійә // сол // → уотырады ↓ /// ↑ мәселенің бәрін голощокійн шешед // сонұң айтқаны айтқан //→ сонұң бәрі // → уорындалад // ана кісі // → уотырад // а // бірақ презіидент // білдіңіз бе↑ /// ↑ а қәзір // біздің қазақ тіліміздің // дәрежесі де // дәл сондай // көңүліңе келсін //→ келмесін сондай // үкіметтің үйүнде қазақ тілі жүрмейд // іс істемейд қәзір // бәлкім презіиденттің кеңсесінің //→ уөзүнде де // ал біздегі жағдай жаңағыдай ↓ /// ↑ ійә // мәжілістегі // жетпіс жеті депұутаттың // басым көп̊шілігі // қазақ тілін мойындамад ↓ /// ↑ мен сенатты қосып айтып //→ уотырған жоқпын // білмеймін //→ уонда қандай //→ йекенін //→ уолар үшүн жауап бермеймін ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ қазақ тілінің мемлекеттік тіл йекендігіне // білдіңіз ͡б̊е ↑ /// ↑ демек // бұл байағы // мемлекеттік деген атағы ͡б̊ар ↓ /// ↑ тіл мемлекеттік тіл дегемменен // → уол мына ͡ғоғамның ісінде // жалпы ↑ уөмүрүмүзде // сона'үкүмөттен бастап // парламент // мійнійстрліктер // ведмоствалар // әйтеуүр ғай геңсе ͡б̊олсұн // → сол геңсенің барлығында // → уол // → йекінші дәрежеде // тұрған тіл деген сөз ↓ /// ↑ бәлкім мүлдө жұмұссұз //→ безделнійк деген сөз // әшейін жәй ғойұп қойғам байағы↓ /// ↑ байағы голошшокійн заманында ͡б̊ізді // ненің басын // мына жоғары ͡геңес қой // → уо гезде // сонұ // → йелтай // → йерназаров дегең гісі ͡б̊асқарыпты ↓ /// ↑ кәдімгі дөңгөлөк // → қазақ'әдемі бөрүк кійіб̊ ͡алып // → уотұрады ↓ /// ↑ йекен // шешпейді // → йекен және // шешпейтін себ̊йеб̊і бар // болұу ͡герек // ійә // сол // → уотұрады ↓ /// ↑ мәселенің бәрін голошшокійн шешед // сонұң айтқан'айтқан //→ сонұң бәрі // → уорұндалады // ана ͡гісі // → уотұрад // а // бірақ презіидент // білдіңіз ͡б̊е↑ /// ↑ а қәзір // біздің ͡ғазақ тіліміздің // дәрежесі де // дәл сондай // көңүлүңө келсін //→ келмесін сондай // үкүмөттің үйүндө қазақ тілі жүрмөйдү // іс істемейд қәзір // бәлкім презіиденттің ͡геңсесінің //→ уөзүндө де // ал біздегі жағдай жаңағыдай ↓ /// ↑ ійә // мәжілістегі // жетпіш шеті депұутаттың // басым ͡гөп̊шілігі // қазақ тілін мойұндамады ↓ /// ↑ мен сенатты қосұб̊ ͡айтып //→ уотұрған жоқпұн // білмеймін //→ уонда ͡ғандай //→ йекенін //→ уолар үшүн жауап пермеймін ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Қазақ тілінің мемлекеттік тіл екендігіне, білдіңіз бе. Демек, бұл баяғы мемлекеттік деген атағы бар. Тіл – мемлекеттік тіл дегенменен ол мына қоғамның ісінде, жалпы өмірімізде, сонау үкіметтен бастап парламент, министрліктер, ведомствалар, әйтеуір қай кеңсе болсын, сол кеңсенің барлығында ол екінші дәрежеде тұрған тіл деген сөз. Бәлкім мүлде жұмыссыз, "бездельник" деген сөз, әншейін жай қойып қойған баяғы. Баяғы заманда Голощекин заманында бізді ненің басын мына жоғары кеңес қой о кезде, соны Елтай Ерназаров деген кісі басқарыпты. Кәдімгі дөңгелек, қазақы әдемі бөрік киіп отырады екен, шешпейді екен және шешпейтін себебі бар болу керек, иә, сол отырады. Мәселенің бәрін Голощекин шешеді, соның айтқаны айтқан, соның бәрі орындалады. Ана кісі отырады, бірақ президент, білдіңіз бе. Біздің қазақ тіліміздің дәрежесі де қазір дәл сондай. Көңіліңе келсін, келмесін, сондай. Үкіметтің үйінде қазақ тілі жүрмейді, іс істемейді, қазір, бәлкім, президенттің кеңсесінің өзінде де, ал біздегі жағдай жаңағыдай. Иә, мәжілістегі 77 депутаттың басым көпшілігі қазақ тілін мойындамады. Мен сенатты қосып айтып отырған жоқпын, білмеймін онда қандай екенін, олар үшін жауап бермеймін. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ білем негізі // → негізі білемін ↓ /// ↑ а бірақ йенді // сенат дауұсқа түспегенін // қайдан білейін деп йедің // сенат та дауұсқа түстү айтпақ̊шы ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ білем негізі // → негізі ͡б̊ілемін ↓ /// ↑ а бірақ йенді // сенат дауұсқа түспөгөнін // қайдам білейін деп йедің // сенат та дауұсқа түст'айтпақ ̊шы ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Білем негізі, негізі білемін. Бірақ енді сенат дауысқа түспегенін қайдан білейін деп едің, сенат та дауысқа түсті, айтпақшы. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ ійә // → уоларда да көп̊шүлүг жаңағыдай нәтійже берд↓/// |
Шерхан Мұртаза:↑ ійә // → ууоларда да ͡гөп̊шүлүг жаңағыдай нәтійже ͡б̊ерд ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Иә, оларда да көпшілік жаңағыдай нәтиже берді. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ жер қайда // → йенді ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ ійә // → ууоларда да ͡гөп̊шүлүг жаңағыдай нәтійже ͡б̊ерды ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Жер қайда енді... |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ійә ↓ /// |
Шерхан Мұртаза:↑ ійә ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Иә. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ әрійне ↓ /// |
Шерхан Мұртаза:↑ әрійне ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Әрине. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ солай болұуы да мүмкүн ↓ /// ↑ ал йенді шырағым // біздің парламенттің беделі //→ парламент деген аты зор // бірақ із жүзінде барлығы // мына бійлік үкіметтің қолында ↓ /// ↑ бізге үй беретін де үкімет // бізге әрі беріден кейін ақ̊ша беретін де үкімет // айлық тағы басқалар ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ солай болұуұ да мүмкүн ↓ /// ↑ ал йенді шырағым // біздің парламенттің беделі //→ парламент деген аты зор // бірағ іж жүзүндө ͡б̊арлығы // мына ͡б̊ійліг үкүмөттің ͡ғолұнда ↓ /// ↑ бізг'үй беретін д'үкүмөт // бізг'әрі берідең гейін ақ̊ша ͡б̊еретін д'үкүмөт // айлық тағы ͡б̊асқалар ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Солай болуы да мүмкін. Ал енді, шырағым, біздің парламенттің беделі, парламент деген аты зор, бірақ іс жүзінде барлығы, мына билік үкіметтің қолында. Бізге үй беретін де – үкімет, бізге әрі беріден кейін ақша беретін де – үкімет, айлық т.б. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ аа: бұл себеп // бұл көб̊інесе депұутаттыққа ұсұнылатын адамдар // мына лауазымды адамдар ↓ /// ↑ лауазымды адамдарда // депұутат непрійкосновенность //депұутата деген бар ↓ /// ↑ мейлің сен біреудің тұмсұғын бұз // қанат // мейлің сен біреуді ұрұп жық // ішіп жүр //→ мас болұп жүр //→ уол үшүн сен сотталмайсың // → дәл //→ уосы біреуді //→ уөлтіріп //→ қолма-қол бір қылмыс істемесең //→ жүре бересің ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ аа: ͡б̊ұл себ̊еп // бұл гөб̊̊інесе депұутаттыққ'ұсұнұлатын адамдар // мына ылауазымд'адамдар ↓ /// ↑ ылауазымд'адамдарда // депұутат непрійкосновенност' //депұутата дегем бар ↓ /// ↑ мейлің сем біреудүң тұмсұғұм бұз // қанат // мейлің сем біреуд'ұрұп жық // ішіб̊ жүр //→ мас ͡полұб̊ жүр //→ уол үшүн сен сотталмайсың // → дәл //→ уосұ ͡б̊іреудү //→ уөлтүрүп //→ қолма-͡ғол бір ғылмыс істемесең //→ жүрө ͡б̊ересің ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: А-аа, бұл себеп, бұл көбінесе депутаттыққа ұсынылатын адамдар – мына лауазымды адамдар. Лауазымды адамдарда депутат, "неприкосновенность депутата" деген бар. Мейлің сен біреудің тұмсығын бұз, қанат, мейлің сен біреуді ұрып жық, ішіп жүр, мас болып жүр, ол үшін сен сотталмайсың, дәл осы біреуді өлтіріп, қолма-қол бір қылмыс істемесең, жүре бересің. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ қолма-қол ұсталмасаң // ійә // бізде бір депұутаттар бар айқайлап // уотырад //→ керек болатын болса // кейде сол боқтауға дейін // бара жаздайд ↓ /// ↑ ал // йешкім //→ уоған әй қой //→ мынауың тәртіп̊сіздік қой деп //→ айтып жазғыра алмайды ↓ /// ↑ ырас бізде этійка мәселесі жөнүнде // адамдар да бар // → депұутаттардың этійкалық тәртібіне //→ уоған бірде бір мәселе // қаралған жоқ ↓ /// ↑ сол комійссійада // бұл жөнүнде //→ бірде бір мәселе қаралған жоқ ↓ /// ↑ бір адамның тәртібі қаралған жоқ ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ қолма-͡ғол ұсталмасаң // ійә // бізде ͡б̊ір депұутаттар ͡б̊ар айқайлап // уотұрады //→ керек болатым болса // кейде сол боқтауға дейін // бара жаздайды ↓ /// ↑ ал // йешкім //→ уоған әй ғой //→ мынауұң тәртіп̊сіздік қой деп //→ айтыб̊ жазғыр'алмайды ↓ /// ↑ ырас ͡пізд'этійка мәселесі жөнүндө // адамдар да ͡б̊ар // → депұутаттардың этійкалық тәртіб̊іне //→ уоғам бірде ͡б̊ір мәселе // қаралған жоқ ↓ /// ↑ сол гомійссійада // бұл жөнүндө //→ бірде ͡б̊ір мәселе қаралған жоқ ↓ /// ↑ бір адамның тәртіб̊і ͡ғаралған жоқ ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Қолма-қол ұсталмасаң, иә, бізде бір депутаттар бар, айқайлап отырады, керек болатын болса, кейде сол боқтауға дейін бара жаздайды. Ал ешкім оған «Әй, қой, мынауың тәртіпсіздік қой» деп айтып жазғыра алмайды. Рас, бізде этика мәселесі жөнінде адамдар да бар, депутаттардың этикалық тәртібіне, оған бірде-бір мәселе қаралған жоқ сол комиссияда, бұл жөнінде бірде-бір мәселе қаралған жоқ. Бір адамның тәртібі қаралған жоқ. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ болад //→ уондай //→ болад // іиә // тұмсұғынан ұрған жоқ ↓ /// ↑ іресейдің // депұутаттары сыйақты //→ жағадан алып жыртылған жоқ //→ йешкімнің жағасы ↓ /// ↑ а бірақ қатты-қатты сөздөр айып // → бірін-бірі кәдімгідей // намысқа тійетін сөздөр айтылад //→ болад уондай ↓ /// |
Шерхан Мұртаза:↑ болады //→ уондай //→ болад // іиә // тұмсұғұнан ұрған жоқ ↓ /// ↑ іресейдің // депұутаттары сыйақты //→ жағадан алыб̊ жыртылған жоқ //→ йешкімнің жағасы ↓ /// ↑ а бірақ қатты-қатты сөздөр айып // → бірім-бірі ͡гәдімгідей // намысқа тійетін сөздөр айтылады //→ болады уондай ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Болады ондай, болады, иә, тұмсығынан ұрған жоқ, Ресейдің депутаттары сияқты жағадан алып, жыртылған жоқ ешкімнің жағасы. Бірақ қатты-қатты сөздер айтып, бірін-бірі кәдімгідей намысқа тиетін сөздер айтылады, болады ондай. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ құдай сақтасын //→ уондай нәрсені //→ уөмүрі //→ йестіген де //→ йемеспін //→ білген де //→ йемеспін ↓ /// |
Шерхан Мұртаза:↑ құдай сақтасын //→ уондай нәрсені //→ уөмүрү //→ йестіген де //→ йемеспін //→ білген де //→ йемеспін ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Құдай сақтасын, ондай нәрсені өмірі естіген де емеспін, білген де емеспін. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ аа: жоқ // үйтіп айтқан адамды йестіген жоқпын ↓ /// ↑ мен соңғұ гездегі //→ осы кезінде айқайласып та // дауласып та жаттық ↓ /// ↑ соңғұ кезде мен // уосы бір жылға тайау ұуақытта // менің денсаулығым нашар болд ↓ /// ↑ мен алматының // йемханасында үш ай жаттым //→ мұндағы йемханада үш ай жаттым //→ бұурабайда жаттым //→ сөйтүп көп нәрселерге мен араласқан жоқпын //→және // уоған зауқым да болған жоқ ↓ /// ↑ йе шынын айтс̆ам // мен көп әлгі талқыланып жатқан // мәселелерге дендеп/тұтастай // уонұ түсүніп // онұң барлығын // е мына жері кем // йекен //→мына жері артық //→ йекен деген // мәселелерді талдап // біліп жатқан да жоқпын //→ уонұ // мәселенің шыны //→ егер керек болатын болса ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ жоқ // үйтүб̊ ͡айтқан адамды йестіген жоқпұн ↓ /// ↑ мен соңғұ гездегі //→ уосұ ͡гезінд'айқайласып та // дауласып та жаттық ↓ /// ↑ соңғұ ͡гезде мен // уосұ ͡б̊ір жылға тайа'ұуақытта // менің денсаулұғұм нашар ͡б̊олд ↓ /// ↑ мен алматының // йемқанасынд'үш ай жаттым //→ мұндағы йемқанад'үш ай жаттым //→ бұураб̊айда жаттым //→ сөйтүп көп нәрселерге мен араласқан жоқпұн //→және // уоған зауқұм да ͡б̊олған жоқ ↓ /// ↑ йе шынын айтč̆ам // мең гөб̊ ͡әлгі талқыланыб̊ жатқан // мәселелерге дендеп //тұтастай // уонұ түсүнүп // уонұң барлығын // йе мына жері ͡гем // йекен //→ мына жер'артық //→ йекен деген // мәселелерді талдап // біліб̊ жатқан да жоқпұн //→ уонұ // мәселенің шыны //→ йегер ͡герек болатым болса ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Жоқ, үйтіп айтқан адамды естіген жоқпын. Мен соңғы кездегі, осы кезінде айқайласып та, дауласып та жаттық. Соңғы кезде, мен осы бір жылға таяу уақытта менің денсаулығым нашар болды. Мен Алматының емханасында 3 ай жаттым, мұндағы емханада 3 ай жаттым, Бурабайда жаттым, сөйтіп көп нәрселерге мен араласқан жоқпын және оған зауқым да болған жоқ. Е, шынын айтсам, мен көп әлгі талқыланып жатқан мәселелерге дендеп, тұтастай оны түсініп, оның барлығын мына жері кем екен, мына жері артық екен деген мәселелерді талдап, біліп жатқан да жоқпын оны, мәселенің шыны, егер керек болатын болса. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ сондай дүнүйені // бетіме шыжғырып басып жүр // көп адамдар //→ онұ жазды да әріберден гейін ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ сондай дүнүйөнү // бетіме шыжғырып пасыб̊ жүр // көб̊ ͡адамдар //→ уонұ жазды д'әріб̊ерден гейін ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Сондай дүниені бетіме шыжғырып басып жүр көп адамдар оны жазды да, әріберіден кейін. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ уөкүнүшті // уөкүнүшің бар ма // дейсің ба ↑ /// ↑ әрійне көп // уөкүнүш //→ уонұң бәрін тізіп // жата берсе ұуөкүнүш немене уөкүнүш //→ уөкүнүш жеке басымда //→ йемес менің //→ уөкүнүш біздің жеріміздің // соншалық ұланғайыр //→ йекендігі //→ сонұң ішінде // сол жерде біз // бір ақ ұуұс болұп //→ уотырғанымыз //→ уөкүнүш ↓ /// ↑ йәғіни демографыйа //→ жалғыз менің //→ уөз басымды айтып //→ уотқан жоқпын мен //→ ұлттың басындағы қасірет бұл ↓ /// ↑ уонұ жұрттың басқасы // басқаларұ мен сыйақты //→ уойлай ма //→ уойламай ма //→ уонұ мен білмеймін ↓ /// ↑ қарап //→ уотырыңыз шығысыңызда мынау // → ұлұ мемлекет // уотыр //→ мійллійардтан асып жығылып //→ йенді миллиард жарымға // бара жатыр // мына жағымызда қалың //→ уорман //→ уода көп //→ йел // сол //→ йекі ұлұ мемлекеттің //→ уортасында біз //→ уон бес мійллійонға жетер жетпес халық //→ йекенбіз //→ сонұң ішінде қазағы сегіз мійллійонға жетер жетпес //→ йекен қәзір ↓ /// ↑ бір ақ ұуысқа жетпейді // мына жағыңда //→ уөзбегіңнің //→ уөзү бізденгөрі //→ уәлдеғайда озып кетті ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ уөкүнүштү // уөкүнүшүң бар ма // дейсің ба ↑ /// ↑ әрійне ͡гөп // уөкүнүш //→ уонұң бәрін тізіп // жата ͡б̊ерсе ұуақытымыж жетпейд ↓ /// ↑ уөкүнүш немене уөкүнүш //→ уөкүнүш шеке ͡б̊асымда //→ йемес менің //→ уөкүнүш біздің жеріміздің // соншалығ ұлаңғайыр //→ йекендігі //→ сонұң ішінде // сол жерде ͡б̊із // бір ағ ұуұс ͡полұп //→ уотұрғанымыз //→ уөкүнүш ↓ /// ↑ йәғіній демографыйа //→ жалғыз менің //→ уөз ͡б̊асымд'айтып //→ уотқан жоқпұн мен //→ ұлттұң басындағы қасірет пұл ↓ /// ↑ уонұ жұрттұң басқасы // басқаларұ мен сыйақты //→ уойлай ма //→ уойламай ма //→ уонұ мем білмеймін ↓ /// ↑ қарап //→ уотұрұңыш шығысыңызда мынау // → ұлұ мемлекет // уотұр //→ мійллійардтан асыб̊ жығылып //→ йенді мыйллыйард жарымға // бара жатыр // мына жағымызда ͡ғалың //→ уорман //→ уода ͡гөп //→ йел // сол //→ йек'ұлұ мемлекеттің //→ уортасында ͡б̊із //→ уом бес мійллійоңға жетер жетпес халық //→ йекембіз //→ сонұң ішінде қазағы сегіз мійллійоңға жетер жетпес //→ йекең ғәзір ↓ /// ↑ бір ақ ұуұсқа жетпейді // мына жағыңда //→ уөзб̊өгүңнің //→ уөзү ͡б̊іздеңгөрү //→ әлдеғайда уозұп кетті ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Өкінішті, өкінішің бар ма дейсің бе? Әрине, көп өкініш, оның бәрін тізіп жата берсе, уақытымыз жетпейді. Өкініш, немене өкініш, өкініш жеке басымда емес менің, өкініш – біздің жеріміздің соншалық ұланғайыр екендігі, соның ішінде сол жерде біз бір-ақ уыс болып отырғанымыз – өкініш. Яғни демография, жалғыз менің өз басымды айтып отқан жоқпын мен, ұлттың басындағы қасірет бұл. Оны жұрттың басқасы басқалары мен сияқты ойлай ма, ойламай ма, оны мен білмеймін. Қарап отырыңыз, шығысыңызда мынау ұлы мемлекет отыр, миллиардтан асып-жығылып, енді миллиард жарымға бара жатыр, мына жағымызда қалың орман, ол да көп ел, сол екі ұлы мемлекеттің ортасында біз 15 миллионға жетер-жетпес халық екенбіз, соның ішінде қазағы 8 миллионға жетер-жетпес екен қазір. Бір-ақ уысқа жетпейді, мына жағыңда Өзбегіңнің өзі бізден көрі әлдеқайда озып кетті. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ көб̊өйүп пара жатыр ↓ /// ↑ уосұнда мынау б̊іздің мәжіліс палатасының бастығыменем бір ғытайдың йелшісі дыйпламаты ͡гездесті ↓ /// ↑ кездескендег' айтқаны //→ жармахан тұйақбайға // құдай әділетč̆із дейт // қыйын мәселе⁀ғой селк йете қаласың // адам шошұйтұн нәрсе // құдай әділетč̆із дейд ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ көб̊̊уөйүп пара жатыр ↓ /// ↑ уосұнда мынау б̊іздің мәжіліс палатасының бастығыменем бір ғытайдың йелшісі дыйпламаты ͡гездесті ↓ /// ↑ кездескендегі айтқаны //→ жармахан тұйақбайға // құдай әділетč̆із дейді // қыйын мәселе⁀ғой селк йете қаласың // адам шошұйтұн нәрсе // құдай әділетč̆із дейді ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Көбейіп бара жатыр. Осында мынау біздің мәжіліс палатасының бастығыменен бір Қытайдың елшісі, дипломаты кездесті. Кездескендегі айтқаны Жармахан Тұяқбайға: «Құдай әділетсіз» дейді, қиын мәселе ғой, селк ете қаласың, адам шошитын нәрсе, «Құдай әділетсіз» дейді. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ не істеу герек // көб̊өйүу герек ↓ /// Шерхан Мұртаза: ↑ презіидент тап̊сырма берді жыйырма мійллійонға жетейік // → уон бесінші жылға дейін ↓ /// ↑ ал не бітіріп жүрсүңдер // қанша балаң бар сенің // → уөзүңнің ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ н'істеу герек // көб̊̊уөйүу герек ↓ /// шерхан мұртаза: ↑ презіидент тап̊сырма ͡б̊ерді жыйырма мійллійоңға жетейік // → уом бесінші жылға дейін ↓ /// ↑ ал не ͡б̊ітіріб̊ жүрсүңдөр // қанша ͡б̊алаң бар сенің // → уөзүңнүң ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Не істеу керек? Көбею керек.
Жүргізуші: Қалай?
Шерхан Мұртаза: Президент тапсырма берді, 20 миллионға жетейік 15-ші жылға дейін. Ал не бітіріп жүрсіңдер, қанша балаң бар сенің өзіңнің? |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ ійншаалла / көб̊өйсін уодан да ↓ /// ↑ ал қәзір // мына бізде // бір жағы п̊сыйхологыйа бұзұлған // екінші жағынан // тұрмұс бійлейді адамды ↓ /// ↑ қәзір сұр бойдақтар // көп бізде // қартайған қыздар көп бізде //→ ↑уөсім жоқ // үйлөнгендердің //→ уөзүнде бір бала //→ йекі бала ↓ /// ↑ умұны простой васпроизводство дейді // эканомыйканың тілінде // басқа бас //→ уөнім жоқ ↓ /// ↑ уөнім болұу үшүн // тым болмаса үш бала // болұуы керек қой ↓ /// ↑ бір бала артық тұуып //→ уондай жоқ бізде қәзір // бар //→ йеді анау ауылда //→ әсіресе //→ бесеуден // алтаудан // жетеуден // тіпті ↑ уонға дейін тұуатын бар //→ йеді ↓ /// ↑сондай үйлер //→ уотбасылар болатын //→ уолар да тарылды қәзір //→ уолар да // тартына бастад // азайа бастад // тұуу деген оларда да ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ ійншаалла // көб̊̊уөйсүн уодан да ↓ /// ↑ ал ғәзір // мына ͡б̊ізде // бір жағы п̊сыйхологұйа ͡б̊ұзұлған // йекінші жағынан // тұрмұс ͡пійлейд'адамды ↓ /// ↑ қәзір сұр ͡б̊ойдақтар // көп пізде // қартайғаң ғыздар ͡гөп пізде //→ ↑ уөсүм жоқ // үйлөңгөндөрдің //→ уөзүндө ͡б̊ір ͡б̊ала //→ йекі ͡б̊ала ↓ /// ↑ мұнұ простой васпроизводство дейді // эканомұйканың тілінде // басқа ͡б̊ас //→ уөнүм жоқ ↓ /// ↑ уөнүм болұ'үшүн // тым болмас'үш бала // болұуұ ͡герек қой ↓ /// ↑ бір ͡б̊ал'артық тұуұп //→ уондай жоқ ͡пізде қәзір // бар //→ йед'анау ауұлда //→ әсіресе //→ бесеудөн // алтаудан // жетеудөн // тіпті ↑ уоңға дейін тұуатым бар //→ йеді ↓ /// ↑сондай үйлөр //→ уотпасылар ͡б̊олатын //→ уолар да тарылды қәзір //→ уолар да // тартына ͡б̊астады // азайа ͡б̊астады // тұуұу деген уоларда да ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ИншаАлла, көбейсін одан да. Ал қазір мына бізде бір жағы психология бұзылған, екінші жағынан тұрмыс билейді адамды. Қазір сұр бойдақтар көп бізде, қартайған қыздар көп бізде, өсім жоқ. Үйленгендердің өзінде бір бала, екі бала. Мұны простой воспроизводство дейді экономиканың тілінде, басқа бас өнім жоқ, өнім болу үшін тым болмаса үш бала болуы керек қой. Бір бала артық туып, ондай жоқ бізде қазір, бар еді анау ауылда әсіресе, бесеуден, алтаудан, жетеуден, тіпті онға дейін туатын бар еді үйлер. Сондай отбасылар болатын, олар да тарылды қазір, олар да тартына бастады, азая бастады туу деген оларда да. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ мінекій ↑уосындай жағдайда қәсірет //→ йең үлкөн қәуүп //→ уосы бізде ↓ /// ↑ йертең күнүмді көр алмай қалам // мен аш боламын // өлүп қалам // ауұрмай сырқамай дейтін //→ уол //→ йекінші пландағы қәсірет //→ ең үлкөн қәсірет //→ уосы //→ уөнімінің жоқтұғы бізде ↓ /// ↑ үкүмет білмей ме //→ уосыны //→ қалай қайғыланбайд ↓ /// ↑ ал //→ йенді мынау шет //→ йелден келіп жатқан //→ уотандастарымыз біздің //→ уоралмандар //→ соларға көп қыйанат жасаймыз // көб̊үнесе құшағымызды жайып // кәдімгідей жағдай жасап // үй жәй беріп жер беріп // азаматтық беріп мәселесін тезтез шешіп // жылдар бойына сандалып // жүретіндер көп осында // үй жоқ // жасырынып келед // көб̊үсі әрбірден кейін ійә //→ ұрұқ̊сатс̆ыз квотасыз // келгеннен кейін //→ уонұң көрөтіні азабы сұмдұқ // анда барса да //→ уонұ түртпектейді // мында барса да түртпектейді // жұмұс бермейді // үй жоқ жәй жоқ ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ мінекій // уосұндай жағдайда ͡ғәсірет //→ йең үлкөң ғәуүп //→ уосұ ͡б̊ізде ↓ /// ↑ йертең ͡гүнүмдү көр алмай ғалам // мен аш боламын // уөлүп қалам // ауұрмай сырқамай дейтін //→ уол //→ йекінші пландағы қәсірет //→ йең үлкөң ғәсірет //→ уосұ //→ уөнүмүнің жоқтұғұ ͡б̊ізде ↓ /// ↑ үкүмөт пілмей ме //→ уосұнұ //→ қалай ғайғыламбайды ↓ /// ↑ ал //→ йенді мынау шет //→ йелдең геліб̊ жатқан //→ уотандастарымыз ͡б̊іздің //→ уоралмандар //→ соларға ͡гөп қыйанат ͡шасаймыз // көб̊̊үнөсө құшағымызды жайып // кәдімгідей жағдай жасап // үй жәй беріб̊ жер ͡б̊еріп // азаматтық ͡періп мәселесін тезтеш шешіп // жылдар ͡б̊ойұна сандалып // жүрөтүндер ͡гөп уосұнда // үй жоқ // жасырынып келеді // көб̊̊үс'әрб̊ірден кейін ійә //→ ұрұқ̊сатč̆ыз квотасыз // келгеннең гейін //→ уонұң ͡гөрөтүн'азаб̊ы сұмдұқ // анда ͡б̊арса да //→ уонұ түртпөктөйді // мында ͡б̊арса да түртпөктөйді // жұмұс ͡пермейді // үй жоғ жәй жоқ ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Мінеки, осындай жағдайда қасірет, ең үлкен қауіп – осы бізде. Ертең күнімді көре алмай қаламын, мен аш боламын, өліп қалам ауырмай сырқамай дейтін – ол екінші пландағы қасірет, ең үлкен қасірет осы – өнімінің жоқтығы бізде. Үкімет білмей ме осыны, қалай қайғыланбайды? Ал енді мынау шет елден келіп жатқан отандастарымыз біздің – оралмандар, соларға көп қиянат жасаймыз, көбінесе құшағымызды жайып, кәдімгідей жағдай жасап, үй-жай беріп, жер беріп, азаматтық беріп, мәселесін тез-тез шешіп, жылдар бойына сандалып жүретіндер көп осында, үй жоқ, жасырынып келеді көбісі әрбірден кейін. Иә, рұқсатсыз, квотасыз келгеннен кейін оның көретіні, азабы сұмдық, анда барса да оны түртпектейді, мында барса да түртпектейді, жұмыс бермейді, үй жоқ, жай жоқ. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ шырағым //→ былай ↓ /// Жүргізуші: ↑ жоқ //→ айтылыб̊ ͡айтылып қалған дүнүйө йемес пе уосұнұң бәрі деген уой ғой ↓ /// Шерхан Мұртаза: ↑ балалық̊ шағ менің де ͡б̊асымнан уөткөн/ → соғұстұ уөткүздүк //→ |
Шерхан Мұртаза: ↑ шырағым //→ былай ↓ /// Жүргізуші: ↑ жоқ //→ айтылыб̊̊ ͡айтылып қалған дүнүйө йемес пе уосұнұң бәрі деген уой ғой ↓ /// шерхан мұртаза: ↑ балалық̊ шағ менің де ͡б̊асымнан уөткөн/ → соғұстұ уөткүздүк //→ |
Шерхан Мұртаза: Шырағым, былай.
Жүргізуші: Жоқ, айтылып-айтылып қалған дүние емес пе осының бәрі деген ой ғой.
Шерхан Мұртаза: Балалық шақ менің де басымнан өткен, соғысты өткіздік, |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ қыйың гезеңдерді //→ б̊асымнан уөткіздүк дедім ғой жаңа ↓ /// ↑ уол гезд' адамдар мейірімді йед бір біріне //→ бірім-бірі тыңдаушұ йед/ бірінің ͡ғәсіретім бірі білүушү йед ↓ /// ↑ жанашырлық ͡пар йед сол ғыйын заманның уөзүндө / бір ұуұс талқанды ͡б̊өлүб̊ жер йеді/ ↓ /// ↑ ал ғәзір тойұңған заман // қарны тоқ халық ↓ /// ↑ ал бірақ ͡пір-͡б̊іріне деген мейірім // бір-͡б̊іріне деген жаңағы жанашырлық ͡пірім-бірі тыңдау деген нәрсе // жоқ ↓ /// |
Шерхан Мұртаза:↑ қыйың гезеңдерді //→ б̊асымнан уөткүздүк дедім ғой жаңа ↓ /// ↑ уол гезд' адамдар мейірімді йед бір ͡б̊іріне //→ бірім-бірі тыңдаушұ йед/ бірінің ͡ғәсіретім бірі ͡б̊ілүушү йед ↓ /// ↑ жанашырлық ͡пар йед сол ғыйын заманның уөзүндө // бір ұуұс талқанды ͡б̊уөлүб̊жер йеді ↓ /// ↑ ал ғәзір тойұңған заман // қарны тоқ халық ↓ /// ↑ ал бірақ ͡пір-͡б̊іріне деген мейірім // бір-͡б̊іріне деген жаңағы жанашырлық ͡пірім-бірі тыңдау деген нәрсе // жоқ ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: қиын кезеңдерді басымнан өткіздік дедім ғой жаңа. Сол кезде адамдар мейірімді еді бір-біріне, бірін-бірі тыңдаушы еді, бірінің қасіретін бірі білуші еді, жанашырлық бар еді сол қиын заманның өзінде, бір уыс талқанды бөліп жер еді. Ал қазір тойынған заман, қарны тоқ халық. Ал бірақ бір-біріне деген мейірім, бір-біріне деген жаңағы жанашырлық, бірін-бірі тыңдау деген нәрсе жоқ. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ мен // уондай ұйымдастырып //→ қол жыйнап жүрген жоқпын //→ шырағым ↓/// ↑ мен // айтұуын айтам //→ ал йенді // бір қол жыйнап //→ менің тілімді алыңдар //→ мынаны бұлай істеңдер //→ бұлай істеңдер деп //→ мен ↑уондай әрекетке барған жоқпын ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ мен // уондай ұйұмдастырып //→ қол жыйнаб̊ жүргөн жоқпұн //→ шырағым ↓/// ↑ мен // айтұуұн айтам //→ ал йенді // бір ғол жыйнап //→ менің тілімд'алыңдар //→ мынаны ͡б̊ұлай істеңдер //→ бұлай істеңдер деп //→ мен // уондай әрекетке ͡б̊арған жоқпұн ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Мен ондай ұйымдастырып, қол жинап жүрген жоқпын, шырағым. Мен айтуын айтамын, ал енді бір қол жинап, «менің тілімді алыңдар, мынаны былай істеңдер, былай істеңдер» деп, мен ондай әрекетке барған жоқпын. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ сійрек ↓ /// ↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ неге //→ былай уөзүңүз тұйұғ адамсыз //→ ійә ↑ /// ↑ шерхан мұртаза ↓ /// ↑жоғ //→ мен жастарға ͡ғалай барып кійлігіп кете берем уолардың алдына ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ сійрек ↓ /// ↑ жүргүзүушү ↓ /// ↑ неге //→ былай уөзүңүз тұйұғ адамсыз //→ ійә ↑ /// ↑ шерхан мұртаза ↓ /// ↑ жоғ //→ мен жастарға ͡ғалай барып // кійлігіп кете ͡б̊ерем уолардың алдына ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Сирек.
Жүргізуші: Неге, былай өзіңіз тұйық адамсыз, иә?
Шерхан Мұртаза: Жоқ, мен жастарға қалай барып, килігіп кете берем олардың алдына? |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ мен айналамдағы // уөзүмнің алматыда жүргенде жазұушылар болды //→ кафеге барамыз //→ кон'йак ішеміз //→ кофе ішеміз ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ мен айналамдағы // уөзүмнүң алматыда жүргөндө жазұушұлар ͡б̊олдұ //→ кафеге ͡б̊арамыз //→ кон'йаг ішеміз //→ коф'ішеміз ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Менің айналамдағы өзімнің Алматыда жүргенде жазушылар болды, кафеге барамыз, коньяк ішеміз, кофе ішеміз. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ жоқ //→ сәбійт мұқаныптың дәрежесіне жеттім деп айт' алмаймын мен // → уондай беделім де жоқ болұуы мүмкүн менің ↓/// ↑ келіп алып // → менен ақыл сұрап жатқан жастарды көрмедім мен //→ мынаны қәйтеміз // → мынаны қалай істейміз // деп // → деген жастарды ↓/// ↑ шамалы //уөзүмнің // йең бір йет жақын адамдарым болмаса //уол // → көлдөнеңнен келіп // мынаны былай істесек // → мынаны қалай болад // мынаны не істейміз // деген уондайды көргөн // йемеспін мен ↓ /// |
Шерхан Мұртаза:↑ жоқ //→ сәб̊ійт мұқаныптың дәрежесіне жеттім деб̊ ͡айт' алмаймын мен // → уондай беделім де жоқ ͡полұуұ мүмкүн менің ↓/// ↑ келіб̊ ͡алып // → менен ақыл сұраб̊ жатқан жастарды ͡гөрмөдүм мен //→ мынаны қәйтеміз // → мынаны қалай істейміз // деп // → деген жастарды ↓/// ↑ шамалы // уөзүмнүң // йең бір >йет ͡шақын адамдарым болмаса //уол // → көлдөнөңнөң геліп // мынаны ͡б̊ылай істесек // → мынаны қалай болад // мынаны н'істейміз // деген уондайды ͡гөргөн // йемеспін мен ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Жоқ, Сәбит Мұқановтың дәрежесіне жеттім деп айта алмаймын мен, ондай беделім де жоқ болуы мүмкін менің. Келіп алып, менен ақыл сұрап жатқан жастарды көрмедім мен, «мынаны қайтеміз, мынаны қалай істейміз?» деп, деген жастарды. Шамалы өзімнің ең бір ет жақын адамдарым болмаса ол, көлденеңнен келіп, «мынаны былай істесек, мынаны қалай болады, мынаны не істейміз» деген ондайды көрген емеспін мен. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ бәріне қалай уоның топырақ шашасың //→ айналайын // бәріне уөкпөледім деу қалай болады // уол ↓/// ↑уол демек қоғамның // уөзүнің п̊сыйхологыйалық жағдайы соған іреттелген шығар солай қайдан білейін мен //→ келіп алып // йенді ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ бәріне қалай уонұң топұрақ̊ шашасың //→ айналайын // бәріне уөкпөлөдүм деу ͡ғалай болады // уол ↓/// ↑ уол демек қоғамның // уөзүнүң п̊сыйхологыйалығ жағдайы соған іреттелген шығар солай ғайдам білейін мен //→ келіб̊ ͡алып // йенді ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Бәріне қалай оның топырақ шашасың, айналайын, бәріне өкпеледім деу қалай болады ол? Ол, демек қоғамның өзінің психологиялық жағдайы соған реттелген шығар, солай қайдан білейін мен, келіп алып енді. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ ал білмеймін //→ уол // йенді //уөздөрінің шарұуасы ↓ /// ↑ ал // йенді сен // неге үйлөнбей жүрсің шырағым //→ неге ↑уосы ұуақытқа дейін үйлү жайлы болмайсың деп қәйтіп мен ↑уонұ айтамын ↓ /// ↑ уол йенді маған айтұуы мүмкүн //→ йей //→ сенің //→ біріншіден //→ шарұуаң не //→ йекіншіден //→ менің жағдайымды неге білмейсің сен //→ менің үйлөнуге жағдайым бар ма // жоқ па ↓ /// ↑ біреуде үй жоқ // біреуде жұмұс жоқ // ана қыз бейшаралардың жағдайы анандай //→ уол //→ йенді кімге барып соқтығады // мені күйөуге ал деп //→ уотырып қалад //→ отырып қалғандар көб қәзір //→ жігіттер де // сондай ↓ /// ↑ ал үйлөнгендердің // уөзү // ілүуде біреу балалы болатындары //→ анда-cанда біреу // қайдан уөсеміз біз // уөсүу үшүн жағдай керек // қәзір мына жерде // мына презіидент // мына әлгі үй мәселесі жөнүнде // әңгіме қызып жатыр ғой қәзір //→ үй салұу жөнүнде ↓ /// ↑ әлгі // қанша бір квадрат метрді үш жүз ↑йелу доллырдан сатұу керек деді ма бірнәрсе деп жатыр ғой // үш жүз йелу доллыр бір шаршы метр //→ уол мынау сол жастарға // жағдайы жоқ адамдарға // жағдай жасаймыз деген бір мәселесі // презіиденттің тарапынан бұл // йенді үлкөн адамгершілік дұрұс ↓ /// ↑ ал бірақ жұрттың бәрі // сол үш жүз йелу доллырдың // уөзін тауұп бере ала ма ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ ал білмеймін //→ уол // йенді //уөздөрүнүң шарұуасы ↓ /// ↑ ал // йенді сен // нег'үйлөмбөй жүрсүң шырағым //→ неге ↑ уосұ ұуақытқа дейін үйлү жайлы ͡б̊олмайсың деп қәйтіп мен ↑уон'айтамын ↓ /// ↑ уол йенді маған айтұуұ мүмкүн //→ йей //→ сенің //→ біріншіден //→ шарұуаң не //→ йекіншіден //→ менің жағдайымды неге ͡б̊ілмейсің сен //→ менің үйлөнүугө жағдайым бар ма // жоқ па ↓ /// ↑ біреуд'үй жоқ // біреудө жұмұш шоқ // ана ͡ғыз ͡б̊ейшаралардың жағдай'анандай //→ ууол //→ йенді ͡гімге ͡б̊арып̊ соқтұғады // мені ͡гүйөуг'ал деп //→ уотұрұп қалад //→ уотұрұп қалғандар ͡гөб̊ қәзір //→ жігіттер де // сондай ↓ /// ↑ ал үйлөңгөндөрдің // уөзү // ілүудө ͡б̊іреу ͡б̊алалы ͡б̊олатындары //→ анда-cанда ͡б̊іреу // қайдан уөсөмүз ͡б̊із // уөсү'үшүн жағдай герек // қәзір мына жерде // мына презіидент // мын'әлгі үй мәселесі жөнүндө // әңгіме қызыб̊ жатыр ғой ғәзір //→ үй салұу жөнүндө ↓ /// ↑ әлгі // қанша ͡б̊ір ͡гвадрат метрд'үш жүз ↑йелүу доллұрдан сатұу ͡герек деді ма ͡б̊ірнәрсе деб̊ жатыр ғой // үш шүз йелүу доллұр ͡б̊ір шаршы метр //→ уол мынау сол жастарға // жағдайы жоғ адамдарға // жағдай жасаймыз дегем бір мәселесі // презіиденттің тарапынам бұл // йенд'үлкөн адамгершілік дұрұс ↓ /// ↑ ал бірағ жұрттұң бәрі // сол үш шүз йелүу доллұрдұң // уөзүн тауұп пер'ала ма ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Ал білмеймін, ол енді өздерінің шаруасы. Ал енді «Сен неге үйленбей жүрсің, шырағым, иә неге осы уақытқа дейін үйлі-жайлы болмайсың?» деп қайтіп мен оны айтамын. Ол енді маған айтуы мүмкін: «Ей, сенің, біріншіден, шаруаң не, екіншіден, менің жағдайымды неге білмейсің сен, менің үйленуге жағдайым бар ма, жоқ па?». Біреуде үй жоқ, біреуде жұмыс жоқ, ана қыз бейшаралардың жағдайы анандай, ол енді кімге барып соқтығады «мені күйеуге ал» деп, отырып қалады, отырып қалғандар көп қазір, жігіттер де сондай. Ал үйленгендердің өзі ілуде біреу балалы болатындары, анда-cанда біреу, "қайдан өсеміз біз, өсу үшін жағдай керек». Қазір мына жерде, мына президент, мына әлгі үй мәселесі жөнінде әңгіме қызып жатыр ғой қазір, үй салу жөнінде. Әлгі қанша, 1 квадрат метрді 350 доллардан сату керек деді ме, бірнәрсе деп жатыр ғой. 350 доллар 1 шаршы метр, ол мынау сол жастарға, жағдайы жоқ адамдарға жағдай жасаймыз деген бір мәселесі. Президенттің тарапынан бұл енді үлкен адамгершілік, дұрыс. Ал бірақ жұрттың бәрі сол 350 доллардың өзін тауып бере ала ма? |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ міне //→ сондай мәселе //→ көрдүңіз ба //→ көб̊үнде жағдай жоқ ↓ /// ↑ уол үшүн мынау біздің кетіп жатқан // былай қарасаң //→ сырт қарағанда бай сыйақтымыз // басқа көршүлерге қарағанда ↑уөзбектерге //→ қырғыздарға // басқаларға қарағанда біз // бай сыйақтымыз ↓ /// ↑ керемет мұнай бізде жатқан // басқа байлықты былай қойғанда // сөйтө тұра // жаңағыдай кедейлерге қол ұшұн бер' алмаймыз ↓ /// ↑ жастарғ' әсіресе жағдай жасай алмаймыз //→ жұмыспен қамтамасыз ↓ /// ↑ йет' алмаймыз //→ үйменен тұрғын үймен // қамтамасыз йет'алмаймыз↓ /// ↑ уол // йенді айналайын-ау көкөк // йемес қой //→ көрүнген бұтаның // түбүне барып // жұмұртқалай беретін ↓ /// ↑ уоған үй керек // → жай керек // → жағдай керек бала болұу үшүн //→ уөсүм болұу үшүн //→ халықтың өсүп көб̊өйүу үшүн ↓ /// ↑ ал // йекінші жағдай //→ қазақ халқындағы // йең қәсірет // уөмүр бойы // бір кесапатқа ұшырайт та // уотырады //→ уөспөйтін себ̊еб̊і ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ міне //→ сондай мәселе //→ көрдүңүз ͡б̊а //→ көб̊̊үндө жағдай жоқ ↓ /// ↑ ууол үшүн мынау ͡б̊іздің ͡гетіб̊ жатқан // былай ғарасаң //→ сырт қарағанда ͡б̊ай сыйақтымыз // басқа ͡гөршүлөргө қарағанда // ууөзб̊өктөрге //→ қырғыздарға // басқаларға ͡ғарағанда ͡б̊із // бай сыйақтымыз ↓ /// ↑ керемет мұнай бізде жатқан // басқа ͡б̊айлықты ͡б̊ылай ғойғанда // сөйтө тұра // жаңағыдай гедейлерге қол ұшұм бер' алмаймыз ↓ /// ↑ жастарғ'әсіресе жағдай жасай алмаймыз //→ жұмұспең ғамтамасыз ↓ /// ↑ йет' алмаймыз //→ үймөнөн тұрғұн үймөн // қамтамасыз йет'алмаймыз↓ /// ↑ уол // йенд'айналайын -ау ͡гөкөк // йемес қой //→ көрүңгөм бұтаның // түб̊үнө ͡б̊арып // жұмұртқалай беретін ↓ /// ↑ уоған үй герек // → жай герек // → жағдай герек бала ͡б̊олұ'үшүн //→ уөсүм болұ'үшүн //→ халықтың уөсүп көб̊уөйү'үшүн ↓ /// ↑ ал // йекінші жағдай //→ қазақ халқындағы // йең ͡ғәсірет // уөмүр ͡б̊ойұ // бір ͡гесапатқ'ұшұрайт та // ууотұрады //→ уөспөйтүн себ̊йеб̊і ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Міне, сондай мәселе, көрдіңіз бе, көбінде жағдай жоқ. Ол үшін мынау біздіңкетіп жатқан , былай қарасаң, сырт қарағанда бай сияқтымыз басқа көршілерге қарағанда, өзбектерге, қырғыздарға басқаларға қарағанда біз бай сияқтымыз. Керемет мұнай бізде жатқан, басқа байлықты былай қойғанда, сөйте тұра, жаңағыдай кедейлерге қол ұшын бере алмаймыз. Жастарға әсіресе жағдай жасай алмаймыз, жұмыспен қамтамасыз ете алмаймыз, үйменен, тұрғын үймен қамтамасыз ете алмаймыз. Ол енді, айналайын-ау, көкек емес қой, көрінген бұтаның түбіне барып жұмыртқалай беретін. Оған үй керек, жай керек, жағдай керек бала болу үшін, өсім болу үшін, халықтың өсіп көбеюі үшін. Ал, екінші жағдай, қазақ халқындағы ең қасірет өмір бойы бір кесапатқа ұшырайды да отырады, өспейтін себебі. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ кесапат //→ қандай кесапат ↑// уон алтыншы жыл кесапат па //→ кесапат // йемес па // → уөткөн ғасырдың // уон алтыншы жылы револйұуцыйа //→ ашаршылық //→ уон сегізінші жыл мен жыйырма бірінші жылдың арасындағы ашаршылық коллектійвійзаційа // жыйырма тоғыз бен уотыз үштің арасы // көшүу //→ босұу //→ аштан қырылұу қолдан жасалған геноційд //→ мінекій қырылұу //→ артынан репрессійа жылдары //→ соғұс жылдары ↓ /// ↑ көзүңнің ашылып келе жатқаны сол ↑йелүуінші жылдардан бері қарай ма деп ↑уойлаймын ↑йептеп-йептеп //→ бірақ ↑уонұң ↑уөзүнде де қыйыншылықтар көп болды ↓ /// ↑ ұдайы ↑уосындай кесапатқа ұшырап // келе жатқан халықтың // азайұу себ̊еб̊і сол ↓ /// ↑ мұнұ тарыйхта жасырмайды бәрі айтылып та //→ жазылып та жатыр ғой ↓ /// ↑ азбыз біз //→ уобал //→ уосыншама кең дүнүйе бізге ата-бабадан қалған //→ сол алтайдан ақжайықтың арғы жағына дейін жер жетед //→ көл де жетед //→ сұу да жетед //→ бәрі де жетед //→ адам жетпейд ↓ /// ↑ жаңағы қытайдың айтып // уотырғаны сол //→ құдай әділетс̆із деп ↑уотыр // мүмкүн шынында да әділетс̆із ↓ /// ↑ құдайдан гөрі //→ йең алдымен //→уөзүмізді айыптасақ болар //→ йед деп //→ уойлаймын ↓ /// ↑ уөзүміз әділетс̆ізбіз бе деп //→ уқаламын мен // қоғам ↓/// |
Шерхан Мұртаза: ↑ кесапат //→ қандай гесапат ↑// уон алтыншы жыл гесапат па //→ кесапат // йемес па // → уөткөн ғасырдың // уон алтыншы жылы іреволйұусұйа //→ ашаршылық //→ уон сегізінші жыл мен жыйырма ͡б̊ірінші жылдың арасындағ'ашаршылық коллектійвійзасійа // жыйырма тоғұз ͡б̊ен уотұз үштүң арасы // көшүу //→ босұу //→ аштаң ғырылұу ͡ғолдан жасалған геносійд //→ мінекій ғырылұу //→ артынан ірепрессійа жылдары //→ соғұш шылдары ↓ /// ↑ көзүңнүң ашылып келе жатқаны сол ↑йелүуүншү жылдардам бері ͡ғарай ма деп ↑ уойлаймын //йептеп- йептеп //→ бірақ ↑ уонұң // уөзүндө де қыйыншылықтар ͡гөп полдұ ↓ /// ↑ ұдайы // уосұндай гесапатқ'ұшұрап // келе жатқан халықтың // азайұу себ̊йеб̊і сол ↓ /// ↑ мұнұ тарыйхта жасырмайды ͡б̊әр'айтылып та //→ жазылып та жатыр ͡ғой ↓ /// ↑ азб̊ыз ͡б̊із //→ уоб̊ал //→ уосұншама ͡гең дүнүйө ͡б̊ізг'ата -баб̊адаң ғалған //→ сол алтайдан ақжайықтың арғы жағына дейін жер жетед //→ көл де жетед //→ сұу да жетед //→ бәрі де жетед //→ адам жетпейд ↓ /// ↑ жаңағы қытайдың айтып // уотұрғаны сол //→ құдай әділетčіз деп // уотұр // мүмкүн шынында д'әділетč ̆із ↓ /// ↑ құдайдан гөрү //→ ййең алдымен //→ уөзүмүзд'айыптасақ болар //→ йед деп //→ уойлаймын ↓ /// ↑ уөзүмүз әділетč̆ізб̊із ͡б̊е деп //→ уқаламын мен // қоғам ↓/// |
Шерхан Мұртаза: Кесапат, қандай кесапат? 16-шы жыл кесапат па, кесапат емес пе, өткен ғасырдың 16-шы жылы революция, ашаршылық, 18-жыл мен 21-шы жылдың арасындағы ашаршылық, коллективизация, 29 бен 33-тің арасы, көшу, босу, аштан қырылу, қолдан жасалған геноцид, мінекей қырылу, артынан репрессия жылдары, соғыс жылдары. Көзіңнің ашылып келе жатқаны сол 50-ші жылдардан бері қарай ма деп ойлаймын ептеп-ептеп, бірақ оның өзінде де қиыншылықтар көп болды. Ұдайы осындай кесапатқа ұшырап келе жатқан халықтың азаю себебі сол. Мұны тарихта жасырмайды бәрін айтылып та, жазылып та жатыр ғой. Азбыз біз, обал, осыншама кең дүние бізге ата-бабадан қалған, сол Алтайдан Ақжайықтың арғы жағына дейін жер жетеді, көл де жетеді, су да жетеді, бәрі де жетеді, адам жетпейді. Жаңағы Қытайдың айтып отырғаны сол, «Құдай әділетсіз» деп отыр. Мүмкін шынында да әділетсіз. Құдайдан гөрі, ең алдымен, өзімізді айыптасақ болар еді деп ойлаймын. «Өзіміз әділетсізбіз бе?» деп қаламын мен, қоғам. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ қазақ̊ыстан //→ қазақ̊ыстан деп атаймыз біз ↓ /// ↑ қазақ қоғамы деген жоқ ↓ /// ↑ презійдент жаны ашып //→ жаңағы қоғам жасайық дейді //→ бірақ ↑уоған көрүп // уотұрсыз ғой // үйү жоқтар жайы жоқтар көп //→ жұмұссыздар көп ↓ /// ↑ бұл жағдайда жаппай үйленіп //→ шетінен той жасап //→ шетінен бұрқұратып //→ әлгі үйлөнүу тойұн жасап //→ шетінен бала тұуғызу деген // уондай керемет // табан астынан // бола қоймайд ↓ /// ↑ уол // йертекте болұуы мүмкүн //→ қыйалда болұуы мүмкүн //→ ал //уөмүр қатал // сондықтан да біз //→ йең алдыменен //→ жағдайды // уосы жастарға жасауұмыз герек //→ ұрпақ болұуы үшүн ↓ /// ↑ уоралмандар бізге қарағанда //→ ыймандылау↓ /// |
Шерхан Мұртаза:↑ қазақ̊ыстан //→ қазақ̊ыстан деб̊ ͡атаймыз ͡б̊із ↓ /// ↑ қазақ қоғамы деген жоқ ↓ /// ↑ презійдент ͡шан'ашып //→ жаңағы қоғам жасайығ ͡дейді //→ бірақ // уоғаң гөрүп // уотұрсұз ғой // үйү жоқтар жайы жоқтар ͡гөп //→ жұмұссұздар ͡гөп ↓ /// ↑ бұл жағдайда жаппай үйлөнүп //→ шетінен той жасап //→ шетінем бұрқұратып //→ әлг'үйлөнүу тойұн жасап //→ шетінем бала тұуғұзұу деген // уондай геремет // таб̊ан астынан // бола ͡ғоймайд ↓ /// ↑ уол // йертекте ͡б̊олұуұ мүмкүн //→ қыйалда ͡б̊олұуұ мүмкүн //→ ал // уөмүр ғатал // сондұқтан да ͡б̊із //→ йең алдыменен //→ жағдайды // уосұ жастарға жасауұмұз герек //→ ұрпақ ͡полұу'үшүн ↓ /// ↑ уоралмандар ͡б̊ізге қарағанда //→ ыймандылау ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Қазақстан, Қазақстан деп атаймыз біз. Қазақ қоғамы деген жоқ. Президент жаны ашып, жаңағы қоғам жасайық дейді, бірақ оған көріп отсыз ғой, үйі жоқтар, жайы жоқтар көп, жұмыссыздар көп. Бұл жағдайда жаппай үйленіп, шетінен той жасап, шетінен бұрқыратып, әлгі үйлену тойын жасап, шетінен бала туғызу деген ондай керемет табан астынан бола қоймайды. Ол ертеректе болуы мүмкін, қиялда болуы мүмкін, ал өмір қатал, сондықтан да біз, ең алдыменен, жағдайды осы жастарға жасауымыз керек, ұрпақ болуы үшін. Оралмандар бізге қарағанда имандылау. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑уоларда балалар // йең құрығанда // үш төртеуден бар //→ маңғолыстаннан келетін //→ қытайдан келетін //→ түркійадан келетін //→ тағы басқа жақтардан келетін //→ соларды алұу керек бізге ↓ /// ↑ соларға квота дегенді берүу керек бізге //→ сандалтып қоймастан // жер берүу керек // жер деген жетед ↓ /// ↑ үйүнің алдына бір ↑йекі мал салып берсең кейін адам болұп кетүуі ↑ мүмкүн ↓ /// ↑ әсіресе мынау уөзбек̊ыстаннан келетіндер //→ тәжік̊істаннан келетін ↑уолар әбден басы піскендер //→ қолынан іс келеді ↑уолардың ↓ /// ↑ жаңағы ↑уөзүң айтып //→ уотс̆ың әлгі // бостандықтан қайта-қайта хат жазад //→ уоу біздің көк̊шетаудан жер берсін барайық бізде //→ уөз күнүмізді // уөзүміз көрейік //→ жер берсін бізге //→ алдымызға мал айдап сонұ көбейтс̆ек //→ уөзүмізде күн көрүп кетеміз дейд ↓ /// ↑ баспайды ғой йешкім //→ селт йетпейд ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑уоларда ͡б̊алалар // йең ͡ғұрұғанда // үш төртөудөм бар //→ маңғолұстаннаң гелетін //→ қытайдаң гелетін //→ түркүйадаң гелетін //→ тағы ͡б̊асқа жақтардаң гелетін //→ солард'алұу керек бізге ↓ /// ↑ соларға ͡гвота дегенді ͡б̊ерүу ͡герек бізге //→ сандалтып қоймастан // жер ͡б̊ерүу ͡герек // жер деген жетеді ↓ /// ↑ үйүнүң алдына ͡б̊ір // йекі мал салып персең ͡гейін адам болұп кетүуү // мүмкүн ↓ /// ↑ әсіресе мынау уөзб̊өк̊ыстаннаң гелетіндер //→ тәжік̊істаннаң гелетін // уолар әб̊дем басы піскендер //→ қолұнан іс келеді //уолардың ↓ /// ↑ жаңағы // уөзүң айтып //→ уотč̆ың әлгі // бостандықтаң ғайта-͡ғайта хат ͡шазад //→ уоу ͡б̊іздің ͡гөк̊шетаудан жер ͡б̊ерсім барайық ͡пізде //→ уөз гүнүмүздү // уөзүмүз гөрөйүк //→ жер ͡б̊ерсім бізге //→ алдымызға мал айдап̊ сонұ ͡гөб̊өйтč̆йек //→ уөзүмүздө күң гөрүп кетеміз дейді ↓ /// ↑ баспайды ͡ғой йешкім //→ селт йетпейді ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Оларда балалар ең құрығанда 3-4-еуден бар. Моңғолстаннан келетін, Қытайдан келетін, Түркиядан келетін, тағы басқа жақтардан келетін, соларды алу керек бізге. Соларға квота дегенді беру керек бізге, сандалтып қоймастан жер беру керек, жер деген жетеді. Үйінің алдына 1-2 мал салып берсең, кейін адам болып кетуі мүмкін. Әсіресе, мынау Өзбекстаннан келетіндер, Тәжікстаннан келетін олар – әбден басы піскендер, қолынан іс келеді олардың. Жаңағы өзің айтып отсың әлгі, бостандықтан қайта-қайта хат жазады: «біздің Көкшетаудан жер берсін, барайық біз де, өз күнімізді өзіміз көрейік, жер берсін бізге, алдымызға мал айдап, соны көбейтсек, өзіміз де күн көріп кетеміз» дейді. Баспады ғой ешкім, селт етпейді. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ айта-айта алтайды //→ жамал апай қартайды деген // уосы болар //→ шырағым ↓ /// ↑ содан кейін кейде айтасыңдар //→ айыптайсыңдар //→ бұл кісі сөйлемей кетті //→ бұл андай мындай деп ↓ /// ↑ айта-айта // мынандай болғаннан кейін // неменеге сен // қақ̊сай берүуің керек ↓ /// ↑ не үшүн ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ айт'айта- алтайды //→ жамал апай ғартайды деген // уосұ ͡б̊олар //→ шырағым ↓ /// ↑ содаң гейің гейд'айтасыңдар //→ айыптайсыңдар //→ бұл гісі сөйлөмөй гетті //→ бұл андай мындай деп ↓ /// ↑ айт'айта-мынандай // болғаннаң гейін // неменеге сен // қақ̊сай берүуүң ͡герек ↓ /// ↑ н'үшүн ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: «Айта-айта Алтайды, Жамал апай қартайды» деген осы болар, шырағым. Содан кейін кейде айтасыңдар, айыптайсыңдар, «бұл кісі сөйлемей кетті, бұл андай-мындай» деп. Айта-айта мынандай болғаннан кейін неменеге сен қақсай беруің керек, не үшін? |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ ұрпақ үшүн жалғыз мен йемес // ұрпақты жасайтын уөзүң //→ уөзүң //→ анау //→ мынау //→ төртінші //→бесінші //→ алтыншы //→ жүзүнші //→ мыңыңшы //→ мійллійоныншы барлығымыз бір жөнде //→ бір бағытта болуымыз герек ↓ /// ↑ ал қәзір әркім // уөз // күйүн күйттеп кеткен //→ қәзір // мына алматының айналасы //→ көрдүң ба сен жақын арада ↑ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ ұрпағ үшүн жалғыз мен йемес // ұрпақты жасайтын уөзүң //→ уөзүң //→ анау //→ мынау //→ төртүншү //→бесінші //→ алтыншы //→ жүзүншү //→ мыңыңшы //→ мійллійонұншұ ͡б̊арлығымыз ͡б̊ір жөндө //→ бір ͡б̊ағытта ͡б̊олұуұмұз герек ↓ /// ↑ ал ғәзір әркім // уөз // күйүң гүйттөп кеткен //→ қәзір // мын'алматының айналасы //→ көрдүң ба сен жақын арада ↑ /// |
Шерхан Мұртаза: Ұрпақ үшін жалғыз мен емес, ұрпақты жасайтын өзің, өзің, анау, мынау, төртінші, бесінші, алтыншы, жүзінші, мыңыңшы, миллионыншы, барлығымыз бір жөнде, бір бағытта болуымыз керек. Ал қазір әркім өз күйін күйттеп кеткен, қазір мына Алматының айналасы, көрдің бе сен жақын арада? |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ көрдүм //→ мен де көрдүм ↓ /// ↑ уойпырмай //→ бійік-бійік //→ мынадан бійік дұуалдар // соғұп алған //→ ар жағы жатқан үйлөр //→ айнала //→ уосы барлығын // қорғанменен қоршап тастаған ↓ /// ↑ қәзір сол әркім // уосы // уөзүнің жағдайын // қамдап // уосы //→ сүйтүп жатыр //→ // уосыдан шошынұу керек ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ көрдүм //→ мен де ͡гөрдүм ↓ /// ↑ уойпұрмай //→ бійік-бійік //→ мынадам бійік дұуалдар // соғұб̊ ͡алған //→ ар жағы жатқан үйлөр //→ айнала //→ уосұ ͡б̊арлығын // қорғамменең ғоршап тастаған ↓ /// ↑ қәзір сол әркім // уосұ // уөзүнүң жағдайын // қамдап // уосұ //→ сүйтүб̊ жатыр //→ уосұдан шошұнұу ͡герек ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Көрдім, мен де көрдім. Ойпырмай, биік-биік, мынадан биік дуалдар соғып алған, арғы жағы жатқан үйлер, айнала, осы барлығын қорғанменен қоршап тастаған. Қазір сол әркім осы өзінің жағдайын қамдап осы, сүйтіп жатыр, осыдан шошыну керек. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ уосы жұрт қатал қатал дейді шырағым/қатал болұп мен ↑йешкімнің мұрнын бұзған жоқпын //→йешкімге тіл тійгізген жоқпын //→ жұмұста жұмұсымды талап // йеткен шығармын //→ ↑уол ырас ↓ /// ↑ ал // йенді біреуге зәбір көрсөтіп //→ уобалына қалып //→ жұмұстан құуып жіберіп //→ жазық̊сыздан жазық̊сыз //→ уондайды айтс̆ын жұрт //→ йегер // уондай кінәсі бар болатын болса маған қойатын // бар ма // йекен сондай ↑ /// ↑ сұрақ салып көршү теледійдар арқылы // шерхан мұртазаға // уөкпөлерің бар ма ↑/ деп ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ уосұ жұрт қатал ғатал дейді шырағым //қатал болұп мен ↑йешкімнің мұрнұм бұзған жоқпұн //→ йешкімге тіл тійгізген жоқпұн //→ жұмұста жұмұсұмдұ талап // йеткен шығармын //→ уол ырас ↓ /// ↑ ал // йенді ͡б̊іреугө зәб̊ір ͡гөрсөтүп //→ уоб̊алына ͡ғалып //→ жұмұстаң ғұуұб̊ жіб̊еріп //→ жазық̊сыздан жазық̊сыз //→ уондайд'айтčын жұрт //→ йегер // уондай гінәсі ͡б̊ар ͡б̊олатым болса мағаң ғойатын // бар ма // йекен сондай ↑ /// ↑ сұрақ̊ салып көршү теледійдар арқылы // шерхан мұртазаға // уөкпөлөрүң бар ма ↑/ деп ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Осы жұрт қатал, қатал дейді, шырағым, қатал болып мен ешкімнің мұрнын бұзған жоқпын, ешкімге тіл тигізген жоқпын, жұмыста жұмысымды талап еткен шығармын, ол рас. Ал енді біреуге зәбір көрсетіп, обалына қалып, жұмыстан қуып жіберіп жазықсыздан-жазықсыз, ондайды айтсын жұрт, егер ондай кінәсі бар болатын болса маған қоятын, бар ма екен сондай? Сұрақ салып көрші теледидар арқылы, «Шерхан Мұртазаға өкпелерің бар ма?» деп. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ шын болса //→ шын болса //→ неге ↓ /// ↑ менің уондай топастығым жоқ // соншалықты //→ уөзүм кінәлі болатын болсам //→ уөзүм бекерден бекер ғайбаттасам //→ не болмаса бірөудің бір нәрсесін тартып алсам //→ не боламаса бірөудің әдейілеп тұрып ісін бүлдүрсем //→ уоған әрійне // мен айыптымын ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ шым болса //→ шым болса //→ неге ↓ /// ↑ менің уондай топастығым жоқ // соншалықты //→ уөзүм ͡гінәлі ͡б̊олатым болсам //→ уөзүм бекердем бекер ғайб̊аттасам //→ не ͡б̊олмаса ͡б̊ірөудүң бір нәрсесін тартыб̊ ͡алсам //→ не ͡б̊оламаса ͡б̊ірөудүң әдейілеп тұрұб̊ ͡ісім бүлдүрсөм //→ уоған әрійне // мен айыптымын ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Шын болса, шын болса, неге? Менің ондай топастығым жоқ соншалықты, өзім кінәлі болатын болсам, өзім бекерден-бекер ғайбаттасам, не болмаса біреудің бір нәрсесін тартып алсам, не болмаса біреудің әдейілеп тұрып ісін бүлдірсем, оған әрине мен айыптымын. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ түзелүуге бет бұрар ↑йедім //→ табан астында түзеуге әрекет жасар ↑йедім //→ кешірім сұрар // йедім //→ шыннан солай болұп жатс̆а //→ үйтіп маған айып қойған // йешкім жоқ ↓ /// ↑ йей //→ сенің кінәң мынандай //→ таудай таудай сенің кінәларың бар //→ уоңбағансың сен //→ сен кісәпірсің деп // шұқұп айтқан // йешкімді көргөн жоқпын ↓ /// ↑ уөз күнүммен //уөзүм жүрген адаммын ↓ /// ↑ мен ↑уөзүмнің адал әңгімеммен // жүргөн адаммын ↓/// ↑ дүнүйөжүзүн жыйған // дүнүйеқоңұздұғым жоқ //→ сұрап көр // жұрттың барлығынан // қанша жыйған // дүнүйем бар ма ↑/ йекен менің ↑ /// |
Шерхан Мұртаза:↑ түзөлүугө ͡б̊ет пұрар // йедім //→ таб̊ан астында түзөуг'әрекет жасар // йедім //→ кешірім сұрар // йедім //→ шыннан солай болұб̊ жатč̆а //→ үйтүп маған айып қойған // йешкім жоқ ↓ /// ↑ йей //→ сенің ͡гінәң мынандай //→ таудай таудай сенің ͡гінәларың бар //→ уоңбағансың сен //→ сең гісәпірсің деп // шұқұб̊ ͡айтқан // йешкімді ͡гөргөн жоқпұн ↓ /// ↑ уөз гүнүммөн //уөзүм жүргөн адаммын ↓ /// ↑ мен // уөзүмнүң адал әңгімеммен // жүргөн адаммын ↓/// ↑ дүнүйөжүзүн жыйған // дүнүйөқоңұздұғұм жоқ //→ сұрап көр // жұрттұң барлығынан // қанша жыйған // дүнүйөм бар ма ↑/ йекен менің ↑ /// |
Шерхан Мұртаза: Түзелуге бет бұрар едім, табан астында түзеуге әрекет жасар едім, кешірім сұрар едім, шынынан солай болып жатса, үйтіп маған айып қойған ешкім жоқ. «Ей, сенің кінәң мынандай, таудай-таудай сенің кінәларың бар, оңбағансың сен, сен кісәпірсің» деп шұқып айтқан ешкімді көрген жоқпын. Өз күніммен өзім жүрген адаммын. Мен өзімнің адал әңгімеммен жүрген адаммын. Дүниежүзін жиған дүниеқоңыздығым жоқ, сұрап көр жұрттың барлығынан, қанша жиған дүнием бар ма екен менің? |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ қолымнан келетін болса //→ үуәде беремін //→ қолымнан келмейтіні болса //→ шырағым //→ мен қолымнан келмейді // деп айтамын ↓ /// ↑ үуәде беріп алып //→ уонұ //→ уорындамай //уоңбағансың деген лағінет //→ йестіген жоқпын әзірге ↓ /// ↑ уосынша жасқа келдім // жетпістен асқан жасым бар //→ көптү көргөн басым бар // бірақ сондай //→ уоңбағансың деген қарғыс //→ ылағнетті мен // йестіген жоқпын қәзір ↓ /// ↑ құдай // йестіртпей-ақ қойсын //→ уосы қалған // уөмүрде ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ қолұмнаң гелетім болса //→ үуәде ͡б̊еремін //→ қолұмнаң гелмейтіні ͡б̊олса //→ шырағым //→ мең ғолұмнаң гелмейді // деб̊ ͡айтамын ↓ /// ↑ үуәде ͡б̊еріб̊ ͡алып //→ уонұ //→ уорұндамай // уоңбағансың деген ылағінет //→ йестіген жоқпұн әзірге ↓ /// ↑ уосұнша жасқа ͡гелдім // жетпістен асқан жасым бар //→ көптү көргөм басым бар // бірақ̊ сондай //→ уоңбағансың дегең ғарғыс //→ ылағынетті мен // йестіген жоқпұң ғәзір ↓ /// ↑ құдай // йестіртпей-ақ қойсұн //→ уосұ қалған // уөмүрдө ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Қолымнан келетін болса, уәде беремін, қолымнан келмейтіні болса, шырағым, мен қолымнан келмейді деп айтамын. Уәде беріп алып, оны орындамай, оңбағансың деген лағынет естіген жоқпын әзірге. Осынша жасқа келдім, 70-тен асқан жасым бар, көпті көрген басым бар, бірақ сондай оңбағансың деген қарғыс, лағынетті мен естіген жоқпын қазір. Құдай естіртпей-ақ қойсын осы қалған өмірде. |
Шерхан Мұртаза
|
▶
|
Шерхан Мұртаза: ↑ сайлауға түсе түсе болдық қой // йенді //→ сайлаудан тісіміз сарғайды ↓ /// ↑ ал // йенді // уөзүң сыйақты жастар келе жатыр //→ соларға жол берүу герек сыйақты //→ біз сыйақты ақ̊сақалдар //→ ақ сақал болдым деген адамдар ↓/// ↑ мен // йенді тек сайлауменен күн гөрүп жүргөн адам // йемеспін ↓ /// ↑ менің жазұушы деген атағым бар //→ жазұушы деген бійлетім де бар //→ ійншаалла шыққан кітәптарым да бар ↓ /// ↑ йендігі қалған // уөмүрде //→ менің әлі де // жүрегімде жүрген бір //→ ↑ууөмүр сүріп //→ барып сол // йелге барып жатып // жантайып жатып сонұ жазып бір // уол үлкөн үлкөн // эпопейа бола қоймас //→ қысқа қысқа әңгімелер // соларды бір жазып тастасам //жақ̊сы болар // йеді деп // уойлаймын ↓ /// ↑ бұл көп //уолжа болады маған ↓ /// ↑ үлкөн байлық болад ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: ↑ сайлауға түсө түсө ͡б̊олдұқ қой // йенді //→ сайлаудан тісіміс сарғайды ↓ /// ↑ ал // йенді // уөзүң сыйақты жастар ͡геле жатыр //→ соларға жол берүу герек̊ сыйақты //→ біс сыйақт'ақ ̊сақалдар //→ ақ̊ сақал болдұм деген адамдар ↓/// ↑ мен // йенді тек̊ сайлаумөнөң гүн гөрүб̊ жүргөн адам // йемеспін ↓ /// ↑ менің жазұушұ деген атағым бар //→ жазұушұ дегем бійлетім де ͡б̊ар //→ ійншаалла шыққаң гітәптарым да ͡б̊ар ↓ /// ↑ йендігі ͡ғалған // уөмүрдө //→ менің әлі де // жүрөгүмде жүргөм бір //→ ↑уос'айтылмай жүргөн // жыр сыйақты жазатын // нәрселерім бар //→ сонұ жассам ба дейм ↓ /// ↑ тыныш // уөмүр сүрүп //→ барып̊ сол // йелге ͡б̊арыб̊ жатып // жантайыб̊ жатып̊ сонұ жазып пір // уол үлкөн үлкөн // эпопейа ͡б̊ола ͡ғоймас //→ қысқа ͡ғысқ'әңгімелер // соларды ͡б̊ір жазып тастасам // жақ̊сы ͡б̊олар // йеді деп // уойлаймын ↓ /// ↑ бұл гөп //уолжа ͡б̊олады маған ↓ /// ↑ үлкөм байлық ͡полады ↓ /// |
Шерхан Мұртаза: Сайлауға түсе-түсе болдық қой енді, сайлаудан тісіміз сарғайды. Ал енді өзің сияқты жастар келе жатыр, соларға жол беру керек сияқты біз сияқты ақсақалдар, ақсақал болдым деген адамдар. Мен енді тек сайлауменен күн көріп жүрген адам емеспін. Менің жазушы деген атағым бар, жазушы деген билетім де бар, ИншаАлла, шыққан кітаптарым да бар. Ендігі қалған өмірде, менің әлі де жүрегімде жүрген, бір осы айтылмай жүрген жыр сияқты жазатын нәрселерім бар, соны жазсам ба деймін. Тыныш өмір сүріп, барып, сол елге барып жатып, жантайып жатып, соны жазып, бір ол үлкен-үлкен эпопея бола қоймас, қысқа-қысқа әңгімелер, соларды бір жазып тастасам жақсы болар еді деп ойлаймын. Бұл көп олжа болады маған. Үлкен байлық болады. |
Шора Сарыбаев
|
▶
|
↑менің сегіз калексійам бар// сегіз калексійам бар↓/// ↑шоқан тұуралы ͡калексійа// қазақтың ұл'адамдары // қазақтың ұл'әйелдері тұуралы// ніумійзматійка/ ақ̊ша/ йеск'ақ̊шалар / халық йемшілігі// қоғамының мүшесімін// аткрытка/ канверттің уөзі төрт мың болды↓/// ↑академійк шора сарыб̊аев уөз'ұнатқан заттарды жыйнақтауды// бала кезінен әдетк'айналдырған ↓/// ↑әуелі ͡б̊әрін жыйатын йедім// сосын көб̊ійіп кеткеннен кейін// тек қана түріктердің значогі// түріктердің кітаптары// сосын мен уөзім дәр'ішпеймін ↓/// ↑врачқа ͡б̊армаймын// менде қазір ͡б̊ір шкаф/ сегіз жүз альбомым бар↓/// ↑сөрелердегі жеке жеке қатталған папкалардың сыртына// ішінде не ͡б̊ар йекені жазылған↓/// ↑фұутболдан жүз альбом жыйдым↓/// ↑йелүу жыл бойы↓/// ↑ фұутболдан йекі кітәп шығардым↓/// ↑мағам премійа іретінде/ мек̊сійкадан әлем чіймпійонаты// соған мен'ана пүутевкамен марапаттап// мені сонымен барып келдім мек̊сійкаға↓/// ↑қазір йенді менің қамшының саб̊ындай ғана// қысқа уөмүрім қалды↓/// ↑йенді мыналарды / шетінен беріп жатырмын↓/// |
↑менің сегіз ͡галексійәм бар// сегіз ͡галексійәм бар↓/// ↑шоқан тұуралы ͡галексійә// қазақтың ұл'адамдары // қазақтың ұл'әйелдері тұуралы// нұумыйзматыйка/ ақ̊ша/ йеск'ақ̊шалар / халық йемшілігі// қоғамының мүшөсүмін// аткрытка/ конверттің уөзү төрт мың болдұ↓/// ↑академійк шора сарыб̊аев уөз'ұнатқан заттарды жыйнақтаудұ// бала ͡гезінен әдетк'айналдырған ↓/// ↑әуөлү ͡б̊әрін жыйатын йедім// сосұң ͡ гөб̊өйүп кеткеннең ͡ гейін// тек қана түрүктөрдің значогі// түрүктөрдің ͡гітаптары// сосұн мен уөзүм дәр'ішпеймін ↓/// ↑врачқа ͡б̊армаймын// менде қазір ͡б̊ір шкаф/ сегіж жүз альбомұм бар↓/// ↑сөрөлөрдегі жеке жеке қатталғам папкалардың сыртына// ішінде не ͡б̊ар йекені жазылған↓/// ↑фұутполдан жүз альбом жыйдым↓/// ↑йелүу жыл бойұ↓/// ↑ фұутполдан йекі ͡гітап̊ шығардым↓/// ↑мағам премійә іретінде/ мек̊сійкадан әлем чіймпійонаты// соған мен'ана пүутөвкамен марапаттап// мені сонұмем барып келдім мек̊сійкаға↓/// ↑қазір йенді менің ͡ғамшының саб̊ындай ғана// қысқа уөмүрүм қалды↓/// ↑йенді мыналарды / шетінем беріб̊ жатырмын↓/// |
Менің сегіз коллекциям бар, сегіз коллекциям бар. Шоқан туралы коллекция, қазақтың ұлы адамдары, қазақтың ұлы әйелдері туралы, нумизматика, ақша, ескі ақшалар, халық емшілігі қоғамының мүшесімін, открытка, конверттің өзі төрт мың болды. Академик Шора Сарыбаев өзі ұнатқан заттарды жинақтауды бала кезінен әдетке айналдырған. Әуелі бәрін жиятын едім, сосын көбейіп кеткеннен кейін тек қана түріктердің значогі, түріктердің кітаптары, сосын мен өзім дәрі ішпеймін. Врачқа бармаймын, менде қазір бір шкаф сегіз жүз альбомым бар.
Сөрелердегі жеке-жеке қатталған папкалардың сыртына ішінде не бар екені жазылған.
Футболдан жүз альбом жидым. 50 жыл бойы. Футболдан екі кітап шығардым. Маған премия ретінде Мексикадан әлем чимпионаты соған мені ана путевкамен марапаттап мені, сонымен барып келдім Мексикаға. Қазір енді менің қамшының сабындай ғана қысқа өмірім қалды. Енді мыналарды шетінен беріп жатырмын.
|
Шора Сарыбаев
|
▶
|
↑шора сарыб̊аевтың әкесі/ шамғалій харесұлы сарыб̊аев/ кезінде халық ауыз әдеб̊ійет'үлгілерін жыйнаумен айналысқан йекен↓/// ↑уол уорынборда ͡б̊ілім алып// мұғалім болған↓/// ↑бала кезінде молдадан уоқыған↓/// ↑сарыб̊аев ғаб̊ійт деген немер'ағамыз болды↓/// ↑сол менің әкем йекеуі// уорынборда хұсайыный медресе деген болды↓/// ↑уонда ͡б̊айтұрсынов та уоқыды// біраз ͡б̊іраз ійнтелійгенттер уоқыды↓/// ↑міне соғам барып// йекеуі төрт жыл уоқыды↓/// ↑уол медресенің жақ̊сы жері дінді де уоқытад// әртүрлі ғылым салаларын да уоқытад↓/// ↑уөте прагресійвт'ійнстійтұут болды↓/// ↑қайтып келгеннен кейін/ байлардың балаларын уоқытад↓/// ↑басқа жұмыс жоқ↓/// ↑сосын біраз сол ауылда саб̊ақ беріп// балаларды уоқытып жүргенде мектеп жоқ уол кезде↓/// ↑сөйтіп жүргенде/ әкемді тәшкенге шақырад↓/// ↑тәшкенде қазақтың ійнстійтұут'ашылған ↓/// ↑соған мұғалімдікке шақырды↓/// |
↑шора сарыб̊аевтың әкесі/ шамғалый харесұлұ сарыб̊аев/ кезінде халығ ауұз әдеб̊ійет'үлгүлөрін жыйнаумөн айналысқан йекен↓/// ↑уол уорұмборда ͡б̊ілім алып// мұғалім болған↓/// ↑бала ͡гезінде молдадан уоқұған↓/// ↑сарыб̊аев ғаб̊ыйт деген немер'ағамыз болдұ↓/// ↑сол менің әкем йекеуү// уорұмборда хұсайыный медресе дегем болдұ↓/// ↑уонда ͡б̊айтұрсұнов та уоқұдұ// біраз ͡б̊іраз ійнтелійгенттер уоқұдұ↓/// ↑міне соғам барып// йекеуү төрт ͡шыл уоқұдұ↓/// ↑уол медресенің жақ̊сы жері дінді де уоқұтад// әртүрлү ғылым салаларын да уоқұтад↓/// ↑уөтө прагресійвт'ійнстійтұут болдұ↓/// ↑қайтып келгеннең ͡ гейін/ байлардың балаларын уоқұтад↓/// ↑басқа жұмұш ͡ шоқ↓/// ↑сосұм бірас сол ауұлда саб̊ақ ͡періп// балаларды уоқұтұб̊ жүргөндө мектеб̊ жоқ уол ͡гезде↓/// ↑сөйтүб̊ жүргөндө/ әкемді тәшкеңге шақырад↓/// ↑тәшкенде қазақтың ійнстійтұут'ашылған ↓/// ↑соған мұғалімдікке шақырды↓/// |
Шора Сарыбаевтың әкесі Шамғали Харесұлы Сарыбаев кезінде халық ауыз әдебиеті үлгілерін жинаумен айналысқан екен. Ол Орынборда білім алып, мұғалім болған. Бала кезінде молдадан оқыған. Сарыбаев Ғабит деген немере ағамыз болды. Сол менің әкем екеуі Орынборда Хұсайыни медресе деген болды. Онда Байтұрсынов та оқыды, біраз біраз интеллигенттер оқыды. Міне соған барып, екеуі төрт жыл оқыды. Ол медресенің жақсы жері дінді де оқытад, әртүрлі ғылым салаларын да оқытад. Өте прогрессивті институт болды. Қайтып келгеннен кейін байлардың балаларын оқытад. Басқа жұмыс жоқ. Сосын біраз сол ауылда сабақ беріп, балаларды оқытып жүргенде мектеп жоқ ол кезде. Сөйтіп жүргенде әкемді Тәшкенге шақырад. Тәшкенде қазақтың институты ашылған. Соған мұғалімдікке шақырды. |
Шора Сарыбаев
|
▶
|
↑әкесі ташкентте мұғалім болып жүрген кезде// шора шамғалыйұлы дүнійеге келеді↓/// ↑бұл мың тоғыз жүз жыйырма ͡б̊есінші жылдың// йекінші наурызы ͡б̊олатын↓/// ↑сосын жансүгіров йекеуі// менің әкем бар// тәшкеннен алматыға жіб̊ереді↓/// ↑үучійтельскій семійнарій'ашыңдар // айтыс ұйымдастырыңдар деп жансүгіров йекеуін↓/// ↑жансүгіровпен дос болды менің әкем↓/// ↑хат алысып// хат жазысып// уоның хаттарын талдықорғанда жансүгіров атындағ'ійнстійтұут бар ғой соған тап̊сырдым↓/// ↑жансүгіров йекеуі келіп уосында// йең алдымен айтыс ұйымдастырды↓/// ↑жамбылда ͡б̊олды уосында↓/// ↑жамбылмен түскен сүуреті ͡б̊ар↓/// ↑шешем/ шешем уөте жұмсақ адам↓/// ↑шешемнен артық мен йешкімді жақ̊сы көрген жоқпын↓/// ↑сонда менің шешем татарка↓/// ↑менің йелүу прасент қаным татар қаны↓/// ↑менің шешемнің әкес'үлкен саудагер ͡б̊олды↓/// |
↑әкесі ташкентте мұғалім болұб̊ жүргөң ͡ гезде// шора шамғалыйұлұ дүнүйөгө келеді↓/// ↑бұл мың тоғұж жүж жыйырма ͡б̊есінші жылдың// йекінші наурұзұ ͡б̊олатын↓/// ↑сосұн жансүгүров йекеуү// менің әкем бар// тәшкеннен алматыға жіб̊ереді↓/// ↑үучійтельскій семійнарый'ашыңдар // айтыс ұйұмдастырыңдар деб̊ жансүгүров йекеуүн↓/// ↑жансүгүровпен дос ͡полдұ менің әкем↓/// ↑хат алысып// хат ͡шазысып// уонұң хаттарын талдықорғанда жансүгүров атындағ'ійнстійтұут бар ғой соған тап̊сырдым↓/// ↑жансүгүров йекеуү келіп уосұнда// йең алдымен айтыс ұйұмдастырды↓/// ↑жамбылда ͡б̊олдұ уосұнда↓/// ↑жамбылмен түскөн сүурөтү ͡б̊ар↓/// ↑шешем/ шешем уөтө жұмсағ адам↓/// ↑шешемнен артығ мен йешкімді жақ̊сы ͡гөргөн жоқпұн↓/// ↑сонда менің шешем татарка↓/// ↑менің йелүу прасент қаным татар ͡ғаны↓/// ↑менің шешемнің әкес'үлкөн саудагер ͡б̊олдұ↓/// |
Әкесі Ташкентте мұғалім болып жүрген кезде Шора Шамғалиұлы дүниеге келеді. Бұл 1925 жылдың 2 наурызы болатын.
Сосын Жансүгіров екеуі менің әкем бар, Тәшкеннен Алматыға жібереді. Учительский семинария ашыңдар, айтыс ұйымдастырыңдар деп Жансүгіров екеуін. Жансүгіровпен дос болды менің әкем. Хат алысып, хат жазысып, оның хаттарын Талдықорғанда Жансүгіров атындағы институт бар ғой соған тапсырдым. Жансүгіров екеуі келіп осында, ең алдымен, айтыс ұйымдастырды. Жамбылда болды осында. Жамбылмен түскен суреті бар. Шешем шешем өте жұмсақ адам. Шешемнен артық мен ешкімді жақсы көрген жоқпын. Сонда менің шешем татарка. Менің елу процент қаным татар қаны. Менің шешемнің әкесі үлкен саудагер болды.
|
Шора Сарыбаев
|
▶
|
↑сол магазійннің бастығы// күупес қонаевтың әкесімем бірг'істеді ↓/// ↑мата магазійні/ зәулім үлкен үй/ қазір де ͡б̊ар↓/// ↑шешем мына'үучійтельскій семійнарыйада уоқыды сауатты↓/// ↑әкейдің барлық йеңбектерін машійнкеге ͡б̊асады// уотыз жетінші жылы мынау қазақ әдеб̊ійеті газетінд'істеді уол↓/// ↑қазақ зыйалылары құуғын сүргінг'ұшұраған // мың тоғыз жүз уотыз жетінші жылы// шамғалій сарыб̊аев тұуралы газет бетінде мақала жарық көрді↓/// ↑мақаланың аты// ұлтш̆ыл фашійсттердің асырандысы↓/// ↑бұл бір падвал мақала↓/// ↑менің әкем тұуралы↓/// ↑уоны маған йешкім айтпайды// бәрі ͡б̊іліп уотыр↓/// ↑сосын кейін бір шал айтты// сен падшійвканы тауып ал// қазақ әдеб̊ійеті уотыз жетінші жылғы ͡б̊ір нөмүрінде// сенің әкең тұуралы мынандай мақала шықты деп↓/// |
↑сол магазыйннің бастығы// күупөс қонаевтың әкесімем бірг'істеді ↓/// ↑мата магазыйні/ зәулүм үлкөн үй/ қазір де ͡б̊ар↓/// ↑шешем мына'үучійтельскій семійнарыйада уоқұдұ сауатты↓/// ↑әкейдің барлық йеңбектерін машыйңкеге ͡б̊асады// уотұж жетінші жылы мынау ͡ғазағ әдеб̊ійеті газетінд'істеді уол↓/// ↑қазақ зыйалылары құуғұн сүргүңг'ұшұраған // мың тоғұж жүз уотұж жетінші жылы// шамғалый сарыб̊аев тұуралы газет ͡петінде мақала жарық көрдү↓/// ↑мақаланың аты// ұлтш̆ұл фашыйсттердің асырандысы↓/// ↑бұл бір падвал мақала↓/// ↑менің әкем тұуралы↓/// ↑уонұ маған йешкім айтпайды// бәрі ͡б̊іліп уотұр↓/// ↑сосұң ͡ гейім бір шал айтты// сем падшыйвканы тауұб̊ ͡ал// қазағ әдеб̊ійеті уотұж жетінші жылғы ͡б̊ір нөмүрүнде// сенің әкең тұуралы мынандай мақала шықты деп↓/// |
Сол магазиннің бастығы купец Қонаевтың әкесімен бірге істеді. Мата магазині, зәулім үлкен үй, қазір де бар. Шешем мынау учительский семинарияда оқыды сауатты. Әкейдің барлық еңбектерін машинкеге басады, отыз жетінші жылы мынау қазақ әдебиеті газетінде істеді ол.
Қазақ зиялылары қуғын сүргінге ұшыраған 1937 жылы Шамғали Сарыбаев туралы газет бетінде мақала жарық көрді. Мақаланың аты: «Ұлтшыл фашисттердің асырандысы». Бұл - бір подвал мақала. Менің әкем туралы. Оны маған ешкім айтпайды, бәрі біліп отыр. Сосын кейін бір шал айтты: «Сен подшивканы тауып ал, «Қазақ әдебиеті» отыз жетінші жылғы бір нөмірінде сенің әкең туралы мынандай мақала шықты» деп |
Шора Сарыбаев
|
▶
|
↑мұн'ұлттық кітапқанаға ͡б̊арып// падшійвканы қараймын ғой// сол біреуінде мақала жоқ// мақаланы жұлып алған// қағазды жаб̊ыстырған↓/// ↑йекінші газетті қарап йедім// қыйып алған мұнда да жоқ↓/// ↑үшінші газетті қарап йедім// уонда мақала ͡б̊ар↓/// ↑жаман жазған халық жауы деп↓/// ↑а бірақ уоны сіб̊ірг'айдаған жоқ// атқан жоқ// уол уөз'әрең жүретін шал біздің әкеміз↓/// ↑байтұрсынов тұуралы немесе ͡б̊асқалар тұурал'үндемейді ↓/// ↑бір үйде тұрамыз// уолардың кім йекенін де ͡б̊ілмейміз// уол д'айтпайды // қорқақ бәрі де↓/// ↑әкем мына казпійде саб̊ақ беретін↓/// ↑уол аурұу// стүуденттер уөздері уоны саб̊аққ'алып барады// алып келеді↓/// ↑сол жылдары сарыб̊евтардың үйүне қонақ көп келетін// солардың бірі йелімізге танымал күйш дійна нұрпейсова йеді↓/// |
↑мұн'ұлттұқ кітапқанаға ͡б̊арып// падшыйвканы қараймын ғой// сол біреуүндө мақала жоқ// мақаланы жұлұб̊ ͡алған// қағазды жаб̊ыстырған↓/// ↑йекінші газетті ͡ғарап йедім// қыйыб̊ ͡алған мұнда да жоқ↓/// ↑үшүншү газетті ͡ғарап йедім// уонда мақала ͡б̊ар↓/// ↑жаман жазған халығ жауұ деп↓/// ↑а бірақ уонұ сіб̊ірг'айдаған жоқ// атқан жоқ// уол уөз'әрең жүрөтүн шал біздің әкеміз↓/// ↑байтұрсұнов тұуралы немесе ͡б̊асқалар тұурал'үндөмөйді ↓/// ↑бір үйдө тұрамыз// уолардың ͡гім йекенін де ͡б̊ілмейміз// уол д'айтпайды // қорқақ ͡пәрі де↓/// ↑әкем мына ͡газпыйде саб̊ақ ͡перетін↓/// ↑уол аурұу// стүудөнттөр уөздөрү уонұ саб̊аққ'алып барады// алып келеді↓/// ↑сол жылдары сарыб̊евтардың үйүнө қонақ көп келетін// солардың бірі йелімізге танымал ͡гүйшү дійна нұрпейсова йеді↓/// |
Мұны Ұлттық кітапханаға барып подшивканы қараймын ғой, сол біреуінде мақала жоқ, мақаланы жұлып алған, қағазды жабыстырған. Екінші газетті қарап едім, қиып алған мұнда да жоқ. Үшінші газетті қарап едім, онда мақала бар. Жаман жазған «халық жауы» деп. А бірақ оны Сібірге айдаған жоқ, атқан жоқ, ол өзі әрең жүретін шал біздің әкеміз. Байтұрсынов туралы немесе басқалар туралы үндемейді. Бір үйде тұрамыз, олардың кім екенін де білмейміз, ол да айтпайды, қорқақ бәрі де. Әкем мына КазПИ-де сабақ беретін. Ол - ауру, студенттер өздері оны сабаққа алып барады, алып келеді.
Сол жылдары Сарыбевтардың үйіне қонақ көп келетін, солардың бірі елімізге танымал күйші Дина Нұрпейсова еді. |
Шора Сарыбаев
|
▶
|
↑дійна нұрпейісова/ біздің байағыдан бер'әкеммен бірг'араласып жүрген// әке шешелерімен араласып жүрген сол йеді↓/// ↑сосын уоны сосын уосында келіп// алматыға келіп тұрды↓/// ↑сосын іремонт жасау керек уөзүнің үйүне// дійна нұрпейісова сосын іремонтқа ͡б̊ерді де// уөзі төрт ай біздің үйдеж атты↓/// ↑нійкольскій базардың қасында тұратынбыз↓/// ↑төрт ай болады да мұузыкаға қызықтырған сол кісі// уойнап домбыраға д'үйретті ↓/// ↑соның арқасында дійна нұрпейісова кеткеннен кейін// үйүне ырадійокамійтет аркестрге кірді↓/// ↑сонда жұмыс істеді↓/// ↑мектепте уоқып жүріп// ана неде уөйткені ͡б̊іздің тұрмысымыз нашар ͡б̊олды↓/// ↑әкелері науқас болғандықтан// аналарына салмақ көб̊үрек түсті↓/// ↑ бұл уотбасының балдары/ әкесінен әдеб̊ійетті/ анасынан уөнерді сүйүуд'үйреніп уөсті↓/// |
↑дійна нұрпейісова/ біздің байағыдам бер'әкеммен бірг'араласып жүргөн// әке шешелерімен араласыб̊ жүргөн сол йеді↓/// ↑сосұн уонұ сосұн уосұнда ͡геліп// алматыға ͡геліп тұрдұ↓/// ↑сосұн іремонт ͡шасау ͡герек уөзүнүң үйүнө// дійна нұрпейісова сосұн іремонтқа ͡б̊ерді де// уөзү төрт ай біздің үйдө жатты↓/// ↑нійкольскұй базардың ͡ғасында тұратымбыз↓/// ↑төрт ай болады да мұузұкаға ͡ғызықтырған сол ͡гісі// уойнап домбұраға д'үйрөттү ↓/// ↑сонұң арқасында дійна нұрпейісова ͡геткеннең ͡ гейін// үйүнө ырадыйокамійтет аркестрге ͡гірді↓/// ↑сонда жұмұс істеді↓/// ↑мектепте уоқұб̊ жүрүп// ана неде уөйткөнү ͡б̊іздің тұрмұсұмыз нашар ͡б̊олдұ↓/// ↑әкелері науқас ͡полғандықтан// аналарына салмақ көб̊үрөк түстү↓/// ↑ бұл уотпасының балдары/ әкесінен әдеб̊ійетті/ анасынан уөнөрдү сүйүуд'үйрөнүп уөстү↓/// |
Дина Нұрпейісова біздің баяғыдан бері әкеммен бірге араласып жүрген, әке-шешелерімен араласып жүрген сол еді. Сосын оны сосын осында келіп, Алматыға келіп тұрды. Сосын ремонт жасау керек өзінің үйіне, Дина Нұрпейісова сосын ремонтқа берді де, өзі 4 ай біздің үйде жатты. Никольский базардың қасында тұратынбыз. 4 ай болады да музыкаға қызықтырған сол кісі, ойнап домбыраға да үйретті. Соның арқасында Дина Нұрпейісова кеткеннен кейін үйіне, радиокомитет оркестрге кірді. Сонда жұмыс істеді. Мектепте оқып жүріп, ана неде, өйткені біздің тұрмысымыз нашар болды. Әкелері науқас болғандықтан, аналарына салмақ көбірек түсті. Бұл отбасының балдары әкесінен әдебиетті, анасынан өнерді сүюді үйреніп өсті. |
Шора Сарыбаев
|
▶
|
↑шолпан деген апам кейін тұрмысқа шықты↓/// ↑сәуірб̊ек бақбергенов деген жазұушы ͡б̊олды// соған тұрмысқа шықты↓/// ↑уол үлкен апам/ йенді ͡б̊ір апамыз қайтыс болды ͡б̊ала кезінде↓/// ↑соны сосын мен үшінші мен тұуылдым// содан кейін бір қарындасым бар қазір// йенді ͡б̊ір қарындасым қайтыс болды↓/// ↑болат йенді менің інім ғой// уол жыйырма жетінші жылы тұуылған↓/// ↑болаттың жақ̊сы жері уол әр' жыйнаушы// әрі уорындаушы/ уол сыб̊ызғыда уойнайтын↓/// ↑әрі уорындаушы/ әрі іреттеуші/ әр' жыййұушы ͡б̊әрін қатар жүргізген↓/// ↑ауырып жатып маған айтты// нұрғыйса тілендійевті шақыр↓/// ↑менің уоған ұсұнысым ͡б̊ар↓/// ↑мен уолардың кездесүуін ұйымдастырдым↓/// ↑уолар сөйлесті↓/// ↑болат айтты нұрғыйсаға// тек̊ сен ғана уос'ансамбльді басқар'аласың // қолыңнан келетін жалғыз уөзің// сенен басқа йешкім мұн'істей алмайды↓/// |
↑шолпан деген апам ͡гейін тұрмұсқа шықты↓/// ↑сәуүрб̊өк бақбергенов деген жазұушұ ͡б̊олдұ// соған тұрмұсқа шықты↓/// ↑уол үлкөн апам/ йенді ͡б̊ір апамыз ͡ғайтыс ͡полдұ ͡б̊ала ͡гезінде↓/// ↑сонұ сосұн мен үшүншү мен тұуұлдұм// содаң ͡ гейім бір ͡ғарындасым бар ͡ғазір// йенді ͡б̊ір ͡ғарындасым қайтыс ͡полдұ↓/// ↑болат йенді менің інім ғой// уол жыйырма жетінші жылы тұуұлған↓/// ↑болаттың жақ̊сы жері уол әр' жыйнаушұ// әрі уорұндаушұ/ уол сыб̊ызғыда уойнайтын↓/// ↑әрі уорұндаушұ/ әрі іреттеушү/ әр' жыййұушұ ͡б̊әрің ͡ ғатар жүргүзгөн↓/// ↑ауұрұб̊ жатып маған айтты// нұрғұйса тілендійевті шақыр↓/// ↑менің уоған ұсұнұсым ͡б̊ар↓/// ↑мен уолардың ͡гездесүуүн ұйұмдастырдым↓/// ↑уолар сөйлөстү↓/// ↑ болат айтты нұрғұйсаға// тек̊ сен ғана уос'ансамбльді басқар'аласың // қолұңнаң ͡ гелетін жалғыз уөзүң// сенем басқа йешкім мұн'істей алмайды↓/// |
Шолпан деген апам кейін тұрмысқа шықты. Сәуірбек Бақбергенов деген жазушы болды соған тұрмысқа шықты. Ол- үлкен апам, енді бір апамыз қайтыс болды бала кезінде. Соны сосын мен үшінші мен туылдым, содан кейін бір қарындасым бар қазір, енді бір қарындасым қайтыс болды. Болат енді менің інім ғой ол жиырма жетінші жылы туылған. Болаттың жақсы жері ол әрі жинаушы, әрі орындаушы, ол сыбызғыда ойнайтын. Әрі орындаушы, әрі реттеуші, әрі жиюшы, бәрін қатар жүргізген. Ауырып жатып маған айтты Нұрғиса Тілендиевті шақыр. Менің оған ұсынысым бар. Мен олардың кездесуін ұйымдастырдым. Олар сөйлесті. Болат айтты Нұрғисаға «тек сен ғана осы ансамбльді басқара аласың, қолыңнан келетін жалғыз өзің, сенен басқа ешкім мұны істей алмайды. |
Шора Сарыбаев
|
▶
|
↑мен саған сенемін// сен бұл істі жалғастыр'аласын деді↓/// ↑содан нұрғыйса көнді↓/// ↑уол жыйырм'адамның ансамбль алпысқа жетті// уоның йеңбегі ͡б̊ар// бірақ бұл ансамбльдің негізін қалаған болат қой↓/// ↑біздің әкей тәшкентте жұмыс істегенде қажымұқанмен танысқан// уонымен қатысқан// алматыға келіп// біздің үйде жатқан↓/// ↑сонда қажымұқан дәу адам / батыр/ ал тамақт'аз жейді// соған таңғалдық↓/// ↑сосын біздің үйде уол бір/ йек'айдай жатты↓/// ↑сонда қажымұқанды ͡б̊із күнде парктің сахнасы ͡б̊ар// сол жерде қажымұқан уөз уөнерін көрсетті↓/// ↑уон'үлкен бір темірд'алды ірельстің темірін// темірді мына жағында уон адам әлгі темірд'ұстап // тұурнійк̊ сыйақт'асылып // тағы мына жағынан уон адам соны көтеріп// үстінде ͡б̊ір тақтайды қойып// машійнаны уөткізді↓/// |
↑мен саған сенемін// сем бұл істі жалғастыр'аласын деді↓/// ↑содан нұрғұйса ͡гөндү↓/// ↑уол жыйырм'адамның ансамбль алпысқа жетті// уонұң йембегі ͡б̊ар// бірақ ͡пұл ансамбльдің негізің ͡ ғалағам болат қой↓/// ↑біздің әкей тәшкентте жұмұс істегенде қажымұкаммен танысқан// уонұмең ͡ ғатысқан// алматыға ͡геліп// біздің үйдө жатқан↓/// ↑сонда ͡ғажымұқан дәу адам / батыр/ ал тамақт'аз жейді// соған таңғалдық↓/// ↑сосұм біздің үйдө уол бір/ йек'айдай жатты↓/// ↑сонда ͡ғажымұқанды ͡б̊із ͡гүндө парктің сахнасы ͡б̊ар// сол жерде қажымұқан уөз уөнөрүң ͡ гөрсөттү↓/// ↑уон'үлкөн бір темірд'алды ірельстің темірін// темірді мына жағында уон адам әлгі темірд'ұстап // тұурнійк̊ сыйақт'асылып // тағы мына жағынан уон адам сонұ ͡гөтөрүп// үстүндө ͡б̊ір тақтайды қойұп// машыйнаны уөткүздү↓/// |
Мен саған сенемін, сен бұл істі жалғастыра аласын», –деді. Содан Нұрғиса көнді. Ол жиырма адамның ансамбль алпысқа жетті, оның еңбегі бар, бірақ бұл ансамбльдің негізін қалаған Болат қой.
Біздің әкей Тәшкентте жұмыс істегенде Қажымұқанмен танысқан, онымен қатысқан, Алматыға келіп, біздің үйде жатқан. Сонда Қажымұқан дәу адам, батыр, ал тамақты аз жейді, соған таңғалдық. Сосын біздің үйде ол бір-екі айдай жатты. Сонда Қажымұқанды біз күнде парктің сахнасы бар, сол жерде Қажымұқан өз өнерін көрсетті. Оны үлкен бір темірді алды рельстің темірін, темірді мына жағында он адам, әлгі темірді ұстап, турник сияқты асылып, тағы мына жағынан он адам соны көтеріп, үстінде бір тақтайды қойып, машинаны өткізді. |
Шора Сарыбаев
|
▶
|
↑сонда ͡б̊ійлетті сатып// соның ақ̊шасын бәрінде уол тек қан'алматы йемес// бәрін аралады↓/// ↑барлық ақ̊шаны ͡б̊ір самолйотке жыйып// соны самолйотке сталыйнге хат жазып// міне менің уотан соғысына ͡б̊еретін үлесім уосы↓/// ↑шамғалій сарыб̊аев балаларының қазақ тілінде сөйлеуіне қатты көңіл бөлді↓/// ↑йенді менің әкем қорықты// мен уорыстанып кете ме деп// үйткені қаланың балаларының бәрі уорысша// жазұушылар да/ басқалар д'ана балаларды уорыс мектепке ͡б̊еретін↓/// ↑уөткені уорыс тілі дүрілдеп тұрған↓/// ↑келешегі ͡б̊ола ма// жоқ па деген күмән болды↓/// ↑үйде қазаша сөйлейміз// йегер де уорысш'аластырып сөйлесек// шақырып алады да/ тықылдақ мандайыңнан бір соғад// қорқамыз ͡б̊әріміз↓/// ↑а менің шешем қазақ̊ша да/ татарша да жақ̊сы ͡б̊ілетін// қазақ̊шада сөйлесеміз↓/// ↑әкей уөте қатаң болған// уөте қатаң↓/// ↑мың тоғыз уотыз жетінші жылы мен мектепке ͡б̊ардым// менің уоқыған мектеб̊ім нөмір уон йекінші үуәлійханов атындағы↓/// |
↑сонда ͡б̊ійлетті сатып// сонұн ақ̊шасым бәрінде уол тек қан'алматы йемес// бәрін аралады↓/// ↑барлығ ақ̊шаны ͡б̊ір самалйотке жыйып// сонұ самалйотке сталыйңге хат ͡шазып// міне менің уотан соғұсұна ͡б̊еретін үлөсүм уосұ↓/// ↑шамғалый сарыб̊аев балаларының ͡ғазақ тілінде сөйлөуүнө қатты ͡гөңүл бөлдү↓/// ↑йенді менің әкем қорұқтұ// мен уорұстанып кете ме деп// үйткөнү қаланың балаларының бәрі уорұшша// жазұушұлар да/ басқалар д'ана балаларын уорұс мектепке ͡б̊еретін↓/// ↑уөткөнү уорұс тілі дүрүлдөп тұрған↓/// ↑келешегі ͡б̊ола ма// жоқ па дегең ͡ гүмәм болдұ↓/// ↑үйдө қазаша сөйлөймүз// йегер де уорұшш'аластырып сөйлөсөк// шақырыб̊ ͡алады да/ тықылдағ мандайыңнам бір соғад// қорқамыз ͡б̊әріміз↓/// ↑а менің шешем қазақ̊ша да/ татарша да жақ̊сы ͡б̊ілетін// қазақ̊шада сөйлөсөміз↓/// ↑әкей уөтө қатаң болған// уөтө қатаң↓/// ↑мың тоғұз уотұж жетінші жылы мен мектепке ͡б̊ардым// менің уоқұған мектеб̊ім нөмүр уон йекінші үуәлійханов атындағы↓/// |
Сонда билетті сатып, сонын ақшасын бәрінде ол тек қана Алматы емес, бәрін арлады. Барлық ақшаны бір самолетке жиып, соны самолетке Сталинге хат жазып, міне менің Отан соғысына беретін үлесім осы.
Шамғали Сарыбаев балаларының қазақ тілінде сөйлеуіне қатты көңіл бөлді. Енді менің әкем қорықты, мен орыстанып кете ме деп, үйткені қаланың балаларының бәрі орысша, жазушылар да, басқалар да ана балаларын орыс мектепке беретін. Өткені орыс тілі дүрілдеп тұрған. Келешегі бола ма, жоқ па деген күмән болды. Үйде қазаша сөйлейміз, егер де орысша аластырып сөйлесек, шақырып алады да, тықылдақ мандайыңнан бір соғад, қорқамыз бәріміз. А менің шешем қазақша да, татарша да жақсы білетін, қазақшада сөйлесеміз. Әкей өте қатаң болған, өте қатаң. 1937 жылы мен мектепке бардым, менің оқыған мектебім №12 Ш. Уәлиханов атындағы. |
Шора Сарыбаев
|
▶
|
↑уоқұуға келетін ауылдың балалары// уол ійнтернаттың дійректоры ͡б̊алжан бөлтірікова йеді// уол менің әкемнің шәкірті ͡б̊олатын↓/// ↑уоған әке шешесі ͡б̊арлард'алмайд // жетім балалар керек// а мен жетім йемеспін ғой// сосын әкем айтты// мынау менің балам уорыстанып бара жатыр↓/// ↑уон'ійнтернатқа ал мынаны мені↓/// ↑сонда мен төрт жыл ійнтернатта тұрдым// айнала қазақ балалары/ сегіз ͡б̊ала тұрамыз үлкен зал↓/// ↑театрға ͡б̊ірге ͡б̊арамыз// бір пьесаны көріп// сахнаға шығарып/ уөзіміз айтамыз↓/// ↑қозы көрпеш байан сұлұуға ͡б̊арып// қозы көрпешті уойнайтын бала таб̊ылды// ал йенді ͡б̊айанды уойнайтын қыздар б̊армайды/ ұйалады/ уойнамаймыз дейді↓/// ↑мен қара жігіттердің арасынд'аппақ мен// татарғ'ұқ̊саймын ғой// байанның ұролі маған берілді// соны уойнадым↓/// ↑біз көркем уөнерпаздар үйірмесін байқадамов басқарған йеді// сосын мықтыб̊аев домбырашы↓/// |
↑уоқұуға ͡гелетін ауұлдұң балалары// уол ійнтернаттың дійректорұ ͡б̊алжам бөлтүрүкова йеді// уол менің әкемнің шәкірті ͡б̊олатын↓/// ↑уоған әке шешесі ͡б̊арлард'алмайд // жетім балалар ͡герек// а мен жетім йемеспін ғой// сосұн әкем айтты// мынау менің балам уорұстанып ͡пара жатыр↓/// ↑уон'ійнтернатқа ал мынаны мені↓/// ↑сонда мен төрт ͡шыл ійнтернатта тұрдұм// айнала ͡ғазақ ͡палалары/ сегіз ͡б̊ала тұрамыз үлкөн зал↓/// ↑театрға ͡б̊ірге ͡б̊арамыз// бір пьесаны ͡гөрүп// сахнаға шығарып/ уөзүмүз айтамыз↓/// ↑қозұ ͡гөрпөш байан сұлұуға ͡б̊арып// қозұ ͡гөрпөштү уойнайтым бала таб̊ылды// ал йенді ͡б̊айанды уойнайтың ͡ ғыздар ͡б̊армайды/ ұйалады/ уойнамаймыз дейді↓/// ↑мең ͡ ғара жігіттердің арасынд'аппақ мен// татарғ'ұқ̊саймын ғой// байанның ұролі мағам берілді// сонұ уойнадым↓/// ↑біз ͡гөркөм уөнөрпаздар үйүрмөсім байқадамов басқарған йеді// сосұн мықтыб̊аев домбұрашы↓/// |
Оқуға келетін ауылдың балалары, ол интернаттың директоры - Балжан Бөлтірікова еді, ол менің әкемнің шәкірті болатын. Оған әке-шешесі барларды алмайд, жетім балалар керек, а мен жетім емеспін ғой сосын әкем айтты, мынау менің балам орыстанып бара жатыр. Она интернатқа ал мынаны, мені. Сонда мен төрт жыл интернатта тұрдым, айнала қазақ балалары, сегіз бала тұрамыз үлкен зал.
Театрға бірге барамыз, бір пьесаны көріп, сахнаға шығарып, өзіміз айтамыз. «Қозы Көрпеш Баян сұлуға» барып, Қозы көрпешті ойнайтын бала табылды, ал енді Баянды ойнайтын қыздар бармайды, ұялады, ойнамаймыз дейді. Мен қара жігіттердің арасында аппақ мен, татарға ұқсаймын ғой, Баянның ролі маған берілді, соны ойнадым. Біз көркем өнерпаздар үйірмесін Байқадамов басқарған еді, сосын Мықтыбаев-домбырашы. |
Шора Сарыбаев
|
▶
|
↑консерт қойдық// сонда мұузыкаға мықты қыздарымыз көп болды↓/// ↑әкей айтты// бұдан мен тілшіні шығарамын деп↓/// ↑тоғызыншы кластан бастап// бізді казгұуг'алып кетті// дайындық бөліміне/ кансерваторійаға жаңағы қыздард'алып кетті↓/// ↑сөйтіп ійнстійтүутке түстік↓/// ↑мың тоғыз жүз йелүуінші жылы шора шамғалыйұлы// қазақ мемлекеттік үунійверсійтетін бітірді↓/// ↑уол қазақ тіл білімінің білгір ғалымдарынан дәріс алды↓/// ↑бізге мұхтар әуезов/ балақаев/ мұсаб̊аев сыйақт'үздік дәріскерлер саб̊ақ берді// тағы ͡б̊асқалар саб̊ақ берді↓/// ↑соны ͡б̊ес жыл уоқыдық↓/// ↑мен уоқып жүргенде// местоійменійа в казахском йазыке деп мен бір кұурсовой жұмыс жазғам// соған масквадағы мійнійстерство высшево аб̊разованійа маған граматаны ͡б̊ерді↓/// ↑менің тақырыб̊ым дійпломдық жұмысы қазақ тіліндегі уодағайлар// содан қорғадым// сон'үлкен кітап болып̊ шықты↓/// ↑менің жетек̊шім балақаев болды// балақаев сондай жақ̊с'адам ↓/// |
↑консерт қойдұқ// сонда мұузұкаға мықты қыздарымыз ͡гөп ͡полдұ↓/// ↑әкей айтты// бұдан мен тілшіні шығарамын деп↓/// ↑тоғұзұншы ͡гластам бастап// бізді ͡газгұуг'алып кетті// дайындық ͡пөлүмүне/ кансерваторұйаға жаңағы қыздард'алып кетті↓/// ↑сөйтүб̊ ͡ійнстійтүуткө түстүк↓/// ↑мың тоғұж жүз йелүуүншү жылы шора шамғалыйұлұ// қазағ мемлекеттіг үунійверсійтетім бітірді↓/// ↑уол ͡ғазақ тіл білімінің білгір ғалымдарынан дәріс алды↓/// ↑бізге мұхтар әуөзов/ балақаев/ мұсаб̊аев сыйақт'үздүк дәріскерлер саб̊ақ ͡перді// тағы ͡б̊асқалар саб̊ақ ͡перді↓/// ↑сонұ ͡б̊еш ͡ шыл уоқұдұқ↓/// ↑мен уоқұб̊ жүргөндө// местоійменійә в казахском йазыке деп мем бір ͡гұурсовой жұмұш ͡ шазғам// соған масквадағы мійнійстерство вышшево аб̊разованыйа маған граматаны ͡б̊ерді↓/// ↑менің тақырыб̊ым дійпломдұғ жұмұсұ қазақ тіліндегі уодағайлар// содаң ͡ ғорғадым// сон'үлкөн кітап ͡полұп̊ шықты↓/// ↑ менің жетек̊шім балақаев болдұ// балақаев сондай жақ̊с'адам ↓/// |
Концерт қойдық, сонда музыкаға мықты қыздарымыз көп болды. Әкей айтты бұдан мен тілшіні шығарамын деп. 9-класстан бастап бізді КазГУ-ге алып кетті дайындық бөліміне, консерваторияға жаңағы қыздарды алып кетті. Сөйтіп институтке түстік.
1950 жылы Шора Шамғалиұлы Қазақ мемлекеттік университетін бітірді. Ол қазақ тіл білімінің білгір ғалымдарынан дәріс алды.
Бізге Мұхтар Әуезов, Балақаев, Мұсабаев сияқты үздік дәріскерлер сабақ берді тағы басқалар сабақ берді. Соны бес жыл оқыдық. Мен оқып жүргенде «Местоимения в казахском языке» деп мен бір курсовой жұмыс жазғам, соған Москвадағы Министерство высшего образования маған граматаны берді. Менің тақырыбым (дипломдық жұмысы) «Қазақ тіліндегі одағайлар» содан қорғадым, соны үлкен кітап болып шықты. Менің жетекшім Балақаев болды, Балақаев - сондай жақсы адам.
|
Шора Сарыбаев
|
▶
|
↑ұстаздарының ақыл кеңесімен/ ғылым жолұна түсіп// аспійрантұура ͡б̊ітіргеннен кейін// ұзақ жылдар ͡б̊ойұ тіл білім'ійнстійтұутында // қазақ тілі тарыйхы мен диалекталогійасы ͡б̊ілімінің меңгерүушісі// ійнстійтұут дійректорының уорынбасары ͡б̊олып қызмет атқарды↓/// ↑дійректор/ зам дійректор міндетті түрде партыйаның адамы ͡б̊олұу керек// ал мен без партейный↓/// ↑маған айтты// сені зам дійректор жасаймыз// війсе презійдент айтты↓/// ↑мен айттым// мен без партейный қалай зам дійректор ͡б̊олам↓/// ↑нійчево↓/// ↑сонымен без партейный адам// бірінші ірет мен зам дійректор ͡б̊олдым↓/// ↑шора шамғалыйұлы сарыб̊аев мың тоғыз жүз алпысыншы жылы жазған// қазақ тіл білімінің бійблійографійалық көрсеткіші кітаб̊ының бірінші томында// халық жауларының йеңбектерін көрсеткен'үшін // қызметінен төмендетілді↓/// ↑жазған кітаб̊ы жарыққа шықпай// тұуралып кетті↓/// |
↑ұстаздарының ақыл ͡геңесімен/ ғылым жолұна түсүп// аспыйрантұура ͡б̊ітіргеннең ͡ гейін// ұзағ жылдар ͡б̊ойұ тіл білім'ійнстійтұутұнда // қазақ тілі тарыйхы мен диалекталогұйасы ͡б̊ілімінің меңгерүушүсү// ійнстійтұут дійректорұнұң уорұмбасары ͡б̊олұп қызмет атқарды↓/// ↑дійректор/ зам дійректор міндетті түрдө партыйаның адамы ͡б̊олұу ͡герек// ал мем без партейный↓/// ↑маған айтты// сені зам дійректор жасаймыз// війсе презійдент айтты↓/// ↑мен айттым// мем без партейный ͡ғалай зам дійректор ͡б̊олам↓/// ↑нійчево↓/// ↑сонұмем без партейный адам// бірінші ірет мен зам дійректор ͡б̊олдұм↓/// ↑шора шамғалыйұлұ сарыб̊аев мың тоғұж жүз алпысыншы жылы жазған// қазақ тіл білімінің бійблійографыйалық көрсөткүші ͡гітаб̊ының бірінші томұнда// халығ жауларының йеңбектерің ͡ гөрсөткөн'үшүн // қызметінен төмөндөтілді↓/// ↑жазғаң ͡ гітаб̊ы жарыққа шықпай// тұуралып кетті↓/// |
Ұстаздарының ақыл-кеңесімен ғылым жолына түсіп, аспирантура бітіргеннен кейін, ұзақ жылдар бойы Тіл білімі институтында «Қазақ тілі тарихы мен деалектологиясы» білімінің меңгерушісі, институт директорының орынбасары болып қызмет атқарды. Директор, зам директор міндетті түрде партияның адамы болу керек, ал мен без партейный. Маған айтты, сені зам директор жасаймыз, вице-президент айтты. Мен айттым, мен без партейный қалай зам директор болам? Ничего. Сонымен без партейный адам бірінші рет мен зам директор болдым.
Шора Шамғалиұлы Сарыбаев 1960 жылы жазған «Қазақ тіл білімінің библиографиялық көрсеткіші» кітабының бірінші томында халық жауларының еңбектерін көрсеткені үшін қызметінен төмендетілді. Жазған кітабы жарыққа шықпай, туралып кетті. |
Шора Сарыбаев
|
▶
|
↑сосын кеңесбаев йертеңіне шақырып алды↓/// ↑ал йенді сен уөкпелеме// саған строгій выговор ͡б̊ереміз↓/// ↑беріңдер дедім// жұмыстан аламыз деді↓/// ↑жұмыстан алып// ыраб̊ыйғаны қойды↓/// ↑мен уөкпелеген жоқпын// үйткені сол заман солай болды↓/// ↑ал бірақ мен без партейныймын// йенді партыйада жоқтығым сондай тамаша ͡б̊олды↓/// ↑йегер партыйада ͡б̊олсам// мені ͡б̊ірден жұмыстан шығарып// сүйтер йеді ғой↓/// ↑мың тоғыз жүз алпыс бесінші/ мың тоғыз жүз тоқ̊сан төртінші жылдар'аралығында // шора шамғалійұл'алты томдық/ қазақ тіл білімінің бійблійаграфыйалық көрсеткіш'атты йеңбегін жазып̊ шықты↓/// ↑ғалым уотыз жыл жазған уосы йеңбег'арқылы // қазақ тілі ͡б̊ілімнің тарыйхын зерттеу ісіне үлес қосты↓/// ↑балаб̊ақ̊шаны қазақ̊ша көб̊ейтпей// қазақ тілінің көсегөсі көгермейд деп бір жаздым ↓/// ↑байтұрсыновтың сөзі ͡б̊ар ғой// тілі уөлсе// ана халықтың уөзі уөледі↓/// |
↑сосұң ͡ геңесбаев йертеңіне шақырыб̊ ͡алды↓/// ↑ал йенді сен уөкпөлөме// саған строгұй выговор ͡б̊ереміз↓/// ↑беріңдер дедім// жұмұстан аламыз деді↓/// ↑жұмұстан алып// ыраб̊ыйғаны қойдұ↓/// ↑ мен уөкпөлөген жоқпұн// үйткөнү сол заман солай болдұ↓/// ↑ал бірағ мем без партейныймын// йенді партыйада жоқтұғұм сондай тамаша ͡б̊олдұ↓/// ↑йегер партыйада ͡б̊олсам// мені ͡б̊ірден жұмұстан шығарып// сүйтөр йеді ғой↓/// ↑мың тоғұж жүз алпыс ͡песінші/ мың тоғұж жүз тоқ̊сан төртүншү жылдар'аралығында // шора шамғалыйұл'алты томдұқ/ қазақ тіл білімінің бійблійаграфыйалық көрсөткүш'атты йеңбегін жазып̊ шықты↓/// ↑ғалым уотұж жыл жазған уосұ йеңбег'арқылы // қазақ тілі ͡б̊ілімнің тарыйхын зерттеу ісіне үлөс қостұ↓/// ↑балаб̊ақ̊шаны қазақ̊ша ͡гөб̊өйтпөй// қазақ тілінің ͡гөсөгөсі ͡гөгөрмөйд деп ͡пір жаздым ↓/// ↑байтұрсұновтұң сөзү ͡б̊ар ғой// тілі уөлсө// ана халықтың уөзү уөлөдү↓/// |
Сосын Кеңесбаев ертеңіне шақырып алды. Ал енді сен өкпелеме, саған строгий выговор береміз. Беріңдер дедім, жұмыстан аламыз деді. Жұмыстан алып, Рабиғаны қойды. Мен өкпелеген жоқпын, үйткені сол заман солай болды. Ал бірақ мен без партейныймын, енді партияда жоқтығым сондай тамаша болды. Егер партияда болсам мені бірден жұмыстан шығарып, сүйтер еді ғой.
1965-1994 жылдары аралығында Шора Шамғалиұлы 6 томдық «Қазақ тіл білімінің библиографиялық көрсеткіші» атты еңбегін жазып шықты. Ғалым 30 жыл жазған осы еңбегі арқылы қазақ тілі білімнің тарихын зерттеу ісіне үлес қосты.
Балабақшаны қазақша көбейтпей, қазақ тілінің көсегесі көгермейд деп бір жаздым. Байтұрсыновтың сөзі бар ғой «Тілі өлсе, ана халықтың өзі өледі».
|
Шора Сарыбаев
|
▶
|
↑академійк шора шамғалійұлының жасы тоқ̊саннан асты// уол йешқ̊ашан тұуған күнін тойламайды йекен↓/// ↑мен йеш ұуақытта ͡б̊анкет жасамаймын// кейб̊ір жазұушыларда ͡б̊анкет жасамайтын↓/// ↑йесенберлійн де/ жазұушылар/ кейб̊ір үлкен адамдар уосы тұуған күнді уөткізб̊ейд// уодан бас тарттым↓/// ↑менің міндетім/ жастарды патрійотійзмге тәрб̊ійелеу// қазақый мінезге қазақты сақтау↓/// ↑сондықтан мен театрғ'апарамын // қазақ жастары қазір уопераға ͡б̊армайд↓/// ↑йенді мен алғашқ̊ы ірет біржан сараға б̊ардым// үш қатар толып уотұрады жұрт↓/// ↑анау залдың іші қаңырап бос тұр/ бармайды↓/// ↑сондықтан уоған барғызұу үшін // мен уөз ақ̊шама ͡б̊ес жүз ͡б̊ійлет аламын да// детдомға таратып беремін↓/// ↑уон йекінші мектепке ͡б̊еремін// женпійдің қыздарына ͡б̊еремін// сүйтіп/ сүйтіп таратып/ таратып бес жүз адам сыйып кетед'ішіне ↓/// ↑шора шамғалійұлы жастар уотанын сүйсе йекен// тілін/ жерін/ уөнерін қадірлесе йекен дейді↓/// ↑уол әзілдегенді// ән/ күйді// сұлұулықты жақ̊сы көреді↓/// ↑йекі жүз йелүуден астам ғылымый йеңбек жазған// академійк шора сарыб̊аев тоқ̊санға келсе де// ізденіс үстінде// уөйткен'алда жүзег'асырғысы келетін талай жоспарлары ͡б̊ар↓/// |
↑академійк шора шамғалыйұлұнұң жасы тоқ̊саннан асты// уол йешқ̊ашан тұуғаң ͡ гүнүн тойламайды йекен↓/// ↑мен йеш ұуақытта ͡б̊аңкет ͡шасамаймын// кейб̊ір жазұушұлар да ͡б̊аңкет ͡шасамайтын↓/// ↑йесемберлійн де/ жазұушұлар/ кейб̊ір үлкөн адамдар уосұ тұуғаң ͡ гүндү уөткүзб̊өйд// уодам бас тарттым↓/// ↑менің міндетім/ жастарды патрыйотұйзмге тәрб̊ійелеу// қазақый мінезге қазақты сақтау↓/// ↑сондұқтан мен театрғ'апарамын // қазағ жастары қазір уопераға ͡б̊армайд↓/// ↑йенді мен алғашқ̊ы ірет ͡піржан сараға ͡б̊ардым// үш қатар толұп уотұрады жұрт↓/// ↑анау залдың іші ͡ғаңырап ͡пос тұр/ бармайды↓/// ↑сондұқтан уоғам барғызұу үшүн // мен уөз ақ̊шама ͡б̊еш ͡ шүз ͡б̊ійлет аламын да// детдомға таратып ͡перемін↓/// ↑уон йекінші мектепке ͡б̊еремін// женпійдің ͡ғыздарына ͡б̊еремін// сүйтүп/ сүйтүп таратып/ таратып ͡пеш ͡ шүз адам сыйып кетед'ішіне ↓/// ↑шора шамғалыйұлұ жастар уотанын сүйсө йекен// тілін/ жерін/ уөнөрүң ͡ ғадірлесе йекен дейді↓/// ↑уол әзілдегенді// ән/ күйдү// сұлұулұқтұ жақ̊сы ͡гөрөдү↓/// ↑йекі жүз йелүудөн астам ғылымый йеңбег жазған// академійк шора сарыб̊аев тоқ̊саңға ͡гелсе де// ізденіс үстүндө// уөйткөн'алда жүзөг'асырғысы келетін талай жоспарлары ͡б̊ар↓/// |
Академик Шора Шамғалиұлының жасы тоқсаннан асты, ол ешқашан туған күнін тойламайды екен. Мен еш уақытта банкет жасамаймын, кейбір жазушылар да банкет жасамайтын. Есенберлин де, жазушылар, кейбір үлкен адамдар осы туған күнді өткізбейд, одан бас тарттым. Менің міндетім - жастарды патриотизмге тәрбиелеу, қазақи мінезге қазақты сақтау. Сондықтан мен театрға апарамын, қазақ жастары қазір операға бармайд. Енді мен алғашқы рет «Біржан-Сараға» бардым үш қатар толып отырады жұрт. Анау залдың іші қаңырап бос тұр, бармайды. Сондықтан оған барғызу үшін мен өз ақшама бес жүз билет аламын да, детдомға таратып беремін. Он екінші мектепке беремін, ЖенПИ-дің қыздарына беремін, сүйтіп, сүйтіп таратып-таратып бес жүз адам сыйып кетеді ішіне.
Шора Шамғалиұлы жастар Отанын сүйсе екен, тілін, жерін, өнерін қадірлесе екен дейді. Ол әзілдегенді, ән-күйді, сұлулықты жақсы көреді. Екі жүз елуден астам ғылыми еңбек жазған академик Шора Сарыбаев 90-ға келсе де ізденіс үстінде, өйткені алда жүзеге асырғысы келетін талай жоспарлары бар.
|